Халықаралық банктік есепайырысу

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КIРIСПЕ . . .

1 ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БАНКТІК ЕСЕПАЙЫРЫСУ . . .

1. 1 Банк есебiне жалпы түсiнiк және түрлерi . . .

1. 2 Банкаралық есепайырысу, оның жiктелуi . . .

Банк қызметiн құқықтық қамтамасыз ету . . .

SWIFT - БАНКАРАЛЫҚ ХАБАРЛАМА ЖҮЙЕСІ . . .

2. 1 SWIFT жүйесiнiң құрылу тарихы . . .

2. 2 SWIFT жүйесiнде көрсетілетін қызмет түрлері . . .

Желінің жетiстiктерi мен кемшiлiктерi . . .

SWIFT ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . .

КІРІСПЕ

Қай қоғамның болмасын тұтас жағдайын анықтайтын, экономикасының ең негiзгi жүйесi, банкаралық төлемдер мен есеп айырысулар болып табылады. Банкаралық корреспонденттiк қатынастар бiр - бiрiнiң тапсырысы бойынша төлемдермен есеп айырысуды жүргiзуге негiзделген банк арасындағы ынтымақтастықтың әр түрлi түрiнен турады.

Қазақстандағы жаңа экономикалық типіне ауысудағы барлық кезеңдердегі сияқты қазіргі уақытта да банктік қызметтер еліміздегі әрекеттердің динамикалық дамудағы түрлерінің басым бөлігінің бірі болып табылады.

Банк көрсететін көп спецификалық қызметтер телекоммуникативті ортаны қолданумен тікелей байланысты, оған төмендегідей банктік жұмыс түрлері үшін типтік қызметтер жатады.

Пластикалық карточка арқылы қолма - қолсыз есеп айырысу;
«тапсырыскер - банк» өзара іс - қимылы;
Қазақстандағы банкаралық өзара іс - қимыл;
SWIFT және басқа да жүйе арқылы халықаралық тапсырыскерлердің өзара іс - қимылы.

Бұл жұмыстың мақсатына Дүниежүзілік Банкаралық жүйесін (SWIFT) қарастыру, яғни даму кезеңдерін, өмірге келу мақсаттары мен бірқатар жұмыс істеу мәселелерінің шешілуі жатады.

Банктің сыртқы ортамен өзара іс - қимылы үшін қолайлы алғы шарт құратын әлемдегі үлкен желі санын отандық және шығыстық әзірлеушілерге автоматтандырылған банктік электрондық жүйесін жетілдіруді ынталандырудағы банктік сектордың дамуын қажет ететін бағдарламалық және техникалық қамту. Мұндай өзара іс - қимылдар коммерциялық банктердің қалыпты жұмыс істеуінің қажетті шарты болып отыр, сондықтан осы бағыттағы банктік ақпараттық жүйенің дамуындағы ең көп үдерісін күтуге болады.

Автоматтандырылған визуальді және автоматтандыруды бақылаудың әрқилы түрлеріне сәйкес келуі есебінен құжаттарды қатесіз өңдеудің ең жоғары сенімділігімен қамтамасыз ету банк жұмысының тиімділігін жоғарылатады. Сонымен қатар, ағымдағы банк жағдайын және жалпы іс - қимыл суретін кез келген уақытта алуға мүмкіндік береді.

Ақпарат жүйесіндегі барлық арнайы тәртібі есебінен инвестиция және бағалы қағаздар, кредит берудегі банктік тәуелділікпен байланысты автоматтандырылған жүйе ең сапалы шешім қабылдаумен қамтамасыз етеді.

Автоматтандыру жүйесін қолдану нақты бәсеке жағдайында ерекше қажет банк тапсырыскерінің сапалы қызмет көрсетуінің елеулі жоғарлауына мүмкіндік береді.

Коммерциялық банктер желісінің етек алуы экспортты - импорттық операцияларының шартында міндетті түрде СВИФТ (SWIFT) Дүниежүзілік Банкаралық Қаржылық Телекоммуникация Қоғамымен бірлескен әлемдегі үлкен коммуникативті желіге қосылуындағы есеп айырысу құқығын жүзеге асыру лицензиясын ұсынады.

¤кілетті банктер аударымдарды импотталған тауарлар мен кµрсетілген қызметтерді тµлеу ‰шін пайдаланылады.

Қазіргі уақытта тµлемдердің басым бµлігі СВИФТ ж‰йесі арқылы орындайтын болып ж‰р. Б±л ж‰йе 1973 жылы қ±рылып, сол кездің µзінде - ақ 239 банкті біріктірген болатын. 90 шы жылдардың орта шеніне қарай д‰ниеж‰зінің 84 елін қамтитын 3 мыңдай банкі СВИФТ ж‰йесінің м‰шесі болды. Тµлемдерді ж‰зеге асырудың қазіргі кездегі ең сенімді, єрі шапшаң т‰рі СВИФТ ж‰йесін пайдалану болып саналады.

Осыған байланысты, қаржылық ақпаратпен алмасу әдісін және түрлерін стандарттау рұқсат етілмеген телекоммуникативті қызмет көрсетуде оперативті сенімді, тиімді, құпиялы және қорғалған тапсырмалар шешіледі.

I ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БАНКТІК ЕСЕПАЙЫРЫСУ

1. 1 Банк есебiне жалпы түсiнiк және түрлерi.

Қоғамдағы барлық сыртқы экономикалық қатынаста есеп айырысу жүйесiн әр түрлi контрагент шаруашылық жүргiзушi субъект арасында өз кеңiстiгiн табады. Тауарларды экспорт-импорт процесiнде пайда болатын, әр түрлi сыртқы экономикалық байланыс және банкаралық есеп айырысуды орталықтандыру. Төлемдердi жүзеге асыру және тапсырыскерге қызмет көрсету үшiн банктер бiр-бiрiнiң тапсырысымен өзара қарым - қатынас құрады. Ол ереже бойынша корреспонденттiк деген атқа ие болған шарт негiзiнде.

Шаруашылықтағы өнiмдi жабдықтаушылар мен тұтынушылар арасындағы қолма-қол ақшасыз есеп айырысудың жүзеге асырылуы барысында банктер арасында өзара есеп айырысулар туындайды. Банкаралық есеп айырысулар төлеушi мен қаражатты алушы әр түрлi банкте қызмет көрсетiлген жағдайда туындайды. мұндай есеп айырысулар бүгiнгi күнi корреспонденттiк шоттар арқылы жүзеге асырылады.

Нарық экономикасына өтуге байланысты, яғни көптеген дербес коммерциялық банктердiң құрылып, жұмыс жасауына байланысты банкаралық есеп айырысу жүйесi толық өзгерiске ұшырады. Бұл өзгерiс банктер арасындағы өзара корреспонденттiк қатынасқа түсуге әкелдi.

Қазiргi уақытта корреспонденттiк шоттар арқылы банкаралық есеп айырысуды ұйымдастырудың екi нұсқасы бар:

I нұсқасы - орталықтандырылмаған, яғни коммерциялық банктiң бiр - бiрiмен корреспонденттiк қатынас орнату негiзiнде;

II нұсқасы - орталықтандырылған, яғни коммерциялық банктер арасындағы есеп айырысу ортасында ашылған корреспонденттiк шоттары негiзiнде жүѕргiзiлген.

Корреспонденттiк қатынас - басқаның есеп шотында және есеп айырысу, оның iшiнде тапсырыс шотында төлемдердi жүзеге асырудағы бiрнеше несиелiк мекеме немесе екi мекеме арасындағы шарттық қатынас. Осы кезде банктер бiр - бiрiнен «ЛОРО - НОСТРО» шотын ашады. ¤мiрде корреспонденттiк шотты ашу аударма, аккредитивтi, инкассолық жғне т. б. операциялармен қызмет кµрсету және тауар үшiн есеп айырысу белсендi түрде жүзеге асыра алатын банктерге тән.

Банктер арасындағы корреспонденттiк қатынастар - банктердiң өзара кредит беруi, қаражаттардың қолма - қол ақша, бағалы қағаз т. б. бiр - бiрiне ауыстырылуы және әр түрлi банктердiң қызметiн қолданатын шаруашылық субъектiлерiнiң арасындағы қолма - қол ақшасыз есеп айырысу нәтижесiнде туатын банкаралық есеп айырысуды жүзеге асыру қажеттiлiгiнен туады. Корреспонденттiк қатынастар қажеттiлiгi банк өзiнiң тапсырыскерiне қандай да бiр қызмет түрiн көрсете алмаған жағдайда немесе қысқа мерзiмде орындай алмаған кезде және қызметтiң түрiн төменгi тарифпен бере алмаған уақытта да туады.

Корреспонденттiк келiсiм - банктердiң өзара қарым - қатынас жасау үшiн барлық шарттар мен тәртiптер негiзiн құрайды.

Есеп айырысу ыңғайлы болу үшiн корреспонденттер бiр - бiрiнде әр түрлi валютада корреспонденттiк шоттар ашады. Сауда серiктестiктерi үшiн экспорттаушы жэне импорттаушы банктердiң арасындағы корреспонденттiк қатынастардың болуының үлкен маңызы бар, себебi ол халықаралық есеп айырысуды кешiктiрмей жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi және қосымша шығысты керек ететiн 3 - шi бiр банк араға кiре алмайды.

Бұрынғы кезде корреспонденттiк қатынастар екiншi денгейде техникалық рольде қарастырылса, қазiргi кезде операцияларды жүргiзудегi туатын қатердi азайту құралы ретiнде косымша табыс алудың маңызды көзi болып табылады. Көптеген банктер (қажеттi қаражаттары, тәжiрибесi жоқ үлкендi - кiшiлi) кредиттiк операциялардан үлкен табыс алуға мүмкiндiк беретiндiктен капитал рыноктарына қатысты. Сондықтан корреспонденттiк қатынастар олардың жаңа жағдайға бейiмделуiне икемдi құрал болды. Банктер сенiмдi серiктердi iздеуде бiрiншi өздерiнiң дәстүрлi корреспонденттiк хабарласуы маңызды орын алды. Корреспонденттiк қатынастарды жетiлдiру жұмысында банктер басқа банк ұйымдарына деген өз саясаттарын әдiстемелеп және iске асырады, қандай банкпен қандай аумақта, қандай жағдайда операцияны дамыту керектiгiн анықтайды, банк - корреспондент қаржы жағдайын талдап, олардың төлем төлеуге қабiлеттiлiгiмен беделдiлiк, банк мүддесiн қамтамасыз ету шарасын, корреспонденттiк операциялары бойынша төлем төленбей қалу қатерiнен қорғау, банкаралық есеп айырысу шартымен олардын тиiмдiлiгiн арттыруды жетiлдiредi.

Сөйтiп “корреспонденттiк қатынас” түсiнiгi қазiргi уакытта дәстүрлi банкаралық өзара операциялар жұзеге асырудың тәртiбi туралы келiсiмнен шығып, өзара халықаралық есеп айырысу тәжiрибесiн жетiлдiру, тапсырыскерге банктiк қызмет көрсету сапасын жақсарту жұмыстары, бойынша банкаралық өзара қарым - қатынастың кең көлемдi кешендерi мен қоса банк қызметiнiң барлық саласына дерлiк тарады.

Қазiргi кезде банктiң өз алдына және өздерiнiң тапсырыскерлерiнiң тапсырысы бойынша жүргiзiледi. Корреспонденттiк қатынастар халықаралық банктiк операциялардың өсу түрлерiнiң кеңейтiлуi, ол сонымен катар операцияларға қатер өстi корреспонденттiк қатынастарға көзқарасты өзгерттi.

Корреспонденттiк қатынас түсiнiгi операцияның жүргiзудiң түрлерiне, әдiстерiне, шарттарын, оны жүргiзудiң тәртiбiн камтиды. Жоғарыда айтып кеткенiмiздей бұрын корреспонденттiк қатынас қандай да бiр банктiң есеп айырысу жүргiзуде техникалық мүмкiндiк берсе, есеп айырысуды уақтылы жүзеге асыруды, белгiлi бiр кепiлдiкпен қамтамасыз етсе төлемнiң төленбеу қауiпiн азайтса, банк қызу бәсеке жарамдылығын қамтамасыз етсе, қазiргi кезде корреспонденттiк қатынастар корреспонденттiк шоттағы қаражатты нарықтық қозғалысты тудыратын жедел ақы алу жолындағы қосымша табыс табудың көзi.

Корреспонденттiк шот - бұл коммерциялық банктердiң өзара есеп айырысуларда жүргiзуге арналған елдердiң орталық банкiнде және банктердiң бiр - бiрiнде ашатын шоты. Корреспонденттiк шотта банктердiң меншiктi қаражаттары мен оның клиенттерiнiң несиелi, есеп айырысу және кассалық қызмет көрсетуiне байланысты операциялары көрсетедi. Мұндай операцияларға:

Банк клиенттерiнiң ақшалай қаражаттарына аудару және есептеу;
Банк клиенттерiнiң бюджетпен, зейнетақы қорларымен және басқа ұйымдармен есеп айырысулар;
Клиенттерге қолма - қол ақша беру және қабылдау;
Банкаралық займдар және депозиттер, бағалы қағаздар;
ұлттық банкпен кассалық операциялар;
берiлген несиелер үшiн алынған пайыздар және басқа табыстар;
депозиттiк шоттар бойынша пайыздар төлеу;
банктiң өзiнiң бюджетке төлемдерi (салық) ;
банктiң басқару аппаратын ұстауға жұмсалатын шығыстар пайда болуы жатады.

Корреспонденттiк шотты ашу үшiн банктер мынадай құжаттарды ұлттық Банкке табыс етедi:

корреспонденттiк шот ашу туралы өтiнiш;
банк жарғысының көшiрмесi;
банктiк операцияларды жүргiзуге рұқсат беретiн лицензияның көшiрмесi;
қолдары мен мөрiнiң үлгiсi бар карточка (нотариуспен куәландырылған) .

«НОСТРО» шоты - корреспонденттегi бiздiң банк шотымыз, яғни банк корреспонденттері коммерциялық банктің атына ашылған ағымдағы шот.

«ЛОРО» шоты - бiздiң банктегi банк - корреспондент шоты, бұл коммерциялық банкте банк - корреспонденттің атына ашылған ағымдағы шот. Бұл шоттарда банктердiң өзара тапсырманы есепке жатқызуы көрiнедi. Банкаралық корреспонденттiк тура қатынасты орнату, есеп айырысу - кассалық орталығы арқылы емес, тiке аударуды жүргiзу мүмкiндiгiмен шарттасады.

Коммерциялық банктер өздерiнiњ тапсырыскер - кәсiпорын және қатысушы - ұйым сыртқы экономикалық қызметтерiн үш жалпы қабылдау түрiнде өткiзiледi:

банктiк аударма;
инкассо;
аккредит.

Жақтық келiсiмде нақты таңдау қалпы есеп айырысудың сыртқы сауда шартында анықталады. Халықаралық есеп айырысудың қолданылатын түрлерi коммерциялық банк қатысуымен өткiзiлетiн еншiсiмен, яғни, банк аударымы арқылы банктыњ қатысу үлесi минимальдi (табыскердiң төлем тапсырмасының орындалуы), инкассо мағыналы (табыстауды бақылау) және аккредитив арқылы банктiң қатысу үлесi максимальдi.

Басқа да халықаралық есеп айырысу түрлерi сияқты банк аударымдарында қолма - қол ақшасыз тµлеу түрлерi жүзеге асырылады, яғни, бiр банктен келесi банкке адрестелген төлем тапсырысының делдалы. Корреспонденттiк келiсiм шартының сәйкесiнше ғана коммерциялық банктер шетел банктерiнiң төлем табыстарын орындайды. Сонымен қатар Қазақстандық импортерларының ақшалай мiндетi арқылы шетел банктерiне төлем тапсырыстарын шығара алады.

Банк есеп айырысу түрiне банк импортерге өзара шартқа ақы төлеу тапсырысын мәлiм еткеннен бастап қатыса алады.

Банк аударымы арқылы жүргiзiлген төлемге (құжатты табыстау, тауарды жеткiзу) банк ешқандай жауапкершiлiктi мойнына алмайды. Сондықтан мұндай аударым Қазақстанның тұрлаусыз нарық талабында ғана жиi қолданылады.

Аударымдағы банктiң қатысу түрiне байланысты банктiк аударымның екi аспектiсiн көрсетуге болады.

көрсетiлген қызмет және экспортталған тауарлар үшiн есеп айырысудағы банктiк аударым (экспортты аударым)
көрсетiлген қызмет және импортталған тауар үшiн есеп айырысудағы банктiк аударым (импорттық аударым)

Көрсетiлген қызмет және экспортталған тауарлар үшiн есеп айырысудағы банктiк аударым. Коммерциялық банк өзiнiң корреспонденттерiне белгiлi соманы төлеудi (шотқа аударуды) тапсырумен және аударушы (кәсiпорын) шотынан алушыға (бенефициар) төленген соманы банкке өтеу тәсiлiн көрсетумен ерекшеленедi.

өзара өзара

келiсiм келiсiм

өзара келiсiм

тауар аударымға аударым тапсырма

төлем тапсырысы

Төлем төлем

тапсырысы тапсырысы

Шетелдiк жеке тұлға және заңды тұлға пайдасына ағымдағы баланстың валюталық шотынан шетелге шетел валютасында ақшалай қаражатты аудару банктiк импорттық аударым түрiнде жүзеге асырылады.

Банктiң импортты аударымы банк бұйрығын тапсырыс бойынша белгiлi ақша сомасын төлеу туралы өзiнiң корреспонденттерiне адрестелуiне және аударушының есебiнен шетелдiк алушыға банк - төлемшiге төленген соманы өтеу тәсiлiн көрсетуiне сенiм бiлдiредi.

Әдетте мұндай аударым қатысушылары заңды тұлға - сауда және делдалдық мекеме және кәсiпорын болып табылады. Ереже бойынша бұл аударымға импортер мен экспортер арасындағы, көбiне делдалдың қатысуымен, саудалық немесе басқа өзара шарт жасасудың алғы дақылы. өзара шартта жақтар төлем аударымы қандай банк арқылы, қалай (телеграф арқылы, СВИФТ желiсi арқылы, телекс желiсi арқылы) жүзеге асыратынына келiседi.

Операцияның шапшаңдығына қолдану нәтижесiнде, мазмұны бойынша сәйкестендiрiлген банктiк операция бағасының арзандауында және хабарлама қатынасында СВИФТ жүйесi қолданылады.

СВИФТ арқылы ақшалай қаражаттар аударылымы, банктағы шот жағдайы туралы ақпаратты табыстау, валюталық мәлiменi растау, инкассо бойынша есеп айырысу, аккредитивтi, бағалы қағаздар саудасы, даулы сұрақтардың келiсiлуi, тапсырыскердiң электронды шотын енгiзу және құралдармен басқару сияқты банк операциялары жүзеге асады.

1. 2 Есеп айырысу операциялары, олардың жіктелуі

Ұлттық банк халықаралық есеп айырысуларды ұйымдастыруды, шетелдермен валюта - қаржылық және кредит - есептесу қатынастарын жетілдіруі, шетелден кредиттер келтіру мәмілесінің шешімін ұсынады.

Валюталық операциялар ағымдық операциялар және капитал қозғалысына байланысты операцияларға бөлінеді.

Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар жүргізуге Қазақстан Республикасы ұлттық банкінен алған лицензиясы бар өкілетті банктер ғана орындай алады. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі валюталық реттеуді және валюталық бақылау жүргізеді.

Банктер жүргізетін валюталық операциялардың өзіндік белгілеріне байланысты жәктеледі:

Клиенттердің шоттарын ашу және жүргізу;
Сауда емес операциялар;
Шетел банктерімен корреспонденттік қатынас орнату:
Конверсиондық операциялар;
Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар;
Валюталық қаражаттарды тарту және орналастыру операциялары.

Берілген бағытқа байланысты, халықаралық есеп айырысу операцияларына тоқталайық:

Сыртқы саудада есеп айырысудың мынадай формалары қолданылады: құжатталған аккредитив, құжатталған инкассо, банктік аударым.

Құжатталған аккредитив - аккредитивте көрсетілген құжаттарға қарсы экпортердың (бенефициарға) пайдасына өзінің бұйырушы - клиентінің (импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредитив алушы банктің (эмитент - банктің) міндеттемесін білдіреді.

Құжатталған инкассо - эмитент - банктің, сенім білдірушінің берген құжаттарын төлеушіге (импортерге) төлеу үшін ұсынуға немесе ақшасын алып беруге өзіне алған міндеттемесі.

Банктік аударым - банктік аударым жасаушының жасаған тапсырмасы негізінде барлық есеп айырысудағы валюталық түсімдердің өкілетті банктердің шотына есепке алынуын білдіреді.

Банктің аударылымдарды қолданудың себебіне б±рын жасалған немесе ағымдағы мємілерді қайта есептеудің қажеттілігі жатады. Сондай - ақ банктік аударымдар қарыздар мен несиелерді, аванстарды қайтару ‰шін, жарнамалылықты реттеу ‰шін пайдаланылады.

Экспортталған тауарлар жєне кµрсетілген қызметтер ‰шін шетелдік банктердің тµлемдік тапсырмалары µкілетті банктерге телеграфтық немесе почталық аударылым ретінде т‰седі. Шетелдік банктің єрбір тµлемдік тапсырмасына бекітілген нысандағы мамориялдық ордер жасалады. Қ±жатта аударылымдарды есепке алу кезінде банк аталған ордерде қ±жаттардың банкке келіп т‰скен мерзімін кµрсетеді. Қаражатты алушы банкке есепке алынған уақыттан кейін 15 к‰ннен кешіктірмей қ±жаттарды ж‰зеге асыру мақсатында пайдалануы тиіс.

Банктік аударылымдар мынадай операциялардан т±рады.

Жасалған келісімге сєйкес сатушы сатып алушыларға қ±жаттарды тапсырады.
Сатып алушы тµлемдік тапсырманы µзіне қызмет кµрсететін банкке шығарып қояды
Сатушыға қызмет кµрсететін банк тµлемдік тапсырманың келіп т‰скені жµнінде хабарланады, яғни оған авизо жіберіледі.
Авизо келіп т‰скеннен соң, қарахат сатып алушыға қызмет кµрсететін банктің есепшотынан алынып, сатушының есепшотына аударылады.

Банктік аударылымдардың кµмегімен ±йымдастырылатын есептеулер сыртқы сауда келісімдерінің шарттары негізінде атқарылады.

Сыртқы сауда келісімнің «Тµлем шарттарында» жеткізілген тауар ‰шін тµлем банктік аударылым т‰рінде ж‰зеге асады деп анық кµрсетілуі тиіс. Аударылымды алушының банктік реквизиттері - есепшоттың нµмірі, экспорттаушы банктің аты, мекен - жайы кµрсетілуімен қатар атқарылу мерзімдері де нақтылануы қажет.

Банктік аударылым нысанындағы есеп айырысуларда келісушілердің бір жағы єрқашан тєуелділікпен ж±мыс істейді. Айталық, экспорттаушы ‰шін жеткізілген тауардың ауаударылым арқылы тµлемі дер кезінде атқарылмауы тєуекелдігі бар. Ал, импорттаушы ‰шін қ±ны алдын ала тµленіп қойылған тауардың дер кезінде жеткізілмеуі қаупі болары белгілі

Отандық банк тәжірибесінде банктердің есеп айырысу кассалық операциялар мынадай түрлерге бөлінеді:

Банктік шоттар ашу
Ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары
Алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы аударым операциялары,
Төлемнің шартын өзгерту не қайтару
Валюталық операцияларға бақылау жасау
Шоттың архивін беру
Шоттан қолма - қол ақша беру
Ұсақ ақшаларды ірілеп беру
Банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма - қол ақшаларды инкассациялау
Құндылықтарды жеткізіп беру

Отандық банктер есеп айырысу операцияларын ұйымдастырушылар болып табылады.

Есеп айырысу операциялар мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі:

Есеп айырысу субъектеріне қарай:

банктік емес секторлар (шаруашылық субъектілер) арасындағы банктер арқылы есеп айырысу
жеке сектор - үй шаруашылықтарының банктер арқылы есеп айырысулар
банктік сектор - банкаралық есеп айырысулар.

Есеп айырысу объектілеріне қарай:

тауарлы операциялар бойынша есеп айырысулар
бюджет және басқа бюджеттен тыс қорлармен аударымдар
банк ссудалары, вексельдер және басқа да міндеттемелері бойынша төлемдер

Есеп айырысу аумағына қарай:

І. Мемлекет ішіндегі есеп айырысулар, оның ішінде:

- бір қаланың ішінде

- қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылдарда

ІІ. Мемлекет арасында (халықаралық) есеп айырысулар.

Есеп айырысу уақытына қарай:

сауда операциясы басталғанға дейінгі (аванстық) төлемдер
мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер
коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған соң белгілі бір уақыттан кейінгі төлемдер
мерзімінен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін
ашық шот бойынша (жоспарлы), яғни тауарларды алған сайын үздіксіз төлемдер
мерзімі кейінге қалдырылған, яғни бастапқы белгіленген мерзімін ұзарту жолымен
мерзімі өтіп кеткен төлемдер, яғни төлем уақыты кешіктірілген

Есеп айырысу жүйелеріне қарай:

почта байланысы арқылы
телеграф - телетайп байланысы арқылы
телефон байланысы арқылы
электрондық байланыстар арқылы
SWIFT (дүниежүзілік банкаралық телекоммуникация қоғамы) жүйесі арқылы

Есеп айырысу формаларына қарай:

І. Қолма - қолсыз аударымдар (банктік), оның ішінде:

- кредиттік

- дебеттік

- ашық шот арқылы

- аккредитив

- инкассо

ІІ. Қолма - қол ақшалар (банкнота және монеталар) арқылы:

Есеп айырысу тәсіліне қарай:

- толық есеп айырысулар

- жартылай есеп айырысу

- өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу (клиринг) арқылы есеп айырысулар

Есеп айырысу құралдарына қарай:

І. Кредиттік аударымның құралдарымен есеп айырысулар, оның ішінде:

- төлем тапсырмасымен

ІІ. Дебеттік аударымдар құралдары мен есеп айырысулар, оның ішінде:

төлем талап - тапсырмасы
чек
вексель
инкассалық өкімдер

ІІ. Аралас құралдар арқылы есеп айырысулар, яғни бірде дебеттік, бірде кредиттік аударымдар түрінде болатын: аккредитив, пластикалық карточкалар, банктік аударымдар жіне т. б.

Есеп айырысу шамасына қарай: