Қазақстан Республикасының ұлттық банкі туралы ақпарат туралы мәлімет жайлы
Кіріспе
1. Ұлттық Банктің түсінгі
2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қаражаты.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
1. Ұлттық Банктің түсінгі
2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қаражаты.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Банктер қарызға ақша беру, оларды жинау және бөлумен байланысты кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір түрі.
Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесі қалыптаскан. Ұлттық Банк - Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. 1995 жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге сәйкес, Ұлттық Банк ҚР Президентіне ҚР Ұлттық Банкі туралы заң күші бар Жарлықпен, Банктер және банк қызметі туралы заң күші бар Жарлықпен және тағы да басқа заң актілерімен, халықаралық келісім-шарттармен, сондай-ақ, Ұлттық Банктің Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк туралы ережемен белгіленген шектерде есеп береді.
Президентке есеп беру дегеніміз:
-Парламенттің келісімімен Президенттің Ұлттық Банк төрағасын тағайындауы, сондай-ақ, оны қызметінен босатуы;
-Ұлттық Банк төрағасының ұсынысы бойынша төрағаның орынбасарын қызметке тағайындауы және босатуы;
-Ұлттық Банктің жылдық есебін бекітуі;
-Президенттің Ұлттық валюта банкнотының дизайнының концепциясын бекітуі;
-Президент сұраған мәселелер бойынша қажетті ақпаратты Ұлттық Банктің беруге өкілеттігі бар.
Жыл сайын Ұлттық Банк Президентке Банктің жұмысын кешенді түрде тексеру үшін жылдық есепті бекітуге береді. Есеп беру кезеңі әрбір календарлық жылдың 1-қаңтарынан 31-желтоқсанға дейін бекітілген. Президент есепті қарап шығып оны бекіту туралы шешім қабылдайды.
Жылдық есепке мыналар кіреді:
-ақша айналымы, кредит, банк жүйесінің қаржылары, валюталық жағдай туралы баяндама;
-Ұлттық Банктің өткен жыл бойынша атқарған қызметі туралы есеп;
Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесі қалыптаскан. Ұлттық Банк - Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. 1995 жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге сәйкес, Ұлттық Банк ҚР Президентіне ҚР Ұлттық Банкі туралы заң күші бар Жарлықпен, Банктер және банк қызметі туралы заң күші бар Жарлықпен және тағы да басқа заң актілерімен, халықаралық келісім-шарттармен, сондай-ақ, Ұлттық Банктің Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк туралы ережемен белгіленген шектерде есеп береді.
Президентке есеп беру дегеніміз:
-Парламенттің келісімімен Президенттің Ұлттық Банк төрағасын тағайындауы, сондай-ақ, оны қызметінен босатуы;
-Ұлттық Банк төрағасының ұсынысы бойынша төрағаның орынбасарын қызметке тағайындауы және босатуы;
-Ұлттық Банктің жылдық есебін бекітуі;
-Президенттің Ұлттық валюта банкнотының дизайнының концепциясын бекітуі;
-Президент сұраған мәселелер бойынша қажетті ақпаратты Ұлттық Банктің беруге өкілеттігі бар.
Жыл сайын Ұлттық Банк Президентке Банктің жұмысын кешенді түрде тексеру үшін жылдық есепті бекітуге береді. Есеп беру кезеңі әрбір календарлық жылдың 1-қаңтарынан 31-желтоқсанға дейін бекітілген. Президент есепті қарап шығып оны бекіту туралы шешім қабылдайды.
Жылдық есепке мыналар кіреді:
-ақша айналымы, кредит, банк жүйесінің қаржылары, валюталық жағдай туралы баяндама;
-Ұлттық Банктің өткен жыл бойынша атқарған қызметі туралы есеп;
1. Агарков М.М. Основы банкоскокго права. Курс лекции. Издание второе. М., Бек, 1994
2. Аллахвердян Д.А. Финансово-кредитная система СССР. М.1982
3. Алексеев С.С. Пробелмы теории права. Свердловск, 1972.
4. Банковское дело. Под редакцией О.И.Лаврушина. М. 1992, 1994.
5. Банковское дело. Учебное пособие в 2-х частях. Санкт-Петербург. 1992.
6. Банковское дело. Учебник под редакцией В.И.Колесникова, Л.П. Кроливецкой. М.1995
7. Банковское дело. Српвочное пособие под редакцией Ю.А.Бабичевой М.1994.
8. Банки н.а развивающихся рынках. 2 тома М.1994.
9. Банки Казахстана на внутреннем финансовом рынке. А.1996.
10. Безналичные взаимные расчеты в СССР. М.1946.
11. Белоглазова Г.М. коммерческие банки в условия формирования рынка. Автореферат.М,1992.
12. Борисов С.М. Госбанк и банковская система в условиях перехода к рынку. Журнал “Деньги и кредит” 1990. N12.
13. Бричко Л.В. правовые основы деятельности Госбанка СССР как расчетного центра страны. Автореферат. М.1996.
14. Гражданское право. Под редакцией Суханова Е.А. том-2. М. 1993.
15. Долан эдвин Дж., колин Д. Кэмпбелл, Розмарин Дж. Кэпмбелл. Денрги, Банковское дело и денежно-кредитная политика. М-Л, 1991
16. Когоан М.Л. Предприятие клиент банка. Расчетное кредитное обслуживание. Валютные операции. М. 1994.
17. Коган М.Л. Хозяйственная реформа и финансовое право. М. 1968.
18. коган М.Л. Хозяйственная реформа и кредитные правоотношения Госбанка с предприятием. Советское Государство и Прово, 1966 N5.
19. Кузьмин В.Ф. К вопросу о договолрах расчетного счета. М.1971.
20. Малеин Н.С., Кузьмин В.Ф. Правовые проблемы кредитования и расчетов на народном хозястве. М.1970.
21. Олейник О.М. Основы банковскогоапрва. Курс лекции. М.1997.
22. Осипов Е.Б. Гаржданско-правовые договоры с участием банков. А. 1997
23. Полонский Э.Г., Плинер В.А. О правовом регулировании расчетных и кредтных отношении. Советское Государство и Прово, 1962
24. Фурусов Д.А. Банки. Пособие для судей. М.1997.
2. Аллахвердян Д.А. Финансово-кредитная система СССР. М.1982
3. Алексеев С.С. Пробелмы теории права. Свердловск, 1972.
4. Банковское дело. Под редакцией О.И.Лаврушина. М. 1992, 1994.
5. Банковское дело. Учебное пособие в 2-х частях. Санкт-Петербург. 1992.
6. Банковское дело. Учебник под редакцией В.И.Колесникова, Л.П. Кроливецкой. М.1995
7. Банковское дело. Српвочное пособие под редакцией Ю.А.Бабичевой М.1994.
8. Банки н.а развивающихся рынках. 2 тома М.1994.
9. Банки Казахстана на внутреннем финансовом рынке. А.1996.
10. Безналичные взаимные расчеты в СССР. М.1946.
11. Белоглазова Г.М. коммерческие банки в условия формирования рынка. Автореферат.М,1992.
12. Борисов С.М. Госбанк и банковская система в условиях перехода к рынку. Журнал “Деньги и кредит” 1990. N12.
13. Бричко Л.В. правовые основы деятельности Госбанка СССР как расчетного центра страны. Автореферат. М.1996.
14. Гражданское право. Под редакцией Суханова Е.А. том-2. М. 1993.
15. Долан эдвин Дж., колин Д. Кэмпбелл, Розмарин Дж. Кэпмбелл. Денрги, Банковское дело и денежно-кредитная политика. М-Л, 1991
16. Когоан М.Л. Предприятие клиент банка. Расчетное кредитное обслуживание. Валютные операции. М. 1994.
17. Коган М.Л. Хозяйственная реформа и финансовое право. М. 1968.
18. коган М.Л. Хозяйственная реформа и кредитные правоотношения Госбанка с предприятием. Советское Государство и Прово, 1966 N5.
19. Кузьмин В.Ф. К вопросу о договолрах расчетного счета. М.1971.
20. Малеин Н.С., Кузьмин В.Ф. Правовые проблемы кредитования и расчетов на народном хозястве. М.1970.
21. Олейник О.М. Основы банковскогоапрва. Курс лекции. М.1997.
22. Осипов Е.Б. Гаржданско-правовые договоры с участием банков. А. 1997
23. Полонский Э.Г., Плинер В.А. О правовом регулировании расчетных и кредтных отношении. Советское Государство и Прово, 1962
24. Фурусов Д.А. Банки. Пособие для судей. М.1997.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің құқықтық жағдайы
Жоспар
Кіріспе
1. Ұлттық Банктің түсінгі
2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қаражаты.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Банктер қарызға ақша беру, оларды жинау және бөлумен байланысты
кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір түрі.
Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесі қалыптаскан. Ұлттық
Банк - Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және
Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. 1995
жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге сәйкес, Ұлттық Банк ҚР
Президентіне ҚР Ұлттық Банкі туралы заң күші бар Жарлықпен, Банктер және
банк қызметі туралы заң күші бар Жарлықпен және тағы да басқа заң
актілерімен, халықаралық келісім-шарттармен, сондай-ақ, Ұлттық Банктің
Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк туралы ережемен белгіленген шектерде есеп
береді.
Президентке есеп беру дегеніміз:
-Парламенттің келісімімен Президенттің Ұлттық Банк төрағасын
тағайындауы, сондай-ақ, оны қызметінен босатуы;
-Ұлттық Банк төрағасының ұсынысы бойынша төрағаның орынбасарын
қызметке тағайындауы және босатуы;
-Ұлттық Банктің жылдық есебін бекітуі;
-Президенттің Ұлттық валюта банкнотының дизайнының концепциясын
бекітуі;
-Президент сұраған мәселелер бойынша қажетті ақпаратты Ұлттық Банктің
беруге өкілеттігі бар.
Жыл сайын Ұлттық Банк Президентке Банктің жұмысын кешенді түрде
тексеру үшін жылдық есепті бекітуге береді. Есеп беру кезеңі әрбір
календарлық жылдың 1-қаңтарынан 31-желтоқсанға дейін бекітілген. Президент
есепті қарап шығып оны бекіту туралы шешім қабылдайды.
Жылдық есепке мыналар кіреді:
-ақша айналымы, кредит, банк жүйесінің қаржылары, валюталық жағдай
туралы баяндама;
-Ұлттық Банктің өткен жыл бойынша атқарған қызметі туралы есеп;
-жылдық баланс, шығын мен пайда туралы есеп, табысты бөлу.
Ұлттық Банктің қызметін жылда Банк Басқармасы тағайындайтын тәуелсіз
аудиторлық ұйым тексереді. Тексеру барысында алынған кез келген мәлімет
құпия деп саналады және аудиторлық ұйым осы мәліметін үшінші тұлғаларға
берген жағдайда жауапкершілікке тартылады. Бұл жұмыс он жылдан кем емес
жұмыс тәжірибесі бар ұйымдарға беріледі.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өзінің жеке балансы бар, толық
шаруашылық есеп принциінде қызмет ететін заңды тұлға болып табылады. Ұлттық
Банктің филиалдары, өкілдіктері, ұйымдары болады және Қазақстан
Республикасында сондай-ақ, шет елдерде өзінің басқармалары мен бөлімшелерін
аша алады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі орталық банктермен және
басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен, қаржылық-кредиттік
ұйымдармен қарым-қатынастарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін атқару барысында пайда табу мақсатын
көздемеуі керек. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өзінің қызметін
Қазақстан Республикасы Үкіметімен үйлестіре отырып атқаруға міндетті.
Себебі, Ұлттық Банк - Үкіметтің Банкі статусына ие, Үкіметтің қаржылық
кеңесшісі, Үкіметтің агенті. Осылайша, республиканың Ұлттық Банкі
мемлекеттік органдардың бірі олып табылады. Бірақ ол мемлекеттік билік
органдарының жүйесіне кірмейді. Үкімет Ұлттық Банктің міндеттемелері
бойынша, ал, Ұлттық Банк Үкіметтің міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Өкілдік және атқарушы билік органдарының Ұлттық Банктің қызметіне, оның
филиалдары мен өкілдіктерінің өз өкілеттіктерін атқаруына араласуына құқығы
жоқ.
1. Ұлттық Банктің түсінгі.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өзінің өкілеттігіне қарай,
заңдарды орындау үшін басқа банктердің, банкілік емес қаржылық мекемелердің
және басқа да жеке және заңды тұлғалардың міндетті түрде орындауына жататып
нормативті актілер шығарады. Ұлттық Банктің норматива актілері Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің Жарғысы секілді ресми басылымда қазақ және
орыс тілдерінде жарияланады. Ұлттық Банктің атауы, эмблемасы және
мемлекеттік герб бейнеленген мөрі болады. Банктің орталық аппараты
республика астанасында орналасады.
Ұлттық Банктің негізгі міндеті - Қазақстан Республикасы Ұлттық
валютасының сыртқы және ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ұлттық Банкке
мынадай міндеттер жүктөледі:
-республиканың экономикалық даму мақсатына жетуге және дүниежүзінк
экономикаға кіруге ықпал ететін ақша айналымы, кредит, банк есебін
ұйымдастыру және валюталық қатынастар саласындағы мемлекет саясатын
жүргізу;
-тұрақты ақша, кредит және банк жүйесін қамтамасыз етуге ықпал ету;
-банк қызметін реттейтін нормативтік - құқықтық актілер шығару және
оларды орындауда бақылау арқылы кредиторлар мен банк клинеттерінің мүддесін
қорғау.
Өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес, Ұлттық Банк мынадай қызмет
атқарады:
• Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-кредит саясатын
жүргізу;
• банктің, Үкімет агентінің және басқа да
мемлекеттік органдардың қызметін атқару;
• банктердің қызметіне бақылау мен қадағалауды,
олардың қызметін реттеуді іске асыру;
• валюталық реттеуді және валюталық бақылауды іске асыру;
• алтын-валюталық қорды басқару.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканы дамыту жөніндегі
мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізу мақсатында Ұлттық Банк:
• айналымдағы ақша массасының мөлшерін реттейді;
• ресми ставкаларды өзгерту жолымен банкілік проценттік ставкалардың
деңгейін реттеуді іске асырады;
• чектерді, бірінші кезектегі эмитенттерді, жей және ауыспалы
вексельдерді сатады, сатып алады;
• өзінің бағалы қағаздарын шығарады. Ұлттық Банк шығаратын бағалы
қағаздар мемлекеттік бағалы кағаздар болып табылады және олар бойынша
Ұлттық Банк жауапкершілік атқарады;
• мемлекеттік бағалы қағаздарды сатады, сатып алады;
• облигациялар, депозит сертификаттар, процент бағалы қағаздар сатады
және сатып алады;
• қаржылық құралдармен жүргізілетін операцияларды іске асырады;
• кез келген валютада чектер мен вексельдер шығарады;
• мемлекеттік бағалы қағаздар шығару және мемлекеттік қарызды өтеу
кестесінің мәселелері бойынша Қаржы министрлігіне ұсыныстар жасайды;
• ақша массасының айналымдағы бір немесе бірнеше көрсеткіштерінің
мақсатты өсу бағытын беитеді;
• өзінің операциялары бойынша проценттік ставкаларды бекітеді;
• валюта нарқында интервенцившы іске асырады;
• Ұлттық Банкке салынатын міндетін минимальды қор нормативтерін
бекітеді;
• республика территориясында айналымда бар төлем құралдарының
түрлерін анықтайды және олардың айналымының ережесін бекітеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қолма-қол ақша қаражаттарын
шығару және олардың айналымын ұйымдастыру қызметін атқаруда монополист
болып табылады. Ұлттық Банктің функциялары:
1. номинал структурасын, банкноттар мен монеталардың дизайның
банкноттар мен монеталардың қажетті санын анықтайды, оларды жасауды
қамтамасыз етеді;
2. бұрын пайдаланылған банкноттар мен монеталарды ауыстыру, айналымнан
шығару, сақтау және жоюды анықтау тәртібін бекіту;
3. қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтау, тасымалдау
ережелерін бекітеді. Тасымалдауды, сақтауды қамтамасыз етуге қатысады.
Банкноттар мен монеталардың резервтік мемлекеттік қорларын құрады.
Ұлттық Банк банк қызметін іске асыру мақсатында теуелсіз бағалы
қағаздармен және басқа да активтермен қамтамасыз ете отырып алты айдан
аспайтын мерзімге кредит береді. Ұлттық Банк екінші деңгейдегі банктер үшін
сонғы инстанциядағы кредитор болып табылады. Сондықтан да, ол шетел және
Ұлттық валютасында Ұлттық Банк Басқармасы бекіткен мерзімде және тәртіппен
екінші деңгейдегі банктерге кредит беруге құқылы. Ол Қазақстан
Республикасындағы есептесу тәртібін, жүйесін және формаларын анықтайды,
төлем жүйесінің қызмет етуін ұйымдастырады. Төлем құжаттарының жалғандығын
растайтын құжаттар болған жағдайда банктердің ақшалай қаражаттарын және
клиенттердің есеп шотындағы ақшаларды олардың келісімінсіз Ұлттық Банктің
алуға құқығы бар.
2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
Банктердің қызметін бақылау және қадағалау, олардың қызметін реттеу
мақсатында Ұлттық Банк Қазақстан Республикасы банктерінің барлық қаржылық-
шаруашылық қызметін тексеруге құқылы. Ол банктерді ашуға, оларды қайта
құруға және жоюға рұқсат етеді, филиалдар мен өкілдіктер ашуға келісім
береді, резидент банктер үшін республика территориясынан тыс жерлерде
филиалдар мен өкілдіктер ашуға, бағалы қағаздар рыногында кәсіптік қызметін
іске асыратын ұйымдардың Жарғылық қорына банктердің қатысуына, бағалы
қағаздар рыногында кәсіптік қызмет атқаруға банктерге лицензия беруге
келісімін, сондай-ақ банк операцияларының жеке түрлерін іске асыруға
лицензия береді. Белгіленген тәртіппен бағалы қағаздардың эмиссиясының
жобаларына міндетті сараптама жүргізеді. Банктердің бухгалтерліқ
статистикалық және басқа да есеп беруінің формаларын, мерзімдерін, тізімін
бекітеді. Осы функциясына байланысты қаржыландыру, несие беру, есептесу
және кассалық операцияларды жүргізу ережелерін жасайды.
Валюталық реттеу мен бақылауды қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық Банк:
1. шетел валютасындағы бағалы қағаздардың, шетел валютасының
айналымының саласы мен тәртібін анықтайды, шетел валютасындағы
операцияларды жүргізуге қажетті шектеулер енгізеді;
2. резиденттер мен резидент еместердің шетел валютасымен операциялар
жасау ережесін бекітеді;
3. валюғалық операциялардың барлық түрлерін іске асырады. Алтын-
валюталық активтерді басқару мақсатында Ұлттық Банк алтын-валюта қорын
құрады және олармен операциялар жүргізеді. Сондай-ақ, Қазақстан
Республикасы Президентінің Бағалы металлдар және бағалы тастармен
байланысты қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы заң күші бар Жарлығына
сейкес, таза бағалы металдарды сатуға қатысады. Ұлттық Банк алтын-валюта
активін толтыру үшін Қазақстандық және басқа да өндірушілерден бағалы
металдар сатып алады. Мемлекеттің алтын-валюталық қоры шикізат немесе
өнделген түрінде Ұлттық Банкте сақталады. Сонымен қатар, Президенттің
немесе Үкіметтің тапсырмасы бойынша Ұлттық Банк Үкіметтің бюджеттк қорына
тіркелген құндылықтарды сақтауға қабылдайды, құнды металдармен, құнды
тастармен, зергерлік бұйымдармен байланысты операцияларға лицензия береді.
Республика территориясында және онан тыс жерлерде алтынды және басқа да
құнды металдарды сату және сатып алу жөніндегі операцияларды жүргізеді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаражаты Жарғылық қордан,
резервтік қордан және арнайы резервтерден құралады. Ұлттық Банктің таза
табысы бір жыл ішіндегі кіріс пен шығыстың айырмасынан тұрады. Бұл соммаға
айналымға жіберілген банкноттар мен монеталар да кіреді. Банктің таза
пайдасы жарғылық қорды және резервтік қорды қалыптастыруға бағытталады.
Таза табыстың қалған бөлігі келесі қаржылық жылда республика бюджетіне
аударылады.
Банк қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу оның табысының деңгейіне
байланысты емес. Еңбек ақы мөлшерін Ұлттық Банк басқармасының ұсынысы
бойынша Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Банктің Жарғылық қоры он миллиард тенге мөлшерінде болады және оның
міндеттемелерін камтамасыз етуге қызмет етеді. Жарғылық қорды құру
Республика бюджетінен бөлінетін қаражат есебінен, мемлекеттің Ұлттық
Банктің билеуіне берген негізгі қорларының құны есебінен және алынған
табыстан іске асырылады.
Ұлттық Банк өзінің балансындағы мүлікті иелену, пайдалану, билеу
құқығын өз еркімен атқарады. Резервтік қор жарғылық қор мөлшерінде құрылады
және өзінің табысы есебінен толықтырылып отырылады. Ол жүргізілетін
операциялар бойынша жұмсалатын шығындарды өтеуге арналған. Егер, резервтік
қор ішінара немесе толығымен шығынды өтеуге жұмсалған болса, осы қор
мөлшері жарғылық қордың мөлшеріне жеткенше қаражат аударылып отырылады.
Ұлттық Банктің алтын-валюталық активі Қазақстан теңгесінің сыртқы және
ішкі тұрақтылығын камтамасыз ету үшін құрылады. Ол:
1. таза алтыннан;
2. банкнота, монета түріндегі шетел валютасынан;
3. Ұлттық Банкте сақтаулы валюталық құндылықтардан;
4. шетел валютасындағы жәй және ауыспалы вексельдерден;
5. шетел үкіметтері жане халықаралық қаржылық ұйымдар
шығарған құнды кағаздардан;
6. басқа да сыртқы активтерден тұрады.
Ұлттық Банктің Жарғылық қорының ақшалай бөлігінің екі негізі бар:
1. бюджет;
2. өзінің табысы (бірақ жарғылық қордың меншік иесі мемлекет
болып табылады);
Ұлттық Банктің кредиттік қоры мыналардан қалыптасады:
1. өзінің қаражаттары;
2. басқа банктердің Ұлттық Банкке салған ақша қаражаттары;
3. Қазақстаннан тыс жерлерден тартылған қаражаттар;
4. мемлекеттік арнайы қорлардан алынған және банкте сақтаулы
еркін қаражаттар.
Банк ресурстарын олардың түсу көздеріне қарай өзіндік және тартылған
\привлеченные\ деп бөлуге болады. Соңғысы тағы да екі түрге бөлінеді:
1. қайтарылмайтын негізде алынған;
2. уақытша қарызға алу тәртібімен алынған.
Коммерциялық банк термині банк ісінің дамуының ерте кезеңдерінде,
банктер сауданы, товар ауыстыру операциялары мен төлемдерді қамтамасыз
еткен көздерде пайда болды.
Коммерциялық банк дегеніміз - ақша қаражаттарымен болатын
операцияларды, сондай-ақ, оған заңмен жүктелген басқа да банк операцияларын
жүгізу арқылы табыс табуды көздейтін мекеме. Коммерциялық банктер
банк жүйесінің екінші деңгейіне жатады. Олар банк туралы заңдарда
коммерциялық банк атауына біріктірілген коммерциялық, кооперативтік және
жеке меншік банктер.
Жалпы қазіргі шетел тәжірибесінде банктер өздері көрсететін қызметтің
сипатына қарай классификацияланады. Осы принцип бойынша кредит жүйесінің
маңызды үш элементін айтуға болады:
1. орталық эмиссиялық банк;
2. коммерциялық банк;
3. арнайы қаржылық мекемелер (сақтандыру, ипотекалық, жинақ).
Орталық банк - бұл банктердің банкі. Ол іскер фирмалармен немесе
халықпен операциялар жүргізбейді. Оның клиенті коммерциялық банктер, басқа
да несиелік мекемелер, үкімет ұйымдары. Қазіргі орталық банктің маңызды
міндеттерінің бірі жалпы Ұлттық ақша-несиелгіс саясатты жүргізу.
Коммерциялық банктер көп функция атқаратын мекеме. Ірі коммерциялық
банктер өздерінің клиенттеріне кешенді қаржылық қызмет көрсетеді (несие
беру, депозит қабылдау, есептесу және тағы басқалар).
Коммерциялық банктердің екі типі болады: универсалды және арнайы.
Универсалды банк - банкілік операциялардың барлық түрлерін немесе
көпшілігін жүргізеді. Банктің осындай түрлері Германия, Франция, Швейцария,
Ұлы Британия, Австрия сияқты батыс европа елдерінде қалыптасқан. Арнайы
банк - керісінше, банк операцияларының бір немесе бірнеше түрлерін
жүргізеді. Мұндай коммерциялық банктер АҚШ-та, Жапонияда, Италияда
қалыптасқан.
Бүкіл дүние жүзінде универсалды банк жүйесіне ұмтылу байқалады.
Банктің универсалды типі біздің республикаға да тән.
Қазіргі кезде коммерциялық банк өзінің клиенттеріне қызметтің екі жүз
түріне дейін көрсете алады. Операциялардың көп түрін пайдалану коммерциялық
банктерге табысты болуға және өз клиенттерін сақтап қалуға мүмкіндік
береді.
Қазіргі коммерциялық банктер қорпоративті типтегі ұйымдар түрінде
құрылады және шаруашылық қызметпен айналысады. Экономикалық қатынастардың
субъектісі ретінде банктердің нарықтылығының негізгі үш белгісін көрсетуге
болады:
1. банктің экономикалық еріктілігі - ол дегеніміз
банктің қаражаттарын және қорларын билеу бостандығы, клиенттер мен салым
салушыларды таңдау бостандығы, салық төлегеннен кейін
қалған пайданы толығымен билеу;
2. өзінің қызметінің нәтижесі үшін экономикалық жауапкершілік
-шаруашылық жүргізу нәтижесі үшін капиталдың меншік иесі ғана жауап бере
алады;
3. пайда табу - пайда коммерциялық банк қызметінің негізі болып
табылады. Ол банк капиталының айналымының нәтижесі.
Коммерциялық банкте осы үш белгінің болуы оны нарықтық экономиканың
субъектісі деп айтуға негіз болады. Банктердің қызметінің мәні - оны басқа
органдардан ажырататын белгілі бір функцияларды атқаруынан көрінеді. Бұл
функциялар банктер көрсететін қызметтер және олардың клиент мүддесіне
сәйкес, белгілі бір әрекеттерді орындауы деп сипаттауға болады.
Коммерциялық банктер несие беру, есептесу және тағы да басқа қаржылық
операциялардың түрлерін іске асырады. Атаулы операциялар Қазақстан
Республикасы Президентінің Банктер туралы Жарлығының 30-бабында
көрсетілген. Дегенмен, банктердің атқаратын негізгі операцияларына мыналар
жатады:
1. депозит қабылдау;
2. ақша төлемін және есептесуді іске асыру;
3. несие беру.
Қазақстан Республикасында коммерциялық банкті ашу, тіркеу және жою
тәртібі Президенттің 1995 жылғы 31-тамыздағы Банктер және банкілік қызмет
туралы Жарлығымен, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
нұсқауларымен және азаматтық заңдармен анықталған. Банктер туралы
Президентің Жарлығының 12-бабының 1-тармағында банктер ұсынушыға берілетін
акцияны шығару құқысыз жабық акционерлік қоғам формасында құрылады деп
бектлген. Осы баптың 2-тармағында былай делінген: банкті ашық акционерлік
крғам түрінде қайта құруға ол Ұлттық Банктен лицензия алған сәттен бастап
бір календарлық жыл бойына шығынсыз қызмет атқарған жағдайда рұқсат
етіледі. Президентің Шаруашылық серіктестіктер туралы Жарлығына сәйкес:
1. акционерлік қоғам - бұл Жарғылық қоры үлесі тең акциялардың белгілі
бір санына бөлінген серіктестік. Қоғам мүшелері серіктестіктің
міндеттемелері бойынша жауап бермейді және оның қызметімен байланысты
шығынды өзара тең мөлшерде өтейді. Бұл мынадай мүмкіндіктер береді:
акционерлердің үлесі және банктің пайдасы сатып алынған акциялардың санына
байланысты; акционерлердің жауапкершілігі акция мөлшерімен шектеледі;
2. акционер өзінің акцияларын басқа тұлғаға бере алады. Бұл жағдайда
банктің қызмет етуі, қоғамнан акционерлердің шығуы, оның өкілетсіздігінен
және жеке акционердің банкрот болуынан теуелсіз болады.
3. акционерлік банкте оны басқару жөніндегі функциялар нақты
көрсетілген. Акционерлердің жалпы жиналысы, бақылау Кеңесі, басқарма,
ревизиялық комиссиясы болады. Жеке меншік банкте оған қатысушылар банкті
басқаруға тікелей қатысады.
Банкті ұйымдастыру күрделі процедура және ол арнайы заңмен реттеледі.
Қазақстан Республикасы Президентінің Банктер туралы Жарлығының 13-бабында
Ұлттық Банктің банк ашуға рұқсат беретіндігі бекітілген. Бұл жөнінде толық
мәлімет 1996 жылғы 29-ақпанда қабылданған Ережеде айтылған. Осы Ереже
бойынша банк ашу үшін Ұлттық Банктің рұқсатын алу мақсатында Ұлттық Банктің
банктік қадағалау Департаментіне мынадай құжаттар тапсыру керек
1. рұқсат беру туралы өтініш;
2. банкті құрудың экономикалық негізі;
3. іскерлік жоспары - мұнда екі-үш жылға болжам туралы толық ақпарат
көрсетіледі;
4. банк басшыларының кәсіпкерлік туралы, құрылтайшылар туралы
мәліметтер;
5. банктің құрылтай құжаттары;
6. құрылтайшылардың қаржылық тұрақтылығы туралы аудиторлық қорытынды;
7. жарғылық қор шотына қаражат салынғандығын растайтын
құжат.
Осыдан кейін Ұлттық Банк үш айдың ішінде осы өтінішті қарап шығып,
қабылданған шешім туралы өтініш берушіге хабарлайды (Президенттің Банктер
туралы Жарлығының 23-бабы). Банкті ашуға рұқсат алынған соң оны Әділет
органдарында тіркеу керек және ол әр түрлі операцияларды іске асыру үшін
Ұлттық Банктен лицензия алуы қажет.
Банк ресурстарына банктің өзіндік қаражаттары, заемдық және тартылған
қаражаттар кіреді. Осылардың жиынтығы актив операцияларды іске асыру үшін
қолданылады. Банктің өзіндік қаражаттарына мыналар жатады: Жарғылық қор,
резервтік қор, банктің пайдасы арқылы қалыптасатын басқа қорлар және жыл
бойы бөлінбеген пайда.
Жарғылық қор - құрылтайшылардың жарнасын немесе акцияларын сату арқылы
қалыптасады.
Резервтік қор - пайдадан жыл бойына бөлініп отырылатын қаражаттардан
қалыптасады. Резервтік қордың минимальді мөлшерін Қазақстан Республикасының
Ұлттық Баны бекітеді. Оныд максимальді мөлшері банктің жарғысында
белгіленеді (жарғылық қордың 25%-нен 100% ке дейін). Сонан соң, ол жарғылық
қорға аударылып қайта жиналады.
Банктердің тартылған қаражаттарына мыналар жатады:
1. депозиттер;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе
1. Ұлттық Банктің түсінгі
2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің қаражаты.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Банктер қарызға ақша беру, оларды жинау және бөлумен байланысты
кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір түрі.
Қазақстан Республикасында екі деңгейлі банк жүйесі қалыптаскан. Ұлттық
Банк - Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және
Қазақстан Республикасы банкілік жүйесінің жоғарғы деңгейін білдіреді. 1995
жылдың 5 желтоқсанындағы енгізілген өзгерістерге сәйкес, Ұлттық Банк ҚР
Президентіне ҚР Ұлттық Банкі туралы заң күші бар Жарлықпен, Банктер және
банк қызметі туралы заң күші бар Жарлықпен және тағы да басқа заң
актілерімен, халықаралық келісім-шарттармен, сондай-ақ, Ұлттық Банктің
Басқармасы бекіткен Ұлттық Банк туралы ережемен белгіленген шектерде есеп
береді.
Президентке есеп беру дегеніміз:
-Парламенттің келісімімен Президенттің Ұлттық Банк төрағасын
тағайындауы, сондай-ақ, оны қызметінен босатуы;
-Ұлттық Банк төрағасының ұсынысы бойынша төрағаның орынбасарын
қызметке тағайындауы және босатуы;
-Ұлттық Банктің жылдық есебін бекітуі;
-Президенттің Ұлттық валюта банкнотының дизайнының концепциясын
бекітуі;
-Президент сұраған мәселелер бойынша қажетті ақпаратты Ұлттық Банктің
беруге өкілеттігі бар.
Жыл сайын Ұлттық Банк Президентке Банктің жұмысын кешенді түрде
тексеру үшін жылдық есепті бекітуге береді. Есеп беру кезеңі әрбір
календарлық жылдың 1-қаңтарынан 31-желтоқсанға дейін бекітілген. Президент
есепті қарап шығып оны бекіту туралы шешім қабылдайды.
Жылдық есепке мыналар кіреді:
-ақша айналымы, кредит, банк жүйесінің қаржылары, валюталық жағдай
туралы баяндама;
-Ұлттық Банктің өткен жыл бойынша атқарған қызметі туралы есеп;
-жылдық баланс, шығын мен пайда туралы есеп, табысты бөлу.
Ұлттық Банктің қызметін жылда Банк Басқармасы тағайындайтын тәуелсіз
аудиторлық ұйым тексереді. Тексеру барысында алынған кез келген мәлімет
құпия деп саналады және аудиторлық ұйым осы мәліметін үшінші тұлғаларға
берген жағдайда жауапкершілікке тартылады. Бұл жұмыс он жылдан кем емес
жұмыс тәжірибесі бар ұйымдарға беріледі.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өзінің жеке балансы бар, толық
шаруашылық есеп принциінде қызмет ететін заңды тұлға болып табылады. Ұлттық
Банктің филиалдары, өкілдіктері, ұйымдары болады және Қазақстан
Республикасында сондай-ақ, шет елдерде өзінің басқармалары мен бөлімшелерін
аша алады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі орталық банктермен және
басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен, қаржылық-кредиттік
ұйымдармен қарым-қатынастарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін атқару барысында пайда табу мақсатын
көздемеуі керек. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өзінің қызметін
Қазақстан Республикасы Үкіметімен үйлестіре отырып атқаруға міндетті.
Себебі, Ұлттық Банк - Үкіметтің Банкі статусына ие, Үкіметтің қаржылық
кеңесшісі, Үкіметтің агенті. Осылайша, республиканың Ұлттық Банкі
мемлекеттік органдардың бірі олып табылады. Бірақ ол мемлекеттік билік
органдарының жүйесіне кірмейді. Үкімет Ұлттық Банктің міндеттемелері
бойынша, ал, Ұлттық Банк Үкіметтің міндеттемелері бойынша жауап бермейді.
Өкілдік және атқарушы билік органдарының Ұлттық Банктің қызметіне, оның
филиалдары мен өкілдіктерінің өз өкілеттіктерін атқаруына араласуына құқығы
жоқ.
1. Ұлттық Банктің түсінгі.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өзінің өкілеттігіне қарай,
заңдарды орындау үшін басқа банктердің, банкілік емес қаржылық мекемелердің
және басқа да жеке және заңды тұлғалардың міндетті түрде орындауына жататып
нормативті актілер шығарады. Ұлттық Банктің норматива актілері Қазақстан
Республикасы Ұлттық Банкінің Жарғысы секілді ресми басылымда қазақ және
орыс тілдерінде жарияланады. Ұлттық Банктің атауы, эмблемасы және
мемлекеттік герб бейнеленген мөрі болады. Банктің орталық аппараты
республика астанасында орналасады.
Ұлттық Банктің негізгі міндеті - Қазақстан Республикасы Ұлттық
валютасының сыртқы және ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету. Ұлттық Банкке
мынадай міндеттер жүктөледі:
-республиканың экономикалық даму мақсатына жетуге және дүниежүзінк
экономикаға кіруге ықпал ететін ақша айналымы, кредит, банк есебін
ұйымдастыру және валюталық қатынастар саласындағы мемлекет саясатын
жүргізу;
-тұрақты ақша, кредит және банк жүйесін қамтамасыз етуге ықпал ету;
-банк қызметін реттейтін нормативтік - құқықтық актілер шығару және
оларды орындауда бақылау арқылы кредиторлар мен банк клинеттерінің мүддесін
қорғау.
Өзіне жүктелген міндеттерге сәйкес, Ұлттық Банк мынадай қызмет
атқарады:
• Қазақстан Республикасында мемлекеттік ақша-кредит саясатын
жүргізу;
• банктің, Үкімет агентінің және басқа да
мемлекеттік органдардың қызметін атқару;
• банктердің қызметіне бақылау мен қадағалауды,
олардың қызметін реттеуді іске асыру;
• валюталық реттеуді және валюталық бақылауды іске асыру;
• алтын-валюталық қорды басқару.
Қазақстан Республикасында нарықтық экономиканы дамыту жөніндегі
мемлекеттік ақша-кредит саясатын жүргізу мақсатында Ұлттық Банк:
• айналымдағы ақша массасының мөлшерін реттейді;
• ресми ставкаларды өзгерту жолымен банкілік проценттік ставкалардың
деңгейін реттеуді іске асырады;
• чектерді, бірінші кезектегі эмитенттерді, жей және ауыспалы
вексельдерді сатады, сатып алады;
• өзінің бағалы қағаздарын шығарады. Ұлттық Банк шығаратын бағалы
қағаздар мемлекеттік бағалы кағаздар болып табылады және олар бойынша
Ұлттық Банк жауапкершілік атқарады;
• мемлекеттік бағалы қағаздарды сатады, сатып алады;
• облигациялар, депозит сертификаттар, процент бағалы қағаздар сатады
және сатып алады;
• қаржылық құралдармен жүргізілетін операцияларды іске асырады;
• кез келген валютада чектер мен вексельдер шығарады;
• мемлекеттік бағалы қағаздар шығару және мемлекеттік қарызды өтеу
кестесінің мәселелері бойынша Қаржы министрлігіне ұсыныстар жасайды;
• ақша массасының айналымдағы бір немесе бірнеше көрсеткіштерінің
мақсатты өсу бағытын беитеді;
• өзінің операциялары бойынша проценттік ставкаларды бекітеді;
• валюта нарқында интервенцившы іске асырады;
• Ұлттық Банкке салынатын міндетін минимальды қор нормативтерін
бекітеді;
• республика территориясында айналымда бар төлем құралдарының
түрлерін анықтайды және олардың айналымының ережесін бекітеді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі қолма-қол ақша қаражаттарын
шығару және олардың айналымын ұйымдастыру қызметін атқаруда монополист
болып табылады. Ұлттық Банктің функциялары:
1. номинал структурасын, банкноттар мен монеталардың дизайның
банкноттар мен монеталардың қажетті санын анықтайды, оларды жасауды
қамтамасыз етеді;
2. бұрын пайдаланылған банкноттар мен монеталарды ауыстыру, айналымнан
шығару, сақтау және жоюды анықтау тәртібін бекіту;
3. қолма-қол банкноттар мен монеталарды есепке алу, сақтау, тасымалдау
ережелерін бекітеді. Тасымалдауды, сақтауды қамтамасыз етуге қатысады.
Банкноттар мен монеталардың резервтік мемлекеттік қорларын құрады.
Ұлттық Банк банк қызметін іске асыру мақсатында теуелсіз бағалы
қағаздармен және басқа да активтермен қамтамасыз ете отырып алты айдан
аспайтын мерзімге кредит береді. Ұлттық Банк екінші деңгейдегі банктер үшін
сонғы инстанциядағы кредитор болып табылады. Сондықтан да, ол шетел және
Ұлттық валютасында Ұлттық Банк Басқармасы бекіткен мерзімде және тәртіппен
екінші деңгейдегі банктерге кредит беруге құқылы. Ол Қазақстан
Республикасындағы есептесу тәртібін, жүйесін және формаларын анықтайды,
төлем жүйесінің қызмет етуін ұйымдастырады. Төлем құжаттарының жалғандығын
растайтын құжаттар болған жағдайда банктердің ақшалай қаражаттарын және
клиенттердің есеп шотындағы ақшаларды олардың келісімінсіз Ұлттық Банктің
алуға құқығы бар.
2. Ұлттық Банктің қызметі мен негізгі міндеттері.
Банктердің қызметін бақылау және қадағалау, олардың қызметін реттеу
мақсатында Ұлттық Банк Қазақстан Республикасы банктерінің барлық қаржылық-
шаруашылық қызметін тексеруге құқылы. Ол банктерді ашуға, оларды қайта
құруға және жоюға рұқсат етеді, филиалдар мен өкілдіктер ашуға келісім
береді, резидент банктер үшін республика территориясынан тыс жерлерде
филиалдар мен өкілдіктер ашуға, бағалы қағаздар рыногында кәсіптік қызметін
іске асыратын ұйымдардың Жарғылық қорына банктердің қатысуына, бағалы
қағаздар рыногында кәсіптік қызмет атқаруға банктерге лицензия беруге
келісімін, сондай-ақ банк операцияларының жеке түрлерін іске асыруға
лицензия береді. Белгіленген тәртіппен бағалы қағаздардың эмиссиясының
жобаларына міндетті сараптама жүргізеді. Банктердің бухгалтерліқ
статистикалық және басқа да есеп беруінің формаларын, мерзімдерін, тізімін
бекітеді. Осы функциясына байланысты қаржыландыру, несие беру, есептесу
және кассалық операцияларды жүргізу ережелерін жасайды.
Валюталық реттеу мен бақылауды қамтамасыз ету мақсатында Ұлттық Банк:
1. шетел валютасындағы бағалы қағаздардың, шетел валютасының
айналымының саласы мен тәртібін анықтайды, шетел валютасындағы
операцияларды жүргізуге қажетті шектеулер енгізеді;
2. резиденттер мен резидент еместердің шетел валютасымен операциялар
жасау ережесін бекітеді;
3. валюғалық операциялардың барлық түрлерін іске асырады. Алтын-
валюталық активтерді басқару мақсатында Ұлттық Банк алтын-валюта қорын
құрады және олармен операциялар жүргізеді. Сондай-ақ, Қазақстан
Республикасы Президентінің Бағалы металлдар және бағалы тастармен
байланысты қатынастарды мемлекеттік реттеу туралы заң күші бар Жарлығына
сейкес, таза бағалы металдарды сатуға қатысады. Ұлттық Банк алтын-валюта
активін толтыру үшін Қазақстандық және басқа да өндірушілерден бағалы
металдар сатып алады. Мемлекеттің алтын-валюталық қоры шикізат немесе
өнделген түрінде Ұлттық Банкте сақталады. Сонымен қатар, Президенттің
немесе Үкіметтің тапсырмасы бойынша Ұлттық Банк Үкіметтің бюджеттк қорына
тіркелген құндылықтарды сақтауға қабылдайды, құнды металдармен, құнды
тастармен, зергерлік бұйымдармен байланысты операцияларға лицензия береді.
Республика территориясында және онан тыс жерлерде алтынды және басқа да
құнды металдарды сату және сатып алу жөніндегі операцияларды жүргізеді.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қаражаты Жарғылық қордан,
резервтік қордан және арнайы резервтерден құралады. Ұлттық Банктің таза
табысы бір жыл ішіндегі кіріс пен шығыстың айырмасынан тұрады. Бұл соммаға
айналымға жіберілген банкноттар мен монеталар да кіреді. Банктің таза
пайдасы жарғылық қорды және резервтік қорды қалыптастыруға бағытталады.
Таза табыстың қалған бөлігі келесі қаржылық жылда республика бюджетіне
аударылады.
Банк қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу оның табысының деңгейіне
байланысты емес. Еңбек ақы мөлшерін Ұлттық Банк басқармасының ұсынысы
бойынша Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді.
Банктің Жарғылық қоры он миллиард тенге мөлшерінде болады және оның
міндеттемелерін камтамасыз етуге қызмет етеді. Жарғылық қорды құру
Республика бюджетінен бөлінетін қаражат есебінен, мемлекеттің Ұлттық
Банктің билеуіне берген негізгі қорларының құны есебінен және алынған
табыстан іске асырылады.
Ұлттық Банк өзінің балансындағы мүлікті иелену, пайдалану, билеу
құқығын өз еркімен атқарады. Резервтік қор жарғылық қор мөлшерінде құрылады
және өзінің табысы есебінен толықтырылып отырылады. Ол жүргізілетін
операциялар бойынша жұмсалатын шығындарды өтеуге арналған. Егер, резервтік
қор ішінара немесе толығымен шығынды өтеуге жұмсалған болса, осы қор
мөлшері жарғылық қордың мөлшеріне жеткенше қаражат аударылып отырылады.
Ұлттық Банктің алтын-валюталық активі Қазақстан теңгесінің сыртқы және
ішкі тұрақтылығын камтамасыз ету үшін құрылады. Ол:
1. таза алтыннан;
2. банкнота, монета түріндегі шетел валютасынан;
3. Ұлттық Банкте сақтаулы валюталық құндылықтардан;
4. шетел валютасындағы жәй және ауыспалы вексельдерден;
5. шетел үкіметтері жане халықаралық қаржылық ұйымдар
шығарған құнды кағаздардан;
6. басқа да сыртқы активтерден тұрады.
Ұлттық Банктің Жарғылық қорының ақшалай бөлігінің екі негізі бар:
1. бюджет;
2. өзінің табысы (бірақ жарғылық қордың меншік иесі мемлекет
болып табылады);
Ұлттық Банктің кредиттік қоры мыналардан қалыптасады:
1. өзінің қаражаттары;
2. басқа банктердің Ұлттық Банкке салған ақша қаражаттары;
3. Қазақстаннан тыс жерлерден тартылған қаражаттар;
4. мемлекеттік арнайы қорлардан алынған және банкте сақтаулы
еркін қаражаттар.
Банк ресурстарын олардың түсу көздеріне қарай өзіндік және тартылған
\привлеченные\ деп бөлуге болады. Соңғысы тағы да екі түрге бөлінеді:
1. қайтарылмайтын негізде алынған;
2. уақытша қарызға алу тәртібімен алынған.
Коммерциялық банк термині банк ісінің дамуының ерте кезеңдерінде,
банктер сауданы, товар ауыстыру операциялары мен төлемдерді қамтамасыз
еткен көздерде пайда болды.
Коммерциялық банк дегеніміз - ақша қаражаттарымен болатын
операцияларды, сондай-ақ, оған заңмен жүктелген басқа да банк операцияларын
жүгізу арқылы табыс табуды көздейтін мекеме. Коммерциялық банктер
банк жүйесінің екінші деңгейіне жатады. Олар банк туралы заңдарда
коммерциялық банк атауына біріктірілген коммерциялық, кооперативтік және
жеке меншік банктер.
Жалпы қазіргі шетел тәжірибесінде банктер өздері көрсететін қызметтің
сипатына қарай классификацияланады. Осы принцип бойынша кредит жүйесінің
маңызды үш элементін айтуға болады:
1. орталық эмиссиялық банк;
2. коммерциялық банк;
3. арнайы қаржылық мекемелер (сақтандыру, ипотекалық, жинақ).
Орталық банк - бұл банктердің банкі. Ол іскер фирмалармен немесе
халықпен операциялар жүргізбейді. Оның клиенті коммерциялық банктер, басқа
да несиелік мекемелер, үкімет ұйымдары. Қазіргі орталық банктің маңызды
міндеттерінің бірі жалпы Ұлттық ақша-несиелгіс саясатты жүргізу.
Коммерциялық банктер көп функция атқаратын мекеме. Ірі коммерциялық
банктер өздерінің клиенттеріне кешенді қаржылық қызмет көрсетеді (несие
беру, депозит қабылдау, есептесу және тағы басқалар).
Коммерциялық банктердің екі типі болады: универсалды және арнайы.
Универсалды банк - банкілік операциялардың барлық түрлерін немесе
көпшілігін жүргізеді. Банктің осындай түрлері Германия, Франция, Швейцария,
Ұлы Британия, Австрия сияқты батыс европа елдерінде қалыптасқан. Арнайы
банк - керісінше, банк операцияларының бір немесе бірнеше түрлерін
жүргізеді. Мұндай коммерциялық банктер АҚШ-та, Жапонияда, Италияда
қалыптасқан.
Бүкіл дүние жүзінде универсалды банк жүйесіне ұмтылу байқалады.
Банктің универсалды типі біздің республикаға да тән.
Қазіргі кезде коммерциялық банк өзінің клиенттеріне қызметтің екі жүз
түріне дейін көрсете алады. Операциялардың көп түрін пайдалану коммерциялық
банктерге табысты болуға және өз клиенттерін сақтап қалуға мүмкіндік
береді.
Қазіргі коммерциялық банктер қорпоративті типтегі ұйымдар түрінде
құрылады және шаруашылық қызметпен айналысады. Экономикалық қатынастардың
субъектісі ретінде банктердің нарықтылығының негізгі үш белгісін көрсетуге
болады:
1. банктің экономикалық еріктілігі - ол дегеніміз
банктің қаражаттарын және қорларын билеу бостандығы, клиенттер мен салым
салушыларды таңдау бостандығы, салық төлегеннен кейін
қалған пайданы толығымен билеу;
2. өзінің қызметінің нәтижесі үшін экономикалық жауапкершілік
-шаруашылық жүргізу нәтижесі үшін капиталдың меншік иесі ғана жауап бере
алады;
3. пайда табу - пайда коммерциялық банк қызметінің негізі болып
табылады. Ол банк капиталының айналымының нәтижесі.
Коммерциялық банкте осы үш белгінің болуы оны нарықтық экономиканың
субъектісі деп айтуға негіз болады. Банктердің қызметінің мәні - оны басқа
органдардан ажырататын белгілі бір функцияларды атқаруынан көрінеді. Бұл
функциялар банктер көрсететін қызметтер және олардың клиент мүддесіне
сәйкес, белгілі бір әрекеттерді орындауы деп сипаттауға болады.
Коммерциялық банктер несие беру, есептесу және тағы да басқа қаржылық
операциялардың түрлерін іске асырады. Атаулы операциялар Қазақстан
Республикасы Президентінің Банктер туралы Жарлығының 30-бабында
көрсетілген. Дегенмен, банктердің атқаратын негізгі операцияларына мыналар
жатады:
1. депозит қабылдау;
2. ақша төлемін және есептесуді іске асыру;
3. несие беру.
Қазақстан Республикасында коммерциялық банкті ашу, тіркеу және жою
тәртібі Президенттің 1995 жылғы 31-тамыздағы Банктер және банкілік қызмет
туралы Жарлығымен, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
нұсқауларымен және азаматтық заңдармен анықталған. Банктер туралы
Президентің Жарлығының 12-бабының 1-тармағында банктер ұсынушыға берілетін
акцияны шығару құқысыз жабық акционерлік қоғам формасында құрылады деп
бектлген. Осы баптың 2-тармағында былай делінген: банкті ашық акционерлік
крғам түрінде қайта құруға ол Ұлттық Банктен лицензия алған сәттен бастап
бір календарлық жыл бойына шығынсыз қызмет атқарған жағдайда рұқсат
етіледі. Президентің Шаруашылық серіктестіктер туралы Жарлығына сәйкес:
1. акционерлік қоғам - бұл Жарғылық қоры үлесі тең акциялардың белгілі
бір санына бөлінген серіктестік. Қоғам мүшелері серіктестіктің
міндеттемелері бойынша жауап бермейді және оның қызметімен байланысты
шығынды өзара тең мөлшерде өтейді. Бұл мынадай мүмкіндіктер береді:
акционерлердің үлесі және банктің пайдасы сатып алынған акциялардың санына
байланысты; акционерлердің жауапкершілігі акция мөлшерімен шектеледі;
2. акционер өзінің акцияларын басқа тұлғаға бере алады. Бұл жағдайда
банктің қызмет етуі, қоғамнан акционерлердің шығуы, оның өкілетсіздігінен
және жеке акционердің банкрот болуынан теуелсіз болады.
3. акционерлік банкте оны басқару жөніндегі функциялар нақты
көрсетілген. Акционерлердің жалпы жиналысы, бақылау Кеңесі, басқарма,
ревизиялық комиссиясы болады. Жеке меншік банкте оған қатысушылар банкті
басқаруға тікелей қатысады.
Банкті ұйымдастыру күрделі процедура және ол арнайы заңмен реттеледі.
Қазақстан Республикасы Президентінің Банктер туралы Жарлығының 13-бабында
Ұлттық Банктің банк ашуға рұқсат беретіндігі бекітілген. Бұл жөнінде толық
мәлімет 1996 жылғы 29-ақпанда қабылданған Ережеде айтылған. Осы Ереже
бойынша банк ашу үшін Ұлттық Банктің рұқсатын алу мақсатында Ұлттық Банктің
банктік қадағалау Департаментіне мынадай құжаттар тапсыру керек
1. рұқсат беру туралы өтініш;
2. банкті құрудың экономикалық негізі;
3. іскерлік жоспары - мұнда екі-үш жылға болжам туралы толық ақпарат
көрсетіледі;
4. банк басшыларының кәсіпкерлік туралы, құрылтайшылар туралы
мәліметтер;
5. банктің құрылтай құжаттары;
6. құрылтайшылардың қаржылық тұрақтылығы туралы аудиторлық қорытынды;
7. жарғылық қор шотына қаражат салынғандығын растайтын
құжат.
Осыдан кейін Ұлттық Банк үш айдың ішінде осы өтінішті қарап шығып,
қабылданған шешім туралы өтініш берушіге хабарлайды (Президенттің Банктер
туралы Жарлығының 23-бабы). Банкті ашуға рұқсат алынған соң оны Әділет
органдарында тіркеу керек және ол әр түрлі операцияларды іске асыру үшін
Ұлттық Банктен лицензия алуы қажет.
Банк ресурстарына банктің өзіндік қаражаттары, заемдық және тартылған
қаражаттар кіреді. Осылардың жиынтығы актив операцияларды іске асыру үшін
қолданылады. Банктің өзіндік қаражаттарына мыналар жатады: Жарғылық қор,
резервтік қор, банктің пайдасы арқылы қалыптасатын басқа қорлар және жыл
бойы бөлінбеген пайда.
Жарғылық қор - құрылтайшылардың жарнасын немесе акцияларын сату арқылы
қалыптасады.
Резервтік қор - пайдадан жыл бойына бөлініп отырылатын қаражаттардан
қалыптасады. Резервтік қордың минимальді мөлшерін Қазақстан Республикасының
Ұлттық Баны бекітеді. Оныд максимальді мөлшері банктің жарғысында
белгіленеді (жарғылық қордың 25%-нен 100% ке дейін). Сонан соң, ол жарғылық
қорға аударылып қайта жиналады.
Банктердің тартылған қаражаттарына мыналар жатады:
1. депозиттер;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz