Жекешелендірудің кезеңдері мен түрлері

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Жоспар:

Кіріспе
Жекешелендірудің кезеңдері мен түрлері

а) Меншік субъектілері

ә) Меншік құралы

б) Меншік құқығы

в) Қоғамдық меншік

Жекешелендірудің мақсаты мен нәтижесі

Қазақстанда меншік қатынастарының құрылуы

Экономикалық қатынастарды қазір жүзеге асырып жатқалы өтпелі рыноктық кезеңде өндіріс құрал-жабдықтары нарықты экономикаға өту кезеңінде нарықтық қатынастардың барлық әлеуметтік-экономикалық жүйесінің басты негізі экономикадағы меншіктің әр түрлі пішіндері болып табылады. Рыноктық экономика - бұл ең алдымен рыноктық, экономикалық өндірістік қатынастар. Мұндағы басты мәселе - меншіктілік. Меншіктің әрбір қоғам мүшесінің, тауар өндірушінің қолында болуы экономика тұрақтылығының кепілдігі. Өндіріс бұл қоғамдық процесс. Оның факторлары өзімен-өзі, өз бетімен қимыл жасамайды. Олардың әрқайсысын меншіктей адамдар жүзеге асырады. Олар өндіріс факторларын қозғалысқа келтіру арқылы өндіріс процесін жасайды. Өндіріс факторлары ең алдымен меншік иелерінің қолында болады. Берілген объектілерінің кімге тәуелді екендігіне байланысты, меншік "жеке", "топтық" және "мемлекеттік" болып бөлінеді. Өйткені меншік деген ұғым адамның белгілі бір затты жеке меншік ретінде иеленуінен шыққан. Өндіріс меншіксіз болмайды. Меншіктілік өндірістің қажетті шарты болып табылады. Бірақ, өндіріс факторларына "меншік иесі" болу мен өндіріс процесіне "қатысушы" болу бірдей ұғым емес. Бұл - әр түрлі қоғамдық рөлдер. Бұл рөлдер тек бір жағдайда ғана сәйкес келеді - еңбек өндіріс факторына айналғанда. Еңбекке бейімділікті, қабілеттілікті басқа біреуге бере салуға болмайды. Ол меншік қатынастарының құралы бола алмайды. Сондықтан, ол меншік иесі болып табылмайды. Ол тек "жалдамалы жұмысшы" ретінде өндіріске қатысады. Бірақ жұмысшылар басқа өндіріс факторларында меншіктің қандай да бір бөлігін иемденеді.

Капитал меншігі жер меншігі сияқты өндіріске қатыса алады. Оның бұл әрекеті кәсіпкерлік, ал капитал иесі - кәсіпкер деп аталады.

Меншік деген терминнің экономикалық мағынасы адамдар арасындағы барлық мүлікті шаруашылықты пайдалану және иемдену жөніндегі қатынастар. Меншіктің экономикалық мазмұны иемдену-шектетілу қатынастарын көрсетеді. Меншік құқығы - бұл иеліктерге ерекше жеке тұрғыдан бақылау орнату құқығы өзі үшін игіліктердің пайдалы қасиеттерін пайдалану құқығы: пайдаланған игіліктер нәтижесін иелену құқығы. Өндірістік құрал-жабдықтарға қатысты жеке меншіктің күшінде болған кезеңі - бұл капиталистік, феодалдық және құл иеленушілік құрылыстары. Құл иеленушілік қозғалысындағы ерекшелік - өндіріс заттарына және адамдарға қатысты жеке меншіктің болғаны. Классикалық феодалдық құрылымның ерекшелігі: жеке билеушілер өктемдігі, ру-тайпалық қоғам, жерге жеке меншік, басыбайлық шаруалар. Бүгінгі таңда дамыған елдерге экономиканың саналы түрде реттелетін үлгісі тән. Көп типті экономика иеленудің жеке, жалпы бөлінбейтін, бірлескен үлес типтерінен құралады. Бүгінгі таңда дамыған елдердегі өндірістік құрал-жабдықтарға көп түрлі меншіктену тәртібі орнаған.

Жекешелендірудің кезеңдері мен түрлері

1991 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Конституциясы ең алғаш жеке меншік құқыңын анықтады, осы кезден жекешелендіру және мемлекетсіздендіруге қадамдар жасалды. Жекешелендірудің заңдық негізі "Меншік туралы" және "Мемлекетсіздендіру және жекешелендіру туралы" Заңдары көрініс тапқан.

Мемлекетсіздендіру және жекешелендірудің 1991-1992 жылдарға арналған алғашқы ұлттық бағдарламасы 1991 жылдың желтоқсанында қабылданған. Негізгі мақсаты - мемлекеттік меншікті басқа басқа нысандарға айналдыру, азаматтардың мемлекеттік кәсіпорындарының мүліктерін (бағалы қағаздарын) сатып алуы болатын.

1993-1995 жылдарға арналған екінші ұлттық бағдарлама 1993 жылдың наурызында қабылданып, кіші, жаппайды ғана емес, сонымен қатар жеке жобалар бойынша жекешелендіруді де қамтыды. Осы кезеңнің негізгі мақсаты - нарықтық экономикаға көшуге жағдай жасау.

Мемлекеттік меншікті қайта құрылымдау және жекешелендірудің 1996-1998 жылдарға арналған үшінші ұлттық бағдарламасы негізінен жекешелендіру үрдісін аяқтау арқылы экономикада жеке сектордың басымдылығына жетіп, оны бекітуді мақсат етті.

Бірінші кезеңде (1991-1992 жж) сауда, қызмет көрсету аясындағы кіші және орта кәсіпорындардың 50%-ы, екінші кезеңде (1993-1996 жж) орта және ірі кәсіпорындар жекешелендірілді, үшінші кезеңде (1997-2000 жж) жекешелендіру үрдісі аяқталды.

Ұлттық бағдарламаға сәйкес, мемлекеттік меншікті жекешелендірудің негізгі үш бағыты болды:

Кіші жекешелендіру (қызметкерлері 200 адамнан аспайтын) .
Жаппай жекешелендіру (200-500 қызметкерлер) - жекешелендіру купондарын қолдану арқылы жекешелендірілетін орта және ірі кәсіпорындар.
Жеке жобалар бойынша жекешелендіру (5000-нан астам қызметкерлер) - ірі стратегиялық өнеркәсіп салалары.

Меншік субъектілері

Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру процестерінің экономикалық мазмұны - жеке меншіктің дамуы, мемлекеттік меншік үлесінің қысқаруы, бәсекеге жағдай туғызу, меншіктің көп көлемде тиімсіз рентабелсіз салалардың пайдалану қажеттілігі, екіншіден, халықтың өмір сүру деңгейіне жалпы ұлттық және әлеуметтік мәселелерді шешудің қажеттілігінде. Меншіктің көптеген формасының құрылысы, даму қажеттілігі нарықтағы бәсекенің қажеттілігінен анықталады. Жалпы бөлінбейтін иемдену алғашқы қауымдық қоғамда, жанұялық, мемлекеттік пішіндерде байқалады. Меншіктің субъектілері: жеке тұлға, отбасы, әлеуметтік топ, өндірістік ұжым, халық, басқару органдары. Меншіктің объектілері болып өндіріс құралдары, мүлік, құнды қағаздар, ақпарат, жұмыс күші табылады. Меншік - тарихи категория. Өндірістің нақты әдіске қатысты өндірістік қатынастар өзгешелігіне сәйкес ерекше белгілер жиынтығы бар меншіктің тарихи түрлерін көрсетеді. Өндіріс құралдарына меншік түрлеріне тәуелді әр түрлі дәреже пішіндерін немесе меншік пішіндерін бөліп көрсетеді. Оларға жеке пішіндері, ұжымдық, қоғамдық меншіктілік пішіндері жатады. Меншік пішіндерінің әрқайсысының төмендегідей түрлері бар: жеке меншік: жеке еңбекті, жеке капиталисті.

Ұжымдық меншік: серіктестік, кооперативті, акционерлік бірлескен өндіріс болып бөлінеді.
Қоғамдық меншік: жалпы мемлекеттік және муниципиалды жергілікті болып бөлінеді. Меншіктің эконом-иелену, басқару, бақылау. Өндіріс құрал-жабдығына, мемлекеттік меншік жағдайында, өндірістік қор түрінде экономикалық пішінге ие болады, ал сол өндіріс құрал-жабдығында жеке меншік орнаған жағдайда негізгі капитал түрінде экономикалық пішінге ие болады. Сондықтан негізгі капитал еңбек құралдарының экономикалық пішінінің жай ғана көрінісі емес, қоғамдық еңбек процесінің жай ғана емес элементі ретінде емес, адамдардың экономикалық және өндірістік қатынастарының заттық бейнелеуі ретінде қаралады. Қазақстанда қазір рыноктық экономика орнаған, мұнда жеке меншік пішіндері басым, сондықтан да өндіріс құрал-жабдығы, экономикалық пішіні бұрынғыдай өндіріс қорлары деп емес, өндіріс капиталы деп аталады.

Меншік құралы

Меншік туралы, меншік қатынастар туралы, жалдау және жалдамалы қатынастар туралы, жердің жеке меншікке берілуі туралы заңдары жеке меншіктіліктің маңыздылығын күшейтуге бағыттылған. Жеке меншіктің алуан түрлі пішіндерін дамыту, шаруашылықты жүргізудің әр қилы үлгілері мен түрлерін қолдану міндетті күн тәртібіне осы заңдарға сәйкес қойылып отыр. Меншіктің экономикалық категория ретінде өзінің үлкен тарихы мен тиісті теориясы бар. Экономикалық теорияда ұзақ уақыт бойы меншік туралы мынадай ұғым басым болып келді. Бұл адамдардың затқа деген қатынасы, затқа даамның билік жүргізуі, оны өзінің өмір сүруінің негізінде материалдық шарттарын иемдену, пайдалану, билік жүргізу. Бұл жағдайда адамдардың заттарды иеленуге ұмтылысы, табиғи ажыратылмайтын қасиеті ретінде көрінеді. Бірақ та, қоғамның даму заңдары туралы білімнің тереңдеуі мен жетілуінің нәтижесінде меншік туралы көзқарастар өзгеріп, зерттеу жұмыстары оның әлеуметтік негізіне қарай ауыса бастады. Меншікті зерттеуге елеулі қадам жасаған өткен ғасырдағы экономикалық ілімдер. Ұсақ буржуазия социализмінің идеологі П. Ж. Пруданның көзқарасы бойынша: "Меншік дегеніміз - бұл тонау". Мұндай анықтама көпшіліктің көңілінен шықпай үлкен сынға ұшырады, бірақ мұнда Пруданның өте құнды пікірі бар: егер бір тұлға затты иеленсе, онда басқа тұлғалардың сол затты иеленуге мүмкіндіктері жоқ, иелене алмайды. Яғни меншіктің негізінде қоғамдық қатынастар жатыр.

Меншік құқығы

Меншік құқықтық мағынада мүліктік қатынастарды білдіреді. Меншік иесіне заңмен алдын-ала белгіленген мүлік тән. Меншіктің құқықтық ережелері мен құқықтық аспектілері Қазақстан Республикасының "Меншік туралы" заңында көрсетілген (1991ж) . Меншік туралы заң бойынша меншік құқығы дегеніміз - өзінің тиесілі мүліктерін иелену, билік жасау, пайдалануға байланысты белгіленген және қорғалатын субъект құқығы. Меншік иесі Қазақстан Республикасының заңдылық актілеріне сәйкес азаматтармен олардың еңбегін пайдалану туралы келісімдер жасауға құқығы бар. Сонымен қатар меншік иесі мүліктерді иелену, билік ету, пайдалану бойынша өз заңдылықтарын, құқығын басқа тұлғаға беруге, мүліктерін меншікке және басқаруға беруі мүмкін.

Қоғамдық меншік

Қоғамдық меншік жекелеген адамдарға емес, қоғамға, адамдарына, топтарға тиесілі. Демек, жұмыс күші өндіріс құрал-жабдығымен тікелей қосылған, мұның өзі жұмыс күшін қанау мүмкіндігін теріске шығарады. Қазақстанда заңға сәйкес жеке ұжымдық, мемлекеттік муниципиалды және басқа да меншік түрлері бар. Мемлекеттік меншік - бұл еңбек меншік нысандарын мемлекеттік билік өнімдерінің басқаруымен кәдеге жаратуын жүзеге асыратын қатынастар жүйесін білдіреді. Ұжымдық меншік - бұл еңбек ұжымы өндіріс құралдары мен өнімдерін ортақ иемденіп, пайдаланып және кәдеге жарататын экономикалық қатынастар жүйесі, Қазақстан Республикасында қазіргі кезде ұжымдық меншік түрлеріне кооперативтік, акционерлік, қоғамдық ұйымдар жатады. Қазақстанда 1990 жылы меншік туралы заң қабылданған. Бұл заң бойынша меншік құқығы - субъектінің өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша иеленуге, пайдалануға және оған билік етуге заңмен танылатын және қорғалатын құқығы болып саналады. Жоғарыда аталған заңның экономикалық мәні: бұл заң бойынша меншік иесі мүлікті иелену, пайдалану және оған билік ету жөніндегі өз өкілдігін басқа адамға бере алады. Ол мүлікті заңмен тыйым салынбаған кез-келген шаруашылықта пайдалана алады. Осындай меншік қатынастарының әсерінен өндірістік қатынастар туындайды, дамиды. Меншік қатынастарының бүкіл жүйесін түбегейлі қайта құру нарықты қалыптастырудың принципиалдық негізі болып табылады. Елімізде әрбір адамға өндірістік шын иесі жағдайын қамтамасыз ету - өндірістің ерекше нарықты қозғаушы күштерін жасаудың сөзсіз шарты. Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өту кезеңдері меншік қатынасына сапалы өзгеріс әкелді. Бұл өзгерістер мемлекетсіздендіру және жекешелендіру процестерімен байланысты.

Жекешелендірудің мақсаты

Қазақстан Республикасының ұлттық бағдарламасында анықталғандай жекешелендірудің негізгі мақсаты, орталықтанған жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға өтуге арналған қажетті жағдайларды қалыптастыру болып табылады. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін төмендегі басты міндеттер белгіленді:

көптеген мемлекеттік кәсіпорындарда акционерлеу, мемлекеттік меншік объектілерін жекешелендіру белсенді қатысуына жағдай жасалуы, нарыққа бейімделген кәсіпорындарын, өндірістік құрылым қалыптастыру;
бірқатар жеке меншік иелерін тиімді, шаруашылық жүргізуші субъектілер ретінде қалыптастыру;
шағын және орта бизнесті дамыту;
жеке жобаларды насихаттау, ірі және көрнекті халық шаруашылық объектілерін жетілдіру;
өндірістік, шаруашылық - ұйымдық құрылымын құру арқылы инвесторларды және жеке бизнесті қолдау;
құнды қағаз нарықтың субъекті ретінде инвестициялық құрылым жүйесін дамыту. Жекешелендіру және мемлекет иелігінен алудың төмендегідей тәсілдері белгілі:
ұжымдық еңбек меншігіне тапсыру;
лизинг.

Жалпы әлемдік тәжірибе бойынша мемлекеттік меншікті жеке меншікке айналдырудың 22 түрі бар. Қазақстан Республикасының "Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру туралы" заңында мемлекет иелігінен алу және жекешелендірудің төменгі пішіндері ұсынылған (14-бап) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.