Сақтандыру қызметінің құқықтық негіздері және оның түрлері

Пән: Сақтандыру
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 78 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Оралхан Азамат

Сақтандыру қызметінің құқықтық негіздері және оның түрлері

Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

Мамандық: 050301 - «Құқықтану»

Алматы 2012

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі: Н. Г. Лаптева

З. ғ. к., доцент:

Д И П Л О М Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

Тақырыбы: «Сақтандыру қызметінің құқықтық негіздері және оның түрлері»

Мамандық: 050301 - «Құқықтану»

Орындаған 4 курс студенті: Оралхан А.

Ғылыми жетекші з. ғ. к., доцент Б. Ө. Сман

Норма бақылаушы:

аға оқытушы Г. Қ. Шуланбекова

Алматы 2012

Реферат

Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы «Сақтандыру қызметінің құқығының пәні, тәсілдері жүйесі» деп аталады. Дипломдық жұмыс 68 беттен тұрады. Дипломдық жұмыс кіріспеден және негізгі бөлім мен қорытынды бөлімдерінен тұрады. Негізгі бөлім жеке-жеке тақырыптары бар бөліктерге бөлінген.

Бірінші тарауда Қазақстан Республикасындағы сақтандыру шартының түсінігі мен түрлері баяндалған.

Екінші тарауда Қазақстан Республикасындағы сақтандырудың шартының нысаны мен мақсаты қарастырылған.

Сондай-ақ, дипломдық жұмыс қолданылған әдебиеттер мен нормативтік-құқықтық әктілер тізімін құрайды.

Дипломдық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының Конституциясы, Сақтандыру оқулығы, ҚР Азаматтық кодексі және өзге де Заңдары қолданылды.

Сонымен қатар, дипломдық жұмысын ғылыми әдебиетер және Қазақстан Республикасындағы сақтандыру шараларына қатысты шығарылған нормативтік-құқықтық әктілер, қазқстандық және шетелдік ғалымдардың ғылыми еңбекері қолданылды.

Дипломдық жұмысында көп кездесетін сөздер: Сақтау, сақтандыру төлеушісі, қаржы, мемлекет, басқару, реттеу, сақтандыру режимі және т. б.

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

I ТАРАУ Сақтандыру қызметінің құқығының пәні мен нысаны . . . 5

1. 1Сақтандыру құқығының пәнін сипаттау . . . 12

1. 2 Сақтандыру құқығына жалпы түсінігі . . . 15

II ТАРАУ Сақтандыру шартының тараптары, қатысушыларының құқықтары мен міндеттері . . . 37

2. 1 Сақтандыру қызметінің құқығының құқықтық қатынастары . . . 37

2. 2 Сақтандыру құқықтық қатынастарының объектісі мен субъектісі . . . 42

2. 3 Сақтандыру құқықтық қатынастарының пайда болу, өзгерту және тоқтатылу негіздері . . . 43

III ТАРАУ Сақтандыру қызметінің тәсілдері және жүйесі . . .

3. 1 Сақтандыру құқығы құқық саласы ретінде . . .

3. 2 Сақтандыру қызметінің құқығының қағидалары

3. 3 Сақтандыру компаниялары - экономикалық жүйенің бір бөлігі . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

КІРІСПЕ

Қазіргі жағдайда сақтандыру ісі дегеніміз- сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені.

Адамдар жиі (өрттерден, су тасқыны, сел, қуаншылықтан, зілзаладан, жұқпалы аурулардан және осылар сияқты тағы басқа) жағдайлар нәтижесінде өздерінің қозғалмайтын және қозғалатын мүліктерін айырылу мүмкіндегінен сақтануды. Кәсіпкерліктің дамуы тиісінше, тәуекелдердің өсе түсуіне әкеледі, олар іскерліктегі әріптестіктердің сенімсіз болып шығуы, нарықтағы бағалар (құндылықтар) кенет өзгеріп кетуіне, шарт бойынга әріптестердің банкротқа ұшырауына байланысты болуы мүмкін шығындар болады. Өз кезегінде бұл сақтандырудың дамуына қосымша түрткі болады. Уақыт ағымында мұндай қажеттілік азаймайды, керсінше азаматтар мүліктік жағдай жақсартуының және кәсіпкеолік дамуының салдарынан сақтандырудағы қажеттілік дамуының салдарынан сақтандырудағы қажеттілік одан әрі өсе түседі.

Сақтандыру қызметі-сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру (қаута сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға байланысты, Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті органның лицензиясы негізінде не Қазақстан Республикасының өзара сақтандыру туралы заңнамалық актісіне сәйкес лицензиясыз жүзеге асырылатын қызметі.

Сақатандыру жағдайы - сақтандыру шарты сақтандыру төлемін төлеуді қарастыратын жағдай. Сақтандыру жағдайы табиғи әсер, техногендік сипат және нақты адам әрекеті ретінде өз пайда болу себебін иемденетін жағдай. Сонымен қатар, сақтандыру жағдайы ретіндегі қарастырылатын жағдай кездейсоқтылық және ықтималдылығы болмай қоймайтындыққа жақын болмауы қажет. Сақтандыру жағдайының түсу ықтималдылығының деңгейі шарт жақтарымен өз бетінше бағаланады, сонымен қатар жағдайдың ықтималдылығы болмай қоймайтындыққа жақын болмауы қажет, соңғысы орын алса мұндай жағдай кездейсоқ болмайды, Жағдай орын алудың ықтималдылығы мен кездейсоқтылығының талаптары жинақтау сақтандыру шарттары қарастырылатын фактілерге оқиғаларға қолданылмайды. (ҚР АК 817-бабы 3-т)

Сақтандыру шартының түсінігі бойынша бір тарап (сақтанушы) сақтандыру сыйлықақысының төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап сақтандырушы сақтандыру жағдайы басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгіленген сома (сақтанушы) сақтандыру сыйлықаысының төлеуге міндеттенеді, ал екінші тарап сақтандырушы сақтандыру жағадайы басталған кезде сақтанушыға немесе шартта белгіленген сома (сақтандыру сомасы) шегінде өзінің пайдайсына шарт жасалған өзге тұлғаға (пайда алушыға) сақтандыру төлемін төлеуге міндеттенеді. Сақтандыру шарттық қатынастарының ерекшелігі: сақтандырушы шығаратын ережелерге көрсетілетін жағдайларға сақтанушы қосылу керек. Өз кезегінде сақтандырушы заңның барлық талаптарының және оның қызметін тұтынушылардың мүддесін сақтау бойынша міндетін атқарады. Егер сақтанушының қызметін бақылайтын өкітетті мемлекеттік орган заңның бұзылуын ережелерде көрсе, онда ол сол немесе басқа сақтандыру қызметін жүргізуге лицензия (рұқсат) бермеудің негізі болып есептеледі.

I ТАРАУ Сақтандыру қызметінің құқығының пәні мен нысаны.

Нарықтық даму жағдайындағы сақтандыру ісі (сақтандыру) қандай

болмасын қоғамдық-құқықтық формацияларда тиісінше дамып қалыптасатын және асқан қажеттілігімен ерекшеленетін әрі тиісті сақтандыру салалары бойынша жұмыс істейтін, қоғамдық пайдалы шаруашылық жүргізуге, тұлғалардың еңбек (қызметтік) міндеттерін атқаруына, қоршаған ортаға байланысты орын алуы ықтимал (орын алатын) тәуекелдерге орай қатысушылары (сақтандырушылары, сақтанушылары, сақтандырылғандары, пайда алушылары ) нақтылы айқындалып, құқықтары мен міндеттері

белгіленген материалдық мазмұнды қоғамдық қатынастар ауқымында мақсатты сақтандыру қорын және сақтандыру резервтерін құруды, сондай-ақ ұлттық сақтандыру жүйесінде өтеу (өтеттіру) механизмін іске қосатын сақгандыру оқиғалары туындаған кезде тиісті заңнама және шарт негізде сақтандыру қорғауының қамтамасыз етілуін нысалайтын кәсіпкерлік сипатты - бағдарлы құқықтық институт болып табылады.

«Сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2000 жылғы

18 желтоқсандағы Заңының «Сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі» деп аталатын 4-бабының 1-тармағында: «Сақтандыру дегеніміз, сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе заңды тұлғаның заңды мүліктік мүдделерін қорғауға байланысты қатынастар кешені» деген түсіндірме берілген. Осы заңның 2- тармағында: «Сақтандыру қызметі дегеніміз, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымының сақтандыру (қайта сақтандыру) шарттарын жасау мен орындауға байланысты! Қазақстан Республикасы заңдарының талаптарына сәйкес уәкілетті мемлкеттік органның лицензиясы негізінде не Қазақстан Республикасының өзара сақтандыру туралы заңнамалық актісіне сәйкес лицензиясыз жүзеге асырылатын қызметі» Демек, сақтандыру белгілі бір тәуекелдерге орай орын алуы ықтимал сақтандыру жағдайы (оқиғалары) басталған кезде заңды немесе жеке тұлғаның мүліктік мүделлерін (сақтандыру мүдделерін) арнайы қалыптастырылған мақсатты ақшалай сақтандыру қор есебінен сақтандыру қорғауымен қамтуды қамтамасыз етуге байланысты сақтандырушы мен сақтанушы, пайда алушы арасында туындайтын қоғамдық қатынастарды білдіреді. Сақтандыру сақтанушының мүліктік зиянды ақшалай нысанда өтеуді қарастырады. Сақтанушы мен сақтандырушы арасындағы сақтандыру қатынастары сақтанушының өз қарамағындағы (меншігіндегі) мүліктерін немесе өзге де мүліктік мүдделерін сақтандыру қорғауымен қамтамасыз етуге байланысты сактандыру мүддесінің болмысына орай туындайды.

Сақтандыру қызметі сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы жүзеге асыратын қызметтің негізгі түрі болып табылады. Сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы сақтандыру қызметін (қайта сақгандыру жөніндегі қызметті) жүзеге асыру құқығына лицензиясы, сақтандыруды белгілі бір түрі бойынша жүзеге асырудың жалпы талаптарын айқындайтын сақтандыру ережелері және ішкі ережелер болғанда ғана сақтандыру қызметін жүзеге асыруға құқылы.

Сақгандыру қызметін ұйымдастыру және мемлекеттік реттеу мен лицензияларды жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптар мен түрлерге бөлінеді. Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі «өмірді сақтандыру» саласы және « жалпы сақтандыру» саласы бойынша жүзеге асырылады . Ерікті сақтандыру нысанындағы сақтандырудың жекелеген сыныбын жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар, оның ішінде сақтандырудың жекелеген сыныптары шеңберіндегі пруденциялдық нормативтер уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді.

Сақтандыру түрі, сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру шартын

жасау арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде әзірлейтін және беретін сақтандыру өнімі болып табылады.

Сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру полисін бере отырып,

қосылу шарты нысанында сақтандыру шартын жасасу жөніндегі қызметті

уәкілетті органмен сақтандыру ережелерін келіскеннен кейін ғана жүзеге

асыруға құқылы.

Өмірді сақтандыру сақтандырылушы қайтыс болған немесе ол сақтандыру мерзімі біткенге дейін не сақтандыру шартында белгіленген жасқа дейін өмір сүрген жағдайда сақтандыру төлемін жүзеге асыруды көздейтін сақтандыру түрлерінің жиынтығы болып табылады. Бұл ретте сақтандыру қағидаларының туындауы сақтанушының сақтандырылған мүліктік мүдделеріне зиян келтіруі ықтимал сақтандыру тәуекелінің (ықтимал қауіпті оқиғаның немесе орын алуы ықтималдығына орай сақтандыру жүргізілетін қауіпті-қатерлі оқиғалар жиынтығының) мән-жайына байланысты сақтандыру жағдайының басталуы кезінде көрініс табатын келеңсіз экономикалық салдар залалын өтеуді нысаналайтын әрі әрқайсысы өз мүддесін көздейтін сақтанушы мен сақтандырушының арасында азаматтық заңнамаға сәйкес жасалған ерікті сақтандыру шартына, сондай-ақ міндетгі сақтандыру заңнамалық актілеріне не оларға сәйкес жасасылған міндетті сақтандыру шартына негізделеді.

Сақтандыру барысында негізінен сақтанушының не үшінші тұлғаның мүлкі және мүліктік мүддесі (мәселен, жеке сақтандырудағы азаматтардың

өміріне, денсаулығына және еңбекке қабілеттілігіне байланысты, мүліктік сақтандырудағы мүлікті иеленуге, пайдалануға әрі оған билік етуге байланысты, азаматтық-құқықтық сақтандырудағы заңды немесе жеке тұлғаның өміріне, денсаулығына не мүлкіне келтірілген зиянды өтеуге байланысты мүліктік мүдделер) сақтандыру қорғауымен қамтылады. Демек, сақтанушы (insured) өзінің не үшінші тұлғаның өміріне, денсаулығына, еңбекке қабілеттілігіне, мүлкіне байланысты сақтандыру мүддесін білдіретін мүліктік мүддесін сақтандыратын жеке немесе заңды тұлға ретінде заңнамалық актіге не жасалған сақтандыру шартына орай тиісті сақтандырушымен екі арадағы азаматтық кұқықтық қатынастарға қатысады. Осы орайда ескеретін маңызды жайт, сақтандырушымен жасалған ерікті немесе міндетті сақтандыру шартында өзгеше көзделмесе, сақтанушы бір мезгілде сақтандырылушы ( өзіне қатысты сақтандыру жүзеге асырылған, былайша айтқанда сақгандырылған тұлға) болып табылады.

Ал сақтандырушы (assurer, insured) сақтандыру ұйымы ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен, тиісті сақтандыру қызметін жүзеге асыру құқығына лицензия алған, сақтандыру жағдайы басталған кезде келтірілген зиянды өтеу жөніндегі өзіне жүктелген міндеттемеге орай сақтанушыға немесе өзге тұлғаға (пайда алушыға - заңда не сақтандыру шартында көзделген мән-жайларға байланысты сақтандыру төлемін алуға құқығы бар тұлғаға) шартта белгіленген сақтандыру соммасы шегінде сақтандыру сомасы шегінде сақтандыру төлемін төлеуге міндетті занды түлға болып саналады.

Сақтандыру құқықтық қызметтің айрықша түрі ретінде сақтандыру сыйлықақыларын (жарналарын) жұмылдыру арқылы сақтандыру қорын әрі сақтандыру резервтерін құру және сақтандырылған мүліктік мүдделерге келтірілген зиянды сақтандыру төлемін жүзеге асыру жолымен өтеу ауқымында тікелей көрініс табады. Сақтандыру бүгінгі таңда қалай болмасын өндірістік аяда, салада және ортада келтірілген зиянды уақтылы әрі толығымен өтеу есебінен қоғамдағы әлеуметтік және құқықтық тұрақтылықты қамтамасыз етуге, мақсатты сақтандыру қорының уақытша бос қаражаттарын сақтандыру ұйымының инвестициялық қызметінде пайдалануға, сақтандыру өнімдерін өткізуге байланысты сақтандыру операцияларының дамуына, сондай-ақ ұлттық сақтандыру жүйесіндегі жаңа сақтандыру түрлерінің, оның ішінде кәсіпкерлік тәуекелдерді сақтандырудың заңнамалық және шарттық негіздерінің тиімділігіне мүдделік танытып отыр.

Сақтандырудың заңи аспектісі сақтандыру өтеуінің міндеттілігін белгілеу үшін жасалатын ерікті не міндетті сақтандыру шарты немесе тікелей заңнамалық акті негізінде тұлғалардың мүліктік мүдделерін сақтандыру қорғауымен қамтуға байланысты сақтанушы мен сақтандырушы қатысатын құқықтық қатынастарын білдіреді. Сақтандырудың кұқықтық аспектісі мақсатты ақша қаражаттары қорларын қалыптастыру және оларды әр түрлі төтенше әрі қолайсыз құбылыстар салдарынан келтірілген зиянды өтеу үшін пайдалану жөніндегі нысандар мен әдістердің жиынтығынан тұратын кұқықтық қатынастар жүйесі ретінде жұмылдыру, өтемдік және қорғау алдын алу функциялары арқылы көрініс табады. Осы ретте сақтандыру : сақтандыру тәуекелінің болуына байланысты материалдық зиян келтіретін сақтандыру жағдайының орын алуы, занды және жеке тұлғалардың (сақтанушылардың) өздеріне келтірілуі ықтимал зиянды өтеуге деген мұқтаждықтарының қанағаттандырылуы, сақтанушы төлеген сыйлықақылар мен жарналар есебінен құрылған мақсатты сақтандыру қоры қаражаттарының сақтандыру өтеуінің нысанында қайтарылуы сияқты және т. б. өзіне тән белгілерімен ерекшелінеді.

«Сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы (оның 2-бабының 1-тармағында көрсетілгендей) кәсіпкерлік қызмет түрі ретіндесақтандыруды жүзеге асырудың ережелерін, сақтандыру ( қайта сақтандыру ) ұйымдарын, сақтандыру брокерлерін кұру, лицензиялау, реттеу, олардың қызметін тоқтату ерекшеліктерін, өзге де жеке және заңды тұлғалардың сақтандыру рыногындағы қызметінің талаптарын, сақтандыру рыногын мемлекеттік реттеу міндеттерін және сақтандыру қызметін қадағалауды қамтамасыз ету принциптерін белгілейді. Аталган заңмен тікелей реттелген сақтандыру қатынастарын қоспағанда, сақтандыруға байланысты туындайтын және өзге де заңнамалық актілер қолданылатын аядағы қоғамдық қатынастар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделетін сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі туралы заңдармен, Қазақстан Республиксының Азаматтық кодексімен, сондай- ақ Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерімен реттеледі.

Мемлекеттің, азаматтардың және шаруашылык жүргізуші субъектілердің мүдделерін қаржылық, алеуметтік және өзге де тәуекелдерден қорғаудың тиімді құралы, сондай- ақ ұзақ мерзімді ішкі инвестициялардың сенімді кезі ретіндегі сақтандырудың рөлін нығайтуға бағытталған ұлттық сақтандыру индустриясын реформалауды жалғастыру және оның басымды бағыттырын одан әрі дамытуды қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 1 шілдедегі № 729 қаулысымен «Қазақстан Республикасының сақтандыру рыногын дамытудың 2004-2006 жылдарға арналған бағдарламасы» бекітілген болатын.

Сақтандыру рыногы сақтандыру өнімін сату және сатып алу, сақтандыру қорғауына байланысты сақтандыру өтемін жүзеге асыру нәтижесінде сақтанушылар, сақтандырушылар, үшінші тұлғалар арасында туындайтын, біртекті сақтандыру қызметтерін көрсететін сақтандырушылар қатарының көбеюіне орай қалыптасатын құқықтық қатынастардың жүйесі ретінде өзіне тән сақтандыруды қамтиды. Қазақстан Республикасы сақтандыру рыногының қатысушыларын («Сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 10- сәйкес) : сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымы ; сақтандыру брокері ; сақтандыру агенті ; сақтанушы, сақтандырылушы, пайда алушы ; актуарий ; өзара сақтандыру қоғамы ; сақтандыруға байланысты қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар жатады . Сақтандыру өндірістік қатынастардың аса қажетті элементі болып табылады және ол әрқашанда өндіріс барысында туындайтын шығындар мен залалдардың орнын толтыруға, калпына келтіруге байланысты болады. Осы қоғамдық өндіріс процесінде екі қарама-қайшы құбылыстар ұштастырылады. Біреуіне, адамдардың табиғи стихиялық апаттармен және басқа да төтенше қатерлі жағдайлармен күресіне байланысты адам мен табиғаттың арасындағы қарама-қайшылық жатса, ал екіншісіне қоғамдағы адамдар арасында мүліктік және басқа да мүдделерге қатысты, қоғам ішінде туындайтын адамдардың арасындағы өндірістік байланыстарды қиындататын қарама-қайшылықгар жатады. Міне, осындай қарама-кайшылыктар келеңсіз нәтижелерге әкеп соғатын төтенше жағдайлар мен күтпеген қатерлі оқиғалардың туындауының объектілі негізін құрайды. [2]

Егер қалыпты жүріп жатқан қоғамдық өндіріс процесі адамдардың саналы, мақсат-бағдарлы қызметтерінен тыс ғаламат төтенше жағдайлардың туындауына байланысты бұзылатын болса, онда сол қатерлі жағдайлар сақтандыру оқиғалары деп айтылады. Жоғарыда аталған жайларға байланысты қоғамдық өндірістің қатерлі сипатта болуы адамдар арасында стихиялық және басқа да ауыртпашылықтардың қиратып - жоюшы күштеріне қарсы тұру, болдырмау, алдын-алу, әрі қарай тарауына жол бермеу, сондай-ақ келтірілген зиянның орнын талассыз толтыру жөніндегі объектілі қатынастарды туындатады. Бұл қатынастар - арнайы сипатта болатындықтан жиынтығында қоғамдық өндірісті қорғауды сақтандырудың экономикалық категориясын құрады. Осы категорияның ерекшелігі мынадай: қиратып-жоюшы оқиғаның кездейсоқ сипатта туындауы; ақшалай және натуралды сипаттағы өлшемдермен сипатталынып келтірілген зиянның төтеншелігі; аталмыш жағдайдың зардаптарының алдын алу, жоюдың және материалдық немесе өзге де зияндардың орнын толтырудың объектілі түрдегі қажеттілігі сияқты негізгі белгілер арқылы көрініс табады.

Ал көрсетілген белгілер адамдардың өндірістік қызметтерінің аясында сақтандырылатын тәуекелдердің болатынын және сақтандыру қорғауының қажеттілігін дәлелдейді. Сақтандыру тәуекелі мен сақтандыру шаралары сақтандырудың экономикалық категория ретіндегі маңызын білдіреді.

Сақтаңдыру талабына сәйкес қорғау, алдын-алу, қалпына келтіру және т. б. шараларды жүзеге асыруға қажетті сақтандыру қорын қалыптастыру, қоғамдық өндіріс аясындағы қорғауды сақтандырудьң экономикалық категориясының осы қор түріндегі материалдық нысанын көрсетеді. Аса кажетті осы сақтандыру қоры негізінде өндіріс аясында белгілі бір уақыт

көлемінде жасалынатын ұлттық табыстың қайта бөлінуі есебінен қалыптастырылады. [3]

Сақтандыру қорының есепті жыл ішінде жұмсалынбай қалған бөлігі қорлану қорына түседі. Ал зиянның орнын толтыруға және т. б. шараларға жұмсалған бөлігі тұтыну корын толықтырып қана қоймай, сонымен бірге өндіріске кеткен қаражаттардың қалпына келтірілуін толықтырып отырады.

Тағы бір айта кететін жайт, міндетті мемлекеттік сақтандыру ақша қоры мемлекеттің қаржы жүйесінің бюджет, банктердің қаржыларынан кейінгі буыны болып табылады. Алдында айтқанымыздай сақтандыру экономикалық категория ретінде қаржылармен байланыста болады және қаржылар сияқты ақша нысандағы құндық белгілі қорларды қалыптастыру, бөлу және қайта бөлу кезіндегі қозғалысын білдіреді. Осыған орай, сактандыруды басқа экономикалық категориялардан ажырата білу үшін оның өзіне тән ерекшеліктерімен танысуымыз қажет.

Экономикалық категория ретінде сақтандыру мына келесідей белгілермен сипатталады:

- сақтандыру кезінде ақшалай қайта бөлу қатынастары пайда болады. Осы қайта бөлу қатынастарының негізінде сақтандыру тәуекелінің болуы және сақтандыру оқиғасының туындау мүмкіндігі жатады;

- сақтандыру кезінде тек сақтандыру ауқымындағы қатысушылар ғана қатысатын тұйықталған қайта бөлу қатынастары туындайды. Бұл жерде сақтандыру акшалай қоры тек жаңағы қатысушылардың нақты белгіленген жарналары есебінен қалыптастырылады;

- сақтандыру қорына жұмылдырылған сақтандыру төлемдері аумақтар көлемінде қайтарылады;

- сақтандыру келтірілген зияндарды әкімшілік-аумақтық бөліністер арасында және белгілі бір уақыт көлемінде қайта бөлуді көздейді. [4]

Демек, сақтаңдыру айтарлықтай көлемдегі аумақтық құрылымдар мен сақтандырылған объектілерді қамтуы керек және қатарынан бірнеше жыл бойы ешкандай төтенше жағдай орын алмаған болса, сақтандыру төлемдерін алдағы уақытта туындауы мүмкін залал-зияндарды қалпына келтіруге қажетті запастағы қор құрылуы тиіс.

Сақтандырудың экономикалык манызы оның функциялары аркылы да көрініс табады. Олар сақтандырудың қаржы жүйесінің буыны ретіндегі ерекшеліктерінің қаржылардың функцияларына сәйкес келетінін көрсетеді. Сонымен, біздің ойымызша сақтандыруға мынадай функциялар тән болады: жұмылдыру функциясы; бөлу, қайта бөлу функциясы (тәуекелдік функция; алдын алу функциясы; жинақтау функциясы) ; бақылау функциясы. Осы функциялар өздігінен емес, тек сақтандыру қызметін жүргізу кезінде ғана іс жүзінде жүзеге асырылады. Жұмылдыру функциясының көмегімен мақсатты сақтандыру қорының қаражаттарын сақтаңдыру жарналары есебінен қалыптастыру қызметі жүзеге асырылады.

Бөлу (қайта бөлу) функциясы өз алдына үш функциядан тұрады: олар тәуекелдік (немесе қалпына келтіру) функциясы; алдын алу функциясы; жинактык функция. Бұл жерде ең бастысы тәуекелдік және алдын-алу функциялары болып табылады. Тәуекелдік функция тұйықталған сақтандыру қатынастарының ішіндегі зияндардың орнын толтыруды, қалпына келтіруді, апаттарға байланысты сақтандыру қаражаттарын кайта бөлуді жүзеге асырады. Алдын-алу қатерлі жәйттерді болдырмауға, сақтандыру тәуекелдерін мүмкіндігінше азайтуға бағытталған профилактикалық шараларды жүргізуге қажетті функция болып саналады. Бақылау функциясы сақтандыру қорларының мақсатқа сәйкес қатаң қалыптастырылып, пайдаланылуын тексеріп, қадағалауды тиісті зандарға сәйкес жүргізеді. [5]

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.