Дебиторлық борыштардың есебі туралы

Мазмұны

Кіріспе

I Дебиторлық борыштардың есебі.

1. 1. Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың есебі.

1. 2. Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі және болашақ кезеңнің есебі.

1. 3. Күдікті қарыздар бойынша резервтердің есебі.

II дебиторлық борыштардың аудиті.

2. 1. Дебиторлық борыштарды жіктеу, талдау және түгендеудің есебінің аудиті.

2. 2. Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың аудиті.

1. 3. Басқадай дебиторлық борыштармен берілген аванс бойынша есеп айырысудың аудиті.

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Тіркемелер

І. Дебиторлық қарыздардың есебі.

1. 1. Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің есебі.

Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысу есебі бухгалтерлік есептің мынадай шоттарында жүреді:

301. "Алынуға тиісті қарыздар" шоты;
302. "Алынған вексельдер" шоты;
303. "Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің басқадай карыздары" шоты. Осы шоттар бойынша жасалатын есептің ұйымдастырылуын қарастырайык. 301 "Алынуға тиісті қарыздар" шотында жөнелтілген өнім (тауарлар), орындалған жұмыстар және көрсетілген кызметтер үшін төлеуге банк кабылдаған есептесу құжаттарын есепке алады. Алынуға тиісті дебиторлық қарыздар ағымдағы (немесе қысқа мерзімдегі) дебиторлық қарыздар, яғни бір есептік кезеңнің ішіндегі болып және ұзақ мерзімдегі дебиторлық қарыздар, яғни бірнеше есептік кезенді қамтитын болып екіге бөлінеді.

Сатылған өнімнің, тауарлардың, істелінген жұмыстардың және керсетілген қызметтердің нақты өзіндік құнына сәйкес мына төмендегідей шоттардың корреспонденциясы жасалады: 801 "Сатылған дайын өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік қүны", 802 "Сату үшін алынып, сатылған тауарлардың өзіндік құны" шоттары дебеттелі де, 221 "Дайын өнімдер", 222 "Алынған тауарлар", 900 "Негізгі өндіріс", 910 "Өз өндірісінің шала өнімдері", 920 "Қосалқы өндіріс" және баска шоттары кредиттеледі. Қаржылық инвестицияларды, материалдык емес активтерді, негізгі құралды сатқан кезде тиесілі шығастар шоттары дебеттеліп, актив шоттары кредиттеледі (121-125, 101-103, 106, 141-144, 401-403) .

Сатылған (жөнелтілген) өнімнің, тауардың, атқарылған жұмыстың, керсетілген қызметтердің сату құнына 301-шоты дебеттеледі де, 701 "Сатылған дайын өнімнен (жұмыстардан, қызметтерден) түскен табыс", 702 " Алынған тауарларды өткізуден түскен табыс" және басқа шоттары кредиттеледі. Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге төлеу үшін берілген есеп айырысу-төлем құжаттарын төлегеніне карай 431 "Валюталық шотындағы нақты ақша", 441 "Есеп айырысу шотындағы нақты ақша, 451 "Кассадағы нақты ақша" шоттары дебеттеледі де, 301" Алынуға тиісті қарыздар" шоты кредиттеледі.

Егер сатып алушылар мен тапсырыс берушілер шартқа сәйкес жабдыктаушыға аванс төлесе (431, 441, 451-шоттардың дебеті, 661 "Тауарлы-материалдық запастары мен жабдықтау үшін алынған аванстар" немесе 622 "Жұмыстарды орындау және қызмет көрсету үшін алынған аванстар" шоттардың кредиті), онда сатып алушылар мен тапсырыс берушілер төлеген аванс сомасын шегеріп барып төлем жасайды. Баға мен сатудан берілген жеңілдіктер 712 "Сатудан жасалған жеңілдіктер", 713 "Бағадан жасалған жеңілдіктер" деген шоттары дебеттеліп, 301 шоты кредиттеледі, ал қайтарылған тауарға 711 "Сатудан қайтарылған тауарлары" шоты дебеттеліп, 301 шоты кредиттеледі. Осыған сәйкес, бұрындары есептелген ҚҚС да түзетіліп жазылады. Айдың аяғындағы 301 -шоты бойынша сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің өздеріне келген (босатылған) тауарлы-материалдық запастар және орыңдалып, қабылданган жұмыстар мен қызметтер үшін өтелмеген борыштың калдығын көрсетеді.

