Инфляцияның түрлері, себептері

Кіріспе
Инфляция дегеніміз не ? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Инфляцияның і үрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2 Инфляцияиың себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
3 Инфляцияның элеуметтік жэне экономикалық зардаптары ... ... ... ... 9
4 Филлипстің қисық сызығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
5 Әкімшіл.әміршіл жүйе жағдайындағы инфляцияның ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
6 Инфляцияға қарсы саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
7 Инфляция мен жұмыссыздық арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
8 Жү мыссыздық және оның турлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
9 Жұмыссыздардың сан жағынан көбейюі ... ... ... ..., ... ... ... ... ... ... ... 17
Ю Ьлібек бі.іржасы жэне оның аткаратын кызметі ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
1! Жұмысгіен қамту саясаты жэне еңбек нарығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
12 Қазакстан Республикасында.халықты жұмыспен қамту туралы ... .. 22
Қорытыыды
Макроэкономикалык тұрақтандырудың багдарламасы ... ... ... ... ... . 23
Қолданылган әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26

Кіріспе Инфляция дегеніміз не?
Экономикалык қүбылыс ретінде инфляция ұзак уакыт өмір сүруде. Оның пайда болуын ақшаның шығуымен, қызметімен байланыстырады. Инфляция термині латын сөзі ~ іпЛаііо - (вздутие) - қампаю, түңғыш рет Солтүстік Америкада 1861 - 1865 жылдардағы азамат соғысы кезінде пайда болып, айналымдағы кағаз ақшалардың тым көбейіп кетуі процесін білдірген. XIX ғасырда бүл термин Англия мен Францияда қолданыла бастады. Экономикалық эдибеттерде инфляция түсінігі XX ғасырда бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін жиі қолданыла бастады.
Инфляцияның жалпы, эдеттегі анықтамасы - айналымдагы ақша ^іассасының қажеттіліктен тыс артып кетуі. Бүл акша өлшемінің күнсыздануына жэне тауар бағаларының соғүрлым өсуіне экеледі. Алайда инфляцияны айналым процесін қүнсызданған қағаз ақшамен толтыра беру деп түсіндіру жеткіліксіз. Инфляция тауар бағаларының өсуінен көрінгенімен, ол тек ақшаға тэн "ғажайып" қүбылыс емес. Ол -- күрделі әлеуметтік - экономикалық күбылыс, оны тудырушы рынок шаруашылығының түрлі саласындағы үдайы өндіріс сэйкестілігінің бүзылуы. Инфляция дүние жүзіндегі көптеген елдердің экономикалык өміріндегі ең өткір проблемалардың бірі.1. Инфляцияның түрлері
Соңғы кездерге дейін дүниежүзілік шаруашылықта инфляция, эдетте, төтенше жағдайларға байланысты болатын еді. Мысалы, соғыс жылдарында мемлекеттер әскери шығындарын жабу үшін көп көлемде кағаз акшаларға мэжбүр болды. Соңғы жылдары біркатар елдердің экономикасы үшін ол айықпас ауруға, үдайы өндірістің түракты факторына айналды.
Инфляция каркынының жай, орташа жүруі кезінде бағаның өсуі 10% -тен аспайды. Экономикалык теория, мысалы, кейнсшілер, мүндай инфляцияны экономикалық даму үшін оңды жағдаи деп, ал мемлекетті тиімді экономикалық саясат жүргізуші субъекті деп есептейді. Мүндай инфляция өндіріс пен сұраныстың өзгерген жағдайларына карай бағаларды түзеп отыруға мүмкіндік береді.
Жоғары каркынды(галопирующая) инфляция түсында бағаның өсуі 20-дан 200%-ке жетеді. Ал бүл экономика үшін үлкен салмақ. Бірақ көптеген контракт, келісімдер бағаның мүндай өсу қарқынын есепке алады.
Аса зор, шексіз инфляция (гиперинфляция) айналымдағы ақша мөлшері мен тауар бағасы деңгейінің тым шарықтап, шектен тыс өсуін білдіреді. Мысалы, Никарагуада, азамат соғысы жылдарында бағаның жылдык өсуі 3300%- ке дейін жетті. Мүндай жағдайда халык үлкен зиян шегеді, тіпті қоғамның аукатты тобына да киын болады. Ұлттық шаруашылық бүлінеді. Гиперинфляцияны басынан өткізген бірқатар елдерде бағалардың өсу карқыны айналымдағы ақша мөлшерінің өсу карқынынан элдекайда жоғары болады.

1. Н.Қ. Мамыров, М.Ә. Тілеужанов "Макроэкономика" Алматы, 2003
2. Сахариев С.С , Сахариева А.С. "Әлем экономикасы" 1,11 том Алматы, 2003
3. Сахариев С.С , Сахариева А.С. . "Жаңа кезең экономикалық теориясы"
Алматы, 2004
4. Тарасевич Л.С. В.М., Гребенников П.И., Леусский А.И., Галыпин "Макроэкономика" Санкт-Петербург, 1997
5. Шеденов Ө.Қ., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ү.С., Комягин Б.И. "Жалпы экономикалық теория" Алматы-Ақтөбе, 2002
6. Я. Әубэкіров, Нэрібаев К., М.Есқалиев, Е.Жатқанбаев "экономикалық теория негіздері" Алматы, 1998
26

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе
Инфляция дегеніміз не
? ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1 Инфляцияның і
үрлері ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .. 4
2 Инфляцияиың
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .. 5
3 Инфляцияның элеуметтік жэне экономикалық зардаптары ... ... ... ...
9
4 Филлипстің қисық
сызығы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
9
5 Әкімшіл-әміршіл жүйе жағдайындағы
инфляцияның
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .. 12
6 Инфляцияға қарсы
саясат ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
. 13
7 Инфляция мен жұмыссыздық
арақатынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
8 Жү мыссыздық және оның
турлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
9 Жұмыссыздардың сан жағынан
көбейюі ... ... ... ..., ... ... ... ... ... ... ... 17
Ю Ьлібек бі-іржасы жэне оның аткаратын
кызметі ... ... ... ... ... ... ... ... .. 18
1! Жұмысгіен қамту саясаты жэне еңбек
нарығы ... ... ... ... ... ... ... . ... .. 19
12 Қазакстан Республикасында-халықты жұмыспен қамту туралы ... .. 22
Қорытыыды
Макроэкономикалык тұрақтандырудың багдарламасы ... ... ... ... ... . 23
Қолданылган әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26

Кіріспе Инфляция дегеніміз не?
Экономикалык қүбылыс ретінде инфляция ұзак уакыт өмір сүруде. Оның пайда
болуын ақшаның шығуымен, қызметімен байланыстырады. Инфляция термині латын
сөзі ~ іпЛаііо - (вздутие) - қампаю, түңғыш рет Солтүстік Америкада 1861 -
1865 жылдардағы азамат соғысы кезінде пайда болып, айналымдағы кағаз
ақшалардың тым көбейіп кетуі процесін білдірген. XIX ғасырда бүл термин
Англия мен Францияда қолданыла бастады. Экономикалық эдибеттерде инфляция
түсінігі XX ғасырда бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін жиі қолданыла
бастады.
Инфляцияның жалпы, эдеттегі анықтамасы - айналымдагы ақша ^іассасының
қажеттіліктен тыс артып кетуі. Бүл акша өлшемінің күнсыздануына жэне тауар
бағаларының соғүрлым өсуіне экеледі. Алайда инфляцияны айналым процесін
қүнсызданған қағаз ақшамен толтыра беру деп түсіндіру жеткіліксіз. Инфляция
тауар бағаларының өсуінен көрінгенімен, ол тек ақшаға тэн "ғажайып" қүбылыс
емес. Ол -- күрделі әлеуметтік - экономикалық күбылыс, оны тудырушы рынок
шаруашылығының түрлі саласындағы үдайы өндіріс сэйкестілігінің бүзылуы.
Инфляция дүние жүзіндегі көптеген елдердің экономикалык өміріндегі ең өткір
проблемалардың бірі.1. Инфляцияның түрлері
Соңғы кездерге дейін дүниежүзілік шаруашылықта инфляция, эдетте, төтенше
жағдайларға байланысты болатын еді. Мысалы, соғыс жылдарында мемлекеттер
әскери шығындарын жабу үшін көп көлемде кағаз акшаларға мэжбүр болды. Соңғы
жылдары біркатар елдердің экономикасы үшін ол айықпас ауруға, үдайы
өндірістің түракты факторына айналды.
Инфляция каркынының жай, орташа жүруі кезінде бағаның өсуі 10% -тен
аспайды. Экономикалык теория, мысалы, кейнсшілер, мүндай инфляцияны
экономикалық даму үшін оңды жағдаи деп, ал мемлекетті тиімді экономикалық
саясат жүргізуші субъекті деп есептейді. Мүндай инфляция өндіріс пен
сұраныстың өзгерген жағдайларына карай бағаларды түзеп отыруға мүмкіндік
береді.
Жоғары каркынды(галопирующая) инфляция түсында бағаның өсуі 20-дан 200%-ке
жетеді. Ал бүл экономика үшін үлкен салмақ. Бірақ көптеген контракт,
келісімдер бағаның мүндай өсу қарқынын есепке алады.
Аса зор, шексіз инфляция (гиперинфляция) айналымдағы ақша мөлшері мен тауар
бағасы деңгейінің тым шарықтап, шектен тыс өсуін білдіреді. Мысалы,
Никарагуада, азамат соғысы жылдарында бағаның жылдык өсуі 3300%- ке дейін
жетті. Мүндай жағдайда халык үлкен зиян шегеді, тіпті қоғамның аукатты
тобына да киын болады. Ұлттық шаруашылық бүлінеді. Гиперинфляцияны басынан
өткізген бірқатар елдерде бағалардың өсу карқыны айналымдағы ақша
мөлшерінің өсу карқынынан элдекайда жоғары болады.
Инфляция балансталған, тепе-тендіктің болуы мүмкін, яғни бағаның өсуі бая}'
және ол барлық тауарлар ман қызметтерге бірдей өседі. Мүндай жағдайда
бағаның жылдық өсуіне сәйкес ставка проценті көбейеді, бүл бағалардың
түрақтануы кезеңіндегі экономикалык ахуалды білдіреді.Болжамды, күткен
инфляцияны кенеттен өршитын инфляциядан ажырата білу керек. Күткен
инфляцияның мерзімін аныктауға болады, үкімет оны "жоспарлайды", мысал
ретінде Ресей федерацияның, Қазакстанның 1991 жылы бағаны ырықтандыру
алдында жасаған бағаны жоғарылату қарқынының бағдарламасын келтіруге
болады.
Кенеттен болатын инфляция бағаның күтпеген кезде өсуімен сипатталады, ол
ақша айналымына, салык салу жүйесіне теріс эсер етеді. Егер экономикалық
инфляция күтілген болса, халык өз табысының кұнсыздануынан қауіптеніп артык
тауарлар сатып алуга ұмтылады, қызмет көрсету шыгындарын шамадан тыс
көбейтеді, сөйтіп экономикаға киындык келтіреді. Қоғамдағы шын қажеттілік
бүркемеленеді, шаруашылыктың калыпты жайы бүзылпды. Бағаның түткиылдан
шарықтауы инфляцияны күтуді одан эрі арандатып, бағаның өсуін өршітеді.
Егер бағаның түтқиылдан өсуі "инфляцияны күту " басталмаган эконс^іикада
орын алса, онда халықтың бағаның өсуіне көзкарасы өзгеше болады. Бағаның
күрт өсуі қысқа мерзімді кұбылыс. ол төмендейді деген үмітпен, тұтынушылар
нарыққа сатып алу кабілеті бар сүраныс ретінде ғана ақша жұмсайды, көбірек
сактап, жинауға тырысады. Сүраныстың көлемі азайған шақта бағаның өзіне оны
төмендету максатында қысым жасалады. Экономика тағы да өзінің тепе-тендік
жағдайына келеді. Біз нарыктык шаруашылық қызметінің эсерін, оңды нэтижесін
көрсеттік. Мүны Пигу эффектісі деп атайды.
