Жастар ортасындағы нашақорлық

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Жастар ортасындағы нашақорлық, мәні, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7

2. Жастар ортасындағы нашақорлану факторлары ... ... ... ... 9

3. Жастар нашақорлығын профилактикалауда отбасының, оқу орындарының рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..13

4. Қазақстан Республикасында жас нашақорларды азайту мақсатындағы шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27

Осыдан бірер жыл бұрын есірткілер экзотика сияқты естілген,егер баспасөз бетінде ол туралы жазылса, ол буржуазиялық қоғамның « шіруінің » белгісі ретінде қабылданды. Қазір бұл қасірет қазақ жеріне де келіп жетті. Батыс елдерінде есірткімен күрес бағдарламалары үшін мол қаржы бөлінеді де , олардағы жағдай біршама тұрақтанған, кейбір жерлерде нашақорлардың « қартаюы » байқалып та қалады. Ал Қазақстанда, басқа да ТМД елдерінде керісінше сияқты, нашақорлыққа жастарды тарту, соның ішінде жасөспірімдерді тарту процесі өріс алып келеді.
Нашақорлық XXI ғасырдың қатерлі дертіне айналып отыр. Ол кәрі, жас демейді. Қоғамды іштен ірітіп, дамуына тұсау салады, қылмысты, зорлық пен жемқорлықты тудырады. Мұның бәрі мемлекеттің болашағы – жастардың өміріне сызат түсіреді, елдің өсіп-өркендеуін тежейді. Сондықтан мұндай кеселдің алдын алу және оған қарсы күрес мемлекеттік іс болып табылады.
Нашақорлық қоғамдық дертке айналып бара жатқанын қазірден мойындамасақ, ертең кеш болады. Өйткені, ауруын жасырған өліп тынады деген сөз бар. Айталық, биылғы жылы қала мектептерінің бірінде жасы небәрі жетідегі оқушының нашақор екендігі анықталған. Ал енді соған көз жұма қарау, мұндай қасіреттің себебіне үңілмеу баршамыз үшін қылмыс деп білеміз.
50 пайыздай нашақорлар - 18- ден 35 жас аралығындағы жастар. Есірткі қолданушылардың жас табалдырығы төмендеп барады: егер бірнеше жыл бұрын ол 15-16 жасты құраса, қазір ол -11-13 жаста. Қазақстанның социологтары мен саясаттанушылардың Ассоциациясы мәліметтері бойынша қазіргі уақытта жасөспірімдердің, бозбала мен бойжеткендердің 5-6 % есірткі қабылдаса, 9-10% оны өмірінде бір рет болсын татып көрген. Жастар нашақорлығы республиканың барлық қалаларын қамтып отыр, ол ең алдымен : Алматы, Астана, Атырау, Көкшетау, Қарағанды , Теміртау, Тараз, Өскемен, Орал қалалары. Республиканың Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстары осы мәселе бойынша алаңдатушылық туғызып отыр.
Болашақты болжасақ оның еш қуанарлығы жоқ. Оның ең қиыны ТМД елдерінің әлемдік наркобизнес жүйесіне тартылуы. Қазақстан есірткіні Ауғаныстан мен Пәкістаннан Ресей мен Батыс Еуропаға тасудың таптырмас көпірі болып отыр. Ауғаныстанда дайындалатын есірткінің 60% осы Қазақстан арқылы өтеді.

1. Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстар.А.Н.Агафонов, Қ.Н.Меңлібаев.
2. Отбасымен әлеуметтік-педагогикалық жұмыс. М.Т.Баймұқанова.
3. Қазақстанның қысқаша статистикалық жылнама 2006 Алматы.
4. Статистический ежегодник. Астана 2007.
5. Егемен Қазақстан. 27 маусым, 2006 жыл.
6. Зиянды әдеттердің ұрпақ тағдырына әсері және денсаулық. Е.Керімбек. Білім 2003.
7. Валеология. Ж.Б. Нілдібаева. 1999
8. Алматы Ақшамы. 2006 жыл.23 маусым.
9. Қазақстан-ZAMAN. 31 қаңтар, 2008 жыл.
10. Арын Р. Национальные интересы и национальная безопасность Казахстана. 1998.
11. Джаманбалаева.Ш.Е. Проблемы наркотизации и алкоголизации в республике. 1998.
12. Мирошниченко Л.Д. Проблемы антинаркотической профилактики в подростковой среде. 2000. №3.
13. Принцип активизации в социальной работе. Парслоу Ф. 1997.
14. Здравомыслова О. Молодежь:поведение отклоняющееся от нормы. 1999. № 9.
15. Социальная педагогика. М. А. Галазова. 2000.
16. Абдиров Н. Политика и стратегия Казахстана в борьбе с незаконным оборотом наркотиков. 1999. №7.
17. Джаманбалаева Ш.Е. Алкоголизация и наркотизация подростков в современном Казахстане: причины, тенденции , способы предупреждения. 2002. № 3-4.
18. Социальная работа: теория и технологии. А. Н. Агафонов. К.Н.Менлибаев.
19. Социальная работа: теория и практика. Учебное пособие. 2004.
20. Система социальной защиты населения и ее проблемы. Г.Н. Сансызбаева.
21. Социальная работа с молодежью. Учебное пособие. Москва 2007.
22. Интернет көздері: www google kz
23. www rambler ru
24. Жас алаш. 2004. 29 сәуір.
25. Түркістан. 2003 .19 Маусым.
26. Қазақстан Республикасы Парламентінің жаршысы. -1998 № 17-18
27. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы. 2003.№ 48
28. Жетісу. 2005.25 маусым.

Пән: Социология, Демография
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 3

1. Жастар ортасындағы нашақорлық, мәні,
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...7

2. Жастар ортасындағы нашақорлану факторлары ... ... ... ... 9

3. Жастар нашақорлығын профилактикалауда отбасының,
оқу орындарының
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ...13

4. Қазақстан Республикасында жас нашақорларды азайту мақсатындағы
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 17

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .. 20

Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..23

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 27

Кіріспе

Осыдан бірер жыл бұрын есірткілер экзотика сияқты естілген,егер
баспасөз бетінде ол туралы жазылса, ол буржуазиялық қоғамның шіруінің
белгісі ретінде қабылданды. Қазір бұл қасірет қазақ жеріне де келіп жетті.
Батыс елдерінде есірткімен күрес бағдарламалары үшін мол қаржы бөлінеді де
, олардағы жағдай біршама тұрақтанған, кейбір жерлерде нашақорлардың
қартаюы байқалып та қалады. Ал Қазақстанда, басқа да ТМД елдерінде
керісінше сияқты, нашақорлыққа жастарды тарту, соның ішінде жасөспірімдерді
тарту процесі өріс алып келеді.
Нашақорлық XXI ғасырдың қатерлі дертіне айналып отыр. Ол кәрі, жас
демейді. Қоғамды іштен ірітіп, дамуына тұсау салады, қылмысты, зорлық пен
жемқорлықты тудырады. Мұның бәрі мемлекеттің болашағы – жастардың өміріне
сызат түсіреді, елдің өсіп-өркендеуін тежейді. Сондықтан мұндай кеселдің
алдын алу және оған қарсы күрес мемлекеттік іс болып табылады.
Нашақорлық қоғамдық дертке айналып бара жатқанын қазірден
мойындамасақ, ертең кеш болады. Өйткені, ауруын жасырған өліп тынады деген
сөз бар. Айталық, биылғы жылы қала мектептерінің бірінде жасы небәрі
жетідегі оқушының нашақор екендігі анықталған. Ал енді соған көз жұма
қарау, мұндай қасіреттің себебіне үңілмеу баршамыз үшін қылмыс деп
білеміз.
50 пайыздай нашақорлар - 18- ден 35 жас аралығындағы жастар. Есірткі
қолданушылардың жас табалдырығы төмендеп барады: егер бірнеше жыл бұрын ол
15-16 жасты құраса, қазір ол -11-13 жаста. Қазақстанның социологтары мен
саясаттанушылардың Ассоциациясы мәліметтері бойынша қазіргі уақытта
жасөспірімдердің, бозбала мен бойжеткендердің 5-6 % есірткі қабылдаса, 9-
10% оны өмірінде бір рет болсын татып көрген. Жастар нашақорлығы
республиканың барлық қалаларын қамтып отыр, ол ең алдымен : Алматы, Астана,
Атырау, Көкшетау, Қарағанды , Теміртау, Тараз, Өскемен, Орал қалалары.
Республиканың Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан облыстары осы
мәселе бойынша алаңдатушылық туғызып отыр.
Болашақты болжасақ оның еш қуанарлығы жоқ. Оның ең қиыны ТМД елдерінің
әлемдік наркобизнес жүйесіне тартылуы. Қазақстан есірткіні Ауғаныстан мен
Пәкістаннан Ресей мен Батыс Еуропаға тасудың таптырмас көпірі болып отыр.
Ауғаныстанда дайындалатын есірткінің 60% осы Қазақстан арқылы өтеді. ТМД
елдері, соның ішінде Ресей әлемдік наркобизнес үшін пайдалы өткізу нарығы:
Ресейде кокаинның бір граммы АҚШ-тың қара нарығымен салыстырғанда 30
есеге қымбатқа сатылады. Қазақстан наркобизнес үшін өзінің табиғи-климаттық
жағдайымен қызықтырады : егер Ауғаныстандағы есірткі өсімдіктерін егу 50
мың га қамтыса, бізде бұл көрсеткіш 258 мың га-ды қамтиды. Аграриялардың
мәліметтері бойынша республикада 850 мың га жер көкнәр өсіруге өте қолайлы.
1.2 мың гектар жерде сора жайқалып тұр. Осы бір есірткі жазығынбақылау
өте күрделі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
ұсынысымен және БҰҰ есірткілерді бақылау бойынша бағдарлама негізінде 1999
жылы Республикада нашақорлықпен күресудің 3 бағдарламасын қаржыландыру
және жүзеге асыру қолға алынды: нашақорлықтың медико-әлеуметтік проблема
орталығын құру, есірткі өсіретін плантацияларды азайту азайту, есірткілерді
іздеп табу үшін кинологиялық қызметтер құру және дамыту. Бұл үшін 300 мың
доллардай қаржы бөледі. Қаралып отырған бұл құбылыс әлеуметтік қана емес,
жеке тұлғалық аспектілерге ие. Сондықтан осы аспектідегі түсініктерге ,
терминдерге бөлген дұрыс. Ең алдымен нашақорландыру (халықты, әлеуметтік
топтарды ) түсінігі арқылы , екінші түсінік нашақорлық арқылы анықтау.
Нашақорланудың әлеуметтік салдары өте ауыр. Нашақорлар қоғамдық
өмірден- еңбектен, саясаттан, отбасынан және т.б. алшақтайды. Ол жеке
бастың дене, әлеуметтік деградациясы кесірінен болады. Есірткілерге құлша
тәуелді болу оларды аморальдық қылықтарды, қылмыстарды жасауға
итермелейді. Есірткілерді шектен тыс қабылдау өлімнің өсуіне, соматикалық
және психикалық аурулардың дамуына әкеледі. Нашақорлық жас ұрпаққа кері
әсер етеді: балалар күрделі дене және психикалық ауытқуларымен туады, ол өз
кезегінде отбасының айырылысып, елдің генофондына қауіп төндіреді.
Қазіргі уақытта нашақорландыру ұлттық қауіпсіздікке келтірілетін қауіп
ретінде қарастырылып отыруы тегін емес, ал есірткіні қабылдау деңгейі, егер
оны халықтың 5% қабылдай бастаса, ол ұлттың генофонына келетін зардап болып
есептеледі.
Жастардың девиантты мінез-құлығының осы түрімен кәсіби түрде
айналысатын әлеуметтік қызметкерлер мен әлеуметтік педагоготар үшін
нашақорлану мен нашақорлық туралы жалпы біліп қана қою жеткіліксіз.
Жастарды есірткіге апаратын ерекше себептерді де білу өте маңызды.

