Аграрлық саясат

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Аграрлық саясат

Жаңа аграрлық саясат жарияланса . . .

Әлемдік экономикалық дағдарыс кезеңінде әр мемлекеттің міндеті - қарапайым тұрғындарды әлеуметтік қорғау мен оларды жұмыспен қамту. Биылғы Жолдауда дағдарысқа қарсы шаралар белгіленді.
Соңғы екі жылда Жолдау арқылы атқарушы органдарға азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету тапсырылды, бірақ Үкімет аграрлық саланың дамуын экстенсивті түрде, яғни жылдағы жиналатын астық көлемі мен мал басының өсуімен бағалайды. Бұл саланы мемлекеттік қолдау науқаншылықпен өтуде, олар көктемгі егін және күздегі жинау, тұрақтылық қорына астық сатып алу, күздік жәрмеңкелер өткізу. Барлық жұмыс азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету айдарымен атқарылуда, бірақ мазмұнында түпкілікті өзгерістер жоқ.
Ауылға деген 120 миллиард теңге он бір ірі жоба мен көктемгі егістен ауыспайды. Ауыл шаруашылығындағы басқа тауар өндірушілерге қаржы әлі жетпей жатыр. Қазақстандықтардың тағам ретінде пайдаланатын астық мөлшері - 1, 65 млн тонна. «Басқа тағам түрлері жетпей жатқанда миллиардтаған астық, оған мемлекет шығыны керек пе» деген сұрақ туады. Мемлекеттің астық сатып алу көлемін ішкі сұраныс деңгейіне дейін азайтуды сонау 1993 жылы айтқан болатын. Жолдауда айтылған үндеудің бір тетігі - елді еңбекке жұмылдыру. Қазақстан халқының 47 пайызы ауылда, көпшілігі еңбекке жарамды. Олардың потенциалын пайдалану жолы дағдарыс жағдайында жаңа аграрлық саясат жариялау. Жаңа саясаттың мазмұны:
• Жергілікті жерде өндірілетін азық-түлікпен әр отбасының және ауыл, село, кент, аудан, қала, облыс тұрғындарының өз-өздерін қамтамасыз етуі;
• Өзін-өзі қамтамасыз ету межесі кем дегенде 80 пайыз болуы керек;
• Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету халықтың тамақ өнімдерінің он түрінің тұтыну деңгейімен бағаланады. Оған нан және жарма өнімдері, ет және ет өнімдері, балық және теңіз өнімдері, сүт және сүт өнімдері, жұмыртқа, май және мал майы, жемістер, көкөністер, картоп, қант және кондитерлік өнімдер жатады. Олар адамның физиологиялық тамақтану қажеттілігі ескеріле отырып, әр адамның тағам түрлерін жылына орта есеппен килограмм мөлшерінде пайдалануымен анықталады.
• Өндірістік формула «шикізат - тауар». Ол үшін ауыл және аудан көлемінде шағын кластерлер жасақталады. Олар жергілікті жерлерде өндіруге тиімді ауыл шаруашылығы шикізатынан, тағам өндіру технологиясынан, сервистік қызметтерден және тұтынушыларға тиімді бағамен жеткізу саясатынан тұрады. Заңдық ұйымдастыру түрлері Азаматтық кодекске сәйкес ассоциация, өндірістік кооператив, ЖШС, т. б. болуы мүмкін. Көрсеткіш егілген егіс пен мал саны емес, өндірілген тағам көлемі мен сапасы болып табылады, яғни шығарылған тауармен бағаланады. Келешекте өндірістік-экономикалық қатынастардың дамуы негізінде агросиндикаттар, агрокартельдер құрылуы мүмкін;
• Шағын кластерлер (микрокластерлер) арқылы мемлекеттік тапсырыс беру, қаржыландыру және несиелендіру ауыл шаруашылығындағы шағын өндірістер мен сервистік қызметтердің бірігуіне жол ашады. Көптен айтылып жүрген проблема - шаруашылықтарды ірілендіру;
• Жаңа аграрлық саясатты орындауды бірінші кезекте аудан әкімдеріне жүктеу қажет. Барлық реформаны солардың деңгейінде бастау керек. Әкімдер жергілікті жердегі жағдайды біледі, адам ресурстарын пайдалану жолын табады;
• Қазақстанның жаңа аграрлық саясаты, тағам өндірісіне деген бетбұрыс келешекте шынайы түрде тамақ индустриясын қалыптастырады.
Қалыптасқан жағдайды ескере отырып, Қауіпсіздік кеңесінде «Мемлекеттік азық-түлік қауіпсіздігі туралы» мәселені шұғыл қарау қажет.
Кезінде «Ауыл экономикасы көтерілмей, ел экономикасы көтерілмейді» деп Елбасының өзі айтқаны белгілі. Сондықтан бұл іс - бір ғана Ауыл шаруашылығы министрлігінің жұмысы емес, бүкілхалықтық миссия. Оны орындау, көпшілікті жұмылдыру тек Президенттің жеке қайраты мен «Нұр Отан» халықтық демократиялық партиясының ұйымдастырушылық қабілетінің арқасында болмақ.

Үкіметтің аграрлық саясатына байланысты қазіргі жұмысы - Парламент бекіткен үшжылдық бюджеттегі 350 млрд теңге мен Ұлттық қордан бөлінген қайтарымды 120 млрд теңгені игеру болып отыр. Қаржы ресурстары «Қазагро» ұлттық холдингі арқылы 11 бағытта жұмсалмақшы. Үкімет аграрлық саланың дамуын экстенсивті түрде, яғни жылдағы жиналатын астық көлемі мен мал басының өсуімен бағалайды. Бұл саланы мемлекеттік қолдау науқаншылықпен өтуде, олар - көктемгі егін және күздегі жинау, тұрақтылық қорға астық сатып алу, маусымдық жәрмеңкелер өткізу, Астана және Алматы қалаларының азық-түлік белдеулерін жасау. Бұл жұмыстар соңғы жылдары азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету айдарымен атқарылуда, бірақ мазмұнында түпкілікті өзгерістер жоқ.

Қазақстанның аграрлық саясатын қалыптастырудағы ғылыми пікірлер өндірісті шоғырландыру, агротехнологияға өзгерістер енгізу, агробанк құру т. б. мәселелердің төңірегінде. Бірақ экономиканың аграрлық саласын ауқымды мемлекеттік реттеу жөніндегі пікірлер жоқ.

Сондықтан көп жылдар бойы қалыптасып келе жатқан әлемдегі азық-түлік тапшылығы мен әлемдік экономикалық дағдарысты және келешектегі дамуды (посткризис) ескере отырып, Қазақстан өзінің жаңа аграрлық саясатын қалыптастыруы керек.

Қазақстанның жаңа аграрлық саясатының концепциясы:
1. Мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін әр адамның тамақтану физиологиялық қажеттілігінен бастау. Қазақстандағы бекітілген нормаларды халықаралық стандарттарға сәйкес қайта қарау.
2. Мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемасын шешуді кешенді және жүйелі түрде жүргізу.

Қазақстанның жаңа аграрлық саясатының мақсаты - мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету, яғни отандық сапалы тағам өнімдерімен халықты қамтамасыз ету көрсеткішін 80 пайызға жеткізу және оған тұтынушылардың қолжетімдігін жақсарту. Атап айтқанда, ауыл тұрғындарының тағам түрлерімен өздерін толық қамтамасыз етуі және қала тұрғындарына отандық өнімдерді арзан бағамен жеткізу. Түпкі мақсат - аграрлық салада шикізаттық экономикадан арылып, Қазақстанның тағам индустриясы дамыған елдердің қатарына қосылуына батыл қадам жасау.

Сонымен қатар уақыт ұттырмай импортталған азық-түліктердің санитарлық-эпидемиологиялық, экологиялық тазалығы мен жоғары сапалылығын қамтамасыз ету. Мал шаруашылығын дендеген жұқпалы аурулардан арылту, медициналық ветеринария жұмысын жолға қою.

Ұсынылып отырған аграрлық саясаттың жаңалығы бұрынғыша ауылшаруашылық саласын, яғни шикізат өндіруді мемлекеттік қолдау емес, тағам мен ауылшаруашылық өнімдерінен жасалатын қазақстандық тауарларды дайындауды қолдау. Шикізат шығарушы ауылшаруашылық өндірісі мен тағамдық және басқа да тауар өндірушілердің бірігуіне жол ашу. Яғни аудан деңгейінде микрокластерлер ашу. Бұл ауыл экономикасын индустрияландырудағы шынайы іс-қимыл болмақ.

Қазақстанның жаңа аграрлық саясатының принциптері:
- ауылдың әлеуметтік-экономикалық жағдайы мен ауыл шаруашылығы саласының дамуын макроэкономика және әкімшілік реформа тұрғысында бөліп қарау. Ауылға бюджеттен бөлінетін қаржы үлесі қалалар мен тең, яғни 50 пайызға дейін жетуі керек, ал ауылшаруашылық өндірісімен айналысатындарға несие және субсидия түрінде беріледі;
- елді мекендер мен аймақтардың тағам өнімдерімен өзін-өзі қамтамасыз етуі;
- ауыл экономикасын әкімшілік реттеу мен реформаны төменнен, яғни ауыл және аудан әкімдерінің деңгейінен бастау;
- азық-түлік қауіпсіздігіне байланысты қажетті тағамдардың түрлерін өндіруді үкімет пен жергілікті атқарушы органдардың бақылау мен жауапкершіліктерінде болуы;
- мемлекеттік қаржылық қолдауды тек халыққа қажетті тағамдардың керекті мөлшерін өндіруге және оны ұқсатуға бағыттау;
- қаражатты мемлекеттің үлесі бар екінші деңгейлі банктер арқылы микрокредиттік ұйымдардың қатысуымен және жергілікті атқарушы органдардың бақылауымен жұмсау.

Қазақстанның жаңа аграрлық саясатының тәсілі:
- Әкімшілік ресурсты тиімді пайдалану.
- Қаржылық-экономикалық реттеу.
- Интеграциялау.
- Мамандандыру (специализация) .
- Тағам өндірісін ауылшаруашылық өнімін өндірушілермен, сервистік қызметпен байланыстыра қарау, оларды бір жүйе есебінде қаржыландыру, аудан және ауыл деңгейінде микрокластерлер қалыптастыру. Нәтижесінде, осы күнге дейін басы бірікпей жүрген шаруа қожалықтары мен үй шаруашылықтары кооперацияланады, тиімді өнім шығаруға бірыңғайланады.

Қазақстанның жаңа аграрлық саясатының маңыздылығы:
1. Қазақстанның аграрлық саласы мен мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін сақтау көрсеткіші Дүниежүзілік сауда ұйымының талабына сәйкестенеді.
2. Азық-түлік индустриясын қалыптастыру мыңдаған жұмыс орындарының ашылуы мен ауылда тұратын адамдардың материалдық жағдайының көтерілуіне жағдай туғызады.
3. Қазақстандық тауар брендтерінің қалыптасуы.
4. Азық-түлік тауарларының экспорттық мүмкіндіктерінің өсуі.
5. Деурбанизация және кіші қалалар санының артуына мүмкіндік туады. Ол мемлекеттің қорғаныс қабілетін нығайтып, қауіпсіздігінде маңызды рөл атқарады.
6. Ауыл экономикасының қалыптасуы, әлеуметтік-экологиялық жағдайдың жақсаруы халық санының өсу динамикасын жеделдетеді.
7. Мемлекеттің 90 пайыздан астам территориясын қамтитын, халықтың 47 пайыз тұратын ауыл экономикасы саяси тұрақтылықтың қайнар көзі болмақ;
8. Ішкі және сыртқы инвестициялық мүмкіндіктер ашылады.
9. Екінші деңгейлі банктердің аймақтық жүйелері, басқа да қаржылық институттар дамиды және нығаяды.
10. Республиканың өндірістік көрсеткіштері жақсарады және шағын және орта бизнесі дамыған индустриалды мемлекет қалыптасады.

Қазақстанның жаңа аграрлық саясатының мазмұны:
1. Қазақстанның жаңа аграрлық саясаты әр адамның тағам түрлерін жылына орта есеппен келі мөлшерінде пайдалану көрсеткішіне байланысты жасақталады және оның негізінде ауыл, аудан, қала, облыс көлемінде тағам ассортименттерін өздерінің өндірулері мен сырттан әкелінуі балансы анықталады. Соның негізінде әр аймақтың азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету қызметі орындалады;
2. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету халықтың тамақ өнімдерінің он түрінің тұтыну деңгейімен бағаланады. Оған нан және жарма өнімдері, ет және ет өнімдері, балық және теңіз өнімдері, сүт және сүт өнімдері, жұмыртқа, өсімдік және мал майы, жемістер, көкөністер, картоп, қант және кондитерлік өнімдер жатады. Келешекте аталған ассортимент саны ұлғайтылады.
3. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету деңгейі әр территориялық бірлікте аталған 10 тағамның кем дегенде 80 пайызына тең болуы керек. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету әр территорияда жеткілікті көлемде, сапалы және арзан тағамды өздері өндіруі болып табылады.
4. Аграрлық экономиканы мемлекеттік реттеу және жергілікті басқару жұмыстары мен мемлекеттік қаржылық қолдау азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында халықтың тамақ өнімдерінің түрі мен тұтыну көлемін қамтамасыз ету аясында жүргізіледі. Яғни ауыл шаруашылығы шикізатын өндіру ғана емес, тағам түрінде дайындалған тауарлар қаржыландырылады.
5. «Шикізат-тауар» өндірістік формуласы. Ол үшін ауыл және аудан көлемінде шағын кластерлер жасақталады. Олар жергілікті жерлерде өндіруге тиімді ауыл шаруашылығы шикізатынан, оны өңдейтін цех немесе зауыттан (тағам өндіру), техника және көлік т. б. сервистік қызметтерден тұрады. Заңдық ұйымдастыру түрлері - Азаматтық кодекске сәйкес, ассоциация, өндірістік кооператив, ЖШС т. б. болуы мүмкін. Көрсеткіш егілген егіс пен мал саны емес, өндірілген тағам көлемі мен сапасы болып табылады, яғни шығарылған тауармен бағаланады. Келешекте өндірістік-экономикалық қатынастардың дамуы негізінде агросиндикаттар, агрокартельдер құрылуы мүмкін.
6. Шағын кластерлер жасақтау және солар арқылы мемлекеттік тапсырыс беру, қаржыландыру және несиелендіру ауыл шаруашылығындағы шағын өндірістер мен сервистік қызметтердің бірігуіне жол ашады. Бұл жерде экономикалық-әкімшілік реттеу тәсілдерін ұтымды пайдалану маңызды.
7. Үкімет тарапынан жасалып жатқан арнайы әлеуметтік қорғау бағдарламасын тоқтатып, оның орнына балаларға төленетін ақы мен ауылдық жерде тұратын қариялардың зейнетақысын көбейту ұсынылады. Өйткені бұл бағдарлама ауылдық жердегі шағын кәсіпкерліктің, шаруа қожалықтарының өркендеуіне тұсау болуда.
8. Аудан көлемінде және үлкен ауыл аумақтарында микрокредиттік ұйымдар құрылып, екінші деңгейлі банктердің және тауар өндірушілермен бірге қаржылық бірлестіктер құру қажет. Олардың қоғамдық негіздегі кеңесші органдарын аудан немесе ауыл әкімдері басқаруы тиіс. Несие берудің барлық түрлерін қарастыру керек, оның ішінде шаруаларға төл түрінде және жем-шөп өндіруді несиелеу, егіншілерге тұқым беруді несиелеу т. б. Қаржылық көмек жағдайы жыл қорытындысымен жергілікті жерлердегі өзін-өзі басқару мен мәслихат отырыстарында талқыланады.
9. Әр аудан көлемінде екінші деңгейлі банктердің филиалдарының ашылуына мемлекеттік қолдау көрсету қажет. Бұл ретте БТАбанк және «Халық банкілерінің» жүйесі оңтайлы. Әлемдік дағдарыс жағдайында жаңадан мемлекеттік аграрлық банк ашу тиімсіз, арнайы Агробанк құру посткризис жағдайында ғана шешілуі мүмкін.
10. Әрбір әкімшілік аумақтарда мемлекеттік кепілдік қор жасақтау керек. Оған коммуналдық меншіктер, жергілікті бюджет, инвестициялар т. б. жатады. Қазақстан заңдарына өзгерістер енгізу арқылы жергілікті атқарушы органдардың қор қаржысын тауар өндірушілерге қосымша кепілдікке салу құқығын беру керек. Бұл ретте атқарушы органдардың өз территориясында алынған өнімнің бір бөлігіне әлеуметтік баға дәлізін қоюға құқығы болады (нан, ұн т. б. ) .
11. Жылдағы бюджет есебінен астық резервін жасаудан бас тарту керек. Өйткені оның шығыны көп: сатып алу, сақтау, тасымалдау т. б. Бұл қызметті аудан әкімдеріне тапсыру керек. Азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету аясында бұл мәселені астықты аймақтар, көкөніс пен жемісі мол аудандар, малды өңірлердің кәсіпкерлері өзара азық-түлік алмасу (бартер) жолымен шешулеріне болады.
12. Қазақстанның жаңа аграрлық саясаты, тағам өндірісіне деген бетбұрыс келешекте тағам индустриясын қалыптастырады, сонымен қатар жеңіл өнеркәсіп, құрылыс материалдары индустриясы, жел энергетикасы мен күн сәулесін пайдалану өндірісі өркендейтін болады.
13. Ислам банкингі жүйесін ауыл экономикасына