Бағалы қағаздардың нарығы
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ НАРЫҒЫ
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімдер жүйесі.
Бағалы қағаздар бойынша құқықтарды растау.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімі.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімдер жүйесі.
Бағалы қағаздар бойынша құқықтарды растау.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімі.
Бағалы қағаздардың нарығы немесе қор нарығын жалпы түрінде бағалы қағаздарды шығару және қатысушылары арасында айналысқа шығару бойынша экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде анықтауға болады.
Бағалы қағаздардың нарығы (БҚН) – кез келген елдің рыногының құрамдас бөлігі. Сондай-ақ, бағалы қағаздардың нарығы - несиелік капиталдар нарығының бөлігі, онда бағалы қағаздардың эмиссиясы мен сауда-саттығы жүзеге асырылады. Бағалы қағаздардың нарығы (банктер, арнайы кредиттік институттар және қор биржасы) арқылы мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың жинақталған ақшалай қаражаты капиталдарды өндірістік және өндірістік емес салымдарға жұмсалады. БҚН қаржы ресурстарын және капиталдарды қайта бөлудің тиімді тетіктері болып табылады.
Бағалы қағаздардың нарығының бір қатар функциялары бар, оларды шартты түрде екі топқа бөлуге болады: әр нарыққа тән жалпы нарықтық функциялар және басқа нарықтардан ерекшеленетін функциялар.
Жалпы нарықтық функцияларға мыналар жатады:
1. Қоммерциялық функция, яғни сол нарықта операциялардан табыс алу функциясы;
2. Бағалық функция, яғни рынок бағаларды қалыптастыру үрдісін және тұрақты қозғалысты ж.т.б. қамтамасыз етеді;
3. Ақпараттық функция, яғни қатысушыларға сауда объектілері мен қатысушылары туралы нарықтық ақпаратты жеткізеді;
4. Реттейтін функция, яғни рынок сауда және оған қатысу ережелерін, қатысушылар арасындағы дауды шешу тәртібін жасайды, басымдылықтар мен бақылау, тіпті басқару органдарын ж.т.б. белгілейді.
Бағалы қағаздардың нарығы (БҚН) – кез келген елдің рыногының құрамдас бөлігі. Сондай-ақ, бағалы қағаздардың нарығы - несиелік капиталдар нарығының бөлігі, онда бағалы қағаздардың эмиссиясы мен сауда-саттығы жүзеге асырылады. Бағалы қағаздардың нарығы (банктер, арнайы кредиттік институттар және қор биржасы) арқылы мемлекеттің, заңды және жеке тұлғалардың жинақталған ақшалай қаражаты капиталдарды өндірістік және өндірістік емес салымдарға жұмсалады. БҚН қаржы ресурстарын және капиталдарды қайта бөлудің тиімді тетіктері болып табылады.
Бағалы қағаздардың нарығының бір қатар функциялары бар, оларды шартты түрде екі топқа бөлуге болады: әр нарыққа тән жалпы нарықтық функциялар және басқа нарықтардан ерекшеленетін функциялар.
Жалпы нарықтық функцияларға мыналар жатады:
1. Қоммерциялық функция, яғни сол нарықта операциялардан табыс алу функциясы;
2. Бағалық функция, яғни рынок бағаларды қалыптастыру үрдісін және тұрақты қозғалысты ж.т.б. қамтамасыз етеді;
3. Ақпараттық функция, яғни қатысушыларға сауда объектілері мен қатысушылары туралы нарықтық ақпаратты жеткізеді;
4. Реттейтін функция, яғни рынок сауда және оған қатысу ережелерін, қатысушылар арасындағы дауды шешу тәртібін жасайды, басымдылықтар мен бақылау, тіпті басқару органдарын ж.т.б. белгілейді.
Бағалы қағаздардың нарығы
Бағалы қағаздардың нарығы немесе қор нарығын жалпы түрінде бағалы
қағаздарды шығару және қатысушылары арасында айналысқа шығару бойынша
экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде анықтауға болады.
Бағалы қағаздардың нарығы (БҚН) – кез келген елдің рыногының құрамдас
бөлігі. Сондай-ақ, бағалы қағаздардың нарығы - несиелік капиталдар
нарығының бөлігі, онда бағалы қағаздардың эмиссиясы мен сауда-саттығы
жүзеге асырылады. Бағалы қағаздардың нарығы (банктер, арнайы кредиттік
институттар және қор биржасы) арқылы мемлекеттің, заңды және жеке
тұлғалардың жинақталған ақшалай қаражаты капиталдарды өндірістік және
өндірістік емес салымдарға жұмсалады. БҚН қаржы ресурстарын және
капиталдарды қайта бөлудің тиімді тетіктері болып табылады.
Бағалы қағаздардың нарығының бір қатар функциялары бар, оларды шартты
түрде екі топқа бөлуге болады: әр нарыққа тән жалпы нарықтық функциялар
және басқа нарықтардан ерекшеленетін функциялар.
Жалпы нарықтық функцияларға мыналар жатады:
1. Қоммерциялық функция, яғни сол нарықта операциялардан табыс алу
функциясы;
2. Бағалық функция, яғни рынок бағаларды қалыптастыру үрдісін және
тұрақты қозғалысты ж.т.б. қамтамасыз етеді;
3. Ақпараттық функция, яғни қатысушыларға сауда объектілері мен
қатысушылары туралы нарықтық ақпаратты жеткізеді;
4. Реттейтін функция, яғни рынок сауда және оған қатысу ережелерін,
қатысушылар арасындағы дауды шешу тәртібін жасайды, басымдылықтар мен
бақылау, тіпті басқару органдарын ж.т.б. белгілейді.
Бағалы қағаздардың нарығының арнайы функцияларына төмендегілерді
жатқызуға болады:
• Бағалық және қаржылық тәуекелді сақтандыру функциялары;
• Ақшалай қаражатты қаржы қызметі салалары арасында қайта бөлу;
• Ең алдымен тұрғындардың жинақталған қаражатын өндірістік нысаннан
өндірістік нысанға аудару;
• Мемлекеттік бюджеттің тапшылығын инфляциясыз негізде, яғни қосымша
қаражатты айналысқа шығармай қаржыландыру;
• Бағалы және қаржылық тәуекелдерді сақтандыру функциясы, немесе
хеджирлеу, туынды бағалы қағаздардың, фьючерлік және опциондық келісім-
шарттардың сыныбының пайда болуының арқасында мүмкін болды.
Бағалы қағаздардың нарығы:
• Бастапқы және екінші;
• Ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған түрінде ұсынылуы мүмкін.
Бағалы қағаздар БҚН құралдары (оның объектілері) болып табылады.
Эмитенттер, инвесторлар мен профессиональные участники БҚН кәсіби
қатысушылары (делдалдар) БҚН қатысушылары (оның субъектілері) болып
табылады.
Акционерлік қоғамдар нысанында құрылған кәсіпорындар капиталдың едәуір
ұшқырлығымен өзгешеленеді және жалпы компания үшін неғұрлым жылдам әрі
ыңғайлы меншік иелерін (акционерлерді) ауыстыру рәсімін көздейді. Бұл
акциялар әжептәуір жиі сатылатын болады деген сөз, сондықтан акциялармен
мәмілелерді ресімдеу мүмкіндігінше жылдам жүруге тиіс.
Тиімді жұмыс істеу үшін акционерлік компания мен оның акционерлерінің
кез келген уақытта нақты қоғамның акцияларының қандай саны айналыста
жүргені, олардың қандай тұлғалар шеңберінің арасында бөлінгені туралы дәл
ақпарат алуға мүмкіндігі болғаны өте маңызды. Ол үшін компанияның
акцияларының қатаң, объективті есебі керек. Бір қарағанда, оны акционерлік
қоғамның өзі жүзеге асырғаны бәрінен ыңғайлы болу керек секілді. Бірақ
компания басшылығы мен оның ірі акционерлері мүдделі тұлғалар болғандықтан,
акциялардың ұсақ және орташа иелеріне қатысты алдауға жиі жол беретін
болған. Бұл көптеген инвесторлардың меншік құқықтарын бұзуға әкеліп
соғатын.
Осы проблеманың шешімін табу үшін, көптеген елдердегі мамандар мен
бағалы қағаздар нарығының қызметін реттейтін мемлекеттік органдар қандай да
бір компанияның акцияларының айналысына байланысты орын алатын барлық
өзгерістерді бөлек тәуелсіз ұйымдар қатаң тіркеуге алып отыруға тиіс деген
ортақ тұжырымға келді.
Ондай ұйымдар әр елде әртүрлі аталуы мүмкін. Ол біртұтас ұйым, не
болмаса көптеген ұйым болуы мүмкін. Бірақ олардың барлығы ұқсас принциптер
бойынша әрекет етеді. Біздің республикамызда ондай ұйымдар көп. Олар
тәуелсіз тіркеушілер институты болып табылады.
Бұл бағалы қағаздар нарығына кәсіпқой қатысушылардың жеке түрі. Олар
өздерінің қызметін бағалы қағаздар жөнінде қолданыстағы заңнаманың
нормаларының негізінде және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен
қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі беретін бағалы
қағаздар иелерінің тізілімдерін жүргізуге арнайы лицензия болғанда жүзеге
асырады.
Тіркеушілер шынында тәуелсіз болу үшін және акционерлер мен
акционерлік қоғамдардың құқықтарын бұзылушылықтардың алдын алу үшін,
мемлекет тәуелсіз тіркеушілердің қызметінің қатаң шарттарын айқындайтын
бірқатар шектемелер енгізді. Тіркеуші эмитенттің, оның басшы жұмыскерлері
мен ірі акционерлерінің үлестес тұлғасы болмауға тиіс. Басқаша айтқанда,
акционерлік қоғамның өзімен немесе оның басшыларымен, сондай-ақ акциялардың
ірі иелерімен әлдебір қатынастарына байланысты, аталған компания немесе
тұлғалар қабылдайтын шешімдерге ықпал етуге мүмкіндігі бар ұйым тіркеуші
бола алмайды.
Сондай-ақ тіркеушінің қандай да бір мәмілелерге өзі мүдделі болу
мүмкіндігін жоққа шығару үшін, аталған түр тіркеуші компания үшін айрықша
қызмет түрі деуге болады. Бұл тіркеуші тізілімдер жүргізуден басқа, ол
бағалы қағаздар нарығындағы басқа кәсіби қызмет, не болмаса бағалы
қағаздармен байланысы жоқ кез келген коммерциялық қызмет болсын, табыс
әкелетін басқа ешбір қызметпен шұғылдануға құқығы жоқ деген сөз. Біраз
уақыттан бері тек бір ғана айрықша шарт енгізілген. Тіркеушілерге сондай-ақ
қор нарығының кәсіпқой қатысушылары мен өзге тұлғалардың арасында құжаттар
(ақпарат) қабылдаудан және табыстаудан тұратын трансфер-агенттік қызметті
жүзеге асыруға рұқсат етілген.
Ондай қатаңдықтың сыры тіркеушілердің қызметіне байланысты бірқатар
факторларда жатыр. Тіркеуші компанияның ең маңызды функциялары акционерлік
қоғамдардың бағалы қағаздары иелерінің тізілімдерін жүргізу, бағалы
қағаздармен мәмілелерді тіркеу, бағалы қағаздар бойынша құқықтарды растау
және қандай да бір эмитенттің нарықта айналыстағы бағалы қағаздарының
санының сәйкестігін бақылау болып табылады.
Тізімі берілген функциялардың маңыздылығы айдан анық. Оларды бұрыс
орындау түрлі тұлғалардың құқықтарының бұзылуына немесе жоғалуына әкеліп
соғады, себебі акциялардың айналымы бағалы қағаздармен байланысты
құқықтардың пайда болуына, өзгеруіне және доғарылуына тікелей қатысты.
Тіркеушілердің қызметінің маңызын арттыратын тағы бір мезет бар. Соңғы
жылдарда көптеген елдер, соның ішінде Қазақстан да, акциялар иелерінің
тізілімдерін құжатсыз жүргізу (электрондық) нысанына көшті. Тіркеуші енді
эмитенттердің бағалы қағаздары, олардың иелері мен құқықтары туралы толық
заңдастырылған ақпараттың жалғыз көзі болып табылады.
Күні кешеге дейін акциялар арнайы толтырылған және куәландырылған
бланкілер түріндегі қолға ұстауға болатын нысанда жасалып келді. Сатылған
кезде ондай бағалы қағаздар жай зат секілді табысталатын (ұсынушыға
арналған акциялар), не болмаса көбірек қорғау үшін оларда белгілі бір акция
нақты сәтте кімнің меншігінде екенін дәл көрсететін арнайы табыстау
жазбалары жасалып отырған (ордерлік акциялар). Сондай-ақ арнайы қағазға
басылып шығарылатын атаулы акциялар кең тараған болатын. Ондай акциялар
сатылған кезде, оның әрбір жаңа иесіне тап сол акцияның жаңа бланкісі басып
шығарылатын, ал ескісі бұл орайда жойылып отырды.
Қағазда басылған акциялардың айналымы көп ыңғайсыздықтармен байланысты
болды. Егер әлдебір акциялар көп сұранысқа ие болып, қызу сатылса, онда
әрбір акцияға жаңа бланкілерді қайта-қайта басып шығаруға тура келді. Бұл
ұсынушыға арналған акцияларға қатыссыз еді, бірақ олармен басқа проблемалар
болды. Ондай бағалы қағаздар көбіне ұрлықтың нысанасына айналатын, және
олардың нағыз меншік иесіне өзінің құқықтарын дәлелдеу кейде қиынға
соғатын. Осы және басқа да себептер бағалы қағаздар шығарудың құжатты
нысанының құруына алып келді. Енді барлық акциялар – тіркеуші жасайтын
электрондық жазбалар жиынтығы.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімдер жүйесі.
Тәуелсіз тіркеуші акционерлік қоғамдардың, ал енді жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктердің де, шектеусіз санының тізілімдерін жүргізе
алады.
Әр акционерлік қоғам бойынша бөлек акциялар иелерінің тізілімі
жүргізіледі. Бірақ бұл орайда барлық тізілімдер бөлек-бөлек емес, белгілі
бір жүйеде болады. Әр тіркеуші компанияның өзінің оқшау бағалы қағаздар
иелерінің тізілімдер жүйесі бар.
Бұл жүйе ақпарат пен құжаттардың өте жалпақ жиыны болып табылады. Ол
тіркеушіге келіп түсетін барлық құжаттарды қамтиды, бірақ негізінен олар
тіркеуші кез келген операцияны жүргізген кезде толтыратын және тіркейтін
бұйрықтар, сондай-ақ әрбір бұйрық бойынша жасалатын барлық есептемелер.
Тізілімдер жүйесі келетін құжаттар, өткізілген операциялар, эмитенттер мен
тіркелген тұлғалардың бұйрықтары, алынған сенімхаттар, кететін құжаттар,
бұйрықтар бойынша есептемелер тіркелетін журналдардың тұтас бір қатарын
қамтиды.
Кез келген тіркеушінің тізілімдер жүйесінің жалпыға бірдей ерекшелігі
тіркелген тұлғаның бірыңғай дербес шоты болып табылады. Кез келген тұлға
тізілімдер жүйесінде бір мәрте тіркеле және бір дербес шотқа ие бола алады.
Сонымен, егер сіз өздерінің тізілімдерін бір тіркеушіге табыстаған бірнеше
акционерлік қоғамның акцияларының иесі болып табылсаңыз, ол тіркеуші сізге
бір дербес шот ашады. Ал ол шоттың құрамында аталған эмитенттердің сізге
тиесілі барлық акциялары туралы мәліметтер болады.
Дербес шоттар базасын тізілімдер жүйесінде координаталар біліктерінің
бірі болып табылады деуге болады. Енді бір білік бағалы қағаздар
шығарылымдарының базасы болып табылады. Әр шығарылымның өзінің бірегей коды
– ұлттық сәйкестендіру коды, қысқаша ҰСК болады, оны Қазақстан
Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жөніндегі агенттігі акциялар шығарылымының проспектісін тіркеген кезде
береді. Барлық ҰСК бірыңғай мемлекеттік тізілімде бекітіледі. ҰСК акциялар
шығарылымының нөмірімен шатыстырмау керек.
Әр тіркеушінің тізілімдер жүйесінде түрлі журналдарда тіркелетін түрлі
мәлімет түрлері болады. Эмитенттар туралы міндетті деректердің қатарына
төмендегілер жатады: атауы (мемлекеттік және орыс тілдерінде көрсетілген
толық және қысқаша); эмитентті заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуді
немесе қайта тіркеуді жүзеге асырған мемлекеттік органның атауы, сондай-ақ
мемлекеттік тіркеу нөмірі және күні; құқықтық және пошталық мекен-жайлары;
телефондар мен факстердің, сондай-ақ басқа байланыс құралдарының нөмірлері;
эмитенттің бірінші басшысы мен бас бухгалтерінің тегі, есімі, әкесінің
есімі; салық төлеушінің тіркеу нөмірі; кәсіпорындар мен ұйымдардың жалпы
сыныптауышының коды (ОКПО).
Сондай-ақ тізілімдер жүйесінде міндетті тәртіпте тіркеушіде дербес
шоты бар барлық тұлғалар (тіркелген тұлғалар) туралы мәліметтер болуға
тиіс. Заңды тұлғалар үшін ол: атауы, мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің
күні және нөмірі, орналасқан жері мен пошталық мекен-жайы, салық төлеушінің
тіркеу нөмірі. Жеке тұлғалар үшін: тегі, есімі, әкесінің есімі (егер
болса), атауы және жеке басын куәландыратын құжаттар, туған жылы, пошталық
мекен-жайы мен тұрақты мекені, салық төлеушінің тіркеу нөмірі. Шетелдік
компаниялар мен шетел азаматтарына қатысты біраз өзгешеліктер бар. Сондай-
ақ үлестік инвестициялық қорлардың басқарушы компаниялары мен үлестік
инвестициялық қорлардың өздері бөлек санатқа бөлінеді, өйткені ондай қорлар
не заңды, не жеке тұлғаларға жатпайды.
Жоғарыда аталған мәліметтерден басқа, бағалы қағаздар иелерінің
тізілімдер жүйесінің құрамында онда тіркелген барлық тұлғалардың дербес
шоттарының нөмірлері, бағалы қағаздар иелерінің барлық өкілдерінің
деректері, олардың иелерінің меншігіндегі бағалы қағаздардың түрлері мен
саны туралы мәліметтер, сондай-ақ олардың ұлттық сәйкестендіру кодтары,
тіркеуші жүргізетін барлық операциялар туралы деректер болады.
Бағалы қағаздарға қатысты жүйеге бағалы қағаздар шығарылымын
мемлекеттік тіркеу күні туралы мәліметтер, тіркеуші органның атауы, бағалы
қағаздардың түрі, ҰСК" шығару нысаны, жарияланған бағалы қағаздардың жалпы
саны, орналастырылған (айналымда жүрген) бағалы қағаздардың саны кіреді.
Міне, қолданыстағы заңнамамен белгіленген талаптарға сәйкес,
тіркеушілердің тізілімдер жүйесінде міндетті түрде болуға тиіс барлық
мәліметтердің толық емес тізбесі осындай деуге болады. Бұл шолу неліктен
тіркеуші компаниялардың электрондық тізілімдер жүргізу нысанына көшкенін
түсінуге мүмкіндік береді. Әдеттегі қағаз журналдарды пайдаланып, осыншама
көлемді қамту, осы бір ақпарат теңізінен қажетті мәліметтерді жылдам табу
мүмкін емес.
Бағалы қағаздар бойынша құқықтарды растау.
Тәуелсіз тіркеушілердің қызметтерін пайдаланатын барлық тұлғалар үшін,
мейлі, ол акционерлік қоғамдар немесе заңды, сондай-ақ жеке тұлғаларды
қоса, акциялардың иелері, сондай-ақ басқарушы компаниялар мен үлестік
инвестициялық қорлар болсын, бәрібір, кейбір мезеттерді есте ұстау маңызды.
Тізілімдер жүйесіне енгізілген жоғарыда аталған барлық мәліметтерден бағалы
қағаздар иелерінің тізілімдері құрастырылады. Олар бағалы қағаздар
иелерінің (акционерлердің, атаулы иелердің және үлестік инвестициялық
қорлардың) құқықтарын мүмкіндігінше дәл есепке алуға көмектеседі. Тіркеуші
компанияның функциясы аталған мәліметтерді өзекті халде ұстау болып
табылады, өйткені олар тіркеушінің ырқынан тыс түрлі себептерге байланысты
жиі өзгеріп отырады. Сондықтан тізілімдер жүйесіне енгізілген
мәліметтердің өзгерістері туралы ақпаратты уақытында тапсыру тиісті
тұлғалардың (акционерлік қоғамдардың, тіркелген тұлғалардың, акциялардың
иелерінің) міндеті болып табылады. Аталған міндетті орындау тіркеушінің
клиенттерінің өздерінің мүдделерінде екенін атап айту керек. Өйткені
тіркеушінің міндеттеріне акциялар иелерінің, эмитенттердің немесе бағалы
қағаздардың деректемелерін өзгерту туралы мәліметтерді іздеу кірмейді. Егер
сіз акционер болып табылсаңыз, және сіздің мекен-жайыңыз, телефоныңыз,
тегіңіз, жеке куәлігіңіз және басқасы өзгерсе, онда сізге тіркеушіге жүгіну
және жаңа деректерді тапсыру керек. Бағалы қағаздармен өз мәмілелеріңізді
уақытында тіркеп отырған одан да маңызды, себебі бағалы қағаздар бойынша
құқықтарға тек мәмілені тіркеушіде тіркегеннен кейін кіруге болады.
Деректемелерді өзгерту туралы мәліметтер мен басқа да ақпаратты
уақытында тапсыру туралы осы талапты ұстанғанда, қандай проблемалардан
құтылуға болады? Мысалы, сіз өзіңіздің жеке куәлігіңіздің нөмірі мен күні
бағалы қағаздар иелерінің тізілімінде бар деректерге сәйкес келмеу себепті
акционерлердің жиналысына қатысуға жіберілмейсіз. Немесе егер сіз акционер
болсаңыз және жақында мекен-жайыңыз бен телефондарыңызды ауыстырсаңыз,
маңызды кезектен тыс жиналыс өткізу туралы уақытында хабарландырылмайсыз.
Сондай-ақ тіркеушілердің қызметтерін пайдаланатын бағалы қағаздар
нарығының барлық қатысушыларына заңнамамен қатар, тіркеушінің ішкі
регламентіңі қағидаларын білу керек. Әр тіркеуші компанияның операциялар
жүргізу технологиясын, тіркеушінің тізілімдер жүйесіндегі құжат айналымы
нысандарын, мәліметтер тапсыру тәртібі мен олардың мазмұнын белгілейтін өз
регламенті бар. Аталған құжат заңнаманың талаптарына сәйкес жасалады және
уәкілетті органда өзара келісуден өтеді.
Акциялардың меншік иелері мен оларды әлуетте сатып алушылардың
арасында неғұрлым жиі кездесетін адасу бағалы қағаздар бойынша құқықтарды
растайтын дербес шоттан үзінді көшірмені бағалы қағаздың өзі деп білу болып
табылады. Дербес шоттан үзінді көшірме дербес шоттың иесі белгілі бір
күнге, тіпті уақытқа, бағалы қағаздар бойынша құқықтарға ие екенін
көрсетеді. Үзінді көшірмеде иеленуші, бағалы қағаздар, олардың саны мен
құқықтары туралы дәл мәліметтер болады. Бірақ үзінді көшірмені сатуға
немесе сатып алуға болмайды, өйткені ол бар болғаны құжаттық растама ғана,
бірақ бағалы қағаздың өзі емес. Белгілі бір күнге және уақытқа берілген
үзінді көшірме онда аталған тұлға аталған күнге және уақытқа аталған бағалы
қағаздар бойынша онда аталған құқықтарға ие болғанын растай алады. Бір
минуттан соң бәрі де - дербес шоттың ахуалы, деректемелер, құқықтар,
бағалы қағаздар саны және т.б. өзгеруі мүмкін.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімі.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімінде дербес шоттан үзінді көшірмемен
ортақ кейбір нышандар бар. Егер үзінді көшірме бағалы қағаздар бойынша
құқықтарды бір акционердің қимасында растаса, тізілім оны бір акционерлік
қоғамның барлық акционерлеріне қатысты жасайды. Егер жай сөзбен айтса, онда
бағалы қағаздар иелерінің тізілімі дегеніміз - акционерлердің тізілімі. Бұл
тізімнің ерекшелігі оның еркін нысанда жасалмайтыны, бағалы қағаздар нарығы
жөнінде қолданыстағы заңнаманың талаптарына сәйкес болуға тиіс екені болып
табылады. Дербес шоттан үзінді көшірме секілді, тізілім де сондай-ақ
белгілі бір күнге және уақытқа жасалады.
Акционерлердің тізілімінің мазмұнын құрайтын мәліметтердің міндетті
тізбесі төмендегілерді қамтиды: эмитенттің деректемелері, шығаруға
жарияланған бағалы қағаздар саны, орналастырылған (айналымдағы) бағалы
қағаздар саны, эмитент өтеуін төлеп алған (айналымнан алынған) акциялардың
саны, бағалы қағаздардың түрі және ҰСК, акционерлер мен бағалы қағаздардың
басқа иелері туралы мәліметтер, акциялар иесінің дербес шотындағы бағалы
қағаздар саны, тіркеушінің атауы, оның лицензиясының нөмірі және күні,
мекен-жайы, телефон, факс. Сонымен қатар, тізілім иеленушілердің бағалы
қағаздарына ауыртпалықтардың барлық түрлерін, сондай-ақ бағалы қағаздарға
бұғаттамалар мен тыйым салуды көрсетеді.
Акционерлік қоғамдар шығаратын бағалы қағаздар – жай және артықшылықты
акциялар, облигациялар айналымға түсіп, сол арқылы бағалы қағаздар нарығын
түзеді. Бағалы қағаздар ақшаға сатылатын негізгі тауар болып табылады. Бұл
нарықтың ауқымы туралы мына жайт куә болады: бірнеше ондаған жылдар бойы
дамыған елдердегі айналымда жүрген барлық акциялар мен облигациялардың құны
осы елдердің жалпы ұлттық өнімінің жылдық көлемінен асып түседі.
Барлық бағалы қағаздардың елеулі бөлігі арнайы құрылған мекеме – қор
биржасы арқылы сатып өткізіледі.
Егер дәлірек айтатын болсақ, биржада бағалы қағаздардың бәрі емес, тек
ең ірі әрі белгілі компаниялардың ғана бағалы қағаздары сатылатынын айта
кету керек.
Қор биржасы деген не? Ең әуелі айтатын жайт – бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бағалы қағаздардың нарығы немесе қор нарығын жалпы түрінде бағалы
қағаздарды шығару және қатысушылары арасында айналысқа шығару бойынша
экономикалық қатынастардың жиынтығы ретінде анықтауға болады.
Бағалы қағаздардың нарығы (БҚН) – кез келген елдің рыногының құрамдас
бөлігі. Сондай-ақ, бағалы қағаздардың нарығы - несиелік капиталдар
нарығының бөлігі, онда бағалы қағаздардың эмиссиясы мен сауда-саттығы
жүзеге асырылады. Бағалы қағаздардың нарығы (банктер, арнайы кредиттік
институттар және қор биржасы) арқылы мемлекеттің, заңды және жеке
тұлғалардың жинақталған ақшалай қаражаты капиталдарды өндірістік және
өндірістік емес салымдарға жұмсалады. БҚН қаржы ресурстарын және
капиталдарды қайта бөлудің тиімді тетіктері болып табылады.
Бағалы қағаздардың нарығының бір қатар функциялары бар, оларды шартты
түрде екі топқа бөлуге болады: әр нарыққа тән жалпы нарықтық функциялар
және басқа нарықтардан ерекшеленетін функциялар.
Жалпы нарықтық функцияларға мыналар жатады:
1. Қоммерциялық функция, яғни сол нарықта операциялардан табыс алу
функциясы;
2. Бағалық функция, яғни рынок бағаларды қалыптастыру үрдісін және
тұрақты қозғалысты ж.т.б. қамтамасыз етеді;
3. Ақпараттық функция, яғни қатысушыларға сауда объектілері мен
қатысушылары туралы нарықтық ақпаратты жеткізеді;
4. Реттейтін функция, яғни рынок сауда және оған қатысу ережелерін,
қатысушылар арасындағы дауды шешу тәртібін жасайды, басымдылықтар мен
бақылау, тіпті басқару органдарын ж.т.б. белгілейді.
Бағалы қағаздардың нарығының арнайы функцияларына төмендегілерді
жатқызуға болады:
• Бағалық және қаржылық тәуекелді сақтандыру функциялары;
• Ақшалай қаражатты қаржы қызметі салалары арасында қайта бөлу;
• Ең алдымен тұрғындардың жинақталған қаражатын өндірістік нысаннан
өндірістік нысанға аудару;
• Мемлекеттік бюджеттің тапшылығын инфляциясыз негізде, яғни қосымша
қаражатты айналысқа шығармай қаржыландыру;
• Бағалы және қаржылық тәуекелдерді сақтандыру функциясы, немесе
хеджирлеу, туынды бағалы қағаздардың, фьючерлік және опциондық келісім-
шарттардың сыныбының пайда болуының арқасында мүмкін болды.
Бағалы қағаздардың нарығы:
• Бастапқы және екінші;
• Ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған түрінде ұсынылуы мүмкін.
Бағалы қағаздар БҚН құралдары (оның объектілері) болып табылады.
Эмитенттер, инвесторлар мен профессиональные участники БҚН кәсіби
қатысушылары (делдалдар) БҚН қатысушылары (оның субъектілері) болып
табылады.
Акционерлік қоғамдар нысанында құрылған кәсіпорындар капиталдың едәуір
ұшқырлығымен өзгешеленеді және жалпы компания үшін неғұрлым жылдам әрі
ыңғайлы меншік иелерін (акционерлерді) ауыстыру рәсімін көздейді. Бұл
акциялар әжептәуір жиі сатылатын болады деген сөз, сондықтан акциялармен
мәмілелерді ресімдеу мүмкіндігінше жылдам жүруге тиіс.
Тиімді жұмыс істеу үшін акционерлік компания мен оның акционерлерінің
кез келген уақытта нақты қоғамның акцияларының қандай саны айналыста
жүргені, олардың қандай тұлғалар шеңберінің арасында бөлінгені туралы дәл
ақпарат алуға мүмкіндігі болғаны өте маңызды. Ол үшін компанияның
акцияларының қатаң, объективті есебі керек. Бір қарағанда, оны акционерлік
қоғамның өзі жүзеге асырғаны бәрінен ыңғайлы болу керек секілді. Бірақ
компания басшылығы мен оның ірі акционерлері мүдделі тұлғалар болғандықтан,
акциялардың ұсақ және орташа иелеріне қатысты алдауға жиі жол беретін
болған. Бұл көптеген инвесторлардың меншік құқықтарын бұзуға әкеліп
соғатын.
Осы проблеманың шешімін табу үшін, көптеген елдердегі мамандар мен
бағалы қағаздар нарығының қызметін реттейтін мемлекеттік органдар қандай да
бір компанияның акцияларының айналысына байланысты орын алатын барлық
өзгерістерді бөлек тәуелсіз ұйымдар қатаң тіркеуге алып отыруға тиіс деген
ортақ тұжырымға келді.
Ондай ұйымдар әр елде әртүрлі аталуы мүмкін. Ол біртұтас ұйым, не
болмаса көптеген ұйым болуы мүмкін. Бірақ олардың барлығы ұқсас принциптер
бойынша әрекет етеді. Біздің республикамызда ондай ұйымдар көп. Олар
тәуелсіз тіркеушілер институты болып табылады.
Бұл бағалы қағаздар нарығына кәсіпқой қатысушылардың жеке түрі. Олар
өздерінің қызметін бағалы қағаздар жөнінде қолданыстағы заңнаманың
нормаларының негізінде және Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы мен
қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі агенттігі беретін бағалы
қағаздар иелерінің тізілімдерін жүргізуге арнайы лицензия болғанда жүзеге
асырады.
Тіркеушілер шынында тәуелсіз болу үшін және акционерлер мен
акционерлік қоғамдардың құқықтарын бұзылушылықтардың алдын алу үшін,
мемлекет тәуелсіз тіркеушілердің қызметінің қатаң шарттарын айқындайтын
бірқатар шектемелер енгізді. Тіркеуші эмитенттің, оның басшы жұмыскерлері
мен ірі акционерлерінің үлестес тұлғасы болмауға тиіс. Басқаша айтқанда,
акционерлік қоғамның өзімен немесе оның басшыларымен, сондай-ақ акциялардың
ірі иелерімен әлдебір қатынастарына байланысты, аталған компания немесе
тұлғалар қабылдайтын шешімдерге ықпал етуге мүмкіндігі бар ұйым тіркеуші
бола алмайды.
Сондай-ақ тіркеушінің қандай да бір мәмілелерге өзі мүдделі болу
мүмкіндігін жоққа шығару үшін, аталған түр тіркеуші компания үшін айрықша
қызмет түрі деуге болады. Бұл тіркеуші тізілімдер жүргізуден басқа, ол
бағалы қағаздар нарығындағы басқа кәсіби қызмет, не болмаса бағалы
қағаздармен байланысы жоқ кез келген коммерциялық қызмет болсын, табыс
әкелетін басқа ешбір қызметпен шұғылдануға құқығы жоқ деген сөз. Біраз
уақыттан бері тек бір ғана айрықша шарт енгізілген. Тіркеушілерге сондай-ақ
қор нарығының кәсіпқой қатысушылары мен өзге тұлғалардың арасында құжаттар
(ақпарат) қабылдаудан және табыстаудан тұратын трансфер-агенттік қызметті
жүзеге асыруға рұқсат етілген.
Ондай қатаңдықтың сыры тіркеушілердің қызметіне байланысты бірқатар
факторларда жатыр. Тіркеуші компанияның ең маңызды функциялары акционерлік
қоғамдардың бағалы қағаздары иелерінің тізілімдерін жүргізу, бағалы
қағаздармен мәмілелерді тіркеу, бағалы қағаздар бойынша құқықтарды растау
және қандай да бір эмитенттің нарықта айналыстағы бағалы қағаздарының
санының сәйкестігін бақылау болып табылады.
Тізімі берілген функциялардың маңыздылығы айдан анық. Оларды бұрыс
орындау түрлі тұлғалардың құқықтарының бұзылуына немесе жоғалуына әкеліп
соғады, себебі акциялардың айналымы бағалы қағаздармен байланысты
құқықтардың пайда болуына, өзгеруіне және доғарылуына тікелей қатысты.
Тіркеушілердің қызметінің маңызын арттыратын тағы бір мезет бар. Соңғы
жылдарда көптеген елдер, соның ішінде Қазақстан да, акциялар иелерінің
тізілімдерін құжатсыз жүргізу (электрондық) нысанына көшті. Тіркеуші енді
эмитенттердің бағалы қағаздары, олардың иелері мен құқықтары туралы толық
заңдастырылған ақпараттың жалғыз көзі болып табылады.
Күні кешеге дейін акциялар арнайы толтырылған және куәландырылған
бланкілер түріндегі қолға ұстауға болатын нысанда жасалып келді. Сатылған
кезде ондай бағалы қағаздар жай зат секілді табысталатын (ұсынушыға
арналған акциялар), не болмаса көбірек қорғау үшін оларда белгілі бір акция
нақты сәтте кімнің меншігінде екенін дәл көрсететін арнайы табыстау
жазбалары жасалып отырған (ордерлік акциялар). Сондай-ақ арнайы қағазға
басылып шығарылатын атаулы акциялар кең тараған болатын. Ондай акциялар
сатылған кезде, оның әрбір жаңа иесіне тап сол акцияның жаңа бланкісі басып
шығарылатын, ал ескісі бұл орайда жойылып отырды.
Қағазда басылған акциялардың айналымы көп ыңғайсыздықтармен байланысты
болды. Егер әлдебір акциялар көп сұранысқа ие болып, қызу сатылса, онда
әрбір акцияға жаңа бланкілерді қайта-қайта басып шығаруға тура келді. Бұл
ұсынушыға арналған акцияларға қатыссыз еді, бірақ олармен басқа проблемалар
болды. Ондай бағалы қағаздар көбіне ұрлықтың нысанасына айналатын, және
олардың нағыз меншік иесіне өзінің құқықтарын дәлелдеу кейде қиынға
соғатын. Осы және басқа да себептер бағалы қағаздар шығарудың құжатты
нысанының құруына алып келді. Енді барлық акциялар – тіркеуші жасайтын
электрондық жазбалар жиынтығы.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімдер жүйесі.
Тәуелсіз тіркеуші акционерлік қоғамдардың, ал енді жауапкершілігі
шектеулі серіктестіктердің де, шектеусіз санының тізілімдерін жүргізе
алады.
Әр акционерлік қоғам бойынша бөлек акциялар иелерінің тізілімі
жүргізіледі. Бірақ бұл орайда барлық тізілімдер бөлек-бөлек емес, белгілі
бір жүйеде болады. Әр тіркеуші компанияның өзінің оқшау бағалы қағаздар
иелерінің тізілімдер жүйесі бар.
Бұл жүйе ақпарат пен құжаттардың өте жалпақ жиыны болып табылады. Ол
тіркеушіге келіп түсетін барлық құжаттарды қамтиды, бірақ негізінен олар
тіркеуші кез келген операцияны жүргізген кезде толтыратын және тіркейтін
бұйрықтар, сондай-ақ әрбір бұйрық бойынша жасалатын барлық есептемелер.
Тізілімдер жүйесі келетін құжаттар, өткізілген операциялар, эмитенттер мен
тіркелген тұлғалардың бұйрықтары, алынған сенімхаттар, кететін құжаттар,
бұйрықтар бойынша есептемелер тіркелетін журналдардың тұтас бір қатарын
қамтиды.
Кез келген тіркеушінің тізілімдер жүйесінің жалпыға бірдей ерекшелігі
тіркелген тұлғаның бірыңғай дербес шоты болып табылады. Кез келген тұлға
тізілімдер жүйесінде бір мәрте тіркеле және бір дербес шотқа ие бола алады.
Сонымен, егер сіз өздерінің тізілімдерін бір тіркеушіге табыстаған бірнеше
акционерлік қоғамның акцияларының иесі болып табылсаңыз, ол тіркеуші сізге
бір дербес шот ашады. Ал ол шоттың құрамында аталған эмитенттердің сізге
тиесілі барлық акциялары туралы мәліметтер болады.
Дербес шоттар базасын тізілімдер жүйесінде координаталар біліктерінің
бірі болып табылады деуге болады. Енді бір білік бағалы қағаздар
шығарылымдарының базасы болып табылады. Әр шығарылымның өзінің бірегей коды
– ұлттық сәйкестендіру коды, қысқаша ҰСК болады, оны Қазақстан
Республикасының Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау
жөніндегі агенттігі акциялар шығарылымының проспектісін тіркеген кезде
береді. Барлық ҰСК бірыңғай мемлекеттік тізілімде бекітіледі. ҰСК акциялар
шығарылымының нөмірімен шатыстырмау керек.
Әр тіркеушінің тізілімдер жүйесінде түрлі журналдарда тіркелетін түрлі
мәлімет түрлері болады. Эмитенттар туралы міндетті деректердің қатарына
төмендегілер жатады: атауы (мемлекеттік және орыс тілдерінде көрсетілген
толық және қысқаша); эмитентті заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеуді
немесе қайта тіркеуді жүзеге асырған мемлекеттік органның атауы, сондай-ақ
мемлекеттік тіркеу нөмірі және күні; құқықтық және пошталық мекен-жайлары;
телефондар мен факстердің, сондай-ақ басқа байланыс құралдарының нөмірлері;
эмитенттің бірінші басшысы мен бас бухгалтерінің тегі, есімі, әкесінің
есімі; салық төлеушінің тіркеу нөмірі; кәсіпорындар мен ұйымдардың жалпы
сыныптауышының коды (ОКПО).
Сондай-ақ тізілімдер жүйесінде міндетті тәртіпте тіркеушіде дербес
шоты бар барлық тұлғалар (тіркелген тұлғалар) туралы мәліметтер болуға
тиіс. Заңды тұлғалар үшін ол: атауы, мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің
күні және нөмірі, орналасқан жері мен пошталық мекен-жайы, салық төлеушінің
тіркеу нөмірі. Жеке тұлғалар үшін: тегі, есімі, әкесінің есімі (егер
болса), атауы және жеке басын куәландыратын құжаттар, туған жылы, пошталық
мекен-жайы мен тұрақты мекені, салық төлеушінің тіркеу нөмірі. Шетелдік
компаниялар мен шетел азаматтарына қатысты біраз өзгешеліктер бар. Сондай-
ақ үлестік инвестициялық қорлардың басқарушы компаниялары мен үлестік
инвестициялық қорлардың өздері бөлек санатқа бөлінеді, өйткені ондай қорлар
не заңды, не жеке тұлғаларға жатпайды.
Жоғарыда аталған мәліметтерден басқа, бағалы қағаздар иелерінің
тізілімдер жүйесінің құрамында онда тіркелген барлық тұлғалардың дербес
шоттарының нөмірлері, бағалы қағаздар иелерінің барлық өкілдерінің
деректері, олардың иелерінің меншігіндегі бағалы қағаздардың түрлері мен
саны туралы мәліметтер, сондай-ақ олардың ұлттық сәйкестендіру кодтары,
тіркеуші жүргізетін барлық операциялар туралы деректер болады.
Бағалы қағаздарға қатысты жүйеге бағалы қағаздар шығарылымын
мемлекеттік тіркеу күні туралы мәліметтер, тіркеуші органның атауы, бағалы
қағаздардың түрі, ҰСК" шығару нысаны, жарияланған бағалы қағаздардың жалпы
саны, орналастырылған (айналымда жүрген) бағалы қағаздардың саны кіреді.
Міне, қолданыстағы заңнамамен белгіленген талаптарға сәйкес,
тіркеушілердің тізілімдер жүйесінде міндетті түрде болуға тиіс барлық
мәліметтердің толық емес тізбесі осындай деуге болады. Бұл шолу неліктен
тіркеуші компаниялардың электрондық тізілімдер жүргізу нысанына көшкенін
түсінуге мүмкіндік береді. Әдеттегі қағаз журналдарды пайдаланып, осыншама
көлемді қамту, осы бір ақпарат теңізінен қажетті мәліметтерді жылдам табу
мүмкін емес.
Бағалы қағаздар бойынша құқықтарды растау.
Тәуелсіз тіркеушілердің қызметтерін пайдаланатын барлық тұлғалар үшін,
мейлі, ол акционерлік қоғамдар немесе заңды, сондай-ақ жеке тұлғаларды
қоса, акциялардың иелері, сондай-ақ басқарушы компаниялар мен үлестік
инвестициялық қорлар болсын, бәрібір, кейбір мезеттерді есте ұстау маңызды.
Тізілімдер жүйесіне енгізілген жоғарыда аталған барлық мәліметтерден бағалы
қағаздар иелерінің тізілімдері құрастырылады. Олар бағалы қағаздар
иелерінің (акционерлердің, атаулы иелердің және үлестік инвестициялық
қорлардың) құқықтарын мүмкіндігінше дәл есепке алуға көмектеседі. Тіркеуші
компанияның функциясы аталған мәліметтерді өзекті халде ұстау болып
табылады, өйткені олар тіркеушінің ырқынан тыс түрлі себептерге байланысты
жиі өзгеріп отырады. Сондықтан тізілімдер жүйесіне енгізілген
мәліметтердің өзгерістері туралы ақпаратты уақытында тапсыру тиісті
тұлғалардың (акционерлік қоғамдардың, тіркелген тұлғалардың, акциялардың
иелерінің) міндеті болып табылады. Аталған міндетті орындау тіркеушінің
клиенттерінің өздерінің мүдделерінде екенін атап айту керек. Өйткені
тіркеушінің міндеттеріне акциялар иелерінің, эмитенттердің немесе бағалы
қағаздардың деректемелерін өзгерту туралы мәліметтерді іздеу кірмейді. Егер
сіз акционер болып табылсаңыз, және сіздің мекен-жайыңыз, телефоныңыз,
тегіңіз, жеке куәлігіңіз және басқасы өзгерсе, онда сізге тіркеушіге жүгіну
және жаңа деректерді тапсыру керек. Бағалы қағаздармен өз мәмілелеріңізді
уақытында тіркеп отырған одан да маңызды, себебі бағалы қағаздар бойынша
құқықтарға тек мәмілені тіркеушіде тіркегеннен кейін кіруге болады.
Деректемелерді өзгерту туралы мәліметтер мен басқа да ақпаратты
уақытында тапсыру туралы осы талапты ұстанғанда, қандай проблемалардан
құтылуға болады? Мысалы, сіз өзіңіздің жеке куәлігіңіздің нөмірі мен күні
бағалы қағаздар иелерінің тізілімінде бар деректерге сәйкес келмеу себепті
акционерлердің жиналысына қатысуға жіберілмейсіз. Немесе егер сіз акционер
болсаңыз және жақында мекен-жайыңыз бен телефондарыңызды ауыстырсаңыз,
маңызды кезектен тыс жиналыс өткізу туралы уақытында хабарландырылмайсыз.
Сондай-ақ тіркеушілердің қызметтерін пайдаланатын бағалы қағаздар
нарығының барлық қатысушыларына заңнамамен қатар, тіркеушінің ішкі
регламентіңі қағидаларын білу керек. Әр тіркеуші компанияның операциялар
жүргізу технологиясын, тіркеушінің тізілімдер жүйесіндегі құжат айналымы
нысандарын, мәліметтер тапсыру тәртібі мен олардың мазмұнын белгілейтін өз
регламенті бар. Аталған құжат заңнаманың талаптарына сәйкес жасалады және
уәкілетті органда өзара келісуден өтеді.
Акциялардың меншік иелері мен оларды әлуетте сатып алушылардың
арасында неғұрлым жиі кездесетін адасу бағалы қағаздар бойынша құқықтарды
растайтын дербес шоттан үзінді көшірмені бағалы қағаздың өзі деп білу болып
табылады. Дербес шоттан үзінді көшірме дербес шоттың иесі белгілі бір
күнге, тіпті уақытқа, бағалы қағаздар бойынша құқықтарға ие екенін
көрсетеді. Үзінді көшірмеде иеленуші, бағалы қағаздар, олардың саны мен
құқықтары туралы дәл мәліметтер болады. Бірақ үзінді көшірмені сатуға
немесе сатып алуға болмайды, өйткені ол бар болғаны құжаттық растама ғана,
бірақ бағалы қағаздың өзі емес. Белгілі бір күнге және уақытқа берілген
үзінді көшірме онда аталған тұлға аталған күнге және уақытқа аталған бағалы
қағаздар бойынша онда аталған құқықтарға ие болғанын растай алады. Бір
минуттан соң бәрі де - дербес шоттың ахуалы, деректемелер, құқықтар,
бағалы қағаздар саны және т.б. өзгеруі мүмкін.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімі.
Бағалы қағаздар иелерінің тізілімінде дербес шоттан үзінді көшірмемен
ортақ кейбір нышандар бар. Егер үзінді көшірме бағалы қағаздар бойынша
құқықтарды бір акционердің қимасында растаса, тізілім оны бір акционерлік
қоғамның барлық акционерлеріне қатысты жасайды. Егер жай сөзбен айтса, онда
бағалы қағаздар иелерінің тізілімі дегеніміз - акционерлердің тізілімі. Бұл
тізімнің ерекшелігі оның еркін нысанда жасалмайтыны, бағалы қағаздар нарығы
жөнінде қолданыстағы заңнаманың талаптарына сәйкес болуға тиіс екені болып
табылады. Дербес шоттан үзінді көшірме секілді, тізілім де сондай-ақ
белгілі бір күнге және уақытқа жасалады.
Акционерлердің тізілімінің мазмұнын құрайтын мәліметтердің міндетті
тізбесі төмендегілерді қамтиды: эмитенттің деректемелері, шығаруға
жарияланған бағалы қағаздар саны, орналастырылған (айналымдағы) бағалы
қағаздар саны, эмитент өтеуін төлеп алған (айналымнан алынған) акциялардың
саны, бағалы қағаздардың түрі және ҰСК, акционерлер мен бағалы қағаздардың
басқа иелері туралы мәліметтер, акциялар иесінің дербес шотындағы бағалы
қағаздар саны, тіркеушінің атауы, оның лицензиясының нөмірі және күні,
мекен-жайы, телефон, факс. Сонымен қатар, тізілім иеленушілердің бағалы
қағаздарына ауыртпалықтардың барлық түрлерін, сондай-ақ бағалы қағаздарға
бұғаттамалар мен тыйым салуды көрсетеді.
Акционерлік қоғамдар шығаратын бағалы қағаздар – жай және артықшылықты
акциялар, облигациялар айналымға түсіп, сол арқылы бағалы қағаздар нарығын
түзеді. Бағалы қағаздар ақшаға сатылатын негізгі тауар болып табылады. Бұл
нарықтың ауқымы туралы мына жайт куә болады: бірнеше ондаған жылдар бойы
дамыған елдердегі айналымда жүрген барлық акциялар мен облигациялардың құны
осы елдердің жалпы ұлттық өнімінің жылдық көлемінен асып түседі.
Барлық бағалы қағаздардың елеулі бөлігі арнайы құрылған мекеме – қор
биржасы арқылы сатып өткізіледі.
Егер дәлірек айтатын болсақ, биржада бағалы қағаздардың бәрі емес, тек
ең ірі әрі белгілі компаниялардың ғана бағалы қағаздары сатылатынын айта
кету керек.
Қор биржасы деген не? Ең әуелі айтатын жайт – бұл ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz