XIX ғасырының мәдениеті

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Рационализм ғасырының мәдениеті
Ағартушылық ғасырының мәдениеті
XIX ғасырының мәдениеті

Жаңа заманның еуропалық мәдениеті

Еуропа үшін жаңа заман ( XVII - XIX ғ. ) мәдениеттің дамуындағы маңызды тарихи кезең болып саналады. Бұл дәуірдің әр ғасыры тарихи уақиғаларға, мәдени төңкерістерге толы. Жаңа заман - өнеркәсіптік өркениеттің қарыштап алға басып, қоғамның барлық салаларында түбегейлі өзгерістердің белең алған кезеңі. XVII ғ. - Рационализмнің туып, қалыптасу кезеңі болса, XVIII ғ. - Ағартушылық ғасыры, ал XIX ғ. - Классика ғасыры болды.

Енді осы тарихи кезеңдердегі мәдениеттің дамуын жеке дара ған емес, өзара байланыста қарастырып көрелік.

Рационализм ғасырының ( XVII ғ. ) мәдениеті. Жаңа Еуропалық мәдениет жаңа буржуазиялық қарым - қатынастардың негізінде пайда болды. Батыс Еуроап елдері үшін XVII ғ. - капитализмнің қалыптасу кезеңі, ал жаңа қоғамдық қарым - қатынастар XV - XVI ғ. Ұлы географиялық ашуларға, капиталистік елдердің отаршылдық саясатына тікелей байланысты болды. Капитализм мен буржуазиялық мәдениеттің туындап, қалыптасуы - дүниежүзілік жаңа тарихи кезеңнің беташары болды десек қателеспеген болар едік. Осы орайда белгілі ғалым А. Ф. Лосаев былай деп пайымдайды « жаңа Еуропалық мәдениет - өзінің сипаты жағынан - буржуазиялық - капиталистік мәдениет. Мұнда субъект объектіден жоғары тұрады, ал адам табиғат патшасы деп жарияланды ».

Жаңа мәдениеттің, жаңа идеялар мен ақыл - ойдың қалыптасуына XV - XVI ғ. етек алған халықтық қозғалыстар өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Осы тарихи кезеңде жаңа ұлттық қарым - қатынастар қалыптасып, ұлттық мемлекеттер құрылып, жаңа мәдениеттің демуына даңғыл жол ашылды. Әрине, буржуазиялық қоғамның алғашқы сатысындағы мәдениеттің капитализмнің одан кейінгі кезеңдеріндегі мәдениеттермен салыстырғанда түбегейлі айырмашылықтары болды. Өйткені XVII ғ. қазіргі адамзат баласының алдында туындап отырған түбегейлі мәселелер ( дүниежүзілік соғыс, ғылыми - техникалық прогрестің зардаптары, табиғат байлықтарын ысырапсыз пайдалану жне т. б. ) ол кезеңде туындамаған болатын. Бірақ, осы жағдайларға қарамастан, XVII ғасырда да қырғи - қабақ соғыстар мен қақтығыстар, зорлық - зомбылық пен қантөгістер бір сәтке толастамайды, аштық пен эпидемия - халықты қайғы - қасіреттерге ұшыратты. Осы сияқты ғасыр тудырған қатігездіктер мен қиындықтарға қарамастан адамзат баласы тығырықтан шығудың, қоғамды қайта құрудың, өмірді нәрлендірудің жолдарын қарастырды.

Бұл дәуірде Ренессанс мәдениетінің тамаша дәстүрлері қайтадан жаңғырды, жаңа заман тудырған тарихи - мәдени жағдайларға байланысты жаңа сипатқа, жаңа мазмұнға ие болды. Ғылымның дамуына еркіндіктің берілуі қоғамдық сананы жаңа сатыға көтерді. Қоғамдық өмірдің барлық салаларында жетекші орынға ие бола бастаған ғылым - адамдардың нәсіліне, ұлтына, табына қарамастан халықтың рухани дүниесін байытуда айтарлықтай рөл атқарды. Мемлекет тарапынан жасалынған лкен қамқорлықтың арасында XVII ғ. ғылыми ревалюцияның даму қарқыны өте оғары болды. Ғылыми ревалюция математика және механика саласында басталды да, басқа ғылым салаларындағы ғылыми жаңалықтармен жалғасты.

XVII ғ. ғылыми ревалюция - адамзат баласының өзін қоршаған дүниені танып - білуге деген құлшынысының жемісі болды. Ғылымның қарышты қадаммен алға басуы және оның қоғамдық өмірдің барлық саласына біртіндеп кіре бастауы рационализмнің қалыптасу процесін аяқтауға мүмкіндік берді. Рационализм жаңа заман адамының өмірі мен бет - бейнесін жан - жақты айқындай отырып, халық санасынан еркін орын алды. Рационализм қоғамдағы орын алған тарихи жағдайларды ескере отырып, христиан дінінің католиктік тармағымен, оның дүниені құдайдың жаратқандығы туралы ілімімен де санасып отырды.

Олай болса, жаңа еуропалық сана мен буржуазиялық мәдениет таза атеистік сипатта болмағандығын аңғарамыз. Христиан діні мен шіркеулер Рефомацияға ( XVI ғ. ) дейін де, Реформациядан кейін де өз беделін жойған жоқ, қайта олардың қоғамдық, саяси және рухани өмірдегі рөлі бұрынғыдан артпаса, мүлде кеміген жоқ, қайта христиан діні өз өрісін бұрынғыдан да кеңейтіп азаматтық, мемлекеттік өмір саласына кеңінен араласты. XVII ғ. Еуропа - жаңа өмір жолына тскен жас Еуропа болатын. Бұл жол - өткен ғасырлардың бай тәжрибесін ой елегінен өткізіп сарапқа салу жолы болды. Бұл тарихи жолда орта ғасырлар кезеңіндегі мәдени құндылықтарды ғана емес, жалпы адамзат баласының сонау көне заманнан бергі жинақтаған рухани байлығын игеру мен қатар, сол бір баға жетпес мәдени дәстүрлерді жаңа заман талабына сай қайта жаңғырту сияқты игі мақсаттар жүзеге асырылды. Көне заман мен жаңа заманның арасында қаншама уақыт өтсе де олардың өзара сабақтастығы өмірлік сипат алды. Ойымыз дәлелді болу үшін, ғылым саласындағы әр заман өкілдерінің бізді қоршаған дүние жайындағы ой - тоғамдарын қарастырып көрейікші. Шындығында да, заманның философы, әрі математигі Лейбниц ( 1646 - 1710 ж. ) пен көне дуірдің философы, әрі математигі Пифагордың ( б. з. б. VI ғ. ) дүниеге қатысты ғылыми көзқаастарының бірдей болып шығуын қалай түсіндіруге болады? Екі ғұлама да әлемді өзара тығыз байланыстағы біртұтас организм деп қарастырады. Лейбництің философиясында « айқындалған үндестік » теориясы басты орын алады. Бұл теория - діни-теологиялық, гуманистік және эстетикалық мазмұнға бай жан - жақты теория болып саналады. « Айқындалған үндестік » теориясын - замана талабы, қоғамдық сана сезім жіне халықтық түсінік тұрғысынан қарастыратын болсақ; бұл-құдайтағаланың даналығына шексіз сенім болса, ал рухани тұрғыдан қарастырсақ, бұл - өнер атаулыны ( мысалы, Бахтың музыкасын немесе классицизм стиліндегі өнер туындыларын және т. б. ) бүкіл жан - дүниеңмен қабылдау болып табылады.

Жаңа заманда еуропалықтардың күш-жігері табиғатты меңгеруге жұмсалды, сондықтан даболар XVII ғ. ғалымдарының басты назары табиғат құбылыстарын ғылыми тұрғыдан зерттеуге бағытталды. Сонымен қатар XVI - XVII ғ. қалыптасқан ұлттық, мемлекеттік, экономикалық және саяси қарым - қатынастардың негізінде философиялық, әлеуметтік және саяси - құқықтық теориялар өмірге келді. Олардың авторлары ғасыр ойшылдары: Гоббс, Локк, Спиноза, Гуго, Гроций және т. б. болды.

Жоғарыда атап өткеніміздей, бұл дәуірде әлем техникаландырыла бастады, табыс пен байлыққа ұмтылыс бұрын - соңды болмаған қарқынға ие болды, капитал күшіне енді. Ең бастысы - ғасырлар бойғы қалыптасқан өмір салтының бұзылуы адамдардың санасын өзгертіп, жалпы мәдениеттің дамуына өз ықпалын тигізді. Сондықтан да болар, қоғамда қандай терең өзгерістер жүзеге асырылса да, жаңа заман мәдениеті өзінің тар шеңберінен толық шыға алмады. Оның үстіне Еуропалық өркениеттің алға басуы дүние жүзінің басқа да халықтарын, соның ішінде көне мәдениеттің ошағы болған ұлы халықтарды ( Үндістан, Қытай, Мексика және т. б. ) ашықтан - ашық тонау есебімен жүзеге асырылды. өркөкірек еуропалықтар өздерінің өркениетті - мәдениетті елдерге айналуы тікелей әсер еткен бұл мемлекеттердің мәдени ықпалын тез арада ұмытып кетті. Еуропалықтар « ұлы географиялық ашулар заманын » басынан кешірді, жаңа жерлерді игерді, талай мемлекеттерді экономикалық тәуелділікте ұстады. Бірақ, өкінішке орай, олар жаңа жерлерді игергенмен, халықтардың рухани байлығын игеруді қажет деп санамады. Демек, жаңа еуропалық мәдениетті бір жақты қарастыруға болмайды. Оның шоқтығы биік мәдениет екендігін мойындай отырып, оның қарама - қайшылықтарын, ақтандақтарын да шындық тұрғысынан көрсете білуіміз қажет.

Ағартушылық ғасырының мәдениеті ( XVII ғ. ) XVII ғ. Еуропалық мәдениет - XVII ғ. мәдениетінің заңды жалғасы болумен қатар, өзінің түрі, мазмұны және мәні жағынан ерекше мәдениет. XVII ғ. рационализмнің қалыптасу кезеңі болса, ал XVIII ғ. Ағартушылық ғасырына айналды. Бұл дәуірдің ұлы ағартушы - гуманистері: Вольтер мен Руссо ( Франция ), Гете мен Шиллер ( Германия ), Юм ( Англия ), Ломоносов пен Радищев ( Ресей ) және т. б. адамзат баласының теңдігін батыл қолдап, құлдық пен деспотизмге қарсы бітіспес күреске шақырды. Қоғамдық сананың жаңа сатыға көтерілуі, протестанизм идеяларының кеңінен таралуы, жаратылыстану ғылымдарының қарқынды дамуы, ғылымға бұрын - соңды болып көрмеген қызығушылықтың пайда болуы және т. б. - осылардың бәрі де жаңа ғасырға тән белгілер еді. XVII ғ. құдайға, қоғамға, мемлекетке, тіпті адамның өзіне деген көзқарастар өзгеріп, жаңа арнаға түсті.

XVIII ғ. Франция мемлекеті Еуропаның рухани өмірінің негізгі ошағына айналды. Француз халқының философиясында, әдебиетінде, өнерінде және т. б. жаңа леп, соны бағыттар аңғарыла бастады. Осы уақытқа дейін өздерін Францияның қарсыласымыз деп есептеп келген Испания, Германия, Польша, Ресей, тіпті Англия сияқты өркениетті елдер француз мәдениетін мойындауға мәжбүр болды.

Қоғамдық өмірдің қарама - өайшылықтары шиеленіскен Францияда « ағартушылық идеологиясы » 1789 - 1793 ж. ұлы француз ревалюциясының, ал одан кейін бүкіл Еуропаны жайлаған реформаторлық қозғалыстың теориялық және рухани алғышарттарына айналды. Шындығын айтсақ, бүгінгі заманның ең өркениетті елдерінің бірі Америка Құрама Штаттары да « ағартушылық идеяларының » негізінде қалыптасып, іргелі мемлекетке айналды.

Франциядағы саяси революция, АҚШ - тағы тәуелсіздік жолындағы күрес және Англиядағы өнер кәсіптөңкерісі Реформация кезеңінен басталып, ұзаққа созылған жалпы Еуропалық дамудың тарихи қорытындысын шығарды. Ол қорытынды - қоғамның жаңа түрі - « өнеркәсіп өркениетінің » қалыптасуы болды. Бұл кезеңде феодалдық қоғам мен шаруашылықтың натуралдық жүйесі ғана емес, сол қоғамға лайықтасып қалыптасқан қоғамдық сана да күйзеліске ұшырады. Моральдық кризис қоғамдағы білімді адамдарды да қамтыды. Қоғамда өз орнын таба алмаушылар санының көбеюіне, халықтың қараңғылығы мен сауатсыздығына, халықтың қайыршылығы мен құқықсыздығына, қала люпендерінің азғындауына қарсы тұрар күш - мәдениет болды. Ол қоғамда жасампаздық пен шығармашылық рөл атқарды. Ал мәдениеттің өркендеп дамуы қоғамдық - саяси және әлеуметтік өзгерістерге тікелей байланысты болды.

Өндіріс саласында, қоғамның базистік құрылымында мануфактурадан күрделі технологияға көшу, шикізаттың жаңа түрлері мен энергия көздерін игеру және т. б. шаралар жүзеге асырылды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.