1. Жастар ортасындағы нашақорлық, мәні, түрлері

Нашақорлық – жастар ортасындағы девианттық мінез-құлықтың ең қауіпті
нысандарының бірі. Ғылыми деректердің қорытындысына қарағанда, адамдардың
жұмыс қабілеті 110-120 жасқа дейін сақталып, жасы орта есеппен 140-160- қа
жетуі керек екен. Өмірде аз да болса 110, 120, 140, 170 одан да көп жасап
отырған адамдар бар екені барлығымызға да мәлім. Олай болса, адам баласының
ұзақ өмір сүре алатынына бұл жағдайдың өзі де дәлел болады.
1795 жылы Токио қаласына, бірінші министірдің шақыруы бойынша
Жапонияда ең ұзақ жасаған шаруа Мампэ келеді. Оның жасы 194- те екен, ал
әйелі 173- те, баласы 153-те, немересі 105- те болған.
Англияда Фома Карне 207 жасқа келіп, он екі ағылшын королін көрген.
Әзірбайжанда өмір сүрген 168 жастағы Шерәлі баба Муслимов туралы газет
журналдардың беттерінде жарияланғандағы мәлім.
Сондай-ақ, әлемге әйгілі ақын Жамбыл атамыз 100жыл өмір сүрген.
Жоғарыда айтқанымыздай, адам баласы ұзақ жасай алатынын дәлелдеп
отырған болсақ, не себептен олар табиғи биологиялық 150 жасына жете
алмайды ? Бұған көп жағдайда өзіміз кінәліміз. Өйткені бұған
тұрмыс,әлеуметтік жағдай, табиғат апаттары, эпидемиялық аурулардан басқа,
дене және мінез-құлық тәрбиелерінің дұрыс қалыптаспауы, сондай-ақ зиянды
әдеттерге бой ұруымыз себепші болады.
Дұрыс өсіп, дамып келе жатқан ағзаның негізгі қасиеттерінің бірі-
сыртқы және ішкі ортаға бейімделіп отыруы болып есептеледі. Сыртқы және
ішкі ортаға ағза өз мүшелерінің қызметін жетілдіру кезінде белгілі шартты
рефлекстерді қалыптастырып, бейімделіп отырады. Ағза бір жағдайға
бейімделген соң сол ортаны қажет етіп тұрады. Мысалы, үнемі бір жерден
сусын ішіп тұратын болса, о жерге келгенде шөлдемесе де су ішкісі келеді.
Осындай әдеттену темекі мен шарапқа, көкнәр мен апиынға да пайда болады.
Ауғанстанда және Қазақстанның Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда,
Алматы т.б. облыстарда және Орта Азия республикаларында тұратын азаматтар
көкнәр мен апиынды шаймен ішуді әдетке айналдырған, оларды негізінен
еркектер мен әйелдер ішеді екен. Көкнәр мен апиынға үйренген адамдарды
көкнәрші немесе киавандар деп атайды. Нағыз

