Кәсіпорын шығындары және оларды басқарудың тиімділігін арттыру

Пән: Менеджмент
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе

1 КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ

Кәсіпорын шығындары: мазмұны және түрлері
Кәсіпорын шығындарын басқару

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының бүгiнгi таңда экономикасының тиiмдi дамуында басты мәселенiң бiрi ол негiзгi өнеркәсіптік капиталдарының басым бөлiгiнiң моралдық және физикалық жағынан тозуы болып табылады.

“Қазақстан өз азаматтары үшiн өмiр сүрудiң жоғары стандартын жасай отырып, әлемнiң тиiмдi дамып келе жатқан елдерiнiң қатарына қосылуға тиiспiз. Бiз мұны ұлтымыз бен экономикамыз бәсекеге қабiлеттi болған жағдайда ғана iстей аламыз” деп Елбасымыздың “Қазақстан экономикалық, әлеуметтiк және саяси жедел жаңару жолында” атты Қазақстан халқына Жолдауында ерекше атап өттi.

Осыған байланысты отандық өнеркәсіпорындарының экономикалық өнімділігі төмен, яғни өндірістік және экономикалық шығындары жоғары. Егер өндіріс көлемінің өсуі шығындардың одан да жоғары қарқынмен өсуін қамтамасыз етеді. Осының салдарынан отандық өнеркәсiптердiң рынокқа шығарған өнiмдерiнiң бәсекеге қабiлеттiлiгi төмен болып, олардың экономикалық белсендiлiгiнiң өсуiне керi әсер етуде. Яғни, бiр сөзбен айтқанда экономиканың тиiмдi дамуы үшiн ұдайы өндiрiстiң негiзi болып табылатын капиталдардың толық және қарқынды қызмет етуi қажет болып табылады.

Шығындар деп тек қарапайым шығындар емес, нарықта құн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілген өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар:

Олар: әлеуметттік-экономикалық бағыттан қарағанда, шығындар қоғамдық және кәсіпорын шығындары болып бөлінеді. Қоғам бағынатын шығындарға дайын өнімнің құнына көшкен жанды еңбек және зат түрін алған еңбек шығындары жатады. Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді және өндіріс шығындары экономикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді.

Бухгалтерлік шығынға - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығындары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статисткалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.

Өндіріс шығындарының экономикалық түсінігі ресурстардың сиректігіне және оларды балама пайдалану мүмкіндігіне негізделеді. Тауар өндіру үшін алынған ресурстардың (қандайы болмасын) экономикалық шығындары, оларды өте тиімді пайдаланып өндірген құнға тең болады. Бұлар айқын немесе айқын емес шығындарға бөленеді.

1 КӘСІПОРЫН ШЫҒЫНДАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БАСҚАРУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ

1. 1 Кәсіпорын шығындары: мазмұны және түрлері

Шығындар деп тек жабайы шығындар емес, нарықта күн формасын алған ресурстар шығындары аталады. Шығындар деген, нәтижесінде өнім өндіріп өткізілген өндірістік ресурстарды пайдаланудың ақшалай көрінісі. Өндіріс шығындарын жіктеп бөлудің бірнеше жолдары бар:

Біріншіден, әлеуметттік-экономикалық бағыттан қарағанда, шығындар қоғамдық және кәсіпорын шығындары болып бөлінеді. Қоғам бағынатын шығындарға дайын өнімнің құнына көшкен жанды еңбек және зат түрін алған еңбек шығындары жатады. Өндіріс шығындары ұдайы өндіріс процесінің нәтижесі болып табылады. Бұл кәсіпорынның өндірісте тұтынылған құрал-жабдықтары мен жалақы төлемдерінің шығындарын көрсетеді.

Екішіден, өндіріс шығындары экономикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Бухгалтерлік шығынға - өнімнің белгілі мөлшерін өндіруге нақты жұмсалған өндіріс факторларының шығындары жатады. Бұл жағдайда факторлар сатып алынған бағамен бағаланады. Кәсіпорын шығындары бухгалтерлік және статисткалық есеп беруде өнімнің өзіндік құны түрін алады.

Осы аталған өндіріс шығындарын түр-түрге бөлудің көп классификациялық белгілері мен түрлері болады. Оны келесі 1-ші кестеден көре аламыз:

Айқын шығындар деп өндіріс факторлары мен жабдықтаушыларға айқын ақша формасындағы төлем түрін алатын балама шығындар аталады. Бұлардың болуы ресурстарды тыстан алумен байланысты. Мысалы, жұмысшыларға, менеджерлерге жалақы төлеу, көлік шығындарын өтеу және т. б.

Айқын емес шығындар - дегеніміз өндірісте пайдаланылған фирманың өз иелігіндегі ресурстардың құнын атайды. Мысалы, ғимараттарды жалға бермегендіктен түспеген пайда. Бухгалтерлік статикада айқын емес шығындар көрсетілмейді. /1, 97 б/

Экономикада жалпы шығындар мен өнімділік арасында байланыс бар. VC және ТС қисықтарының қысқа мерзім кезеңіндегі түрі шекті өнімділіктің азаю заңы және еңбектің жалпы өнімділігі қисығының түрімен түсіндіріледі.

Еңбек өнімділігінің артуымен айнымалы шығындардың VC А нүктесіне дейін төменгі жылдамдықпен өсуі өндірістің бірінші сатысында еңбек өнімділігінің жоғарылауының нәтижесінде өнім шығару көлемінің тез артуымен түсіндіріледі.

Кесте 1

Өндіріс немесе экономикалық шығындардың жіктелуі

Классификациялау белгілері

Шығындардың бөлімшелері

Классификациялау белгілері:

Экономикалық элементтер

Өзіндік құнның баптары

Технологиялық процесс

Құрамы бойынша

Өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша

Өндіріс процесіндегі ролі

Шығын жасаудың мақсатқа сай келетіндігі

Жоспарға енгізу мүмкіншілігі

Өндіріс көлеміне қатысты

Пайда болуының кезектілігі

Дайын өнімге қатынасы

Шығындардың бөлімшелері:

Шығындардың экономикалық элементтері

Калкуляцияның өзіндік құнның баптары

Негізгі және үстеме шығындар

Бір элементтік, кешендік, жанама

Тікелей және жанама

Өндірістік, өндірістен тыс

Өнімділік және өнімділік емес

Жоспарланған, жоспарланбаған

Тұрақты және өзгермелі

Ағымды және біржолғылық

Аяқталмаған өндіріс шығындары, дайын өнім шығындары

Көзі: Мейiрбеков А. Қ., Әлiмбетова Қ. Ә. Кәсiпорын экономикасы

Жоғарыда көрсетілген анықтамаларға негізделіп, олардың графиктерін тұрғыза аламыз. Келесі 1-ші суретте айнымалы және тұрақты шығындардың жалпы кескіндемесі көрсетілген.

A VC

Q көлем

Сурет-1 - Кәсіпорынның өдірістік шығындарының графикалық сызбасы

Фирма бiртектi өнiм шығарады деп есептейiк. Аталған технология үшiн өндiрiс мүмкiндiктерi өндiрiстiк функция көмегiмен берiледi. Өндiрiстiк функцияны кесте түрiнде беруге болады ( Кесте-2)

Кесте 2

Кәсіпорынның еңбек және капитал шығынының өндiрiстiк функция кестесi

Капитал шығыны, K: Капитал шығыны, K

Еңбек шығыны, L: Еңбек шығыны, L

Капитал шығыны, K: 10

Еңбек шығыны, L: 20

Капитал шығыны, K: 5

Еңбек шығыны, L: 8

Капитал шығыны, K: 10

Еңбек шығыны, L: 16

Капитал шығыны, K: 15

Еңбек шығыны, L: 22

Капитал шығыны, K: 20

Еңбек шығыны, L: 26

Капитал шығыны, K: 25

Еңбек шығыны, L: 30

Көзі: Мамыров Н. Қ., Есенғалиева Қ. С., Тлеужанова М. А. Микроэкономика / Оқу құралы.

Кестеден көретiнiмiз еңбек шығыны 10 ( L=10), капитал шығыны (K=15) болған жағдайда өнiм шығару көлемi Q=22 бiрлiк болып табылады.

Фирма белгiлi ресурстарды қолданып өнiм өндiрген кезде белгiлi шығындармен iске асырады. Яғни фирманың өндiрiсi мен шығындары арасында тiкелей байланыс орын алады. Мысалы: нан заводын алатын болсақ, яғни нан өнiмдерiнiң өзгерiсi тек қана жұмыс күшiнiң өзгерiсiне байланысты. Мұнда 1 жұмысшы 50 бөлке пiсiрсе, ал 2 жұмысшы қосылып 90 бөлке пiсiре алады. Егер 5 жұмысшы қызмет етсе деп алсақ олардың өндiрiс көлемi келесi кесте және графиктен көруге болады. /3, 59 б/

Кестеден көрiп отырғанымыздай жұмысшы саны өсуiне байланысты нақты шығарылған бөлкенiң саны өскенiмен еңбектiң шектi өнiмдiлiгi азаяды. Мысалы кете бойынша 1-шi жұмысшынiң шектi өнiмдiлiгi 50 болса, ал соңғы 5-шi жұмысшыныкi 10 ғана бөлкенi құрайды. Мұнда құрал-жабдықтардың шығыны тұрақты, өзгеретiн жұмыс күшiн жалдау шығындары өсiп отыр, сондықтан жалпы жиынтық шығындарда өседi.

Кесте 3 - Нан өндіретін кәсіпорынның өндiрiс функциясы және жиынтық шығындары.

Жұмысшыларсаны:

Жұмысшылар

саны

Шығарылғанбөлке саны:

Шығарылған

бөлке саны

Еңбектiң шектi өнiмдiлiгi: Еңбектiң шектi өнiмдiлiгi

Құрал - жабдықтарға кеткен шығындар: Құрал - жабдықтарға кеткен шығындар

Жұмыс күшiн жалдау шығындары: Жұмыс күшiн жалдау шығындары

Ресурстардың жиынтық шығыны: Ресурстардың жиынтық шығыны

Жұмысшыларсаны:

Шығарылғанбөлке саны:

120

140

150

Еңбектiң шектi өнiмдiлiгi:

Құрал - жабдықтарға кеткен шығындар:

Жұмыс күшiн жалдау шығындары:

Ресурстардың жиынтық шығыны:

Шығару көлемi

150 Өндiрiстiк

функция

100

0 1 2 3 4 5 Жұмысшы саны

Сурет-1 - Нан өндіретін кәсіпорынның шығындарға байланысты өндiрiстiк функциясы.

1. 2 Кәсіпорын шығындарын басқару

Басқару есебі өз кезегінде басқаруды ақпаратпен қолдауды қамтамасыз етіп отырады.

Басқару есебі арқылы кәсіпорын менеджерлерінің қаржылық және қаржылық емес ақпараттарды дер кезінде анықтап отыруына өз үлесін қосады. Яғни, келесі қызметтер іске асырылады:

Жоспарлау немесе болжау;
Бақылау;
Шешім қабылдау.

Бухгалтерлік есеп жөніндегі экономикалық ақпараттарға сұраныс тудыратын экономикалық тұлғаларға: менеджерлер, акция ұстаушылар, инвесторлар, жалдамалы жұмысшылар, несие берушілер және мемлекеттік ұйымдар жатады.

Бухгалтерлік ақпаратты қолданатындар екі топқа бөлінеді:

Ішкі қолданушылар, кәсіпорынның ішіндегі қолданыстар мен есептерді жүргізу;
Сыртқы қолданушылар, кәсіпорын құрамына кірмейтін тұлғалардың қолданылуы.

Калькуляция немесе басқару есебінің негізгі мақсаты кәсіпорын құрамында қызмет ететін тұлғаларды ақпаратпен қамтамасыз ету.

Қаржылық есеп жүйесінде ақпарат сыртқы қолданушыларға арналып дайындалады.

Қаржылық менеджмент немесе қаржылық ресурстарды және қатынастарды басқару шаруашылық субъектінің бәсекелестік қабілетінің көтерілуі мақсатында қаржы саласында нарықтық механизмді реттеудің нысандары мен тәсілдерін, қағидаларын, әдістерін қамтиды.

Өндірістік есеп жүйесінде өндірістік қорлардың құнын бағалау үшін өндірістік шығындарды анықтайды. Осы өндірістік шығындар негізінде кәсіпорынды тиімді басқару, шешім қабылдау және бақылау, жоспарлау, көрсеткіштерді бағалау іске асырылады. Ал бұл дегеніміз басқару есебінің негізі болып табылады. /4, 134 б/

ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта келгенде, өндірістің және оның құрылымының дамуы үшін ең бастысы оған жұмсалатын шығындардың негізін, олардың құрылымын, шығындарды барынша азайту шараларын қадағалап, экономикалық максималды пайда табуды іске асыру керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.