1917 жылғы Қазан төңкерісі және қазақ шаруалары

І тарау. 1917 жылғы Қазан төңкерісі және қазақ шаруалары
1.1. Кеңес өкіметінің орнауының алғашқы
жылдарындағы өлкедегі қоғамдық.саяси жағдай
1.2. Қазақ шаруасының әлеуметтік.экономикалық ахуалы
1.3. “Азық.түлік диктатурасы” саясаты
2.тарау. Қазақстан шаруалары жаңа
экономикалық саясат жағдайында
2.1. Жер қатынасы саласындағы мемлекеттің реттеу акциялары
2.2. Жаңа жерлерді отарлау
3.тарау. ЖЭС идеологиясынан бас тарту. Мемлекеттің шаруаларға қарсы акцияларды өрістетуі.
3.1. Кеңес өкіметінің отырықшы және көшпелі халыққа қатысты фискальдік саясаты.
3.2. “Бай.феодалдардың” шаруашылықтарын экспроприациялау.
3.3. Мемлекеттік дайындау механизмі арқылы шаруа еңбегін күшпен тартып алу.

Большевиктердің шынайы тәуелсіздік пен демократия жолы деп келген Қазақстандағы кеңес өкіметінің жеңісі, іс жүзінде патшалық Ресейдегіден де күшті диктатураға, бюрократиялық жүйені орнатуға апаратын жол болып шықты. Мемлекеттік түрге оранған революциялық зорлық-зомбылық жаңа қоғамдық қарым-қатынасты енгізіп, қолдап отырды, ал олар үшін Қазақстанда объективті жағдайлар орныққан жоқ болатын.
Ресейде ұлттық мәселе бойынша «маманң болып есептелетін Сталин 1919 жылы: «Шығыс жақтар, татарлар мен башқұрттар, қырғыздар мен өзбектер, тәжіктер, ең ақыры бірқатар этникалық топтар мәдени жағынан артта қалған, немесе орта ғасырлық заманнан әлі шықпаған не жақында ғана капиталистік даму аумағына түскен халықтарң деп жазды. Алайда, ол ұлттық шеткері жақтардың мұндай артта «қалушылығың орыс диктатурасын орнатуға бөгет емес деп есептеді. Орыс «марксистерініңң «логикасың бойынша орталықта басталған революция өзінің тар шеңберінде ұзақ қалмауы тиіс. Орталықта жеңген соң, ол сөзсіз шеткері жақтарға таралуы керекң.
Шынында да, Петербордағы және Мәскеудегі төңкерістен кейін, революциялық оқиғалар ұлттық шет жақтарға тарай бастады. Бірақ бұл жердегі, әсіресе Қазақстандағы оқиғалар жергілікті халықтың революциялық белсенділігі емес, сырттан әкелінген факторлардың жемісі болды. Халықтың көпшілігін құрайтын, шексіз далада шашылып жатқан және қатал отаршылық езіп-жаншудан басылып қалған қазақ шаруалары 1917 жылғы оқиғалардан шет қалды. Олардың көңіл-күйінде саяси апатия мен енжарлық басым болды, көптері үшін қаладағы болшевиктердің үндеген қазан революциясының мақсаттары мен міндеттері түсініксіз болды. Кеңес өкіметінің «орыс мінезің туралы айта келіп, белгілі большевик қайраткері Г.Сафаров: «Түркістандағы Октябрь жергілікті халық үшін түсініксіз және жат құбылыс болдың деп жазды.
1917 жылғы оқиғаларға қазақтардың белсенді қатысы туралы Қазақстан тарихнамасында орныққан болжам ешқандай репрезентативтік факторлармен расталмайды және жекелеген, өзара байланыспаған кездейсоқ мысалдар мен оқиғалар негізінде жалпы ресейлік революциялық үдерістің бүтіндігі туралы лениндік тұжырымдаманы растауға тырысу болып табылады. Сонымен бірге, сол Сафаровтың куәландыруы бойынша «еңбек диханшыларының үштен төртін құрайтын қаладан тыс және теміржол бойында орналасқан миллиондаған жабайылар тобыры революциялық қозғалыстан тыс қалып жаттың.
Тіптен 20-жылдардың ортасында Қазақстанның жекелеген қайраткерлері «Октябрь дауылы ауылдарға соқпай, оны аз жанап өттің деп мойындады.
Ақпан революциясынан кейін аз ғана қазақ жұмысшылары мен ұлттық интеллегенция саяси белсенділік көрсетті. Өлкеде “Верный қаласының мұсылман жұмысшыларының біріккен одағы” (“Қара жұмысшылар одағы”), Жаркентте “Жұмысшылар одағы”, сол кезде Түркістан өлкесіне кіретін Қазақстанның оңтүстік облыстарында “Мұсылман еңбекшілерінің одағы” (“Иттифаки”) секілді ұйымдар пайда болды. Қазақстанның жиырмаға жуық қалалары мен ірі елді мекендерінде әр түрлі аттармен қазақ жастарының: “Жастардың демократиялық оқушылары кеңесі” (Омбы), “Жас қазақ” (Ақмола), “Талап” (Петропавл), “Жанар” (Семей), “Қазақ жастарының революциялық одағы” (Мерке ауылы) және де тағы басқа ұйымдар пайда болды. Алайда олардың басым көпшілігі мәдени-ағарту сипатында болды.
Ал қазақ-болшевиктерінің саны саусақпен санарлықтай болды (А.Әйтиев, Т.Бокин, Н.Нұрмақов, Б.Өтепов, С.Сейфуллин, С.Ғаббасов және т.б.), олар қазақ шаруалары арасында болшевизм идеясын таратты, кеңес өкіметінің бағдарламалық мақсаттарын түсіндірді. Сондықтан да, авторлардың “Қазақстанның барлық болыстықтарында 60-70 пайыз қызмет еткен Советтердің едәуір ықпал етуімен ауылдар мен деревняларда қоғамдық-саяси өмір дамыды” дегені шындыққа сай келе қоймайды. Бұл 1918 жылы да, 1917 жылы да болған жоқ. Сонымен қатар зерттеушілер кеңес өкіметі органдарына қазақ шаруаларын тартудың дәрежесін және Кеңестердің өкедегі қоғамдық-саяси өмірдегі рөлін де көрсетпеді. Бұл осы үдерістің аз ғана көлемде жүрілгендігін көрсетеді. (1925 жылы Голощекиннің “ауылды кеңестендіру” ұранын шығаруы кездейсоқ емес).