киавандардың маскүнемнен ешқандай айырмашылығы жоқ. Егер ол адамдардың
көкнәр не апиын бір күн болмай қалса, ауырады да оны іздеп тапқанша,
жұмыс орнын, үй-жайын , бала-шағасын ұмытып кетеді. Көкнәр шынымен
қыштағанда, ондай адамдар бір жұтым көкнәр үшін бар дүниесін беруге және
адамдық қасиетін де сатып жіберуге әзір.
Көкнәр (мак) қызғалдақтарға ұқсап өсетін, гүлдейтін және түйнектердің
өсімдік. Бұл өсімдіктің үлкен түйнегі жұмыртқаның көлеміндей болады. Осы
түйнектен көк кезінде жұқа пышақ арқылы тіліп, сүт түсті шырынын шығарады.
Шырындары кепкен кезде, қоңыр тартып қалады. Бұны апиын дейді. Ал көкнәрдің
түйнегі піскен уақытта оны үзіп, ішіндегі дәнін жарып алады. Қалған
қабығының өзі де ащы болады. Көкнәршылар осы қабықты талқандап, майдалап,
шүберек қалтаға салып, оны ыстық суға салып езеді. Одан шыққан қарақоңыр
ерітіндіні ішеді. Бұл көкнәр ерітіндісі алкогольдің әсер етуіндей бірінші
рет жүйке жүйеіне қатты әсер етеді. Оны ішкен адам еліріп, елітіп,
есіріктеніп, ақырында ұйқыдан да айрылып қалады. Көкнәр ерітіндісінің әсері
қаннан тазарғанша адам (24-48 сағатта) сыртқы дүниені онша сезбей, алданып,
мең- зең болып жүреді.
Сонда көкнәрды аптасына 2-3 рет қабылдағанның өзінде де адам ағзасында
оның уы сақталады. Бұл зиянды әдет келе-келе тұрақты ауруға айналады.
Героин – ақ түсті ұнтақ тәрізді химиялық зат.
1г героинді – 10-12 бөлшекке бөледі. Әрбір бөлекті, яғни чекті қағазға
орап сатады. Көбіне героин сататын адамдар өздері оны қолданбайды.
Себебі, өздері қолданса,былай айтқанда, тауары және ақшасы құриды.
Айта кететін бір жайт барлық наркотикалық заттар тек қана жасыл
өсімдіктерден өндіріледі. Оларды көне заманнан бері қолдан өсіріліп
келеді. Ал жабайы түрі де жеткілікті. Бір ғана Жамбыл облысының
территориясында 500 мың гектар жерде конопля өседі.
Наркотикалық заттар үш жолмен пайдаланады.
1. Тарту;
2. ішу;
3. арнаулы инелер арқылы денеге инекция ретінде дарыту.
Бұл үшеуінің ішіндегі ең ауыры наркотикалық заттарды инекциялап денеге
тарату. Бұл тәсіл емдеуге келмейді. Өйткені есірткі заттар қанға бірақ
барып әсер етеді. Мұндаймен шұғылданған адамдар ұзақ ғұмыр сүрмейді 25-

