”Тапсырыспен” кісі өлтіру
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеуді тергеудің жалпы ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттама.сы ... 4
1.2. Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігі ... ... . 12
1.3.”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеу бойынша қалыптасатын біртектес ахуалдар мен версиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
2 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің алғашқы кезеңінде жүргізілетін тергеу әректтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2.1. Оқиға болған жерді қарау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2. Куәлардан жауап алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.3.Сезіктілерден куәлардан жауап алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.4. Тінту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
2.5. Тағайындалатын сараптамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 45
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
1 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеуді тергеудің жалпы ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.1. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттама.сы ... 4
1.2. Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігі ... ... . 12
1.3.”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеу бойынша қалыптасатын біртектес ахуалдар мен версиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
2 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің алғашқы кезеңінде жүргізілетін тергеу әректтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 20
2.1. Оқиға болған жерді қарау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.2. Куәлардан жауап алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2.3.Сезіктілерден куәлардан жауап алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.4. Тінту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
2.5. Тағайындалатын сараптамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 45
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
Әркімнің өмір сүруге құқығы бар, Қазақстан Республикасы Конституциясының 15 бабы. Осы баптың екінші бөлімінде ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ, тек қана өлім жазасы ерекше ауыр қылмыс жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленетіндігі көрсетілген. Адамның өмірі табиғатпен берілетін ең асыл, бағалы сыйлығы. Адам өмірінің негізгі жауы қызғаныш, билікке таласу, бақталастық, пайда күнемдік және т.б.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында кісі өлтірудің саны, оның ішінде ”тапсырыспен” кісі өлтірудің үлесі де өсіп отыр. Оған себеп жоғарыда көрсетілген жағдайлар. Ал криминалистика ғылымының негізгі тапсырмасы, осы қылмыстар мен күрестің тиімдігін арттыру.
Талдау көрсетіп отырғандай ”тапсырыспен” кісі өлтірудің санының өсуі пайдақорлыққа, адамдардың қатыгездігінің өсуіне тікелей байланысты.
Еліміздің нарықтық экономикаға көшуі, адамдардың арасының мүліктік бөлінуі аталып отырған қылмыстардың өсуіне септігіп тигізіп отыр.
Ішкі істер министрлігінің шолуына назар аударатын болсақ, ”тапсырыспен” кісі өлтірудің саны 1992 жыл мен 1999 жыл аралығында елу бір болып оның отыз бірі ашылған. 1999 жылы ең жоғарлаған шыңы тоғыз ”тапсырыспен” кісі өлтіру болған. Бұл қылмыстар қазіргі таңға дейін жалғасып келеді.
”Тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу мен ашу аса күрделілік туғызып қана қоймай халықтың арасында үлкен дүрбелең туғызады. Кісі өлтірудің бұл түрі үлкен дайындықпен жасалынып, қылмыстың ізін жасыру тәсілдері толығымен қамтылады, сол себепті бұл қылмысты тергеу құқық қорғау органдарынан қылмыстарды тиімді тергеу әдістемесін талап етеді. Осының өзімен-ақ біздің қарастыруымыздағы қылмыстардың өзектілігін анықтауға болады.
Бітірушілік біліктілік жұмысының алдына қойылған мақсаты ”тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу және ашу бойынша әдістемелік ұсыныстарды өңдеуді оқу болып табылады. Көрсетілген мақсаттарға жету үшін келесі мақсаттар қойылды:
-”тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасының өңдеулерін талдау;
-қарастырылып отырған санаттағы қылмыстық істерді тергеу бары-сында тергеушінің анықтама органы қызметкерлерімен өзара әрекеттестігінің шарттары мен нысандары;
-қылмыстық істі табысты тергеу, дәлелдеу үшін жүргізілетін тиімді тергеу әрекеттерінің тәсілдерін, ақпараттық қамтамасыз ету, алдын ала профилактикалық әрекеттері бойынша өңдемелерді және ұсыныстарды оқып танысу.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында кісі өлтірудің саны, оның ішінде ”тапсырыспен” кісі өлтірудің үлесі де өсіп отыр. Оған себеп жоғарыда көрсетілген жағдайлар. Ал криминалистика ғылымының негізгі тапсырмасы, осы қылмыстар мен күрестің тиімдігін арттыру.
Талдау көрсетіп отырғандай ”тапсырыспен” кісі өлтірудің санының өсуі пайдақорлыққа, адамдардың қатыгездігінің өсуіне тікелей байланысты.
Еліміздің нарықтық экономикаға көшуі, адамдардың арасының мүліктік бөлінуі аталып отырған қылмыстардың өсуіне септігіп тигізіп отыр.
Ішкі істер министрлігінің шолуына назар аударатын болсақ, ”тапсырыспен” кісі өлтірудің саны 1992 жыл мен 1999 жыл аралығында елу бір болып оның отыз бірі ашылған. 1999 жылы ең жоғарлаған шыңы тоғыз ”тапсырыспен” кісі өлтіру болған. Бұл қылмыстар қазіргі таңға дейін жалғасып келеді.
”Тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу мен ашу аса күрделілік туғызып қана қоймай халықтың арасында үлкен дүрбелең туғызады. Кісі өлтірудің бұл түрі үлкен дайындықпен жасалынып, қылмыстың ізін жасыру тәсілдері толығымен қамтылады, сол себепті бұл қылмысты тергеу құқық қорғау органдарынан қылмыстарды тиімді тергеу әдістемесін талап етеді. Осының өзімен-ақ біздің қарастыруымыздағы қылмыстардың өзектілігін анықтауға болады.
Бітірушілік біліктілік жұмысының алдына қойылған мақсаты ”тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу және ашу бойынша әдістемелік ұсыныстарды өңдеуді оқу болып табылады. Көрсетілген мақсаттарға жету үшін келесі мақсаттар қойылды:
-”тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасының өңдеулерін талдау;
-қарастырылып отырған санаттағы қылмыстық істерді тергеу бары-сында тергеушінің анықтама органы қызметкерлерімен өзара әрекеттестігінің шарттары мен нысандары;
-қылмыстық істі табысты тергеу, дәлелдеу үшін жүргізілетін тиімді тергеу әрекеттерінің тәсілдерін, ақпараттық қамтамасыз ету, алдын ала профилактикалық әрекеттері бойынша өңдемелерді және ұсыныстарды оқып танысу.
1. ҚР Конституциясы., ҚК
2. Белкин Р.С. «Организационные основы обеспечения деятельности криминальной милиции и организация предварительного расследованияң М., изд. Новый юрист 1997.
3. Самыгин Л.Д. Расследование убийств. М., 1991.
4. Нигель П. Убийство по каталогу М., 1990 г.
5. Бахин В.П., Байжасаров Б.З., Когамов М.Ч. «Методика расследования заказных убийств А.,2000
6. Бородулин А.И. Убийство по найму: криминалистическая характери-стика. Методика расследования М., 1997.
7. Зуйков Г.Г. Установление способа совершения преступления. М.1970г.
8. Из приговора Алматинского городского суда от 9.03.2000г.Уголовное дело № 2-22/2000
9. Викторов Б.А. Общие условия предварительного расследования в советском уголовном процессе. М., 1971.
10. Приказ МВД СССР №116 от 06.06.89г. Об утверждении Положения и т.д. утвержденный Генеральным прокурором и Министром внутренних дел РК от 30.04.92г.
11. Приказ МВД СССР №116 от 06.06.89г. Об утверждении Положения и т.д. утвержденный Генеральным прокурором и Министром внутренних дел РК от 30.04.92г.
12. Кулибаев Т.А. «Расследование и предупреждение убийств. совершаемых путем найма преступниковң. Авт. реферат диссертаций. А., 2000.
13. Кулибаев Т.А. «Расследование и предупреждение убийств. совершаемых путем найма преступниковң. Авт. реферат диссертаций. А., 2000.
14. Колисниченко А.Н. Научные и правовые основы методики расследования отдельных видов преступлений. Харьков 1967.
15. Драпкин П.Я. Понятие и классификация следственной ситуации. М. Высшая школа 1993
16. Драпкин П.Я. Понятие и классификация следственной ситуации. М. Высшая школа 1993
17. Кулибаев Т.А. Расследование и предупреждение убийств совершенных путем найма преступника. Автореферат диссер. А. 2000.
18. Бородулин А.Н. Убийство по найму, Криминалистическая характеристика методика расследования. Новый Юрист 1997.
19. Из обвинительного заключения по делу об убийстве Мильграм И.С. и Тарасова Д.В. №8030000151.
20. Из приговора Алматинского городского суда от 05.03.1999г. Уголовное дело №8030000151.
21. Быховский И.Е. Осмотр места происшествия М-1973 г.
22. Попов В.И. ОМП, 1959 г.
23. Рассейкин Д.П. ОМП трупа при расследовании убийства.
24. Булгаков В.Г. и др. Особенности ОМП связанное с взрывами и обнаружением взрывных устроиств. Учеб. Пособ. Волгоград-2000 г.
25. Косоплечев И.П. ОМП при расследовании преступлений связанных с применением огнестрельного оружия. М-1961 г.
26. Миронов А.И. ОМП по делам об убийствах М-1959 г.
27. Виницский Л.В. Освидетельствование на предварительном следствии- Смоленск 1997 г.
28. Васильев А.Н. Криминалистика М-1963 г.
29. Селиванов Н.А. «Убийство как его раскрыть. Белкин Р.С. Тактика следственных действий. М., 1997.
30. Соя-Серко Л.А. Организация следственного действия. М.. 1974.
31. Карагодин В.Н. Расследование убийств. Учебное пособие. Екатеринбург 1993.
32. В.Бахин, Б. Байжасаров, М. Когамов «Методика расследования заказных убийств Алматы. 2000.
33. Селиванов А.Н., Теребилов В.И. Первоначальные следственные действия. М., 1969.
34. Бородулин А.И. Убийство по найму: Криминалистическая характеристика. М., 1997.
35. Бородулин А.И. Убийство по найму: Криминалистическая характеристика. М., 1997.
36. Гинзбург А.Е. Криминалистическая тактика. А., 1998.
37. Селиванов Н.А. Справочная книга криминалиста. М., 2000.
38. Попов В.И. Обыск. М., 1959 .
39. Михайлов А.И., Юрин Г.С. Обыск. М., 1971
40. Белкин А.Р., Гинзбург А.Е. Криминалистическая тактика. А., 2000
41. Самошина З.Г. Тактика обыска и выемки. М., 1997
42. Гинзбург А.Е. Криминалистическая тактика. А., 2000.
43. Центров Е.Е. Криминалистика. Москва . 1997 г.
2. Белкин Р.С. «Организационные основы обеспечения деятельности криминальной милиции и организация предварительного расследованияң М., изд. Новый юрист 1997.
3. Самыгин Л.Д. Расследование убийств. М., 1991.
4. Нигель П. Убийство по каталогу М., 1990 г.
5. Бахин В.П., Байжасаров Б.З., Когамов М.Ч. «Методика расследования заказных убийств А.,2000
6. Бородулин А.И. Убийство по найму: криминалистическая характери-стика. Методика расследования М., 1997.
7. Зуйков Г.Г. Установление способа совершения преступления. М.1970г.
8. Из приговора Алматинского городского суда от 9.03.2000г.Уголовное дело № 2-22/2000
9. Викторов Б.А. Общие условия предварительного расследования в советском уголовном процессе. М., 1971.
10. Приказ МВД СССР №116 от 06.06.89г. Об утверждении Положения и т.д. утвержденный Генеральным прокурором и Министром внутренних дел РК от 30.04.92г.
11. Приказ МВД СССР №116 от 06.06.89г. Об утверждении Положения и т.д. утвержденный Генеральным прокурором и Министром внутренних дел РК от 30.04.92г.
12. Кулибаев Т.А. «Расследование и предупреждение убийств. совершаемых путем найма преступниковң. Авт. реферат диссертаций. А., 2000.
13. Кулибаев Т.А. «Расследование и предупреждение убийств. совершаемых путем найма преступниковң. Авт. реферат диссертаций. А., 2000.
14. Колисниченко А.Н. Научные и правовые основы методики расследования отдельных видов преступлений. Харьков 1967.
15. Драпкин П.Я. Понятие и классификация следственной ситуации. М. Высшая школа 1993
16. Драпкин П.Я. Понятие и классификация следственной ситуации. М. Высшая школа 1993
17. Кулибаев Т.А. Расследование и предупреждение убийств совершенных путем найма преступника. Автореферат диссер. А. 2000.
18. Бородулин А.Н. Убийство по найму, Криминалистическая характеристика методика расследования. Новый Юрист 1997.
19. Из обвинительного заключения по делу об убийстве Мильграм И.С. и Тарасова Д.В. №8030000151.
20. Из приговора Алматинского городского суда от 05.03.1999г. Уголовное дело №8030000151.
21. Быховский И.Е. Осмотр места происшествия М-1973 г.
22. Попов В.И. ОМП, 1959 г.
23. Рассейкин Д.П. ОМП трупа при расследовании убийства.
24. Булгаков В.Г. и др. Особенности ОМП связанное с взрывами и обнаружением взрывных устроиств. Учеб. Пособ. Волгоград-2000 г.
25. Косоплечев И.П. ОМП при расследовании преступлений связанных с применением огнестрельного оружия. М-1961 г.
26. Миронов А.И. ОМП по делам об убийствах М-1959 г.
27. Виницский Л.В. Освидетельствование на предварительном следствии- Смоленск 1997 г.
28. Васильев А.Н. Криминалистика М-1963 г.
29. Селиванов Н.А. «Убийство как его раскрыть. Белкин Р.С. Тактика следственных действий. М., 1997.
30. Соя-Серко Л.А. Организация следственного действия. М.. 1974.
31. Карагодин В.Н. Расследование убийств. Учебное пособие. Екатеринбург 1993.
32. В.Бахин, Б. Байжасаров, М. Когамов «Методика расследования заказных убийств Алматы. 2000.
33. Селиванов А.Н., Теребилов В.И. Первоначальные следственные действия. М., 1969.
34. Бородулин А.И. Убийство по найму: Криминалистическая характеристика. М., 1997.
35. Бородулин А.И. Убийство по найму: Криминалистическая характеристика. М., 1997.
36. Гинзбург А.Е. Криминалистическая тактика. А., 1998.
37. Селиванов Н.А. Справочная книга криминалиста. М., 2000.
38. Попов В.И. Обыск. М., 1959 .
39. Михайлов А.И., Юрин Г.С. Обыск. М., 1971
40. Белкин А.Р., Гинзбург А.Е. Криминалистическая тактика. А., 2000
41. Самошина З.Г. Тактика обыска и выемки. М., 1997
42. Гинзбург А.Е. Криминалистическая тактика. А., 2000.
43. Центров Е.Е. Криминалистика. Москва . 1997 г.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 49 бет
Таңдаулыға:
ЖҰмыстыҢ мазмҰны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеуді тергеудің жалпы
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1.1. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасы ... 4
1.2. Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігі ... ... .
12
1.3.”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеу бойынша қалыптасатын біртектес
ахуалдар мен
версиялар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің алғашқы кезеңінде жүргізілетін
тергеу
әректтері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2.1. Оқиға болған жерді
қарау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .. 20
2.2. Куәлардан жауап
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
2.3.Сезіктілерден куәлардан жауап
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.4.
Тінту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 38
2.5. Тағайындалатын
сараптамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .. 45
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
Кіріспе
Әркімнің өмір сүруге құқығы бар, Қазақстан Республикасы
Конституциясының 15 бабы. Осы баптың екінші бөлімінде ешкімнің өз бетінше
адам өмірін қиюға хақысы жоқ, тек қана өлім жазасы ерекше ауыр қылмыс
жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленетіндігі көрсетілген.
Адамның өмірі табиғатпен берілетін ең асыл, бағалы сыйлығы. Адам өмірінің
негізгі жауы қызғаныш, билікке таласу, бақталастық, пайда күнемдік және
т.б.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында кісі өлтірудің саны, оның
ішінде ”тапсырыспен” кісі өлтірудің үлесі де өсіп отыр. Оған себеп жоғарыда
көрсетілген жағдайлар. Ал криминалистика ғылымының негізгі тапсырмасы, осы
қылмыстар мен күрестің тиімдігін арттыру.
Талдау көрсетіп отырғандай ”тапсырыспен” кісі өлтірудің санының өсуі
пайдақорлыққа, адамдардың қатыгездігінің өсуіне тікелей байланысты.
Еліміздің нарықтық экономикаға көшуі, адамдардың арасының мүліктік
бөлінуі аталып отырған қылмыстардың өсуіне септігіп тигізіп отыр.
Ішкі істер министрлігінің шолуына назар аударатын болсақ,
”тапсырыспен” кісі өлтірудің саны 1992 жыл мен 1999 жыл аралығында елу бір
болып оның отыз бірі ашылған. 1999 жылы ең жоғарлаған шыңы тоғыз
”тапсырыспен” кісі өлтіру болған. Бұл қылмыстар қазіргі таңға дейін
жалғасып келеді.
”Тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу мен ашу аса күрделілік
туғызып қана қоймай халықтың арасында үлкен дүрбелең туғызады. Кісі
өлтірудің бұл түрі үлкен дайындықпен жасалынып, қылмыстың ізін жасыру
тәсілдері толығымен қамтылады, сол себепті бұл қылмысты тергеу құқық қорғау
органдарынан қылмыстарды тиімді тергеу әдістемесін талап етеді. Осының
өзімен-ақ біздің қарастыруымыздағы қылмыстардың өзектілігін анықтауға
болады.
Бітірушілік біліктілік жұмысының алдына қойылған мақсаты
”тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу және ашу бойынша әдістемелік
ұсыныстарды өңдеуді оқу болып табылады. Көрсетілген мақсаттарға жету үшін
келесі мақсаттар қойылды:
-”тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасының
өңдеулерін талдау;
-қарастырылып отырған санаттағы қылмыстық істерді тергеу барысында
тергеушінің анықтама органы қызметкерлерімен өзара әрекеттестігінің
шарттары мен нысандары;
-қылмыстық істі табысты тергеу, дәлелдеу үшін жүргізілетін тиімді
тергеу әрекеттерінің тәсілдерін, ақпараттық қамтамасыз ету, алдын ала
профилактикалық әрекеттері бойынша өңдемелерді және ұсыныстарды оқып
танысу.
Көрсетілген жағдайлардың қортындысында біліктілік бітірушілік
жұмысының мазмұнын анықтау.
1 Тарау. Жалпы ережелері.
1.1. ”Тапсырыспен” кісі ӨлтірудіҢ криминалистикалыҚ Сипаты
Жеке тұлғаларға қарсы қылмыстардың ішіндегі ең қауіптісі-кісі өлтіру
болып саналады. Кісі өлтіру дегеніміз заңда көрсеткендей ”Кісі өлтіру басқа
адамға қасахана өлім келтіру болып табылады, ал екінші бөлімнің ”3” тармағы
”пайда көру мақсатында немесе тапсырыспен, тонаумен, қарақшылықпен,
бандитизм мен ұштасқан” дәрежелеуші белгілері туралы айтылған. Елде
басталған әлеуметтік-экономикалық дағдырыстарға байланысты ”тапсырыспен”
кісі өлтірудің санының күрт өскені байқалады. Олардың үлестік салмағының,
басқа кісі өлтірулермен салыстырғанда аздығына қарамастан, олармен қоғамдық
резонанстар көп белең алуда, нақты осы кісі өлтірудің түрлері қауіпті
болып, ондай қылмыстарды ашу маңызды күштерді талап етеді.
”Қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы ғылыми абстракция. Ол
қылмыстың біртекті ахуалдық белгілерін, бұл қылмыстың түрінің біртекті
мазмұнын көріністейді.
Ол тергеудің алғашқы кезеңінде қалыптасатын мәліметтерді, қылмысты
жасау және жасыру, оқиға болған жердің біртекті ахуалын уақытын, орнын
және басқа да жағдайларды, қылмыскердің жеке басын және жәбірленушінің
жеке басын қамтиды. Криминалистикалық сипаттама осы санаттағы қылмыстық
істер бойынша дәлелдеу затын көріністейді2.
Бұл үлкен оқымыстылар мен берілген қылмыстың анықтамасының бірі. Ол
осы күнге дейін криминалистикалық сипаттамасының, оның құрылымының түсінігі
бойынша болып жатқан пікір таласқа байланысты.
Деген мен, криминалистикалық сипаттама кез-келген жеке әдістеменің
құрылымына негізделген элементі екендігі және де ”тапсырыс” бойынша
қылмыстық істерді тергеу бойынша дұрыс бағыт беретіндігі, іздеудегі
қылмыскерлерді іздеп табу бойынша ұйымдастыру, кінәлілерді қылмыстық
жауаптылыққа тарту барысында үлкен атқаратындығы даусыз.
Жоғарыда көрсетілгендей негізінен оқымысты ғалымдардың көз қарастары,
алда тұрған тапсырманы шешу үшін қажетті криминалистикалық сипаттаманың
элементтеріне келгенде бөлініп жатады.
ҚР ҚК 96 бабының 2-ші бөлімінің ”3” тармағы бойынша дәрежеленетін
”тапсырыспен кісі өлтірудің” түсінігін ашқан дұрыс болар еді 1.
”Тапсырыспен” қасахана кісі өлтіру болып, нақты бір тұлғаның өлуіне
мүдделі емес тұлғамен тек қана пайда көру мақсаты мен тек қана материалды
емес делдалдың қатысуымен кей жағдайларда қатысуынсыз да, үшінші
тұлғаның мүддесі үшін ұйымдастырушының кек алу, ұнамайтын адамды жоюы.
”Тапсырыс-бұл қандай да бір тапсырманы, қандай да бір марапат үшін
орындауды тапсыру”2. Дегенменде барлық кезде және басқа да жағдайлардың
барлығында орындаушының атқарған жұмысына байланысты сыйлық ала бермейді.
Алайда, ол орындаушыда қандай да пайда көру мақсаты болған жоқ деп айтуға
болмайды, ол сыйлықты ақша күйінде алмасада оның жасаған әрекеті үшін
орындаушыға тиімді пайда болады. Мысалға айтатын болсақ, банданың
басшысының бұйрығы бойынша жасалынуы мүмкін, бірақ та банда басшысы оны
орындағаны үшін орындаушының ”қызметін жоғарлатуы” мүмкін.
”Кісі өлтіру әрқашанда өзінің жанасу немесе оның элементтерінің ізін
қалдырушы қылмыс болып саналады” деп жазды Л.Д. Самыгин 3. Бір-біріне
өзара әрекеттесіп, өзара түйісетін төрт элемент бар: кісі өлтіруші,
жәбірленуші, кісі өлтіруді жасау тәсілі дайындалу, уақыты, орны, қылмыс
жағдайы, қылмыс құралы. Қортындысында ”іздердің төрт бұрышы” пайда болады.
Біздің түсінігімізше, көз қарасымыз бойынша қарастырылып отырған қылмыстың
криминалистикалық сипаттамасының негізгі элементтері болып табылады.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіру, яғни қылмыстың субъективтік жағын
сипаттайтын сыйлық үшін және жайды ауырлататын кісі өлтіруге жатады,
қылмыстың құрамын дәрежелеу белгісі ретінде алғашқы рет жаңа 1998 жылдың 1-
ші қаңтарынан қолданылған Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 96-
шы бабының екінші бөлімінің 3 тармағында қарастырылған.
Талдау көрсеткендей тапсырыспен кісі өлтіру, Қазақстан бойынша көп
бөлігі Алматы қаласында жасалынды. Елдегі соңғы жылдардағы экономикалық
алауыздыққа қарамастан, мына қызмет көрсету және тауар нарығы белсеңді
өсуде, көлеңкелі бизнесті заңдастыру, ақша айналымы өсіп, қаражат несие
институтына негізделіп тұрақты болып қалуды.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіру Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан
облыстарының ажырамайтын бөлігі болып отыр.
Бұл қылмыстың санының осы және басқа аймақтарда күрт өсуі қылмыстық
топтар арасында ықпал ету аумақтарды, пайдалы мекемелерді жекешелендіруді
өзара бөлісе алмау негізінен туындауда.
Мысалы, 1997 жылы Өскемен қаласындағы Әділ АҚ жекешелендіру барысында
(үлкен пайда келтіретін – арақ зауыты) бұрынғы Өскемен қаласындағы
иелерімен, Алматы қаласынан жаңа иелерінің коммерциялық құрылымының
қызығушылықтары түйіскен.
Қорытындысында: мамыр айында Әділ АҚ шыға берісте екі баскесер
автоматты қару қолдану арқылы фирманың төрт күзетшісін автокөлік ішінде,
шілдеде (Летний сад) кафесінде екі баскесер халық алдында және
қатыгездікпен АҚ директоры Есжановты атып, желтоқсан айында Әділ АҚ бұрынға
директорын өлтіруге оқталу жасалған 4.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруді жасау тәсілі.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруді жүзеге асырудың тәсілі, басқа кісі
өлтіруден маңызды айырмашылығы бар, ол мақсатқа жету мүмкіндіктерімен,
жүзеге асыру ойымен анықталынады. Сонымен қатар, көп жағдайларда
орындаушының мінезіне және кәсіптілігіне байланысты. Кәсіби дайындығы жоқ
киллердің (киллер - дилетант) әрекеті жәй кісі өлтірушінің әрекетін
сипаттайды.
Кәсіби өлтірушінің әрекетінің тәсілі, бірінші кезекте орындау
әрекетімен ерекшеленеді, ондай орындалулар тек жоғарғы класты мамандарға
тән. Мысалы түнгі уақытта ұзақ арақашықтық дәлдеген орындарына нақ тигізуі
және т.б. Сонымен қатар кәсіби киллерлер өздерінің жылдамдығымен және
шешімді әрекеттерімен, кісі көп орындарда күндіз орындауымен, оқиға болған
орындардан кедергісіз кетуімен, сондай-ақ, оқиға болған жерде ешқандай із
қалдырмауымен ерекшеленеді. Келесі жәйт, киллер жәбірленушімен ешқандай
қарым- қатынаста болмайды.
Талдау барысында және беті ашылмаған тапсырыс бойынша кісі өлтіру
тәсілдерін салыстыруда, ортақ жасау тәсілін анықтауды кейбір ерекшеліктерін
ескерген жөн.
Бірінші - кәсіби орындаушы оқталу орнын және уақытты, құралдарды
қолданып әртүрлі тәсілдермен жасалуы мүмкін.
Екінш і- кейде тапсырысты орындауда, екінші жақтың қарсы әрекеттеріне
ұшырауы мүмкін. Бұл әрекетте қарым - қатынасты шешу бойынша тапсырысқа тән
болады.
Үшінші - кейбір жағдайларда сырттан қабылдау әртүрлі мақсатты
анықтайды. Мысалы - жою, қорқыту әрекеттері салдарын көрсету және тағы
басқалар. Сол себепті орындаушының оқталу тәсілдерінің, сырттай ұқсас
тәсілдерін қол таңбалар айырмашылығын бөлшектеп іздеу қажет автокөлікті
жару орнымен, жарылғыш құрылғыларды қою тәсіліне, оның түріне, қолданылған
жарылғыш заттардың санына және сипатына) ал сыртқы айырмашылығы болғанда -
оқталуды орындау технологиясына және мазмұнына.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруге дайындыққа келесідей негізгі әрекеттер
кіреді:
А) тапсырыс беруші жағынан:
- делдал таңдау;
- киллер іздеу;
- қару таңдау және алу;
- киллерді транспорт құралымен қамтамассыз ету;
- орындаушымен толық есептесу үшін қажетті сома дайындау;
- киллермен байланысты жүзеге асыру;
- акцияны жүзеге асыру кезеңіне алиби дайындау.
Б) орындаушы жағынан:
- жәбірленушімен таныстық, оның өмір сүру шартымен және жұмысының
тәртібін оқып-танысу;
- өлтірудің сценариін дайындау және келісу;
- шабуыл жасау орнын таңдау;
- қаруды тексеру;
- тапсырушымен байланыс орнату.
Зерттеліп отырған мәселені талдау көрсеткендей, тапсырыс бойынша
жасалынатын кісі өлтірулер қылмыскерлермен әртүрлі тәсілдер арқылы жүзеге
асырылады.
Бірінші топты атыс қаруларын қолданумен жарақат келтіру арқылы кісі
өлтіру. Кісі өлтірудің жалпы 55 пайызын құрайды.
Екінші топты жарылыс құрылғыларын қолдану арқылы кісі өлтіру. Кісі
өлтірудің жалпы 8 пайызын құрайды.
Үшнші топқа - бұл жәбірленушіге шабатын-кесетін суық және басқа да
заттарды қолдану арқылы кісі өлтіру Кісі өлтірудің жалпы 20 пайызын
құрайды.
Төртінші топқа - жәбірленушіге аяқ-қолымен немесе қандай да бір зат-
пен өмірге қауіпті органдарына ұрып-соғу, сондай-ақ демалу жолдарын
тұншықтыру, улау арқылы кісі өлтіру. Кісі өлтірудің жалпы 3 пайызын
құрайды.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруді жасырудың тәсілдерін қарастырайық:
Бірінші топқа, жәбірленушінің мәйітін жасырумен байланысты тәсілдер
кіреді. Олар:
-мәйітті жабусыз, жоюсыз, бөлшектеусіз, бет- әлпетін танымайтындай
етіп зақымдаусыз қылмыс орнын ауыстыру;
-мәйітті жабусыз, жоюсыз, бөлшектеусіз, бет- әлпетін танымайтындай
етіп зақымдау мақсатында қылмыс орнын ауыстыру;
-қылмыс орнында мәйітті жартылай немесе толығымен жою, бет- әлпетін
танымайтындай етіп зақымдау, бөлшектеу жатады.
Екінші топқа басқа да материалдық объектілерді жасыруға бағытталған
тәсілдер кіреді. Олар:
- қылмыс жасау қаруын жасыру;
- қолданылған автокөліктерді жасыру;
- қылмыскердің киімдерін, аяқ киімін және басқа да жеке заттарын
жасыру;
- қылмыс орнындағы қылмыскердің әрекетіне байланысты пайда болған әр
түрлі материалдық сипаттағы іздер.
Үшінші топқа тергеуді шатыстыруға бағытталған әртүрлі комбинациялы
тәсілдерді материалдық жағдай жасауға байланысты сақиналау.
Оның ішінде - сақиналау басқа да қылмыстың жағдайын жасап, көрсетуге,
сондай-ақ тәсілдер қылмыстық емес сипаттағы көрініс жасауға бағытталады.
Төртінші топқа бар мәліметтерді жасыруға бағытталған. Олар;
- жәбірленушілермен, куәлардан мәліметтер алуға кедергі жасау
тәсілдері;
- тергеу әрекеттерін жүргізу барысында мәліметтер алуға кедергі жасау
тәсілдері және тағы басқалар.
Кісі өлтіруді жасау орны көп жағдайда тапсырушымен немесе киллердің
өзімен анықталады және онда шешуші фактор болып тапсырысты орындау
қауіпсіздігі табылады.
Қылмыс іздері. Тапсырыспен кісі өлтіруге дайындық және ізін жасыру
барысында тән іздерге тоқталайық. Кісі өлтіруге дайындық барысында
қылмыскерлер, қылмыскерлер қылмысты ашуға, шындыққа толығымен анықтауға
кедергі болатын әртүрлі тәсілдерді және әдістерді қолданады, ондай іздер
көп емес.
Іздеу ішінде идентификациалау үшін жарамды қол саусақ іздері,аяқ
іздері, транспорт құралдарының іздері, биологиялық тектегі іздер (қан,
сілекей, адамның организімінен бөлінетін басқа заттар) микроіздер
кездеседі.
Ұымдастырушылар. Бірде – бір тапсырыспен кісі өлтіру оның
қатыспауынсыз өтпейді, қылмыста соның қылмыстық ерігі және ойы жүзеге
асырылады.
Ұйымдастырушылардың 70 пайызын еркектер құрайды. Шұғылдану түрі және
өзара қатынасу дәрежесі бойынша олар келесідей топтарға бөлінеді:
-қылмыстық топтардың көсемі;
-комерциялыұқ құрылылымдардың басшылары;
-тұлға бизнес өкілдері, жанұя мүшелері, бұрынғы жұбайлары және т.б.
Қылмыстық топтардың көсемдері басқа бәсекелес қылмыстық топтың
көсемдеріне қатысты қылмысты тапсырады.
Коммерциялық құрылымдардың басшылары өздерінің бизнес бойынша
партнеларын (50%) және өздерінің бәсекелестерін (45%) жояды.
Тапасырыспен кісі өлтіруді орындаушылар. Орындаушыны анықтау күрделі
тапсырма, ол ұйымдастырушымен көмекшіні анықтағаннан соң шешіледі.
Егер де ертеректе орындаушы ретінде тұрақты мекен жайы жоқ, жоғары
және орта дәрежедегі жұмысшылар немесе кәсіби қылмыскерлер болса, соңғы
жылдары кісі өлтіруді үнемі табыс көзіне айналдырған кәсіби киллерлер пайда
болды.
Делдал тек қана орындаушы іздеумен ғана емес, ұйымдастырушы мен
орындаушыны байланыстырушы болумен қатар, кей жағдайларда ас, тұрғын үй,
автокөлік дайындауда және қылмыс ізін жасыруға белсенді қатысады.
Тапсырыс пен кісі өлтіру істері бойынша жәбірленушілер санағын
құрайтындар:
– бизнес сферасындағы басшылар (50% шамасында)
– қылмыстық топтардың көсемдері және мүшелері (30%)
– мемлекеттік және қоғам қайраткерлері (10% шамасында)
Мәліметтер бойынша негізінен бизнес сферасының әр түрлі дәрежедегі
басшылары жиі жағдайларда жақын туыстары, бірер жағдайда таныстары, сондай-
ақ мемлекеттік орган және мемлекеттік мекемелердің лауазымды адамдары.
Жас дәрежесі бойынша тапсырыс бойынша кісі өлтіру келесідей
бөлінеді: 20 жасқа дйін – 7,3% , 20-30 жас – 42,7% , 30-40 жас – 26,6% , 40
жастан жоғары – 23,4%.
Қылмыскерлердің жеке бастары туралы мәліметтер. Қылмыскерлердің
біртекті ерекшеліктері туралы мәліметтер криминалистикалық жоспарда,
тергеудің бағытын, жүргізілетін тергеу әрекеттерінің және жедел іздеу
шараларының реттіліктерінің бағытын анықтауға мүмкіндік береді.
Қарастырылып отырған қылмыстар адамдардың топтарымен кем дегенде екі
немесе үш адамның қатысуымен жасалынады және олардың арасында рөлдер анық,
нақты түрде бөлінеді. Қарастырылып отырған қылмыстарды жасауға екі немесе
үш адамның қатысуы олардың алдарында тұрған мақсаттар мен тапсырмалар мен
негізделеді.
Қарастырылып отырған қылмыстарға алдын ала дайындалу, тиянақты
қылмысты жасау әрекеттерін ойластыру, ары қарай жасалынған қылмыстың ізін
жасыруға бағытталған әрекеттердің болуымен, қылмысты жасауға арнайы
дайындықтардан өткен тұлғалармен жасалынуы сипатты болады. Бұл
көрсетілгеннің барлығы қылмыстық әрекетті жүзеге асыру үшін асқан
ұйымшылдықпен және араларында рөлдерді бөлуімен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында тапсырыспен кісі өлтіруді орындаушылар онша
жоғары кәсіби деңгейімен ерекшеленбейді және де қылмыстық тәжірибелер төмен
болып келеді, оны төмендегілерден байқауға болады:
1. Жақын және алыс қашықтықтан атып кісі өлтіру үшін үлкен кәсіби
шеберлік қажет, тәжірибе көрсеткендей кәсіби орындаушылар жәбірленушімен
және оның оқ қаһарларымен жақын байланысқа келмейді, сонымен қатар қылмыс
орындарында аз іздер қалдырып, куәларға көрінбеуге тырысады.
2. Қылмыс қарулары өздерімен бірге алып кетеді, себебі ”тапсырыс”
бойынша қылмысты орындау барысында өте қымбат бағалы қарулар пайдаланылады,
ол кәсіби орындаушыларға тән нәрсе, Қазақстандағы жасалынған қылмыстар
барысында қарудың кез-келген түрі пайдаланған.
3. Бір ғана экземплярдағы қаруларды оның қолдану ізі бойынша
анықтаудың қиындыққа түсуі, ал Қазақстанда жасалынған қылмыстар бойынша көп
жағдайларда кісі өлтіру барысында қолданылған қару қылмыс орнында
қалдырылған.
4. Автоматты қаруларды қолданылған жағдайлардан басқа кездерде,
жәбірленушіге көптеген жарақаттар келтіру орындаушының кәсіби дәрежесінің
төмендігін, өзінің әрекетіне сенімсіздігін байқатады.
Әлеуметтік жағдайдың көрсеткеніндей, біздің қарастыруымыздағы кісі
өлтірулерді өздерінің жұмыс жасауға барлық мүмкіндіктері бола тұра, тұрақты
жалақы алмайтын тұлғалармен жасалады. Көптеген орындаушылар өткен
өмірлерінде бұрын соңды сотталғандар. Көптеген кездерде ”тапсырыспен” кісі
өлтіруді орындаушылар жалдаушылар мен жәбірленушілерден басқа мекен-
жайларда, аймақтарда тұратындығын байқалды.
Жәбірленушілердің жеке бастары туралы мәліметтер.
Криминалистикалық сипаттаманы оқу барысында жәбірленушінің жеке басы
туралы мәліметтер маңызды болып табылады. Жәбірленуші туралы мәліметтерді
бағалау мемлекеттегі қылмыстық құбылыстардың өзгеру ахуалын толығымен және
нақты анықтауға мүмкіндік береді. Жәбірленуші туралы мәліметтер тек қана
дәлелдемелердің ақпараттық қайнар көздері ғана емес, сонымен қатар болған
қылмысты ашуға өз септігін тигізеді. Көптеген ахуалдарда тергеудің ағымы
және қылмыстың ашылуы жәбірленуші туралы мәліметтердің көлеміне байланысты
болады. Жәбірленушінің жеке басы туралы мәліметтер қылмысты жасауға оның
таныстарының қатыстылығы бар-жоқтығы туралы мәліметтерді нақты анықтап,
бағалауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жәбірленушінің өлімі кімге
тиімді және оған кім мүдделі болды деген сұрақтарға жауап алуға болады. Бұл
жинақталған мәліметтер қылмыскерді анықтап жою үшін мүмкіндіктерді
көбейтеді. Бахин В.П., Байжасаров Б.З., Когамов М.Ч. жас шамалары бойынша
келесідей пайыздық мәліметтерді ұсынады ”20 жасқа дейін - 7,3 пайыз, 20-30
жас - 42,7 пайыз, 30-40 жас-26,6 пайыз, 40 жастан жоғары 26,6 пайыз”.
Сонымен қатар көптеген жәбірленушілер 25-пен 45 жас аралығындағы еркек
жынысты тұлғалар екендігін де атап өткен жөн 5.
Бородулин А.И. ”тапсырыс” бойынша кісі өлтіру істері бойынша
келесідей негізгі жәбірленушілерді бөледі:
-үлкен мемлекеттік лауазым иелері және коммерциялық құрылымдардың,
қаржы-несие мекемелерінің, фирмалардың, сауда кешендерінің басшылары;
-қылмыстық топтардың және қоғамдастықтардың мүшелері және көсемдері;
-жоғары өкімет органдарының, басқармаларының, қоғамдық
қозғалыстардың, саяси партиялардың өкілдері;
-құқық қорғау органдарының қызметкерлері;
-бұқаралық ақпараттар құралдарының өкілдері;
-орта және шағын бизнес өкілдері;
-басқа да тұлғалар;
Соңғы топтарға:
-өзінің иеленуінде пәтерлері немесе жер участкілері бар тұлғалар;
-кридиторлық-дебиторлық қарыздарға қатынасы бар тұлғалар;
-қызғаныш, кек алу, бәсекелестегі тұлғалар;
-өзінің виктимдік мінез-құлқымен ерекшеленетін тұлғалар жатқызылады
6.
Қылмысты жасау орындарды жалдаушымен немесе орындаушының өзімен
анықталады. Ол орын шешуші фактор кісі өлтіру ”тапсырмасын” орындау
қауіпсіз болуы тиіс. Самыгин А.Д. көрсеткендей ”мәйітті табу және қылмысты
жасау орнымен барлық уақытта бір орын болып келмейді, оның масқаты іс
бойынша жағдайды тез арада анықтауға мүмкіндіктерді жою” деп көрсетті 7.
Слинко М.И. мәліметтері бойынша қылмысты жасауға оқталу орындары
бойынша келесілерді ұсынады:
-үйлерге кіре берістер мен подъездер-37,5 пайыз;
-көшелер-26 пайыз;
-автомобиль салондары-16 пайыз;
-пәтерлер-8,8 пайыз 8.
Жоғарыда көрсетілгендей ”тапсырыспен” кісі өлтірулер көп жағдайларда
жәбірленушілердің мекен-жайы бойынша, олардың күзеттен босаған немесе
күзеттің қырағылығы төмендеген және олардың белсеңді қарсылық көрсетуіне
мүмкіндіктері болмаған кездерде жасалынады.
Кісі өлтіруді жасау уақыты және орны жәбірленушілердің күн тіртібі
есебінен, өздерінің қылмыстық әрекеттерін жүзеге асыруға қолайлы таңдалады.
Бояров В.И. мәліметтері бойынша оқиғаның болу уақыты келесідей:
-”күндіз-52 пайыз, кешке-35 пайыз, түнде-13 пайыз”9.
Ал, Слинько М.И. келесі мәліметтерді келтіреді: ”күндізгі уақытта-
58,5 пайыз, кешке-22,5 пайыз, түнде-19 пайыз”, егер қылмысты уақыт бойынша
бөлетін болсақ, онда келесі үлгіде болады:
-6-11 сағат-25 пайыз;
-18-22 сағат-22,5 пайыз;
-11-14 сағат-21 пайыз;
-14-18 сағат-12,5 пайыз 10.
Көрсетілгендерден кеңейтілген қорытынды жасай отырып, кісі
өлтірулердің көпшілігі азанғы сағат 6 мен 11 сағат аралығында
жасалынатындығын байқаумызға болады. Бородулин А.И. атап көрсеткендей,
қылмыскерлер қылмысты бұл уақытта жасауы жай емес, себебі жұмыс күнінің
басталуы белгіленген күн тәртібі бойынша жүріп, барлығы бір уақытта
жүргізіледі.
Азанғы сағат 8-11 аралығында және кешке 18-ден 22 сағатта кісі өлтіру
жәбірленушінің жұмысқа шығу немесе жұмыстан келу кездерінде жасалынады
11.
Тәжірибенің көрсеткеніндей ”тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарында
жәбірленушілерді атыс қаруыларынан жарақаттар жақын қашықтықтан жасалынған,
ол орындаушының кәсіби дайындығының төмен екендігін байқатады. Мысалы, А.
Абдулходжаевтің өлімі бойынша, А.Никитин 31.07.97 жылы сағат 18-19
аралығында Виноградовпен Розыбакиев көшелерінің қилысында Абдулходжаев
”ниссан-максима” авто көлігімен келіп көңілдесін үйіне шығарып салып, қайта
машинасына келе жатқанда орындаушы ”ПМ” тапаншасымен қарама-қарсы келіп екі
метр қашықтықтан атып тигізе алмаған, авто көлігіне қарай қашқан
жәбірленушінің артынан қуып келіп орындаушы тағы да екі рет атып жерге
құлаған жәбірленушінің басынан атып ”бақылау” ату жасаған 12.
1.2. ТергеушініҢ АныҚтама органымен Өзара Әрекеттестігі.
Қылмыстың тез және толығымен ашылуы, алдағы тапсырмаларды шешуі,
тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттенуінсіз мүмкін емес.
”Тапсырыспен” кісі өлтірудің ішінде ерекше маңыздысы қылмысты ашу және
тергеу бойынша тактикалық және әдістемелік дұрыс өзара әрекеттесуді дұрыс
жолға қоя білу.
”Тергеушінің анықтама органдарымен өзара әрекеттесуі қылмыстарды ашу
және тергеуге бағытталған заңмен белгіленген көрсетілген тұлғалардың және
органдардың заңға негізделген әрекеттерін түсіну қажет”.
Тергеушіде, анықтама органыда бір-біріне әкімшілік тәуелділікте емес
және олардың әрқайсысы қылмыстық іс бойынша ақиқатқа жету үшін өздерінің
толық мүмкіндіктерін қолдануы тиіс.
Мұндай өзара әрекеттесудің мазмұны Б.А. Викторовпен нақты
берілген.”Өзара әрекеттесудің мазмұны тергеушінің және жедел уәкілдің
қылмысты ашуда күштерінің бірігуінде, әрекеттерді орындау барысында
заңдылықты қатаң сақтау көрініс табатын, әр қызметтің өздерінің міндеттерін
тергеушінің басқаруымен нақты орындау” деп көрсетті.
Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігі әртүрлі нысанда,
қылмысты тергеу үшін тергеу жедел тобын құру арқылы жүзеге асырылады.
Оларды құру бірнеше ведомствалық нормативті актілерде көрсетілген.
Тергеушінің жедел іздеу қызметінің уәкілімен өзара әрекеттестігі,
тергеу жедел тобының қызметінің негізін құрайды. Бұл тергеу жедел тобының
үздіксіз қызметінің шарты болып, топтың тұрақтылығы, қажетті құрамының және
олардың кәсіби дәрежесінің болуы, әрбір қатысушының қызмет өкілділігінің
қатаң тәртіптілігі саналады.
Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігінің ерекшеліктері
”тапсырыспен” жасалынған қылмыстарды ашу және тергеу ерекшеліктерінен,
қылмыстың топтық сипаттамасынан, кешенді түрде жүргізілетін тергеу
әрекеттерімен жедел іздеу шараларынан, жоғарғы қоғамдық резонанстан,
қылмыстың қауіптілігінен ағымдайды. Бұл өзара әрекеттестік және оның
бағытының сипаты тергеудің нақты кезеңінде қалыптасатын, нақты тергеу
ахуалына байланысты жүргізілетін тергеу және басқа да әрекеттердің
қажеттілігіне байланысты.
Тергеу жедел тобы үздіксіз әрекеттестікте болуы тиіс, сонымен қатар
олардың арасында жедел қызығушылық танытатын ақпараттар алмасу қажет. Өзара
әрекеттесудің негізі болып бірігіп жасаған тергеу әрекеттері мен жедел
іздеу шараларының жоспары саналады.
”Тапсырыспен” жасалған кісі өлтіруді ашу бойынша жедел
қызметкерлердің барлық жұмыстары тергеушімен тығыз байланысты жүргізілуі
тиіс. ”Тапсырыс” бойынша кісі өлтіру қылмыстарын тергеудің барлық кезеңі
барысында жедел іздеу уәкілдері орнатылған тәртіп бойынша жедел жолдармен
алынған ақпараттарды тергеушіге дер кезінде жеткізіп, ары қарай қажетті
жүргізілетін жедел іздеу шараларының реттілігін анықтаумен қатар,
тергеушіні қызықтырушы басқа да мәліметтерді жинаумен айналысып, олар
туралы дер кезінде тергеушінің хабардар етуі керек. Дегенмен де тергеуші
жедел іздеу қызметкерлеріне, жедел жұмыстарды жүргізу бойынша тапсырма
бергенде оларды жүзеге асырудың құралдары мен әдістерін анықтап көрсете
алмайды.
Бүгінгі таңда тергеу жедел тобының қызметі қылмыстық іс жүргізу
заңдылығымен реттелмеген, бірақ та мазмұны және тапсырмасы 30.04.”Көзсіз
жерлерде жасалған кісі өлтірулерді ашу бойынша тергеу жедел тобының үнемі
әрекеті жайлы ережелерінде” көрсетілген 12.
Тергеушінің жедел іздеу уәкілімен өзара әрекеттесуінің мазмұны бір
тұрғыдан интелектуалды- ақпараттар сипаттар, тергеушіні қоректендіретін,
тергеу әрекеттерінің тиімдігін арттыратын ақпараттық процестерді, бір
жағынан бастапқы мәліметтер қамтиды.
Өзара әрекеттесудің кең тараған түрі ол тергеу жедел тобының ”ізін
суытпай” қылмыстарды ашу мақсатында бірігіп баруы, күштерімен құралдарын
біріктіруінде.
Т.А. Көлібаев ”көптеген қылмыстардың ашылуы сәттілігі тергеушімен
жедел іздеу уәкілінің өзара әрекеттесу жүйесінің нақты міндеттерді
атқаруымен тікелей байланысты, ол келесілерді жүзеге асыруға мүмкіндік
береді:
-қылмыс туралы ішкі істер органдарының жеке құрамын тез арада
құлақтандыруға мүмкіндік береді;
-қылмыскерді іздеп табу бойынша және осы мақсатта қолданылатын
күштерді және құралдарды, жедел іздеу шараларын жүзеге асыру үшін
жоспарлауға мүмкіндік береді;
-өзара әрекеттесудің нақты қажетті кезеңдерін жоспаралуға мүмкіндік
туғызады деп көрсетті 13.
”Тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу барысында тергеушімен
жедел уәкілдердің өзара әрекеттестіктерінен басқа сыртқы қызметтің, яғни
патрульдік полиция, жол полициясы, учаскелік инспекторлардың, бастапқы
кезеңде кезекші бөлімнің де алатын орны ерекше екендігіне тоқталып өткен
жөн.
Қылмыс туралы хабарлама түскен соң, жедел кезекші бірден сыртқы
қызметкерлерге, яғни патрурльдік полиция қызметкерлеріне, учаскелік
инспекторға хабар беруі тиіс.
Егер де оқиға орнына жақын аумақтарда жүрген патрульдік полиция
қызметкерлері болса, олар тез арада қылмыс орнына барып, сезіктілерді
ұстауға немесе олардың ізіне түсуге мүмкіндіктері туындайды.
Тәжірибенің көрсетуі бойынша патрульдік полиция қызметкерлерімен
қылмыстардың ”ізін суытпай” ашу көрсеткіштері жоғарғы орындарда.
Қылмыстарды жасау барысында егерде, транспорт құралдары қолданылған болса,
тез арада жол полициясы қызметкерлеріне бағдарлау жіберген жөн. Жол полиция
қызметкерлерінің көмегімен қаладан шығу жолдарын бекітулер жүргізуде өте
тиімді.