2. Инфляцияның себептері
Ақша тауарларды сатып алу кабілеті күшті валютамен салыстырғанда
қүнсызданады. Инфляцияны бүлай түсіндіру, ягни акшаның алтынға қатысты
күнсыздануы, алтынды бүрынғыша ақша сиякты жалпылама эквивалент деп
қарастыруда жатыр. Ең алдымен бағаның есуі тауарга сұраныстың оның
ұсынысыыан артық болуымен байланысты. Белгілі тауаррыногында сұраныс пен
ұсыныстың сэйкестілігінің бұзылуы элі инфляция емес. Инфляция елдегі баға
деңгейінің өсуі. Бағаның көтерілуіне нақты экономикалық жағдайдар да эсер
етеді. Ақша эсерінен тыс тауар бағаларының өзгеруі еңбек өнімділігінің
артыуна цикілдік жэне маусымдык толкуларға ұдайы өндірістегі құрылымдык
өзгерістерге бағаның монополиялануы мен экономиканы мемлекеттік реттеуге
салықтың жаңа ствкаларын енгізуге ақша өлшемінің девалвациялануы мен
ревальвациялануына рынок конъюнктурасының өзгеру мен сыртқы экономикалық
байланыстардың ықпалына және т. б. байланысты. Демек бағаның өсуіне
көптеген неше түрлі себептердің эсері болады. Конъюктураның циклдік
толқуынан болатын бағаның өскін инфляцияға жатқызуға болмайды. Циклдың
түрлі фазаларынан өту барысында (эсіресе XIX XX ғасырдың бас кезіне тэн
классикалык түрі) бағалардың динамикасы өзгеріп отырады. Аласапыранның бас
кезіндегі оның әсуі дагдарыс псн дипресия фазасында төмендеп жандану
кезінде баға тагы да көтеріледі. Еңбек өнімділігін арттыру бағаның
төменденуіне экелу тиіс. Циклдык толқулардың тағы бір көрінісі жалақының
өсуі еңбек, өнімділігінен артып кетуінде. Мұндай құбылыс шығынның
инфляциясы деп аталады. Ол өз кезегінде баға деңгейінің жалпы өсуіне алып
келеді. Кездейсоқ апаттар да бағаның инфляциялық өсуіне көп эсер етпейді.
Айталык су басып кеткен аймақтардағы кұрылыс материалдарының бағалары
өседі. Бұл қүрылыс материалдарын шығаратын өндірісті ұлғайтады, ал олар
рынокты толықтыру барысында баға төмендеуі тиіс. Сонымен баға өсуінің
инфляциялық себептеріне нені жатқызамыз? Инфляция көп сэйкессіздіктерімен
байланысты екенін еске үстап, оның ішіндегі ең бастыларын атайық.
Біріышіден, мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тепе- теңдігінің бүзылуы
баланстың болмауы. Ол мемлекеттік бюджеттің тапшылығынан көрінеді. Егер
дефецит орталык эмисия банкісінің заем
арқылықаржыландырылса басқаша айтқанда ақша станогы белсенді пайдаланылса
онда айналыста ақша массасы көбейеді.
Екіншіден, осындай жолмен әдіспен инвестицияны қаржыландыру жүргізілген
жағдайда да бағаның инфляциялық өсуі болады. Әсіресе экономиканы
милитариландыру мен байланысты инвестиция инфляцияны өршітеді. ¥лттық
табысты эскери мақсатқа пайдалану, өндірістік емес шығындар - олар қоғамдық
байлықты текке рэсуа етеді. эскери ассигнациялар бір сәтке ғана қосымша
төлем қабілеті бар сұраныс туғызып, тауармен өамтамазыс етілмеген ақша
массасының өсуіне экеледі. Әскери шығындардың өсуі мемлекеттік бюджетті
түрақты тапшылық жағдайына жэне мемлекеттік қарыздың үдайы өсуіне
үрындырады.
Үшіншіден, баға деңгңейінің жалпы өсуі қазіргі арықтық экономиканың
ерекшелігіне байланысты. Бу_л кезең жетілген бэсеке кезіндегі нарыкта
көптеген өндірушілер болып, өнімдердің түрі аз, капитал ауысуы оңай уақытқа
мүлдем үқсамайды. Қазіргі нарық белгілі дэрежеде олигопиялық нарық. Ал
олигополист (жетілмеген бэсекелес) едэуір дэрежеде бағаны билейді.
Олигопиялар бағаны бірініші болып бастамаса да, олар оны қолдауға ынхалы.
Жетілмеген бэсекелес бағаның жоғары деңгейін ү_стап түру үшін өндіріс пен
тауар ұсынуды қысқарту арқылы дефицит жасауға тырысады. Өздері билік
жүргізетін нарықта бағаның төмендеуін болдырмау үшін олигополистерге
жиынтық сүраныс пен ұсыныстың сэйкес келмеуі көмектеседі.
Төртіншіден, елдің экономикасының ашық болуы оның бірте-бірте элемдік
шаруашылық байланыстарға тартылуы барысында "импорттық"инфляцияның қаупі
туады. Жоғарыда аталған 1979 жылғы энергияға бағаның шарықтауы
(энергетикалық дағдарыс) сырттан экелетін мүнайға бағаны өсіріп,
технологиялық тізбек бойынша басқа тауарла бағасының қымбаттауына әкелді.
"Импорттық" инфляциямен күресу мүмкіндігі шектеулі. Әрине өз валютасын
ревальвациялау үлттық валютаның қүнын жоғарлату арқылы мүнай импортын
арзандатуға болады.
7Бірақ ревальвация отандық тауарлардың экспорттық бағасын да қымбататады,
ал бү_л дүнмежүзілік нарықта бэсекелестік қабілетті төмендетеді.
Бесіншіден, инфляция өзіне-өзі дем беретін сипат алады, ол "инфляция ны
күту" нэтижесінде орын алады. Батыс елдерінің көптеген экономистері жэне
біздің елімізде де осы факторды ерекше көрсетуде. Халық пен өндірушілердің
инфляцияны күту себептерін жою инфляцияға қарсы саясаттың ең басты міндеті.
Инфляциялық күту жағдайындағы экономикаға ықпал етудің механизмі қандай?
Баға деңгейінің жалпы өсуі жағдайында өмір сүруге үйренген халық бағаның
одан әрі өсуін күтеді. Мұндай жағдайда еңбекшілер жалақыны көбейтуді талап
етеді. Халық тауарларды көптеп алады, өйткені олардың бағасы ертең тағы да
өсуі мүмкін ғой. Өндірушілер өз өнімдеріне жоғары баға бермейді, сөйтіп
қысқа мерзімде шикі зат, материал, қосалқы бөлшектер қымбаттайды. Мысалы
Ресей экономикасындағы (қаңтар-көкек 1992ж) инфляцияның жоғары қарқыны
түсында өндірушілер өздерін жбдықтаушылардың бағаны көтеру мүмкіндігінен
сақтанып, алдынала өз өнімдерінің бағасын жоғарлатты. Нэтижесінде ресей
экономикасындағы басқа да ТМД елдеріндегі бағалар бүрыңғы төлем қабілеті
бар сұраныс деңгеінде ғана емес, инфляцияны күткен деңгейден де асып түсті.
Дүниежүзілік қоғамдастықтың барлық елдерінде де инфляция өршуінің сан түрлі
себептері бар. Алайда бүл қүбылысты қоздыратын факторлардың комбинациясы
жекелеген елдердің нақты экономикалық жағдайына байланысты. Айталық Батыс
Еуропада 2-ші дүниежүзілік соғыс біткеннен соң инфляция көптеген
тауарлардың тапшылығынан пайда болады. Одан кейінгі жылдарда инфляциялық
қүбылыстың күшеюне мемлекеттік шығыстар, баға мен жалақының арақатысы,
инфляцияның басқа елдерден клуі және т.б. факторлар себепші болды.3.
Инфляцияның экономикалық және әлеуметтік зардаптары
Инфляцияның зардаптары күрделі жэне көп түрлі болып келеді. Инфляцияның
жоғары деңгейі баға мен пайда нормасын жоғарлатып, уақытша коныонктураны
жандандырады. Процестің ушығуы барысында инфляция ұдайы өндіріске кедергі
келтіріп, коғамдағы экономикалык жэне элеуметтік шиеліністерді тереңдетеді.
Инфляция атын текіректеп шауып, бой бермеген кезіндегідей шаруашылықтың
шыркын бұзып, айтарлықтай зиян келтіріп, экономикалык саясаииы жүргізуге
жол бермейді. Бағаның эр түрлі өсуі экономика салаларының арасындағы
сэйкестілікті бүзып, түтынушылар сүранысын бүркемелеп, ішкі нарықта
тауарлар өткізуді қиындатады. Мүндай иыфляция түтынушының ақшадан тауарға
ауысуын күшейтіп, бүл процесті таудан аққан тасқынға айналдырып, тауарға
тапшылык тудырып, ақша қорлануына ынтаны жойып, ақша-несие жүйесінің
кызметін бұзады. Бұдан басқа халықтың жинағы кұнсызданады, банктер несие
беретін мекемелер зиян шегеді. өндірістің интернационалдануы инфляцияны бір
елден екіншісіне аударады, халықаралық валюта жэне несие катынастары
күрделенеді.
Инфляцияның элеуметтік зардаптары да бар, ол ұлттық табысты қайта бөледі,
халыққа салык үстіне салық болып, номеналды және нақты жалақының өсу
қарқынын қызметтер мен тауарлар бағасының күрт өсуінен кейін калдырады.
Инфляция зардабын барлык жалдамалы жүмысшылар, еркін кэсіп иелері,
зейнеткелер т.б. басынан өткізеді.
4. Филлипстің кисык; сызығы
Инфляция жұмыспен қамтуға айтарлықтай әсер етеді. 1958 жылы ағылшын
экономисі А. Филлипс оның ықпалын көрсететін, "с9раныс инфляциясы" деген
үлгіні ұсынды. 1861-1956 жылдардағы Ұлыбритания санақтары деректерін
пайдалана отырып, ол жалақы ставкасы өзгеруі менжұмыссыздык деңгейінің
арасындағы тэуелділіктің кері эсерін кисық арқылы көрсетті. Сөйтіп,
Англиядағы жұмыссыздықтың 2,5-3 проценттен артык көбейтуі бага мен жалақы
өсуін күрт баяулататынын дэлелдеді.
Үкімет Филлипстің қисык сызығын сол күйінде экономикалық саясатты жасаудың
кұралы ретінде колданды. Әсіресе ол толык жұмыспен қамту және өндіріс
бағасының тұрактылығын анықтайтын жағдайда пайдаланылды.
Абцисса өсінде жұмыссыздык деңгейі, ординат өсінде тауар бағаларының өсу
қарқыны бейнеленеді. Қисық сызык өсі параметрлердің көрінісі.
и
Егер үкімет жұмыссыздық деңгейі И\ (оған баға өсу каркыны сай Рі келеді)
төтнше жоғары деп есептесе, онда оны төмендету үшін бюджеттік жэне акша
несие шаралары қолданады, олар өз кезегінде сұранысты күшейтеді. Бұл
өндірістің ұлғаюына, жаңа жұмыс орындарының пайда болуына әкеледі.
Жұмыссыздық нормасы И2 мөлшеріне дейін төмендейді, бірак дэлсол мезгілде
инфляция қарқыны Р2-ге дейін жоғарылайды. Мұндай жағдайлар экономиканың
"қызып" кетуіне, дағдарысқа ұшырауына экелуі мүмкін, сондықтан үкімет несие
беруді тежеу, мемлекеттік бюджеттің шығыстарынкеміту жэне т.б. шаралар
жүргізеді. Нәтижесінде бағаның өсу каркыны Рз деңгейіне төмендеп, ал
жұмыссыздык өсіп, оның нормасы Из болады.
10

Экономикалык реттеу тэжірибесі көрсеткендей, Филлипстің қисық сызығы кыска
мерзімді экономикалық жағдайларда қолдануға келеді. Өйткені ұзак мерзімді
жоспарда ( 5-10 жыл) жұмыссыздықтың жоғары болуына карамастан инфляция үдей
береді, мұның бірталай себептері бар.
Бұлардың ішіндегі жиынтық сұранысты ынталандыру міселесін бөліп көрсеті
керек. Үкімет инфляция аркылы жұмыссыздыктың төмен деңгейін тұрақтандыру
үшін еңбекшілерді "жалған күту" дегенге сендіре алса діттеген максатына
жетеді. Мысалы, жалдамалы жұ\4ысшылар номиналды жалакы ставкасының өсуін
байқап, еңбек ұсынысын көбейтеді. Мүнда Филлипстің концепциясы бойынша
инфляцияның өсуі (мұнымен байланысты номиңалды алаөының өсуі) жұмыссыздықты
азайтуы мүмкін. Бірак, бір кезде халық номиналды жалақының жоғары
ставкасының шын бағасын біледі. Өйткені, инфляция тұсында накты жалақының
жоғарылауы оның номиналды дэрежесінің өсуімен бірдей емес. оған сэйкес
келмейді. Егер адамдар алған ақшаларына қызмет пен тауар сатып алуды бірте-
бірте азайтса, үміттін, үзілгені, онда ешкім де жалакының өсуіне қарамастан
еңбегін ұсынбайды.
Мұндай озара тәуелділікке 60-шы жылдары американ экономисі М. Фридмен
ерекше назар аударды. Ол жұмыссыздықпен күресуде жиынтык сұранысты
инфляциялық шаралармен "толтыру" тиімсіз деп көрсетті. Халық өзінің "жалған
күтуін " сезіп, номеналды ставканы жоғарылату жалакыны сатып алу қабілетін
жоғарылатумен сэйкес еместігін түсінгенде ғана инфляцияның өсуі еңбіктік
ұсынудың өсуімен жүрмей оның азаюы, яғни жұмыссыздықтың өсуімен жүреді.
Филлипстің кисық сызығын экономикалык талдау үшін ғек қарқыны төмен, баяу
инфляцияға ғана қолдануға болады деген де сөздер бар. Күтпегенэкономикалық
күйзелісте инфляцияның карқыны кенеттен өседі жэне ол жұмыссыздықтың
көбеюііуіен қабаттасады. Баска сөзбен айтканда Филлипстің қисық сызығы
көрсететін статистикалык катынас, ұзак уакытка тұракты экономикалық
заңдылық бола алмайды.
11Мүның орнына жүмыссыздықтың табиғи деңгейі деген теория шықты. Ол 1679
жылдан АҚШ-тың (рейган мен Дж. Буштың республикалық экімшілігі) жэне
Англияда ( М. Тетчер үкіметі) экономикалық талдауында қолданылды.
Бүл теориның мэні мынада: карқыны баяу, орта, яғни қоғамға қолайлы инфляция
деңгейі тек жұмыссыздыктың табиғи дэрежесінде гана мүмкін болады. Ал табиғи
жүмыссыздықтың дэрежесі эр түрлі кэсіп иелерін жұмыспен камту жөніндегі
акпараттарға сүйене отырып, олардың фрикциондык жэне қүрылымдық түрлерін
есептеу аркылы анықталады. Жүмыссыздықтың табиғи дәрежесі мен инфляция
карқынын баяулатуға, түрақтандыруға бағытталған экономикалык саясат
максатына жете бермейді. Оның оңды нэтижелерімен қатар ( 80-ші жылдардың 2-
ші жартысында АҚШ-та инфляция карқыны едэуір төмендеді), мынаны атап өту
керек, жүмыссыздык табиғи деңгейіне жеткенде инфляция біраз уақыт
энерциямен козғалады да содан кейін оның қаркыны жедел төмендейді.
Жүмыссыздыктың табиғи деңгейі соңғы он жылдықта барлык батыс елдерінде
дерлік өсті .
5. Әкімшіл - әміршілдік жүйе жағдайындағы инфляцияның
ерекшеліктері
Соңғы жылдары инфляция бүрыңғы КСРО елдеріндегі ең киын халык шаруашылығы
проблемасына айналды. Әміршілдік - окімшілдік жағдайында инфляция "қысыңқы"
"басыңкы" "жабыңқы" кұйде болып, көптеген тапшылықтар болуымен, өнім
сапасыныц үнемі төмендеу түрінде көрініпкелді. Нарықтың күрыла бастауы
инфляциялык процестерді едэуір дәрежеде өршітті. Инфляцияны бәсендету үшін
баға мен табыска түгелдей экімшілік бақылауды күшейту нарық қатынастарының
дамуына теріс әсер етті. 1992 жылға дейін бүрыңғы КСРО елдерінде инфляцияға
қарсы жан -жақты ойластырылған шаралар жүргізілген жоқ.
12Қорыта айтқанда, қазіргі инфляция сан қилы, көп факторлы күрделі процесс,
ол белгілі дэрежеде барлык елдерді қамтиды. Инфляцияның жоғары каркыны
елдің, халықтың экономикалық дамуына көптеген эсер келтіреді.
6. Инфляцияға қарсы саясат
Инфляцияның элеуметтік жэне экономикалық зардаптары оған шалдыккан елдерде
укіметін белгілі экономикалық саясат жүргізуге мэжбүр етті. Алдымен
экономисттер ең басты сұраққа жауап іздейді. Инфляцияны төтенше шаралар
колдану аркылы жою керек пе, элде оған бейімделу керек пе? Бұл делемма эр
елде өзінше, сол елдің ерекшеліктеріне сэйкес шешіледі. Мысалы АҚШ-та,
Англияда инфляцияга карсы күрес мемлекет деігейіндегі мәселе. Басқабір
елдер бейімделу шараларын карастырады ( жалақыны индекстеу жэне т.б.).
Инфляцияға қарсы саясатта талдауда оның екі бағытын көрсеткен жөн. Бірінші
бағыт ( казіргі кейнсшілер қолдайтын шаралар) белсенді бюджеттік саясатты
жақтайды, мемлекеттік шығыстар мен салыктарды икемді пайдаланып, төлеу
қабілеті бар сұраныска ықпал жасайды.
Инфляциялық артық сұраныс тұсында мемлекет өз шығыстарын тежеп, салықтар
деңгейін жогарылатады. Нәтижесіндс сұраныс кысқарады, инфляцияның қаркыны
төмендейді. Алайда, солармен бір мезгілде өндіріс те қыскарып, экономикада
дағдарыс пен токырау белгілері байқалады, жұмыссыздардың саны өседі. Бұл
инфляцияны тежеудің коғамдық багасы.
Экономиканың кұлдырауы кезінде сұранысты ұлгайту үшін арнайы бюджеттік
саясат жүргізіледі. Егер сұраныс. жеткіліксіз болса, мемлекеттік
қаржыландыру бағдарламасы жүзеге асырыла бастайды, салықтардың деңгейі
төмендетіледі. Төмен деңгейлі салықтар ең алдымен табысы аз топтарға
салынады, әдетте, олар табысты жедел пайдаланады. Сөйтіп қызмет
көрсетулерге жэне тұтыну тауарларына сұранысты ұл{-айтады.
13Сұранысты бюджеттік қаржылар аркылы ынталандыру, 60-70 жылдары көптеген
елдердің тэжірибесі көрсеткендей, оны күшейтеді. Дегенмен, бюджет
тапшылығының ұлғаюы үкіметтің салык аркылы маневр жасау мүмкіндіктерін
тарылтады.
Екінші багыттың авторлары экономикада пайда болған кемшіліктерді акша-
несие саясаты арқылы реттеуді ұсынады. Реттеудің бұл түрі үкіметтің тікелей
бақылауынан тыс, дербес орталык банк арқылы жүргізіледі. Ол айналымдағы
ақша санын жэне карыз процентінің ставкасын өзгертеді. Ақша-несие саясаты
экономикаға кыска мерзімдік ықпал жасау күралы ретінде қолданылады, баскаша
айтқанда, экономистердің ойынша үкімет төлеу қабілеті бар сүранысты тежеу
үшім инфляциялық шаралар колданады. Өйткені экономикалық өсуді ынталандыру
жэне жұмыссыздықтың табиғи деңгейін жасанды эдістер арқылы төмендету,
инфляцияны бақылаудан шығарады. Қоғамдык мүдде түрғысынан инфляциямен күрес
халық шаруашылығына үлкен зиян келтіреді, яғни жұмыссыздықты өсіріп
өндірісті күлдыратады. Кейбір есептер бойынша инфляцияны 1%- ке төмендету
жүмыссыздыкты жыл бойындағы өзінің табиғи деңгейінен 2% жоғарылатады, ал
накты ЖҮӨ-ні 4% - ке кемітеді.
Бакылаудан шыққанинфляцияны ауыздықтау үшін біраз елдердің үкіметтері 60-
жылдардан бастап, баға мен табыс аракатынасы деген саясатты жүргізуде. Оның
басты мақсаты жалақының өсуін тежеу. Бұл саясат инфляциямен күресте
нарықтық стратегиядан гөрі экімшіліккс көбірек бағыт ұстағандықтан
туындайды және ол алға койған мақсатқа эрдайым жете ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.