26 жасында өмірімен қоштаса береді. Ал бірінші және екінші тәсілмен
айналысқан адамдарды емдеп жазуға болады. Ол үшін өте күшті ерік болуы
тиіс.
Нашақорлардың өздерінің есірткі қолдануға деген қатынастары
негізінде 5 түрлі нашақорлар анықталды:
1. гедонис -нашақор, ләззаттануды жақсы көруші. Ол үшін есірткі
кайфка апаратын жол. Оның орналасқан жері- республиканың
оңтүстігі ( Алматы, Тараз) . Оның жасы 16-18 жас ( 80,6%),
негізінен еркек жынысты ( 66,7%). Оның ортасы – арнаулы және
жоғарғы оқу орындарының оқушылары ( 33,3%) немесе заң бұзушы
жастар (30,6%). Сұранған әрбір үшінші нашақор ( 29,5%) осы түрге
сәйкес келеді;
2. экстраверт, шулы және көңілді сауықты жақсы көреді. Ол үшін
есірткі-бос уақытты өткізудің атрибуты, көңілсіздіктен арылу,
өзін ерікті сезінудің жолы. Мұндайлар көбі Қазақстанның
мұнайының астанасы Атырауда орналасқан. Оның да жасы 16-18 жаста
( 71,4%) . Еркек жынысты (71,4 %) . Оның ортасы – арнаулы және
жоғарғы оқу орындарының оқушылары ( 42 %) және мектеп оқушылары
( 28,6%). Нашақорлардың бұл түріне есірткі қолданатын 5,7%
нашақор жатады;
3. жан дүниесі мүгедек адам, ол үшін есірткі тірек үшін керекті
сүйек, өмірлік қажеттілік: допинг алмаса ол зомбиге
айналып кетеді. Оның жасы 16-18 жаста (100 %). Ол жігіт (50%)
немесе қыз (50%). Мұндайлар көбі Орал қаласында орналасқан. Бұл
тип зерттеушілер үшін жабық. Оны полициялық рейдтер немесе
әлеуметтік сауалнамалардың көмектері де таба алмайды, бұл
жасырын нашақорлық. Сұранған нашақорлардың бұл типі 1,6 %;
4. адасқан, есірткі оны тұйыққа тіреді, одан шығатын жолды таба
алмайды. Оған тек қалғаны есірткі татып көргеніне өкіну. Бұл
жастар арасында ең көп тараған түрі. Оны барлық жерде
кездестіруге болады, бірақ ең жиі кездесетін жер-Алматы қаласы.
Ол 16-18 жаста ( 79,2%). Ол бозбала (75%), жастардың заң бұзушы
типтік өкілі (33,3%), бірақ оны кез-келген әлеуметтік топтан
табуға болады. Бұл сұранған әрбір 5-ші нашақор;
5. есірткелік суицидтің клиникалық жағдайы. Ол- аурудың,
тәуелділіктің құрбаны және ол өзінің душарлығын түсінген. Ол 16-
18 жаста ( 97,7%). Ол –

жігіт ( 66,7%). Оның мекен-жайы – барлық 8 қала, бірақ ең көп
кездесетіні – астана қаласы.Бұл тип барлық әлеуметтік топтарда бар.
Оның нашақорлар тобындағы басымдылығы - 98%.

2. Жастар ортасындағы нашақорлану факторлары

Нашақорлық – жастар ортасындағы девианттық мінез – құлықтың ең
қауіпті нысандарының бірі.
Нашақорландыру – есірткілерді тарату процесі, жеке адамдарды, адамдар
тобын психоактивті заттарды қолдануға тарту. Нашақорландыру салдары
нашақорлыққа әкеліп соғады. Дүниежүзілік денсаулықты сақтау ұйымының
анықтауынша – бұл организмге есіркіні, яғни өсімдік тектес немесе
синтетикалық заттарды бірнеше рет енгізу арқылы ауық – ауық немесе
созылмалы түрде уландыру жағдайы, ол организмнің қалыпты қызметін
өзгертеді, ал көп қолданған жағдайда оны психикалық немесе физикалық
тәуелділікке әкеп соғады. Есірткілікке тәуелділіктің белгілері:
• Ерік күшін жеңе алмай, әрі қарайғы қабылдау қажеттілігі
(тәуелділіктің дағдыланудан айырмашылығы);
• Жақсы эмоцияларды есірткісіз бастан өткізудің мүмкін еместігі;
• Абстиненттік синдром (ломка), яғни организмнің есірткі
физиологиялық тәуелділігі (барлық есірткі заттарына тән емес);
Шынайы өмірде нашақорландыру мен нашақорлық бір – бірімен
өзара байланысты және жинақтала келіп жеке адамға және бүтіндей қоғамға
үлкен зиян келтіреді.
Нашақорландыру-есірткілерді тарату процесі, жеке адамдарды, адамдар тобын
психоактивті (есіркілік, таксикоманиялық) заттарды қолдануға тарату.
Нашақорландырудың әлеуметтік салдары өте ауыр.
Есірткіге әуестіктің себебіне әр алуан жағдайларға: тұрмыстың
жоқтығы; осы жағдайларды өзін көрсете алмау (жұмыстағы, оқудағы,
шығармашылық немесе жеке өмірдегі келеңсіздіктер); жастарға бос уақытты
өткізуде ең қажетті мүмкіндіктерді беретін әлеуметтік – мәдени салалардағы
кемшіліктер; әлеуметтік әділетсіздіктер; адамдардан көңіл қалуға байланысты
өмірге қанағаттанбау жатады.
Жастарды нашақорландырудың өзіне тән ерекшелігіне нашақорлардың
тобын, бірлестігін қалыптастыру болып табылады. Олардың пайда болуы
есірткілерді табу және қолданудың ерекше жағдайларына байланысты.
Есірткілерді табу қиындығы мен оған төлейтін қаржыны табу қиындығына
ұшыраған нашақор өзін алғаш бұған еліктіргендердің қасында жүруге және оған
өз қоршағандарын да тәуелдеуге мәжбүр болады. Қазақстанда жүргізген
зерттеулер нәтижесінде белгілі болғандай Сені кім алғаш рет есірткі
қабылдауды ұсынды, кімнен ең бірінші порцияны алдыңыз? деген сұраққа
сұранған нашақорлардың 53% өз достарын, жолдастарын, жақындары мен
таныстарын көрсеткен, 26% -өзінің сыныптастарын және курстастарын
көрсеткен, 11% ғана кездейсоқ адамдарды көрсеткен; сұранған нашақорлардың
57% оны жолдастарының. Таныстарының үйлерінде қабылдағанды жөн көреді екен.
Есірткі заттарды қолданатын жасөспірімдер мен жастар біраз уақыттан
кейін белгілі-бір әлеуметтік топтарға айналады да, криминалдық мінез-

