Қазақстандық археография

Пән: Іс жүргізу
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 62 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 3

1 Археография ғылыми пән ретінде

1. 1 Археография ұғымы . . . 8

1. 2 Археография ғылымының пайда болу, даму және

қалыптасу тарихы. 20

2 Қазақстандық археография

2. 1 Еліміздегі археографияның қалыптасу тарихы . . . 30

2. 2 Археография және Мәдени мұра бағдарламасы . . . 37

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 51

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . . 53

КІРІСПЕ

Диплом жұмысының өзектілігі. "Құжатсыз тарих жоқ, тарихсыз мемлекет, ұлт жоқ" деген кағида қашанда өзінің ой тұжырымдық ерекшелігін жоғалтқан емес. Өйткені архив кұжаттары және көпшілікке арналған жинақ құжаттары өткен тарихымызды зерттеп, объективті түрде жазуда әр ғалымға, зерттеушіге нақтылы мағлұмат беретіні анық.

Қазақстанның тәуелсіздік алуы тарихқа жаңа көзқарасты қалыптастырып, тарихи құжаттық жинақтар, зерттеулер ұлттық мүдде тұрғысында ғылыми- жазыла бастауы қуантарлық жай. Тарихи зерттеулердің басым көпшілігі мұрағат құжаттарына және деректік құжаттарға сүйене отырып

жазылғандықтан бүгінгі таңда бұл мәселенің де өзектілігі артуда.

Археография ғылымы Қазақстанның мұрағаттану ісінің негізгі бір саласы ретінде құжаттық ескерткіштерді жинау, талдау, зерттеу арқылы оның құндылығын анықтай отырып, жинақты шығару ережелеріне сәйкес, жүйелі түрде жарыққа шығару мәселелерін зерттейтін ғылым. Бүгінде тарихи құжаттарды жария ету ісіне Қазақстанда айтарлықтай көңіл бөлініп, оның мән-мағынасына ден қою мақсатында бірқатар шаралар қолға алынған. Ұлттық археография және деректану орталығының ұйымдастырылуы өзі бұл салаға қаншалықты мемлекеттік деңгейде мән берілгені куә. Бірақ болашақта атқарылатын шаралар да, жүзеге асатын ауқымды істер өте көп. Сапалы құжаттық басылымдарды шығару үшін мұрағаттану, археография салаларында жұмыс жасайтын мұрағатшы-археографтар мамандарын даярлау, мұрағаттану, археография, деректану ғылымдарын одан әрі дамыту болып табылады.

Бұған қоса қазіргі таңда археографияның алдында үлкен міндеттер тұр. Мысалға мұрағатта жатқан көптеген бай мұрамызды оқырманға жеткізу, оқу құралдар, жинақтар басып шығару. Демек археографияның дамуы тікелей отандық мұраттардың жағдайымен байланысты. Қазақстанның мұрағат қорларында қазіргі таңда 15 миллионнан астам істі құрайтын құжаттар сақталуда. Бұл құжаттардан: отаршылардың қазақ даласындағы басқыншылық саясатын, отарлауға қарсы хандар мен батырлардың күресін, тіл жеткісіз қиянатқа ұшыраған елдің көз жасын, еш уақытта ақтауға болмайтын қанқұйлы саяси қуғын-сүргінді, қолдан жасалған ашаршылық нәубетті, сатқындықты, тарихтың ашылмаған құпиясын, атажұрттан еріксіз босқандардың мұңзарын, ата-тек шежіресін, рухани байлық-ән мен күйге, тіл мен дінге, шекараға, бір сөзбен, айтқанда халықтың тыныс-тірлігіне қатысты деректердің бәрін де табуға болады. Бұл рухани байлық мұрағатшылардың жанқиярлық еңбегімен жиналды.

