Жекешелендірудің кезеңдері мен түрлері

Экономикалық қатынастарды қазір жүзеге асырып жатқалы өтпелі рыноктық кезеңде өндіріс құрал-жабдықтары нарықты экономикаға өту кезеңінде нарықтық қатынастардың барлық әлеуметтік-экономикалық жүйесінің басты негізі экономикадағы меншіктің әр түрлі пішіндері болып табылады. Рыноктық экономика – бұл ең алдымен рыноктық, экономикалық өндірістік қатынастар. Мұндағы басты мәселе – меншіктілік. Меншіктің әрбір қоғам мүшесінің, тауар өндірушінің қолында болуы экономика тұрақтылығының кепілдігі. Өндіріс бұл қоғамдық процесс. Оның факторлары өзімен-өзі, өз бетімен қимыл жасамайды. Олардың әрқайсысын меншіктей адамдар жүзеге асырады. Олар өндіріс факторларын қозғалысқа келтіру арқылы өндіріс процесін жасайды. Өндіріс факторлары ең алдымен меншік иелерінің қолында болады. Берілген объектілерінің кімге тәуелді екендігіне байланысты, меншік "жеке", "топтық" және "мемлекеттік" болып бөлінеді. Өйткені меншік деген ұғым адамның белгілі бір затты жеке меншік ретінде иеленуінен шыққан. Өндіріс меншіксіз болмайды. Меншіктілік өндірістің қажетті шарты болып табылады. Бірақ, өндіріс факторларына "меншік иесі" болу мен өндіріс процесіне "қатысушы" болу бірдей ұғым емес. Бұл - әр түрлі қоғамдық рөлдер. Бұл рөлдер тек бір жағдайда ғана сәйкес келеді – еңбек өндіріс факторына айналғанда. Еңбекке бейімділікті, қабілеттілікті басқа біреуге бере салуға болмайды. Ол меншік қатынастарының құралы бола алмайды. Сондықтан, ол меншік иесі болып табылмайды. Ол тек "жалдамалы жұмысшы" ретінде өндіріске қатысады. Бірақ жұмысшылар басқа өндіріс факторларында меншіктің қандай да бір бөлігін иемденеді.
Капитал меншігі жер меншігі сияқты өндіріске қатыса алады. Оның бұл әрекеті кәсіпкерлік, ал капитал иесі – кәсіпкер деп аталады.
Меншік деген терминнің экономикалық мағынасы адамдар арасындағы барлық мүлікті шаруашылықты пайдалану және иемдену жөніндегі қатынастар. Меншіктің экономикалық мазмұны иемдену-шектетілу қатынастарын көрсетеді. Меншік құқығы – бұл иеліктерге ерекше жеке тұрғыдан бақылау орнату құқығы өзі үшін игіліктердің пайдалы қасиеттерін пайдалану құқығы: пайдаланған игіліктер нәтижесін иелену құқығы. Өндірістік құрал-жабдықтарға қатысты жеке меншіктің күшінде болған кезеңі – бұл капиталистік, феодалдық және құл иеленушілік құрылыстары. Құл иеленушілік қозғалысындағы ерекшелік - өндіріс заттарына және адамдарға қатысты жеке меншіктің болғаны. Классикалық феодалдық құрылымның ерекшелігі: жеке билеушілер өктемдігі, ру-тайпалық қоғам, жерге жеке меншік, басыбайлық шаруалар. Бүгінгі таңда дамыған елдерге экономиканың саналы түрде реттелетін үлгісі тән. Көп типті экономика иеленудің жеке, жалпы бөлінбейтін, бірлескен үлес типтерінен құралады. Бүгінгі таңда дамыған елдердегі өндірістік құрал-жабдықтарға көп түрлі меншіктену тәртібі орнаған.

Қолданылған әдебиеттер:
1. Т. Әбдіразақов "Орталықтанған жоспарлы экономикадан нарықтық қатынастарға өтудің негізгі мәселелері"
Қарағанды; ҚарМУ, 1994
2. В. Крымва "Экономикалық теория"
Алматы «Аркаим», 2003
3. А.Д. Дүйсенбаев "Нарықтық экономикадағы өндіріс құрылымының дамуы"
Қарағанды; ҚарМУ, 1993

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

1. Кіріспе
2. Жекешелендірудің кезеңдері мен түрлері
а) Меншік субъектілері
ә) Меншік құралы
б) Меншік құқығы
в) Қоғамдық меншік
3. Жекешелендірудің мақсаты мен нәтижесі

Қазақстанда меншік қатынастарының құрылуы

Экономикалық қатынастарды қазір жүзеге асырып жатқалы өтпелі рыноктық
кезеңде өндіріс құрал-жабдықтары нарықты экономикаға өту кезеңінде нарықтық
қатынастардың барлық әлеуметтік-экономикалық жүйесінің басты негізі
экономикадағы меншіктің әр түрлі пішіндері болып табылады. Рыноктық
экономика – бұл ең алдымен рыноктық, экономикалық өндірістік қатынастар.
Мұндағы басты мәселе – меншіктілік. Меншіктің әрбір қоғам мүшесінің, тауар
өндірушінің қолында болуы экономика тұрақтылығының кепілдігі. Өндіріс бұл
қоғамдық процесс. Оның факторлары өзімен-өзі, өз бетімен қимыл жасамайды.
Олардың әрқайсысын меншіктей адамдар жүзеге асырады. Олар өндіріс
факторларын қозғалысқа келтіру арқылы өндіріс процесін жасайды. Өндіріс
факторлары ең алдымен меншік иелерінің қолында болады. Берілген
объектілерінің кімге тәуелді екендігіне байланысты, меншік "жеке", "топтық"
және "мемлекеттік" болып бөлінеді. Өйткені меншік деген ұғым адамның
белгілі бір затты жеке меншік ретінде иеленуінен шыққан. Өндіріс меншіксіз
болмайды. Меншіктілік өндірістің қажетті шарты болып табылады. Бірақ,
өндіріс факторларына "меншік иесі" болу мен өндіріс процесіне "қатысушы"
болу бірдей ұғым емес. Бұл - әр түрлі қоғамдық рөлдер. Бұл рөлдер тек бір
жағдайда ғана сәйкес келеді – еңбек өндіріс факторына айналғанда. Еңбекке
бейімділікті, қабілеттілікті басқа біреуге бере салуға болмайды. Ол меншік
қатынастарының құралы бола алмайды. Сондықтан, ол меншік иесі болып
табылмайды. Ол тек "жалдамалы жұмысшы" ретінде өндіріске қатысады. Бірақ
жұмысшылар басқа өндіріс факторларында меншіктің қандай да бір бөлігін
иемденеді.
Капитал меншігі жер меншігі сияқты өндіріске қатыса алады. Оның бұл
әрекеті кәсіпкерлік, ал капитал иесі – кәсіпкер деп аталады.
Меншік деген терминнің экономикалық мағынасы адамдар арасындағы барлық
мүлікті шаруашылықты пайдалану және иемдену жөніндегі қатынастар. Меншіктің
экономикалық мазмұны иемдену-шектетілу қатынастарын көрсетеді. Меншік
құқығы – бұл иеліктерге ерекше жеке тұрғыдан бақылау орнату құқығы өзі үшін
игіліктердің пайдалы қасиеттерін пайдалану құқығы: пайдаланған игіліктер
нәтижесін иелену құқығы. Өндірістік құрал-жабдықтарға қатысты жеке
меншіктің күшінде болған кезеңі – бұл капиталистік, феодалдық және құл
иеленушілік құрылыстары. Құл иеленушілік қозғалысындағы ерекшелік - өндіріс
заттарына және адамдарға қатысты жеке меншіктің болғаны. Классикалық
феодалдық құрылымның ерекшелігі: жеке билеушілер өктемдігі, ру-тайпалық
қоғам, жерге жеке меншік, басыбайлық шаруалар. Бүгінгі таңда дамыған
елдерге экономиканың саналы түрде реттелетін үлгісі тән. Көп типті
экономика иеленудің жеке, жалпы бөлінбейтін, бірлескен үлес типтерінен
құралады. Бүгінгі таңда дамыған елдердегі өндірістік құрал-жабдықтарға көп
түрлі меншіктену тәртібі орнаған.

Жекешелендірудің кезеңдері мен түрлері
1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Конституциясы ең
алғаш жеке меншік құқыңын анықтады, осы кезден жекешелендіру және
мемлекетсіздендіруге қадамдар жасалды. Жекешелендірудің заңдық негізі
"Меншік туралы" және "Мемлекетсіздендіру және жекешелендіру туралы"
Заңдары көрініс тапқан.
Мемлекетсіздендіру және жекешелендірудің 1991-1992 жылдарға
арналған алғашқы ұлттық бағдарламасы 1991 жылдың желтоқсанында
қабылданған. Негізгі мақсаты – мемлекеттік меншікті басқа басқа
нысандарға айналдыру, азаматтардың мемлекеттік кәсіпорындарының
мүліктерін (бағалы қағаздарын) сатып алуы болатын.
1993-1995 жылдарға арналған екінші ұлттық бағдарлама 1993 жылдың
наурызында қабылданып, кіші, жаппайды ғана емес, сонымен қатар
жеке жобалар бойынша жекешелендіруді де қамтыды. Осы кезеңнің
негізгі мақсаты – нарықтық экономикаға көшуге жағдай жасау.
Мемлекеттік меншікті қайта құрылымдау және жекешелендірудің 1996-
1998 жылдарға арналған үшінші ұлттық бағдарламасы негізінен
жекешелендіру үрдісін аяқтау арқылы экономикада жеке сектордың
басымдылығына жетіп, оны бекітуді мақсат етті.
Бірінші кезеңде (1991-1992 жж) сауда, қызмет көрсету аясындағы
кіші және орта кәсіпорындардың 50%-ы, екінші кезеңде (1993-1996 жж)
орта және ірі кәсіпорындар жекешелендірілді, үшінші кезеңде (1997-
2000 жж) жекешелендіру үрдісі аяқталды.
Ұлттық бағдарламаға сәйкес, мемлекеттік меншікті жекешелендірудің
негізгі үш бағыты болды:
1. Кіші жекешелендіру (қызметкерлері 200 адамнан аспайтын).
2. Жаппай жекешелендіру (200-500 қызметкерлер) – жекешелендіру
купондарын қолдану арқылы жекешелендірілетін орта және ірі
кәсіпорындар.
3. Жеке жобалар бойынша жекешелендіру (5000-нан астам
қызметкерлер) – ірі стратегиялық өнеркәсіп салалары.

Меншік субъектілері
Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру процестерінің экономикалық
мазмұны – жеке меншіктің дамуы, мемлекеттік меншік үлесінің қысқаруы,
бәсекеге жағдай туғызу, меншіктің көп көлемде тиімсіз рентабелсіз
салалардың пайдалану қажеттілігі, екіншіден, халықтың өмір сүру деңгейіне
жалпы ұлттық және әлеуметтік мәселелерді шешудің қажеттілігінде. Меншіктің
көптеген формасының құрылысы, даму қажеттілігі нарықтағы бәсекенің
қажеттілігінен анықталады. Жалпы бөлінбейтін иемдену алғашқы қауымдық
қоғамда, жанұялық, мемлекеттік пішіндерде байқалады. Меншіктің
субъектілері: жеке тұлға, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік ұжым, халық,
басқару органдары. Меншіктің объектілері болып өндіріс құралдары, мүлік,
құнды қағаздар, ақпарат, жұмыс күші табылады. Меншік – тарихи категория.
Өндірістің нақты әдіске қатысты өндірістік қатынастар өзгешелігіне сәйкес
ерекше белгілер жиынтығы бар меншіктің тарихи түрлерін көрсетеді. Өндіріс
құралдарына меншік түрлеріне тәуелді әр түрлі дәреже пішіндерін немесе
меншік пішіндерін бөліп көрсетеді. Оларға жеке пішіндері, ұжымдық, қоғамдық
меншіктілік пішіндері жатады. Меншік пішіндерінің әрқайсысының төмендегідей
түрлері бар: жеке меншік: жеке еңбекті, жеке капиталисті.
- Ұжымдық меншік: серіктестік, кооперативті, акционерлік бірлескен
өндіріс болып бөлінеді.
- Қоғамдық меншік: жалпы мемлекеттік және муниципиалды жергілікті
болып бөлінеді. Меншіктің эконом-иелену, басқару, бақылау.
Өндіріс құрал-жабдығына, мемлекеттік меншік жағдайында,
өндірістік қор түрінде экономикалық пішінге ие болады, ал сол
өндіріс құрал-жабдығында жеке меншік орнаған жағдайда негізгі
капитал түрінде экономикалық пішінге ие болады. Сондықтан негізгі
капитал еңбек құралдарының экономикалық пішінінің жай ғана
көрінісі емес, қоғамдық еңбек процесінің жай ғана емес элементі
ретінде емес, адамдардың экономикалық және өндірістік
қатынастарының заттық бейнелеуі ретінде қаралады. Қазақстанда
қазір рыноктық экономика орнаған, мұнда жеке меншік пішіндері
басым, сондықтан да өндіріс құрал-жабдығы, экономикалық пішіні
бұрынғыдай өндіріс қорлары деп емес, өндіріс капиталы деп
аталады.

Меншік құралы
Меншік туралы, меншік қатынастар туралы, жалдау және жалдамалы
қатынастар туралы, жердің жеке меншікке берілуі туралы заңдары жеке
меншіктіліктің маңыздылығын күшейтуге бағыттылған. Жеке меншіктің алуан
түрлі пішіндерін дамыту, шаруашылықты жүргізудің әр қилы үлгілері мен
түрлерін қолдану міндетті күн тәртібіне осы заңдарға сәйкес қойылып отыр.
Меншіктің экономикалық категория ретінде өзінің үлкен тарихы мен тиісті
теориясы бар. Экономикалық теорияда ұзақ уақыт бойы меншік туралы мынадай
ұғым басым болып келді. Бұл адамдардың затқа деген қатынасы, затқа даамның
билік жүргізуі, оны өзінің өмір сүруінің негізінде материалдық шарттарын
иемдену, пайдалану, билік жүргізу. Бұл жағдайда адамдардың заттарды
иеленуге ұмтылысы, табиғи ажыратылмайтын қасиеті ретінде көрінеді. Бірақ
та, қоғамның даму заңдары туралы білімнің тереңдеуі мен жетілуінің
нәтижесінде меншік туралы көзқарастар өзгеріп, зерттеу жұмыстары оның
әлеуметтік негізіне қарай ауыса бастады. Меншікті зерттеуге елеулі қадам
жасаған өткен ғасырдағы экономикалық ілімдер. Ұсақ буржуазия социализмінің
идеологі П.Ж.Пруданның көзқарасы бойынша: "Меншік дегеніміз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.