Дебиторлық қарыз айналыстан қаражатты айыратындығын көрсететін болғандықтан, шаруашылық жүргізуші субъектілер бірінші кезекте олардың айналымдылығын талдайды. Әдетте, дебиторлық қарыздың айналымдылығы 30-дан 90 күнге дейін тең болады, егер де осы мерзімнен асып кетсе, онда оны мерзімі өтіп кеткен деп санайды.

Сондықтан кейінгі кездері дебиторлық қарызды талап ету құқын факторингалық компанияларға жүктейді.

Факторингалық операциялардың есебі. Факторинг, басқаша айтқанда, қаржылық агент болып табылады және ол үшінші тұлға ретінде қарызды өндіріп беру үшін қызмет етеді.

Ондай қаржылық агент болып банктерде баска да несиелік, коммерциялық ұйымдар бола алады, бірақ, олар аталған қызметті жүзеге асыру үшін лицензия болуы керек. Бірақ кез келген кәсіпорын немесе ұйым факторинг қызметімен шұғылданбастан бұрын екі жақтың да несие қабілеттілігін тексереді және көрсеткен қызметі үшін, өз құқын берген кәсіпорын автоматгы түрде төлеуге тиіс. Бұл арада өзінің дебиторлық қарызды талап ету құқын берген кәсіпорын мен факторинг компаниясы келісім-шартқа отырады. Ондай келісімшарт ашық та, жабық та (конфиденциалды) болуы мүмкін.

Осы келісім-шартта, клиентке құқын өзіне қайтып беру мәселесі де айтылады, яғни регресс құқы да қарастырылады.

Мысал. « Аргон» ЖШС « Асық ата» ЖШС-не 132000тг-ге электро энергиясын беретіндігі жөнінде келісім шартқа отырған. Келісім шарттың жағдайы бойынша факторингалық компания «Аргон» ЖШС-тік «Асық ата» ЖШС-не тауарды жөнелткеннен үш күннің ішінде «Аргон» ЖШС-тіңесеп айырысу шотына ақшаны аударуы тиіс. «Аргон»ЖШС жасалған контрактының 80 % құнын бірден аударған, ал қалған контрактінің құнынан (20%) марапаттау сомасы ұсталып, содан қалған сомасы аударылған. Келісім-шартқа сәйкес марапаттау сомасы, несие мөлшерлемесі сияқты 38 % жылдық мөлшерлемесінің деңгейінде ұсталған. Қаражаттың айналымдық мерзімі 18 күнді құраған.

Факторинг келісім-шарты бойынша марапаттау сомасы 1, 9% [(38%х18 күн) 360 күн] құраған және сол сомасы төлеуге қабылданған.

Енді біз шоттар корреспонденциясын жасап көрейік.

1 - КЕСТЕ

Қойылған талапқа жеңілдік берудің келісім-шарты бойынша жасалатын операциялардың есебі. Бір заңды тұлға келісімшарт бойынша екінші бір заңды тұлғаның қандай да бір міндеттемесін (тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізіп бергені, атқарған жұмысы, көрсеткен қызметі үшін төлемді) орындаған кезде өзінің заңды құқықтық талабын толық немесе ішінара көлемде азайтып немесе төмендетіп береді.

Алынған вексель шотында жөнелтілген тауарлар (жұмыстар, қызметтер) үшін алынған вексельдердің есебі жүргізіледі. Дебиторлық қарызды жабу ретінде вексель ұстаушының алған векселі бухгалтерлік есепте 302 шотында және 301 шоттың кредитінде көрсетіледі. 302 шотта пайыздық та, пайыздық емес те есептелінеді.

Аудармалы вексель пайызсыз вексель сатылатын құны асып түседі, өйткені оған марапаттау сомасы қосылады.

Енді осы операциялармен байланысты шоттар корреспонденциясын құрастырып көрейік.

Есеп кеңсесінің вексельді беруімен байланысты операцияларының есебі. Төлем мерзімі жеткенге дейін вексель ұстаушылар вексель бойынша, ал вексель сомасын алғаннан кейін, банкіге берілген вексельдің индоссаменті бойынша жүзеге асырады. Банкіде жасалатын бұндай операциялар, әдетте, марапатталады (дисконт), сондықтан оны вексельді сату деп те қарастыруға болады.

Өтеу мерзімі жеткеннен кейін банк етеу сомасын алуды топшылайды, сондай-ақол иңцоссантқа регрессияны қоюына да құқы бар. Ал бұл индоссанттың банк алдында жауапты екенін білдіреді.

Форфейтинголық операциялардың есебі. Форфейтинголық қызмет факторингалық операциялардың бір түрі болып табылады. Форфейтинголық - бұл өнімді сатып алушылармен акцептелген, сатушылардан тауарлы вексельді сатып алынғандығын білдіретін факторингалық арнайы нысан. Форфейтинго шарты бойынша өнімді сатушылар вексель бойынша өз талабын қаржылык делдалға қайта жүктейді, ал ол өзінетиесілі марапаттау сомасын шегеріп, қалған сомасын бірден төлейді. Бұндай қоржындық вексель бірақ рет жасалынады, ал оның өтеу мерзімі бір қалыпты болып келеді. Форфейтингінің жай вексель есебінен айырмашылығы: мұнда дебиторлық қарызбен байланысты барлық шығыстар форфейтордың еншісіне тиеді, яғни вексель бойынша қайта жүктеу процесі жүреді.

303 "Басқа да" шоты бойынша шаруашылық жүргізуші субъектісі мынадай дебиторлық қарыздарды есепке алуы мүмкін, атап айтқанда: цессионардың алған дебиторлық қарызы, цессионардың цедентке қарызының пайда болуы және т. б.

301-шоты бойынша талдау есебі сатып алушыларға берілген шот-фактуралардың әр қайсысы бойынша жүргізіледі. Оның аналитикалық есебі сатып алушылардың төлеу мерзімі етпеген берешегімен және мерзімінде төленбеген берешегі жөнінде; 302-шоты бойынша, телеу мерзімі өтпеген вексельдермен, банкілерде есепке алынған вексельдермен, ақша каражаты мерзімінде түспеген вексельдермен қамтамасыз етілген берешек жөнінде деректер алуды қамтамасыз етуге тиіс; 303 шоты әрбір дебитор немес келісімшарт бойынша яғни, ебеп айырысудың жүзеге асыруына қарап жүргізіледі.

«3 -энергоорталық» АҚ 2002 жылдың басындағы және аяғындағы дебиторлық борыштарының құрамы және құрылымы.

Кестеден көріп отырғандай, «3 - Энергоорталық» АҚ-ң 2002 ж. қарызы 392 мың теңге (1856-1464) немесе %-ке артқан. Дебиторлық борыштардың құрамы елеулі өзгерістерге ұшыраған. Сатылған өнімдер жұмыстар және қызметтер үшін сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айрысудың үлес салмағы 1 жылдың ішінде 43, 4 пайыздан пайызға немесе 5, 5 пунктке қысқарса, ал жылдың соңында басқа да дебиторлық борыштар 59, 8 пайызды құрап, жылдың басымен салыстырғанда 25, 2 пунктке артқан.

