Қазақ әдет - ғұрып құқығы жүйесіндегі өзара көмек, ағайынгершілік институтының құрылымы және жүйесі

Қазақ әдет-ғұрып құқығы жүйесінде ерекше маңызы бар белгілі құқықтық институттар көптеп саналады. Сондай белгілі құқықтық құрылымның бірі ағайынгершілік (өзара көмек институты) болып табылады. ағайынгершілік институты қазақ қоғамының сан ғасырлық даму тәжірибесінің жетістігі болып табылады. Ағайынгершілік институты қоғам дамуының бірнеше кезеңінде түрленіп, толыға дамыған жүйеге айналған күрделі құрылым. Ағайынгершілік институты өзінің ішінде бірнеше түрлерге бөлінеді. Ағайынгершілік институтын құрайтын құрылымдық жүйелер тұтастай осы инститтуттың бейнесін көрсетеді. Ағайынгершілік институтының ішкі құрылымы өзара байланыста, тарихи тәжірибеге негізделген, жеке-жеке құрылымдық бөліктердің жиынтығынан құралады. Ағайынгершілік институтының құрылым жүйесіне мына төмендегілер кіреді:
1. Аманат мал;
2. Жылу;
3. Жұртшылық;
4. Асар;
5. Қызыл көтеру;
6. Ағайынгершілік;
7. Қонақжайлылық;
8. Шүлен тарату т.б.
Әдебиеттерде шүлен тарату мен қонақжайлылықты ағайынгершілік немесе өзара көмек жүйесінің ішіне кіргізбейтін де көзқарастар жүйесін көруге болады. Біздің ойымызша, бұл кеңестік кезеңде қалыптасқан таптың танымның негізінде қалыптасқан рулық өзара көмек институты деген түсініктің негізінде қалыптасты. Қазіргі кезеңде бұл институтты өзара көмек институты емес, жалпы ағайынгершілік институты деп бағалау қажет. Себебі, дәстүрлі қазақ қоғамы өзара туысқан ағайындардың бірге тұрып, бір аймақты мекендеу негізінде өмір сүрген болатын. Сондықтан ауылдастың барлығы негізінен бір рудың, бір атаның балаларынан құралды. Екіншіден, қонақжайлық қағидасы келген адамға сый құрмет көрсетумен қатар, ағайынгершілік ілтипатын да білдірді. Шүлен тарату да сондай.

1. «История государства и права Казахской ССР». Часть 1 (под ред. С.С.Сартаева) Алма – ата: Мектеп, 1982.
2. Сонда.
3. Абиль Е.А. «История государства и права Казахстана». Караганда: Учебная книга, 2005.