Голощекиннiң геноцид саясаты

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Кiрiспе

Қазақ халқы тарихының қайбыр қалтарыс, бултарасына үңiлсек те ХХ ғасырдың отызыншы жылдары әкелiнген зұлматпен үшендесер қасiреттi табу қиын. «Әйгiлi Ақтабан шұбырынды» …- сыртқы жаудың басқыншылық шабуылының салдары болса, отызыншы жылдар айраны қаскөйлектiң екi тiзгiн бiр шылбырын сталинизм ұстаған шекi социализмнiң, голощекиншiл ұр- тоқпақтардың асыра сiлтеп жасыра бүркеп қолдап жасаған зобаландарының кесiрi едi. Бұрын «жайлауымды жау алды, қыстауымды қар алды» деп мұнайған қазақтың ендi жайлауында жаны, қыстауында қаны шықты. Қара жолдың бойында шашылған сүйегi жиналсыз қалды. Бұл-тарихымыздың «ақтандағы»емес, дамыл-дамыл еспе, еске алған сайын бүгiндi барлап, ертеңдi-ескертер, жазылуы қиын, қара. Бұл- мың- миллион бейбақтар құрбан болған өткелсiз өткенiмiздiң құрдымы. Жылдар жылжып өтiп жатыр, бұл қайғылы оқиғалар уақыт өткен сайын көне тарихтың қайнауына сiңiп барады. Қазақстан қасiретi тiптi сталиндiк басшылықтың жүрегiн дiр еткiзген.

1931-1933жж нәубетi қазақ жазушыларының қашан да қайта айналып соға берер, қайта айналып соққан сайын жұмбағы ашыла түсер, молая түсер көмбесі жоқ. Өйткенi ол көмбенiң астында әлi талай танылмаған тағдырлар, тұншыққан үндер жатыр. Ол үндердiң тiрiлер құлағына шалынбай жер қайнауында мәңгi жата беруi мүмкiн емес қытымыр қыспақты көрген көзден кетсе де көңiлден кетпеген көкейкестi мәселе-күштеп ұжымдастыру жылдарындағы халқымыздың зорлық-зомбылық атаулығы ашық наразы болуы дер едi. Сол жылдарда БК(б) П-ның Қазақ өлкелiк партия комитетiң басқарған Голощекиннiң, РСФСРХК кеңесi төрағасының орынбасары Рысқұловтың, республика ХК кенесiнiң төрағасы Исаевтiң және басқалардың Сталинге жазған хаттары қазақ даласындағы осынау наразылықтардың аса зор көлем алғанын, Алтайдан Манғыстауға дейiнгi аймақты түгел қамтығаның, бұл туралы кеңес өкiметiнiң ең жоғарғы денгейдегi басшыларының хабардар болғаның, олардың осы наразылықтарды күшпен басуға атсалысқандарын да дәлелдедi. Тарихымизға әлi күнге дейiн зерттелмей келген осы, ақтандықты зерттеу одан тарихи тағылымдар алу кейiнгi ұрпаққа қажет. Сол кездегi Қазақстан басшыларының - Голощекиннiң, Құрамысовтың бұл тарихи қылмысы көп ұзамай тарих алдында лайықты бағасын алуға тиiс.

Қазақстанда 1997жылы-Жалпы ұлтық татулық пен саяси құғын -сүргін құрбандарын еске алу жылы болып, ал 1998 жылдың халық бiрлiгi мен ұлтық тарихи жылы деп жариялануына байланысты, республикада көптеген шаралар жүзеге асырылудар, олардың бәрiнiң мақсаты «Өткеннiң өкiнiштi оқиғаларынан тиiстi тәлiм алу, сүрқия әлеуметтiк тәжiрибелер жемтiгiне айналған кешегi кеңес халықтарының келеңсiз тағдырын тағы ой елегiнен өткiзiп, ұлттармен азаматтардың өмiрлiк құқтарына қаныпезерлiк басқа қөқтеуде ендi қайтып жол бермеудiң амалдарың қарастыру. Осыған орай Қазақстан республикасының мемлекеттiк хатшысы Кекiлбаев жақын арада күштеп ұжымдастыру құрбандарың, олардың iшiңде бойларды тәркiлеу, ауқаттыларды аластау, орталып өткемдiгiне бой көтерушiлерге қатысушыларға да байланысты саясы ақтау жұмыстарын жүргiзу қажеттiлiгiн атап өттi, осы тұргыда айта кетерлiк тағы да бiр жағдай саяси көзқараушылық пен қозбояушылық емес-асшы да болса тарихи шындық халықтар арасында өз ара силастық пен татуласты қалыптастыруға қызметтедi.

1919 жылы комунистер басқарған мемлекеттi 21 концлагерь болса, келесi жылы оның саны 84-ке жеттi, көп кешiкпей солтустiк лагерлер жүйесi өмiрге келдi. “коммунизмнiң ұлы құрулары ұлғайған сайын оның мән-манызы арта тустi. Өйткенi завод, канал, шахта сияқты жаңа өндiрiс орындарың салуға сотталғандардың ақысыз-пұлыз, құл еңбегiн пайдаланудың екенiн компартия басшылығы жақсы бiлдi.

Халқымыздың басына түскен ауыр азаптық бiрi Кеңес заманыңдағы ашаршылық пен босқыншылық, жапай саяси құғын-сүргін кезеңi

20-30 жылдардың басындағы ашаршылықтың себептерiн қазiрге тұрғында саралап көретiн болса, ол ең алдымен большевиктер басшылығының солақай саясатының зардабы екенiн байқаймыз.

Халықтың аштыққа ұшырауының- экономиқаляқ, сонымен қатар климаттық басқа да себептер мен қатар, ең негiзгi себебi- кенiстiк империялық саясатта. Осы саясатты ақтау мақсатында большевиктер «Қазан жеңiсiн баянды етемiз, майданда материалдық қамтамасыз етемiз» деген желеумен елдi төтенше жағдай жариялап, азық-түлiк салығын енгiздi.

Халықтан күшпен мал азық-түлiк жинай бастады. Және ол қазақ жерiнде өте қатаң жүргiзiлдi. Бұл елде мал басының, егiс көлемiнiң күрт қысқаруына әкеп тустi. Егер 1917 жылы 30 миллионға жуық мал болса 21 жылы оның бар болғаны 6, 2 миллионы қалды. Қиын жағдайға қарамастан Қазақстан енбекшiлерi өтеуге мажбүр болды.

Жиналған салық пен комек ашаршылыққа ұшыраған Республиканы батыс аудандары арқылы Рессейдiң пролетарлық орталықтарыңа жөнелтiп отырды. Елдегi асығыстау жүргiзген жұмыстар, көшпелi және жартылай көшпелi, шаруашылықты отырықшылыққа аустыру, егiстiк және шабындық жерлердi қайта бөлу, ауыл шаруашылығың ұжымдастыру, өнерқәсiптi котеру, байларды таркiлеу және басқа да шұғыл шаралар екiншi қаһарлы аштықта әкелдi.

1931-33 жылдары ашанылықта 2 миллион 220 мың адам өлiп, 1 миллион 100 мың адам ата-мекенiн бастап, безiп кеттi. Қаһарлы аштық жылдарыңда Қазақстан ет және астық, басқа да ауыл шаруашылығы жылдарында өнiмдерiн жинап орталыққа жiберудi тұтатқан жоқ, қазақстандарды аштықтан құтқара бағытында, сол кездегі РСФСР ХК туралы Рысқұлов Сталинге екi рет хат жазып, өзi тiкелей көмек көрсеттi.

Атырау аймағында аштыққта қарсы күрескен 1932-35 жылдарыңдағы Жылыой аудандық АК төраласык Қозеев рөлi ерекше болды. Ол жетiм балалар үйiне бөлiнбейдi мемелекеттi қордан астық бергiзiп көптеген жос өспiрiмдi құтқарды.

Голощекиннiң атына ОГПУ басшылары 1931 жылы 14 тамызыңда түсiрген мәлiметке қарағанда, адай даласында ет даярлардың жоспары ең болмаса жарым-жартылай да орындалған. Оның үстiнде байлардан жинап алыңдар деген ет салығының 50 % толық белсiндiлер мен жергiлiкшi Кеңес өкiметiнiң желөкпе атқа мiнерлерi орташалардың өзiнен зорлап, сыпырын алған; олардың өзiнiң туған халқын арасыздықпен алдап, мемлекетке откiзiлген малды арзан бағамен сатып алып, мал басының едәуiр бөлiгi көне -көрмеу сөздердi иеледенiп кетiп жүредi. Мысалы: жабдықтау халық комисариятының белгiлеген бағасы бойыпта мемлекетке адайлар откiзген әрбiр жылқыға сол кездегi ақшамен 180 сом толендi керек болса, оларға 26 сом ғаны төленетi. Ет тапсыруды жоспарын орындамай қойғандармен одан басқа тартқанда әр түрлi қоқан -қоққының жаппай айып салып, үздiксiз қысым жасаудың құрбандығына айналды. Заң жүзiнде №61 бабқа байланысты сәйкес сотталғандар да аз болмады. Кедейдi бай ден соттады. Ет тапсыру жоспарын орындамағандарға ескерту реттiнде 10сом көлемiнде ақшалай айып салынды. Бiрақ кедейлер мен орташалар ет тапсыралмағандықтан, олардың мемлекетке қарызды 500-700мың сомға жетiп жығылды. Қасiрет шеккен, әдiлетсiздiктiң құрбандарына айналған байғұс бұқара кiмге барыны жүгiнiп өтiнiш жасау керек екенiң түсiне алмай дал болып, басы қайты. Сталин мен Голощекин алған адай даласын қарудың күшiмен зорлап тұншықтырса ендi ол аз болғандай малың тартып алып, өзiң босқынға айналдырып қалықты аштықтың апатына итерiп тастайды. Азын-аулақ жол қаражатын тапқан адайлар параходқа жабысып, Каспий арқылы Махачкала, Кавказ асты, тiптi мiнiске жарайтып көлiгi барлар Туркменияға бағыт алды. Ал түгi қалмаған сорлылар сары далада ит-құсқа жем болып, сүйегi шашылып қала бердi. Адай қаласындағы осы қасiреттi қазiр шеше аламыз ба? Сталиндiк колхоз құрылысының тен күнгей жағын iздеп үйренген, шағын ұлттық мүддесiн алып интернационализм тасасынан көрмейтiн, мәңгурттене түскен кейбiр аға ұрпақ өкiлдерi мұны алде қашан кешiрiп, кезiнде мадақтаған едi. Ащы шындықты айтпасақ, бiз оны ешқашанда бiле алмаймыз. Осының бәрi тарихта қара дақ болып қалады.

Адай көтерiлісiнiң орталығы Маңғыстау орталығы болды. Голощекин және оның төңiрегiндегi барлық өткiр маселелердi күштеу, зорлық-зомбылық көзге iле қойды. Ұжымдастыруды бастардан бұрып, кiмдi ұжымдастыру керек екенiң, дәлме-дәл бiлiп алу керек едi. Кедей кiм? Орташа қайсы? Бай қайсы? Мiне осы сұрақтарға жауап беру керек едi. Бәрiнен бұрын басқаны қойғанда ұжымдастырудың алғашқы жылдарында бұларға Голощекиннiң өзiне дұрыс жауап бере алмады. Манғыстаудың, ұшы-қиырсыз кең, сахара даласын сенделе кезiп мемлекетке мал даярлау, ет тапсыру жоспарларың шаруалардан табанда түрде талап еткен, шолақ мылтықтарын шошандатып ; «атып кетемiн» деп шалындырған уәкiлдер жергiлiктi жерлерде баймен кедейлердi ажырыта алмай, басы қатты. Олардың бiр азы Манғыстау ауданның, партия комитетiнiң, де еiгiн қағып кiрдi.

Басқаны былай қойғанда тiнiз жасағандағы мал шаруашылығының қол үзiп қалған Форт-Александровск қезметкерлерiнiң өздерiнде әрқайсысы 2, 3, 4, қойдап мемлекетке амалсыз тапсырып; Бәрi мемлекеттiкi деген даңғада да жауапсыз ұрынға өздерiнiң адал екендерiнiң iс жүзiнде дәлелдеуге мәнiң болды. Шындығында елден жинап алған осыншама малдың қайда кетiп жатқаның ешкiм тап басын айтып бере алмайды. Өйткенi Манғыстау жерiнде мал шаруашылығы ұжымдастырудан бұрын Қазақстан осы аймағында құрылған «Кедей одағының партия ұясы да мемлекеттi жұмыс жасады. Әдiлдiктi қалпына келтiрудiң орына кедейдi байсың деп айыптап адасты. » Мал тапсырғандар да жетiскен жоқ. Сыпырып алған малдың орнына өнеркәсiп товарларын, нан және ақша аламыздеп дәмеленгендер алақан жайып ай далада қалды. Тiптi кейбiр аулдарда адамдар жоғарға шығылып жүрмесiндеп, олардың ет тапсырғандары туралы ордерлерiн, квитанцияларын тартып алып қойды. Дарқан даланың таза ауасын кеудесiне еркiн жұтып, қонақ жай қазақтарға ендi тышқан аулап, оның терiсiн аштық тұяғын, жал-құйрығын, спирдiң мүйiзiң мемлекетке өткiзiп даладағы ит-құс кемiрiп кеткен ақшаққан сүйек сияқты мемлекетке тапсырып жоғарыдағы дай ескi-құсқы мәселердi тойында деудiң өзi әрi түсiнiксiз, әрi барып көрiнедi. «Ит арық болса ауылдың намысы» дейтiн қазақ шындап намыстанды. Кейбiр жерлерде уәкiлдердiң сұрағандарын көрпе көрiнеу, бермей өздерiң қамшымен сабап қуды.

Сол кезенгi қатысты архив папкаларымен, iшiнде ел басынан алапап қырсық болып төнген асыра сiлтеу, мен ашаршылық сорақылықтары жайында документтер мен деректер сiлемi құрулар және айтары мол. Байтақ қазақ жерінен қалың қауым ауыл аймағынмен, бала-шағасымен, кәрi-құршағымен асып-саса жандармен мен артылып -тартып, бетi ауған жаққа бiр шетi Қырғыстан, Өзбекстан, Орталық Ресей қияларына дейiн бытырай, жөнкiле көшкен, қаңғыра кезген. Қолындағы бар асылын саудалап, алақан жайып, тiрлiк үшiн бiр уыс дак, бiр ұзiм нан үшiн келмiрi тентiреп талайы тағдыр тәлкегiне ұшырағаннан өзге еш кiнәсi жоқ қаншама адамдар тенiлсiз ажал тырнағына iлiсiп дүниеден бас кешкен, халықтын қатары селдiреген . Документ деген шiркiнiң де қаншама дiктен, сөйлегенiмен шыншындап келгенде қойнау-қаттары мол өмiрдiң жықпылымен әсте шендесе алмайтынын, тек алсақ қайрап жұртымыз сол бiр 30жылдарда қияметсұмдық тауқыметке тап болып бордай тозғанына, ежелгi ата қонысынан ауа босып, тамшығы қалмай қатқанына анық көз жеткiзесiз.

Қазақстанда орын алған коне-корнеу керi кетушiлiкпен қалықтасқан қиын жағдайға байланысты ғана ВКП (б) ОК 1932 жылы 17 сентябрде Қазақстанның ауыл шаруашылығы атап айтқанда, мол шаруашылығы туралы қаулы қабылдады. Ал 1933ж 21. 01 Голощекиндi қазақ өлкелі партия комитетiнiң бiрiншi секретарi қызметiнен босатты, Қазақстанға көрнектi партия мемлекет қайраткерi Мирзоян, сондай -ақ тажiрибелi партия қызметкерлерiнiң үлкен тобы жүктелдi. Елдiгi азық-түлiк жағдайынын қиындығына қарамастан одақтын үкiметтiң шешiмi бойынша республикаға елеулi камен көрсетiлi бастады. 1932 жылғы сентябрiң ортасында 1934жылдағы 1. 12. дейiнгi кезенде ғана мұнда 5 миллион центрден астам азық-түлiктiк астық акелiндi. 1933-34 жылдарда шаруаларға 956, 6 мың бас мал берiлдi.

ОГПУ -мен Голощекин мейлiншi бүркүмен тұмшалап халықтан жасырып келген сарбаздар көтерiлiсi және оған тығыз байланысты Қарақұм көтерiлесiне арнайып тоқталайық.

Көтерiлiс 1930 жылдын 25 ақпан Ақтөбе округiнiн Ырғыз ауданының басталып кетедi, көп кешiкпей - ақ көршi Орал ауданың да шарпыды. Котерiлiстiн шығу себептерiн және әлуеметтiк тамырын әнгiме еткенде Голощекин және ОГПУ өздерiң үйренiштiк әуенiне басып, оны байлар мен дінбасылары ұймдайстырған бандиттiк қозғалыстар ретiнде бейнелеуге болады.

Шындыққа жүгiнсек, көтерiлiстiк ең басты шығу себебi-күштеп ужымдастыру.

Ақтөбе облысының комитетiнiң 1932 жылғы 16 қарашадағы қаулысында жосалы темiр жол станциясына керi оралуға келген 300-400 үйдей қоныс аударушылырды жәрдем көрсетiлмегендiктен, олардын 150-ге жуығының орын алғындығы айтылады.

Аудандық қазаға үшырап жатқаның көрмеген, бiлмеген қамыптанықаны туралы аталған қаулыда айқын атап көрсеткен. Аш адамдар қоңысқа тогiлген ас қалдықтарың, шоптiн тамырларың қорек қылған, ұсақ кемiршiлеулердi ұстап жеген. Айтар осы жердегi итпен мысықтарды тугiлдей жеп бiтiрген.

Ақтөбе облысы түтастай алғанда 1930 жылы болыстығы қалық саны 1 012 500 адам болған. 1932 жылы бұдан 725 800 адам яғни қалықтың 71 ғана қалған. Бұл туралы облыстық АК председателi Иванов жолдас Советтiердiң облыстық жасаған баяндамасында хабарламай еттi. Ақтөбе облыстық конференциясының шешiмңнге деленген. ” Облысты партия конференциясы 1932 жылы облыстағы жалпы малсаны 1931 жылғымен атап корсетедi.

Қолда бар 4202, 6 мың бас малдан 765, 3 мын бас малы 18, 3 ғаны қалды.

Қарабай Козеевтiн туып оскен жерi -Батыс Қазақстан облысы, Каратобе ауданы.

Батыс Қазақстан облыстың ауотконың торағасының 1932 жылы 13 қазандағы қаулысында: “ Жылой ауаткомi саяси шаруашылық саласымен мәдени құрлыстар кейбiр табыстарға қол жеткiзедi.

1930 жылдардың басында елдi жайлаған ашьықты Манғыстау, ақтобе онiрiнен, Туркистаннан қонырақтаң басқындар Жылой онiрiне келiп, паналауды.

Аудан басшы Козеев аштыққа үшырагаң ұкiмет қорынан 131514 килограмм астықты жоғарғы орвындардың рұқсатсыз үлестiрдi.

Қазақстандық қасiретiң қалай болғаның және оның қаралы халдырып корсетiп айтпауға болмайды. Сонымен бiрге сол бiр қаны қыстау шақта ашаршылықтың болғызбау жалпықалтық қайғына болашақ салдарың азайтуға тырысқан, жоғары ресми орындап iстiң шын жағдайыi тұншалап немесе кiнәнi томендегi буындарға аударып салап отырғанда шындықты айтудан қорықпаған адамдар туралы да айтуға болмайды.

Әкiмшiлiк зорлықтың, асыра сiлтеулермен сорақы тұршаулардың алғашқы корiнiстерi-ақ партия және Совет органдарының ембек-шiлердiк телеграмма хаттарымен өтiнiш шығымдарымен тасқанын туғызды.

Қазақстан жумысшы шаруа инспекциясы КХ арыздарын қабылдайтын орталық бюросы 1930 жылдын өзiнде сондай хат хабарландын 17 мынан астамын алды.

Азамат соғысынан кейiнгi кезенде Батыс Қазақстан онiрi экономиканың дағдырыстан шыға алмады. Оның устiнен 1927 жылы “ Ақк қоян жутты” басталады.

Жут Актобе, гурьев окруктерiнде бiраз аулдарды шарпыды. Жуздеген босқандар республиканың оңтустiк аудандарына дейiп жеттi.

Сол жылдары абден кезелген Маңғыстау қалкыда Туркiменистан жерi енiп, одан арi Иранға жумыс iздеп отiп кеткендерде болды.

Қазақстан ОАК мен КК 1928 жылғы 27 тамыздағы “ Iрi бай шаруашылық тары мен жартылай феодалдарды таркiлеу мен жер аудару туралы”. Декрет де қазақ даласына ерiкше касiрет әкелгенiне қоса, өз тарапында кезекте экономиқалық эксперименттерге жол ашты.

Гурьев округi бойынша, ресми құжақтарды көрсетiлгендей 24-25 адам емес, 52-56 түтiн тәркiлерге ұшыраған Орал округi бойынша 66 шаруашылықты тәркiлеу жоспарланғанмен, науқап барысында кәмпескелеумен 71 шаруашылық қамтылған Ақтобе округi бойынша омарбек пен Хасанаев келтiрдi: тәркiлеуге жатқан 112 адвмның есемдерiн келтiредi.

Бас Қазақстан барлық өмiрiнде тәркiлеу науқаны, қорқыту- уркiту, зор- зомбылық жағдайында өттi

Мал басы бойынша жоспарды орындаушын қожалықтар кенiнен қамтылды, осы мақсатка 1928 жылы 27 тамызда декреттiн 1 тармағынна берiлген 1-11 ескертiулер кеңiнен пайдаланынды.

“Үлы бетбурыс” жылы деп таныған 1929 жылы жатпай ұжымдастыру науканына байланысты БАс Қазақстан шығып шаруалар қолға алынды.

1927/1929 щаруашылық жылдары аралығында республиқадағы колхоздардың осу қарнымы 33, 3 процент ке жеткен бул корсеткiш Актобе округiнде 6 поцентке, Орал -70процентке, ал Гурьев округiнде 370 процентке жеттi.

Жаппай ұжымдастыру аудандары қажарына тугiндей Орал округi, ақтобе округi 5 ауданы жатқызылды.

Кенестiк тарихманада 1930 жылды Наурыз және сәуiр айыларында Сталиндiн “Табыстан бас айнаушылық” және колхозшы жолдастарға жауп деген мақалары, колхоз құрымсынын дурыс орынға тусеуне бағыт- бағдат сiлтеген құжаттар ретiнде асыра бағаланың келедi.

1930 жылдын алғашқы 4 ай iшiнде Актобе округiнде колхоздан шыққандар саны 12727, қайта оралғандар 1489, Гурьев округi тисiншi 2307 және 47, Орал округiнде 5615 және 723 адам болды.

Осының мәселесiнде 10 мамырында округ ұжымдастыру көрсеткiштерi аталмыш округтерде 29 -Актобе, 30 -Гурьев, 58, 9 -Орал процентi түстi

Қазақ олкелiк партия комитетiнiң қаулысынан бiр жыл iшiндегi ұжымдастыру корсеткiшi Актобе облысы бойынша 64 процент, Батыс Казақстан бойынша 76, 3 процент ке жеттi.

Мал бағумен күнетiп отырған кошпелi және жартылай кошпелi қалықты зорлап басқа омiр салтына клшiру саясаты қазақ аулына коп қасiрет акелдi.

1930-1931 жылдары отырыкшылыққа кошiрелiндер саны Гурьев облысы жаспар бойынша бiр мын қожалық, Орал-11, 1 мын, Актобк 5/3 мын қожалвқ болып бектелдi.

Кейiп бул мекемелерде дарлығы да қаралып, Гурьев, Актобе облыстарында котерiпкi мiндеттемелер алынды.

Гурьев тағыда 400 қожалықты босатылғынымен, iс жүргiзген онын 19 процентi игерiлдi. Бас Қазақстанда кошпелi қазақтарды отырықшылыққа кошiру тарихының ен қасiретi беттерiнiн бiрi “ Әкiмқала” iсi деген атпен белгiлi. 1932 жылының коктемiнде 2 мын қожалықтың құнарлу жерге орналастыра желеумен iлбi шiнген кошiредi.

Ол жерде жанақалықтар оынға азық-тулек жетiспейдi. Оздерiмен бiрге айдап келген 4872 бас малдан 1933 жылдық 1 қарашасында төртен бiрi қалды

Кулактар мен қазақ байларын әлеуметтiк экономиқалық және саяси түргыдар қүғындау мен қысымға алу 1930 жылдың 1 ақпаннында “Жаппай ұжымдастыру аудандарындағы ауыл шаруашылығын бастауынан және 1930 жылдың өзiнде- ақ мал басының күрт төмендеп кетуiнен айқын аңғарылды. Сол жылдың күзiнде Млотов Батыс қазақстаннан жоспай кошудiң себебiн сұрағанда, Галощекин “ Бұд тек қана байлардың iсi”-деп жауап бердi. Мал басының күрт азайын кетуiн мойындағысы және өның себебiн анықтағысы келмеуден барып, -деп көрсеттi Исаев Сталинге жазған хатында, - 1930 жылығы мал басы есебiнiң деректерiнде шындақты жасыру үшiн 50 процент үстеме қосылды, ал бұл тиiсiншi салың ауырткалығын көбейттi жоқ малдан салың орнын толтыру үшiн бұрмалаушылықтарға жол берiлдi.

Күштеп ұжымдастыру және отырың шыландыруға байланысты Кенес өкiметiнiң әлеуметтiк-экономикалық және саяси шаралырың негiзге салдары өазақ аулының бiрде -бiр күнкарiс

Көзi болып келген мал басының күрт төмендеп кетуi болды. 1933 жылы қантар айында БК (б) ПОК-тың 1932 жылы 17 қыркүйектегi қаулысының орындалуын тергеу келген КСРО жұмысшысы шаруа- инспекциясы комиссариатының Бақылау комиссиясының бригадасының қорытында материалдарында 1930-1932 жылдар аралығында қазақстанда мал басының кешуi жөнiнде нақтылы деректер келтiрiлген: туйе саны-92 процент, жылқы-88, 2 процент, қой мен ешкi -89, 2 процент, iрi қара -17 процентке кемiген.

Қазақстанда мал басы, осы құжатта көрсетiлгендей, 1929-1930 жылдар аралыгында 39 миллионнан 25 миллионға, 1930-1931 жылдары 25 миллионнан 10, 5 миллионға кемiген. Бұдан шығатын қорытынды Республикада мал басыгың ауыл шаруашылығындағы Сталиндiк “Бетбұрыс жылымен тiкелей байланыстығында екендiгi.

Мал басының кемуiн, әсiресе Батыс қазақстаннныi көшпелi және жарбылай көшпелi аудандары көп зардап шеккен.

Осы шаруашылықтарда Ақтобе және Батыс Қазақстан облыстарында корсетiлген уақыт iшiнде, тейсiншi, жылқы саны 46, 27 және 78, , iрi қара 87, 9 және 63, 2, туйе 72, 6 және 66, 3 процентке кемәген. Қой мен ешкi саны Батыс Қазақстанда 63, 2 процентке дейiн өскен. Бұл цифралар әсiресе сол облысқа енген Гурьев, Маңғыстау, аудандарында болғандығын корсетедi. Сонымен қатар осы екi болыстағы айрықша -егiншiлiктi аудандарғы жылқы мен туйеден басқа мал түлектерiнiң саны сақталығана қоймай, бiршама есе өскен мұның өзi ұжымдастыру зардақтарың негiзiнен қазақ ауылдарынын шарпығанын дәмеледей түседi.

Облыс бойынша берiлген орта есертеулерде ды шындықты түгел бере алмайды себебi кейбiр аудандардағы ма басыныңкемi кетуi шегiнежетген едi.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.