Әскери коммунизм

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Әскери комунизмнің мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
2. Әскери коммунизмнің мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
3. Лениннің «әскери коммунизмге» көзқарасы ... ... ... ... ... ... ... ... .7
4. Әскери коммунизм жылдарында қазақ жернде жағдай ... ... ... ..8
5. «Әскери коммунизмнен» ЖЭС.ке көшу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
6. ЖЭС.тын қайнар көзі және мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
7. Қазақстан ауылы мен селосы жаңа экономикалық саясат жылдарында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
8. «ЖЭС».тың аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
Қолданылған әдебиет тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20

Қазаң революциясынан кейін Қазақстанда тез уақытта 300-ден аса үлкен өндірістерді мемлекеттендіру жүргізілді. Азамат соғысы кезінде материалдық ресурстарды мобилизациялау және оларды экономдау үшін төтенше шарт жүргізілді. Бұл шарт «Әскери комунизм» деп аталды. Ең алдымен бұл шарт азық-түлік сұрақтарын шешуші болды. Азық-түлік артықшылықтарын шаруалардан тартып алу. 1919ж қаңтар айында азық-түлік салымы енгізілді. Сонымен қатар міндетті еңбекті борыштылық еңгізілді. Әскери комунизм кезінде нарықтықты және тауар-ақшалық айналымдық жойылды. Барлық Экономикалық сфераларға қатты мемлекеттік бақылау орнатылды. О. Р. Лацис айтуы бойынша «Әскери комунизм» — бұл социалистік шаруашылық етудің алғашқы тәжиребесі және социализмнің алғашқы тарихи моделі. Бұл тәжірибие және бұл модель Советтік өкіметке қысқа мерзімді, бірақ тағдыр шешуші мақсатты шешуге жол ашты. Бұл мақсат — азамат соғысы жылдарында революцияны және мемлекетті қорғау. Бірақ кейін өзінің халділіксіздігін көріп, мемлекетті үлкен дағдарысқа ұшырады. Бұл дағдарыстан шығу тек қана ЖЭС-ке бұрылуымен сәтті шығуы мүмкін еді.

1. Кан Г.В. История Казахстана: учеб. пособие 2-ое изд. Алматы 2002ж.
2. Қазақстан тарихы очерктер. Алматы 1994 ж.
3. Л а ц и с О.Р. Экономическая централизация и централизация управления. Проблемы взаимосвязи. — М., 1987 -С 75—76.
4. Т. Омарбеков. 20-30 – жылдардағы Қазақстан қасіреті.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. Әскери комунизмнің
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
2. Әскери коммунизмнің
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
3. Лениннің әскери коммунизмге
көзқарасы ... ... ... ... ... ... .. ... ...7
4. Әскери коммунизм жылдарында қазақ жернде жағдай ... ... ... ..8
5. Әскери коммунизмнен ЖЭС-ке
көшу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
6. ЖЭС-тын қайнар көзі және
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
7. Қазақстан ауылы мен селосы жаңа экономикалық саясат
жылдарында ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..14

8. ЖЭС-тың
аяқталуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..18

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...19
Қолданылған әдебиет
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .20

Кіріспе

Қазаң революциясынан кейін Қазақстанда тез уақытта 300-ден аса
үлкен өндірістерді мемлекеттендіру жүргізілді. Азамат соғысы кезінде
материалдық ресурстарды мобилизациялау және оларды экономдау үшін төтенше
шарт жүргізілді. Бұл шарт Әскери комунизм деп аталды. Ең алдымен бұл шарт
азық-түлік сұрақтарын шешуші болды. Азық-түлік артықшылықтарын шаруалардан
тартып алу. 1919ж қаңтар айында азық-түлік салымы енгізілді. Сонымен қатар
міндетті еңбекті борыштылық еңгізілді. Әскери комунизм кезінде нарықтықты
және тауар-ақшалық айналымдық жойылды. Барлық Экономикалық сфераларға қатты
мемлекеттік бақылау орнатылды. О. Р. Лацис айтуы бойынша Әскери
комунизм — бұл социалистік шаруашылық етудің алғашқы тәжиребесі және
социализмнің алғашқы тарихи моделі. Бұл тәжірибие және бұл модель Советтік
өкіметке қысқа мерзімді, бірақ тағдыр шешуші мақсатты шешуге жол ашты. Бұл
мақсат — азамат соғысы жылдарында революцияны және мемлекетті қорғау. Бірақ
кейін өзінің халділіксіздігін көріп, мемлекетті үлкен дағдарысқа ұшырады.
Бұл дағдарыстан шығу тек қана ЖЭС-ке бұрылуымен сәтті шығуы мүмкін еді.

1. Әскери комунизмнің мәні

Әскери коммунизм – бұл 1918-1920ж.ж. экономикалық саясат,
халық шаруашылығының басқарудың орталықтаныруы (главкизм), тек қана ірі
өндірістердін мемлекеттендіруі ғана емес, сонымен бірге орта және жарым-
жарты кіші өндірістердің мемлекеттендіруі, нанға және басқа ауыл-шаруашылық
өнімдеріне мемлекеттік монополия (азық-түлік салымы), жеке саудаға тиым
салу және тауар-ақшалық қатынастардың тоқтатуы, еңбектің милитаризациясы.
Жоғары айтылған бұл уақыттағы экономикалық саясаттың ерекшеліктері,
марксисттердің ойлауы бойынша комунистикалық қоғам міне осыдан басталады:
өндіріске, ақшаға және тауар-ақшалық қатынасқа жеке меншіктін жоқтығы,
материалдық иеліктерді таратуда әркімнің теңдігі. Бірақ коммунизм бұл
жоғары дамыған техникалық база және материалдық иеліктерінің молдығы. Ал
азамат соғысындағы комунизм бұл шарттардың жоқтығымен болды және әкімшілік-
бұйрықтық әдістермен басқарылған. Міне осыдан ЖЭС-ке көшкеннен кейін оған
әскери комунизм деген ат беріді.
Қазаң революциясы басталды, бірақ оның алғашқы күндерінде де
барлық ірі өндірістердің мемлекеттендіруі бассталды. Большивиктердін саяси
қарсыластары оларды өздердін программасын өзгерді деп айыптаған,
революциядан бұрын олардың мақсаттары барлық жеке меншіктін
мемлекеттендірілуі және социализмнін орнатуы болса, өкіметті өз қолдарына
алғаннан кейін олар өз талаптарын ұмытты.
Партиялардың социализмге көз қарастары марксизм негізін залушылардың
көз қарасымен келісімді болды (тауар-ақшалық қатынассыз қоғам).
Публицистикада қазаннан кейін мемекет тауар-ақшалық қатынастарды, ақшаны
жоюға ұмтылды туралы жазылады. Бірақ шын мәнінде I-ші Дүние Жүзілік соғысы
кезіндегі қиратылған мемлекеттін қаражат шаруашылығын нығайту деген мақсат
қойылды. 1919ж. наурызда қабылданған партияның бағдарламасы сауда-саттықты
жоспарлаған, ұйымшылданған жалпы мемлекеттік масштабта өнімдерді
таратуымен ауыстыру және былай айтылған:
Капитализмнен комунизмге өтуінің алғашқы уақыттарында, әзірше толық
ұымдастырылмаған комунистикалық өндіріс және өнімдердін тарату, ақшаны жою
мүмкін емес.
1918 жылдын жазында кең масштабтағы интервернция және азамат соғысы
жаңа жағдай туғызды, соғыс талаптарымен экономикалық мақсаттарды басқа
әдістермен шешу мәжбүр болды.

2. Әскери коммунизмнің мақсаты

Көптеген публицистикалық мақалалардың авторларының айтуы
бойынша, советтік экономикасына азамат соғысының мақсаттары және әдістері
бұрын белгілі болған. 1917ж өкіметті өз қолына алған болшевиктер, бірден
коммунизмге көшуге кірісті, (бірақ әзірше әскери) тауар-ақшалық
қатынастардың жоюға кірісті, және бұның бәрі Маркс және Энгельс
ұсынуларымен сәйкестікке жасалды. Маркс және Энгельс айтуы бойынша
социализм мұнда басталады, революцияның жеңгеннен кейін, олардын
көрінісінде әскери коммунизм 1918-1920ж.ж. – бұл социализмнің классикалық
моделі.
Бірден коммунизмді орнатуға әрекет жасалды ма? – деген сұрақ
туады. Ең алдымен марксизм негізін салушылардын айтуын еске түсірейік.
Олардың айтуынша капитализм және социализм арасында тарихи дәуір болады,
бұл дәуір – бір қоғамдық қатардың екіншіге революциялық өзгеру дәуірі,
қоғам бұндай даму фазасынан секіре алмайды. Алдынғы уақыттарда пролетариат
қолдарына тек қана өндірістін негізгі құралдары көшуі керек
(капиталистердін экспроприация әдісімен), пролетарлық мемлекеттің
өндірістерді күштеп мемлекеттендірілуі болмауы қажет, ол халықтың өзі
мемлекетке көмек жасау ретінде болуы керек.
Маркс және Энгельс былай ойлаған: социализм тұсында тауар-ақшалық
қатынас болмайды, оның орнына азық-түлік айырбасы келеді. Былай да Ленин
ойлады. Тарих бұндай әдістін утопиялығын көрсетті. Бірақ марксизм негізін
салушылар және Ленин тауар-ақшалық қатынастардын бірден жойылады деп
ойламаған, олар бұл процесс ұзақ уақыт аралығына өтеді деп ойлаған.
Н. И. Бухарин, 1918ж ол солдардың көсемдерінің бірі болып ол
азамат соғысы жылдарында солдардың позицияларында болды. 1920ж. шыққан
оның Өзгермелі дәуірдін экономикасы деген кітабында ол бұл жылдардағы
саясатының коммунизмге бағытталғаның дәлелдеді.

3. Лениннің әскери коммунизмге көзқарасы
Әскери коммунизм партия көсемдерімен қалай бағалаған? Бұл сұраққа
жауап Лениннен бастаймын. Бұл феноменға оның көзқарасы әртүрлі, біріншіші –
азамат соғысы жылдарында (бұл саясат жүргізілген кезде) болса, екіншісі –
азамат соғысы аяқталғаннан кейін. 1918-20ж.ж. Лениннің жұмыстарында
(мақалаларда, баяндамаларда және сөз сөйлеулерінде) біз экономикалық
саясаттың мақсаты - коммунизмге өту және мемлекет коммунизмге кірді туралы
айтылғанын таппаймыз. 1919ж аяғындағы және 1920ж (бұл жылдары әскери
коммунизм арайы системаға айналған кезі) оның айтуын мысалға келтіремін:
1919 ж. желтоқсан: Біздін ойлауымыз бойынша қазір социалистік
тәртіп біз жасай алмаймыз, құдай берсе біздін балаларымызда немесе
немерелерінде бұл орнатылатын шығар
1920 ж. ақпан: Социализмге көшу – бұл ең қиын мақсат және ол ұзақ
уақытқа созылады
1920 ж. қазаң: Капитаталистік қоғамда тәрбиеленген ұрпаққа
коммунистикалық қоғам құру әлі мүмкін емес.
Бірақ азамат соғысы аяқталып мемлекет ЖЭС-ке көшті. Ленин алдынғы
саясатын екі аспектілерде қарастырады: біріншіденден амалсыздықтан,
ал екіншіден келешекке мақсат ретінде.
Кейбір авторлардын атуынша, Лениннің өзі әскери коммунизм қате
екенің растады екендігі айтылады, бірақ олармен келісуге болмайды өйткені
Лениннін айтуы бойынша бұндай жағдайдада бұл саясат дұрыс еді.
Ленин Әскери комунизмнін қате екені туралы айтқан жоқ, ол оның
жүзеге асыру барысындағы үлкен қателіктер жібергені туралы айтады.
1922ж Ленин алдыңғы экономиклық саяси кезеңің ойластырып, ол былай
айтқан: Біз өте көп қателіктер жібердік, сауданың және өндірістін
мемлекеттендіруімен теориялық және саяси қажеттігінен өте алыс кетіп
қалдық.

4. Әскери коммунизм жылдарында қазақ жернде жағдай

1916 ж. оқиға, 1917 ж. революция, азамат соғысы мемлекетке
бүліншілік әкелді. Қазақстанда мемлекеттендірілген 307 кәсіпорыннан 250-і
жұмыс істемеді. Мысалы, Жезқазған және Успенск кен орындарды су басқан,
Спасск фабрикасы өрттелінді, Риддер кен орындарды су басқан, 147 Эмбинск
мұнай скважиналарынан тек қана 8-і эксплуатацияға жарамды болды. Темір
жолдарының қиратылуынан және отын жетіспеушіліктен, темі жолдар пайдалану
тоқтатылды. Ауыл шаруашылықта құлдырау болды. Егістік жерлер 2 млн.
десятинаға, жобалық астық жинау 3 есе кеміді. Мал саны 10,8 млн. астам
басқа қысқарылды. Бұл жағдайда азық-түлік салымы жалғасып жатқан. Партиялық
және советтік органдар нанды, етті, ауыл шаруашылық шикізатты күштеу
әдістермен жинады. Мысалы, 1920 ж. азық-түлік салымы бойынша халықтан 1,5
млн. нан тартып алынды. Бұның нәтижесінде астық дефициті 2-2,5 млн. пұд
құрды. Ауыл және деревня халықтары өз нараздылығын айтты. 1920-21ж.ж.
наразылық ошақтар Семей облысында және Қостанай, Ақмола, Петропавл,
Көкшетау уездерінде болды. Олардың лозунгтары: Азық-түлік салым
жойылсын!, Азық-түлік диктатура жойылсын! болды.

5. Әскери коммунизмнен ЖЭС-ке көшу

Сонымен әскери коммунизм бұл амалсыздықтан, қажеттілктен және соғыс
жағдайдағы қиындықтардан туды.
Қоғам әскери коммунизмді азамат соғысында жеңу шартты деп
түсінген.Бірақ азамат соғысы аяқталысымен ең басты аргументтің өмір сүруі
тоқтататылады, жаппай мемлекеттік қол сұғудың керегі жоқ болмады, халық
бұнымен әрі қарай тауласудын мәні жоғтығын екеніндігінің өз наразылығын
айтты.
1920 ж. қарай бұндай дамуды ары қарай жылдамдатудын мәні жоғының
түсініп, экономикада бұрылу болды.
Азамат соғысы жылдарындағы экономикалық саясатты, ЖЭС-ке көшкеннен
кейін, оған әскери коммунизм деген ат берді. Бұл саясат сол жылдардағы
барлық экономикалық саясатының бір бөлігі ретінде қарастырылды.
Капитализм орнатуда өте асығыстығыннан зардаптары, ЖЭС-ке бұрылуына
әкеліп соқты. Бұл бұрылудың мәні, 1922ж басында Ленин былай былай жазған:
қазір ашық сауда және капитализм жүріп және дамып жатыр, олар мемлекеттік
реттеуге жатады, ал басқа жағынан мемлекеттік кәсіпорындар шаруашылық
есепке көшірілді, яғни комерчискалық және капиталистік бастамалары.

1920 ж. ақпанда әскери-коммунистикалық безгек орын алған кезде,
Троцкий азық-түлік салымын бекітілген ақшалық салықпен алмастыру деген
ұсыныс жасаған. Бірақ бұдан ешқандай әрекеттер болған жоқ. Ол импульсивтік
акте ұқсаған болатын. Азық-түлік өнімдермен қамтамасыз ету жөнінде туған
қиыншылықтарға реакция ретінде болды.
Экономикалық стимулдарды халық шаруашылығына еңгізудін негізгі
қадамдарды 1921 ж. көктемнен басталады. Тез уақытта шешу керек ететін ең
алғашқы мәселе – бұл өндірісті қалпына келтіру, қала тұрғындарды азық-түлік
өнімдермен қамтамасыз ету. Бұны жүзеге асыру тек қана ауыл шаруашылық
өнімдердін қалаға тұрақты жетілдірумен ғана болуы мүмкін еді. Өндірістерді
үлкейту жөніндегі ойларды шаруаларға жеткізу қажетті болды. Әкімшілік
әдістер қолданып әрекеттер ешқандай эффект бермеді. Сондықтан ауыл
халықтарға мемлекеттік салықты еңгізуімен, салымды алмастыру деген шешім
қабылданды. 1921 ж. қарай еңгізген салықтардың барлық саны 13 болды. Олар
халыққа ыңғайсыздық жасады. 1922 ж. Біріңғай салық еңгізілді. Бұл салық
қала мен ауылмен азық-түлікпен тікелей айырбасы формада төленуі керек.
Бірақ бұдан да ештене шықпады. Нарықтықты және тауар-ақшалық қатынасты
еңгізілді. Және олардын айналымын бірте-бірте өсірді. 1924 ж. азық-түлік
салықты біріңғай ауыл шаруашылық салықпен алмастырған. Ауыл шаруашылық
салықты көбінесе ақша формасында жиналатың болған. Нарықтық қатынастарға
көшу арқасында жеке меншік халық шаруашылықты еңгізу жөнінде сұрақ туды.
Әдебиеттерде көбінесе соцалистік өндіріске тіреу экономикалық
қайшылық деген ситуациясын құрды туралы жазылады.
1923 ж. шаруашылықты басқару органдарының арасындағы келісушіліксіз
әрекеттер көп сұраныс өнеркәсптік өнімдерінің бағаларының тез жоғарыға
секіруіне әкеліп соқты. Бұл ЖЭС-тың біріші кризисі болды. Бағалардың тез
көтеруінен тауар айналымында кептеме болды. Кризис мемлекеттік органдардың
аралысуымен былай шешілді: олар ауыл шаруашылық шикізаттың бағасын көтеріп,
ал өнеркәсіп өнімдердің бағасын (30 %-ке жуық) төмендетті.
1924 ж. ауыр өнеркәсіптін жағдайын жақсартуға шаралар болды. Үлкен
заводтарды қалпына келтіруге қадамдар жасалынды. Бірақ бұрыңғы қалыпқа
келтіру ұзаққа созыды. Соғыстан бұрын деңгей тек қана он жылдықтың соңына
қарай қалыпқа келтірілді.

Экономикалық жетістіктерімен қуанған басшылық, 20-шы жылдардың
ортасында нарықтық бағытта тағы бірнеше қадамдар жасады. Өндіріс және кіші
сауда жөнінде жағдай жақсарту үшін салық төмендетілді. Бірақ бұл шаралар
ешқандай эффект бермеді. Керісінше 1926 ж. бастап советтік қоғамда
қиыншылықтар, қайшылықтар өсе бастады. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.