Қазақ халкының жазу әдебиетінің негізін қалаушы

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАРЫ:

Кіріспе

Қазақ халкының жазу әдебиетінің негізін қалаушы
Абай және жастар тәрбиесіне
Ұлы Абайдың қара сөздері

Қорытынды

Қазақ халкының жазу әдебиетінің негізін қалаушы ұлы ақын Абай халықтың ағарту ісін өркендету үшін шығыс және батыс мәдениетін жан-жақты зерттеп, сол мәдениет негіздерін халқына үлгі-өнеге етіп көрсете білді.

Абай Шығыс мәдениетін ақындықпен шешендік өнерін, мұсылмандық ғаклияларды танып, оны халыкка ұсына білді.

Абаи Батыс мәдениетінен ғылым негіздерін, көркем әдебиетті үйренуді уағыздады. Абай өлеңдерінің эстетикалық тәрбиелік мәні мәні зор. Абай шығармаларындағы табиғат лирикаларында табиғат пен адамның бейнесі, іс - қимылын ақын үйлестіре жырлап, әрі табиғат көркемдігіне оқушы мен тыңдаушыны қызықтырады, әрі сол кездегі адам бейнесі суреттеп көркемдікті, адамгершілікті сезіндіре әсерлендіре тәрбиелейді.

Ақ киімді, денелі, ақ сақалды

Соқыр мылқау - танымас тірі жанды

Жазғытұрым қалмайды қыстың сыз,

Масатыдай құлпырар жердің жүзі.

Жазды күн шілде болғанда,

Көкорай шалғын, бәйшешек

Ұзарып, өсіп, толғанда

Сұр бұлт - түсі суық, қаптайды аспан,

Күз болып, дымқыл тұман жерді басқан.

Қараша, желтоқсан мен сол бір екі ай,

Қыстың басы бірі - ерте, біреуі - жай.

Абай өлеңдері еңбекке, ғылым, өнер үйренуге, адамгершілікке тәрбиелейді.

Бес нәрседен қашық бол,

Бес нәрсеге асық бол.

Адам болам десеңіз,

Тілеуің, өмірің алдыңда

Оған қайғы жесеңіз.

Абай өлеңдері - өнердің шыңы, сөздің патшасы деп, ақындық дарында жауапкершіліктің зор болмағын уағыздайды.

Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы

Қиынынан қиыстырар ер данасы.

Ұйықтап жатқан жүректі ән оятар,

Оның тәтті, әсерлі мәні оятар -

деп ақын өлең мен әннің тәрбиелік мәнін жоғары бағалайды.

"Әннің де естісі бар, есері бар" деп, ол тыңдауда және айтуға тыңдаушы мен айтушыда эстетикалық талғам болу керек екенін айтады.

Тыңдаушы мен айтушы көбі надан

Бұл жұртгың сөз танымас бір парасы. -

дейді ақын. Абай өлендері мінез-құлықты тәрбиелейді.

Қыздар жақсы болмайды көркіменен, Мінезіне көз жетпей, көңіл бөлме.

Бойы - бұлғаң

Сөзі - жылмаң,

Кімді көрсем, мен содан

Бетті бастым,

Қатты састым,

Тұра қаштым жалма-жан!

дейді. Абай оқып-үйрену, білім алу үшін үш нәрсені білу керек:

1. "Ықылас қоя тындау керск.

2. Тыңдағанды бірнеше рет ойда кайталау керек.

3. Ой кеселдерінен сақ болу керек", - дейді.

Абай жастар тәрбиесіне ерекше көңіл бөледі: "Ата-анаға көз қуаныш", "Заман ақыр жастары", «Сегіз аяқ», "Сабырсыз, арсыз, еріншек" деген өлендерінде жастарды әдепті болуға, бірлікші болуға, сөз қадірін білуге, сабырлы, арлы, еңбекшіл болуга шақырады.

Ұлы Абайдың қара сөздері (оны ғаклиялары, өсиет сөздері деп те жүрміз) қазақтың ұлттық педагогикасыны асыл арна болып қосылған педагогикалык, (тәлім-тәрбиелік) тұжырымдар. Данышпан ақын көсем сөз арқылы да өзінің дүниетанымдық, тәрбиелік ойларын оқушыларына қарапайым баяндап, әсіресе ұлттық дәстүрлер мен әдет-ғүрыптардағы, тіршіліктен іс-әрекеттік кемшіліктерді кесін айтып, елді түзеп, ерді тәрбиелеуге терең ой жүмсаған.

Бірінші сөзінде ойшыл адам отты ойларын кағаз бетіне түсірсе, ол да тәрбие десе, екінші сөзінде халықтың қасіретсіз өмір сүруі үшін басқа халықтардан үлгі алып, үрпағын еңбекке тәрбиелеуін уагыздайды. Абай үшінші сөзінде казақ халқының "бірінің-біріне қаскүнем болатынын, бірінің тілеуін бірі тілдеспейтінін, рас сөзі аз болатынын, қызметке таласқыш, өздерінің жалқау болатындарының себебі не?" деп оның ұлттық, кемшіліктерін атап көрсетедеі де, мұның бәрі тек малды ойлап, малға бейімделіп бара жатқан халықтың достықты ойлап, бірлікке бейімделіп, еңбекке дағдыланып, жағымпаздық пен жалқаулықтан аулақ болу керек екенін уағыздайды. Елді ел қылатын әкімдер (билеушілер) «бұрынғы» Қасым ханның қасқа жолын, Есім ханның ескі жолын, Әз Тәуке ханның Күлтөбенің басындағы күнде кеңес болғанда «Жеті жарғысын» білмек керек» дейді. Ұлы ойшыл сөзінде «Адам баласы жылап туады, кейіп өледі», сол бір қысқа өмірді өз қайратыңа сүйеніп, еңбек етіп, адалдық пен адамгершілікпен өткіз деп түйіндейді. Адамзат өмірінде жан азығы мен тән азығы тепе - теңдігін жойса, яғни адам тек тән азығын күйттесе, ол айуанға айналады. Абай жетінші сөзінде жас баланы тәрбиелеуден бастап, бүкіл ұлттық өмір - тіршілікте көбнесе, жан азығына (білімге, өнерге, әсемдікке) ерекше көңіл бөліп, елді надандықтан арылтуды өсиеттейді.

«Қазақта адам баласы ғой, көбі ақылсыздығынан азбайды, ақылдың сөзін ұғып аларлық жүректе жігер, байлаулылықтың жоқтығынан азады», - дейді Абай «Он төртінші сөзінде» Сөйтіп әрбір адам ақылға сүйеніп ой тереңіне үңіліп, өзін -өзі мақтаншылықтан, надандықтан аулақтатып, нағыз адамдыққа тәрбиелеуі тиіс екендігін сөз етеді. «Егер де есті кісілердің қатарында болғың келсе, күніне бір мәртебе, болмаса жұмасында бір, ең болмаса айында бір өзіңнен -өзің есеп ал!» - дейді «Он бесінші сөзінде», «ол үшін ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста», - дейді «Он жетінші сөзінде», «біреудің жаманшылығына қуанба, жалпы көптің кемшілігіне өзіңнің кемшілігіңді сүйеп жуанба», - дейді «Жиырма үшінші сөзінде», «теріс тәрбиелейтін мақалдарды айыра білу керек», - дейді «Жиырма тоғызыншы сөзінде».

Ақын «Отыз екінші сөзінде», «ғылым - білімді күн көріс үшін ғана іздемеу керек, «ғылымды үйренгенде ақиқат мақсатпен білмек үшін, үйренбек керек», «әрбір ақиқатқа тырысып, иштиһатыңмен көзің жетсе соны тұт», - дейді, ол 34 -38 сөздерінде діннің тәрбиелік мәнін жоғары бағалап, алланың ақ жолында халықты имандылыққа тәрбиелеуді көзедейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.