«3 - Энергоорталық» АҚ -да дебиторлық боырштардың сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысудың есебінде мына мәселелер қарастырылады.

1. Кіріс сатылу құндылығы бойынша бағаланады, бірақ нақты қалыптасқан шығындардан төмен болмауы тиіс.

2. Сатылу құндылығы ҚР табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау Агенттігімен бекітілген тарифтер /нарық көрсеткіші/ арқылы анықталады. ҚР табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау агенттігінің тарифтері бекітілмейтін басқа рұқсат етілген тауар, қызмет, жұмыстар түрлері бойынша сатылу қүндылығы «3-Энергоорталық», АҚ және сатып алушы немесе актив пайдаланушысы арасындағы келісіммен анықталады, бұл жағдайда шығындарды жеке есепке алып жүргізу қамсыздандырылады.

3. Келісім бойынша ұқсас тауар және қызметтерді алмастыруда құпталмайды.

4. Кіріс аралық төлемдер негізінде және сатып алушыдан алынған несие /аванс/ негізінде мойындалмайды.

5. Қызмет көрсету бойынша келісім нәтижесін сенімділіктің басым деңгейімен салыстыру мүмкіндігі болмаған жағдайда, кіріс кейіннен өндірілетін жасалған шығындар мөлшерінде мойындалады.

6. Келісім нәтижесін сенімділіктің басым деңгейімен салыстыру мүмкіндігі болмаған және жасалған шығындар өндірілмейтін жағдайда, кіріс мойындалмайды.

7. Акционерлік қоғамның есеп беру кезеңіндегі /жылындағы/ таза табыс бөлігі үлесақы болып табылады. Үлесақы қорын қалыптастыру үшін 50% кем табылмайтын таза табыс жолданады. Үлесақы мөлшері жыл қорытындылары бойынша акционерлер жиналысымен бекітіледі. Үлесақы есеп-қисап есебінде акционерлердің жалпы жиналасымен бекітілгеннен кейін мойындалады.

БЕС -да қарастырылмайтын жеке операциялар бойынша дебиторлық борыштардың сатып алушылармен және тапсырыс берушілердің есебі төмендегіше жүргізіледі.

1. 2 Басқа да дебиторлық қарыздардың есебі және болашақ кезеңнің есебі.

Басқадай дебиторлық қарыздарды (борыштарды) есепке алу 33 "Басқалай дебиторлық карыздар" бөлімшесіндегі шоттарда жүргізіледі. Бұларға мынадай шоттар кіреді:

• 331 "Өтелуі тиісті қосылған құн салығы";
• 332 "Есептелінген проценттер";
• 333 "Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары",
• 334 "Басқа да қарыздар".

Дебиторлық кдрыздардың әрбір түрі бойынша есепке алуды ұйымдастырудың жайын қарастырып көрейік.

"Өтелуі тиісті қосылган қун салыгы" (331-шот) . Бухгалтерлік есепте қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша есеп айырысуды көрсету үшін 331 "Өтелуі тиісті қосылган құн салығы" шоты қодцанылады.

331-" есеп айырысу", 687 "Баска да" шоттарынын. кредитімен корреспонденциялана отырып, алынған тауарлы-материаддық құндылықтарды, аткарылған жұмыстарды және керсетілген қызметтерді бейнелеп, ондағы акцептелінген шоттары бойынша ҚҚС керсетеді.

Тауардын., жұмыстың, қызметгің есебінен қосылған құн салығы алынады, ондағы айналымы салық салу үшін пайдаланады, егер де:

• тауар (жүмыс, қызмет) алушы қосылған құн салығын (ҚҚС) төлеуші болып табылса;
• жабдыктаушы Қазақстан Республикасында ҚҚС төлеуші болып табыладысатылған тауарға (жұмысқа, қызметке) берілген шот-фактураның негізінде.

Қосылған қүн салығының (ҚҚС) сомасы зачетқа жатқызылатын болып табылады, егер де:

• тауарды (жүмысты, қызметті) алушы қосылған қүн салығын төлеуші болса;
• теленген салық сомасы кеден зандылығымен сәйкес келсе, яғни жүккеденінің декларациясында көрсеткендей болса;
• төлем кұжатында көрсетілген салықсомасы салыктын, төленгенін куаттайтын болса;
• темір жол және авиа билетінде керсетілген салық сомасы салық заңынасәйкес сомада болса;
• тұрғын-үй қызметінде пайдаланатын қүжаттарында көрсетілген сома салық сомасымен сәйкес келсе;

- бақылау-кассалық машинасынан алынған чектердің сомасы салық
сомасымен сәйкес келсе.

Алумен байланысты телеуге жататын ҚҚС болса олар, зачетк» жатпайды, егерде:

• тауарлар (жүмыстар, қызметтер) кәсіпкерлік қызметке жатпайтьш шараларды жүргізумен байланысты болса;
• түрғын-үй қорларындағы ғимараттар болса, қонақ үй ретінде пайддланатын ғимараттардан басқасы;

Есептелінген проценттер 332 "Есептелінген проценттер" шотыцда есепке алынады. Бүл шотга есептелінген процентгер бойынша дебиторлық қарыздар женіндегі ақпараттарды табуға болады (ұсынылған заемдар, вексельдер, негізгі қүралды жалға алу және т. б. ) .

Алынуға тиісті проценттік үстеме телем 332 "Есептелінген проценттер" шотының дебеті және 724 "Акциялар бойынша дивидентгер және проценгтүріңцегі табыстар" шотының кредитінде көрсетіледі.

"Есептелінген процентгер" шоты бойынша аналитикалық есеп - қарыз (займ) алушы, вексель үстаушы, жалға алушы және т. с. с. кәсіпорындар бойынша және уақыттың өтуімен туындаған проценттік қарыздары бойынша айналым ведомосында немесе соған ұқсас машинограммасында жүргізіледі

333"Жұмыскерлердің және басқа тұлғалардың қарыздары"шотында дебиторлық карыздардың келесі түрлері есепке алынады: есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу бойынша; жұмыс істеушілерге кредитке сатылған тауарлары бойынша ұсынылган заемдар; материалдық шығынды өтеуі бойынша.

Өкілділік шыгыстарыныц есебі . Шаруашылық жүргізуші субъектілер оз қызметгерінің барысыңда екідділік шығыстарын есеп беруге тиісті адамдар арқылы қолма-қол ақшалардың кемегімен жүзеге асыруы мүмкін. Өкілділік шығыстарды әзірлеу үшін негізгі кұжаттар ретінде, мыналар саналуы мүмкін:

- басқа занды түлғалардын. өкілеттілігін, басқарма қатысушыларын,
диреқторлар кеңесін, бақылау комиссиясын қабылдау бойынша жүргізілетін
шаралардың негізділігімен байланысты бұйрығы;

7 келушілердің келетін күндерінің және кәсіпкерлік жүмысты жүргізудің бағдарламасы, күтілетін қатысушылардың саны, талқыға түсетін мәселелердің тізіміт. б. ;

- шығыстың әрбір баптарының негізділігімен байланысты жасалған шығыс
сметасы.

, сол бүйрыққа кәсіпорын басшысы кол қойғаннан соң, ол бухгалтерияға беріледі, содан кейін жауапты түлғаға, яғни есеп беруге тиісті адамға бекітілген смета мөлшерінде ақша бөлінеді. Материалдық зиян шегудің орнын толтыру 334шотында мынадай есеп айырысулар есепке алынады: шаруашылық
ішінен бөлінген бөлімшелердің негізгі кұралдары бойынша; тауарлы-
материалдык қүндылықтардың босатылуы бойынша; өнімдерді еткізу
бойынша; жұмыс және қызметі бойынша; бөлімшенің қызметкерлеріне еңбек
ақы телеуі бойынша; егер қордың тиісті бөлігі белімшелерге берілме&бас
кәсіпорынның балансында есепке алынатын болса, онда түтыну қорлары жөне
солардың есебінен қаражат жүмсауы бойынша; басқа да ағымдағы операциялар
бойынша. 334 шоты бойынша ішкі шаруашылык, есептері бөлігінде шоттардың келесі корреспонденциясы жасалады. 334 шоттың дебеті бойынша бас кәсіпорынның ішкі шаруашылық есептері бөлігіндегі қалдығы, қүрылымдық бөлімшелерінің оған деген берешегі, 'ал құрылымдық бөлімшелерде - бас кәсіпорынның кдрыздары керсетіледі.

Бас кәсіпорынның біріктіріліп жинаісгалған балансында 334 (дебиторлық) және 687 (кредиторлық) шоттарда есепке алынған ішкі шаруашылық есептері бойынша қарыздар езара өтеледі де, есепте көрсетілмейді. Баланс жасалғанға, сонда ді алған акшасына есеп беруі дейін 334 және 687 шоттары бойынша қарыздар сомасы салыстырмалы тексеруден өткен соң, ондағы дәлсіздік жазбалары ретке келтіріледі.

Болашақ кезеңдердің есебі. Шаруашылық кдометінің барысында кәсіпорындарда келесі есеші кезеңнің өндіріс шығындарына немесе айналымына жатқызылатын шығындар туыңцайды, яғни пайда болады. Мұндай шығындарға мынадай жұмсалған шығындар: маусымдық өнеркәсіп саласыңца өндірісті дайындау бойынша; жаңа өндірісті, жаңа цехтарды, жаңа агрегатгарды қүрау және жаңа кәсіпорындарды игеру бойынша (іске қосу шығындары) ; өнімнің жаңа тұрін еңдіруді игеру мен дайындау және технологиялық процесстер бойынша; тау-кен жұмыстарын жүргізуге даярлық жасау бойынша; егістік жерлерді қайта өндеу; өндірісті ұлғайткан немесе ұйымдастырған жағдайда жұмысшыларды жаппай жұмыскд кдбылдаған кезде; жалға алущьшың каржысының есебінен жасалатын жалға берілген негізгі құралдарды кұрделі жөндеуден өткізген кезде; техникалық әдебиетке, газеттерге және журналдарға жазылған кезде; алдағы есепті кезең үшін теленген жалдау ақысы; алдын ала төленген сақтандыру төлемдері және басқа да шығындары жатады.

341. Келешек кезең шығындарын есепке алу 34 " Алдағы уақыпың есебіне жататын шығындар" белімшесінің шотгарында жүргізіледі
342. Адцағы уақыттың есебіне жататын шығыңдардың аналитикалық талдамалық) есебі шығынның әр түрі (тобы) бойынша келешек кезең шығындарын есёпке алу тізімдемесінде немесе тиісті машинограммада жүргізіледі "Болашақ кезеңнің есебіне жататын баска да шығыстар".

. Тізімдемеге жазбалар 34 бөлімшенің шоттарының дебеті бойынша өндеу кестелерінен "Еңбек ақыны (материалдарды) болу", "Негізгі құраддардаң амортизациясы" (тозуы), "Қосалқы (қызметтің көрсетуші) ендіріс пен шаруашылықтардың қызметін бөлу" және басқа да бастапқы құжаттар бойынша жазылады .

Жалпы «З-Энергоорталық» АҚ өнімнің келесі түрлерін шығарады:

1) электр қуаты

2) жылу қуаты

3) тұзсыздандырылған су

Өнімнің өзіндік қүнын құрайтын шығындарды жоспарлау, есепке алу және сараптауда, топтамалардың келесі түрлері қолданады:

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс