Жануарларды қорғаудағы «Қызыл кітаптың» маңызы
Жоспар
1. Кіріспе
2. Жануарлар санының азаюына адамдардың тигізетін әсері
3. Жануарларды қорғаудағы «Қызыл кітаптың» маңызы
4.1. Насекомдарды қорғау
4.2. Балықтарды қорғау
4.3. Қосмекенділерді қорғау
4.4. Бауырмен жорғалаушыларды қорғау
4.5. Құстарды қорғау
4.6. Сүтқоректілерді қорғау
5. Жануарлар дүниесін қорғау заңдылығы
6. Қолданылған әдебиеттер
1. Кіріспе
2. Жануарлар санының азаюына адамдардың тигізетін әсері
3. Жануарларды қорғаудағы «Қызыл кітаптың» маңызы
4.1. Насекомдарды қорғау
4.2. Балықтарды қорғау
4.3. Қосмекенділерді қорғау
4.4. Бауырмен жорғалаушыларды қорғау
4.5. Құстарды қорғау
4.6. Сүтқоректілерді қорғау
5. Жануарлар дүниесін қорғау заңдылығы
6. Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен тығыз байланысты болады. Жануарлар тек өсімдіктермен қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға пайда да келтіреді. Олар атмосфераны көмірқышқыл газымен байытады, топырақты қиларымен тыңайтады, өсімдіктерді тозаңдандырады (насекомдар, кейбір құстар) және өсімдіктердің бір ауданнан екінші ауданға таралуына көмектеседі.
Жер бетінде және суда өмір сүретін хайуанаттар адам баласына тамақ, бағалы аң терілерін және тағы басқа да шикізаттар береді. Бүгінде дүниежүзі халықтарының жартысына жуығына белоктік заттар жетіспейді. Оның ішінде хайуанаттардан алынатын белокты заттардың жетіспеуі, 3 млн. тоннаға жетеді. Бұл 15 млн. тонна ет деген сөз. Сондықтан да мал шаруашылығын ғана дамытып қойымай, сонымен қатар балық және аңшылық шаруашылықтарын жедел жолға қоюдың да үлкен маңызы бар, оны Қазақстан мысалынан айқын көруге болады.
Біздің еліміз табиғат байлықтарының бірі-жануарлар дүниесі. Жалпы көлемі 2754 мың шаршы километр жерді алып жатқан Қазақстан территориясының кең байтақ жазық даласында, өзен-көлдерінде құнды тері, дәмді тамақ, дәрі-дәрмектік шикізат беретін жан-жануарлардың көптеген түрлері тіршілік етеді. Оған Қазақстанда балықтың 104 түрі, құстың 488 түрі және сүтқоректілердің 175 түрі өмір сүретіндігі айтсақ та жеткілікті. Елімізде осындай табиғат байлықтары қорғауға алынып, олардың қорының молайуына мүмкіндік жасау нәтижесінде аң-құстардың бірнеше түрінің саны айтарлықтай өсіп, халық шаруашылығына пайдаланып отыр. Бұл ретте Қазақстан бағалы аң терісін дайындау жөнінен балық республикалар ішінен екінші орын алады.
Сонымен қатар, Қазақстанда аса құнды кейбір аңдарды фермаларда өсіру кең стек жайып келеді. Қазір күміс-қара түлкі, көгілдір түлкі (песец), су күзені және саз камшаты қолда бағылады. Аң фермалары мемлекетке үлкен табыс береді. Сондықтан да аң фермаларының сонын өсіру-келешекте бағалы теріні көп алудың бірден-бір жолы.
Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен тығыз байланысты болады. Жануарлар тек өсімдіктермен қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға пайда да келтіреді. Олар атмосфераны көмірқышқыл газымен байытады, топырақты қиларымен тыңайтады, өсімдіктерді тозаңдандырады (насекомдар, кейбір құстар) және өсімдіктердің бір ауданнан екінші ауданға таралуына көмектеседі.
Жер бетінде және суда өмір сүретін хайуанаттар адам баласына тамақ, бағалы аң терілерін және тағы басқа да шикізаттар береді. Бүгінде дүниежүзі халықтарының жартысына жуығына белоктік заттар жетіспейді. Оның ішінде хайуанаттардан алынатын белокты заттардың жетіспеуі, 3 млн. тоннаға жетеді. Бұл 15 млн. тонна ет деген сөз. Сондықтан да мал шаруашылығын ғана дамытып қойымай, сонымен қатар балық және аңшылық шаруашылықтарын жедел жолға қоюдың да үлкен маңызы бар, оны Қазақстан мысалынан айқын көруге болады.
Біздің еліміз табиғат байлықтарының бірі-жануарлар дүниесі. Жалпы көлемі 2754 мың шаршы километр жерді алып жатқан Қазақстан территориясының кең байтақ жазық даласында, өзен-көлдерінде құнды тері, дәмді тамақ, дәрі-дәрмектік шикізат беретін жан-жануарлардың көптеген түрлері тіршілік етеді. Оған Қазақстанда балықтың 104 түрі, құстың 488 түрі және сүтқоректілердің 175 түрі өмір сүретіндігі айтсақ та жеткілікті. Елімізде осындай табиғат байлықтары қорғауға алынып, олардың қорының молайуына мүмкіндік жасау нәтижесінде аң-құстардың бірнеше түрінің саны айтарлықтай өсіп, халық шаруашылығына пайдаланып отыр. Бұл ретте Қазақстан бағалы аң терісін дайындау жөнінен балық республикалар ішінен екінші орын алады.
Сонымен қатар, Қазақстанда аса құнды кейбір аңдарды фермаларда өсіру кең стек жайып келеді. Қазір күміс-қара түлкі, көгілдір түлкі (песец), су күзені және саз камшаты қолда бағылады. Аң фермалары мемлекетке үлкен табыс береді. Сондықтан да аң фермаларының сонын өсіру-келешекте бағалы теріні көп алудың бірден-бір жолы.
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстанның «Қызыл кітабы» 1991ж. Алматы (Шеврон)
2. Науммов, Карташов, «зоология позвоночных»
3. Определитил позвоночных Казахстана
4. Табиғатты қорғау. 75-101бет. Алматы 1997ж.
5. өсімдік және топырақ экологиясы. Мамышев М. Алматы 1997ж.
6. Наука казахстана газет. 1997ж. 6-сентябрь.
1. Қазақстанның «Қызыл кітабы» 1991ж. Алматы (Шеврон)
2. Науммов, Карташов, «зоология позвоночных»
3. Определитил позвоночных Казахстана
4. Табиғатты қорғау. 75-101бет. Алматы 1997ж.
5. өсімдік және топырақ экологиясы. Мамышев М. Алматы 1997ж.
6. Наука казахстана газет. 1997ж. 6-сентябрь.
Жоспар
1. Кіріспе
2. Жануарлар санының азаюына адамдардың тигізетін әсері
3. Жануарларды қорғаудағы Қызыл кітаптың маңызы
4.1. Насекомдарды қорғау
4.2. Балықтарды қорғау
4.3. Қосмекенділерді қорғау
4.4. Бауырмен жорғалаушыларды қорғау
4.5. Құстарды қорғау
4.6. Сүтқоректілерді қорғау
5. Жануарлар дүниесін қорғау заңдылығы
6. Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен тығыз байланысты болады.
Жануарлар тек өсімдіктермен қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға
пайда да келтіреді. Олар атмосфераны көмірқышқыл газымен байытады,
топырақты қиларымен тыңайтады, өсімдіктерді тозаңдандырады (насекомдар,
кейбір құстар) және өсімдіктердің бір ауданнан екінші ауданға таралуына
көмектеседі.
Жер бетінде және суда өмір сүретін хайуанаттар адам баласына тамақ,
бағалы аң терілерін және тағы басқа да шикізаттар береді. Бүгінде дүниежүзі
халықтарының жартысына жуығына белоктік заттар жетіспейді. Оның ішінде
хайуанаттардан алынатын белокты заттардың жетіспеуі, 3 млн. тоннаға жетеді.
Бұл 15 млн. тонна ет деген сөз. Сондықтан да мал шаруашылығын ғана дамытып
қойымай, сонымен қатар балық және аңшылық шаруашылықтарын жедел жолға
қоюдың да үлкен маңызы бар, оны Қазақстан мысалынан айқын көруге болады.
Біздің еліміз табиғат байлықтарының бірі-жануарлар дүниесі. Жалпы
көлемі 2754 мың шаршы километр жерді алып жатқан Қазақстан территориясының
кең байтақ жазық даласында, өзен-көлдерінде құнды тері, дәмді тамақ, дәрі-
дәрмектік шикізат беретін жан-жануарлардың көптеген түрлері тіршілік етеді.
Оған Қазақстанда балықтың 104 түрі, құстың 488 түрі және сүтқоректілердің
175 түрі өмір сүретіндігі айтсақ та жеткілікті. Елімізде осындай табиғат
байлықтары қорғауға алынып, олардың қорының молайуына мүмкіндік жасау
нәтижесінде аң-құстардың бірнеше түрінің саны айтарлықтай өсіп, халық
шаруашылығына пайдаланып отыр. Бұл ретте Қазақстан бағалы аң терісін
дайындау жөнінен балық республикалар ішінен екінші орын алады.
Сонымен қатар, Қазақстанда аса құнды кейбір аңдарды фермаларда өсіру
кең стек жайып келеді. Қазір күміс-қара түлкі, көгілдір түлкі (песец), су
күзені және саз камшаты қолда бағылады. Аң фермалары мемлекетке үлкен табыс
береді. Сондықтан да аң фермаларының сонын өсіру-келешекте бағалы теріні
көп алудың бірден-бір жолы.
Жануарлар санының азаюына адамдардың тигізетін әсері
Табиғатта жануарлардың белгілі бір түрінінің жойылып кетуі және екінші
түрдің пайда болуы табиғи заңдылық. әрине, адам көптеген түрлердің жойылып
кетуіне себепкер болған бұл процесті де тездетеді. Бұл әсер бұдан 250 мың
жыл бұрын басталған. Европпада осыдан 100 мың жыл бұрын адамдар көптеген
жануарлардың, орман пілінің, алып бұғының, мамонттың құрып кетуіне тікелей
қатынасты.
Қазіргі адамның жер бетінде өмір сүріп келе жатқанына 40 мыңдай жыл
болан. Ол мал өсірумен және егіншілікпен осыдан тек 10 мың жыл шамасында
ғана шұғылдана бастаған.сондықтан да қалған 30 мың жыл бойына тамақ пен
киімнің көзі тек аңшылық қана болды. Европада шөппен қоректенетін ең ірі
аңдар – мамонттар, алып бұғылар қырылып біткенен кейін, олармен
қоректенетін – үңгір арыстаны, үңгір аюы да жойылып кетті.
Бұрын Қазақстандла мекендеген жабайы түйе, жабайы сиыр,жолбарыс,
солтүстік бұғысы, құлан сияқты аңдарды бұл күндері кездестіру қиын. Оған
мынадай деректі мысал келтіруге болады. Кейінгі екі мың жыл ішінде жер
бетінен жануарлардың 110 түрі жойылып кетті. Енді осы құрып кеткен
жануарларды уақыт өлшемімен салыстырып, қай кезеңде қалай өткендігін айта
кетейік. 110 түрдің үштен бір (38) ХVІІІ ғасыр уақыт ішінде құрып кетті,
келесі үштен бірі (36)тек өткен бір ғасырда ғана жойылып кеткен. Ал қалған
үштен бір (36) соңғы 50 жыл ішінде құрып отыр.
Адамдардың шаруашылық қызметі жануарлар дүниесіне күшті әсер тигізеді.
Соның нітижесінде хайуанаттардың біреулерінің саны өседі, екіншілерінің
саны азаяды, ал үшіншілері тіпті жойылып та кетеді.
Адамдардың жануарларға тигіззетін әсерін тікелей және жанама деп екіге
бөлуге болады.
Тікелей әсер етуге жануарларды қуалау, құртып жою және бір жерден
екінші жерге көшіру жатады. Жануарладың ішінде көбірек азап шегетіндер
кәсіптік маңызы үшін ауланатындары. Олардың терісі, еті, майы т.б.
шикізаттар үшін аулайды. Нәтижесінде олардың саны азаяды, тіпті кейбір
түрлері жойылып та кетеді.
Жануарларды есепсіз қалай болса солай аулаудың нәтижесінде саны күрт
азайып кеткенін әңгіме қылғанда Афримиканы мысалға алады. Африкаға ең
бірінші Европалықтар келгенде оңтүстік Африканың ірі жануарларын атып ала
бастаған. Жаңа Зеландияға жануарлар дүниесі өте аз, сондықтан Европадан,
Азиядан, Австралиядан, Америкадан құстың 31 түрін, сүтқоректілердің 34
түрін, балықтардың бірнеше түрін әкеліп жіберген. Олардың бәрі де сол жерге
жақсы көндігіп кеткен. Адамдар жануарларға тікелей әсіресе арам шөптер мен
ауыл шаруашылығының зиянкестерімен күресте химиялық заттардан өсетін
жануарларды да жатқызуға болады. Химиялық заттармен жұмыс істегенде
көпшілік жағдайда адамдарға пайдасы көп жануарлар өлімге ұшырайды. Сол
сияқты өндіріс қалдықтарын, улы заттарды ағын суларға жіберу арқылы бағалы
балықтарды су жануарларын уландырып өлтіру де жатады.
Адамдардың жануарға тигізетін жанама әсері техникалық процесске тікелей
байланысты, өзендерде тоғандардың салынуы, ағаштарды кесу, тың жерлерді
жырту, батпақты кептіру, қалаларды, жолдардысалу, ауаны, топырақты, суды
ластау т.б. міне жоғарыда айтылғандардың бәрі кәдімгі табиғат және
жануарлардың тіршілік жағдайын өзгертеді.
Қаланың өсуі жануарлар өмірін түбімен өзгертеді, көпшілік ірі
сүтқоректілер құрып кетеді.
Жануарлардың көптеген түрлері өзгерген орта жадайына төзе алмай басқа
жерлерге көшуге мәжбұр болады немесе көндіге алмай өледі. Адам шаруашылық
қызметінің әсерінен өмір сүру ортасы нашарлағанда жануарлардың сан мөлшері
азаяды. Мысалы: Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді щергенде тың даланың
тұрғыны суырдың саны бірте-бірте азая бастады.. далалы жерге тіршілік етуге
бейімделген дуадақ пен безгелдек де ұя салуға қолайлы жер таппай туған
жерін тастауға мәжбүр болды. Қазір Қазақстанда олардың саны өте аз.
Жануарлардың кейбір түрлері өзгерген ортаға бейімделіп саны көбейіп,
жан-жаққа тарала береді. Көгершіндер, қала торғайы, ала қарға және тағы
басқалар.
Жануарлар қорғаудағы “Қызыл кітаптың” маңызы.
Біздің елімізде жануарларды қорғауды ұйымдастыру негізгі екі бағытта
жүргізіледі. Оның ірі қорықтар ұйымдастыру да, екінші кәсіптік маңызы бар
жануарларды пайдалану барысында сақтайтын қорық. Бұл екі бағыт та қажет,
әрі олар бір-бірін толықтырып отырады.
Жануарларды қорғау-ең алдымен олардың тіршілік ететін жерлерін қорғау
деген сөз.
Айгаладағы ортаның өзгеруіне, әсіресе, жануарлар өте сезімтал келеді
жаңа ортада олардың кейбіреуінің саны бірте-бірте азайып, тіпті жойылып
кетуге дейін барады. Мәселен, сыр және Іле өзендерінің қамысты қопаларында
қырқыншы жылдарға дейін жолбарыстың мекендегені, отызыншы жылдарға дейін
даламызда құланның үйір-үйірімен жосып жүргендігі бүгінде аңызға айналып
отыр. Оларды кең-байтақ република территориясынан кездестіру қиын.
Сондықтан да хайуанаттар жүниесін қорғап, олардың қорын үнемі молайтып,
отыру-табиғат қорғау саласындағы ең өзекті мәселені бірі. Енді барлық сирек
және жойылып кету қаупіндегі түрлері осы Одақ жасаған “Қызыл кітапқа”
тіркеледі.
1968 жылғы халықаралық “Қызыл кітапқа” сүтқоректі жануарлардың 292
түрі, құстың 287 түрі, қосмекенділердің 36 түрі және бауырмен
жорғалаушылардың 119 түрі енді. Халықаралық “Қызыл кітапқа” КСРО
территориясын мекендеген аң-құстың 24 түрі. Олардың құрамында Қазақстан
жерінде тіршілік ететін құлан, қарақұйрық, барыс, қызыл қасқыр, қарақал,
гепарт, көк сиыр, камшат, ақ тырна мен елікті шағала сияқты жануарлар бар.
Осы “Қызыл кітапқа” тізімі тіркелген хайуанаттарды қорғап, қорын молайтып
отыру жауапкершілігі сол аң-құс мекендейтін жерге жүктелді.
“Қызыл кітапті” жарыққа шықанмен оған байланысты жүргізілетін жұмыстар
аяқталмай, керісінше, жаңадан қолға алынып отыр десе де болады. өйткені бұл
кітап аса қамқорлықты қажет ететін жануарлар әрбір түрімен жеке-жеке
таныстырып өтетін жәй альбом не атлас қана емес, ол-сол аң-құстарды қорғап,
қорғап қорын молайту мәселесін шешуге, жүзеге асыруға көмектесетін маңызды
құрал. Ол сирек кездесетін хайуанаттарды қорғау ісін ғылыми негізге
жүргізуге жол ашады.
Осы орайда белді ақындарымыздың бірі, Қазақстан мемлекеттік және
Қазақстан Ленин комсомолы сыйлықтарының лаурияты Қадір Мырзалиевтің “Қызыл
кітап” атты поэмасы еріксіз ойға алады.
Отыра алмас ұл шыдап
Қызың шыдап
Жоғалғандар тізімі – ұзын шұбақ
Қызыл кітап –
Мезгілсіз кеткендердің
Бастарына қойылған қызыл шырақ
1978 жылғы қаңтардың 16-да Қазақстанда министрлер Кеңесі Қазақстанда
сирек кездесетін және жойылып кету қаупіндегі өсімдіктер мен хайуанаттардың
“Қызыл кітабы” бекіту туралы қаулы қабылданды. Бұл кітапқа республика
болымдары кең-байтақ даламызда мекендейтін, саны сирек, жойылып кету
қаупінде тұрған сүтқоректілердің 31 түрін, құстық 43 түрін, балықтың 4
түрін, баурмен жорғалаушылардың 8 түрін және қосмекенділердің 1 түрін
енгізді.
Насекомдарды қорғау
Насекомдар еласы буынақтылардың ішінде ең көп жануарлар тобы. Шын
мәнінде насекомдардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы зор. Олардың
арасында ауыл, орман шаруашылықтарының зиянкестері, адам мен жануарлардың
паразиттері бар. Десе де олардың ішінде зиянкестерді құрайтын пайдалы түрі
көп. әр түрлі азықтық зат беретін (бал, прополюс, жібек, лак бояулары) және
пайдалы насекомдарды табиғата қорғайды, лабораториялық жағдайда көбейтеді,
арнаулы омарталарда өсіреді. Омарта мен жібек шаруашылығы-халық
шаруашылығының негізгі саласының бірі.
Насекомдардың ішінде жыртқыш насекомдар көп кездеседі. әрине паразиттер
де кездеседі. Ағаштардың зиянкестерін көп мөлшерде құртатын насекомдардың
бірі жирен орман құмырсқасы. Сыртқы ортаның ластануынан, сол сияқты
құмырсқа илеуін бұзудың салдарынан кейінгі жылдары бұл пайдалы
насекомдардың саны күрт азайды. Рас, қорғау мәселесіне көп көңіл
бөлгендіктен соңғы кездерде құмысқа саны өсті. Олардың неігізгі жаулары
тоқылдақ, борсық, жабайы шошқа, аю және адам.
Балықтарды қорғау
Дүние жүзінде балықтардың 20 мыңға жуық түрі бар. ТМД суларында балық
түрі 1500-дей деп саналса, соның 250-300-дейінің кәсіпшілік маңызы бар.
Қазіргі кезде дүние жүзінде жылына 70 млн. тонна балық ауланса, соның 10
проценеті ТМД-ның иесіне тиді.
Есепсіз аулау-бұл құбылыс көпшілік теңіздер мен ішкі су көздерінде
кеңінен таралған. Есепсіз аулау салдарынан есймеген жас балықтарды аулап
олардың популяциясына әсерін тигізіп, сандарының өсуіне кедергі жасап,
тіпті сол түрдің құрып кетуіне себепші болды. Балық шаруашылығының ең басты
міндеті есепсіз аулау мен күрес жүргізу.
Суды лайлау мен уландыру да балықтардың қорына керісінше әсерін
тигізедіү. Теңіз және тұұщы сулырының әртүрлі заттар мен ластануы қазіргі
жағдайжа кең өріс алып келеді. әсіресе өндіріс орындарының құрамында ауыр
металдардың тұздары, синтетикалық жуу құралы радиоктивті және мұнай
қалдықтарымен таза суларды ластауы онда тіршілік ететін балықтар үшін өте
қауіпті. Кейінгі жылдары ағын суларды тазалау, ластамау бағытында көптеген
жұмыстар жасалуда, бірақ алдағы уақыттарда бұл бағытта істейтің жұмыстар
өте көп.
Қосмекенділерді қорғау
Қосмекенділер табиғаттың көне дәуірінің тамаша туындысы. Олар жер
бетінде осыдан 300 мың жыл бұрын шыққан. Қосмекенділердің құрлыққа шығуын
жануарлар дүниесінің дамуындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Кіріспе
2. Жануарлар санының азаюына адамдардың тигізетін әсері
3. Жануарларды қорғаудағы Қызыл кітаптың маңызы
4.1. Насекомдарды қорғау
4.2. Балықтарды қорғау
4.3. Қосмекенділерді қорғау
4.4. Бауырмен жорғалаушыларды қорғау
4.5. Құстарды қорғау
4.6. Сүтқоректілерді қорғау
5. Жануарлар дүниесін қорғау заңдылығы
6. Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Табиғатта жануарлар мен өсімдіктер бір-бірімен тығыз байланысты болады.
Жануарлар тек өсімдіктермен қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға
пайда да келтіреді. Олар атмосфераны көмірқышқыл газымен байытады,
топырақты қиларымен тыңайтады, өсімдіктерді тозаңдандырады (насекомдар,
кейбір құстар) және өсімдіктердің бір ауданнан екінші ауданға таралуына
көмектеседі.
Жер бетінде және суда өмір сүретін хайуанаттар адам баласына тамақ,
бағалы аң терілерін және тағы басқа да шикізаттар береді. Бүгінде дүниежүзі
халықтарының жартысына жуығына белоктік заттар жетіспейді. Оның ішінде
хайуанаттардан алынатын белокты заттардың жетіспеуі, 3 млн. тоннаға жетеді.
Бұл 15 млн. тонна ет деген сөз. Сондықтан да мал шаруашылығын ғана дамытып
қойымай, сонымен қатар балық және аңшылық шаруашылықтарын жедел жолға
қоюдың да үлкен маңызы бар, оны Қазақстан мысалынан айқын көруге болады.
Біздің еліміз табиғат байлықтарының бірі-жануарлар дүниесі. Жалпы
көлемі 2754 мың шаршы километр жерді алып жатқан Қазақстан территориясының
кең байтақ жазық даласында, өзен-көлдерінде құнды тері, дәмді тамақ, дәрі-
дәрмектік шикізат беретін жан-жануарлардың көптеген түрлері тіршілік етеді.
Оған Қазақстанда балықтың 104 түрі, құстың 488 түрі және сүтқоректілердің
175 түрі өмір сүретіндігі айтсақ та жеткілікті. Елімізде осындай табиғат
байлықтары қорғауға алынып, олардың қорының молайуына мүмкіндік жасау
нәтижесінде аң-құстардың бірнеше түрінің саны айтарлықтай өсіп, халық
шаруашылығына пайдаланып отыр. Бұл ретте Қазақстан бағалы аң терісін
дайындау жөнінен балық республикалар ішінен екінші орын алады.
Сонымен қатар, Қазақстанда аса құнды кейбір аңдарды фермаларда өсіру
кең стек жайып келеді. Қазір күміс-қара түлкі, көгілдір түлкі (песец), су
күзені және саз камшаты қолда бағылады. Аң фермалары мемлекетке үлкен табыс
береді. Сондықтан да аң фермаларының сонын өсіру-келешекте бағалы теріні
көп алудың бірден-бір жолы.
Жануарлар санының азаюына адамдардың тигізетін әсері
Табиғатта жануарлардың белгілі бір түрінінің жойылып кетуі және екінші
түрдің пайда болуы табиғи заңдылық. әрине, адам көптеген түрлердің жойылып
кетуіне себепкер болған бұл процесті де тездетеді. Бұл әсер бұдан 250 мың
жыл бұрын басталған. Европпада осыдан 100 мың жыл бұрын адамдар көптеген
жануарлардың, орман пілінің, алып бұғының, мамонттың құрып кетуіне тікелей
қатынасты.
Қазіргі адамның жер бетінде өмір сүріп келе жатқанына 40 мыңдай жыл
болан. Ол мал өсірумен және егіншілікпен осыдан тек 10 мың жыл шамасында
ғана шұғылдана бастаған.сондықтан да қалған 30 мың жыл бойына тамақ пен
киімнің көзі тек аңшылық қана болды. Европада шөппен қоректенетін ең ірі
аңдар – мамонттар, алып бұғылар қырылып біткенен кейін, олармен
қоректенетін – үңгір арыстаны, үңгір аюы да жойылып кетті.
Бұрын Қазақстандла мекендеген жабайы түйе, жабайы сиыр,жолбарыс,
солтүстік бұғысы, құлан сияқты аңдарды бұл күндері кездестіру қиын. Оған
мынадай деректі мысал келтіруге болады. Кейінгі екі мың жыл ішінде жер
бетінен жануарлардың 110 түрі жойылып кетті. Енді осы құрып кеткен
жануарларды уақыт өлшемімен салыстырып, қай кезеңде қалай өткендігін айта
кетейік. 110 түрдің үштен бір (38) ХVІІІ ғасыр уақыт ішінде құрып кетті,
келесі үштен бірі (36)тек өткен бір ғасырда ғана жойылып кеткен. Ал қалған
үштен бір (36) соңғы 50 жыл ішінде құрып отыр.
Адамдардың шаруашылық қызметі жануарлар дүниесіне күшті әсер тигізеді.
Соның нітижесінде хайуанаттардың біреулерінің саны өседі, екіншілерінің
саны азаяды, ал үшіншілері тіпті жойылып та кетеді.
Адамдардың жануарларға тигіззетін әсерін тікелей және жанама деп екіге
бөлуге болады.
Тікелей әсер етуге жануарларды қуалау, құртып жою және бір жерден
екінші жерге көшіру жатады. Жануарладың ішінде көбірек азап шегетіндер
кәсіптік маңызы үшін ауланатындары. Олардың терісі, еті, майы т.б.
шикізаттар үшін аулайды. Нәтижесінде олардың саны азаяды, тіпті кейбір
түрлері жойылып та кетеді.
Жануарларды есепсіз қалай болса солай аулаудың нәтижесінде саны күрт
азайып кеткенін әңгіме қылғанда Афримиканы мысалға алады. Африкаға ең
бірінші Европалықтар келгенде оңтүстік Африканың ірі жануарларын атып ала
бастаған. Жаңа Зеландияға жануарлар дүниесі өте аз, сондықтан Европадан,
Азиядан, Австралиядан, Америкадан құстың 31 түрін, сүтқоректілердің 34
түрін, балықтардың бірнеше түрін әкеліп жіберген. Олардың бәрі де сол жерге
жақсы көндігіп кеткен. Адамдар жануарларға тікелей әсіресе арам шөптер мен
ауыл шаруашылығының зиянкестерімен күресте химиялық заттардан өсетін
жануарларды да жатқызуға болады. Химиялық заттармен жұмыс істегенде
көпшілік жағдайда адамдарға пайдасы көп жануарлар өлімге ұшырайды. Сол
сияқты өндіріс қалдықтарын, улы заттарды ағын суларға жіберу арқылы бағалы
балықтарды су жануарларын уландырып өлтіру де жатады.
Адамдардың жануарға тигізетін жанама әсері техникалық процесске тікелей
байланысты, өзендерде тоғандардың салынуы, ағаштарды кесу, тың жерлерді
жырту, батпақты кептіру, қалаларды, жолдардысалу, ауаны, топырақты, суды
ластау т.б. міне жоғарыда айтылғандардың бәрі кәдімгі табиғат және
жануарлардың тіршілік жағдайын өзгертеді.
Қаланың өсуі жануарлар өмірін түбімен өзгертеді, көпшілік ірі
сүтқоректілер құрып кетеді.
Жануарлардың көптеген түрлері өзгерген орта жадайына төзе алмай басқа
жерлерге көшуге мәжбұр болады немесе көндіге алмай өледі. Адам шаруашылық
қызметінің әсерінен өмір сүру ортасы нашарлағанда жануарлардың сан мөлшері
азаяды. Мысалы: Қазақстанда тың және тыңайған жерлерді щергенде тың даланың
тұрғыны суырдың саны бірте-бірте азая бастады.. далалы жерге тіршілік етуге
бейімделген дуадақ пен безгелдек де ұя салуға қолайлы жер таппай туған
жерін тастауға мәжбүр болды. Қазір Қазақстанда олардың саны өте аз.
Жануарлардың кейбір түрлері өзгерген ортаға бейімделіп саны көбейіп,
жан-жаққа тарала береді. Көгершіндер, қала торғайы, ала қарға және тағы
басқалар.
Жануарлар қорғаудағы “Қызыл кітаптың” маңызы.
Біздің елімізде жануарларды қорғауды ұйымдастыру негізгі екі бағытта
жүргізіледі. Оның ірі қорықтар ұйымдастыру да, екінші кәсіптік маңызы бар
жануарларды пайдалану барысында сақтайтын қорық. Бұл екі бағыт та қажет,
әрі олар бір-бірін толықтырып отырады.
Жануарларды қорғау-ең алдымен олардың тіршілік ететін жерлерін қорғау
деген сөз.
Айгаладағы ортаның өзгеруіне, әсіресе, жануарлар өте сезімтал келеді
жаңа ортада олардың кейбіреуінің саны бірте-бірте азайып, тіпті жойылып
кетуге дейін барады. Мәселен, сыр және Іле өзендерінің қамысты қопаларында
қырқыншы жылдарға дейін жолбарыстың мекендегені, отызыншы жылдарға дейін
даламызда құланның үйір-үйірімен жосып жүргендігі бүгінде аңызға айналып
отыр. Оларды кең-байтақ република территориясынан кездестіру қиын.
Сондықтан да хайуанаттар жүниесін қорғап, олардың қорын үнемі молайтып,
отыру-табиғат қорғау саласындағы ең өзекті мәселені бірі. Енді барлық сирек
және жойылып кету қаупіндегі түрлері осы Одақ жасаған “Қызыл кітапқа”
тіркеледі.
1968 жылғы халықаралық “Қызыл кітапқа” сүтқоректі жануарлардың 292
түрі, құстың 287 түрі, қосмекенділердің 36 түрі және бауырмен
жорғалаушылардың 119 түрі енді. Халықаралық “Қызыл кітапқа” КСРО
территориясын мекендеген аң-құстың 24 түрі. Олардың құрамында Қазақстан
жерінде тіршілік ететін құлан, қарақұйрық, барыс, қызыл қасқыр, қарақал,
гепарт, көк сиыр, камшат, ақ тырна мен елікті шағала сияқты жануарлар бар.
Осы “Қызыл кітапқа” тізімі тіркелген хайуанаттарды қорғап, қорын молайтып
отыру жауапкершілігі сол аң-құс мекендейтін жерге жүктелді.
“Қызыл кітапті” жарыққа шықанмен оған байланысты жүргізілетін жұмыстар
аяқталмай, керісінше, жаңадан қолға алынып отыр десе де болады. өйткені бұл
кітап аса қамқорлықты қажет ететін жануарлар әрбір түрімен жеке-жеке
таныстырып өтетін жәй альбом не атлас қана емес, ол-сол аң-құстарды қорғап,
қорғап қорын молайту мәселесін шешуге, жүзеге асыруға көмектесетін маңызды
құрал. Ол сирек кездесетін хайуанаттарды қорғау ісін ғылыми негізге
жүргізуге жол ашады.
Осы орайда белді ақындарымыздың бірі, Қазақстан мемлекеттік және
Қазақстан Ленин комсомолы сыйлықтарының лаурияты Қадір Мырзалиевтің “Қызыл
кітап” атты поэмасы еріксіз ойға алады.
Отыра алмас ұл шыдап
Қызың шыдап
Жоғалғандар тізімі – ұзын шұбақ
Қызыл кітап –
Мезгілсіз кеткендердің
Бастарына қойылған қызыл шырақ
1978 жылғы қаңтардың 16-да Қазақстанда министрлер Кеңесі Қазақстанда
сирек кездесетін және жойылып кету қаупіндегі өсімдіктер мен хайуанаттардың
“Қызыл кітабы” бекіту туралы қаулы қабылданды. Бұл кітапқа республика
болымдары кең-байтақ даламызда мекендейтін, саны сирек, жойылып кету
қаупінде тұрған сүтқоректілердің 31 түрін, құстық 43 түрін, балықтың 4
түрін, баурмен жорғалаушылардың 8 түрін және қосмекенділердің 1 түрін
енгізді.
Насекомдарды қорғау
Насекомдар еласы буынақтылардың ішінде ең көп жануарлар тобы. Шын
мәнінде насекомдардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы зор. Олардың
арасында ауыл, орман шаруашылықтарының зиянкестері, адам мен жануарлардың
паразиттері бар. Десе де олардың ішінде зиянкестерді құрайтын пайдалы түрі
көп. әр түрлі азықтық зат беретін (бал, прополюс, жібек, лак бояулары) және
пайдалы насекомдарды табиғата қорғайды, лабораториялық жағдайда көбейтеді,
арнаулы омарталарда өсіреді. Омарта мен жібек шаруашылығы-халық
шаруашылығының негізгі саласының бірі.
Насекомдардың ішінде жыртқыш насекомдар көп кездеседі. әрине паразиттер
де кездеседі. Ағаштардың зиянкестерін көп мөлшерде құртатын насекомдардың
бірі жирен орман құмырсқасы. Сыртқы ортаның ластануынан, сол сияқты
құмырсқа илеуін бұзудың салдарынан кейінгі жылдары бұл пайдалы
насекомдардың саны күрт азайды. Рас, қорғау мәселесіне көп көңіл
бөлгендіктен соңғы кездерде құмысқа саны өсті. Олардың неігізгі жаулары
тоқылдақ, борсық, жабайы шошқа, аю және адам.
Балықтарды қорғау
Дүние жүзінде балықтардың 20 мыңға жуық түрі бар. ТМД суларында балық
түрі 1500-дей деп саналса, соның 250-300-дейінің кәсіпшілік маңызы бар.
Қазіргі кезде дүние жүзінде жылына 70 млн. тонна балық ауланса, соның 10
проценеті ТМД-ның иесіне тиді.
Есепсіз аулау-бұл құбылыс көпшілік теңіздер мен ішкі су көздерінде
кеңінен таралған. Есепсіз аулау салдарынан есймеген жас балықтарды аулап
олардың популяциясына әсерін тигізіп, сандарының өсуіне кедергі жасап,
тіпті сол түрдің құрып кетуіне себепші болды. Балық шаруашылығының ең басты
міндеті есепсіз аулау мен күрес жүргізу.
Суды лайлау мен уландыру да балықтардың қорына керісінше әсерін
тигізедіү. Теңіз және тұұщы сулырының әртүрлі заттар мен ластануы қазіргі
жағдайжа кең өріс алып келеді. әсіресе өндіріс орындарының құрамында ауыр
металдардың тұздары, синтетикалық жуу құралы радиоктивті және мұнай
қалдықтарымен таза суларды ластауы онда тіршілік ететін балықтар үшін өте
қауіпті. Кейінгі жылдары ағын суларды тазалау, ластамау бағытында көптеген
жұмыстар жасалуда, бірақ алдағы уақыттарда бұл бағытта істейтің жұмыстар
өте көп.
Қосмекенділерді қорғау
Қосмекенділер табиғаттың көне дәуірінің тамаша туындысы. Олар жер
бетінде осыдан 300 мың жыл бұрын шыққан. Қосмекенділердің құрлыққа шығуын
жануарлар дүниесінің дамуындағы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz