Тарихи романның ұлт тәуелсіздігі үшін күрес жолындағы рөлі

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 81 бет
Таңдаулыға:

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

Саменова М.

Тарихи романның ұлт тәуелсіздігі үшін күрес жолындағы рөлі

д и п л о м Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

Мамандығы: 5В011700-қазақ тілі мен әдебиеті

Шымкент 2014

Ф 7. 02-23 Дипломдық жұмыстың титул бетінің рәсімделуі

Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты

^{(жоғары оқу орнының атауы)}

Шығармашылық және жаңа технологиялар ғылыми мектебі

қазақ тілі мен әдебиеті _ мамандығы

Қазақ және әлем әдебиеті кафедрасы

Диплом жобасын (жұмысын) орындауға берілетін

ТАПСЫРМА

Студент___ Саменова М. __ 117-10 тобы

^{(аты-жөні)}

Жобаның (жұмыстың) тақырыбы___Тарихи романның ұлт тәуелсіздігі үшін

күрес жолындағы рөлі

Жоғары оқу орны бойынша «__»_ . 201. № бұйрықпен бекітілген.

Аяқталған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі “_10_” 05 2014__ж.

Жобаның (жұмыстың) негізгі деректері:

Қазақ әдебиеттану ғылымының аса күрделі саласының бірі тарихи тақырыпқа арналған шығармаларды, соның ішінде тарихи романдардың ұлт тәуелсіздігін орнатудағы тарихи ролі ерекше, яғни осы саланы зерттеудің маңызы ерекше.

Диплом жобасын әзірлеуге қажетті сұрақтары немесе диплом жұмысының қысқаша мазмұны:

А) Тарихи романдар бойынша керекті дерек көздерін жинау, сұрыптау, бір ізге түсіру.

Б) Азаттық идея, ұлт бостандығы жайында жазылған зерттеу еңбектерін жинақтау, сараптаулар жүргізу, жаңа көзқарас тұрғысындағы ізденістері жайында жазылған еңбектерді арнайы жинақтау.

В) Ғылыми-зерттеу жұмысының жоспарын құру, қажетті әдебиеттер тізімін жасау. Кіріспе, негізгі бөлім, қорытындыда айтылатын, зерттелетін мәселелерді бір ізге түсіру.

Графикалық материалдардың тізімі (міндетті сызбалардың дәл көрсетілуімен)

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:

1. Алпысбаев Қ. Қазақ әдебиетіндегі тарихи шығарма: танымдық және көркемдік. -Алматы, 2008.

2. Қоңыратбаев Ә. Қазақ әдебиетінің тарихы. - Алматы: Санат, 1994. - 312 б.

3. Есенберлин І. Жанталас. Алматы. Жазушы. 1973. -320 б.

4. Есенберлин І. Алтын орда. Алматы. Көшпенділер баспасы. 1999.

5. Әуезов М. Әр жылдар ойлары., А. Қазкөрмембаспа. 1959.

6. Есенберлин І. . Көшпенділер. Алматы. Жазушы баспасы. 1973. -908 б.

7. Алпысбаев Қ. Тарлант талан тағылымы. Жұлдыз. № 10. 163 б.

8. Дүйсембаев Ы. Ұлы дала ұлағаттары. Алматы. Санат. 2001.

9. Бердібай Р. Жұлдыздар жарығы. А. Білім. 2000.

10. Қирабаев С. Ұлт тәуелсіздігі және әдебиет. А. Ғылым. 2007.

11. Дәдебаев Ж. Өмір шындығы және көркемдік шешім. А. Ғылым. 1999.

12. Нұрғали Р. Телағыс. Алматы. Жазушы. 1986. -440 б.

13. Кенжебаев Б. Шындық және шеберлік. Алматы. Жазушы. 1966.

14. Сыдықов Т. Қазақ тарихи романы. Алматы. Жазушы. 1996.

15. Әбдезұлы Қ. Тарихи тұлғалар және қазақ әдебиеті. Алматы. Жазушы. 2000. -244б

16. Бердібай Р. Бес томдық шығармалар жинағы. Алматы. Қазығұрт. 2005.

17. Қазақ ССР тарихы. Алматы. Қазақстан. 1981.

18. Әдебиеттану. Терминдер сөздігі. Құрастырғандар: З. Ахметов. Т. Шаңбаев. алматы. Ана тілі. 1998. -384 б.

19. Есенберлин І. Қаһар. Алматы. Көшпенділер. 2003.

Ф 7. 02-14 Диплом жұмысын (жобасын) орындауға берілетін тапсырма

Жоба (жұмыс) тараулары көрсетілген жоба (жұмыс) бойынша кеңестер

Тараулар: Тараулар

Кеңесші: Кеңесші

Мерзімі: Мерзімі

Қолы: Қолы

Тараулар: Кіріспе

Кеңесші: Болатханұлы Д.

Мерзімі: Қазан-қараша

Қолы:

Тараулар: Бірінші тарау.

Кеңесші: Болатханұлы Д.

Мерзімі: Қараша-желтоқсан

Қолы:

Тараулар: Екінші тарау

Кеңесші: Болатханұлы Д.

Мерзімі: Желтоқсан-қаңтар

Қолы:

Тараулар: Үшінші тарау

Кеңесші: Болатханұлы Д.

Мерзімі: Ақпан-наурыз

Қолы:

Тараулар: Қорытынды бөлім

Кеңесші: Болатханұлы Д.

Мерзімі: Сәуір-мамыр

Қолы:

Диплом жобасын (жұмысын) дайындау кестесі

№: №

Тараулардың аттары, зерттелетін мәселелердің тізімі: Тараулардың аттары, зерттелетін мәселелердің тізімі

Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі: Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі

Ескерту: Ескерту

№: 1

Тараулардың аттары, зерттелетін мәселелердің тізімі: Кіріспе

Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі: Қазан-қараша

Ескерту:

№: 2

Тараулардың аттары, зерттелетін мәселелердің тізімі:

1. 1. Есенберлин шығармалары және оның тарихи сананы жаңғыртудағы

ролі.

1. 2. І. Есенберлин шығармаларынның тарихпен байланысы.

1. 3. I. Есенберлиннің шығармаларына тән жаңашылдық.

1. 4. І. Есенберлиннің тарихи шығармаларының өзіндік ерекшелігі мен ұлттық рухани құбылысы.

Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі: Қараша-желтоқсан

Ескерту:

№: 3

Тараулардың аттары, зерттелетін мәселелердің тізімі: 2. 1. І. Есенберлиннің тарихи романдары және ұлт тәуелсіздігі үшін күрес шежіресі

Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі: Желтоқсан-қаңтар

Ескерту:

№: 4

Тараулардың аттары, зерттелетін мәселелердің тізімі:

3. 1. Тарихи роман табиғаты.

3. 2. Тарихи шығармалардың жанрлық сипаты және көркемдік ерекшелігі.

Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі: Ақпан-наурыз

Ескерту:

№: 5

Тараулардың аттары, зерттелетін мәселелердің тізімі: Қорытынды бөлім

Ғылыми жетекшіге ұсыну мерзімі: Сәуір-мамыр

Ескерту:

Тапсырма берілген күні2. 10. 2013.

Кафедра меңгерушісі _ф. ғ. к. Нұрпейісов Н. Ж.

^{(қолы) (аты-жөні)}

Жоба (жұмыс) жетекшісі _ ф. ғ. к. Болатханұлы Д.

^{(қолы) (аты-жөні)}

Тапсырманы орындауға қабылдады

Студент Саменова М. __ 117-10 тобы

^{(қолы) (аты-жөні)}

Ф 7. 02-14 Диплом жұмысын (жобасын) орындауға берілетін тапсырма

ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

Шығармашылық және жаңа технологиялар ғылыми мектебі

ҚАЗАҚ ЖӘНЕ ӘЛЕМ ӘДЕБИЕТІ Кафедрасы

«Қорғауға жіберілді»

Кафедра меңгерушісі

Нұрпейісов Н. Ж.

(қолы) (аты-жөні)

“ ___” 20___ж .

д и п л о м Д Ы Қ Ж Ұ М Ы С

Тақырыбы: Тарихи романның ұлт тәуелсіздігі үшін

күрес жолындағы рөлі

Мамандығы: қазақ тілі мен әдебиеті

Орындаған: Саменова М. __

(аты-жөні)

Ғылыми жетекшісі

ф. ғ. к., доцент Болатханұлы Д.

(аты-жөні)

Шымкент 2014

Ф 7. 02-23 Дипломдық жұмыстың титул бетінің рәсімделуі

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 6

Бірінші тарау

Есенберлин шығармалары және оның тарихи сананы жаңғыртудағы

ролі . . . 9

1. 2. І. Есенберлин шығармаларынның тарихпен байланысы . . . 10

1. 3. I. Есенберлиннің шығармаларына тән жаңашылдық . . . 17

1. 4. І. Есенберлиннің тарихи шығармаларының өзіндік ерекшелігі мен ұлттық рухани құбылысы . . . 19

Екінші тарау

2. 1. І. Есенберлиннің тарихи романдары және ұлт тәуелсіздігі үшін күрес шежіресі . . . 27

Үшінші тарау

3. 1. Тарихи роман табиғаты . . . 54

3. 2. Тарихи шығармалардың жанрлық сипаты және көркемдік ерекшелігі . . . 57

Қорытынды . . . 66

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 69

Кіріспе

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Ғылыми зерттеуде қазақ әдебиетіндегі тарихи романдардың ұлт тәуелсіздігі үшін күрес жолындағы рөлі мен тарихи тұлғалардың образы сомдалуындағы әдіс-тәсілдер мен көркемдік элементтер жүйесі сараланады. Тарихи шындық пен көркемдік шындық сәйкестігі, тарихи тұлғаның тағылымы мен тәрбиелік ықпалы жан-жақты талданып, жүйелі бағаланады.

Бес ғасырлық халық тарихына әр қырынан келіп, тарихи тұлғаларды сомдауда соны серпіліс танытқан I. Есенберлиннің «Көшпенділер» трилогиясы, Ә. Кекілбаевтың «Аңыздың ақыры» романы, Қ. Жұмаділовтің «Соңғы көш» романдары тарихи прозадағы ізденістің нышаны. Алайда I. Есенберлин, Ә. Кекілбаев, С. Сматаев, М. Махауин, Қ. Жұмаділов, т. б. тарихи туындыларына жаңа уақыт биігінен қарап, жазушылардың коммунистік идеология қысым-қиянатына қарамастан Абылай хан тұлғасын тарихи болмысқа жақындата сомдаудағы ізденіс қырларын, шеберлік шешімдерін саралау, тарихи бейне жасаудағы тарихи деректер мен халық ауыз әдебиеті мұраларын пайдалану тәсілін айқындап көрсету көзделінді. Абылай дәуірінің тарихи прозамызда қалай сипатталғандығы, тарихи кейіпкерге деген қаламгер ұстанымы, көркемдік ізденіс, кейіпкер сомдаудағы шығармашылық тәсілдер жүйелі талданып, салыстырыла бастады. Даңқты қайраткер, көреген саясатшы, талантты қолбасшы Абылай ханның елдің елдігін нығайтудағы, қазақ ордасының тәуелсіздігі жолындағы каһармандық күресі, жорықтары мен саяси істері жайлы тарихи деректер де аз емес, фольклор да мол. XVIII ғасырдағы Бұқар, Үмбетей, Тәтіқара т. б. ақын-жыраулардың толғау, жырларында, тарихи жырлар мен аңыз әңгімелерде Абылай бейнесі және ол өмір сүрген дәуірдің елеулі кезеңдері сипатталды. Алайда, Абылай хан бейнесінің әдебиеттегі көркемдік қырлары мен бейнелеу тәсілдері арнайы өз алдына саралап, талдауды қажет етеді. Тақырыптың өзектілігі осы мақсаттан туындайды. Қазақ әдебиетіндегі тарихи тұлға проблемасы - бүгінгі үрдістегі маңызды да көкейтесті көркемдік этикалық мәселе. Тарихта, тарихи құжаттар, деректерде, фольклорлық мұраларда Абылай қайраткерлігінің бағалануына сәйкес тарихи шығармалардағы Абылай тұлғасының көркемдік шындыққа сомдалу сипатын саралап, анықтау басты - бағыт бағдарымыз.

Жалпы, І. Есенберлин, Ә. Кекілбаев, Қ. Жұмаділов шығармаларындағы тарихи дәуір шындығы, тарихи тұлға бейнесін сомдау тәуелсіздік рухы идеясын пайдалану авторлық бағыт-бағдарлар зерттеудің өзектілігін құрайды. Тәуелсіз Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақ тарихында қазақ ұялатын ештеңе жоқ» деп айтқаны халқымыздың абыройын асқақтатып тұр. Иә, ұлттық тарихымыз ұлттық мақтанышты күшейтудің, отаншылдықты арттырудың қуатты тетігі. Ал отаншылдық сезім - ұлы істердің бастауы. [1. ]

Тақырыптың зерттелу деңгейі . Қазақ әдебиеттану ғылымында Ілияс Есенберлин, Ә. Кекілбаев, М. Махауин, Қ. Жұмаділов, т. б. секілді тарихи тақырыпқа жазатын жазушылардың шығармашылығы жөнінде әр кезеңдерде монографиялық зерттеулерде, газет, кітап беттерінде, әр алуан академиялық жинақтарда жарық көрген сын мақалалар, рецензиялар, естелік-эссе және зерттеу мақалалар бар. Қазақ әдебиеті тарихында ерекше қарқынмен дамыған сала тарихи тақырыптағы романдар шоғыры. Атап айтқанда аталған жазушылардың «Көшпенділер» трилогиясы, «Аңыздың ақыры» романдары, т. б. осы тақырыпта жазылған шығармалар әдебиеттану ғылымының мол саласы. Мұның бәрі біздің жұмысымыздың зерттелу деңгейінің жай-күйін аңғартады.

Зерттеудің мақсаты мен міндеті . Диплом жұмысының мақсаты - қазақ жазушыларының ішіндегі көрнекті тұлғалар болып саналатын І. Есенберлин, Ә. Кекілбаев, Қ. Жұмаділов шығармашылығын терең таныту және тарихи романдарындағы тарихи тұлғалардың ерекшелігін анықтау. Осы мақсатқа жету барысында мынадай міндеттерді шешу көзделді:

- Қазақ әдебиетіндегі тарихи тақырыпта жазатын жазушылардың алар орнын анықтау;

- Жазушы еңбектерінің зерттелуі мен зерделенуін талдау;

- Кейіпкер сомдаудағы суреткердің портрет жасау ерекшелігіне, кейіпкердің іс-әрекеті, қимыл-қозғалысы, портреттік кескіні, психологиясының терең иірімдеріне бойлау шеберліктерін саралау;

- Жазушылардың тарихи романдарының қазақ прозасындағы алтын қорынан алатын орнын белгілеу;

Зерттеу жұмысының дерек көздері . Бұл бағытта жазушылардың тарихи тақырыпта жазған романдары мен жазушы туралы жазылған естеліктер пайдаланылды. Жұмыста І. Есенберлин, Ә. Кекілбаев, Қ. Жұмаділов шығармалары, Осы саладағы Р. Бердібаев, Р. Нұрғалиев, Б. Майтанов, т. б. ғалымдар зерттеулері, мерзімді монографиялар беттеріндегі және ғылыми мақалалар, диссертациялық және ғылыми еңбектер басты назарда болды.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негізі . Қазақ әдебиетші ғалымдары мен орыс, шет ел ғылымының көрнекті өкілдерінің сын-зерттеу еңбектеріндегі ой пікірлері, тұжырымдары құрайды. А. Байтұрсынов, М. Әуезов, М. Қаратаев, Б. Кенжебаев, С. Әшімбаев, М. Базарбаев, Х. Сүйінішәлиев, Ә. Байтанаев, С. Қирабаев, З. Қабдолов, Т. Кәкішев, Р. Бердібаев, З. Серікқалиев, Р. Нұрғали, Т. Нұртазин, М. Атымов, Б. Майтанов, Қ. Алпысбаев сынды ғалымдардың теориялық зерттеу еңбектері мен практика жүзінде талдау жасалатын сын мақалалары мен пікірлері басшылыққа алынды.

Зерттеу әдісі . Жұмысты қарастыруда жазушы шығармаларындағы - кейіпкерлерді, тартыс, характер, психологизм көріністерін, объективті- аналитикалық, сипаттамалық, жүйелілік, тұжырым жасау әдістері пайдаланылды.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы . Диплом жұмысының соны сараптамалары мен тың ізденістері, жаңа пайымдаулары мына нәтижелерден байқалады:

- Қ. Жұмаділов, Ә. Кекілбаев, І. Есенберлиннің тарихи тақырыптағы прозалық шығармалары мен жасаған тарихи тұлғалары жинақталынып, жүйеленіп, тұтастай жаңа зерттеу нысанына айналады;

кеңестік кезендегі тарихи романдардағы тарихи тұлға сомдаудағы жазушылардың қолданған әдіс-тәсілдері сараланып, көркемдік шешімдері, шығармашылық ізденістері, бұл шығармалардағы тәуелсіздік идеясы бағаланады;
авторлардың тарихи тақырыпты және материалдарды, фольклорды меңгеру мүмкіндігі, қайшылықты тарихта хандар тұлғасын бейнелеудегі тарихи шындық пен көркемдік шындық бірлігінің сақталу ерекшелігі айқындалады;

- қазіргі қазақ тарихи романына тән көркемдік-идеялық құндылықтар, тарихи тақырыпқа жаңаша бетбұрыс, тарихи құжатнама, фольклор мұраларын шығарма композициясына шеберлікпен пайдалану тәсілдері, тарихи романдардың коркемдік құрылымдық жетістігі дейекті түрде сарапталады;

Образдардың тұлғасының көркемдік тағылымы, кейіпкерді мінездеу мен сипаттаудағы тарихи деректер мен фольклорды меңгеру үрдісі, тарихи құжаттың көркем шындықпен сәйкестігіне талдау жасалады.

Зерттеудің теориялық және практикалық мәні . Жұмыстың нәтижелері мен тұжырымдарын орта және жоғары оқу орындарында бағдарламалық талапқа сай аты аталған жазушылардың шығармашылығын оқыту барысында, сонымен қатар оқу құралдарын жазуда және арнаулы семинарлар жүргізуде, қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясын зерттеу бағытында пайдалануға болады.

Жұмыстың кұрылымы . Диплом жұмысы дәстүрлі кіріспеден, өзара тығыз байланыстағы үш тараудан, ол тараулар ішіндегі бірнеше тараушадан, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші тарау

1. 1. Есенберлин шығармалары және оның тарихи сананы жаңғыртудағы ролі

Жеке тұлғаны туған халқының ауыз әдебиеті үлгілері, тарихи шығармалар арқылы патриоттық рухта тәрбиелесек, олардың жан дүниесін жадыратып, келешекте елін, жерін қорғайтын, бойында ұлттық және азаматтық намысы бар азамат тәрбиелеп шығарамыз. Халқымыздың тарихы, ауыз әдебиеті мен тарихи шығармалардың тәрбиелік маңызы зор. «Жастай берген тәрбие - жас шыбықты игендей» деп біз балаларды өз халқының алтын қорынан нәр алып, сусындауға дағдыландыруымыз керек.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, қазақ әдебиетінің тарихында бүгінге дейін ең көп роман, соның ішінде бірнеше тарихи романдар жазған жазушы І. Есенберлиннің қаламынан туған «Айқас», «Ғашықтар», «Қатерлі өткел», «Алтын құс», «Маңғыстау майданы», «Алтын аттар оянады», «Көлеңкеңмен қорғай жүр», «Алыстағы арпалыс», «Аққу құстар қуанышы», «Махаббат мейрамы», т. б. романдары тың тақырыпта жазылып, қазақ әдебиетінде оған дейін мүлде көтерілмеген мәселелерді қозғаған, соны серпін әкелген, оқырман сүйіспеншілігіне бөленген туындылар еді.

Ол - қазақ әдебиетінде алғашқы болып тарихи зерде тамырына қан жүгіртіп, тұншыққан сананы қапастан шығаруға жол салған, ұлт рухын тірілткен, азаттық әлеміне ұмтылған жазушы ретінде қазақ әдебиетінің тарихында оқшау орны бар тұлға. Ілияс Есенберлиннің алты кітаптан тұратын тарихи эпопеясы сөз өнерінің әлемдік нұсқасына қосылған тарихты көркемдік пайымдаудың үздік үлгілерінің бірі болып қала бермек. Тарихи тақырып арқылы бүгінгі күнге, қазіргі дәуірге қатысты идеялар айтылатынын естен шығаруға болмайды.

Тарихи шығарма сол өткен заманның әлеуметтік-эстетикалық реконструкциясы ғана емес, онда бүгінгі уақыттың да философиялық концепциясы жатады. Тарихи шығармалардың өмір танытқыштық мәнін айтқан кезде, онда бүгінгі рухани тіршілігімізге қатысты көп мәселелер қамтылатынын ескеру керек. І. Есенберлиннің «Көшпенділер», «Алтын Орда» романдарын өткенді айта отырып оны қазіргі өмір құбылыстарына байланыстыра білу - көркем шығарманың эстетикалық актуальдығын арттыратын көркемдік фактор екенін дәлелдейтін, уақыт рухы көрінетін, жаңа концепция әкелген шығармалар деуге болады.

Әдебиет - уақыттың, заманның, белгілі бір кезеңнің көркемдік сипаты. Эстетикалық түрде адамның ішкі жан дүниесіне, табиғатына әсер ететін, сол дәуірдің болмысын көркемдеп жеткізетін осы әдебиет. Әдебиеттің түрлі-түрлі бөліністері бар. Соның ішіндегі деректі әдебиет - нақты жайттар мен белгілі адамдар, болған оқиғалар мен өмірде шындығы басым дүниелер төңірегінде жазылатын шығармалар. Яғни, деректі шығармада өмір шындығы көрінуі тиіс. Себебі, онда нақтылық басым. Әдебиеттегі деректілік тарихтың алдына шығып кетіп отырды. Деректі проза, деректі шығармашылық қатты дамып, тарихи оқиғалар мен тарихи тұлғаларды жазуда қаламгерлер тарих зерттеушілерінің алдын орап кеткен тұстар да аз болмады. Оның себебі - интеллектуалды оқырманның деректі шығармаларды көбірек оқитындығында. Өйткені, онда өмір шындығы бар. Тарихи тұлғалардың өмірі туралы жазылған шығармалар оқырманды қызықтырады. Жазушылар мен қоғам қайраткерлерінің, танымал адамдардың күнделіктері де жеке адамның ішкі жан дүниесін, адам ретіндегі болмысын нақты ашып көрсететін деректі дүние болып табылады. Сондықтан да, әсіресе, есейген оқырман деректі шығармаларға жүгінеді.

Ал әдебиеттегі көркемдік деген не? Әдебиеттің көркемдігі дегеніміз - өмір шындығын көркемдік шындыққа айналдыра білу. Яғни, өмірдің көркемдік сипатын жасау. Жазушы жасап отырған өмірдің көркемдік шындығына біз сенуіміз керек. Яғни, жазушы сендіре білуі тиіс. Егер жазушы тек қана өмірдің өзі көрген шындығын жазып, баяндайтын болса, ол қарапайымдылыққа әкеп соғады да, оқырманды аса қызықтыра қоймайды. Көркем шығармада адамның ішкі жан дүниесін ашып, көркем образ етіп, типтік тұлға жасайтын болса, бұл шығармадағы көркемдіктің шегіне жеткен жоғары дәрежесі болып саналады. Көркем әдебиетте өмірді сол күйінде көрсетпей, өмірдегі деректі көркемдік шындыққа айналдырады. Сол арқылы өмірді басқаша танимыз.

Бізде өткен ғасырдың 70-жылдарындағы тарихи шығармалардың жазылуы өзінше бір белес болды. Мәселен, І. Есенберлиннің тарихи шығармалары көркемдік пен деректіліктің астасуы негізінен туды. Яғни тарихи дерек пен жазушы қиялының бірлігінен барып оқырманды қызықтыратын керемет дүниелер туды. Жазушы аңызды да пайдаланды, деректі қиялы арқылы дамыта келе сол тарихи кезеңнің шындығын ашуға мүмкіндік туғызды. Осы секілді көптеген шығармаларды мысалға келтіруге болады. Көркемдік тұрғыдан келгенде сан мың оқырман қызыққан Ә. Нұршайықовтың «Махаббат, қызық мол жылдарын» айтуға болады. Онда жазушының сол заманның көркемдік шындығын ашуы, сол дәуір жастарының болмысын бедерлеуі өзгеше суреттелген. Шағын ғана детальдар жазушы қиялы арқылы дамып, сол кездегі жастардың сезімін, олардың өмірге деген құштарлығын көркем образдар арқылы танып-білдік.

1. 2. І. Есенберлин шығармаларынның тарихпен байланысы.

Қазақ әдебиетінің қазіргі кезеңінде байқалатын ұнамды үрдістерінің бірі - көне дәуір оқиғалары мен тарихи адамдар өмірінің көркемдік ақиқатын айтуға ұмтылу. Сан жағынан алғанда тарихи тақырыпты туындылар жүздің бірі дерліктей санаулы ғана. Бірақ біз бұл арада санды емес, көркемдік тәжірибедегі белгілі бір бетбұрысты айтып отырмыз, Мұның өзі кездейсоқ құбылыс емес, қоғамдық өмірдің даму қажеттерімен, өскелең мәдени, рухани талаптармен тығыз байланысты нәрсе.

Халықтың парасат, кәмелеті артқан сайын қазіргі халін де, өткендегі тарихын да, тереңірек, толығырақ білуге ден қоятыны мәлім. Соңғы жылдарда қоғамдық ғылым саласында қол жеткен жаңалықтар осы заңдылықтың айғағы секілді. Солардың кейбіреуін тізіп, санап өтсек те, бұл салада көрнекті табыстар бар екенін түсінеміз. Қазақстан археологтары бұдан жүздеген жыл бұрын түрлі себептен қираған, үйіндіге айналған шаһарлар орнын тауып, ежелгі мәдениеттің қымбат жәдігерлерін жарыққа шығарды. Орта Азияның көне өркениет ошақтарының бірі - Отырардың қазылуы, зерттеле бастауы ғылымда көп соны тұжырым жасауға мүмкіндік бергелі отыр. Тіл мамандары кемінде бір жарым мың жылдық тарихы бар түрік (Орхон - Енисей) жазуының құпиясын тауып келеді. Кезінде дүние жүзінің «екінші үстазы» атанған Әбу Насыр әль-Фарабидің еңбектері араға мың жыл салып барып өз отаны - Қазақстанда кітап болып шыға бастауы да халқымыздың мәдени өрлеуі белгілі белеңге көтерілгенін әйгілейтін нышанның бірі. Мұндай мысалдар көп. Мұның бәрі, сөз жоқ, тарихтың бұралаң жолын, көп қалтарысын білуге деген ықыласты оятатын факторлар.

Тарихи тақырыпты жан-жақты меңгеруге реализм әдісі кең мүмкіншілік береді. Озық дүниетаныммен қаруланған қаламгерлер өткендегінің қандай шытырман құбылыстарына да дұрыс талдау жасай алады, бүгінгі қауымның рухани қажетіне сәйкес идеяларды екшейді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.