құлықты ортаны толтырады. Олар есірткіні сақтау және өткізу, оларды
дайындауға байланысты қылмыстарға қатысушылар болды.
Өскелең ұрпақты нашақорландыру процесі қоғам мен мемлекет тарапынан,
соның ішінде әлеуметтік қызметтер мен әлеуметтік педагогтардың адекватты
жұмыстар жүргізуді қажет етеді. Нашақорлыққа қарсы шараларды келесідей
бөлуге болады:
1. Алдын –алу, ескерту;
2. Емдік – реабилитациялық;
3. Ұйымдастырушылық – басқарушылық;
4. Заңды.
Нашақорлықтың алдын – алу бүгіндері тереңінен бойлап кеткен
бірқатар теріс ұғымдармен кездесіп отыр.
Олардың біріншісі: егер баланы есірткінің зияны туралы қатты қорқытып
тастаса, ол оны пайдалануға батылы бармайды. Мұндай қорқыту тиімсіздеу,
тіпті бос сөз. Өйткені балаларда әлі де болса болашақты болжау туралы
қалыптаспаған, дені сау немесе аз ауырған балалар аурудың не екенін
білмейді және одан қорықпайды. Ауру мен өлім туралы қорқытуға жасөспірімнің
қорғаныш механизмі бар: менімен бұл ешқашан болмайды, бұл менімен бүгін,
не ертең болайын деп жатқан жоқ, әрі қарай не болатынын көрерміз, әдетте
үлкендер өсіріп айтады және т.б.
Екіншісі теріс ұғым: балармен және жасөспірімдермен жұмыс істегенде
есірткі туралы үндемеген дұрыс, өйткені ол турал білу олардың тартып
көруге, эксперимент жасауға деген қызығушылықтарын оятады. Тәжірибе
көрсетіп отырғандай үндемей қалу ешқашан да проблеманы шешпейді, ол тек
жауапкершілікті баланың өзіне артады да, оңтайлы жағдай туғанда оған өз
бетімен әрекет етуге бостандық береді.
Үшінші теріс ұғым есіркі жеңуге келмейтін, қатерлі күш, ол кез –
келгенді тәуелдеп алады деген. Бұл пікір аурудан шығудың жолы жоқ, ешкім
көмектесе алмайды деген душар болу сезімін бетіте түседі.
Нашақорлықтың алдын – алу және нашақорлықтан емдеу салаларындағы
әлеуметтік педагог пен әлеуметтік педагогтың әрекеттері қатал заң
шеңберінде жүзеге асуы тиіс.
Бұл саладағы Қазақстан Республикасының заңдылықтарына 1998 жылы
шілдеде қабылданған Есірткі құралдары, психотроптық заттар мен
прекурсорлар және олардың заңсыз айналымға түсуі мен шектен тыс
қолданылуына қарсы шаралар туралы Заңы мен басқа да нормативтік, құқықтық
актілер, сондай – ақ Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық келісім –
шарттар жатады.
Ұйымдастыра отырып басқаруды қамтамасыз ету жастар арасындағы
нашақорлыққа қарсы әлеуметтік жұмыстың бағыты ретінде мыналар тұрады:
✓ Жастардың салауатты өмір салтының бағдарламаларын құру және енгізу,
оның негізіне жастардың сеніміне ие болудың нашақорландырудың
зияндығы туралы ақпараттар беру жатса, мақсатына жастар арасында
әлеуметтік тиімді және жас адамның өзін-өзі көрсетте алу мүмкіндігін
туғызатын өмір салтының стильдері мен модельдерін қалыптастыру болып
табылады;
✓ Жастарды нашақорландыру проблемаларын зерттеуде және шешуде кешенді
тәртіп аралық тәсілді жүзеге асыру. Жастарды нашақорландырудың алдын
алу мен оны жеңуге қатысы бар барлық: құқық қорғау, психологиялық,
медициналық құрылымдарының күштерін біріктіру;
✓ Жастар мен жасөспірімдер арасында нашақорлықпен күресудің
профилактикалық және реабилитациялық кезеңдерінде әлеуметтік-
педагогикалық және психологиялық құрылымдардың, жастарды әлеуметтік
қолдау орталықтарының әлеуметтік педагогтары мен әлеуметтік
қызметкерлерінің, психологтарының және т.б., мемлекет пен қоғам
тарапынан жастарға арналған әлеуметтік-реабилитациялық мекемелер
желісінің дамуына барлық жақтан көмек көрсетуінің артықшылығы мен
рөлін мойындау;
✓ Есірткілерді жасөспірімдердің, жастардың қолдану проблемаларын
жалпы мемлекеттік шаралары мен мемлекеттік жастар саясатының
деңгейінде шешу: мемлекет тарапынан жастарды нашақорландыруды алдын-
алу.
Есірткіге әуестенушілік себептерінің жастарға тәніне ВОЗ (
Әлемдік Денсаулық Сақтау Ұйымы) өзінің баяндамасында мыналарды көрсетеді:
1. есірткінің әсерін тексеруге деген қызығушылық;
2. белгілі бір топқа жататынын білдіретін белгі;
3. өзінің тәуелсіздігін, кейде қоршағандарға деген өшпенділігін
білдіру;
4. жаңа, еліктендіретін, қауіп төндірумен қызықтыратын ләззат алуды
сезіну;
5. ойлаудың анықтығын немесе шығармашылық шарықтау
6. түгелдей босаңсу сезіміне жету;
7. өзін толғандырып жүргендерден арылу.
Жастарға тән нашақорлық себептері барынша зерттелген. Батыстың дәрігерлері,
психологтары мен социологтары оны екі топқа бөледі:
1. сана –сезімге жасалатын эксперимент, оның шегін кеңейтуге әрекет
жасау;
2. өзінің ішкі проблемаларын шешуге әрекет жасау.
Бірінші себеп интелектуалды жастарға тән. Мұндай эксперимент асаушылар
білімді адамдар, олар психоделикалық әдебиеттерді оқып зерттеген,
психоделика туралы жаңалықтарды интернеттен тауып оқыған, олар тәуелділікке
өту шегінен асып кетпеу үшін тиісті шаралар қолданады.
Бірақ бұл қауісіздік техникасы шартты ғана: сана-сезімге эксперимент
жасай отырып жас философтар әлемдік дінде қабылданған рухани
практикаларды да айырбастап алады. Ал бұл – ұшудың әртүрлі тәсілі сияқты:
парапланды басқаруды ұзақ уақыт бойы үйрену немесе ұрланған парашютті
пайдаланып шатырдан секіру ( оның ашылмауы да мүмкін).

Есірткіге елігудің екінші себебі одан да қауыпты. Жүйкесі тозған,
өзіне сенімсіз жасөспірім немесе бозбала, интеллектуалға қарағанда,
косяк ұстайық (анаша тарту) немесе рахаттанайық (тамырға есірткі салу)
деген ұсыныстарды тез қабылдайды.
Әлеуметтік зерттеулер көрсетіп отырғандай, есірткі қабылдайтындарға
тән ортақ белгілер болады екен, Олар :
1. өзін-өзі бақылаудың , өзіндік тәртіптіліктің нашар дамуы;
2. әр түрлі қолайсыз әсерлерге қарсы тұра алмаушылық;
3. қиындықтарды жеңе алмаушылық;
4. эмоционалды тұрақсыздық;
5. жағдайларға теріс баға беруге қабілеттілігі;
6. психиканы бұзатын жағдайлардан тиімді жол таба алмаушылық.
Нашақорлықтың таралуының факторларына талдау жасай отырып мыналарды еске
сақтау керек:
• ондағы ешбір фактор шешуші, негізгі болмайды;
• факторлардың кейбір жиынтығы ештеңені де анықтамайды, өйткені
бұл жағдайларды психотроптық заттардың қоданылуы да,
қолданылмауы да мүмкін : күрделі өмірлік жағдайлар, отбасылық
теріс тәрбие, қоршаған микросоциумның жалпы білім берудегі және
мәдени деңгейінің төмен болуы сөз жоқ көп адамдарға әсер етеді,
бірақ оның барлығы нашақор болмайды;
• қолайсыз психофизиологиялық алғы шарттар ( мінез- құлықтың
басымдылығы, жеке бастың психоатологиялық дамуы, тұқым
қуалаушылықтық салмақ салу ) негізі болып табылмайды және
өзбеттерімен ( яғни, әлеуметтік факторларының үйлесімінсіз )
есірткіге тәуелділіктің негізгі детерминанты бола алмайды,
өйткені фактілер көрсетіп отырғандай, көптеген жасөспірімдер,
бозбалалар көрсетілген алғы шарттарға ие болғанымен кейіннен
қалыпты түрде әлеуметтене алады екен
Бұл белгілер тек нашақорларға ғана емес, ол жалпы әлеуметтік
бейімделе алмағандардың барлығына тән. Мұндай мінез-құлық көбіне
жасөспірімдік шақта жиі кездеседі, әсірісе осы жас қиын, бала
тәрбиесіндегі қиындықтар негізінде өтсе күрделене түседі.

3. Жастар нашақорлығын профилактикалауда отбасының, оқу орындарының рөлі

Мектеп оқушылары әлі пісіп жетіле қоймаған жеміс сияқты. Осы жемісті
мезгіліне жеткізбей өзегіне құрт түсіретін дерттің бірі-есірткі Оңтүстік
Қазақстан облысы Ауғаныстаннан келетін есірткінің қақпасында отыр. Жыл
сайын мемлекетаралық жиын өткізетін, есірткі тасымалдайтын дәліздерді
анықтаумен, сататын орындары және есірткі тұқымдас өсімдіктерді жоюмен
айналысатын арнаулы орындардың мәліметіне қарағанда жасырын өткізілетін
есірткінің 12 пайызына дейіні Қазақстанда қалады екен. Ақыл-есі бүтін ,
келешегіне үмітті аға буын арасынан жақтастарын таба алмаған соң есірткі
сатушылар оң-солын әлі айыра қоймаған жастарды жағалауды дағдыларына
айналдырған. Героинге олар көбінесе, олар жас балаларды тартады. Алдап
түсіру әдісі. Мынаны көрсең, біріншіден , ешкімге қарамай істегің келген
нәсеңді істейсің, шаршамайсың, денең рахаттанып қалады деп, бірінші
бергенде тегін береді. Тегін берген нәрсеге , көбінде ешкім қарсы болмайды.
Бір- екі рет қолданып көрген соң, оған ұнап қалады да, ол енді сатып ал
деп, ақшаға береді. Оған үйреніп алған адамдар , әсіресе, жастар героин
алу үшін, ақшаны барлық әдіс- айламен табуға әрекет жасайды. Яғни ұрлық
жасайды, үйіндегі заттарды сатады, әке – шешесін алдайды және басқалардың
үй – мүліктерін тонауға дейін барады.
Аптасына героинді 2-3 иіскеген адам, 1,5-2 айда онсыз тұра алмайтын
күйге жетеді. Көбінесе, героинді қолдану иіскеу жолы арқылы басталады.
Біртіндеп, уақыт өткен сайын, адамдар героинді пайдалану мөлшерін арттыра
бастайды. Енді героин қымбатқа түсетіндіктен, оның 2-пайдалану жолы ( қанға
егу) – арзан түріне көшеді. Егер иіскеп 1 пайдаланғанда 1-2 чек жұмсалса
(ол 1200 тг) , қанға егуде, 1 чекті 2-3 рет бөліп пайдалануға болады.
Ал, инеге отырған адамдар да, бірте-бірте героинның мөлшерін көбейте
береді. Осындай жағдай героиді пайдаланудың үшінші жолында да ( түтінін
иіскеу ) болады. Сөйтіп, көбейте-көбейте ақырында, ол мөлшерге адам ағзасы,
әсіресе, жүрегі шыдамай, әлсізденіп көз жұмады.
Басқалардың бақытсыздығына қарамай баюдың сұмдық амалдарынан
тайынбайтын адамдар бар кезде наркомания бола береді. Ал ондай адамның қай
кезде де болғанын және бола беретінін бәріміз білеміз. Демек, нашақорлықты
түбірімен жоюға ұмтылу –иллюзия. Сондықтан бүгінгі таңда мәселені оның
зардабын мейлінше азайту тұрғысынан қойған дұрыс.
Есірткі тарататындар алғашқы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.