Зерттеп отырған тақырыпты қорытындылай келе археография ғылымының зерттелуі, насихатталуы - тарих ғылымында жаңа ұлттық көзқарастағы дерек көздерін жинақтау зерттеу арқылы республикамыздың саяси, экономикалық және әлеуметтік мәселелерін құжаттық түрде ерекшеліктерін, әдістерін ескерте отырып, жарыққа шығару, төл тарихымыздың соқпақ жолдарын бүгінгі жас ұрпаққа жеткізу болмақ.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Зерттеу алдында осы мәселеге бойынша жазылған еңбектер іздестіріліп, талдау жасалды. Тұтастай тарихнамалық шолу жасау осы мәселенің өзектілік деңгейін көрсету үшін де қажет.

Тарихнамалық талдау негізінен кеңестік және ресейлік тариханаманы қамтитын болып отыр.

Сонымен қойылған мәселе жөнінде тарихнамалық шолу бізді бірқатар ғылыми мақалаларды саралауға алып келді. Кез келген мәселенің алғаш теориялық тұстары көрініп тұратыны анық. Осы ретте археографияның кез келген мәселесі бойынша тілге тиек болатыны С. Н. Валктың «Советская археография» [1] және Е. М. Добрушкиннің «Основы археографии» еңбектері [2] . Археографияның барлық мәселелері бойынша теориялық ілімдердің жасалуына, жалпы археографиялық ойдың және қызметтің пайда болуына, дамуына және қазіргі таңда археография қол жеткізіп отырған жетістіктерге осы авторлардың қосқан үлесін айрықша деп атауға болады.

Археографияның теориялық мәселелерімен қазіргі таңда айналысып жүрген әрі оның дамуына айтарлықтай зор үлес қосатын еңбектерімен танымал В. П. Козловтың жалпы мұрағаттану және археография проблемаларын зерттеудегі орны ерекше . Оның 2001 жылы «Отечественные архивы» журналында жарияланған «Теоритические основы археографии с позиций современности» [3] атты мақаласы өзінің әріптестері арасында көптеген пікір-талас тудырған болатын.

Аталған В. П. Козловтың «Русская археография конца XVIII-первой четверти XIXв. » [4], С. О. Шмидттің «Некоторые итоги и перспективы развития археографии отечественной истории»[5], Д. М. Эпштейннің «История археографии в дореволюциооной России»[6], ВНИИДАДтың «Археографическая деятельность архивных учреждений союзных республик»[7] атты еңбектерінде археография ғылымының пайда болу, әсіресе даму тарихына байланысты көптеген зерттеулер жүргізілген.

Археография ұғымы мәселесіне арналған және «Отечественные архивы» журналы беттерінде жарыққа шыққан А. Д Степанскиийдің «Археография: термин, обьект, предмет»[8], В. А. Черныхтың «Еще раз об обьекте и предмете археографии»[9], Каштановтың «О предмете и обьекте археографии»[10] мақалаларын айтуға болады.

Қазіргі археографияның дамуына жаңа бағыт беріп, оның көптеген практикалық тұстарын соңғы технологиялардың, жаңа ғылыми ілімдердің дамуымен ұштастыратын және оны жаңа мәртебеге лайықты ету үшін шаралардың қажеттілігін Г. И. Королев [11] ерекше атап өтеді.

Қазақстан аясында бұл мәселеге отандық тарих ғылымында енді қолға ала бастаған сыңай бар. Бұл саланы дамытуға әрі көпшіліктің сұранысына ие болдыратын да Ұлттық археография және деректану орталығы деп санаймыз.

Басылымның көп жақты проблемалары археографияның пән ретінде қалыптасуы мен дамуын көрсетуде де көтеріліп, сол арқылы археографияның қажеттілігі мен мақсаты кеңінен қарастыратын ғылыми мақалалар да баршылық.

Осы ретте Н. К. Алпысбаеваның «Қазақстандағы археографияның қалыптасуы мен қазіргі кездегі дамуы»[12] атты мақаласындағы археография мәселесінің барлық жақтарын қарастыруға тырысқанын айта кету жөн. М. Ж. Хасанаевтің «Архивоведение»[13] еңбегі, Т. Ж. Медеуовтың «Құжаттық ескерткіштерді шығарудағы археографияның атқаратын тарихи қызметі»[14] мақаласы және Р. Х. Сариеваның «Мұрағат және тарих»[15] атты жинағында Қазақстан археографиясы, оның проблемалары жайлы жазылған.

2001 жылы Қарағанды қаласында «ҚР мұрағаттарының археографиялық қызметі» атты мұрағат ісі саласында алғаш рет өткізілген конференция материалдары аса құнды. Солардың ішінде Б. Т. Жанаевтің «Археографическая деятельность государственных архивов РК: перспективы и итоги»[16] мақаласында қазіргі мұрағаттардың археографиялық жұмысына қорытындылар жасауға тырысқан.

М. Әбусеітованың «Қазақ тарихы» басылымында жарияланған және Мәдени мұра бағдарламасы аясында жүргізген жұмыстары жайлы мақаласы археографиялық мәліметтерге бай[17] .

Диплом жұмысының деректік негізі. Диплом жұмысының негізгі дерек көздерін заң актілері, әдістемелік нұсқаулар, ҚР Орталық мемлекеттік мұрағатындағы археография саласындағы есептері құрайды.

Осы ретте Қазақстан Республикасының президенті Н. Назарбаев қолдаумен 1998 жылы 22 желтоқсанда «Ұлттық мұрағаттар туралы»[18] қазақ тарихында мұрағат жөнінде тұнғыш Заң қабылданды. Заң 8 баптан тұрады, оның бесінші бабы археография саласына арналған.

Бұл заң Қазақстан мұрағатының жаңа дәуіріне, оның өркендеуі мен дамуына айқын жол ашты. Осы Заң негізінде 1999 жылдың мамыр айында, республика мұрағаттарын басқару органы- Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігінің Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі комитеті құрылды. Комитет көп кешікпей Маңғыстау, Солтүстік Қазақстан облыстары мен Алматы қаласынан басқа облыстардың бәрінде бұрын қысқартылып кеткен Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі басқармалар мен бөлімдерді қайтадан қалпына келтірді. Комитет республиканың мұрағат мекемелері басшылыққа алатын бірнеше жарғы, ереже нұсқауларды өмірге әкелді. Қазақстан Республикасы мұрағатшыларының республиқалық қоғамын ұйымдастырды.

Деректердің келесі тобы Қазақстан Республикасында мұрағат ісін дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған тұжырымдамасы[19] және қазақ халқының мұраларын жаңғырту мақсаттында қабылданған «Мәдени мұра» бағадарламасы Заңы[20] . Аталған заңдарда қазақ халқының тарихына қатысты деректерді іздеу, жинау, оларды өз елімізге қайтару туралы мәліметтерді таба аламыз. Республикамыздағы оң өзгерістер мұрағат ісін жетілдіруді, оның бағдарлары мен басылымдақтарын анықтауды біздің алдымызда кезек күттірмейтін мәселе етіп қойды. Бұл тұжырымдама Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001 жылғы 26 қаңтардағы №146 қаулысымен бекітілді. Осы қаулы негізінде «Қазақстанда мұрағат ісін дамытудың 2001-2005 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасының Үкіметі 2001 жылы 11 маусымдағы №797 қаулыны жарыққа шығарды. Тұжырымдамада мен бағдарламада мемлекеттік мұрағаттың негізгі мақсаттары мен міндеттері, күтілетін түпкі нәтижелер, оларды қаржыландыру айқындалды.

2003 жылғы 28-қарашада өткен Ұлттық Кеңестің үшінші отырысында қарастырылған мәдени мұраны жаңғырту ісі. Мәдени мұраның түпкі мақсаты -халқымыздың асыл мұраларын жаңғырту, өлгенімізді тірілтіп, өшкенімізді жандыру және мүмкіндігінше мәдени мұраларды рухани айналымға шығару.

Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев бастамасымен қабылданған бағдарлама шын мәніндегі қазіргі таңдағы өте маңызды мәселелер қамтылған, әсіресе тарихи-мұраларға ерекше мән берген.

2004-2006 жылдар аралығында атқарылған істердің қатарында Қазақстандағы тарихи-мәдени ескерткіштердің жинағын шығару ісін жеделдету, Қазақ мемлекеттік кинофото құжаттар мен дыбыс жазу (ҚР ОМ КФДЖ) мұрағаты, қазақ радиосы мен телевизиясы қорында сақталған әйгілі әншілеріміз мен белгілі ғылым қайраткерлерінің дауысын осы күнгі аудио таспалар мен дискілерге жазып қалдыру ескерілген.

Бағдарламаның тағы бір айрықша тұсы - «ТМД елдері мен шет елдік мұрағаттардағы Қазақстан тарихына қатысты құжаттарды сирек кездесетін кітаптарды алдыру, көшірмесін жасаттыру, шығару» мәселесіне назар аударылғандығын айтуға болады. «Мәдени мұра» орта мерзімдік бағдарламасы қанаттас екі процесстен тұрды.

Біріншіден: жинау, сақтау, жүйелеу, сипаттау, тарату және т. б.

Екіншіден: тарихи мұраны мәдени өмірімізге қайта әкелу, әлеуметтік, мәдени, көркемдік тұрғыда қайта жаңғырту. «Бұл мәдени игіліктердің жаңаша түрленіп, түлеуіне де оң ықпал етпек».

Бағдарламаның мақсаты- қолда бар мәдени мұра мен рухани игілікті сақтап, жаңғыртуға, тиімді пайдалануға байланысты жоспарлы іс-шаралар жасау. Сондай-ақ ұлттың ағартушылық және интеллектуалдық деңгейін көтеруге, өскелең ұрпақты туған халқымыздың тарихы мен жалпыадамзаттық құңдылықтар, идеалдар рухында тәрбиелеуге бағытталған.

Дерек көздерінің келесі тобын әдістемелік нұсқаулар құрады. 1975 жылы Мәскеуде шыққан «Методическое пособие по археографии»[21], 2002 жылы Астанадан жарық көрген “Сборник нормативно - правовых актов, научно - методических документов в области архивного дела (1998-2001) ”[22] құралдарда басылымның түрлері, оларды жариялаудағы әдіс - тәсілдер, сондай - ақ археографиялық жұмыстардың атқарылатын шаралары ашылып көрсетілген.

Сонымен қатар, ҚР мұрағат мекемелерінің баспа басылымдары да негізгі дерек көздерінің бірі болып табылады. Бұл жинақта 1998-2005 жылдары мұрағат мекемелерінің бастамасымен жарық көрген басылымдар тізімі берілген, яғни қазақ халқының ақтаңдақ беттеріне байланысты құжаттар жарияланған, атап айтсақ: “Политические репрессии в Казахстане (1937-1938 гг. ) ”[23], “Голод в казахской степи”[24], “История Букеевского ханства”[25], “Депортация народов в Казахстане”[26] және т. б.

Диплом жұмысының мақсаты мен міндеттері . Қазақстан

археографиясының қызметіне, пайда болуы, қалыптасуы және дамуына тоқталып, қазіргі таңда атқарылған археографиялық жұмыстарға талдау жасау.

Көрсетілген мақсатта жүзеге асыру үшін автор келесі міндеттерді қояды:

Археографияның ғылыми пән ретінде қалыптасуының барысын көрсету.
Археография ұғымына талдау жасау.
Археографияның даму тарихын жан - жақты талдап көрсету.
Қазақстан археографиясының қалыптасу мен қызметін ашып көрсету.
Мәдени мұра бағдарламасы аясында еліміздің археографиялық жандануына тоқталып өту.

Диплом жұмысының құрылымы. Кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 Археография ғылыми пән ретінде

1. 1 «Археография» ұғымы

Археография және археограф терминдері көне, жаңа және қазіргі кезеңдегі түрлі тілдердегі көркем әдебиеттерде кездеседі. Археография өзінің әр-қилы көпғасырлық өмірінде практикалық қолданысқа икемді болуы соншалық, өзінің сипаттаған пәнін өзгерткен, осындай тағдырымен қазіргі кезеңде де өзіне деген қызығушылығын жоғалтқан жоқ. Осыған байланысты, өзінің дамуы барысында бұл «көне жазу» термин болып қалыптасқанын, бұл терминнің алыс болашақ пен көптеген ғасырлардан кейін ғана «көне» деп атауға ие болатын құжаттарға қолдануын бақылау қызықсыз емес.

Ірі кеңес археографы С. Н. Валк өзінің «Судьбы археографии» деген мақаласын: «Археограф» және «археография» терминдері әртүрлі тілдерде жазылған ежелгі, орта ғасыр, жаңа және қазіргі заман әдебиеттерінде кездеседі. «Археография» сөзі қолдануға өте ыңғайлы болғандығы соншалық, бірнеше рет өзіне белгіленген пәнін өзгерткен» [8, 16б], - деп бастаған болатын. Ары қарай ол «археограф» термині ( «ежелгі» және «жазамын» деген сөздерден шыққан) алғашында ежелгі қолжазбаларды көшіретін адам ұғымын білдірген дейді. ХҮІІ - ХҮІІІ ғғ. кейбір батыс еуропалық ғалымдар «археография» сөзін «ежелгіні бейнелеу» мағынасында қолданды. ХІХ ғ. басында батыста бұл сөз қолданыстан жоғалады да, өз өмірін кешікпей Ресейде жалғастырады. Ресейде бұл сөзді ең алғаш рет Н. А. Полевой өзінің «Истории русского народа» еңбегінде қолданды ( 1830 ж) .

Бұл терминнің орыс тіліне енуінде шешуші рөлді 1830 жылдары атақты «археографиялық экспедициясын» жасаған П. М. Строев ойнады. Ол «археография» дегенді қолжазбаларды табу және бейнелеу деп түсінді. Дегенмен, экспедициядан кейін құрылған Археографиялық комиссияға (1837 ж. ) тек «отандық тарихтың деректерін жарыққа шығару» жүктелді. Осылайша «археография» сөзі алғаш рет тарихи деректерді жариялаумен байланыстырылды. Іс жүзінде Археографиялық комиссия тек деректердің өзін ғана жариялап қоймай, сонымен бірге олардың ғылыми сипатын да жариялады. Нәтижесінде «археография» дегенді тарихи жазба деректерді жинау, сипаттау және жариялау деп түсіне бастады.

Бұндай жағдай тарих ғылымында көбіне тарихи деректерді жинаумен де (сақтаумен де), сипаттаумен де, жариялаумен де, зерттеумен де бір ғана маман шұғылданумен анықталды.

Кеңес заманында жағдай күрт өзгерді. Мұрағаттық және ғылыми-зерттеу мекемелерінің жаңа жүйесін құру мен олардың қызметіндегі негізгі күшті ХІХ - ХХ ғғ. деректерге шоғырландыру тарихи құжаттар жұмысымен байланысты мамандардың сипатының өзгеруіне алып келді. Деректерді жариялау айтарлықтай деңгейде оларды жинау (комплекттеу) және сипаттаудан жекеленді. Соңғы жағдай тиісті ғылыми пәннің қалыптасу тенденциясын туғызды, оны да сол бір терминмен атай бастады.

1920 жылдары «археография» тек деректерді жариялауға байланысты мәселелерді қамтиды деген пікірлер айтыла бастады [8, 17б] . Бірақ мәселеге бұндай тұрғыдан қарау қарсылықты да туғызды. Тарихи-мұрағаттық институтта оқытылатын курс негізі қаланған уақыттан бастап (1931ж. ) «Тарихи құжаттарды жариялау әдісі» деп аталатын. Тарихи-археографиялық институттың (КСРО ҒА тарих Институтының құрамына кірген Археографиялық комиссияның мұрагері) қысқаруынан кейін ғана «археография» терминінің дәстүрлі мағынасы қолданыстан шықты. Тарих Институтында пайда болып жатқан археографиялық бөлімше тек жариялау қызметімен шұғылданды. Бір жағынан ММАЗИ-де аталған пән 1930 ж. екінші жартысында «археография» болып өзгертілді. Шамамен екі онжылдай (1930 ж. ортасынан 1950 ж. ортасына дейін) археографияны «өзіне тарихи деректерді жариялау әдістері мен оларды баспаға дайындауды міндеттеген қосалқы тарихи пән» деп сипаттау билік құрды.

Жағдай 1956 жылы өзгерді. Бұл кезде ғылым Академиясын жүйесінде Археографиялық комиссия қайта жанданып, «Археографиялық жылдықты» шығаруға даярлана бастаған еді. Комиссия қызметінің аясына тек деректерді жариялау ғана кіріп қоймай, мұрағаттану, деректану, қосалқы тарихи пәндер және т. б. мәселелердің шеңбері де кірді. Нәтижесінде «археографияны» деректерді сипаттау, жинау, жариялау деп кең мағынада түсіне бастады [34] .

Терминді кең мағынада қолдануға оралу Тарихи-мұрағаттық институтқа тиімсіз болды. Сондықтан институтта терминнің дәстүрлі мағынасы қолданыста қала берді.

Нәтижесінде қазіргі тарих ғылымында «археография» екі мағынада қолданылады: «кең» және «тар». 1970 жылы екі жақ пікір сайыс өткізгенімен, ол нәтиже бермеді. Компромисстік шешім деп С. О. Шмидттің кең мағынадағы археографияны далалық, камералдық және эдициондық (латынның «басып шығару» сөзі) [27] деп бөлу туралы айтқан пікірін айтуға болады.

Бұнда «археография» термині «эдициондық» мағынасында қолданылады. Өйткені, тарихшылардың еңбегінде сілтемелер көбіне мұрағат қорына емес, жарияланған деректерге сілтеме жасалады. Осы ретте айта кететін жайт, ғылым үшін тек белгілі талаптарға сай келетін жарияланымдар ғана пайдалы болмақ. Деректерді жариялаумен айналысу - ерекше мамандық, ол кейде тарихшы мен мұрағаттанушының мамандығымен сәйкес келуі де, келмеуі де мүмкін. Археография негіздерін білу тек оны жариялаушыға ғана емес, оқушыға да қажет.

Археография” термині грек тілінен аударғанда “көнені жазу”, яғни ескі, көне құжаттарды жазу деген сөзді білдіреді. Сонымен қатар - археограф С. О. Шмидт археографияны мағынасына қарай төмендегідей топтарға бөліп қарастырады:

а) этнографиялық - құжаттық ескерткіштерді күнделікті тұрмыста іздеу, ғылыми айналымға енгізу, яғни жазба ескерткіштерді, фольклорды, ауыз екі сөздерді, музыканы, әдет - ғұрып салтты зерттеу;

б) сипаттамалық археография, яғни тасқа, ағашқа, металлға, керамикаға жазылған жазуларды оқу, зерттеу;

в) жүйелік археография - тарихи құжаттарды басып шығаруда, деректерді бір жүйеге келтіру [28] .

«Археография» тарихи пәніне «текстология» деген филологиялық пән өте жақын. Олардың арасындағы шекара негізінен жариялайтын материалдарының сипатымен анықталады. Текстологтардың жұмысы әдеби шығармаларға (көркем, публицистикалық, ғылыми) негізделген болса, археографтар заңдық, іскер және тұрмыстық сипаттағы істермен шұғылданады.

Археографияның объектісі («тарихи деректерді жариялау» ұғымы) . Егер археографияны тарихи деректерді жариялау мәселесімен айналысатын пән деп қарастырсақ, тарихи деректерді жариялау дегеніміз не деген сұрақ туады. Бірақ, археографиялық және деректанулық әдебиеттерде осы бір шешуші ұғымның анықтамасы кездеспейді («жарияланған дерек» деген ұғымның түсінігі де кездеспейді) . Егер біз құжаттарды жариялаудың арнайы библиографиялық көрсеткіштеріне жүгінсек, мұнда әрбір құжат есепке алынатынын көреміз. Құжаттарды жариялау процесін оларды бір информациялық жүйеден (мұрағаттық іс жүргізу) екінші бір жүйеге (кітаптық-библиотекалық) өзгерту деп қарастыру керек. Жарияланған құжат құжат болып қалумен бірге енді баспаның өнімі де болмақ. Бір жағдайды айта кету керек. «Жариялау» терминін әдетте құжатты баспаға дайындау процесін, осы процестің нәтижесін - баспаның жарияланған құжаттардан тұратын өнімді айту үшін қолданады.

Сонымен қатар, «құжаттарды жалпы жариялау» мен «құжаттарды тарихи дерек ретіндегі жариялау» ұғымдардың ара жігін ашып алу керек [1] . Тарихшы өз жұмысында жарияланған құжаттардың екі категориясына тап болады. Бір жағынан ол замандастарын шұғыл түрде хабардар ету мақсатында пайда болған уақытысына синхронды жарияланған құжаттар. Тарихшылар оларды міндетті түрде пайдаланады, өйткені олар мұрағаттағы қолжазбаларға қарағанда қол жетімді. Екінші жағынан бірнеше жүз жылдан бері құжаттарды ретроспективті жариялаудың тәжірибесі бар, яғни тарихи дерек ретіндегі жарияланым.

Құжаттарды жариялаудың аталған екі категориясының айырмашылығы анық, дегенмен мынандай сұрақ туындайды: синхронды (шұғыл түрдегі) басылымдар археографияның аясына кіру керек па? Археографияға кең мағына тұрғысынан келу керек па деген пікірталаста керек деп пікір айтқан М. С. Селезнев мынандай аргументтер келтіреді: «тарихи деректерді жариялағанда практикалық мақсатты көздейтін баспалардағы құжаттар кеңінен пайдаланылады»; «құжаттарды жариялаудың әдістемесінің пайда болу тарихы мен дамуын зерттей отырып, практикалық мақсаттағы басылымдарда қолданылатын тәсілдерді ескермеуге болмайды» [32] .

Шұғыл және ретроспективті басылымдар арасындағы көптеген ұқсастықтар оларда «құжаттық эдиторикалық» біртұтас негіздердің бар екенін дәлелдейді. Дегенмен де олардың арасындағы айырмашылықтардың үлкендігі де соншалық, оларды бір пән аясына енгізуге мүмкіндік бермейді.

Шұғыл басылымдарды ретроспективті қайта басу археографияға қатысты, оның үстіне мұрағаттық және ескі баспалық деректер бірге басылады. Ескі баспалық деректер мен мұрағаттық деректер арасындағы айырмашылықтар төмендегідей. Алғашқысы әу бастан қайта жариялауға арналған, екіншісі көп жағдайда белгілі бір деңгейде құпиялықты түсінді. Жариялауға «арналған» және «арналмаған» құжаттардың формасында, құрылымында және олармен жұмыс тәсілінде айырмашылықтар болады. Іс жүргізу кешенін көп жағдайда белгілі дәрежеде қайта өңдемей жариялауға болмайды [8, 19б] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.