Учаскелік инспекторлар мен өзара әрекеттесу негізі, сондай-ақ олардың
атқаратын басты мақсаты тергеу-жедел тобы келгенге дейін оқиға орнына
ешкімді кіргізбеу, қажеттілігіне қарай қылмысты көрген тұлғалар болса,
оларды тергеуші келгенге дейін ұстай тұру немесе мекен-жайы туралы
мәліметтерді жинап жазып алу. Қажеттілігіне қарай қылмыс жасалған орындарда
жәбірленушілерге дәрігерлік көмек керек болса оны ұйымдастырып, келген авто
көліктің мемлекеттік нөмірлерін, дәрігерлердің аты жөнін және де қай
ауруханаға апаратынын толығымен жазып алу. Бұл әрекеттерді тек қана
учаскелік инспекторларға ғана емес, сонымен қатар, патрульдік полиция
қызметкерлері де атқрауы мүмкін.
1.3. ”тапсырыспен” кІсІ ӨлтІрудІ тергеу барысындаҒы біртекті тергеулік
ахуалдар және версиЯлар.
Тергеулік ахуалдың үлкен маңызы бар және ”тапсырыс” бойынша
қылмыстарды ашуда, тергеуде жоғарғы тиімділік танытады.
”Тергеулік ахуал дегеніміз - қандай да бір дәлелдемелік және
ақпараттық құжатар, нақты тапсырмаларды жинау, тексеруге байланысты
қылмысты тергеудің белгілі бір жағдайы” 14.
Қылмысты тергеуді жүзеге асыру нақты уақытта, орында, қылмыстық сот
өндірісі саласындағы басқа да объективті шындықтағы белгілі ортада, басқа
нақты сөзбен айтқанда ол тергеушінің әрекет етуіндегі белгілі бір кезеңде
пайда болатын шындық жағдайы. Ол шындық жөнінен тергеуші нақты ахуалда
пайда болған ақпараттарға, қылмысты көріністейтін ақпараттардың пішінінен
анықтай алады.
Қалыптасқан тергеулік ахуалдар есебінен тергеуші, тергеуді жүзеге
асыруға бағытталған тергеу әрекеттерін және тергеу әрекеттерінің өндірісін
анықтауға мүмкіндігі туады. П.Я. Драпкин келесідей біртекті тергеулік
ахуалдардың дәрежеленуін ұсынады:
-пайда болу уақыты бойынша тергеу процесінде алғашқы, аралық және
қорытынды. Бұл дәрежеленуден ахуалдың оған ықпал етуші факторларға сәйкес
динамизмі, өзгерімділігі анықталады;
-қылмыстық сот өндірісіне қатысушыларға байланысты: даулы және
даусыз;
-тергеудің мүмкін мақсатына жету бойынша, тергеу үшін қолайлы және
қолайсыз болып бөлінеді. Қандай да бір мақсатқа жету үшін тергеушінің кез-
келген қолайлы немесе қолайсыз ахуалда, тергеу ахуалын бағалап болған соң
қажетті әрекеттерді жүзеге асыруы тиіс 15.
Қылмыстардың жекелеген түрлерін тергеу әдістемесінде, тергеудің
алғашқы кезеңінде қалыптасатын біртектес тергеулік ахуалдарды қарастырамыз.
”Жеке әдістемеде Р.С. Белкин-тікелей тергеу ахуалына есептелінген, олар
тергеулік болжамдар мен бірігіп, тіртекті тергеу әрекеттерінің кезектілігін
анықтайтындығын көрсетті.
Нақты осы сипатта тергеу ахуал тактикалық түсінікте жеке әдістемені
құруда маңызды рөл ойнайды және кеңейтілген түрде криминалистикалық
әдістеменің түсінігінің элементін құрайды 16.
Т.А. Көлібаев жиі кездесетін келесідей жалпы тергеулік ахуалдарды
көрсетеді ”тергеу тәжірибесін және тергеу әдістемесі бойынша
криминалистикалық әдебиеттерді талдау көрсеткендей, біздің қарастырып
отырған тақырыптың қылмыстық іс қозғаған сәттің алғашқы кезеңінде мынадай
ахуалдар және алғашқы мәліметтер қалыптасуы мүмкін,
-зорлық белгілерімен немесе мәйіттің бөліктері табылды;
-тұлғаның із-түссіз жоғалып кетіп оны өлтірді деп куәландыратын
мәліметтер бар.
Мәйіт немесе оның бөліктері табылған жағдайда келесідей ахуалдар
қалыптасуы мүмкін:
-жәбірленушінің жеке басы белгісіз және кім өлтіргені туралы да
ешқандай мәліметтер жоқ;
-жәбірлеушінің жеке басы анықталған, алайда кім өлтіргені белгісіз
17.
Тергеудің бастапқы кезеңінде тергеуші әртүрлі алғашқы мәліметтерді
игеруі мүмкін және олар тергеудің күрделілік дәрежесіне ықпал етеді,
тергеудің бағытын анықтайды, жасалынған қылмыс туралы ақпараттардың тіптен
болмауы немесе аз болуы, тергеудің алғашқы кезеңінде қылмыс жасаған тұлға
туралы және жасалынған қылмыстың ”тапсырыспен” жасалғандыңын анықтауда кері
әсерін тигізеді. Дегенмен де қылмыстық істердің табысты аяқталуы,
қылмыстарды ашу бойынша алғашқы кезеңде тергеу әрекеттерін және жедел іздеу
шараларын тиісті бағытта жүргізуіне тікелей байланысты болады.
12.05.1998 жылғы ҚР ІІМ И96-р өкімінің И1 қосымшасында ”тапсырыспен”
кісі өлтіруді көрсететін белгілерінің тізімі келтірілген. Оларға
жататындар:
-”кісі өлтіру” атыс қаруларын, жарлығыш құрылғыларды қолдану арқылы
жасалынған және т.б. Кісі өлтіру барысында жәбірленушінің тірі қалуына
ешқандай мүмкіндік қалдырмайтын құралдарды қолдануы және де ”бақылау” ату
жасалынуы;
-тәсілі: кісі өлтіруді снайперлерді немесе снайперлік қаруларды
қолдану, транспорт құралдарын және ғимараттарға жарылыс құрылғыларын қою,
тірі куәларды қалдырмау, қылмыс орнында автоматты немесе снайперлік қаруды
қалдыру;
-мотивтері: міндеттерді орындамау, қаржылық қарыздар, келісімдердің
шарттарының өзгертілуі, қылмыстық, қызметтік, жанұялық қатынастар;
-жәбірленушіге қатысты қорқытып алушылық деректерін анықтау;
-жәбірленушінің алатын әлеуметтік жағдайы.
В.П. Бахин және оның авторлар тобы ”тапсырыспен” кісі өлтіруге
сипатты тағы да варианттарды ұсынады.
-”қылмыстың ашық сипатта болуы және қылмыскердің ерекше қатыгездігі
қылмыстың күндізгі уақытта, күзеттің болуына қарамастан жасалынуы;
-орындаушының әрекеттерінің кәсіби түрде болуы ұзақ қашықтықтан атуы
бір немесе екі қолымен нысанаға дәл атып өміріне қауіпті орган жаралауы,
бақылау атудың болуы;
-өте сирек кездесетін арнайы автоматты және жартылай автоматты
қаруларды қолдану;
-қылмыс орнында немесе онан кету жолында қаруды қалдыру кейбір
жағдайларда өте қымбат қаруларды қалдырылады;
-қылмыс жасау барысында қолданылған автотранспорттарды сол орында
қалдыру немесе кейінен жойып жіберу;
-мәйітті жасыру үшін ешқандай шаралар қолданбауы. ”Тапсырыс” бойынша
кісі өлтіру жасалынғанда мәйіттерді жасыру бойынша ешқандай шаралар
қолданылмағанымен кейбір жағдайларда, егер тапсырушы және жәбірленуші өте
жақын қарым-қатынаста сондай-ақ, кісі өлтірудің мақсаты көзге тым ашық
немесе басқаларға белгілі болған жағдайларда мәйіттер жасыру бойынша
шаралар ұйымдастырылады;
-басқа қылмыстың белгілері болмағанда ақшаларды, құнды заттарды,
жәбірленушінің құжаттарын және басқа да заттарды алмауы ;
-шабуыл жасау мақсатында қолдану үшін жәбірленушінің өмірлік қызметі
және өмір тәртібінің бөліктерін есептеу;
-жәбірленушінің әлеуметтік жағдайы.
А.И. Бородулиннің пікірі бойынша ”тапсырыспен” кісі өлтірудің
белгілерінің тізіміне келесілерді ұсынады:
-қылмыс оқиғасының орнының көз алдында болуы кісі өлтіру;
-қылмыстың аса қатыгездікпен жасалынуы;
-жарақаттар салуға арналған автоматты немесе жартылай автоматты атыс
қаруларының, жарылыс құрылғыларының қолданылуы;
-қылмысты жасау бойынша алдын ала ойдың болуы қорытынды мақсаты
жәбірленушіні өлтіру;
-бұл қылмыстар жасалынғанда басқа қылмыстардың белгілерінің болмауы;
-қылмыс орнында қаруларды қалдыру;
-мәйітті жасыруға бағытталған әрекеттер жасамауы;
-қасахана өмірінің маңызды органдарына көптеген зақымдар келтірілуі;
-кісі өлтірудің кешенді тәсілдерін қолдану;
-қылмыс орнында қалдырылған заттардың көптілігіне қарамастан, қылмыс
орнында іздердің өте аз қалдырылуы;
-жәбірленушінің ізіне түсу белгілерінің болуы, қылмыс жасау орнын
және уақытын таңдау;
-қылмыс жасау барысында жәбірленушінің жанында болған куәларды жоюға
бағытталған шаралар қолданылуы;
-жәбірленушінің мәртебесінің және қызметінің жоғары болуы қылмыстық
ортадағы жағдайы;
-жәбірленушінің мәйітінің жанынан немесе онымен қатар басқа
жасалынған қылмысқа қатыстылығын көрсететін танылмаған тұлғаның мәйітінің
табылуы 18.
Көрсетілген жағдайлар және белгілер болғанның өзінде, ”тапсырыспен”
кісі өлтіру жасалғандығына толығымен сенімді болмаған жөн, себебі толығымен
қылмысты жасауға қатысушылар толығымен анықталған жағдайда ғана сенімді
болған қажет.
Көрсетілген белгілер болғанның өзінде, сондай-ақ жәбірленушінің жеке
басы туралы ақпараттарды, өмір сүру жағдайын, қызметінің түрін, айналысатын
ортасын бағалай келе нақты қалыптасқан тергеулік ахуалға байланысты
”тапсырыстың” сипатына қарай келесідей қылмыстың ұйымдасқандығы туралы
версиялар құрылады.
1 версия. Қылмысты ұйымдастырушы жәбірленушінің жақын туыстарының
бірі. Бұл болжамға байланысты жалдаушылар жәбірленушілердің қандай да бір
материалдық құндылықтарын немесе кек алу үшін бағытталған жақын туыстары
болып табылады.
Мысалы, ”А.Никитин, сондай-ақ М.Ким және Р.А. Абдулходжаев пайда
күнемдік мақсатта А.М. Абдулходжаевті келесідей жағдайларда қасахана
өлтірген.
1997 жылдың тамыз айының басында Абдулходжаев Руслан өзінің жолдасы
А. Никитинге және М. Кимге өзінің әкесі Абдулходжаевпен арасында дұрыс емес
қарым-қатынастың бар екендігін және әкесін мүмкін өлтіретіндігін айтқан.
М.Ким пайда көру мақсатында он мың АҚШ долларын материалдық сыйлық ретінде
кісі өлтіруді орындаушыны табатындығын айтып, Руслан оған келіскен. Сонан
соң орындаушы ретінде А. Никитинге шарттарын айтып, ол қылмысты орындауға
келіскен.
Сонан соң, А. Никитин, А.М. Абулходжаевтің өмір сүру жағдайымен
таныса бастаған, сонымен қатар қажетті ақпараттарды Руслан, Ким арқылы
Никитинге жеткізіп отырған. Сөйтіп, 1997 жылдың 31 қазан 19 сағат 30 минут
шамасында Розыбакиевпен Виноградов көшелерінің қилыстарында А. Никитин
өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асырған.
2 версия. Кісі өлтіруді ұйымдастырушы бәсекелес және жәбірленушінің
әріптесі.
Қарастырылып отырған версияда жәбірленуші үлкен мемлекеттік
ұйымдардың немесе акционерлік қоғамның басшысы. Қылмыстың мотиві болып
өзінің бәсекелесін жою немесе кек алу болып табылады.
Мысал ретінде МАК ”Алматыгорстрой” бас директоры болып табылатын И.С.
Мильграм өлімін айтуға болады.
Көрсетілген ұйымның басшысы болып отырып И.С. Мильграм қаржы
сұрақтарын жеке өзі шешкен. Сондай-ақ өзінің қызмет жағдайын пайдаланып
”Мамыр” кіші кәсіп директоры В.Ю. Лиге келісім шарттарға қол қоюын талап
еткен. Осыған байланысты Мильграм мен Ли арасында бірнеше рет
келіспеушіліктер, ұрыстар болған.
1993 жылдың қараша айында Ли басшысымен арасында қатынастың өршігенін
және өзін жұмыс ауыстырылатын қауіпін сезіп, бұрын соңды кісі өлтіргені
үшін сотталған З.Р. Салахутдиновпен сөз байласып, оның жасаған әрекеті үшін
жиырма мың АҚШ доллар сый ақы беретін болып келіскен.
1993 жылы желтоқсан айының 21 күні сағат 12. 30 минут шамасында тапаншамен
қаруланған Салхутдинов, Абай және Фурманов көшелерінің қиылысында өзінің
қылмыстық әрекетін жүзеге асырып, Мильграм мен қоса оның жүргізушісі
Тарасовты да өлтірген 19.
3 версия. Кісі өлтіру ұйымдасқан қылмыстық топпен немесе
қауымдастықпен ұйымдастырылған. Бұл версиялар бойынша жәбірленушілер
жемқорлықпен белсенді күресіп жүрген тұлғалар болып табылады. Олар
өздерінің лауазымдары арқылы әртүрлі қылмыстық құбылыстарға қарсы тұруға
әрекет жасағандар.
Мысалы, ”Қордай” кедендік бекетінің бастығы Шінтасовтың қылмыстық
ісін тергеу барысында анықталған: ”Өздерінің қылмыстық ойларын жүзеге асыру
мақсатында Ақпаев Эрнест және Ербол, ”Қордай” кеден бекітінің бастығы Б.
Шинтасовты қасахана өлтірудің жоспарын құраған. Шинтасов өзінің қызметін
адал атқаруымен олардың қылмыстық әрекеттеріне кедергі келтірген.
Осы мақсатта Янсинбаевпен бірігіп, Алматы қаласынан Ю. Щелкуновты
алдырып, 1800 АҚШ долларына және 120 мың тенгеге Шинтасовты өлтіруді
тапсырған және де соңғысы өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асырып
Шинтасовқа қарсы бірнеше рет оқ атып, соның салдарынан Шинтасов оқиға
болған жерде қайтыс болған 20.
Көрсетілген жәбірленушіден басқа бұл версия бойынша қылмыстық
топтардың көсемдері де болуы мүмкін.
Бұл ұсынылғандар тергеудің алғашқы кезеңінде тергеуді жоспарлауда
қалыптасатын біртекті ахуалдар болып табылады.
2 тарау. ”тапсырыспен” кісі Өлтіруді тергеудіҢ алҒашҚы кезеҢіндегі тергеу
Әрекеттері.
2.1. ОҚиҒа болҒан жерді Қарау.
Тергеу әрекетін жүргізуге дайындық әрекеттері.
Кісі өлтіру қылмыстары бойынша оқиға болған жерге шығудың себептері
болып зорлық белгілері бар адам мәйітінің табылуы немесе ондай қылмысқа
күдік болғанда, кісі өлтіруге оқталу болып келеді. Дегенменде, тәжірибе
көрсеткендей кез-келген кісі өлімі бойынша хабарламаларға сәйкес ішкі істер
органдарының тергеу жедел тобы барып, оқиға орнына қарау жүргізуге
міндетті. Оқиға болған жерді және мәйітті қараудан соң, кісі өлімінің
дерегіне байланысты қылмыстық іс қозғалып, ары қарай зорлық белгілері
анықталмаған жағдайда ол қылмыстық іс тергеу өндірісінен қысқартылуға
жатады.
Мұндай оқиға туралы хабарлама түскен соң тергеуші ең алдымен оқиға
болған жерді күзету шаралары қолданылғандығын немесе ондай әрекеттер
жүргізілмегендігін анықтайды, егерде ондай шаралар ұйымдастырылмаған
жағдайда тергеуші телефон арқылы учаскелік инспекторға немесе басқа да
сыртқы қызметкерлерге, жергілікті басқару органдарының қызметкерлеріне ол
әрекетті жүзеге асыруды тапсырады. Тергеуші өзінің қызмет ететін ауданы мен
аумағында оқиға болған барлық жағдайда жоғарыда көрсетілген тұлғалар өзінің
бастауымен материалдық іздердің қалдырмауын және де бар іздердің жойылып
кетпеуі үшін оқиға болған жерге күзету шараларын қолданатындай дәрежеге
жету керек.
Осы мақсатта тергеуші көрсетілген тұлғалармен белгілі бір қатар
жұмыстар өткізуі тиіс, қылмыс дерегі анықталса, оқиға болған жерді күзету
жөнінде қандай шаралар жүргізу керектігі туралы тиісті тұлғаларға түсіндіру
қажет. Оқиға болған жерді күзету шаралары тек қана тергеуші келгенге дейін
қоршауды қамтымайды. Сонымен қатар, мәйіттің табылған жерінің және ауа
райының атмосфералық жағдайын да ескеріп, жауын-шашынның әсерінен іздердің
және басқа да дәлелдемелік заттардың жойылып кетпеуі үшін шаралар
қолданылуы тиіс, мысалы мәйіттің үстін және мүмкіндігінше айналасын су
өтпейтін заттармен жабу және т.б. әрекеттер. Егер де жәбірленуші ауыр халде
тірі болса, онда оған жедел медициналық көмек көрсету жөнінде шаралар
ұйымдастырып, қай жерде және қандай жағдайда жәбірленушінің табылғанын есте
сақтап қалу керек. Олар оқиға болған жердің шекарасын шамамен түсіну керек,
сондай-ақ олар ізін суытпай қылмыскердің ізіне түсуіне және ұстауына
мүмкіндігі бар екендігін ескеру тиіс.
Тергеуші оқиға болған жерге күзету жөнінде мәселені шешкен соң,
келесі жағдайларды анықтауы тиіс:
-оқиға қай жерде және қашан болды (нақты мекен-жайы);
-кісі өлтіру атыс қаруын немесе суық қаруды қолдану арқылы жасалған
жоқ па;
-егер адам мәйіті ашық аумақта табылса, мысалы, орманда, алаңда, онда
кісі өлімі қашан болғандығы анықталынады, өйткені адам мәйіті шіруі және
оның қаңқасы қалуы мүмкін;
-мәйіт табылған жерге жақын мекен бар ма.
Осы мәліметтерді оқиға туралы хабарлаған тұлғалардан алуға болады.
Осы алынған мәліметтер оқиға болған жерді қарауға тиянақты дайындалу үшін
қажет болады.
Оқиға болған жерге тергеуші ғана емес, сондай-ақ жедел іздестіру
қызметкерлері болуы қажет. Аса маңызды жағдайлар да прокуратура
қызметкерлері де баруы мүмкін. Оқиға болған жерді қарауға мамандарды
қатыстыру үшін шақыру мәселесін шешуде, ең алдымен сот - медициналық
сарапшыны шақыру қажет. Егер де оның қандай да бір себептермен қатысуы
мүмкін болмаса, онда басқа дәрігерді қатыстырған жөн. Мұндай жағдайларда
кейін мәйітті зерттеу үшін сот-медициналық сараптама жүргізуді тапсырылатын
дәрігер хирургті шақырған дұрыс болады. Егер де хирург та болмай қалса,
онда терапевті шақырған жөн, бірақ ол төменгі дәрежедегі маман болмауы
керек. Оқиға болған жерге сот-медицина сарапшысы немесе басқа да дәрігер
тергеушімен бірге шығуы тиімді екендігін ерекше атап көрсеткім келеді.
Кісі өлтіру қылмыстары бойынша оқиға болған жерді қарауға
мүмкіндігінше әрқашан маман криминалистің көмегін пайдаланған жөн. Бұл
қарау, тәжірибесі аз тергеушімен жүргізілген жағдайда аса маңызды болып
табылады.
Тәжірибелерде тергеу қызметкерлері қарау жүргізуге маман
криминалистерді қатыстыру мүмкіндіктерін толық қолданбайды. Д.П.
Рассейкиннің ой пікірі бойынша қарауға маман криминалистерді қатыстырумен
шектелмеуі керек 21.
Қарауға заң институттарының жоғары дәрежедегі криминалистика пәнінен
сабақ беретін ұстазды қатыстырған тиімді деп санаймын.
Кейін тергеуші қажетті ғылыми техникалық құралдарды алу керек,
тергеулік чемодан немесе портфель үнемі толық дайындықта болу керек. Бірақ
оқиға болған жерге шығар алдында оны тексеру жөн болады.
Егер кісі өлтіру қаруын қолдану арқылы жасалған болса, оқиға болған
жерге түрлі-түсті және қара металды табуға мүмкіндік беретін электронды
іздеу құралын алу қажет. Тергеуші қарау қезінде қызметтік іздеу иттерін
қолдану мүмкіндігін қарастыру керек.
Бұл сұрақ тергеушіге оқиға туралы түскен мәліметтің көлеміне
байланысты шешіледі. Ол болуы мүмкін мәйіт орманда, айдалада, су
қоймаларында табылған жағдайларында өлімнің келген уақыты (өлімнің келген
уақыты шамамен анықталады) және сол сияқты. Егер оқиғадан кейін қандай да
бір атмосфералық жауын-шашын болған жағдай да іздеу иттерін қолдану
қажеттілігі болмайды немесе мәйіт орманда, айдалада қатты шіру немесе
қаңқаланған жағдайда табылса, ол өлімнің келген уақытынан көп уақыт өткенін
көрсетеді, мұндай жағдайда қызметтік іздеу иттерін қолдану қажетсіз.
Бірақ тергеушімен алынған мәліметтердің көлемі аз болғандықтан ол
бойынша қызметтік іздеу иттерін қолдану мәселесін шешу оңай емес. Сондықтан
қызметтік іздестіру иттерін қолдану үнемі оң жаққа шешілуі тиіс.
Егер кісі өлтіру атыс қаруын қолдану арқылы ашық жерде жасалынған
жағдайда атылған қауыздарды табу мүмкіндігін ескеру керек. Мұндай
жағдайларда тергеушінің қол астында электронды іздеу құралы болмаған
жағдайда атылған қауыздарды табу үшін арнайы дайындалған қызметтік іздеу
иттерін қолдану қажет.
Кейбір, криминалистикалық оқулықтарында қызметтік іздеу иттерін
қолдану мүмкіндігі туралы негізделмеген онша дұрыс емес нұсқамалар
берілген. Мысалы, ''қылмыс болған уақыттан бір тәулік өткеннен кейін
қызметтік іздеу итін қолдану керек емес дейді''. Тағы бір маңызды ауа
райына қатысты мәліметті ескеру керек. Минус жиырма градустық суықтықта
және плюс отыз градус ыстық күнде, сондай-ақ жаңбыр жауған кезде және қатты
жел соққанда қызметтік іздеу иті із бойынша жұмыс жасай алмайды 22.
Бірақ, қызметтік іздеу итін қолдану тәжірибесі көрсеткендей қызметтік
іздеу иті қылмыс болған уақыттан кейін екі, үш тәуліктен соң ізді таба
алады. Бұл оқиға болған жерде қылмыскермен қалдырылған ізге және оның
қандай жағдайда сақталғанына байланысты болады. Ал ауа райының
температурасына байланысты иттер әртүрлі климатқа үйрене алатынын ескеру
қажет. Мысалы, иттер оңтүстік аумақтарда плюс отыз бес градус, солтүстік
аумақтарда минус жиырма градус жағдайларында жұмыс жасай алады 23.
Мәйіт қасында тұрғылықты мекені жоқ орманда, ашық алаңда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеуді тергеудің жалпы
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1.1. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасы ... 4
1.2. Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігі ... ... .
12
1.3.”Тапсырыспен” кісі өлтіруді тергеу бойынша қалыптасатын біртектес
ахуалдар мен
версиялар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2 тарау. ”Тапсырыспен” кісі өлтірудің алғашқы кезеңінде жүргізілетін
тергеу
әректтері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
20
2.1. Оқиға болған жерді
қарау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... .. 20
2.2. Куәлардан жауап
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
2.3.Сезіктілерден куәлардан жауап
алу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.4.
Тінту ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 38
2.5. Тағайындалатын
сараптамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... .. 45
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
46
Кіріспе
Әркімнің өмір сүруге құқығы бар, Қазақстан Республикасы
Конституциясының 15 бабы. Осы баптың екінші бөлімінде ешкімнің өз бетінше
адам өмірін қиюға хақысы жоқ, тек қана өлім жазасы ерекше ауыр қылмыс
жасағаны үшін ең ауыр жаза ретінде заңмен белгіленетіндігі көрсетілген.
Адамның өмірі табиғатпен берілетін ең асыл, бағалы сыйлығы. Адам өмірінің
негізгі жауы қызғаныш, билікке таласу, бақталастық, пайда күнемдік және
т.б.
Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында кісі өлтірудің саны, оның
ішінде ”тапсырыспен” кісі өлтірудің үлесі де өсіп отыр. Оған себеп жоғарыда
көрсетілген жағдайлар. Ал криминалистика ғылымының негізгі тапсырмасы, осы
қылмыстар мен күрестің тиімдігін арттыру.
Талдау көрсетіп отырғандай ”тапсырыспен” кісі өлтірудің санының өсуі
пайдақорлыққа, адамдардың қатыгездігінің өсуіне тікелей байланысты.
Еліміздің нарықтық экономикаға көшуі, адамдардың арасының мүліктік
бөлінуі аталып отырған қылмыстардың өсуіне септігіп тигізіп отыр.
Ішкі істер министрлігінің шолуына назар аударатын болсақ,
”тапсырыспен” кісі өлтірудің саны 1992 жыл мен 1999 жыл аралығында елу бір
болып оның отыз бірі ашылған. 1999 жылы ең жоғарлаған шыңы тоғыз
”тапсырыспен” кісі өлтіру болған. Бұл қылмыстар қазіргі таңға дейін
жалғасып келеді.
”Тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу мен ашу аса күрделілік
туғызып қана қоймай халықтың арасында үлкен дүрбелең туғызады. Кісі
өлтірудің бұл түрі үлкен дайындықпен жасалынып, қылмыстың ізін жасыру
тәсілдері толығымен қамтылады, сол себепті бұл қылмысты тергеу құқық қорғау
органдарынан қылмыстарды тиімді тергеу әдістемесін талап етеді. Осының
өзімен-ақ біздің қарастыруымыздағы қылмыстардың өзектілігін анықтауға
болады.
Бітірушілік біліктілік жұмысының алдына қойылған мақсаты
”тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу және ашу бойынша әдістемелік
ұсыныстарды өңдеуді оқу болып табылады. Көрсетілген мақсаттарға жету үшін
келесі мақсаттар қойылды:
-”тапсырыспен” кісі өлтірудің криминалистикалық сипаттамасының
өңдеулерін талдау;
-қарастырылып отырған санаттағы қылмыстық істерді тергеу барысында
тергеушінің анықтама органы қызметкерлерімен өзара әрекеттестігінің
шарттары мен нысандары;
-қылмыстық істі табысты тергеу, дәлелдеу үшін жүргізілетін тиімді
тергеу әрекеттерінің тәсілдерін, ақпараттық қамтамасыз ету, алдын ала
профилактикалық әрекеттері бойынша өңдемелерді және ұсыныстарды оқып
танысу.
Көрсетілген жағдайлардың қортындысында біліктілік бітірушілік
жұмысының мазмұнын анықтау.
1 Тарау. Жалпы ережелері.
1.1. ”Тапсырыспен” кісі ӨлтірудіҢ криминалистикалыҚ Сипаты
Жеке тұлғаларға қарсы қылмыстардың ішіндегі ең қауіптісі-кісі өлтіру
болып саналады. Кісі өлтіру дегеніміз заңда көрсеткендей ”Кісі өлтіру басқа
адамға қасахана өлім келтіру болып табылады, ал екінші бөлімнің ”3” тармағы
”пайда көру мақсатында немесе тапсырыспен, тонаумен, қарақшылықпен,
бандитизм мен ұштасқан” дәрежелеуші белгілері туралы айтылған. Елде
басталған әлеуметтік-экономикалық дағдырыстарға байланысты ”тапсырыспен”
кісі өлтірудің санының күрт өскені байқалады. Олардың үлестік салмағының,
басқа кісі өлтірулермен салыстырғанда аздығына қарамастан, олармен қоғамдық
резонанстар көп белең алуда, нақты осы кісі өлтірудің түрлері қауіпті
болып, ондай қылмыстарды ашу маңызды күштерді талап етеді.
”Қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы ғылыми абстракция. Ол
қылмыстың біртекті ахуалдық белгілерін, бұл қылмыстың түрінің біртекті
мазмұнын көріністейді.
Ол тергеудің алғашқы кезеңінде қалыптасатын мәліметтерді, қылмысты
жасау және жасыру, оқиға болған жердің біртекті ахуалын уақытын, орнын
және басқа да жағдайларды, қылмыскердің жеке басын және жәбірленушінің
жеке басын қамтиды. Криминалистикалық сипаттама осы санаттағы қылмыстық
істер бойынша дәлелдеу затын көріністейді2.
Бұл үлкен оқымыстылар мен берілген қылмыстың анықтамасының бірі. Ол
осы күнге дейін криминалистикалық сипаттамасының, оның құрылымының түсінігі
бойынша болып жатқан пікір таласқа байланысты.
Деген мен, криминалистикалық сипаттама кез-келген жеке әдістеменің
құрылымына негізделген элементі екендігі және де ”тапсырыс” бойынша
қылмыстық істерді тергеу бойынша дұрыс бағыт беретіндігі, іздеудегі
қылмыскерлерді іздеп табу бойынша ұйымдастыру, кінәлілерді қылмыстық
жауаптылыққа тарту барысында үлкен атқаратындығы даусыз.
Жоғарыда көрсетілгендей негізінен оқымысты ғалымдардың көз қарастары,
алда тұрған тапсырманы шешу үшін қажетті криминалистикалық сипаттаманың
элементтеріне келгенде бөлініп жатады.
ҚР ҚК 96 бабының 2-ші бөлімінің ”3” тармағы бойынша дәрежеленетін
”тапсырыспен кісі өлтірудің” түсінігін ашқан дұрыс болар еді 1.
”Тапсырыспен” қасахана кісі өлтіру болып, нақты бір тұлғаның өлуіне
мүдделі емес тұлғамен тек қана пайда көру мақсаты мен тек қана материалды
емес делдалдың қатысуымен кей жағдайларда қатысуынсыз да, үшінші
тұлғаның мүддесі үшін ұйымдастырушының кек алу, ұнамайтын адамды жоюы.
”Тапсырыс-бұл қандай да бір тапсырманы, қандай да бір марапат үшін
орындауды тапсыру”2. Дегенменде барлық кезде және басқа да жағдайлардың
барлығында орындаушының атқарған жұмысына байланысты сыйлық ала бермейді.
Алайда, ол орындаушыда қандай да пайда көру мақсаты болған жоқ деп айтуға
болмайды, ол сыйлықты ақша күйінде алмасада оның жасаған әрекеті үшін
орындаушыға тиімді пайда болады. Мысалға айтатын болсақ, банданың
басшысының бұйрығы бойынша жасалынуы мүмкін, бірақ та банда басшысы оны
орындағаны үшін орындаушының ”қызметін жоғарлатуы” мүмкін.
”Кісі өлтіру әрқашанда өзінің жанасу немесе оның элементтерінің ізін
қалдырушы қылмыс болып саналады” деп жазды Л.Д. Самыгин 3. Бір-біріне
өзара әрекеттесіп, өзара түйісетін төрт элемент бар: кісі өлтіруші,
жәбірленуші, кісі өлтіруді жасау тәсілі дайындалу, уақыты, орны, қылмыс
жағдайы, қылмыс құралы. Қортындысында ”іздердің төрт бұрышы” пайда болады.
Біздің түсінігімізше, көз қарасымыз бойынша қарастырылып отырған қылмыстың
криминалистикалық сипаттамасының негізгі элементтері болып табылады.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіру, яғни қылмыстың субъективтік жағын
сипаттайтын сыйлық үшін және жайды ауырлататын кісі өлтіруге жатады,
қылмыстың құрамын дәрежелеу белгісі ретінде алғашқы рет жаңа 1998 жылдың 1-
ші қаңтарынан қолданылған Қазақстан Республикасының қылмыстық кодексінің 96-
шы бабының екінші бөлімінің 3 тармағында қарастырылған.
Талдау көрсеткендей тапсырыспен кісі өлтіру, Қазақстан бойынша көп
бөлігі Алматы қаласында жасалынды. Елдегі соңғы жылдардағы экономикалық
алауыздыққа қарамастан, мына қызмет көрсету және тауар нарығы белсеңді
өсуде, көлеңкелі бизнесті заңдастыру, ақша айналымы өсіп, қаражат несие
институтына негізделіп тұрақты болып қалуды.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіру Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан
облыстарының ажырамайтын бөлігі болып отыр.
Бұл қылмыстың санының осы және басқа аймақтарда күрт өсуі қылмыстық
топтар арасында ықпал ету аумақтарды, пайдалы мекемелерді жекешелендіруді
өзара бөлісе алмау негізінен туындауда.
Мысалы, 1997 жылы Өскемен қаласындағы Әділ АҚ жекешелендіру барысында
(үлкен пайда келтіретін – арақ зауыты) бұрынғы Өскемен қаласындағы
иелерімен, Алматы қаласынан жаңа иелерінің коммерциялық құрылымының
қызығушылықтары түйіскен.
Қорытындысында: мамыр айында Әділ АҚ шыға берісте екі баскесер
автоматты қару қолдану арқылы фирманың төрт күзетшісін автокөлік ішінде,
шілдеде (Летний сад) кафесінде екі баскесер халық алдында және
қатыгездікпен АҚ директоры Есжановты атып, желтоқсан айында Әділ АҚ бұрынға
директорын өлтіруге оқталу жасалған 4.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруді жасау тәсілі.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруді жүзеге асырудың тәсілі, басқа кісі
өлтіруден маңызды айырмашылығы бар, ол мақсатқа жету мүмкіндіктерімен,
жүзеге асыру ойымен анықталынады. Сонымен қатар, көп жағдайларда
орындаушының мінезіне және кәсіптілігіне байланысты. Кәсіби дайындығы жоқ
киллердің (киллер - дилетант) әрекеті жәй кісі өлтірушінің әрекетін
сипаттайды.
Кәсіби өлтірушінің әрекетінің тәсілі, бірінші кезекте орындау
әрекетімен ерекшеленеді, ондай орындалулар тек жоғарғы класты мамандарға
тән. Мысалы түнгі уақытта ұзақ арақашықтық дәлдеген орындарына нақ тигізуі
және т.б. Сонымен қатар кәсіби киллерлер өздерінің жылдамдығымен және
шешімді әрекеттерімен, кісі көп орындарда күндіз орындауымен, оқиға болған
орындардан кедергісіз кетуімен, сондай-ақ, оқиға болған жерде ешқандай із
қалдырмауымен ерекшеленеді. Келесі жәйт, киллер жәбірленушімен ешқандай
қарым- қатынаста болмайды.
Талдау барысында және беті ашылмаған тапсырыс бойынша кісі өлтіру
тәсілдерін салыстыруда, ортақ жасау тәсілін анықтауды кейбір ерекшеліктерін
ескерген жөн.
Бірінші - кәсіби орындаушы оқталу орнын және уақытты, құралдарды
қолданып әртүрлі тәсілдермен жасалуы мүмкін.
Екінш і- кейде тапсырысты орындауда, екінші жақтың қарсы әрекеттеріне
ұшырауы мүмкін. Бұл әрекетте қарым - қатынасты шешу бойынша тапсырысқа тән
болады.
Үшінші - кейбір жағдайларда сырттан қабылдау әртүрлі мақсатты
анықтайды. Мысалы - жою, қорқыту әрекеттері салдарын көрсету және тағы
басқалар. Сол себепті орындаушының оқталу тәсілдерінің, сырттай ұқсас
тәсілдерін қол таңбалар айырмашылығын бөлшектеп іздеу қажет автокөлікті
жару орнымен, жарылғыш құрылғыларды қою тәсіліне, оның түріне, қолданылған
жарылғыш заттардың санына және сипатына) ал сыртқы айырмашылығы болғанда -
оқталуды орындау технологиясына және мазмұнына.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруге дайындыққа келесідей негізгі әрекеттер
кіреді:
А) тапсырыс беруші жағынан:
- делдал таңдау;
- киллер іздеу;
- қару таңдау және алу;
- киллерді транспорт құралымен қамтамассыз ету;
- орындаушымен толық есептесу үшін қажетті сома дайындау;
- киллермен байланысты жүзеге асыру;
- акцияны жүзеге асыру кезеңіне алиби дайындау.
Б) орындаушы жағынан:
- жәбірленушімен таныстық, оның өмір сүру шартымен және жұмысының
тәртібін оқып-танысу;
- өлтірудің сценариін дайындау және келісу;
- шабуыл жасау орнын таңдау;
- қаруды тексеру;
- тапсырушымен байланыс орнату.
Зерттеліп отырған мәселені талдау көрсеткендей, тапсырыс бойынша
жасалынатын кісі өлтірулер қылмыскерлермен әртүрлі тәсілдер арқылы жүзеге
асырылады.
Бірінші топты атыс қаруларын қолданумен жарақат келтіру арқылы кісі
өлтіру. Кісі өлтірудің жалпы 55 пайызын құрайды.
Екінші топты жарылыс құрылғыларын қолдану арқылы кісі өлтіру. Кісі
өлтірудің жалпы 8 пайызын құрайды.
Үшнші топқа - бұл жәбірленушіге шабатын-кесетін суық және басқа да
заттарды қолдану арқылы кісі өлтіру Кісі өлтірудің жалпы 20 пайызын
құрайды.
Төртінші топқа - жәбірленушіге аяқ-қолымен немесе қандай да бір зат-
пен өмірге қауіпті органдарына ұрып-соғу, сондай-ақ демалу жолдарын
тұншықтыру, улау арқылы кісі өлтіру. Кісі өлтірудің жалпы 3 пайызын
құрайды.
Тапсырыс бойынша кісі өлтіруді жасырудың тәсілдерін қарастырайық:
Бірінші топқа, жәбірленушінің мәйітін жасырумен байланысты тәсілдер
кіреді. Олар:
-мәйітті жабусыз, жоюсыз, бөлшектеусіз, бет- әлпетін танымайтындай
етіп зақымдаусыз қылмыс орнын ауыстыру;
-мәйітті жабусыз, жоюсыз, бөлшектеусіз, бет- әлпетін танымайтындай
етіп зақымдау мақсатында қылмыс орнын ауыстыру;
-қылмыс орнында мәйітті жартылай немесе толығымен жою, бет- әлпетін
танымайтындай етіп зақымдау, бөлшектеу жатады.
Екінші топқа басқа да материалдық объектілерді жасыруға бағытталған
тәсілдер кіреді. Олар:
- қылмыс жасау қаруын жасыру;
- қолданылған автокөліктерді жасыру;
- қылмыскердің киімдерін, аяқ киімін және басқа да жеке заттарын
жасыру;
- қылмыс орнындағы қылмыскердің әрекетіне байланысты пайда болған әр
түрлі материалдық сипаттағы іздер.
Үшінші топқа тергеуді шатыстыруға бағытталған әртүрлі комбинациялы
тәсілдерді материалдық жағдай жасауға байланысты сақиналау.
Оның ішінде - сақиналау басқа да қылмыстың жағдайын жасап, көрсетуге,
сондай-ақ тәсілдер қылмыстық емес сипаттағы көрініс жасауға бағытталады.
Төртінші топқа бар мәліметтерді жасыруға бағытталған. Олар;
- жәбірленушілермен, куәлардан мәліметтер алуға кедергі жасау
тәсілдері;
- тергеу әрекеттерін жүргізу барысында мәліметтер алуға кедергі жасау
тәсілдері және тағы басқалар.
Кісі өлтіруді жасау орны көп жағдайда тапсырушымен немесе киллердің
өзімен анықталады және онда шешуші фактор болып тапсырысты орындау
қауіпсіздігі табылады.
Қылмыс іздері. Тапсырыспен кісі өлтіруге дайындық және ізін жасыру
барысында тән іздерге тоқталайық. Кісі өлтіруге дайындық барысында
қылмыскерлер, қылмыскерлер қылмысты ашуға, шындыққа толығымен анықтауға
кедергі болатын әртүрлі тәсілдерді және әдістерді қолданады, ондай іздер
көп емес.
Іздеу ішінде идентификациалау үшін жарамды қол саусақ іздері,аяқ
іздері, транспорт құралдарының іздері, биологиялық тектегі іздер (қан,
сілекей, адамның организімінен бөлінетін басқа заттар) микроіздер
кездеседі.
Ұымдастырушылар. Бірде – бір тапсырыспен кісі өлтіру оның
қатыспауынсыз өтпейді, қылмыста соның қылмыстық ерігі және ойы жүзеге
асырылады.
Ұйымдастырушылардың 70 пайызын еркектер құрайды. Шұғылдану түрі және
өзара қатынасу дәрежесі бойынша олар келесідей топтарға бөлінеді:
-қылмыстық топтардың көсемі;
-комерциялыұқ құрылылымдардың басшылары;
-тұлға бизнес өкілдері, жанұя мүшелері, бұрынғы жұбайлары және т.б.
Қылмыстық топтардың көсемдері басқа бәсекелес қылмыстық топтың
көсемдеріне қатысты қылмысты тапсырады.
Коммерциялық құрылымдардың басшылары өздерінің бизнес бойынша
партнеларын (50%) және өздерінің бәсекелестерін (45%) жояды.
Тапасырыспен кісі өлтіруді орындаушылар. Орындаушыны анықтау күрделі
тапсырма, ол ұйымдастырушымен көмекшіні анықтағаннан соң шешіледі.
Егер де ертеректе орындаушы ретінде тұрақты мекен жайы жоқ, жоғары
және орта дәрежедегі жұмысшылар немесе кәсіби қылмыскерлер болса, соңғы
жылдары кісі өлтіруді үнемі табыс көзіне айналдырған кәсіби киллерлер пайда
болды.
Делдал тек қана орындаушы іздеумен ғана емес, ұйымдастырушы мен
орындаушыны байланыстырушы болумен қатар, кей жағдайларда ас, тұрғын үй,
автокөлік дайындауда және қылмыс ізін жасыруға белсенді қатысады.
Тапсырыс пен кісі өлтіру істері бойынша жәбірленушілер санағын
құрайтындар:
– бизнес сферасындағы басшылар (50% шамасында)
– қылмыстық топтардың көсемдері және мүшелері (30%)
– мемлекеттік және қоғам қайраткерлері (10% шамасында)
Мәліметтер бойынша негізінен бизнес сферасының әр түрлі дәрежедегі
басшылары жиі жағдайларда жақын туыстары, бірер жағдайда таныстары, сондай-
ақ мемлекеттік орган және мемлекеттік мекемелердің лауазымды адамдары.
Жас дәрежесі бойынша тапсырыс бойынша кісі өлтіру келесідей
бөлінеді: 20 жасқа дйін – 7,3% , 20-30 жас – 42,7% , 30-40 жас – 26,6% , 40
жастан жоғары – 23,4%.
Қылмыскерлердің жеке бастары туралы мәліметтер. Қылмыскерлердің
біртекті ерекшеліктері туралы мәліметтер криминалистикалық жоспарда,
тергеудің бағытын, жүргізілетін тергеу әрекеттерінің және жедел іздеу
шараларының реттіліктерінің бағытын анықтауға мүмкіндік береді.
Қарастырылып отырған қылмыстар адамдардың топтарымен кем дегенде екі
немесе үш адамның қатысуымен жасалынады және олардың арасында рөлдер анық,
нақты түрде бөлінеді. Қарастырылып отырған қылмыстарды жасауға екі немесе
үш адамның қатысуы олардың алдарында тұрған мақсаттар мен тапсырмалар мен
негізделеді.
Қарастырылып отырған қылмыстарға алдын ала дайындалу, тиянақты
қылмысты жасау әрекеттерін ойластыру, ары қарай жасалынған қылмыстың ізін
жасыруға бағытталған әрекеттердің болуымен, қылмысты жасауға арнайы
дайындықтардан өткен тұлғалармен жасалынуы сипатты болады. Бұл
көрсетілгеннің барлығы қылмыстық әрекетті жүзеге асыру үшін асқан
ұйымшылдықпен және араларында рөлдерді бөлуімен ерекшеленеді.
Қазақстан Республикасында тапсырыспен кісі өлтіруді орындаушылар онша
жоғары кәсіби деңгейімен ерекшеленбейді және де қылмыстық тәжірибелер төмен
болып келеді, оны төмендегілерден байқауға болады:
1. Жақын және алыс қашықтықтан атып кісі өлтіру үшін үлкен кәсіби
шеберлік қажет, тәжірибе көрсеткендей кәсіби орындаушылар жәбірленушімен
және оның оқ қаһарларымен жақын байланысқа келмейді, сонымен қатар қылмыс
орындарында аз іздер қалдырып, куәларға көрінбеуге тырысады.
2. Қылмыс қарулары өздерімен бірге алып кетеді, себебі ”тапсырыс”
бойынша қылмысты орындау барысында өте қымбат бағалы қарулар пайдаланылады,
ол кәсіби орындаушыларға тән нәрсе, Қазақстандағы жасалынған қылмыстар
барысында қарудың кез-келген түрі пайдаланған.
3. Бір ғана экземплярдағы қаруларды оның қолдану ізі бойынша
анықтаудың қиындыққа түсуі, ал Қазақстанда жасалынған қылмыстар бойынша көп
жағдайларда кісі өлтіру барысында қолданылған қару қылмыс орнында
қалдырылған.
4. Автоматты қаруларды қолданылған жағдайлардан басқа кездерде,
жәбірленушіге көптеген жарақаттар келтіру орындаушының кәсіби дәрежесінің
төмендігін, өзінің әрекетіне сенімсіздігін байқатады.
Әлеуметтік жағдайдың көрсеткеніндей, біздің қарастыруымыздағы кісі
өлтірулерді өздерінің жұмыс жасауға барлық мүмкіндіктері бола тұра, тұрақты
жалақы алмайтын тұлғалармен жасалады. Көптеген орындаушылар өткен
өмірлерінде бұрын соңды сотталғандар. Көптеген кездерде ”тапсырыспен” кісі
өлтіруді орындаушылар жалдаушылар мен жәбірленушілерден басқа мекен-
жайларда, аймақтарда тұратындығын байқалды.
Жәбірленушілердің жеке бастары туралы мәліметтер.
Криминалистикалық сипаттаманы оқу барысында жәбірленушінің жеке басы
туралы мәліметтер маңызды болып табылады. Жәбірленуші туралы мәліметтерді
бағалау мемлекеттегі қылмыстық құбылыстардың өзгеру ахуалын толығымен және
нақты анықтауға мүмкіндік береді. Жәбірленуші туралы мәліметтер тек қана
дәлелдемелердің ақпараттық қайнар көздері ғана емес, сонымен қатар болған
қылмысты ашуға өз септігін тигізеді. Көптеген ахуалдарда тергеудің ағымы
және қылмыстың ашылуы жәбірленуші туралы мәліметтердің көлеміне байланысты
болады. Жәбірленушінің жеке басы туралы мәліметтер қылмысты жасауға оның
таныстарының қатыстылығы бар-жоқтығы туралы мәліметтерді нақты анықтап,
бағалауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жәбірленушінің өлімі кімге
тиімді және оған кім мүдделі болды деген сұрақтарға жауап алуға болады. Бұл
жинақталған мәліметтер қылмыскерді анықтап жою үшін мүмкіндіктерді
көбейтеді. Бахин В.П., Байжасаров Б.З., Когамов М.Ч. жас шамалары бойынша
келесідей пайыздық мәліметтерді ұсынады ”20 жасқа дейін - 7,3 пайыз, 20-30
жас - 42,7 пайыз, 30-40 жас-26,6 пайыз, 40 жастан жоғары 26,6 пайыз”.
Сонымен қатар көптеген жәбірленушілер 25-пен 45 жас аралығындағы еркек
жынысты тұлғалар екендігін де атап өткен жөн 5.
Бородулин А.И. ”тапсырыс” бойынша кісі өлтіру істері бойынша
келесідей негізгі жәбірленушілерді бөледі:
-үлкен мемлекеттік лауазым иелері және коммерциялық құрылымдардың,
қаржы-несие мекемелерінің, фирмалардың, сауда кешендерінің басшылары;
-қылмыстық топтардың және қоғамдастықтардың мүшелері және көсемдері;
-жоғары өкімет органдарының, басқармаларының, қоғамдық
қозғалыстардың, саяси партиялардың өкілдері;
-құқық қорғау органдарының қызметкерлері;
-бұқаралық ақпараттар құралдарының өкілдері;
-орта және шағын бизнес өкілдері;
-басқа да тұлғалар;
Соңғы топтарға:
-өзінің иеленуінде пәтерлері немесе жер участкілері бар тұлғалар;
-кридиторлық-дебиторлық қарыздарға қатынасы бар тұлғалар;
-қызғаныш, кек алу, бәсекелестегі тұлғалар;
-өзінің виктимдік мінез-құлқымен ерекшеленетін тұлғалар жатқызылады
6.
Қылмысты жасау орындарды жалдаушымен немесе орындаушының өзімен
анықталады. Ол орын шешуші фактор кісі өлтіру ”тапсырмасын” орындау
қауіпсіз болуы тиіс. Самыгин А.Д. көрсеткендей ”мәйітті табу және қылмысты
жасау орнымен барлық уақытта бір орын болып келмейді, оның масқаты іс
бойынша жағдайды тез арада анықтауға мүмкіндіктерді жою” деп көрсетті 7.
Слинко М.И. мәліметтері бойынша қылмысты жасауға оқталу орындары
бойынша келесілерді ұсынады:
-үйлерге кіре берістер мен подъездер-37,5 пайыз;
-көшелер-26 пайыз;
-автомобиль салондары-16 пайыз;
-пәтерлер-8,8 пайыз 8.
Жоғарыда көрсетілгендей ”тапсырыспен” кісі өлтірулер көп жағдайларда
жәбірленушілердің мекен-жайы бойынша, олардың күзеттен босаған немесе
күзеттің қырағылығы төмендеген және олардың белсеңді қарсылық көрсетуіне
мүмкіндіктері болмаған кездерде жасалынады.
Кісі өлтіруді жасау уақыты және орны жәбірленушілердің күн тіртібі
есебінен, өздерінің қылмыстық әрекеттерін жүзеге асыруға қолайлы таңдалады.
Бояров В.И. мәліметтері бойынша оқиғаның болу уақыты келесідей:
-”күндіз-52 пайыз, кешке-35 пайыз, түнде-13 пайыз”9.
Ал, Слинько М.И. келесі мәліметтерді келтіреді: ”күндізгі уақытта-
58,5 пайыз, кешке-22,5 пайыз, түнде-19 пайыз”, егер қылмысты уақыт бойынша
бөлетін болсақ, онда келесі үлгіде болады:
-6-11 сағат-25 пайыз;
-18-22 сағат-22,5 пайыз;
-11-14 сағат-21 пайыз;
-14-18 сағат-12,5 пайыз 10.
Көрсетілгендерден кеңейтілген қорытынды жасай отырып, кісі
өлтірулердің көпшілігі азанғы сағат 6 мен 11 сағат аралығында
жасалынатындығын байқаумызға болады. Бородулин А.И. атап көрсеткендей,
қылмыскерлер қылмысты бұл уақытта жасауы жай емес, себебі жұмыс күнінің
басталуы белгіленген күн тәртібі бойынша жүріп, барлығы бір уақытта
жүргізіледі.
Азанғы сағат 8-11 аралығында және кешке 18-ден 22 сағатта кісі өлтіру
жәбірленушінің жұмысқа шығу немесе жұмыстан келу кездерінде жасалынады
11.
Тәжірибенің көрсеткеніндей ”тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарында
жәбірленушілерді атыс қаруыларынан жарақаттар жақын қашықтықтан жасалынған,
ол орындаушының кәсіби дайындығының төмен екендігін байқатады. Мысалы, А.
Абдулходжаевтің өлімі бойынша, А.Никитин 31.07.97 жылы сағат 18-19
аралығында Виноградовпен Розыбакиев көшелерінің қилысында Абдулходжаев
”ниссан-максима” авто көлігімен келіп көңілдесін үйіне шығарып салып, қайта
машинасына келе жатқанда орындаушы ”ПМ” тапаншасымен қарама-қарсы келіп екі
метр қашықтықтан атып тигізе алмаған, авто көлігіне қарай қашқан
жәбірленушінің артынан қуып келіп орындаушы тағы да екі рет атып жерге
құлаған жәбірленушінің басынан атып ”бақылау” ату жасаған 12.
1.2. ТергеушініҢ АныҚтама органымен Өзара Әрекеттестігі.
Қылмыстың тез және толығымен ашылуы, алдағы тапсырмаларды шешуі,
тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттенуінсіз мүмкін емес.
”Тапсырыспен” кісі өлтірудің ішінде ерекше маңыздысы қылмысты ашу және
тергеу бойынша тактикалық және әдістемелік дұрыс өзара әрекеттесуді дұрыс
жолға қоя білу.
”Тергеушінің анықтама органдарымен өзара әрекеттесуі қылмыстарды ашу
және тергеуге бағытталған заңмен белгіленген көрсетілген тұлғалардың және
органдардың заңға негізделген әрекеттерін түсіну қажет”.
Тергеушіде, анықтама органыда бір-біріне әкімшілік тәуелділікте емес
және олардың әрқайсысы қылмыстық іс бойынша ақиқатқа жету үшін өздерінің
толық мүмкіндіктерін қолдануы тиіс.
Мұндай өзара әрекеттесудің мазмұны Б.А. Викторовпен нақты
берілген.”Өзара әрекеттесудің мазмұны тергеушінің және жедел уәкілдің
қылмысты ашуда күштерінің бірігуінде, әрекеттерді орындау барысында
заңдылықты қатаң сақтау көрініс табатын, әр қызметтің өздерінің міндеттерін
тергеушінің басқаруымен нақты орындау” деп көрсетті.
Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігі әртүрлі нысанда,
қылмысты тергеу үшін тергеу жедел тобын құру арқылы жүзеге асырылады.
Оларды құру бірнеше ведомствалық нормативті актілерде көрсетілген.
Тергеушінің жедел іздеу қызметінің уәкілімен өзара әрекеттестігі,
тергеу жедел тобының қызметінің негізін құрайды. Бұл тергеу жедел тобының
үздіксіз қызметінің шарты болып, топтың тұрақтылығы, қажетті құрамының және
олардың кәсіби дәрежесінің болуы, әрбір қатысушының қызмет өкілділігінің
қатаң тәртіптілігі саналады.
Тергеушінің анықтама органымен өзара әрекеттестігінің ерекшеліктері
”тапсырыспен” жасалынған қылмыстарды ашу және тергеу ерекшеліктерінен,
қылмыстың топтық сипаттамасынан, кешенді түрде жүргізілетін тергеу
әрекеттерімен жедел іздеу шараларынан, жоғарғы қоғамдық резонанстан,
қылмыстың қауіптілігінен ағымдайды. Бұл өзара әрекеттестік және оның
бағытының сипаты тергеудің нақты кезеңінде қалыптасатын, нақты тергеу
ахуалына байланысты жүргізілетін тергеу және басқа да әрекеттердің
қажеттілігіне байланысты.
Тергеу жедел тобы үздіксіз әрекеттестікте болуы тиіс, сонымен қатар
олардың арасында жедел қызығушылық танытатын ақпараттар алмасу қажет. Өзара
әрекеттесудің негізі болып бірігіп жасаған тергеу әрекеттері мен жедел
іздеу шараларының жоспары саналады.
”Тапсырыспен” жасалған кісі өлтіруді ашу бойынша жедел
қызметкерлердің барлық жұмыстары тергеушімен тығыз байланысты жүргізілуі
тиіс. ”Тапсырыс” бойынша кісі өлтіру қылмыстарын тергеудің барлық кезеңі
барысында жедел іздеу уәкілдері орнатылған тәртіп бойынша жедел жолдармен
алынған ақпараттарды тергеушіге дер кезінде жеткізіп, ары қарай қажетті
жүргізілетін жедел іздеу шараларының реттілігін анықтаумен қатар,
тергеушіні қызықтырушы басқа да мәліметтерді жинаумен айналысып, олар
туралы дер кезінде тергеушінің хабардар етуі керек. Дегенмен де тергеуші
жедел іздеу қызметкерлеріне, жедел жұмыстарды жүргізу бойынша тапсырма
бергенде оларды жүзеге асырудың құралдары мен әдістерін анықтап көрсете
алмайды.
Бүгінгі таңда тергеу жедел тобының қызметі қылмыстық іс жүргізу
заңдылығымен реттелмеген, бірақ та мазмұны және тапсырмасы 30.04.”Көзсіз
жерлерде жасалған кісі өлтірулерді ашу бойынша тергеу жедел тобының үнемі
әрекеті жайлы ережелерінде” көрсетілген 12.
Тергеушінің жедел іздеу уәкілімен өзара әрекеттесуінің мазмұны бір
тұрғыдан интелектуалды- ақпараттар сипаттар, тергеушіні қоректендіретін,
тергеу әрекеттерінің тиімдігін арттыратын ақпараттық процестерді, бір
жағынан бастапқы мәліметтер қамтиды.
Өзара әрекеттесудің кең тараған түрі ол тергеу жедел тобының ”ізін
суытпай” қылмыстарды ашу мақсатында бірігіп баруы, күштерімен құралдарын
біріктіруінде.
Т.А. Көлібаев ”көптеген қылмыстардың ашылуы сәттілігі тергеушімен
жедел іздеу уәкілінің өзара әрекеттесу жүйесінің нақты міндеттерді
атқаруымен тікелей байланысты, ол келесілерді жүзеге асыруға мүмкіндік
береді:
-қылмыс туралы ішкі істер органдарының жеке құрамын тез арада
құлақтандыруға мүмкіндік береді;
-қылмыскерді іздеп табу бойынша және осы мақсатта қолданылатын
күштерді және құралдарды, жедел іздеу шараларын жүзеге асыру үшін
жоспарлауға мүмкіндік береді;
-өзара әрекеттесудің нақты қажетті кезеңдерін жоспаралуға мүмкіндік
туғызады деп көрсетті 13.
”Тапсырыспен” кісі өлтіру қылмыстарын тергеу барысында тергеушімен
жедел уәкілдердің өзара әрекеттестіктерінен басқа сыртқы қызметтің, яғни
патрульдік полиция, жол полициясы, учаскелік инспекторлардың, бастапқы
кезеңде кезекші бөлімнің де алатын орны ерекше екендігіне тоқталып өткен
жөн.
Қылмыс туралы хабарлама түскен соң, жедел кезекші бірден сыртқы
қызметкерлерге, яғни патрурльдік полиция қызметкерлеріне, учаскелік
инспекторға хабар беруі тиіс.
Егер де оқиға орнына жақын аумақтарда жүрген патрульдік полиция
қызметкерлері болса, олар тез арада қылмыс орнына барып, сезіктілерді
ұстауға немесе олардың ізіне түсуге мүмкіндіктері туындайды.
Тәжірибенің көрсетуі бойынша патрульдік полиция қызметкерлерімен
қылмыстардың ”ізін суытпай” ашу көрсеткіштері жоғарғы орындарда.
Қылмыстарды жасау барысында егерде, транспорт құралдары қолданылған болса,
тез арада жол полициясы қызметкерлеріне бағдарлау жіберген жөн. Жол полиция
қызметкерлерінің көмегімен қаладан шығу жолдарын бекітулер жүргізуде өте
тиімді.
Учаскелік инспекторлар мен өзара әрекеттесу негізі, сондай-ақ олардың
атқаратын басты мақсаты тергеу-жедел тобы келгенге дейін оқиға орнына
ешкімді кіргізбеу, қажеттілігіне қарай қылмысты көрген тұлғалар болса,
оларды тергеуші келгенге дейін ұстай тұру немесе мекен-жайы туралы
мәліметтерді жинап жазып алу. Қажеттілігіне қарай қылмыс жасалған орындарда
жәбірленушілерге дәрігерлік көмек керек болса оны ұйымдастырып, келген авто
көліктің мемлекеттік нөмірлерін, дәрігерлердің аты жөнін және де қай
ауруханаға апаратынын толығымен жазып алу. Бұл әрекеттерді тек қана
учаскелік инспекторларға ғана емес, сонымен қатар, патрульдік полиция
қызметкерлері де атқрауы мүмкін.
1.3. ”тапсырыспен” кІсІ ӨлтІрудІ тергеу барысындаҒы біртекті тергеулік
ахуалдар және версиЯлар.
Тергеулік ахуалдың үлкен маңызы бар және ”тапсырыс” бойынша
қылмыстарды ашуда, тергеуде жоғарғы тиімділік танытады.
”Тергеулік ахуал дегеніміз - қандай да бір дәлелдемелік және
ақпараттық құжатар, нақты тапсырмаларды жинау, тексеруге байланысты
қылмысты тергеудің белгілі бір жағдайы” 14.
Қылмысты тергеуді жүзеге асыру нақты уақытта, орында, қылмыстық сот
өндірісі саласындағы басқа да объективті шындықтағы белгілі ортада, басқа
нақты сөзбен айтқанда ол тергеушінің әрекет етуіндегі белгілі бір кезеңде
пайда болатын шындық жағдайы. Ол шындық жөнінен тергеуші нақты ахуалда
пайда болған ақпараттарға, қылмысты көріністейтін ақпараттардың пішінінен
анықтай алады.
Қалыптасқан тергеулік ахуалдар есебінен тергеуші, тергеуді жүзеге
асыруға бағытталған тергеу әрекеттерін және тергеу әрекеттерінің өндірісін
анықтауға мүмкіндігі туады. П.Я. Драпкин келесідей біртекті тергеулік
ахуалдардың дәрежеленуін ұсынады:
-пайда болу уақыты бойынша тергеу процесінде алғашқы, аралық және
қорытынды. Бұл дәрежеленуден ахуалдың оған ықпал етуші факторларға сәйкес
динамизмі, өзгерімділігі анықталады;
-қылмыстық сот өндірісіне қатысушыларға байланысты: даулы және
даусыз;
-тергеудің мүмкін мақсатына жету бойынша, тергеу үшін қолайлы және
қолайсыз болып бөлінеді. Қандай да бір мақсатқа жету үшін тергеушінің кез-
келген қолайлы немесе қолайсыз ахуалда, тергеу ахуалын бағалап болған соң
қажетті әрекеттерді жүзеге асыруы тиіс 15.
Қылмыстардың жекелеген түрлерін тергеу әдістемесінде, тергеудің
алғашқы кезеңінде қалыптасатын біртектес тергеулік ахуалдарды қарастырамыз.
”Жеке әдістемеде Р.С. Белкин-тікелей тергеу ахуалына есептелінген, олар
тергеулік болжамдар мен бірігіп, тіртекті тергеу әрекеттерінің кезектілігін
анықтайтындығын көрсетті.
Нақты осы сипатта тергеу ахуал тактикалық түсінікте жеке әдістемені
құруда маңызды рөл ойнайды және кеңейтілген түрде криминалистикалық
әдістеменің түсінігінің элементін құрайды 16.
Т.А. Көлібаев жиі кездесетін келесідей жалпы тергеулік ахуалдарды
көрсетеді ”тергеу тәжірибесін және тергеу әдістемесі бойынша
криминалистикалық әдебиеттерді талдау көрсеткендей, біздің қарастырып
отырған тақырыптың қылмыстық іс қозғаған сәттің алғашқы кезеңінде мынадай
ахуалдар және алғашқы мәліметтер қалыптасуы мүмкін,
-зорлық белгілерімен немесе мәйіттің бөліктері табылды;
-тұлғаның із-түссіз жоғалып кетіп оны өлтірді деп куәландыратын
мәліметтер бар.
Мәйіт немесе оның бөліктері табылған жағдайда келесідей ахуалдар
қалыптасуы мүмкін:
-жәбірленушінің жеке басы белгісіз және кім өлтіргені туралы да
ешқандай мәліметтер жоқ;
-жәбірлеушінің жеке басы анықталған, алайда кім өлтіргені белгісіз
17.
Тергеудің бастапқы кезеңінде тергеуші әртүрлі алғашқы мәліметтерді
игеруі мүмкін және олар тергеудің күрделілік дәрежесіне ықпал етеді,
тергеудің бағытын анықтайды, жасалынған қылмыс туралы ақпараттардың тіптен
болмауы немесе аз болуы, тергеудің алғашқы кезеңінде қылмыс жасаған тұлға
туралы және жасалынған қылмыстың ”тапсырыспен” жасалғандыңын анықтауда кері
әсерін тигізеді. Дегенмен де қылмыстық істердің табысты аяқталуы,
қылмыстарды ашу бойынша алғашқы кезеңде тергеу әрекеттерін және жедел іздеу
шараларын тиісті бағытта жүргізуіне тікелей байланысты болады.
12.05.1998 жылғы ҚР ІІМ И96-р өкімінің И1 қосымшасында ”тапсырыспен”
кісі өлтіруді көрсететін белгілерінің тізімі келтірілген. Оларға
жататындар:
-”кісі өлтіру” атыс қаруларын, жарлығыш құрылғыларды қолдану арқылы
жасалынған және т.б. Кісі өлтіру барысында жәбірленушінің тірі қалуына
ешқандай мүмкіндік қалдырмайтын құралдарды қолдануы және де ”бақылау” ату
жасалынуы;
-тәсілі: кісі өлтіруді снайперлерді немесе снайперлік қаруларды
қолдану, транспорт құралдарын және ғимараттарға жарылыс құрылғыларын қою,
тірі куәларды қалдырмау, қылмыс орнында автоматты немесе снайперлік қаруды
қалдыру;
-мотивтері: міндеттерді орындамау, қаржылық қарыздар, келісімдердің
шарттарының өзгертілуі, қылмыстық, қызметтік, жанұялық қатынастар;
-жәбірленушіге қатысты қорқытып алушылық деректерін анықтау;
-жәбірленушінің алатын әлеуметтік жағдайы.
В.П. Бахин және оның авторлар тобы ”тапсырыспен” кісі өлтіруге
сипатты тағы да варианттарды ұсынады.
-”қылмыстың ашық сипатта болуы және қылмыскердің ерекше қатыгездігі
қылмыстың күндізгі уақытта, күзеттің болуына қарамастан жасалынуы;
-орындаушының әрекеттерінің кәсіби түрде болуы ұзақ қашықтықтан атуы
бір немесе екі қолымен нысанаға дәл атып өміріне қауіпті орган жаралауы,
бақылау атудың болуы;
-өте сирек кездесетін арнайы автоматты және жартылай автоматты
қаруларды қолдану;
-қылмыс орнында немесе онан кету жолында қаруды қалдыру кейбір
жағдайларда өте қымбат қаруларды қалдырылады;
-қылмыс жасау барысында қолданылған автотранспорттарды сол орында
қалдыру немесе кейінен жойып жіберу;
-мәйітті жасыру үшін ешқандай шаралар қолданбауы. ”Тапсырыс” бойынша
кісі өлтіру жасалынғанда мәйіттерді жасыру бойынша ешқандай шаралар
қолданылмағанымен кейбір жағдайларда, егер тапсырушы және жәбірленуші өте
жақын қарым-қатынаста сондай-ақ, кісі өлтірудің мақсаты көзге тым ашық
немесе басқаларға белгілі болған жағдайларда мәйіттер жасыру бойынша
шаралар ұйымдастырылады;
-басқа қылмыстың белгілері болмағанда ақшаларды, құнды заттарды,
жәбірленушінің құжаттарын және басқа да заттарды алмауы ;
-шабуыл жасау мақсатында қолдану үшін жәбірленушінің өмірлік қызметі
және өмір тәртібінің бөліктерін есептеу;
-жәбірленушінің әлеуметтік жағдайы.
А.И. Бородулиннің пікірі бойынша ”тапсырыспен” кісі өлтірудің
белгілерінің тізіміне келесілерді ұсынады:
-қылмыс оқиғасының орнының көз алдында болуы кісі өлтіру;
-қылмыстың аса қатыгездікпен жасалынуы;
-жарақаттар салуға арналған автоматты немесе жартылай автоматты атыс
қаруларының, жарылыс құрылғыларының қолданылуы;
-қылмысты жасау бойынша алдын ала ойдың болуы қорытынды мақсаты
жәбірленушіні өлтіру;
-бұл қылмыстар жасалынғанда басқа қылмыстардың белгілерінің болмауы;
-қылмыс орнында қаруларды қалдыру;
-мәйітті жасыруға бағытталған әрекеттер жасамауы;
-қасахана өмірінің маңызды органдарына көптеген зақымдар келтірілуі;
-кісі өлтірудің кешенді тәсілдерін қолдану;
-қылмыс орнында қалдырылған заттардың көптілігіне қарамастан, қылмыс
орнында іздердің өте аз қалдырылуы;
-жәбірленушінің ізіне түсу белгілерінің болуы, қылмыс жасау орнын
және уақытын таңдау;
-қылмыс жасау барысында жәбірленушінің жанында болған куәларды жоюға
бағытталған шаралар қолданылуы;
-жәбірленушінің мәртебесінің және қызметінің жоғары болуы қылмыстық
ортадағы жағдайы;
-жәбірленушінің мәйітінің жанынан немесе онымен қатар басқа
жасалынған қылмысқа қатыстылығын көрсететін танылмаған тұлғаның мәйітінің
табылуы 18.
Көрсетілген жағдайлар және белгілер болғанның өзінде, ”тапсырыспен”
кісі өлтіру жасалғандығына толығымен сенімді болмаған жөн, себебі толығымен
қылмысты жасауға қатысушылар толығымен анықталған жағдайда ғана сенімді
болған қажет.
Көрсетілген белгілер болғанның өзінде, сондай-ақ жәбірленушінің жеке
басы туралы ақпараттарды, өмір сүру жағдайын, қызметінің түрін, айналысатын
ортасын бағалай келе нақты қалыптасқан тергеулік ахуалға байланысты
”тапсырыстың” сипатына қарай келесідей қылмыстың ұйымдасқандығы туралы
версиялар құрылады.
1 версия. Қылмысты ұйымдастырушы жәбірленушінің жақын туыстарының
бірі. Бұл болжамға байланысты жалдаушылар жәбірленушілердің қандай да бір
материалдық құндылықтарын немесе кек алу үшін бағытталған жақын туыстары
болып табылады.
Мысалы, ”А.Никитин, сондай-ақ М.Ким және Р.А. Абдулходжаев пайда
күнемдік мақсатта А.М. Абдулходжаевті келесідей жағдайларда қасахана
өлтірген.
1997 жылдың тамыз айының басында Абдулходжаев Руслан өзінің жолдасы
А. Никитинге және М. Кимге өзінің әкесі Абдулходжаевпен арасында дұрыс емес
қарым-қатынастың бар екендігін және әкесін мүмкін өлтіретіндігін айтқан.
М.Ким пайда көру мақсатында он мың АҚШ долларын материалдық сыйлық ретінде
кісі өлтіруді орындаушыны табатындығын айтып, Руслан оған келіскен. Сонан
соң орындаушы ретінде А. Никитинге шарттарын айтып, ол қылмысты орындауға
келіскен.
Сонан соң, А. Никитин, А.М. Абулходжаевтің өмір сүру жағдайымен
таныса бастаған, сонымен қатар қажетті ақпараттарды Руслан, Ким арқылы
Никитинге жеткізіп отырған. Сөйтіп, 1997 жылдың 31 қазан 19 сағат 30 минут
шамасында Розыбакиевпен Виноградов көшелерінің қилыстарында А. Никитин
өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асырған.
2 версия. Кісі өлтіруді ұйымдастырушы бәсекелес және жәбірленушінің
әріптесі.
Қарастырылып отырған версияда жәбірленуші үлкен мемлекеттік
ұйымдардың немесе акционерлік қоғамның басшысы. Қылмыстың мотиві болып
өзінің бәсекелесін жою немесе кек алу болып табылады.
Мысал ретінде МАК ”Алматыгорстрой” бас директоры болып табылатын И.С.
Мильграм өлімін айтуға болады.
Көрсетілген ұйымның басшысы болып отырып И.С. Мильграм қаржы
сұрақтарын жеке өзі шешкен. Сондай-ақ өзінің қызмет жағдайын пайдаланып
”Мамыр” кіші кәсіп директоры В.Ю. Лиге келісім шарттарға қол қоюын талап
еткен. Осыған байланысты Мильграм мен Ли арасында бірнеше рет
келіспеушіліктер, ұрыстар болған.
1993 жылдың қараша айында Ли басшысымен арасында қатынастың өршігенін
және өзін жұмыс ауыстырылатын қауіпін сезіп, бұрын соңды кісі өлтіргені
үшін сотталған З.Р. Салахутдиновпен сөз байласып, оның жасаған әрекеті үшін
жиырма мың АҚШ доллар сый ақы беретін болып келіскен.
1993 жылы желтоқсан айының 21 күні сағат 12. 30 минут шамасында тапаншамен
қаруланған Салхутдинов, Абай және Фурманов көшелерінің қиылысында өзінің
қылмыстық әрекетін жүзеге асырып, Мильграм мен қоса оның жүргізушісі
Тарасовты да өлтірген 19.
3 версия. Кісі өлтіру ұйымдасқан қылмыстық топпен немесе
қауымдастықпен ұйымдастырылған. Бұл версиялар бойынша жәбірленушілер
жемқорлықпен белсенді күресіп жүрген тұлғалар болып табылады. Олар
өздерінің лауазымдары арқылы әртүрлі қылмыстық құбылыстарға қарсы тұруға
әрекет жасағандар.
Мысалы, ”Қордай” кедендік бекетінің бастығы Шінтасовтың қылмыстық
ісін тергеу барысында анықталған: ”Өздерінің қылмыстық ойларын жүзеге асыру
мақсатында Ақпаев Эрнест және Ербол, ”Қордай” кеден бекітінің бастығы Б.
Шинтасовты қасахана өлтірудің жоспарын құраған. Шинтасов өзінің қызметін
адал атқаруымен олардың қылмыстық әрекеттеріне кедергі келтірген.
Осы мақсатта Янсинбаевпен бірігіп, Алматы қаласынан Ю. Щелкуновты
алдырып, 1800 АҚШ долларына және 120 мың тенгеге Шинтасовты өлтіруді
тапсырған және де соңғысы өзінің қылмыстық әрекетін жүзеге асырып
Шинтасовқа қарсы бірнеше рет оқ атып, соның салдарынан Шинтасов оқиға
болған жерде қайтыс болған 20.
Көрсетілген жәбірленушіден басқа бұл версия бойынша қылмыстық
топтардың көсемдері де болуы мүмкін.
Бұл ұсынылғандар тергеудің алғашқы кезеңінде тергеуді жоспарлауда
қалыптасатын біртекті ахуалдар болып табылады.
2 тарау. ”тапсырыспен” кісі Өлтіруді тергеудіҢ алҒашҚы кезеҢіндегі тергеу
Әрекеттері.
2.1. ОҚиҒа болҒан жерді Қарау.
Тергеу әрекетін жүргізуге дайындық әрекеттері.
Кісі өлтіру қылмыстары бойынша оқиға болған жерге шығудың себептері
болып зорлық белгілері бар адам мәйітінің табылуы немесе ондай қылмысқа
күдік болғанда, кісі өлтіруге оқталу болып келеді. Дегенменде, тәжірибе
көрсеткендей кез-келген кісі өлімі бойынша хабарламаларға сәйкес ішкі істер
органдарының тергеу жедел тобы барып, оқиға орнына қарау жүргізуге
міндетті. Оқиға болған жерді және мәйітті қараудан соң, кісі өлімінің
дерегіне байланысты қылмыстық іс қозғалып, ары қарай зорлық белгілері
анықталмаған жағдайда ол қылмыстық іс тергеу өндірісінен қысқартылуға
жатады.
Мұндай оқиға туралы хабарлама түскен соң тергеуші ең алдымен оқиға
болған жерді күзету шаралары қолданылғандығын немесе ондай әрекеттер
жүргізілмегендігін анықтайды, егерде ондай шаралар ұйымдастырылмаған
жағдайда тергеуші телефон арқылы учаскелік инспекторға немесе басқа да
сыртқы қызметкерлерге, жергілікті басқару органдарының қызметкерлеріне ол
әрекетті жүзеге асыруды тапсырады. Тергеуші өзінің қызмет ететін ауданы мен
аумағында оқиға болған барлық жағдайда жоғарыда көрсетілген тұлғалар өзінің
бастауымен материалдық іздердің қалдырмауын және де бар іздердің жойылып
кетпеуі үшін оқиға болған жерге күзету шараларын қолданатындай дәрежеге
жету керек.
Осы мақсатта тергеуші көрсетілген тұлғалармен белгілі бір қатар
жұмыстар өткізуі тиіс, қылмыс дерегі анықталса, оқиға болған жерді күзету
жөнінде қандай шаралар жүргізу керектігі туралы тиісті тұлғаларға түсіндіру
қажет. Оқиға болған жерді күзету шаралары тек қана тергеуші келгенге дейін
қоршауды қамтымайды. Сонымен қатар, мәйіттің табылған жерінің және ауа
райының атмосфералық жағдайын да ескеріп, жауын-шашынның әсерінен іздердің
және басқа да дәлелдемелік заттардың жойылып кетпеуі үшін шаралар
қолданылуы тиіс, мысалы мәйіттің үстін және мүмкіндігінше айналасын су
өтпейтін заттармен жабу және т.б. әрекеттер. Егер де жәбірленуші ауыр халде
тірі болса, онда оған жедел медициналық көмек көрсету жөнінде шаралар
ұйымдастырып, қай жерде және қандай жағдайда жәбірленушінің табылғанын есте
сақтап қалу керек. Олар оқиға болған жердің шекарасын шамамен түсіну керек,
сондай-ақ олар ізін суытпай қылмыскердің ізіне түсуіне және ұстауына
мүмкіндігі бар екендігін ескеру тиіс.
Тергеуші оқиға болған жерге күзету жөнінде мәселені шешкен соң,
келесі жағдайларды анықтауы тиіс:
-оқиға қай жерде және қашан болды (нақты мекен-жайы);
-кісі өлтіру атыс қаруын немесе суық қаруды қолдану арқылы жасалған
жоқ па;
-егер адам мәйіті ашық аумақта табылса, мысалы, орманда, алаңда, онда
кісі өлімі қашан болғандығы анықталынады, өйткені адам мәйіті шіруі және
оның қаңқасы қалуы мүмкін;
-мәйіт табылған жерге жақын мекен бар ма.
Осы мәліметтерді оқиға туралы хабарлаған тұлғалардан алуға болады.
Осы алынған мәліметтер оқиға болған жерді қарауға тиянақты дайындалу үшін
қажет болады.
Оқиға болған жерге тергеуші ғана емес, сондай-ақ жедел іздестіру
қызметкерлері болуы қажет. Аса маңызды жағдайлар да прокуратура
қызметкерлері де баруы мүмкін. Оқиға болған жерді қарауға мамандарды
қатыстыру үшін шақыру мәселесін шешуде, ең алдымен сот - медициналық
сарапшыны шақыру қажет. Егер де оның қандай да бір себептермен қатысуы
мүмкін болмаса, онда басқа дәрігерді қатыстырған жөн. Мұндай жағдайларда
кейін мәйітті зерттеу үшін сот-медициналық сараптама жүргізуді тапсырылатын
дәрігер хирургті шақырған дұрыс болады. Егер де хирург та болмай қалса,
онда терапевті шақырған жөн, бірақ ол төменгі дәрежедегі маман болмауы
керек. Оқиға болған жерге сот-медицина сарапшысы немесе басқа да дәрігер
тергеушімен бірге шығуы тиімді екендігін ерекше атап көрсеткім келеді.
Кісі өлтіру қылмыстары бойынша оқиға болған жерді қарауға
мүмкіндігінше әрқашан маман криминалистің көмегін пайдаланған жөн. Бұл
қарау, тәжірибесі аз тергеушімен жүргізілген жағдайда аса маңызды болып
табылады.
Тәжірибелерде тергеу қызметкерлері қарау жүргізуге маман
криминалистерді қатыстыру мүмкіндіктерін толық қолданбайды. Д.П.
Рассейкиннің ой пікірі бойынша қарауға маман криминалистерді қатыстырумен
шектелмеуі керек 21.
Қарауға заң институттарының жоғары дәрежедегі криминалистика пәнінен
сабақ беретін ұстазды қатыстырған тиімді деп санаймын.
Кейін тергеуші қажетті ғылыми техникалық құралдарды алу керек,
тергеулік чемодан немесе портфель үнемі толық дайындықта болу керек. Бірақ
оқиға болған жерге шығар алдында оны тексеру жөн болады.
Егер кісі өлтіру қаруын қолдану арқылы жасалған болса, оқиға болған
жерге түрлі-түсті және қара металды табуға мүмкіндік беретін электронды
іздеу құралын алу қажет. Тергеуші қарау қезінде қызметтік іздеу иттерін
қолдану мүмкіндігін қарастыру керек.
Бұл сұрақ тергеушіге оқиға туралы түскен мәліметтің көлеміне
байланысты шешіледі. Ол болуы мүмкін мәйіт орманда, айдалада, су
қоймаларында табылған жағдайларында өлімнің келген уақыты (өлімнің келген
уақыты шамамен анықталады) және сол сияқты. Егер оқиғадан кейін қандай да
бір атмосфералық жауын-шашын болған жағдай да іздеу иттерін қолдану
қажеттілігі болмайды немесе мәйіт орманда, айдалада қатты шіру немесе
қаңқаланған жағдайда табылса, ол өлімнің келген уақытынан көп уақыт өткенін
көрсетеді, мұндай жағдайда қызметтік іздеу иттерін қолдану қажетсіз.
Бірақ тергеушімен алынған мәліметтердің көлемі аз болғандықтан ол
бойынша қызметтік іздеу иттерін қолдану мәселесін шешу оңай емес. Сондықтан
қызметтік іздестіру иттерін қолдану үнемі оң жаққа шешілуі тиіс.
Егер кісі өлтіру атыс қаруын қолдану арқылы ашық жерде жасалынған
жағдайда атылған қауыздарды табу мүмкіндігін ескеру керек. Мұндай
жағдайларда тергеушінің қол астында электронды іздеу құралы болмаған
жағдайда атылған қауыздарды табу үшін арнайы дайындалған қызметтік іздеу
иттерін қолдану қажет.
Кейбір, криминалистикалық оқулықтарында қызметтік іздеу иттерін
қолдану мүмкіндігі туралы негізделмеген онша дұрыс емес нұсқамалар
берілген. Мысалы, ''қылмыс болған уақыттан бір тәулік өткеннен кейін
қызметтік іздеу итін қолдану керек емес дейді''. Тағы бір маңызды ауа
райына қатысты мәліметті ескеру керек. Минус жиырма градустық суықтықта
және плюс отыз градус ыстық күнде, сондай-ақ жаңбыр жауған кезде және қатты
жел соққанда қызметтік іздеу иті із бойынша жұмыс жасай алмайды 22.
Бірақ, қызметтік іздеу итін қолдану тәжірибесі көрсеткендей қызметтік
іздеу иті қылмыс болған уақыттан кейін екі, үш тәуліктен соң ізді таба
алады. Бұл оқиға болған жерде қылмыскермен қалдырылған ізге және оның
қандай жағдайда сақталғанына байланысты болады. Ал ауа райының
температурасына байланысты иттер әртүрлі климатқа үйрене алатынын ескеру
қажет. Мысалы, иттер оңтүстік аумақтарда плюс отыз бес градус, солтүстік
аумақтарда минус жиырма градус жағдайларында жұмыс жасай алады 23.
Мәйіт қасында тұрғылықты мекені жоқ орманда, ашық алаңда ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz