Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

1 Жеке меншік жүйесі Қазақстанда дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
2 Жеке меншік құқықтары және жалпы ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ..13
3 Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны ... ... ... ... ... ... 18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25

Пайдалынған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..26

Кіріспе.

Жеке меншік — қоғамдық құрылыстық экономикалық негізі — қоғамдық бастаулардың негізіне жатады. Сондықтан әрбір мемлекет меншік туралы зандар кабылдап, оны корғайды. Меншік, заң жағынан алып қарағанда, мүліктік қатынастарға жатады. Құқықтық нормалар мен актілерде материалдық байлық әр түрлі субъектілер /жеке адамдар, әлеуметтік, топтар, таптар, мемлекет арасында калай иемделінетіні және бөлінетіні ақықталады Меншік иесі заңмен анықталған мүліктерге ие болады. Және ол мүліктерді: иемдену, пайдалану және оған иелік жасау өкілеталігін алады.|
Бұрынғы Одақ қоғамдық ілімдер дамуының басты кемішлігі — объективтік процестердің нақты күрделілігін жеңілдетуте саяды. Бұл жағдай. 'меншік" ұғымын зерттеу процесінде де көрініс алды. Біріншіден, меншікті жігерлі катынастар ретінде, деп түсіну. Егер саяси экономика объективті экономикалық процестерді қарастыратындығы және ол меншіктің мазмұнын бір жақты түсіндіретіндігіне көңіл аударсақ, онда бұл көзқарастық дұрыстығы күмән туғызбайды. Ал осындай бағытты жақтаушылар меншікті құқықтық жағынан карастыру — иемденудің экономикалық қатынастарыи , сол себепті де бұл, олардың түрлері екендігін де мойындайды. Әйтсе де олар экономикалық катынастарын меншік ретінде қарастырудың орнына,л мазмұнынан айырып алады.
Екіншіден, кеп уақыттар бойы жеке меншіктің экономикалық және құкықтық мазмұнына тереңдеп бармай, осыбетінен түсіндіру орын алып келді. Көптеген авторлар жеке меншіктің экокомикалык, мазмұнынық салыстырмалы дербестігі оның мазмұнын өндірістік қарым-қатынастын анықтау мен оның құқықтық мазмұнының мойындаумен бірге, олардың арасындағы өзара нақты жауап бермеді.
Әйтсе де бірқатар экономикалық әдебиеттерде бұл проблема туралы маңызды ой-пікірлер айтылып та жүрді
Олар жеке меншік туралы үғымдарды толықтырып отырғаны позитивті маңыздылығы сонда, меншік экономика мен біртұтастығы деп тұжырымдалда Демек мешнік қатынастарының ерекшелігі де дәл осында.
Нарыққа өту және ТМД елдерінде, оның ішінде Қазақстан Республикасындағы мемлекетгік меншікті мемлекетсіздендіру мен жекешеленліру процесінің басталуы — мемлекеттік меншік үлесін кысқартуға, оның монополилялық үстемдігін жоюға бағыттшіған. Сондай-ақ, қоғамдык өндірістің тиімділігін арттыру үшін бәсекелестік ортаны қүрып, оны түрғындардың сүранымын канағаттандыруға бағыттау қажет. Мемлекеттік меншіктің үлесі 30-40% шеңберінде бекітіледі.

Әдебиеттер.
1.Назарбаев Н.А. Рынок и социально-экономикческое развитие. — М.: Экономика, 1994. — 495 с.
3.Абденов О. Экономическая политика переходного периода на рубеже XXI века. — А.: Казахстан. 1997. — 368 с.
4.Кенжегузин М. Необходимый экономический рост: предпосылки, факторы, модели, темпы. // Азия-ЭиЖ. - 1997. №47.
5. Клилюва Т.В., Жидимбетова Р.Б. Социальные последствия экономических трансформаций странах СНГ. В кн.: Интеграция Казахстана и мирокую экономику.Проблемы и перспективы. Алматы, 1999. С.140.
6. Реформиронание экономики Казахстана: Проблемы и их решения. Алматы, 1997.
7.Экономика әлемдік классика.Т.10.-Алматы,2005.
8.Сүлейменов.М.К. Қазақстан Республикасының Конситуциясы мен меншік құқығы.-Алматы,2000.
9.Жеке меншік бірлігін немесе мемлекеттік пайдалануына берілетін жерге ақы төлеу мөлшерін бекіту туралы.-Алматы,1996.,

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5

1 Жеке меншік жүйесі Қазақстанда
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..7
2 Жеке меншік құқықтары және жалпы
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... 13
3 Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының
орны ... ... ... ... ... ... 18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 25
Пайдалынған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..26

Кіріспе.

Жеке меншік — қоғамдық құрылыстық экономикалық негізі — қоғамдық
бастаулардың негізіне жатады. Сондықтан әрбір мемлекет меншік туралы зандар
кабылдап, оны корғайды. Меншік, заң жағынан алып қарағанда, мүліктік
қатынастарға жатады. Құқықтық нормалар мен актілерде материалдық байлық әр
түрлі субъектілер жеке адамдар, әлеуметтік, топтар, таптар, мемлекет
арасында калай иемделінетіні және бөлінетіні ақықталады Меншік иесі заңмен
анықталған мүліктерге ие болады. Және ол мүліктерді: иемдену, пайдалану
және оған иелік жасау өкілеталігін алады.
Бұрынғы Одақ қоғамдық ілімдер дамуының басты кемішлігі —
объективтік процестердің нақты күрделілігін жеңілдетуте саяды. Бұл жағдай.
'меншік" ұғымын зерттеу процесінде де көрініс алды. Біріншіден, меншікті
жігерлі катынастар ретінде, деп түсіну. Егер саяси экономика объективті
экономикалық процестерді қарастыратындығы және ол меншіктің мазмұнын бір
жақты түсіндіретіндігіне көңіл аударсақ, онда бұл көзқарастық дұрыстығы
күмән туғызбайды. Ал осындай бағытты жақтаушылар меншікті құқықтық жағынан
карастыру — иемденудің экономикалық қатынастарыи , сол себепті де бұл,
олардың түрлері екендігін де мойындайды. Әйтсе де олар экономикалық
катынастарын меншік ретінде қарастырудың орнына,л мазмұнынан айырып алады.
Екіншіден, кеп уақыттар бойы жеке меншіктің экономикалық және
құкықтық мазмұнына тереңдеп бармай, осыбетінен түсіндіру орын алып келді.
Көптеген авторлар жеке меншіктің экокомикалык, мазмұнынық салыстырмалы
дербестігі оның мазмұнын өндірістік қарым-қатынастын анықтау мен оның
құқықтық мазмұнының мойындаумен бірге, олардың арасындағы өзара нақты
жауап бермеді.
Әйтсе де бірқатар экономикалық әдебиеттерде бұл проблема туралы
маңызды ой-пікірлер айтылып та жүрді
Олар жеке меншік туралы үғымдарды толықтырып отырғаны позитивті
маңыздылығы сонда, меншік экономика мен біртұтастығы деп тұжырымдалда
Демек мешнік қатынастарының ерекшелігі де дәл осында.
Нарыққа өту және ТМД елдерінде, оның ішінде Қазақстан Республикасындағы
мемлекетгік меншікті мемлекетсіздендіру мен жекешеленліру процесінің
басталуы — мемлекеттік меншік үлесін кысқартуға, оның монополилялық
үстемдігін жоюға бағыттшіған. Сондай-ақ, қоғамдык өндірістің тиімділігін
арттыру үшін бәсекелестік ортаны қүрып, оны түрғындардың сүранымын
канағаттандыруға бағыттау қажет. Мемлекеттік меншіктің үлесі 30-40%
шеңберінде бекітіледі.
Жеке меншіктің дамуы ХІХ-шы ғасырдың екінші жартысының
ортасына дейін жүзеге асты. Ғылыми-техникалық революцияның әсерінен ХІХ-шы
ғасырдың екінші жартысында жедел түрде акдионерлік меншік қалыптаса
бастады. Акционерлік немесе корпоративтік меншік, басқаша айтар болсақ,
топтык немесе ркымдык меншік. Батыстың экономикалық теория мектебі жеке
термині ретінде кез-келген мемлекеттік емес мүлік, шаруашылық, кәсіпорынды
түсінген.
Жеке меншік ұғымы тұрғысынан өз еңбегімен жасалған жеке еңбектікжәне
еңбектік емес меншікке бөліп қараймыз. Соңғысында заңды негізде жасалған
жер учаскісі табысы мен жалға берілген басқада қозғалмайтын мүлік, банкке
салынған пайыз бойынша жәые басқа кездер (жәрдем ақы, стипендия, зейнет ақы
және т.с.с.) есебінен жасалады.
Жеке меншіктің даму кезеңінде еркін бәсеке барынша қарқындап, жеке
кәсіпкерлердің өндіріс таімділігін көтеруге және тұрғындардың өсіп келе
жатқан қажеттіліктерін қанағаттандыруға итермелейді. Сондай-ақ оның теріс
түстары байқалады: артық өндірудің экономикалық дағдарысы, жеке меншік -
бұл билеп-төстеушінің, ешкім шектемейтін иегердің (иегердің өз еркі ғана
бәрін шешеді) меншік өнімімен байланысты еді. Сондықтан, мемлекеттің
араласуы қажет болады. Қазіргі өркениетті қоғамда меншік иесі мінез-
құлқының белгілі ережелері жасалған, сонымен қатар артық өндіру
экономикалық дағдарысын ескерту туралы шаралар қарастырьдлған. Жеке меншік
жаңа бағыт алуда және оның келешегі алда.
Қазіргі әлемдік қауымдастықта жеке меншіктің, мағынасы өзгерді. Қазіргі
уақытта жеке меншік жекеленген (еңбектік және еңбектік емес) ғаиа емес,
сондай-ақ ұжымдық (топтық), акционерлік және кооперативтік түрде - меншік
иесі ұжымдарын біріктіретін болады.
Нарыққа өткенге дейін Қазақстан Республикасында кооперативтік меншік -
колхоздың, кооператив меншіктің, тұтыну корпорациясы, тұрғын-үй, құрылыс
және басқа да кооперативтік Ұжымдармен көрсетілді. Қазіргі жағдайда ол
акционерлік меншік, біріккен және аралас кәсіпорын меншіктерімен
толықтырылды.

2.Жеке меншіктің Қазақстанда дамуы
Жеке меншік тұжырымдамасының тамыры терең тарих ойнауьшда жатыр. Рим
империясының өзінде қазіргі аманғы батысеуропалық қққыққа орасан зор ықпал
еткен күрделі зандар жиыны болған. Қазіргі меншік құқының басқа көздеріне
жүздеген жылдар бойы Британ аралдарында дамыған жалпы британ қүқығы және өз
бойына Рим құқығының ережелерін сіңірген герман құқығы жатады. Ресей
батысеуропалық меншік құқығының дәстүрінен тарихи түр-ғыдан алғанда сырт
қалып отырды. Бұл — Еуропаның басқа елдерінде қолданылып келген жеке меншік
тұжырымдамаларының Ресейде аса зор қиындықтармен сіңірілу себептерінің
бірі. Тіпті монархия дәуірінің өзінде Ресей батыс-еуропалық өнеркәсіп
төңкерісінде маңызды рөл ойнаған меншік құқының негізінде жатқан идеяларды
да игере алмады. Мысалы, патшалық режим корпорациялар туралы заңнаманы да
бүкіл Еуропада кеңінен тараған түрінде дер кезінде толық және аяғына дейін
қабылдай алмады.
Рим құқының негіздері меншік құқының үш аспектісін: иелену құқын,
пайдалану құқын және мүлікке иелік ету құқын бөліп қарастырады. Қазақстанда
көп жағдайда меншік иелеріне осы құқықтардың біреуімен немесе екеуімен
қанағат етуге тура келді, бірақ ешқашан осы үш құқыкқа бірдей иелік ете
алмаған. Өткен ғасырда жердің көп бөлігі қауымға қарасты болды, бірақ бұл
жерлерді жеке шаруалар өңдеген. Отбасы қауымның келісімінсіз өз сыбағасын
сата алмады. Оның үстіне қауым бір отбасының сыбағасын басқа бір отбасына
алып бере алатын. Соңғы жылдары Қазақсьан заңы жеке меншік фермерлік
шаруашылықтарға ауыл шаруашылық жерлерін иелену және пайдалану құқын берді,
алайда олардың жерді сату құқығын әрі кеткенде иелік етудің алғашқы жылдары
шегінде шектеп қойды. Дәл осылайша кәсіпорын ұжымының мүшелері де ұжымдық
меншікті пайдалану құқығына ие, бірақ оны былайғыі инвесторға сатуға құқылы
емес.
Жеке меншіктік жүйесі шектелген немесе нақты айқындалғаң жағдайларда ол
орасан зор экономикалық тиімсіздіктер әкелуімен қауіпті. Егер фермердің өз
жерін сататын жа болмаса, ол қажетті капитал сальшдарын (мысалы, ирригация
жүргізуді) құлықсыз іске асыру мүмкін. Қандай да бір себептермен ауыл
шаруашылығы қызметінің ауқымын шекте тура келсе, өзінің артық жерін басқа
бір фермерге сатып жұмсаған инвестициялық шығындардың орнын толтыруға оның
мүмкіндігі болмайды. Ал ұжымдар мүшесі жерді бөліске салғанда оған бөлінген
жер төлімі қайтадан сол ұжым- шардың басқа бір мүшесіне берілуі мүмкін
екенін білетін болғандықтан жерді өңдеп-баптауға деген құлқы болмайды Дәл
осындай проблемалар өнеркәсіптік меншікке де тән болып табылады. Егер зауыт
жерді иелену құқығына ие болса бірақ оны сатуға құқы болмаса, ол жерлерге
дүкен, тұрғын үй немесе басқа бір өнеркәсіптік кәсіпорын салу тиімдірек
болғанымен, сол өнеркәсіпгік қызмет түрін жүзеге асыру үшін жалғастыра
беруден басқа амалы болмайды.
Жеке меншік құқының қазіргі заманғы жүйесі иелік етушілерге олардың оз
қалауларына сәйкес меншік құқығын бөлудің күрделі нұсқаларын ұсынады. Мұны
бір кәсіпорынның басқа бір кәсіпорынға өз зауыттарының бірін жалға беру
туралы шешім шығаруын мысалға ала отырып нақты көрсетіп көрейік. Жалға беру
шарты бойынша бірінші кәсіпорын зауыттың иесі болып қала береді, екінші
кәсіпорын келісілген мерзім ішінде, айталық бес жыл бойы өзінің шаруашылық
қызметін іске асыру үшін оны пайдалану құқына ие болады. Жалға алушы
(жылжымайтын мүлікті пайдалануға алған кәсіпорын) оның меншігін пайдалану
құқығы үшін жалға берушіге (жылжымайтын мүлікті иеленуші кәсіпорынға)
белгілі бір сомада ақша төлеп отырады, Егер жалға беру жніндегі келісім
үзартылмаса, белгіленген Мерзім өткеннен кейін зауыт иесіне қайтарылады.
Жалға алу жүйесі айқын артықшылықтарға ие. Жалға алушы үзақ уақыт
пайдаланып, өзіне артық жүктеме салмак көтергісі келмегсндіктсн жылжымайтын
мүлікті қысқа мерзім_ ішінде пайдаланғысы келуі мүмкін, бүл орайда жалға
беру өз меншігін сол мсрзім ішінде пайдаланғысы келмеуіде ықтимал. Алайда
мүндай жүйенің икемділігі толық дәрежесінде байқалуы үшін тараптар өте
күрделі бірқатар шартарының сақталуы жөнінде келісіміге келулері тиіс.
Біріншіден, беруші (меншік иесі) жалға алу мерзімі аяқталғаннан ке өз
меншігін қайтарып алауыннына сенімді болуы тиіс.Біріншіден, жалға беру
мерзімі өткеннен кейін ол зауыт аумағынан жалға алушыны аластата алатын
занды құқыққа ие болуы қажет. Біріншіден, жылжымайтын мүлікті пайдалана
отырып, жалға алушы оған орны толмас зиян келтірмейтініне сенімді болуы
рек. Мысалы, шығындардан аулақ болу үшін жалға алушы келісім мерзімі
өтісімен зауыт бұрынғы иесіне бәрібір өтеді деген желеумен істен шыққан
жабдықты жөндеуден бас хартатын жағдай болады. Жалға алу келісім-шартына
қол қоя отырып, жалға алушы әдетте жалға алатын мүлікті күтіп ұстау туралы
шағымдық күші бар міндеттеме алады. Үшіншіден, егер жалға алушы қандай да
бір қауіпті немесе кате әрекеттер жасайтын, мысалы жақын мандағы көлге ұлы
химикаттар ағызып жіберетін жағдайда жалға беруші жауапкер болғысы келмеді
делік. Егер зауыт қоршаған ортаға зиян келтірген жағдайда кім
жауапкершілікте болатыны жалға беру женіндегі келісім-шартта нақты
айқындалуы тиіс.
Егер меншік құқы айқын белгіленбесе, бірқатар жағымсыз салдар пайда болуы
мүмкін. Біріншіден, жалға алу туралы келісім-шартқа қол қойылмай қалуы
мүмкін, өйткені оған қол қойылса, екі әріптес үшін де аса зор кауіп болмақ.
Екіншіден, мәміле жасасу жалға беру шарттарын талқылауға қымбат уақыт пен
ақшаны бекер шығындатып, жалға берушінің де, жалға алушының да орасан зор
күш-жігер жұмсауын талап етуі мүмкін. Тиімді мүліктік құқық жүйесі болған
жағдайда бұл проблемалар ішінара шешімін табады немесе, тіпті, мүлдем жоққа
шығарылады. Занда жалға алу келісім-шартының нұсқалары тәптіштелуі және
әрбір нақты жағдайда қай тараптың (жалға беруші немесе жалға алушы)
жауапкершілікте болатыны көрсетілуі мүмкін. Құқықтық жүйе сонымен бірге
тәуелсіз соттардың болуын да қарастыруы және олар келісім-шарттар жөніндегі
даулар мен шағымдарды ақылға сыйымды жылдамдықпен, жалтақсыз және артық шы-
ғынсыз шешетін жағдайда болуы тиіс.
Бұл мысал бірнеше ережелерді ашып көрсстсді. Біріншіден, меншік құқығы
жүйесінің күші қарапайым экономикалық логикаға сүйенуі тиіс (біздің
мысалымызда бір кәсіпорын екінші бір кәсіпорынның жоғары тиімділікпен
қолдануы мүмкін зауытқа ие болып отыр). Екіншіден, көп ретте меншік Құқығы,
мысалы, жалға алу келісім-шарты жағдайындағыдай аса күрделі болуы ықтимал.
Үшіншіден, пәрменді құқықтық жүйе меншік құқығын нақты айқындайды, бұл
мүліктік құқықтың нақты айқындалмаған кезінде келіссөз жүргізуден немесе
пайда болуы мүмкін дауларды реттеуге кететін қосымша шығындардан аулақ
болуға мүмкіндік береді. Төртіншіден, сот жүйесі меншік құқын меншік
иелері арасындағы келісім оны жазған қағаздан қымбат болып шықпайтындай
ақылға сыйыиды шығындармен қамтамасыз етуі тиіс.
Мүліктік құқық жөніндегі мәселе бойынша дау туындағанда, оның ұтымды
шешілуі әдетте дауласушы тараптардың біріне меншік құқының нақты
бекітілгенін білдіреді. Бұл мәселенің экономикалық аспектісінде негізінен
айтарлықтай із қалдырмайды. Дегенмен де мүліктік даудың аяғы қайсы бір
тараптың игілігіне кері әсер етуі мүмкін. Мынадай мысал қарастырайық.
Өнделетін жер төлімінде мұнай табылды делік. Оны өндіру алқаптың жойылуына
әкеп соғады, бірақ сонымен бір мезгілде мұнай егістікке қарағанда аса
бағалы болып табылады. Бұл мұнайдың кімге тиесілі екені белгісіз. Бір
жағынан оған фермер таласса, екінші жағынан осы кенішті тапқан мұнай
компаниясы таласады.
Егер меншік құқы айқын болмаса, мұнай сол күйінде жер астында қала беруі
мүмкін. Егер мұнай компаниясы фермердің еркінен тыс кенішті игеруді
бастауға ниеттенсе, фермер мұнай компаниясын сотқа шағымданумен қорқытады.
Дәл осылайша мұнай компаниясы да мұнайды алуды бастамақ болған кез келген
басқа компанияны да сотқа шағым берумен қорқытады. Егер заң меншік құқын
фермерге бекітіп берсе, ол жерін мұнай компаниясына жалға беріп, мұнай
өндіруді бастауы мүмкін. Егер құқықтар мұнай компаниясына берілсе, кенішті
игеруді өзі бастай береді. Мұнай кеніші фермерге немесе мұнай компаниясына
тиісті екеніне қарамастан мұнай өндіріле береді. Меншік пен коммерциялық
құқық.

Заң жүйесі мүліктік құқықты түсіндіруге қызмет етеді жәнее жеке меншікті
едәуір ұтымды пайдалану негізін қамтамасыз етеді. Егер меншік құқы иелену,
пайдалану және мүлікке иелік ету құқын білдіретін болса, онда нақ осы
зандық жүйе сол құқықтардың іске асырылуы үшін тиісті жағдайларды жасайды.
Көптеген елдерде меншік құқын пайдаланудың құқықтық негіздерін айқындайтын
коммерциялық кодекс қолданылады. Бұл бөлімде біз оның көптеген маңызды
элементтерінің тек кейбірін ғана тілге тиек етеміз. Коммерциялық кодекс
келісім-шарттардың орындалуын қамтамасыз етудің мазмүнын, орындалу тәртібі
мен тәсілін қарастырады. Келісім-шарт дегеніміз — екі немесе одан да көп
жеке меншік адамдардың немесе ұйымдардың арасында болатын келісім, ол
қандай да бір әрекетті орындауға, мысалы белгілі бір көлемдегі тауарлардың
жеткізілуін іске асыруға немесе белгілі бір қызметтерді көрсетуге зандық
тұрғыда міндеттемелер туындатады. Заң мұндай міндеттемелер мен оның
орындалуын қамтамасыз етудің заңдық жолдармен бекітілуін қарастырады.
Келісімдегі шарттар қай кезде орындалды деп санауға болады? Егер
тараптардың біріне келісімді (мысалы, банкроттық немесе табиғи апат
нәтижесінде) бұзуға тура келсе не болады? Егер келісім-шартты орындау
(мысалы, келісім-шартқа отырушы тараптың бірі болып табылатын адамның
қайтыс болуына байланысты) мүмкін болмаса не болады? Келісім-шартты жазбаша
түрде жасау міндетті ме немесе оны ауызша да жасауға бола ма? Бұл мәселені
қарастыруға қавдай инстанциялар уәкілетті?
Коммерциялық кодекстің екінші саласы қамтамасыз етілген операцияларға
немесе кепілдік қойылған мәмілелерге Қатысты. Көп жағдайларда сату немесе
басқа да мәмілелер тараптардың бірінің мүддесін көздей отырып, қандай да
бір кепілдікпен қамтамасыз етіледі. Егер сатып алушы сатып алған затының
құнын төлей алмайтындай жағдайда болса, сатушы белгілі бір жағдайларда оның
мүлкінің бір бөлігіне таласа алады. Коммерциялық кодекс "кепілдік" (немесе
кепілге қойылған зат) қандай жағдайларда мәміленің бөлігіне айналатынын
нақты айқындап көрсетеді. Мінеки, заңдық тұрғыда реттеуге жататын
мәселелердің кейбірі мыналар. Ықтимал кепілдік меншік сатып алушыға шынымен
тиесілі ме? Сатушы қандай жағдайларда меншікті тәркілеуге құқылы? бұл егер
сатып алушының салақтығынан кепілге қойылған мүлік өзінің құндылығын
жоғалтса не болады? Неме мынадай мысалды алайық, X мырза У мырзаның мүлкін
арест қойғысы келеді делік, бірақ У мырза 3 мырзаға да ақшаға қарыз болып
шыққан. 3 мырза меншікке арест қоя ала ма?
Коммерциялық кодекстің үшінші саласы тауарды сатушыдан сатып алушыға
жеткізу мәселесіне қатысты. Қай сәттен бастап сатып алушы мүліктің иесі
болады? Мәміленің келі-сілген шарттары сақталған кезде тауардың сатып алушы
иелігіне түсуі үшін қандай құжаттар қажет? Тасымалдау немесе сақтау кезінде
тауар зақымдалған жағдайда сатып алушының және сатушының жауапкершілігі
қандай?
Коммерциялық кодекстің төртінші саласы аталып өткен жалға алу
міндеттемелерімен байланысты. Заң жалға алудың түрлі формаларын белгілейді
және жалға алушының немесе жалға берушінің келісім-шарттарын бұзуынан
туындайтын салдарды қарастырады. Мысалы, жалға алушы зауытты жалға алған,
алайда жалға беруші басқа бір кәсіпорынға елеулі сома қарыз болып шығып, ол
қарызды ішінара жабу үшін сол жылжымайтын мүлікті тәркілегісі келеді делік.
Жалға алу мерзімі аяқталғанға дейін жалға алушыдан мүлікті тәркілеуге бола
ма? Немесе жалға алушы жалға алған меншікке салақ қарайды делік. Ол жалға
берушіге ақшалай айып төлеуі немесе сол меншікті оның өзіне қайтаруы тиіс
пе? Коммерциялық құқықтың тағы да бір күрделі бөлігі жеке меншіктің маңызды
нысаны — банк шоттарына қатысты. Салымшылардың алдындағы банктің міндеттері
қандай?
Салымшы талап етуі бойынша өз қаражатын шоттан шығарып ала ала ма? Егер
клиентке басқа банкте шоты бар адамға төлем жасау қажет болса, ал оның өз
банкі ақшаны аударуға асықпаса не болады? Банктің аударатын ақшаны
кешеуілдетуі нәтижесінде болған шығындар үшін жауап-кершілік кімнің
мойнында?
Осы мәселелердің бәрі жеке меншіктік операциялардын құқықтық негізіне
үстірт көзқарасты білдіреді. Біздін байқағанымыздай, практикада мүліктік
құқықтар мүлдем күрделі болып шыққан және олардың пәрменді қамтамасьіз
етілуі мүлікпен жасалатын мәмілелердің жүргізілуін женілдететін бара-бар
құқықтық жүйенің болуымен байланысты. Қазақстан қазірше рыноктық жүйенің
әрекеттерін реттеуге тур келетін коммерциялық заң негіздерін енді ғана
жасай бастаған. Бар заңдар өзгеріп жататын қажеттіліктерді қуып жетіп
үлгермейді, ал соттар заңнамадағы соңғы өзгерістермен танысып та
үлгермейді. Құкықтық инфрақұрылым жылдам өзгерістерді бастан өткеріп, оны
көпшілік нашар түсініп отыр, ал көп ретте бұл сот жүйесімен де қамтамасыз
етілмеген.Бұл үрдістер Қазақстанның экономикалық сауығуына кедергі
келтіріп отыр және сондықтан да Қазақстан үкіметі заңгерлерінің тарапынан
аса зор көңіл бөлуді кажет етеді.

Жеке кәсіпкер, егер заңда өзгеше көзделмесе, кәсіпкерлік қызметтің кез
келген түрін жүзеге асы-руға қүқылы ("Жеке кәсіпкерлік туралы" Заңның 13-
бабы). Жеке кәсіпкерлік азаматтың өзінің иелігіне жататын меншік және басқа
қүкықтар негізінде жүзеге асады, сол күкыктар арқылы әлгі мүліктерді
иеленіп, пайдаланып, оған билік етелі.
Азаматгар заңға сәйкес өзінің қарамағындағы ғимаратты, қүрылысты,мекен-
жайды, сондай-ақ көппәтерлі үйдегі пәтерін кәсіпкерлік қызмет мақсатында
жалға беруге кұқылы.

Мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншік құқығы объектілері жөніндегі
мәселелерді шешу үшін оларды коммерциялық және коммерциялық емес деп бөлу
маңызды рөл атқарады. Коммерциялық билігіндегі мүліктердің көлемі
коммерциялық емес үйымдарға қарағанда анағұрлым кең келеді. Бұл, жоғарыда
айтып өткеніміздей, құқықтық қабілеттілікке байланысты (жалпы және
арнаулы).
Жеке меншікте мүліктердің саны мен құны заңмен шектелмейтін бола тұрса да
белгілі бір шектеулер болғаны анық. Ол занда басқа тұлғалардың құқығы мен
заңмен қорғалатын мүддесіне нұқсан келетіндей жағдай орын алса ғана ж үзеге
асады.
Занда мемлекеттік емес заңды тұлғалардың.Меншігін қалыптастьіру тәсілі
жалпы және арнайы түрлерде кездеседі. Сонымен қатар мемлекетгік емес занды
тұлғалардың жерге және басқа табига ресурстарға, тұрғын үйге меншік
кұқығына ие болудың өзіндік ерекшеліктері бар.
Шаруашылық практика меншік типтерінің, нысандарының және түрлерінің
мәнін ажыратуға құрылады. Бұнда меншік қатынастары шаруашылық қызметті
ұйымдастырудың қандай да бір нысандарының негізі болып табылады. Олардың
арасында диалектикалық байланыс бар. Бір жағынан, экономика қурылымы меншік
құрылымына әсер етеді, оның түрлерінің көптігін жүзеге асырады. Екінші
жағынан, шаруашылық жүргізу нысандары меншік объектілерін пайдаланумен,
сондай-ақ өндірістің техникалық даму деңгейімен анықталады. Меншіктің бір
түрінің немесе нысанының негізінде шаруашылық жүргізудің түрлі нысандары
қалыптасуы мүмкін, ал бұл бәсекенің негізі болып табылады.

2.Жеке меншік құқықтары және жалпы ережелері атықшылығы

Жеке меншік — тиімді рыноктық экономиканың негізі. Меншікте нақты қожайын
болғанда ол қожайындар да сол меншік барынша тиімді пайда әкелетіндей иелік
етуге ынталы болады. Егер меншік ешкімнің иелігінде болмаса, оған деген
немқұрайды көзқарасқа жол ашылады: меншіктің талан-таражға ұшырауы немесе
желге үшуы, айдалада қалуы ғажап емес. "Жалпы мемлекеттік" меншік негізінен
ешкімнің де иелігінде емес: басқарушылар мен жұмыскерлер өз кәсіпорнынан
көбірек алғысы келіп, оның ұзақ уақыттық мүддесіне көңіл аудармайды. Нақ
оның тйімділігін арттыруға ешкім мүдделі болмайтындықтан мемлекеттік
кәсіпорындардың орасан зор шығынмен жұмыс істеуіне жол берілсді.
Іс жүзінде әрбір Қазақстан тұрғыны өз үйлерінде жеке меншікке және
"жалпыхалықтық" меншікке деген әр түрлі көзқараспен бетпе-бет келеді.
Пәтерлердің өзінде мүлікті жақсы күтеді. Ортақ пайдаланатын орындар —
баспалдақ алаңдары, подъездер көп ретте әйнектері сынған, қабырғалары лас
және шимайланған, баспалдақ тұтқалары сынық күйінде болады. Батыс Еуропа
мен Құрама Штаттарға барып-келіп жүрген көптеген қазақстандықтар көп
пәтерлі үйлердегі ортақ пайдаланатын орындардың мұнтаздай таза, жарық
екеніне таңданады. Мұнда ортақ пайдаланудағы орындарды да өз меншігіндей
мұқият күтіммен пайдаланады. Көп жағдайларда мұндай үйлер жеке меншік
иелігінде: олар тәуелсіз компанияларға немесе ғимараттың қоғамдық жайларын
қарау үшін қауымдастық құратын тұрғындардың өздеріне қарасты болады (әдетте
олар үйді күту үшін барлық пәтер иелері төлейтін "ішкі салық" жүйесін
құрады).
Қазақстандықтар үйлердегі ортақ пайдаланатын орындарға көзқарас
мемлекеттік меншіктің басқа да түрлеріне: зауыттарға, ормандарға, мұнай
қорлары немесе ауыл шаруашылығы жерлеріне деген көзқарасқа ұқсас келеді.
Жалпы халықтық меншік барлық жерлерде де немқұрайды пайдалану нысанына
айналады немесе жөнді күтімсіз қалып, жарамсыз болады.
Зауыт әкімшілігі мен жұмыскерлер өз кәсіпорындарың ақ тал салуды іске
асырмайды, өйткені кірістің бәрі мемлеке өтетінін жақсы біледі. Орман
алқаптарының болашағы толғандырмайтындықтан ағаштар онды-солды кесіле
береді. ұңғымаларының біліксіз пайдаланылуы табиғи қатпарлардан мұнайды
жылдам шығаруға әкеп соғады, бұл әр үңғыма бере алатын шикізаттың жалпы
көлемінің төмендеуіне жол береді. Мемлекеттік мұнай өндіру кәсіпорындарына
бірер жылдардан кейін осы кеніштердің қандай болатынына бас ауыртудың
қажеті қанша? Қарқынды жер өңдеу ауыл шаруашылығының күтімді жерлеріне аса
зор зиян келтіреді, өйткені ұжымшарлар мен кеңшарларды жердің ұзақ
мерзімдік пайдалылығы толғандырмайды.
Осы проблемалардың жиыны "қауымдық жер трагедиясы" ретінде белгілі. Салт
бойынша қауымдық жер — ортақ иеліктегі және деревняның барлық түрғындары
еркін пайдаланатын жер төлімі. Қауымдық жердің нақты қожайыны
болмайтындықтан оны болашақ үшін есеппен, барынша тиімді пайдалану жөнінде
ешкім ойланып жатпайды. Тым қарқынды пайдалану, ластану мен бүліну және
капитал салымдарын жеткіліксіздігі салдарынан қауымдық жерге қайта
түзелместей зиян келеді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.