Туристік қатынастардың қалыптасу
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ТУРИСТІК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ІЛІМДІК ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Қазақстанның туризм географиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Халықаралық қатынастар нарығындағы туризмнің ролі ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстанның туристік имиджінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 РЕСЕЙМЕН ТУРИСТІК ҚАТЫНАСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ МЕМЛЕКЕТ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1 Туристік өнім бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Туристік имиджді қалыптастыру және басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
2.3 Жарнама мен ақпарат жұйесін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИСТІК ҚАТЫНАСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ КОНЦЕПЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.1 Қазақстан Республикасындағы туристік бизнес қатынастарының мемлекеттік реттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.2 Ресеймен туристік қатынастарды, бейнені қалыптастыру және дамытуға қатысты ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
1 ТУРИСТІК ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ІЛІМДІК ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Қазақстанның туризм географиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Халықаралық қатынастар нарығындағы туризмнің ролі ... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстанның туристік имиджінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 РЕСЕЙМЕН ТУРИСТІК ҚАТЫНАСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ МЕМЛЕКЕТ ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ РОЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.1 Туристік өнім бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.2 Туристік имиджді қалыптастыру және басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
2.3 Жарнама мен ақпарат жұйесін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУРИСТІК ҚАТЫНАСТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ КОНЦЕПЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.1 Қазақстан Республикасындағы туристік бизнес қатынастарының мемлекеттік реттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .48
3.2 Ресеймен туристік қатынастарды, бейнені қалыптастыру және дамытуға қатысты ұсыныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
Туризм адамдардың қарым-қатынасын байланыстырады, әлеуметтік шындықты ойлау қабілетін арттырып, қоршаған ортаның өркендеуіне, мәдениет және өнердің дамуына және ел экономикасын өркендетуге өзіндік үлесін қосады және ел имиджін әлемге танытуға мүмкімдіктер береді.
Сонымен қатар ел Президентінің халыққа жолдауында және де ақпарат құралдары материалдарында соңғы кездері туризм мәселелеріндегі халықаралық қатынастарды дамытуға деген назар айрықша. Туризм индустриясы шаруашылықтың бір саласы ретінде бизнес пен кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде қарастырылуда.
Тарихи мұраларға қызығушылықтың артуы мен туризмнің кең-құлаш жайып өркендеуінің арасында өзіндік шарты мен өзара байланысы бар. Мұражайландырылған ескерткіштер туристік материалдар базасы болып туристік-саяхатқа қатысушылар қатарын көбейтуге ықпал етеді. Тарихи-мәдени ескерткіштерге байланысты көптеген туристік бағыттар пайда болды. Шетелдіктерді, көрші жатқан елдерді қызықтыратын, солардың ішінде ең белгілісі "Үлы Жібек жолы" бағыты, оған көптеген мұражайлар, ескерткіштер, орта ғасырдың сәулет өнері Түркістан мен Шымкент кіреді. Оңтүстік Қазақстан өлкесінің өткені қызықты, әрі бай аумақтары жатады. Оған куә көптеген тарих, археология, монументальды өнер, архитектура ескерткіштері. Қазақстан жері өзінің ұлан байтақ территориясының барлығымен еліміздегі экономиканы дамытудағы жүріп жатқан, демократиялық өзгерістерге орай және де соңғы жылдары еліміздің әлеуметтік- экономикалық жағдайының бір шама оңалуы ел өкіметінің алдында шикізат ресурстарынан (мұнай газ, темір тағы басқа) гөрі туризм индустриясының қалыптастыру және Қазақстанның геосаяси жағдайын пайдалануды дұрыс жолға қою саясаты тұр.
Осы дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстанның туристік қатынастарын қалыптастыру мәселелерін ілімдік және практикалық тұрғыда сараптай отырып төмендегі міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы туризм қатынастарына талдау;
- туризм географиясын қалыптастырудағы туристік ресурстар мәселелерін анықтау;
- Ресей мен Қазақстан арасындағы туристік байланыстар мәселелерін талдау мен ұсыныстар беру;
- туристік бейнені қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасының туристік-рекреациялық ресурстары мен туристік нысандары және мемлекеттік құжаттар.
Зерттеу тәсілдері: анализ және синтез, статистикалық, ақпарат құралдары материалдарын сұрыптау, картографиялық тәсіл, туристік фирмалардың жұмыстарымен танысу.
Сонымен қатар ел Президентінің халыққа жолдауында және де ақпарат құралдары материалдарында соңғы кездері туризм мәселелеріндегі халықаралық қатынастарды дамытуға деген назар айрықша. Туризм индустриясы шаруашылықтың бір саласы ретінде бизнес пен кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде қарастырылуда.
Тарихи мұраларға қызығушылықтың артуы мен туризмнің кең-құлаш жайып өркендеуінің арасында өзіндік шарты мен өзара байланысы бар. Мұражайландырылған ескерткіштер туристік материалдар базасы болып туристік-саяхатқа қатысушылар қатарын көбейтуге ықпал етеді. Тарихи-мәдени ескерткіштерге байланысты көптеген туристік бағыттар пайда болды. Шетелдіктерді, көрші жатқан елдерді қызықтыратын, солардың ішінде ең белгілісі "Үлы Жібек жолы" бағыты, оған көптеген мұражайлар, ескерткіштер, орта ғасырдың сәулет өнері Түркістан мен Шымкент кіреді. Оңтүстік Қазақстан өлкесінің өткені қызықты, әрі бай аумақтары жатады. Оған куә көптеген тарих, археология, монументальды өнер, архитектура ескерткіштері. Қазақстан жері өзінің ұлан байтақ территориясының барлығымен еліміздегі экономиканы дамытудағы жүріп жатқан, демократиялық өзгерістерге орай және де соңғы жылдары еліміздің әлеуметтік- экономикалық жағдайының бір шама оңалуы ел өкіметінің алдында шикізат ресурстарынан (мұнай газ, темір тағы басқа) гөрі туризм индустриясының қалыптастыру және Қазақстанның геосаяси жағдайын пайдалануды дұрыс жолға қою саясаты тұр.
Осы дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстанның туристік қатынастарын қалыптастыру мәселелерін ілімдік және практикалық тұрғыда сараптай отырып төмендегі міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы туризм қатынастарына талдау;
- туризм географиясын қалыптастырудағы туристік ресурстар мәселелерін анықтау;
- Ресей мен Қазақстан арасындағы туристік байланыстар мәселелерін талдау мен ұсыныстар беру;
- туристік бейнені қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасының туристік-рекреациялық ресурстары мен туристік нысандары және мемлекеттік құжаттар.
Зерттеу тәсілдері: анализ және синтез, статистикалық, ақпарат құралдары материалдарын сұрыптау, картографиялық тәсіл, туристік фирмалардың жұмыстарымен танысу.
1. Веденин Ю. Динамика территориальных рекреационных систем. –М.:
Наука, 1982.-С.56 .
2. Ердаулетов С. Р. Основы географии туризма. Учебное пособие.
-Алматы, Қайнар, 1991.-С.98 .
3. Ердаулетов С. Р. География туризма Казахстана. –Алматы: Ғылым,1992.-С.45.
4. Ердаулетов С. Р. Казахстан туристский. –Алматы, Қайнар, 1989.-С.34.
5. Закон о туристской деятельности РК. 2002.-С.44.
6. Маргарита Сорокина, эксперт «Имиджленд PR»//Советник, 2000. № 5.С.88.
7.О Государственной программе Республики Казахстан "Возрождение исторических центров "Шелкового пути», сохраняя и преемственность
развития культурного населения тюркоязычных государств,
создание ифраструктуры туризма" (собрание Актов Президента
Республики Казахстан. 1998. N 6.- С.14-58.
8. Пыхарев А. Н., Жолдасбеков А. А., Мамадияров М. Д.
Организационно-правовые основы туристской деятельности в
Республике Казахстан.С.88-96.
9. Ульяновский А. Могучий/незначительный: выбор имиджа в PR. –СПб., 1997.-С.65.
10.Табиғи мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы Қазақстан
Республикасының заңы. Халықкеңесі 1992.-66 б.
11. Қазақ Совет энциклопедиясы. Энциклопедиялық анықгама I том
және II том. –Алматы, 1973,1980.-73 б.
12. К Сыздықов., С. Жолдасов "Ата қоныс" –Шымкент, 1992.-23-45 б.
13. Памятники культовой архитектуры. –Шымкент, 1985.С.-90.
14. 1992 ж. 2 шілдеде қабылданған "Тарихи мәдени мүраларды қорғау
және пайдалану" туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 86 б.
15. Жетісу энциклопедиясы. Арыс баспасы. –Алматы, 2004.-47 б.
16. Қ. Байпақов, А.Нұржанов. Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан.73б. 17. 1997 ж. 15 шілдеде кабылданған "Ерекше қорғалынатын табиғи территориялар" туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 97 б.
18. Проблемы развития туризма и возрождение Исторической значимости Шелкового пути. –Шымкент, 1998.-С.68.
19. Блажнов Е.А. Паблик рилейшнз. Приглашение в мир цивилизованных рыночных и общественных отношений. –М., 1994.-С.89.
20. Бове/Аренс. Имидж и фирменный стиль.//Современная реклама. 1995.-С.77.
21. Теоретические проблемы рекреационной географии. –М., 1989.-С.74.
22. Добробабенко Н.С. Фирменный стиль: принципы разработки. –М., 1989.-С.69.
23. Родоман Б.Б. Географические проблемы отдыха и туризма. Территориальные системы производительных сил. –М., 1971.- С.93.
24. Чигаркин А.В. Памятники природы Казахстана. - Алма-Ата, 1980.-С.55.
25. Чупахин В.М. Физическая география Казахстан. -Алма-Ата, 1968.-С.80.
26. Ерзакович Л.В. Караванные пути юга Казахстана XII-XVX вв. // Известия АН КазССР. Серия общественная.. № 2. 1969.-С.43-56.
27. Ивлев И.П. Находки краеведа. - Алма-Ата, Казахстан, 1977.-С.118.
28.Международный экологический форум. Сборник мате¬риалов. -Алматы, 2000.- С. 438.
29. Калихман А.Д., Колчевников М.Ю. Спортивные походы на плотах. – М.: ФиС, 1985.-С.84.
30. Кораблев В.А. Международный экологический форум по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш - 2000» // Перспективы освоения туристско-рекреа¬ционных ресурсов Прибалхашья. – Алматы, 2000.-С.99.
31. Кораблев В.А. История спортивного туризма в Казахста¬не. Библиотека туриста. – Алматы: Университет «Туран», 2004.-С.70.
32. Нурмухаммедов Н. Будды Тамгалытаса // Простор. № 8. 1967.-С.67.
33. Международный экологический форум. Сборник мате¬риалов. Выпуск 1. –Алматы, 2000.-С.87.
34. Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильомаде Рубрука. – Алматы: Гылым, 1993.С.-67.
35. Россия. Полное географическое описание. Туркестанский край. Т. 19 / Под редакцией П.П. Семенова-Тянь-Шанского. -СПб., 1913.-С.72.
36. Семенов-Тян-Шанский П.П.Путешествие в Тянь-Шань. -М.: ОГИЗ,1946.-256 с.
37. Ким А. Г. Рекреационная оценка территории и развития туристско- рекреационного хозяйства в Казахстане. –Алматы, Рауан, 1997.-С.91.
38. Туристский справочник-2007. ИД «Бурда Алатау пресс» -Алматы, 2007.-С.45.
39. Туризм, отдых, путешествия . 2003-2004.-С.5-14.
40. Туристский справочник- kz 2007.-С.16.
41. Информационно-рекламный каталог.
42. Александрова А.Ю. География туризма. -М.: Кнорус, 2008. – С.279.
43. Соқпақ (ғылыми-әдістемелік журнал). № 2, 2006.-15 б
44. www.inform.kz
Наука, 1982.-С.56 .
2. Ердаулетов С. Р. Основы географии туризма. Учебное пособие.
-Алматы, Қайнар, 1991.-С.98 .
3. Ердаулетов С. Р. География туризма Казахстана. –Алматы: Ғылым,1992.-С.45.
4. Ердаулетов С. Р. Казахстан туристский. –Алматы, Қайнар, 1989.-С.34.
5. Закон о туристской деятельности РК. 2002.-С.44.
6. Маргарита Сорокина, эксперт «Имиджленд PR»//Советник, 2000. № 5.С.88.
7.О Государственной программе Республики Казахстан "Возрождение исторических центров "Шелкового пути», сохраняя и преемственность
развития культурного населения тюркоязычных государств,
создание ифраструктуры туризма" (собрание Актов Президента
Республики Казахстан. 1998. N 6.- С.14-58.
8. Пыхарев А. Н., Жолдасбеков А. А., Мамадияров М. Д.
Организационно-правовые основы туристской деятельности в
Республике Казахстан.С.88-96.
9. Ульяновский А. Могучий/незначительный: выбор имиджа в PR. –СПб., 1997.-С.65.
10.Табиғи мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы Қазақстан
Республикасының заңы. Халықкеңесі 1992.-66 б.
11. Қазақ Совет энциклопедиясы. Энциклопедиялық анықгама I том
және II том. –Алматы, 1973,1980.-73 б.
12. К Сыздықов., С. Жолдасов "Ата қоныс" –Шымкент, 1992.-23-45 б.
13. Памятники культовой архитектуры. –Шымкент, 1985.С.-90.
14. 1992 ж. 2 шілдеде қабылданған "Тарихи мәдени мүраларды қорғау
және пайдалану" туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 86 б.
15. Жетісу энциклопедиясы. Арыс баспасы. –Алматы, 2004.-47 б.
16. Қ. Байпақов, А.Нұржанов. Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан.73б. 17. 1997 ж. 15 шілдеде кабылданған "Ерекше қорғалынатын табиғи территориялар" туралы Қазақстан Республикасының Заңы. 97 б.
18. Проблемы развития туризма и возрождение Исторической значимости Шелкового пути. –Шымкент, 1998.-С.68.
19. Блажнов Е.А. Паблик рилейшнз. Приглашение в мир цивилизованных рыночных и общественных отношений. –М., 1994.-С.89.
20. Бове/Аренс. Имидж и фирменный стиль.//Современная реклама. 1995.-С.77.
21. Теоретические проблемы рекреационной географии. –М., 1989.-С.74.
22. Добробабенко Н.С. Фирменный стиль: принципы разработки. –М., 1989.-С.69.
23. Родоман Б.Б. Географические проблемы отдыха и туризма. Территориальные системы производительных сил. –М., 1971.- С.93.
24. Чигаркин А.В. Памятники природы Казахстана. - Алма-Ата, 1980.-С.55.
25. Чупахин В.М. Физическая география Казахстан. -Алма-Ата, 1968.-С.80.
26. Ерзакович Л.В. Караванные пути юга Казахстана XII-XVX вв. // Известия АН КазССР. Серия общественная.. № 2. 1969.-С.43-56.
27. Ивлев И.П. Находки краеведа. - Алма-Ата, Казахстан, 1977.-С.118.
28.Международный экологический форум. Сборник мате¬риалов. -Алматы, 2000.- С. 438.
29. Калихман А.Д., Колчевников М.Ю. Спортивные походы на плотах. – М.: ФиС, 1985.-С.84.
30. Кораблев В.А. Международный экологический форум по проблемам устойчивого развития Или-Балхашского бассейна «Балхаш - 2000» // Перспективы освоения туристско-рекреа¬ционных ресурсов Прибалхашья. – Алматы, 2000.-С.99.
31. Кораблев В.А. История спортивного туризма в Казахста¬не. Библиотека туриста. – Алматы: Университет «Туран», 2004.-С.70.
32. Нурмухаммедов Н. Будды Тамгалытаса // Простор. № 8. 1967.-С.67.
33. Международный экологический форум. Сборник мате¬риалов. Выпуск 1. –Алматы, 2000.-С.87.
34. Путешествие в восточные страны Плано Карпини и Гильомаде Рубрука. – Алматы: Гылым, 1993.С.-67.
35. Россия. Полное географическое описание. Туркестанский край. Т. 19 / Под редакцией П.П. Семенова-Тянь-Шанского. -СПб., 1913.-С.72.
36. Семенов-Тян-Шанский П.П.Путешествие в Тянь-Шань. -М.: ОГИЗ,1946.-256 с.
37. Ким А. Г. Рекреационная оценка территории и развития туристско- рекреационного хозяйства в Казахстане. –Алматы, Рауан, 1997.-С.91.
38. Туристский справочник-2007. ИД «Бурда Алатау пресс» -Алматы, 2007.-С.45.
39. Туризм, отдых, путешествия . 2003-2004.-С.5-14.
40. Туристский справочник- kz 2007.-С.16.
41. Информационно-рекламный каталог.
42. Александрова А.Ю. География туризма. -М.: Кнорус, 2008. – С.279.
43. Соқпақ (ғылыми-әдістемелік журнал). № 2, 2006.-15 б
44. www.inform.kz
МAЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Туристік қатынастардың қалыптасуының ілімдік жӘне Әдістемелік
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қазақстанның туризм
географиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .5
1.2 Халықаралық қатынастар нарығындағы туризмнің ролі
... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстанның туристік имиджінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 Ресеймен Туристік қатынастарды қалыптастырудың мемлекет
экономикасындағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.1 Туристік өнім бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 33
2.2 Туристік имиджді қалыптастыру және басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.3 Жарнама мен ақпарат жұйесін құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
3 Қазақстан Республикасының туристік қатынастарды қалыптастыру
концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...48
3.1 Қазақстан Республикасындағы туристік бизнес қатынастарының
мемлекеттік
реттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
... ...48
3.2 Ресеймен туристік қатынастарды, бейнені қалыптастыру және дамытуға
қатысты
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 62
КІРІСПЕ
Туризм адамдардың қарым-қатынасын байланыстырады, әлеуметтік шындықты
ойлау қабілетін арттырып, қоршаған ортаның өркендеуіне, мәдениет және
өнердің дамуына және ел экономикасын өркендетуге өзіндік үлесін қосады және
ел имиджін әлемге танытуға мүмкімдіктер береді.
Сонымен қатар ел Президентінің халыққа жолдауында және де ақпарат
құралдары материалдарында соңғы кездері туризм мәселелеріндегі халықаралық
қатынастарды дамытуға деген назар айрықша. Туризм индустриясы шаруашылықтың
бір саласы ретінде бизнес пен кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен
салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде
қарастырылуда.
Тарихи мұраларға қызығушылықтың артуы мен туризмнің кең-құлаш жайып
өркендеуінің арасында өзіндік шарты мен өзара байланысы бар.
Мұражайландырылған ескерткіштер туристік материалдар базасы болып туристік-
саяхатқа қатысушылар қатарын көбейтуге ықпал етеді. Тарихи-мәдени
ескерткіштерге байланысты көптеген туристік бағыттар пайда болды.
Шетелдіктерді, көрші жатқан елдерді қызықтыратын, солардың ішінде ең
белгілісі "Үлы Жібек жолы" бағыты, оған көптеген мұражайлар, ескерткіштер,
орта ғасырдың сәулет өнері Түркістан мен Шымкент кіреді. Оңтүстік Қазақстан
өлкесінің өткені қызықты, әрі бай аумақтары жатады. Оған куә көптеген
тарих, археология, монументальды өнер, архитектура ескерткіштері. Қазақстан
жері өзінің ұлан байтақ территориясының барлығымен еліміздегі экономиканы
дамытудағы жүріп жатқан, демократиялық өзгерістерге орай және де соңғы
жылдары еліміздің әлеуметтік- экономикалық жағдайының бір шама оңалуы ел
өкіметінің алдында шикізат ресурстарынан (мұнай газ, темір тағы басқа) гөрі
туризм индустриясының қалыптастыру және Қазақстанның геосаяси жағдайын
пайдалануды дұрыс жолға қою саясаты тұр.
Осы дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстанның туристік
қатынастарын қалыптастыру мәселелерін ілімдік және практикалық тұрғыда
сараптай отырып төмендегі міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы туризм қатынастарына талдау;
- туризм географиясын қалыптастырудағы туристік ресурстар
мәселелерін анықтау;
- Ресей мен Қазақстан арасындағы туристік байланыстар мәселелерін
талдау мен ұсыныстар беру;
- туристік бейнені қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасының туристік-рекреациялық
ресурстары мен туристік нысандары және мемлекеттік құжаттар.
Зерттеу тәсілдері: анализ және синтез, статистикалық, ақпарат
құралдары материалдарын сұрыптау, картографиялық тәсіл, туристік
фирмалардың жұмыстарымен танысу.
Тақырыптың өзектілігі: Ілімдік негізде Қазақстан туризмі туралы
деректерді талдау барысында қатынастар түсінігін туризм индустриясында
пайдалану жолдарын көрсету. Туристік өнім бейнесін анықтай отырып,
Республикадағы жарнама мен ақпарат жүйесін қалыптастыру. Еліміздегі
туристік кластерді туристік бейнені қалыптастыру концепциясын жасауда алғы
шарттар берілуі еліміздегі туризм индустриясының дамуына өзіндік септігін
тигізуге тиісті.
Дипломдық жұмыс үш тараудан турады. Бірінші тарау - Туристік
қатынастардың қалыптасуының ілімдік және әдістемелік негіздері. Екінші
тарау - Ресеймен туристік қатынастарды дамыту және оның мемлекет
экономикасындағы ролі. Үшінші тарау - Қазақстан Республикасының туристік
бейнесін қалыптастыру концепциясы мәселелерін қарастырады.
1 Туристік қатынастардың қалыптасуының ілімдік
жӘне Әдістемелік негіздері
1. Қазақстанның туризм географиясы
Еліміздің табиғи-рекреациялық ресурстары өзінің жан-жақтылығымен
ерекшеленеді. Солтүстіктен Оңтүстікке қарай табиғат зоналары: орманды дала,
дала, шөлейт және шөл орналасқан. Республикамыздың оңтүстік-шығысында Тянь-
Шань, Жоңғар Алатауы, Саур, Тарбағатай және Алтай тау иірімдері ұзынынан
жатыр. Күнгей Алатау, Теріскей Алатау, Алатауының жоталары мен Хан Тәңірі
массивінде тау туризмін, тау шаңғысы спортын және халықаралық альпинизмді
дамытуға қолайлы орындар көптеп -саналады. Еңбекшіқазақ, Талғар
аудандарында тау шаңғысы спортын дамытуға қолайлы, тауға өрмелеу мен
альпинизм, тау шаңғысы таризмімен айналысуға жағдай жасайтын қонақ үйлер,
база т.б. жайлар салуға болатын табиғи-рекреациялық комплекстер бар [1].
Елімізде тропиктік және экваторлық климаттық белдеуден басқа
белдеулердің барлығы кездесуі, климаттық факторлар мен минералды су
көздерін, емдік батпақ орындарын қамтитын емдік-ресурстық фонд, емдік-
сауықтыру туризмі мен рекреациялық шаруашылықты дамытады.
Сауықтыру туризмнің ресурстары қолайлы ландшафтық-климаттық
жағдайлармен, жайлы кезеңнің ұзақтығымен, көл-өзен жүйесінің болуымен,
туристік-рекреациялық қызметтің алуан түрлері: қыдыру, суға түсу-жағажай,
су спортын дамытуға арналған орындардың болуымен аныкталады.
Республикамыздың территориясында жыл бойына күн сәулесінің түсу
ұзақтығы да мол болып келеді. Оңтүстікте 3000-дай сағат болса, солтүстікте
2000-нан аса сағатқа созылады. Қолайлы кезеңнің ұзақтығы солтүстік-шығысына
40-50 күндей, ал оңтүстікте 120-150 күндей болып келеді, таулы жерлердегі
сауықтыру туризмін дамытуға қолайлы аймақтардың қысы жұмсақтау болып келуі
(орташа температура 2°С- ден 8 °С – қа дейін), ал жазы құрғақ-ыстық болып
келуі (орташа температура 20-27°С) туризмге өзіндік ықпал етеді [2].
Арал теңізінің оңтүстік жағалауында, Балқаш көлінің маңында және
еліміздің оңтүстік-шығысында қолайлы кезеңнің ұзақтығы 120 күнге ұласады.
Алматының сондай-ақ Аралдың солтүстігіндегі дисскомфорт күндердің ұзақтығы
30 күнге созылса, Оңтүстік Қазақстанда 70, ал Балқаш көлінің маңайында
қолайлы кезең 40 күнге созылады.
Суға түсу-жағажайлық, су-спорты мен қыдырыстық туризм түрлерін
дамытуға өзен-көлдердің тығыз байланысуының ықпалы зор. Біздегі құрғақ
климаттық ауа-райында өзен, көлдік жүйелер нашар дамыған. Солтүстік
аудандарындағы жазықта өзендер 100 км 2-3.5 км ұзындықта таулы жерлерде 20-
40 шаршы км дейін көбейеді.
Тау өзендері су ағысының жылдам болуы және температурасының
төмендегіден спорттық туризмге ғана жайлы болып отыр. Ішкі тау өзендері
Шарын, Шелек, Ақсу, Қаратал, Ертіс, Іле, Сырдария өзендері су туризмін
дамытуға мүмкіндіктері зор.
Республикамыздың көлемінде ірі-ірі теңіз, көлдерді Каспий, Арал
теңіздері мен Балқашты қоспағанда ірілі-уақты 48 мың көлдер бар. Алакөл,
3айсан, Балқаш көлдері мен Қапшағай, Бұқтырма, Шардара су қоймаларында
туризмнің спорттық және суға түсу жаға-жайлық түрлерін дамытуға қажетті
бірден-бір қолайлы жағдайы бар.
Минералды сулар гидрогеологиялық ресурстардың ішіндегі емдік қасиеті
жөнінен жоғары бағаланады. Бүгінгі күндері елімізде минералды судың 500-дей
көздері табылып, 120 емдік батпақтар табылған.
Қазақ халқының құс салып, құмай тазымен аң аулау түрлерін, оқу-
танымдық, оқу-ағартушылық, лицензияланған спорттық-аңшылық түрлерді
дамытуда, еліміздегі табиғат саябақтары, қорықтардың табиғат
ескерткіштерінің сондай-ақ мемлекеттік және
Сурет 1- Баянауыл табиғи ұлттық паркі [44]
кез-келген аң аулау шаруашылықтарының шектеулі болса да, өзіндік
ерекше мүмкіндіктерге ие.
Орманды дала және таулы аймақтар жануарлар әлеміне өте бай.
Мемлекеттің табиғи-қорықтық қорындағы ерекше қорғалатын аймақтардағы
туристік кызметтің құқықтық, экономикалық, әлеуметтік ұйымдастырушылық
негіздері Қазақстан Республикасының "Ерекше қорғалатын табиғат аймақтары"
Заңында қарастырылған. Тарихи мәдени туристiк-рекреациялық ресурстар, үлкен
мәнге ие. Тарихи мәдени объектілері мен комплекстер алғашында туристік
қызметті ұйымдастыруға қажетті жағдайларының бірі болып есептелінеді.
Туристік — рекреациялық ресурстар тарихи категория болып саналады, оның
дамуы туристік қызметке жаңа тарихи-мәдени сипаттағы объектілерді тарту
қажеттілігінен туындайтын рекреациялық тұтынумен рекреациялық сұранымның
көлемі мен құрылымының өзгеруіне байланысты болады [3].
Қазақстан жеріндегі көшпенділік пен отырықшылық өркениетінің
геосаяси, география жоне тарихи кеңістіктеріндегі түркі тілдес халықтардың
тарихи-мәдени мұралары, ескерткіш кешендерін республикамыздың туристік-
рекреациялық ресурстарына жатқызуға болады.
Республикамыздың Зандарындағы терминологиялық құқықтық жайлар
рекреациялық ресурстар төңірегіндегі терминдерді қолдануға мүмкіндіктер
береді. Осыдан келіп тарихи-мәдени мұралардың туристік рекреациялық
ресурстарына жататын объектілер мен оның түрлеріне жоғарыда аталған Занда
белгіленген жайлар жатқызылады. Онда "тарихи-мәдени мұралардың объектісі"
болып бүтіндей немесе келісілген бөлікте: материалдық тарихи айғақтар
қосылады. Олар:
1. қозғалмайтын, оның ішінде: жекелеген, - архитектура,
монументальдық өнер туындылары мен объектілері, археологиялық сипаттағы
элементтер мен қүрылымдар. Көне жазулық материалдар, ғылыми және техникалық
туындылар, тарихи және мемориалдық мәні бар үйлер, ғимараттар:
кешенді объектілер-кала құрылысы өнер туындылары (архитектуралық
ансамбльдер мен кешендер, тарихи қалалар мен елді мекендер, кала бөліктері
кварталдар, көшелер, кала құрылысы құрылымының элементтері) бау-бақшалық,
саябақтық өнер туындылары, тарихи зираттар, тарихи әртүрлі орындар жатады;
2. қозғалатын, оның ішінде жекелеген объектілер-археологиялық
мұралар, көне заман заттары, бөлшектелініп кеткен қозғалмайтын
ескерткіштердің бөліктері, антропологиялық және этнологиялық материалдар,
тарихи құнды заттар, кескіндеме, графика, қолданбалы қолөнердің көркем
туындылары, кино және фото өнерлері, сирек кездесетін қолжазбалық және
баспалық құжаттар кинофото және видео құжаттар, дыбыстық жазбалар: кешенді
объектілер, жекелеген объектілердің элементтерінің тарихи негізінде
калыптасқан кешендер, қорлар мен коллекциялар, тарихи мәні бар
жаратылыстану-ғылыми құндылықтар кешені, қоры мен коллекциялары:
материалдық емес тарихи айғақтар: адамзаттық қауымдастағы дәстүрлі-тарихи,
мәдени, діни, түрмыстық, шаруашылықтық: жергілікті сөйлеу ерекшеліктері
(диалектілер) мен аз халықтардың тілі, тарихи жер атаулары болып бөлінеді.
Қазақстандық туризм жүйесінің англосаксондық туризм моделінен
айырмашылығы, оның территориясы арқылы халықаралық мәні бар, туристік-
рекреациялық ресурстарының тарихи-мәдени кешендері орналасқан, Ұлы Жібек
жолының Қазақстандық бөлігінің немесе Солтүстік Түрік бөлігі деп аталатын
жол бөлгінің өтуі жатады. Қазақстан Республикасының "Ұлы Жібек жолының
тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени
мұрасын сактау мен сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау" атты
мемлекеттік Бағдарлама концепциясына сүйене отырып, тарихи-мәдени
мұралардың туристік рекреациялық ресурстарын халықаралық және республикалық
маңызы бар ресурстар деп екіге бөлеміз.
Халықаралық маңызы бар тарихи-мәдсни мұралардың туристік-рекреациялық
ресурстарына Жібек жолы бойындағы этно-мәдени арсеналдарды, Түркістанның
орталықтарындағы бірегей тарихи-мәдени объектілер мен тарихи кешендерді
жатқызамыз.
Ұлы Жібек жолы мен оның тармақтарындағы орналаскан тарих, археология,
этнография, архитектура, қала қүрылысы мен монументальдық өнер
ескерткіштері ежелгі қазақ жеріндегі көшпенділік және отырықшылық-жер
әндеушілік өркениеттің материалдық және рухани мәдениетінің тарихи-мәдени
мұраларының бірегей туристік нысандары. Қазақстанның тарихында отырыкшылық-
жер өндеушілік негіздеп "қалалық" өркениеттің архитектуралық- өндірістік
және этномәдени ортасы тарихи мәдени мұралардың бай туристік-рекреациялық
ресурстарын қалдырды. Тарихтың кейінгі кезеңін қамтитын бұл өркениет
ішінара немесе толығымен сақталған, қозғалмайтын және қозғалмалы жекелеген
және кешенді ескерткіштерді, сондай материалдық тарихи айғақтарды камтиды.
Тарихи ескерткіштер Қазақстан халқының өмірінде ерекше орын алатын
тарихи оқиғаларды, мемлекет құру мен қоғамдық құрылысты дамытуға қатысты
бұқаралық әрекеттер соғыс қимылы болған жерлерді, дипломатиялық қарым-
қатынастар өткізілген орындарды, сондай-ақ ғылым, мәдениет және халықтық
тұрмысын дамытуға қатынасқан тарихи тұлғалар мен халықтық батырлардың, өнер
әдебиет, ғылымға еңбегі сіңген қызметкерлердің өмірін еске ала отырып, сол
нысандарды сақтау және қалпына келтіру:
Археологиялық ескерткіштер-ескі қаланың орны, ішінара аталған ежелгі
қосындар және соғысуға кажетті орындардың сақталған элементтері, ежелгі
елді мекендердегі тарихи мәдени топтардың учаскелері, қарауылдық және
қорғаныстық ғимараттардың негізінде әскери-әкімшілдік және сауда-қолөнердің
таудағы ескі кен орындары мен балқыту өндірісі мен қолөнер, суландыру
жүйелері, керуен жолдары: ескі молалар, тас мүсіндер, ескі заттар,
теңгелер, мөрлер мен тұрмыстық әдет-ғүрыптарға қатысты жекелеген бұйымдар
тобын құрайды.
Еліміздің территориясында бүгіндері мекендейтін түркі тілдес
халықтардың тарихи шоғырлану жүйесінің археологиялық және архитектуралық
ескерткіштері, халықаралық және ұлттық маңызға ие кайталанбас кешеннің
мемлекеттік бағдарламасының көлемінде, сол мұралардың кейбір бөліктерін
туристік-рекреациялық ресурс ретінде пайдалану, біздің елімізде әлемде
теңдесі жоқ туризм жүйесін құруға мүмкіндік берері анық. Осыдан келіп
тарихи-мәдени мұралардың туристік-рекреациялық ресурстарын көшпенді діни-
этнографиялық және отырықшылық жер өңдеушілік "қала" мәдениет ескерткіштері
деп екіге бөлуге болады.
Көшпенді – діни этнографиялық мәдениет археологиясының
ескерткіштеріне: діни ғимараттарды мазарлар мен кесене, тасқа салынған
суреттер, шеберханалар мен тау кен орындары және мұнаралар жатады.
Олардың ішіндегі ең танымалдары Аңырақай шатқалындағы қола дәуірінің
мұрасы Таңбалы мен оның петроглифтерін, Көксу өзенінің бойындағы Ешкі
өлместегі (б.д-Д. 3 мың жылдық пен 8 ғ. аралығында), Жетісудың батысында
орналасқан Қарғалыдағы (б.д.д. 2-1 мың жылдықта) Шымкент маңындағы
(Бүргүлік) петроглифтерді айтуымызға болады [4].
Туристік мақсаттағы маңызды объектілердің негізгілеріне: Іле, Шу,
Талас аңғарлары мен Отырар, Сырдария алқаптарындағы қала мәдениетінің
шоғырланған жүйесін, Шу өңіріндегі бекіністі елді мекендер, Таластағы
Тереңқара (б.д.д. 10-8 ғғ.) елді мекендерін Сыр бойы және Отырар
алқаптарындағы алғашқы қалалар жүйесін: Жетісу аймағының Солтүстік-
Шығысындағы б.д.д.9-8 ғасырларға жататын елді мекендерді: Алматы қаласы мен
облыс көлеміндегі қалаларды: әртүрлі тарихи кезендердегі қалаларды: Құлан,
Мерке, Жаркент, Түркістан, Сауран, және т.б.калаларды: ежелгі діни
ғимараттар мен бүгінгі тарихи кезеңдерде салынған діни ғибадатханаларды:
Тараз қаласындағы зороастризм храмдық кешендерін, Тектұрмас несториандық-
буддистік зираттарды (8-12 ғғ.) Лепсідегі несториандық елді мекендерді
(б.д.9-10ғғ.), 10-12 ғасырлардағы мұсылмандық архитектуралық
ескерткіштерді, Ақыр таш (б.д.8-12 ғғ.) Өрнек (б.д.10-11 ғғ.) мешіттерін
Сүмбе қыстағының маңындағы буддистік монастырьды 19-20 ғасырлардағы
христиандық шіркеулермен қоса үлттық мақтаныштарымызды Арыстанбаб, Қожа
Ахмет Яссауи кесенелерін бөле жарып айтуға болады. Отырықшылық-жер
өңдеушілік-"қалалық" өркениет мәдениетіне төмендегі этнографиялық
ескерткіштерді жатқызуға болады: Елді мекендер, қалашық пен ескі
калалардағы әскери-әкімшілік, үйлердегі шаруашылықтық әдет-ғүрыптарды және
тұрмыстық, сондай-ақ қолөнерлік тәртіптерді сақтайтын сыртқы бейнесі мен
ішкі құрылымын: Еңбек құралдары мен оның нәтижелерін: Киім, әшекей, қару-
жарақтарды: Халықтық қолөнер, сәндік-қолданбалық және көркем шығармашылық
өнер туындылары бұйымдарды: Ат әбзелдері мен теріден жасалған жабдықтарды:
Музыка, әскери дабыл, би, салт дәстүр, әдет-ғүрыптарды: Ежелгі шоғырланған
жүйедегі этномәдени процесстерді идеялық-мәндік негізін көрсететін өмір
сүру салтын, философиясын, дінін, мәдениетін растайтын жазба және ауызша
деректер Туризмнің әлеуметтік-мәдени ресурстарына шартты және әлеуметтік-
мәдени сервистің барлық объектілерінің одан әдейілеп жасалынбаған, тарихи-
мәдени мұра ресурстары мен кәдімгі табиғи ресурстарды қоспағандағы,
туризмнің индустриясы мен инфрақұрылымының барлығын жатқызуға болады.
Туризмнің әлеуметтік-мәдени ресурстарын кең көлемде қарастырғанда, оны
экономикалық, қолдан жасалынған табиғат кешендерін, қайта жандандырылып,
түгелдей қалпына келтіріліп қайтадан салынған тарихи-мәдени объектілер,
туризм индустриясы мен инфрақұрылымын дамытудағы орны ерекше еңбек,
финанстық және өндірістік ресурстары мәнінде түсінуіміз кажет. Егер де
табиғи жаратылған рекреациялық ресурстар арзан болып келсе, қаржы жұмсауда
сақтау мен қорғау қалпына келтіру жұмыстары үшін тарихи мәдени мұра
ресурстарына белгілі-бір дәрежеде ғана қаржы жұмсалады, ал әлеуметтік-
мәдени ресурстар өте күрделі көлемде капитал мен инвестицияны, еңбек етуге
керекті, қаржылық және өндірістік күштерді қажет етеді. Оларсыз туризм
индустриясының негізгі элементтерін: тасымалдауды, орналастыруды,
тамақтандыруды және сауықтар ұйымдастыруды, сондай-ақ туризмнің
инфрақұрылымын дамыту мүмкін емес. Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан халқына жолдаған "Қазақстан-2030" жолдауында шешілуге тиісті
басылымдықтардың қатарына жұмыссыздық пен кедейшілікке карсы күрес
жаткызылған, қызмет көрсету, әсіресе туристік кызмет көрсетуге қатысты
міндеттерді қарқынды түрде шешу қарастырылған. Осыған байланысты:
халықаралық көлікті (сауда байланысын, сондай-ақ ТрансАзия магистралі
бойынша транзиттік жүктер (және жолаушылар тасымалын) ағынын қамтамасыз
ететін теміржолдың негізгі бағыттарын қайта жабдықтау модернизациялау:
халықаралық тасымалдарды қамтамасыз ететін автомобиль жолдарын
дамыту, жылдам жүруге лайықталған жол бөліктерін салу мен ондағы
көрсетілген сервистік қызметті халықаралық деңгейге жеткізу [5].
Туризмнің әлеуметтік сұранымы мен мақсатына сай қонақ күтуге қатысты
адамдардың қолдан жасаған объектілеріне: Жол бойы коммуникациясын қамтитын
тасымалдау қүралдары: авторесурстерге сервистік қызмет көрсететін
объектілері бар автомобиль жолдары: транзиттік-сервистік қызмет көрсету
объектілері бар, республикалық және халықаралық маңызы бар теміржолдар мен
авиалиниялар: туристерді қабылдап көрсететін транзиттік пункттері бар
автовокзалдар, темір жол вокзалдары, теңіз өзен порттары, аэропорттар.
Туризмдегі орналастыру қүралдары: қонақүйлер, отельдер, мотельдер,
флотелдер, пансионаттар, қонақ күтетін үйлер, жастар үйі (хостел) демалыс
үйлері, кэмпингтер орналастырудың экзотикалық қүралдары: биік алпілік пана,
жеңіл верандалы жайлар, киіз үйлік қосындар, доңғалақты арбалар, туризм
мақсатына сай көшпенділік тұрмыс атрибуттары, тамақтану қүралдары мен оның
объектілері, ресторандар, кафелер, барлар, асханалар, буфет, кәуәп жейтін
орындар бұқаралық туристерді автоматтандырылған түрде тамақтандыру. Ұлттық
асхана мекемелері: жаңадан салынған және қайта өңделген объектілер мен
туристік-этнографиялық орталықтар: көшпенді өркениеттің діни объектілері
мен арнайы жабдықталған қажылыққа баратын орындар: мерекелік салт-
дәстүрлік, тұрмыстық рәсімдер драматургиясының туристік этнографиялық
орталықтары: сувенирлік, ескерткіш бұйымдар жасайтын қолөнер шеберханалары:
ағарту мен ойын-сауық құралдары, мәдени-думандық және музейлік объектілер,
театрлар, көрме залдары, кітапханалар, филормониялар, концерттік залдар,
ойын-сауықтық мекемелер, стадиондар, тотализаторлар, клубтар, казинолар,
ұлттық-мәдәни орталықтар, сурет галереялары, халықаралық фестиваль,
конкурс, бұқаралық мерекелер мен шерулер, ойындар, референдум, форумдар
және т.б. сауықтық қызметті ұйымдастыру объектілері жатады [6].
"Ұлы Жібек жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес
мемлекеттердің мәдени-мұрасын сақтау оны сабақтастыра дамыту, туризм
инфрақұрылымын жасау" мемлекеттік іске асырушы азаматтар жекелеген
субъектілер тарихи объектілерді көркейтіп қолдандырғанда, әлеуметтік-мәдени
сервис қызметін көрсететін орындарды қайта жабдықтағанда, архитектуралық
құрылыстары қызметінің құқықтық негіздерін реттейтін Қазақстан Рсспубликасы
сәулет және қала құрылыстары жайындағы" Заңның төмендегідей принциптеріне
сүйену қажет.
Сәулет қала құрылысы мұраларының құндылықтарын сақтау, сәулет
пен қала құрылыстарында ұлттық дәстүрлерді дамыту. Туризмді дамыту
мақсаттарында және әлеуметтік мәдени сервис обьектiлерiн салғанда, оның
инфрақұрылымын дамытуда саулет-қала құрылысы қызметінің негізгі бағыттарын
осы Заңның 2 бабына сай төмендегіше белгілеуге болады. Туризмді дамыту
мақсатында жұмыс істеп тұрған аймақтар мен территорияларды жобалау, салу
және қайтадан қалпына келтіру: ҚР "Тарихи мәдени мұраларды, қала қүрылысы,
сәулет және монументальдық өнер ескерткіштерін ландшафтарды сактау, қалпына
келтіру және қорғау: саноторилік-курорттық және басқа рекреациялық
территорияларды жоспарлы түрде үйымдастыру.
Ғимараттар, сәулеттік ансамбльдер, саябақтар қозғалмайтын тарихи-
мәдени ескерткіштер коммуникациясының инженерлік жабдықтары, көркейту мен
көгалдандыру сәулет қала құрылыстарының объектісі болып саналады.
Қазақстан Республикасының туризм жүйесін дамытудың ұзақ
мерзімдік жобасын іске асыру табиғи рекреациялық ресурстарды, тарихи-
мәдени мұра ресурстарын пайдалануда, туристік орталықтарды
орналастыруда, республикалық, халықаралық және жергілікті маршруттардың
бойынан әлеуметтік-мәдени объектілер салуда, туристік кызметті
ұйымдастырушылық құқыктық жағынан қамтамасыз етудің зандық базасын жасауда,
сондай-ақ мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдардың өзара әрекетін
басқаруға катысты жан-жақты ойластырылған шешімдерді қажет етеді. Туризм
инфрақұрылымын қалыптастыру Қазақстанның географиялық орны мен соңғы
жылдардағы мемлекет тарапынан қабылдаған әрүрлі қаулы қарарлармен
шектеліп қана қоймай, жергілікті әкімшіліктер тарапынан қабылданған
бағдарламаларға сұйенеміз. Тек қана Ұлы Жібек Жолы трассасы бойынша
Пекин қаласынан Тегеранға дейінгі аралықтағы темір жол қатынансын
жолға қоя отырып , жол бойындағы туристік экскурсиялық нысандарды да
пайдаланамыз. Бұл жоба Ресей және Қытай мемлекеттерімен бірлескен
Қазақстанның қатысуымен өтетін халықаралық туристік жоба болып
табылады [7].
Бірінші тақырып бойынша Қазақстанның географиясына шолу
жасау барысында жинақталған материалдар келесі бөлімдерде шешімін табу
мақсатында туристік өнім, жарнама арқылы Қазақстанның имиджін
қалыптастырып, болашақ Ресеймен қарым қатынасты жандандыру жолдары
тексеріліп талдануы қажет.
1.2 Халықаралық қатынастар нарығындағы туризмнің ролі
Туризм - демалыспен, бос уақытпен, спортпен, сондай-ақ мәдениетпен
және табиғатпен тiлдесумен тiкелей байланысты, жеке және ұжымдық толық
жетілудiң жолы ретiнде жоспарлануы және тәжiрибеге енгiзiлуi тиiс қызмет.
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдердің бiрiн атқарады.
Дүниежүзiлiк туристiк ұйымның (ДТҰ) деректерi бойынша ол әлемдiк жалпы
ұлттық өнімнің, 110 бөлiгiн, халықаралық инвестицияның 11 %-нан астамын,
әлемдiк өндiрiстегi әрбiр 9-шы жұмысшы орнын қамтамасыз етедi. Туризмнiң
қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе жатқан қызмет
көрсетулердiң халықаралық сауда сегменттерiнiң бiрi болып табылады.
Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль экспортының
табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi.
Қазiргi туризмнiң дамуы еңбекшiлердiң жыл сайынғы ақылы еңбек
демалысына шығуына байланысты, әр адамның демалуға және бос уақытын
өткiзуге негiзгi құқығын танудың негiзi болып табылады. Ол жеке адамды,
адамдар және халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторына
айналды. Туризм жалпы алғанда мемлекеттің экономикасына үш оң нәтиже
бередi:
1. Шетел валютасының құйылуын қамтамасыз етедi және төлем теңгерiмi
мен жиынтық экспорт сияқты экономикалық көрсеткештерге оң ықпал жасайды.
2. Халықтың жұмыспен қамтылуын көбейтуге көмектеседi. ДТҰ мен
дүниежүзiлiк туризм және саяхат кеңесiнiң бағалауы бойынша туризм
өндiрiсiнде құрылатын әрбiр жұмыс орнына басқа саласында пайда болатын 5-
тен 9-ға дейiн жұмыс орны келедi екен. Туризм тура немесе жанама түрде
экономиканың 32 саласының дамуына ықпал жасайды.
3. Елдің инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдеседi.[8]
Қазақстан тәуелсiздiк алғанға дейiн туризм басқа да экономика салалар
сияқты орталықтан қатаң регламенттелді. Туристтік қызметтегі КСРО-ның
негiзгi аймақтары: Кавказ, Қырым, Балтық өңірі, Ресейдiң, Орта Азияның
тарихи орталықтары болды. Сонымен бiрге, Қазақстанның бiрқатар саулет,
археологиялық, мәдени ескерткіштері мен табиғи көрнекті жерлерінің тарихи
мәніне іс жүзінде жарнама жасалмады және сұраныс болмады. Қазақстанда
туризм өндiрiсiнiң дамымай қалуының бiр себебi- экономика саласы ретінде
онымен мемлекеттік деңгейде тiкелей айналыспады. Туризмдi аумақтық
ұйымдастыру және мемлекеттiк емес туристiк құрылымдарды кешендi болжауға,
ұзақ мерзiмдi жоспарлауға назар аударылмады.
Туризм табысының үлкен бөлiгi жергiлiктi бюджетке түсетiндiгiне
қарамастан, жергiлiктi басқару органдарының тарапынан туристтiк қызметтi
басымдық деп танымауы саланы дамытуды тежеушi фактор болып табылады.
Өте бай, табиғи байлықтар мен мәдени құндылықтарға ие Қазақстан
тәуелсіздігін алғаннан соң туризмге мән бере бастады. Әлемдiк нормативтердi
қамтитын туризм саласына байланысты жарғы 1992 жылдың 13 тамызында
Қазақстан парламентi тарапынан қабылданды. 1993 жылы ДТҰ-на мүше болған
Қазақстанда туризм өнеркәсiбiн жетiлдiру мақсатында Ұлттық бағдарлама
қабылдаған болатын. Қазақстан бiрнеше елдермен туризм ынтымақтастығы
келiсiм шарттарын жасасты. Туризм саласы осы уақытқа дейiн туризм және
спорт департаментi тарапынан реттелiп отырды, кейінгі кезде Сауда және
Индустрия Министрлiгiне тиесiлi болды, ал жақында жеке Туризм және Спорт
Министрлігі болып қайта құрылды.
Қазақстандағы туристік қатынастардың тарихи алғышарттары б.ж.д.
үшінші мыңжылдықта қалыптаса бастаған Ұлы Жiбек жолының қалыптасуы мен
дамуы болып табылады. Қазақстанның Мемлекеттік бағдарламасында Ұлы
Жiбек жолы бойындағы тарихи орталықтарды жандандыру, түpiк мәдениетіне
қатысты мәдени құндылықтарды қорғау мен дамыту, туризм инфрақұрылымын
жаңарту мәселелері және 2030 жылға дейiн туризм даму жоспары
қарастырылған. Аталмыш iс-шаралар Елбасының 1998 жылғы 27 қаңтардағы 3859-
шы қаулысымен іске кірісті. Бұл іс-шаралардың жүзеге асуы үшін Қазақстан
Республикасының Үкiметiнiң 1998 жылғы 10 тамыздағы 758-шi акционерлiк
кәсiпорынның құрылуы ұйғарылған.
2000 жылғы 29 желтоқсанда қабылдаған 1947-шi Саяхат өнеркәсiбiнiң
дамуына байланысты iс-шаралар атты үкімет шешімі және Қазақстан
Республикасының туризмге қатысты заң жобалары Парламент қарауына ұсынылған
және 2001 жылдың шiлде айындағы жаңа Туризм жоспарында Қазақстан
экономикасында туризмнiң құқықтық, экономикалық және ұйымдық негiздерi
қаралған .
Сонымен қaтаp, туризм саласындағы ынтымақтастық туралы халықаралық
келісімдер жасауы болды. Бірқатар келісімдердің шет мемлекеттердiң
Қазақстанның туристiк әлеуетi мол көріністі серіктес ретінде тану
бастамасымен болғандығын көрсетеді. Бұл салада Қазақстан көрші жатқан
елдермен Қытай, Ресей, Орталық Азия елдерімен туристік ынтымақтастық
одақ құрулары геосаяси тұрғыдан қажет [9].
Қазақстан туризмінің қазіргі жағдайын ДТҰ-ның ұсыныстарына
байланысты, отандық турөнімнің 2 базалық құрамдас бөлігін баса көрсетуге
болады: 1. Жiбек жолы бойындағы мәдени туризм, яғни, зиарат ету және
дәстүрлi туризм. 2. Экологиялық, оқиғалы туризм, яғни, рафтинг, сафари,
тренинг, аңшылық, балық аулау.
Бұл ретте экологиялық, оқиғалы туризм үшiн Жiбек жолы бағытымен
өтетін ресурстары бар аймақтарды, яғни Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан,
Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстарын атап өтуге болады. Көрсетiлген бұл
облыстарға сәйкес l-шi кезекте игерiлетiн мынадай аудандар мен орталықтар
анықталады:
1. Iле (Алматы қаласы, Түрген селосы, Ecік қаласы, Талғар қаласы,
Қаскелен қаласы, Ұзынағаш ауылы, Қапшағай қаласы);
2. Солтүстiк Тянь-Шань бөктерi (Кеген ауылы, Нарынқол ауылы, Жалаңаш
ауылы, Шоңжы ауылы, Көлжат ауылы);
3. Жаркент және Талдықорған (Жаркент қаласы, Көктал ауылы, Басшы
ауылы, Текелi қаласы, Талдықорған қаласы, Жаркент Арасан курорты);
4. Балқаш (Балқаш көлi және Балқаш өңіріндегi ауылдар);
5. Солтустiк Жонғар (Достық ауылы, Алакөл маңы, Лепсi ауылы, Лепсi
өзенінің маңы, Жарбұлақ ауылы, Көптұла ауылы, Сарқанд қаласы, Арасан Қапал
курорты);
6. Жамбыл (Тараз қаласы, Мерке ауылы, Мойынқұм ауылы);
7. Tүркістан (Tүркістан қаласы, Тұтпан ауылы, Отырар ауылы, Шәуiлдiр
ауылы, Баба-Ата ауылы, Кентау қаласы, Шаян ауылы);
8. Сайрам және Шымкент (Шымкент қаласы, Сайрам ауылы, Арыс қаласы,
Шардара қаласы, Сарыағаш қаласы, Ленгр қаласы, Ванновка ауылы);
9. Жоғары Бұқтырма (Қатон Қарағай, Берiл ауылы, Рахманов курорты,
Марқакөлдiң маңы);
10.Маңыстау (Фетисова ауылы, Aқтay қаласы, Ералиев Құрық ауылы).
Туристік қызмет туралы заңда көрсетілген деректерде Солтүстік
Қахзақстан мен батыс өңірдің Ресеймен қатысты аумақтық территориялық
ресурстар қарастырылмаған [10].
Археологиялық жаңалықтар бұл жерде көне дәуірлерден бері
мәдениеттiң үстемдiк құрғанын керсетедi. Бұл байтақ далада тiршiлiк еткен
сaқтap, ғұндар, үйсiндер, қаңлылар, көктүpiктep, түргештер, қарлұқтар,
оғыздар, қимақтар, қыпшақтар, қарахандықтаp сияқты көне түpік қауымдары мен
мемлекеттерi дамыған мадениетке ие еңбектер мен кұжаттар қалдырған. Аталмыш
мемлекеттер түрлi басқа мемлекеттермен саяси, экономикалық, мәдени
байланыстар құрып, колөнер мен сауда-сатықтың дамуына себеп болған.
Қазақтар бұл жерде аталмыш тарихи мирастардың қожайыны ретiнде өмip сурген
ең түpiк руларының бiрi ретiнде танылады. Қазақстан табиғи, географиялық
және мәдени ресурстарымен маңызды туризм потенциалдарын құрайды. Бұл
тұрғыда келесі аумақтар ерекшеленеді:
1. Оңтүстiк Қазақстан (Алматы, Жамбыл, Оңтүтiк Қазақстан, Қызылорда
аймақтары): Бұл аймақтар тарихи құндылықтаp тұрғысынан өте бай және Таразда
Айша бибi, Қарахан, Бабаджа Хатун, Сыпатай батыр; Түркiстанда Қожа Ахмет
Ясауи кeceнeci;
Алматыдағы Жетiсу, Шарын каньоны, қорғандар, Әулие ағаш, Жаркент
мешiттерi, Мемлекеттiк мұражай, Ұлттық аспаптар мұражайы, Жеңіс ескерткiшi,
Ботаникалық саябақтар, Жайкөл көлi, Синегорие сарқырамасы және Байқоңырдағы
ғарыш айлағы назар аударады. Сонымен қaтap, аймақтың ауа райы мен табиғи
ерекшелiктерi демалуға, аң аулауға, шаңғы тебуге мүмкiндiк бередi.
2. Батыс Қазақстан (Ақтөбе, Атырау, Маңғышлақ, Батыс Қазақстан
аймақтары): Бұл аймақ Каспий теңiзi, Едiл және Жайық бассейнiнде, Европа
және Азия бөлiктерi арасында орналасқан. Бұл аймақ әлемнiң екінші төменгі
нүктесі болып, теңіз деңгейiнен 132 метр төмен орналасқан. Карақия және көз
жауын алатын жартастар орналасқан. Сонымен қатар, бул аймақ аң аулауға,
балық аулауға және су спорттарына қолайлы орын болып табылады. Маңғыстау
мен Үстіртте қазақ дастандарына байланысты көптеген тарихи жерлер
орналасқан.
3. Солтүстiк Қазақстан (Ақмола, Қостанай, Солтүстiк Қазақстан,
Павлодар аймақтары): Бұл аймақтың ауа райы шарттарымен табиғаты демалуға
өте жайлы. Баянауыл, Мұялды, Көктау шипа сулары, Қорғалжын және Наурызым
қорықтары маңызды. Баянауылда табиғи саябақ орналасқан және бұл аймақ тау
спорттарына қолайлы.
4. Орталық Қазақстан (Қарағанды аймағы): Бұл аймақта әлемнiң ең ipi
көлдерiнiң бiрi Балқаш көлi, Қарқаралы орманды және таулы аймағы
орналасқан. Аймақтағы археологиялық-этнографиялық құндылықтарды қамтитын
тарихи жерлер зиарат жасауға қолайлы.
5. Шығыс Қазақстан: Бұл аймақ Алтай таулары, Eртіc өзені және
көлдерiмен әйгiлi. Өте бай өсiмдiк жамылғысына және қорғауға алынған сирек
кездесетiн аңдарға ие, бұл аймақтағы Зайсан, Марқакөл, Алакөл, Cұсқан
көлдерi мен Eртіic өзендерi туристiк орындар болып табылады. Сонымен қaтap
Семей аймағы Ұлы ақын Абай Құнанбаев пен жазушы Мұхтар Әуезовтың туған
жерлерi болғандықтан, бұл аймақ тартымды ерекшелiкке ие. Сонымен,
халықаралық туристтiк нарық миллиардтаған айналымы және қатаң
бәсекелестiкте орасан зор механизмдi бiлдiредi. Сондықтан, l-шi кезекте
мiндет- Қазақстанға тән ерекшiлiгi бар және сұраныс болатын туристiк өнiмдi
анықтау болып отыр. Cоған байланысты нарықтың қандай сегменттерінде
қазақстандық тур өнімнің жарқын болашағы бар eкeнi көpiнетін болады. Осы
тұрғыда Қазақстанның Ресейліктер үшін ұсынатын туристік өнімдері
әдебиеттерде қарастырылмағандығы анықталып отыр [11].
Қазақстан деген фирмалық атауы бар турөнімді жылжыту, оның барлық
компоненттерiн нақты анықтауды және рынок сегментіндегі орналасуын
iздестiру, мақсатты нарықтарды, атап өтсек: Ресей, Қытай, Орталық Азия,
Англия, Германия, Жапония және т.б. нарықтарды iздестiрудi талап етедi.
Көптеген еуропалықтар, американдықтар өздерiнiң демалыстарын алдын-
ала жоспарлауға үйренген, алайда Ирактағы соғыс көптеген елдерге саяхатқа
шығуды тежедi. Атиптiк пневмония еуропалықтарға саяхат алдында қорқыныш
ұялатып және бағытты жапты. Осы жазда Турция, Испания, Кипр, Греция,
Тунистiң және тағы басқа елдердiң курорттары тек қaнa ТДМ-ның туристерiне
ceнім артты. Себебi оларды халықаралық тұрақсыздық пен індет қорқыта
алмайды, яғни, саяхатқа деген қызығушылығы асып, оларды асықтыра түседі.
Бұл жылы жасалған бағдарламалардың артуы өз күшінде, яғни ауе
билеттерiне деген баға икемдiрек, ал шетелдiк әрiптестер Қазақстаннан
туристер ағымының өсуін саналы түрде есептеп отыр.
Алдыңғы жыл маусымында шетелдiк туристiк фирмалар мен Ресейлік
туроператорлар Қазақстанда бiрiншi рет өздерiнiң туристiк өнiмдерi мен елiн
жарнамалауға бюджетiн бекiттi. Бiздiң туристерiмiзге деген қызығушылықтың
өсуін Алматыда өткен үшiншi Қазақстандық халықаралық КІТF-2007 туристiк
жәрмеңкесі де көрсетiп отыр. Oғaн әлемнiң 33 елiнен 115-тен астам
компаниялар қатысты, оның iшiнде Ресей, Турция, Украина, Тайланд,
Қырғызстан, Корея, Иран, Испания, Греция, Венгрия және Австрияның ұлттық
туристiк әкiмшiлiгi де болды.
2005 жылмен салыстырғанда көрмеге қатысушылардың саны 40-қa, қойылу
тәртiбiнің ауданы үштен бiрге өскен. Сонымен бiрге, көрменің ашылу
салтанатына Дүниежүзiлiк Туристтiк Ұйымның бас хатшысы Франческо Франжиалли
қатысты. Мүның өзi Қазақстанның туристтiк индустриясына назар аударылғанын
куәландырады.
Көрменің нәтижесiнде отандық туристiк фирмалар мен шетелдік
компаниялар арасында қазақстандық туристердi қабылдауға дайындығы туралы
келісімшарттар жасалды. Тағы да бiр маңыздылығы: көрме Қазақстанның
туристiк тартымдылығының өcуіне себеп болды.
Кез- келген ел өзiнiң iшкi және сыртқы туризмiн дамытуға талпынады,
себебi бұл - бiрiншiден, мемлекет қазынасына валюталық түсімді қамтамасыз
етеді, екіншіден, елдің ішінде қаражаттарды шоғырландыру мен туризм
инфрақұрылымның дамуына себеп болады. Әзiрше табысты туризм саласы өзiн өзi
қаржыландыруда, ол жалпы табыс көлемiнiң 34-iн құрайды.
Сыртқы туризм келушi туристердiң аз санын (жалпы ағымның 16%-ын)
алса, туристiк ұйымдардың қызметiнiң табысының 13 %-ын құрайды. Iшкi туризм
жалпы туристтiк ағымның 38 %-ын ала отырып, табыстың 10 %-ын ғана әкеледі.
Елге кез келген шетелдiк бiр туристiң өзi орташа есеппен 700
доллардай соманы жаратады. Қабылдаумен айналысушы фирмаларға көптеген
проблемалармен қақтығысуына тура келедi, алайда олардың турбизнесi ең
табысты болып саналады. Және соңғы уақытта сырттан келушi туризмнiң үлесi
артуда, 2002 жылдың 1 жарты жылдығын 2001 жылдың сәйкес кезеңімен
салыстырғанда, оның үлесi 9 есе өскен, яғни 1652 адамнан 14761 адамға дейiн
өсті. Iшкi туризм бойынша қызмет көрсету саны eкі есе өскен, атап өтсек, 55
687 адамнан 114053 туристке дейiн [12].
Туристiк нарықтa өз үлесi бар фирмалар биылғы жылға үлкен үміт артып
отыр. Өткен жылғы көрмеде олар отандық турөнiмдерiнен пайдалы жерде алым
алуға тырысты. KITF-2006-тe өткен жылдардағы көрмелермен салыстырғанда,
бұл жылы өз елдерінің жоғары сапалы жарнамалаушы материалдарын көбiрек
ұсынған. Ал қазір Қазақстанның туристтік ассоциация (ҚТА) Қазақстанның
туристтiк маршрут жарнамасына шығу үшін электронды түрде басылымдар
дайындауда. Соңғы жылдары халықаралық ірі көрмеде турөнімдерін тура
осындай формада көрсету жүйесi қабылданған.
Туризмге қатысты iс-шаралар ендi ғана жасалынуда. Қазақстандағы
туризмге байланысты кемшiлiктердi былайша қорытындылауға болады:
Сыртқы туризмнiң дамуында визалық процедураларды жеңiлдету бойынша
қабылданған қадамдар айтарлықтай рөл ойнайды. Ендi 54 елдiң азаматтары
Қазақстанға Алматы және Астана әуежайлары арқылы келуiне және виза алу
мүмкiндiктерi бар. ҚТА-ның құрамына кіретін барлық ұйымдар туристердiң iшкi
iстер органдарына бармайтын және өз паспорттарынан бiренеше күнге
айырылмайтындай жағдайды қамтамасыз еткен оңайлатылған түрдегi схемада
шетелдiктердi тiркеудi жүзеге асыруға мүмкіншілік туды.
KITF көpмeci маңызды, бiрақ отандық өнiмдi өндiретiндердiң нарыққа
қатысу деңгейi төмен. Ресейдiң барлық аймағынан турфирмалар келiп қатысады.
Осы көрме туроператорларға өздерiне барлық аймақ бойынша агенттердi таңдау
мүмкiндiктерiн бередi. Алайда, KITF -да мұндай мүмкiндiк жоқ. Бiздiң
туристiк нарықтың ерекшелiгi мынада, яғни турфирмалардың басым бөлiгi
оңтүстiк астанада орналасқан лицензиясы бар 544 тур ұйымдардың 300-i
Алматыда орналасқан. Астанадағы 30 турфирма –және Қарағандыдағы 23 турфирма
туристтiк нарық қызуырақ, ал қалған қалаларда тур ұйымдар айтарлықтай аз.
Сонымен бiрге, KITF-2003-тe көрме ауданының жалға алу төлемі кейбiр
турфирмалардың пiкiрi бойынша айтарлықтай жоғары және осы үшiн де
компаниялар өздерiне ешқандай нақты пайда алмайтын болғандықтан, қатыспау
туралы шешiм қабылдаған. Осы жылы қазақстандық туристтiк нарықтың көлемi
өседi ме, жоқ па, оны жазғы айлар көрсетедi. Тағы да айта кететін жай
Қазақстанның Ресейден артықшылығы жазғы тур сапарларының қысқы сапарлармен
салыстырғанда туристердiң белсендiлiгi жылдан жылға байқалуда.
Келушi тур ағымның 90%-ын iскерлiк туризм құрайды. Жазғы демалыс
маусымы, бұл кезде елге келушiлердiң санының төмендеу ықтималдылығы бар.
Бүгiнгi таңда әлемдегі танымал экологиялық және экстремалдық туризм
шетелдiк туристердiң сұранысына ие. Оларға, мысал ретiнде, Алатау шындары,
Медеу мұз айдыны, Шымбулақта туристiк қызмет көpceтетін компаниялар
құрайды. Бiрақ та, бұл бағыттың қызулығына қарамастан, бұл турлар нарық
көлемiнде көріне алмайды, өйткенi отандық туристiк фирмалар халықаралық
нарықтық өнiмдi жарнамалау және таныту жұмыстары төмен деңгейде жүрiп
жатыр.
Елден демалуға кетушiлер саны баяғыдай келушiлер санынан басым
болуда. 2002 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанға келген туристердің саны
шетелге кеткен қазақстандық туристердің санынан екі есе аз болған. Бiрақ,
бұл қазақстандықтар турист аталғанымен, олардың барлығы дерлік
турфирмалардың қызметiн пайдаланбайды. Мысалы, туристтiк бағыт бойынша
атақты ондық құрамында Германия екiншi орынды алады. Ал, барлығымызға
белгiлi болғандай, мұнда қазақстандықтар демалу немесе экскурсиялық
орындарды көру үшiн емес, автомобильдер тасымалдау үшiн барған.
Қорытындылай келе, Қазақстандағы туристтiк кәсiпорындарының өндiретiн өнімі
орта деңгейлi табысы бар адамдар тұтына алатындай дәрежеде болуы керек.
Сонда ғaнa отандық туристтiк өнім Ресейдегi жаппай туризм түpiнe айналады.
Бiрақ орта деңгейлi табысы бар адамдар Туркиядағы төрт жұлдызды қонақ
үйінде 1 аптада 200 долларға қалуына болады. Бұл дегенiмiз орта деңгейлi
табысы бар адамдардың кез келген өкілі үшiн мүмкiндiктерi бар. Әуе
билеттерi 450 доллар, ал жанұясының 3-4 мүшесi мұндай билеттердi сатып алу
қиын. Сондықтан бұл саяхат мәселесi ұшу құнына тәуелді. Статистика
бойынша, бiздiң туристердiң көпшілігі саяхаттау үшін әуе көлігін
пайдаланады. Осы әуе көлiгi туристерді тасымалдаудың жалпы көлемінің 85%-ын
құрайды. Орта тапты саяхатқа тартудың ең басты факторы болып әуе
билеттерiнiң құны табылады.
Соңғы жылдары шетелдіктердің Ұлы Жiбек жолына деген
қызығушылықтарының артуына қарамастан Қазақстандағы туристiк қызмет әлемдiк
стандарттардан әлде қайда алшақ. Қазақстанда осы туралы былтыр Туркiстанда
өтiлген 1 Tүркі Әлемi Туризм Құрылтайы халықаралық құрылтайда туристік
фирмалардың өкілдіктері талқылады. Шетелдiк туристердiң назарын Қазақстанда
тек қана Ұлы Жiбек жолының аймақтары аудартады. Туристiк бизнестiң
қазақстандық желісі саяхатшылардың талаптарын қанағаттандыруға аз
қабілетті [13].
Қазiргi кезде туризм нарығын бақылау негізінен тұтынушылардың
қолында. Әлем бойынша жалпы турғыдан алғанда жатын орынға деген сұраныстың
артуы, нарыққa ұсынылған саяхат нысаналарының жоғары деңгейлi құрылымға ие
болуы түсінікті жағдай. Елдiң халықаралық туризм нарығында белгiлi болуы
үшiн саяхат нысанасы орын имиджi жасалуы қажет. Имидж ғаламдық тұрғыда
субъективтiк қабылдау болып табылады және тұтынушының мiнезi және сатып алу
шешiмiне әсер етедi.Сондықтан имидж құру, турист шығаратын және де турист
қабылдайтын аймақтарда туристiк қозғалыстың пайда болуында ең маңызды рөл
ойнайтын шарттардың бiрi болып табылады. Қазақстандағы интеграция
қызығушылық әлемдік туризм нарығында адекваттылық стратегияның дамуын,
халықаралық туристік сұраныс құрылымын және әрекеттерінің анықтауын,
туристтiк ағымдағы басқаруын және қалыптасу процесiнде өз орындардың пайда
болуын, туристiк өнiмiнiң механизм және қолайлы құралдарын өндіруін,
туристердің қалаулары мен сұраныстарын толығымен қанағаттандырылуын талап
етеді. Мамандар елдiң туристiк нарығының көлемінің өсуін келер жылға
болжамдауда. Қазақстандық туристiк нарықтың жылдық көлемі әртүрлі
бағалануда. Статистика ішкі қоспағанда, туристiк нарықтың жылдық көлемі 15
миллион долларды құрайды деп көрсетеді. Ал, бұл санды туристік ұйымдардың
басқарушылары 20-дан 150 миллион долларға тең деп, ресми мәлiметтердiң
көбiсiнiң сәйкес келмеуiн түсiндiредi. Қандай жағдайда да биылғы жылы
нарықтың өсу перспективасы байқалуда және де Қазақстанның мұнайлы, яғни
потенциалды бай ел деген имиджiнiң өcyi әлемдiк туристтік нарықта
байқалуда.
Қазақстан Республикасының максаты - елдiң аймақта экономикалық
турғыдан дамуын, Орта Азия Даму Банкiсiнiң рөлiн жоғарылату, көп жақты
кеден ұйымын құру, ортақ егiншілік нарығын құру, ортақ сыртқы экономикалық
саясат пен ортақ тасымалдау жүйесiн құру, ортақ нарықты қалыптастыру және
келешекте ортақ ақша жүйесiн әзiрлеу. Қазақстан үлкен мумкiншiлiктерге ие,
Туркияның Батыс елдерiмен қатынасындағы табысын Орта Азияға дейiн кеңейтіп,
Кавказбен көпiр рөлiн атқаруын қамтамасыз ететін ел болып табылады.
Қазақстанда сауда қарым – қатынастарға байланысты инфрақұрылымға
инвестиция артуда. Туризм саласында кәсiби қызметкерлерi Қазақстанның
туристiк жерлерiн көргенде, ол жерлердің туризм статистикасында жоқтығын
мәлiмдейдi. Сонымен қатар, Қазақстанға бағытталған саяхаттарда 4-5 жұлдызды
қонақ үйлер орын алатыны байқалған. Туризмнің жылдам және турақты өcyiн,
оның қоршаған opтаға, экономиканың барлық секторлары мен қоғамның әл-
ауқатына күштi әcepiн назарға ала отырып, Үкімет Қазақстанның ұзақ
мерзімдік даму бағдарламасында туристiк саланы басымдық ретiнде белгiледi.
Елбасымыз 2006 жылғы жолдауында назарға алғандай Қазақстан – ХХI
ғасырдың сынақтарына қарсы тұруға қабiлеттi әpi ұзақ мерзiмдi ұлттық
мүдделердi қамтамасыз етуге бағытталған, белсендi, жан-жақты және үйлесiмдi
сыртқы саясат құруы тиiс. Ол Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропалық
Одақпен ықтымақтастықты дамыту басым бағыттар болуы мүмкін.
Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерiмен өзара iс-қимылға зор маңыз
берiледi. Сондықтан Қахақстанның туристiк өнімін әлемдiк нарықтағы орнын
анықтау қажет. Жерлерi Ұлы Жiбек жолының учаскесінде сан алуан тарихи
оқиғалардың ғасырлар бойы куәгері ретiнде Қытай мен Еуропаны жалғастырып
жатқандығына қарамастан, Қазақстан әлі де болса, туристiк бағыт ретiнде
әлемге танымал бола қойған жоқ.
Қазақстанның тартымды туристiк беделiн құру тиісті кең ауқымды
шаралар әзiрленудi талап етедi. Беделдi көтерудің негізгі іс-шаралары
Қазақстанның туристік фирмалары мен агенттіктерінің халықаралық туристiк
көрмелерге, жәрмеңкелер мен конференцияларға, оның ішінде Дүниежүзiлiк
Туристiк Ұйым тарапынан өткiзiлетiне қатысуы, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағында осыған ұқсас іс-шаралар ұйымдастыру тиiс.
Қазақстанды Евразияның қоғамдық және мәдени құбылыстар орталығына
айналдыруға ықпал ететін конгрестік туризмді дамытудың маңызы бар.
Туризмдегi халықаралық ынтымақтастық ЮНЕСКО және ДТҰ-ның Ұлы Жiбек жолына
байланысты жобаларын әзiрлеу мен iске асыруға қатысу, шет мемлекеттермен
екі жақты және көп жақты келісімдер жасасу арқылы жүзеге асырылады. Елдің
туристiк беделiн қалыптастыруда Республика аймақтарында және шет елдерде
туристiк ақпараттық орталықтарды ұйымдастыру да маңызды рөл атқарады.
Туристiк ұйымдар мен Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкiлдiктерiнiң
өзара бiрлескен iс-қимыл жасау тәжiрибесiн пайдалануға лайықты назар аудару
керек. Елдiң туристiк әлеуетiн жарнамалауда ұлттық авиа тасымалдаушы мен
басқа да көлiк кәсiпорындары пәрмендi көмек көрсете алады. Шет елде
Қазақстан туралы сапасы жоғары полиграфиялық және аудиобейне жарнама
материалдарын шығару және белсендi түрде тарату қажет. Қазақстанға
туристердi тартуға өлкетану жарияланымдары, жарнама - баспа қызмет, оның
iшiнде туристiк фирмалар мен қонақ үйлердiң жарнама - баспа қызметi өз
ықпалын тигiзедi. Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануға, оның iшiнде
Интернет жүйесiнде Қазақстанның туристiк фирмаларының WEB - сайттарын
құруға айрықша мән беру қажет.
Туристiк ағымды жөнелтушi елдердiң туристiк агенттiктерi мен
бұқаралық ақпарат құралдары өкiлдерiне арнап, Қазақстан бойынша танысу
саяхаттарын ұйымдастырудың тиiмдiлiгi мол болады.
Қолайлы туристiк беделдi құруға Қазақстанда халықаралық дәрежеде әр
түрлі мәдени, спорттық және туристік іс-шаралар өткізуге ықпал етеді..
Қазақстанның туристік беделiн қалыптастыру да есепке алудың
компьютерлендiрiлген бiрыңғай жүйесін іске қоса отырып, Республика
аумағында шетелдiк азаматтардың кipy, шығу мен болуы тәртiбiн, визалық
және кедендiк рәсiмдердi оңайлатудың зор мәні бар.
Сондай-ақ, қонақжай Республика беделiн жасауға туристер жиі болатын
орындарға қазақша, орысша міндеттеріне латын транскрипциясымен қоса
берiлген ақпараттық таблолар мен жазбалардың жасалуы мен орнатылуы өз
септігін тигізеді. Елде халықаралық туризмді одан әрі дамытуды ынталандыру,
мемлекеттің туристік әлеуетінің әлемдік туристік рыногтағы тұсау кесерін
өткiзу жөнiндегi жұмысты күшейту Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 26 қазандағы № 1604 қаулысымен бекiтiлген Қазақстанның туристiк
беделiн қалыптастыру жөнiндегi 2000-2003 жылдарға арналған iс-шаралар
жоспарын iскe асыруды қамтиды. Oған Қазақстанға туристердi тарту жөнiндегi
көпжақты қызмет және халықаралық туристiк рыногы жүйесiндегi елді
интеграциялау кіреді. Туризм дамуына экономикалық түрғыдан қарастырсақ,
оның үш жолы бар: Біріншіден-шетелдік және ішкі инвесторларды жұмылдырып,
туристік құрал жабдықтарды және көлік түрлерін сатып алуымыз керек.
Түркия, АҚШ, Испания, Тайланд мемлекеттері сияқты курорттар мен туристік
демалыс орталықтарын ашып, экологиялық турларды тартуымыз қажет.
Екіншіден-Ірі меншік қаражаты есебінен туризмді дамыту. Бірақ
олардың салған ақшаны қайтарамыз деген сенімдері жоқ.
Үшіншіден-Ол өкімент ақшасын салып, туризм нысандарын игеріп,
туристік маршруттарды көбейту. Соңынан ол турларды , нысандарды меншік
иелеріне көтерме бағамен сату. Бұл жол елге , өкіметке, меншік иелеріне
пайдалы. Осы долды ұстанған Франция, Чили, Польша тез арада туризмді дұрыс
жолға қоя алды [14].
1.3 Қазақстандағы туристік имидждің қалыптасуы
Елдің халықаралық туризм нарығында белгілі болу үшін, көрші елдерден
туристер легін молайту үшін, туристік рекреациялық нысандардың, сонымен
қатар Қазақстан Республикасының имиджі жасалынуы қажет.
Имидж ғаламдық тұрғыда субъективті қабылдау болып табылады және
тұтынушының мінезімен сатып алу шешіміне әсер етеді. Сондықтан да имидж
құру туристерді қабылдайтын аймақтарда туристік қозғалыстың пайда болуында
ең маңызды рөл ойнайтын шарттардың бірі болып табылады.
Туристік рекреациялық орынға деген сұраныстың қалыптасуына көптеген
табиғи, тарихи және әлеуметтік- экономикалық факторлар әсерін тигізеді.
Адамдық факторлардың ішінде құндылықтар, мотивациялар және адамның
психологиялық қажеттілігінен туындайтын жағдайларға байланысты. Е.А.
Блажновтың айтуынша имидж – түрлі құралдарымен тұтынуышы қажеттілігін
сомдау. Мақсат болған жағдайда имидж болады. Туристік имиджі бейленуде
төмендегі мәлеметтерді ескере отырып, Қазақстанның туризмінің әлемдік
денгейде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Туристік қатынастардың қалыптасуының ілімдік жӘне Әдістемелік
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .5
1.1 Қазақстанның туризм
географиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .5
1.2 Халықаралық қатынастар нарығындағы туризмнің ролі
... ... ... ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстанның туристік имиджінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 Ресеймен Туристік қатынастарды қалыптастырудың мемлекет
экономикасындағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...33
2.1 Туристік өнім бейнесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 33
2.2 Туристік имиджді қалыптастыру және басқару
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..39
2.3 Жарнама мен ақпарат жұйесін құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
3 Қазақстан Республикасының туристік қатынастарды қалыптастыру
концепциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...48
3.1 Қазақстан Республикасындағы туристік бизнес қатынастарының
мемлекеттік
реттеулері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ...
... ...48
3.2 Ресеймен туристік қатынастарды, бейнені қалыптастыру және дамытуға
қатысты
ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .60
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 62
КІРІСПЕ
Туризм адамдардың қарым-қатынасын байланыстырады, әлеуметтік шындықты
ойлау қабілетін арттырып, қоршаған ортаның өркендеуіне, мәдениет және
өнердің дамуына және ел экономикасын өркендетуге өзіндік үлесін қосады және
ел имиджін әлемге танытуға мүмкімдіктер береді.
Сонымен қатар ел Президентінің халыққа жолдауында және де ақпарат
құралдары материалдарында соңғы кездері туризм мәселелеріндегі халықаралық
қатынастарды дамытуға деген назар айрықша. Туризм индустриясы шаруашылықтың
бір саласы ретінде бизнес пен кәсіпкершілікті дамытуға танымдылықпен
салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудағы ерекше құрал ретінде
қарастырылуда.
Тарихи мұраларға қызығушылықтың артуы мен туризмнің кең-құлаш жайып
өркендеуінің арасында өзіндік шарты мен өзара байланысы бар.
Мұражайландырылған ескерткіштер туристік материалдар базасы болып туристік-
саяхатқа қатысушылар қатарын көбейтуге ықпал етеді. Тарихи-мәдени
ескерткіштерге байланысты көптеген туристік бағыттар пайда болды.
Шетелдіктерді, көрші жатқан елдерді қызықтыратын, солардың ішінде ең
белгілісі "Үлы Жібек жолы" бағыты, оған көптеген мұражайлар, ескерткіштер,
орта ғасырдың сәулет өнері Түркістан мен Шымкент кіреді. Оңтүстік Қазақстан
өлкесінің өткені қызықты, әрі бай аумақтары жатады. Оған куә көптеген
тарих, археология, монументальды өнер, архитектура ескерткіштері. Қазақстан
жері өзінің ұлан байтақ территориясының барлығымен еліміздегі экономиканы
дамытудағы жүріп жатқан, демократиялық өзгерістерге орай және де соңғы
жылдары еліміздің әлеуметтік- экономикалық жағдайының бір шама оңалуы ел
өкіметінің алдында шикізат ресурстарынан (мұнай газ, темір тағы басқа) гөрі
туризм индустриясының қалыптастыру және Қазақстанның геосаяси жағдайын
пайдалануды дұрыс жолға қою саясаты тұр.
Осы дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: Қазақстанның туристік
қатынастарын қалыптастыру мәселелерін ілімдік және практикалық тұрғыда
сараптай отырып төмендегі міндеттерді шешу:
- нарық жағдайындағы туризм қатынастарына талдау;
- туризм географиясын қалыптастырудағы туристік ресурстар
мәселелерін анықтау;
- Ресей мен Қазақстан арасындағы туристік байланыстар мәселелерін
талдау мен ұсыныстар беру;
- туристік бейнені қалыптастыруға қатысты ұсыныстар беру.
Зерттеу объектісі: Қазақстан Республикасының туристік-рекреациялық
ресурстары мен туристік нысандары және мемлекеттік құжаттар.
Зерттеу тәсілдері: анализ және синтез, статистикалық, ақпарат
құралдары материалдарын сұрыптау, картографиялық тәсіл, туристік
фирмалардың жұмыстарымен танысу.
Тақырыптың өзектілігі: Ілімдік негізде Қазақстан туризмі туралы
деректерді талдау барысында қатынастар түсінігін туризм индустриясында
пайдалану жолдарын көрсету. Туристік өнім бейнесін анықтай отырып,
Республикадағы жарнама мен ақпарат жүйесін қалыптастыру. Еліміздегі
туристік кластерді туристік бейнені қалыптастыру концепциясын жасауда алғы
шарттар берілуі еліміздегі туризм индустриясының дамуына өзіндік септігін
тигізуге тиісті.
Дипломдық жұмыс үш тараудан турады. Бірінші тарау - Туристік
қатынастардың қалыптасуының ілімдік және әдістемелік негіздері. Екінші
тарау - Ресеймен туристік қатынастарды дамыту және оның мемлекет
экономикасындағы ролі. Үшінші тарау - Қазақстан Республикасының туристік
бейнесін қалыптастыру концепциясы мәселелерін қарастырады.
1 Туристік қатынастардың қалыптасуының ілімдік
жӘне Әдістемелік негіздері
1. Қазақстанның туризм географиясы
Еліміздің табиғи-рекреациялық ресурстары өзінің жан-жақтылығымен
ерекшеленеді. Солтүстіктен Оңтүстікке қарай табиғат зоналары: орманды дала,
дала, шөлейт және шөл орналасқан. Республикамыздың оңтүстік-шығысында Тянь-
Шань, Жоңғар Алатауы, Саур, Тарбағатай және Алтай тау иірімдері ұзынынан
жатыр. Күнгей Алатау, Теріскей Алатау, Алатауының жоталары мен Хан Тәңірі
массивінде тау туризмін, тау шаңғысы спортын және халықаралық альпинизмді
дамытуға қолайлы орындар көптеп -саналады. Еңбекшіқазақ, Талғар
аудандарында тау шаңғысы спортын дамытуға қолайлы, тауға өрмелеу мен
альпинизм, тау шаңғысы таризмімен айналысуға жағдай жасайтын қонақ үйлер,
база т.б. жайлар салуға болатын табиғи-рекреациялық комплекстер бар [1].
Елімізде тропиктік және экваторлық климаттық белдеуден басқа
белдеулердің барлығы кездесуі, климаттық факторлар мен минералды су
көздерін, емдік батпақ орындарын қамтитын емдік-ресурстық фонд, емдік-
сауықтыру туризмі мен рекреациялық шаруашылықты дамытады.
Сауықтыру туризмнің ресурстары қолайлы ландшафтық-климаттық
жағдайлармен, жайлы кезеңнің ұзақтығымен, көл-өзен жүйесінің болуымен,
туристік-рекреациялық қызметтің алуан түрлері: қыдыру, суға түсу-жағажай,
су спортын дамытуға арналған орындардың болуымен аныкталады.
Республикамыздың территориясында жыл бойына күн сәулесінің түсу
ұзақтығы да мол болып келеді. Оңтүстікте 3000-дай сағат болса, солтүстікте
2000-нан аса сағатқа созылады. Қолайлы кезеңнің ұзақтығы солтүстік-шығысына
40-50 күндей, ал оңтүстікте 120-150 күндей болып келеді, таулы жерлердегі
сауықтыру туризмін дамытуға қолайлы аймақтардың қысы жұмсақтау болып келуі
(орташа температура 2°С- ден 8 °С – қа дейін), ал жазы құрғақ-ыстық болып
келуі (орташа температура 20-27°С) туризмге өзіндік ықпал етеді [2].
Арал теңізінің оңтүстік жағалауында, Балқаш көлінің маңында және
еліміздің оңтүстік-шығысында қолайлы кезеңнің ұзақтығы 120 күнге ұласады.
Алматының сондай-ақ Аралдың солтүстігіндегі дисскомфорт күндердің ұзақтығы
30 күнге созылса, Оңтүстік Қазақстанда 70, ал Балқаш көлінің маңайында
қолайлы кезең 40 күнге созылады.
Суға түсу-жағажайлық, су-спорты мен қыдырыстық туризм түрлерін
дамытуға өзен-көлдердің тығыз байланысуының ықпалы зор. Біздегі құрғақ
климаттық ауа-райында өзен, көлдік жүйелер нашар дамыған. Солтүстік
аудандарындағы жазықта өзендер 100 км 2-3.5 км ұзындықта таулы жерлерде 20-
40 шаршы км дейін көбейеді.
Тау өзендері су ағысының жылдам болуы және температурасының
төмендегіден спорттық туризмге ғана жайлы болып отыр. Ішкі тау өзендері
Шарын, Шелек, Ақсу, Қаратал, Ертіс, Іле, Сырдария өзендері су туризмін
дамытуға мүмкіндіктері зор.
Республикамыздың көлемінде ірі-ірі теңіз, көлдерді Каспий, Арал
теңіздері мен Балқашты қоспағанда ірілі-уақты 48 мың көлдер бар. Алакөл,
3айсан, Балқаш көлдері мен Қапшағай, Бұқтырма, Шардара су қоймаларында
туризмнің спорттық және суға түсу жаға-жайлық түрлерін дамытуға қажетті
бірден-бір қолайлы жағдайы бар.
Минералды сулар гидрогеологиялық ресурстардың ішіндегі емдік қасиеті
жөнінен жоғары бағаланады. Бүгінгі күндері елімізде минералды судың 500-дей
көздері табылып, 120 емдік батпақтар табылған.
Қазақ халқының құс салып, құмай тазымен аң аулау түрлерін, оқу-
танымдық, оқу-ағартушылық, лицензияланған спорттық-аңшылық түрлерді
дамытуда, еліміздегі табиғат саябақтары, қорықтардың табиғат
ескерткіштерінің сондай-ақ мемлекеттік және
Сурет 1- Баянауыл табиғи ұлттық паркі [44]
кез-келген аң аулау шаруашылықтарының шектеулі болса да, өзіндік
ерекше мүмкіндіктерге ие.
Орманды дала және таулы аймақтар жануарлар әлеміне өте бай.
Мемлекеттің табиғи-қорықтық қорындағы ерекше қорғалатын аймақтардағы
туристік кызметтің құқықтық, экономикалық, әлеуметтік ұйымдастырушылық
негіздері Қазақстан Республикасының "Ерекше қорғалатын табиғат аймақтары"
Заңында қарастырылған. Тарихи мәдени туристiк-рекреациялық ресурстар, үлкен
мәнге ие. Тарихи мәдени объектілері мен комплекстер алғашында туристік
қызметті ұйымдастыруға қажетті жағдайларының бірі болып есептелінеді.
Туристік — рекреациялық ресурстар тарихи категория болып саналады, оның
дамуы туристік қызметке жаңа тарихи-мәдени сипаттағы объектілерді тарту
қажеттілігінен туындайтын рекреациялық тұтынумен рекреациялық сұранымның
көлемі мен құрылымының өзгеруіне байланысты болады [3].
Қазақстан жеріндегі көшпенділік пен отырықшылық өркениетінің
геосаяси, география жоне тарихи кеңістіктеріндегі түркі тілдес халықтардың
тарихи-мәдени мұралары, ескерткіш кешендерін республикамыздың туристік-
рекреациялық ресурстарына жатқызуға болады.
Республикамыздың Зандарындағы терминологиялық құқықтық жайлар
рекреациялық ресурстар төңірегіндегі терминдерді қолдануға мүмкіндіктер
береді. Осыдан келіп тарихи-мәдени мұралардың туристік рекреациялық
ресурстарына жататын объектілер мен оның түрлеріне жоғарыда аталған Занда
белгіленген жайлар жатқызылады. Онда "тарихи-мәдени мұралардың объектісі"
болып бүтіндей немесе келісілген бөлікте: материалдық тарихи айғақтар
қосылады. Олар:
1. қозғалмайтын, оның ішінде: жекелеген, - архитектура,
монументальдық өнер туындылары мен объектілері, археологиялық сипаттағы
элементтер мен қүрылымдар. Көне жазулық материалдар, ғылыми және техникалық
туындылар, тарихи және мемориалдық мәні бар үйлер, ғимараттар:
кешенді объектілер-кала құрылысы өнер туындылары (архитектуралық
ансамбльдер мен кешендер, тарихи қалалар мен елді мекендер, кала бөліктері
кварталдар, көшелер, кала құрылысы құрылымының элементтері) бау-бақшалық,
саябақтық өнер туындылары, тарихи зираттар, тарихи әртүрлі орындар жатады;
2. қозғалатын, оның ішінде жекелеген объектілер-археологиялық
мұралар, көне заман заттары, бөлшектелініп кеткен қозғалмайтын
ескерткіштердің бөліктері, антропологиялық және этнологиялық материалдар,
тарихи құнды заттар, кескіндеме, графика, қолданбалы қолөнердің көркем
туындылары, кино және фото өнерлері, сирек кездесетін қолжазбалық және
баспалық құжаттар кинофото және видео құжаттар, дыбыстық жазбалар: кешенді
объектілер, жекелеген объектілердің элементтерінің тарихи негізінде
калыптасқан кешендер, қорлар мен коллекциялар, тарихи мәні бар
жаратылыстану-ғылыми құндылықтар кешені, қоры мен коллекциялары:
материалдық емес тарихи айғақтар: адамзаттық қауымдастағы дәстүрлі-тарихи,
мәдени, діни, түрмыстық, шаруашылықтық: жергілікті сөйлеу ерекшеліктері
(диалектілер) мен аз халықтардың тілі, тарихи жер атаулары болып бөлінеді.
Қазақстандық туризм жүйесінің англосаксондық туризм моделінен
айырмашылығы, оның территориясы арқылы халықаралық мәні бар, туристік-
рекреациялық ресурстарының тарихи-мәдени кешендері орналасқан, Ұлы Жібек
жолының Қазақстандық бөлігінің немесе Солтүстік Түрік бөлігі деп аталатын
жол бөлгінің өтуі жатады. Қазақстан Республикасының "Ұлы Жібек жолының
тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес мемлекеттердің мәдени
мұрасын сактау мен сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау" атты
мемлекеттік Бағдарлама концепциясына сүйене отырып, тарихи-мәдени
мұралардың туристік рекреациялық ресурстарын халықаралық және республикалық
маңызы бар ресурстар деп екіге бөлеміз.
Халықаралық маңызы бар тарихи-мәдсни мұралардың туристік-рекреациялық
ресурстарына Жібек жолы бойындағы этно-мәдени арсеналдарды, Түркістанның
орталықтарындағы бірегей тарихи-мәдени объектілер мен тарихи кешендерді
жатқызамыз.
Ұлы Жібек жолы мен оның тармақтарындағы орналаскан тарих, археология,
этнография, архитектура, қала қүрылысы мен монументальдық өнер
ескерткіштері ежелгі қазақ жеріндегі көшпенділік және отырықшылық-жер
әндеушілік өркениеттің материалдық және рухани мәдениетінің тарихи-мәдени
мұраларының бірегей туристік нысандары. Қазақстанның тарихында отырыкшылық-
жер өндеушілік негіздеп "қалалық" өркениеттің архитектуралық- өндірістік
және этномәдени ортасы тарихи мәдени мұралардың бай туристік-рекреациялық
ресурстарын қалдырды. Тарихтың кейінгі кезеңін қамтитын бұл өркениет
ішінара немесе толығымен сақталған, қозғалмайтын және қозғалмалы жекелеген
және кешенді ескерткіштерді, сондай материалдық тарихи айғақтарды камтиды.
Тарихи ескерткіштер Қазақстан халқының өмірінде ерекше орын алатын
тарихи оқиғаларды, мемлекет құру мен қоғамдық құрылысты дамытуға қатысты
бұқаралық әрекеттер соғыс қимылы болған жерлерді, дипломатиялық қарым-
қатынастар өткізілген орындарды, сондай-ақ ғылым, мәдениет және халықтық
тұрмысын дамытуға қатынасқан тарихи тұлғалар мен халықтық батырлардың, өнер
әдебиет, ғылымға еңбегі сіңген қызметкерлердің өмірін еске ала отырып, сол
нысандарды сақтау және қалпына келтіру:
Археологиялық ескерткіштер-ескі қаланың орны, ішінара аталған ежелгі
қосындар және соғысуға кажетті орындардың сақталған элементтері, ежелгі
елді мекендердегі тарихи мәдени топтардың учаскелері, қарауылдық және
қорғаныстық ғимараттардың негізінде әскери-әкімшілдік және сауда-қолөнердің
таудағы ескі кен орындары мен балқыту өндірісі мен қолөнер, суландыру
жүйелері, керуен жолдары: ескі молалар, тас мүсіндер, ескі заттар,
теңгелер, мөрлер мен тұрмыстық әдет-ғүрыптарға қатысты жекелеген бұйымдар
тобын құрайды.
Еліміздің территориясында бүгіндері мекендейтін түркі тілдес
халықтардың тарихи шоғырлану жүйесінің археологиялық және архитектуралық
ескерткіштері, халықаралық және ұлттық маңызға ие кайталанбас кешеннің
мемлекеттік бағдарламасының көлемінде, сол мұралардың кейбір бөліктерін
туристік-рекреациялық ресурс ретінде пайдалану, біздің елімізде әлемде
теңдесі жоқ туризм жүйесін құруға мүмкіндік берері анық. Осыдан келіп
тарихи-мәдени мұралардың туристік-рекреациялық ресурстарын көшпенді діни-
этнографиялық және отырықшылық жер өңдеушілік "қала" мәдениет ескерткіштері
деп екіге бөлуге болады.
Көшпенді – діни этнографиялық мәдениет археологиясының
ескерткіштеріне: діни ғимараттарды мазарлар мен кесене, тасқа салынған
суреттер, шеберханалар мен тау кен орындары және мұнаралар жатады.
Олардың ішіндегі ең танымалдары Аңырақай шатқалындағы қола дәуірінің
мұрасы Таңбалы мен оның петроглифтерін, Көксу өзенінің бойындағы Ешкі
өлместегі (б.д-Д. 3 мың жылдық пен 8 ғ. аралығында), Жетісудың батысында
орналасқан Қарғалыдағы (б.д.д. 2-1 мың жылдықта) Шымкент маңындағы
(Бүргүлік) петроглифтерді айтуымызға болады [4].
Туристік мақсаттағы маңызды объектілердің негізгілеріне: Іле, Шу,
Талас аңғарлары мен Отырар, Сырдария алқаптарындағы қала мәдениетінің
шоғырланған жүйесін, Шу өңіріндегі бекіністі елді мекендер, Таластағы
Тереңқара (б.д.д. 10-8 ғғ.) елді мекендерін Сыр бойы және Отырар
алқаптарындағы алғашқы қалалар жүйесін: Жетісу аймағының Солтүстік-
Шығысындағы б.д.д.9-8 ғасырларға жататын елді мекендерді: Алматы қаласы мен
облыс көлеміндегі қалаларды: әртүрлі тарихи кезендердегі қалаларды: Құлан,
Мерке, Жаркент, Түркістан, Сауран, және т.б.калаларды: ежелгі діни
ғимараттар мен бүгінгі тарихи кезеңдерде салынған діни ғибадатханаларды:
Тараз қаласындағы зороастризм храмдық кешендерін, Тектұрмас несториандық-
буддистік зираттарды (8-12 ғғ.) Лепсідегі несториандық елді мекендерді
(б.д.9-10ғғ.), 10-12 ғасырлардағы мұсылмандық архитектуралық
ескерткіштерді, Ақыр таш (б.д.8-12 ғғ.) Өрнек (б.д.10-11 ғғ.) мешіттерін
Сүмбе қыстағының маңындағы буддистік монастырьды 19-20 ғасырлардағы
христиандық шіркеулермен қоса үлттық мақтаныштарымызды Арыстанбаб, Қожа
Ахмет Яссауи кесенелерін бөле жарып айтуға болады. Отырықшылық-жер
өңдеушілік-"қалалық" өркениет мәдениетіне төмендегі этнографиялық
ескерткіштерді жатқызуға болады: Елді мекендер, қалашық пен ескі
калалардағы әскери-әкімшілік, үйлердегі шаруашылықтық әдет-ғүрыптарды және
тұрмыстық, сондай-ақ қолөнерлік тәртіптерді сақтайтын сыртқы бейнесі мен
ішкі құрылымын: Еңбек құралдары мен оның нәтижелерін: Киім, әшекей, қару-
жарақтарды: Халықтық қолөнер, сәндік-қолданбалық және көркем шығармашылық
өнер туындылары бұйымдарды: Ат әбзелдері мен теріден жасалған жабдықтарды:
Музыка, әскери дабыл, би, салт дәстүр, әдет-ғүрыптарды: Ежелгі шоғырланған
жүйедегі этномәдени процесстерді идеялық-мәндік негізін көрсететін өмір
сүру салтын, философиясын, дінін, мәдениетін растайтын жазба және ауызша
деректер Туризмнің әлеуметтік-мәдени ресурстарына шартты және әлеуметтік-
мәдени сервистің барлық объектілерінің одан әдейілеп жасалынбаған, тарихи-
мәдени мұра ресурстары мен кәдімгі табиғи ресурстарды қоспағандағы,
туризмнің индустриясы мен инфрақұрылымының барлығын жатқызуға болады.
Туризмнің әлеуметтік-мәдени ресурстарын кең көлемде қарастырғанда, оны
экономикалық, қолдан жасалынған табиғат кешендерін, қайта жандандырылып,
түгелдей қалпына келтіріліп қайтадан салынған тарихи-мәдени объектілер,
туризм индустриясы мен инфрақұрылымын дамытудағы орны ерекше еңбек,
финанстық және өндірістік ресурстары мәнінде түсінуіміз кажет. Егер де
табиғи жаратылған рекреациялық ресурстар арзан болып келсе, қаржы жұмсауда
сақтау мен қорғау қалпына келтіру жұмыстары үшін тарихи мәдени мұра
ресурстарына белгілі-бір дәрежеде ғана қаржы жұмсалады, ал әлеуметтік-
мәдени ресурстар өте күрделі көлемде капитал мен инвестицияны, еңбек етуге
керекті, қаржылық және өндірістік күштерді қажет етеді. Оларсыз туризм
индустриясының негізгі элементтерін: тасымалдауды, орналастыруды,
тамақтандыруды және сауықтар ұйымдастыруды, сондай-ақ туризмнің
инфрақұрылымын дамыту мүмкін емес. Қазақстан Республикасы Президентінің
Қазақстан халқына жолдаған "Қазақстан-2030" жолдауында шешілуге тиісті
басылымдықтардың қатарына жұмыссыздық пен кедейшілікке карсы күрес
жаткызылған, қызмет көрсету, әсіресе туристік кызмет көрсетуге қатысты
міндеттерді қарқынды түрде шешу қарастырылған. Осыған байланысты:
халықаралық көлікті (сауда байланысын, сондай-ақ ТрансАзия магистралі
бойынша транзиттік жүктер (және жолаушылар тасымалын) ағынын қамтамасыз
ететін теміржолдың негізгі бағыттарын қайта жабдықтау модернизациялау:
халықаралық тасымалдарды қамтамасыз ететін автомобиль жолдарын
дамыту, жылдам жүруге лайықталған жол бөліктерін салу мен ондағы
көрсетілген сервистік қызметті халықаралық деңгейге жеткізу [5].
Туризмнің әлеуметтік сұранымы мен мақсатына сай қонақ күтуге қатысты
адамдардың қолдан жасаған объектілеріне: Жол бойы коммуникациясын қамтитын
тасымалдау қүралдары: авторесурстерге сервистік қызмет көрсететін
объектілері бар автомобиль жолдары: транзиттік-сервистік қызмет көрсету
объектілері бар, республикалық және халықаралық маңызы бар теміржолдар мен
авиалиниялар: туристерді қабылдап көрсететін транзиттік пункттері бар
автовокзалдар, темір жол вокзалдары, теңіз өзен порттары, аэропорттар.
Туризмдегі орналастыру қүралдары: қонақүйлер, отельдер, мотельдер,
флотелдер, пансионаттар, қонақ күтетін үйлер, жастар үйі (хостел) демалыс
үйлері, кэмпингтер орналастырудың экзотикалық қүралдары: биік алпілік пана,
жеңіл верандалы жайлар, киіз үйлік қосындар, доңғалақты арбалар, туризм
мақсатына сай көшпенділік тұрмыс атрибуттары, тамақтану қүралдары мен оның
объектілері, ресторандар, кафелер, барлар, асханалар, буфет, кәуәп жейтін
орындар бұқаралық туристерді автоматтандырылған түрде тамақтандыру. Ұлттық
асхана мекемелері: жаңадан салынған және қайта өңделген объектілер мен
туристік-этнографиялық орталықтар: көшпенді өркениеттің діни объектілері
мен арнайы жабдықталған қажылыққа баратын орындар: мерекелік салт-
дәстүрлік, тұрмыстық рәсімдер драматургиясының туристік этнографиялық
орталықтары: сувенирлік, ескерткіш бұйымдар жасайтын қолөнер шеберханалары:
ағарту мен ойын-сауық құралдары, мәдени-думандық және музейлік объектілер,
театрлар, көрме залдары, кітапханалар, филормониялар, концерттік залдар,
ойын-сауықтық мекемелер, стадиондар, тотализаторлар, клубтар, казинолар,
ұлттық-мәдәни орталықтар, сурет галереялары, халықаралық фестиваль,
конкурс, бұқаралық мерекелер мен шерулер, ойындар, референдум, форумдар
және т.б. сауықтық қызметті ұйымдастыру объектілері жатады [6].
"Ұлы Жібек жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркі тілдес
мемлекеттердің мәдени-мұрасын сақтау оны сабақтастыра дамыту, туризм
инфрақұрылымын жасау" мемлекеттік іске асырушы азаматтар жекелеген
субъектілер тарихи объектілерді көркейтіп қолдандырғанда, әлеуметтік-мәдени
сервис қызметін көрсететін орындарды қайта жабдықтағанда, архитектуралық
құрылыстары қызметінің құқықтық негіздерін реттейтін Қазақстан Рсспубликасы
сәулет және қала құрылыстары жайындағы" Заңның төмендегідей принциптеріне
сүйену қажет.
Сәулет қала құрылысы мұраларының құндылықтарын сақтау, сәулет
пен қала құрылыстарында ұлттық дәстүрлерді дамыту. Туризмді дамыту
мақсаттарында және әлеуметтік мәдени сервис обьектiлерiн салғанда, оның
инфрақұрылымын дамытуда саулет-қала құрылысы қызметінің негізгі бағыттарын
осы Заңның 2 бабына сай төмендегіше белгілеуге болады. Туризмді дамыту
мақсатында жұмыс істеп тұрған аймақтар мен территорияларды жобалау, салу
және қайтадан қалпына келтіру: ҚР "Тарихи мәдени мұраларды, қала қүрылысы,
сәулет және монументальдық өнер ескерткіштерін ландшафтарды сактау, қалпына
келтіру және қорғау: саноторилік-курорттық және басқа рекреациялық
территорияларды жоспарлы түрде үйымдастыру.
Ғимараттар, сәулеттік ансамбльдер, саябақтар қозғалмайтын тарихи-
мәдени ескерткіштер коммуникациясының инженерлік жабдықтары, көркейту мен
көгалдандыру сәулет қала құрылыстарының объектісі болып саналады.
Қазақстан Республикасының туризм жүйесін дамытудың ұзақ
мерзімдік жобасын іске асыру табиғи рекреациялық ресурстарды, тарихи-
мәдени мұра ресурстарын пайдалануда, туристік орталықтарды
орналастыруда, республикалық, халықаралық және жергілікті маршруттардың
бойынан әлеуметтік-мәдени объектілер салуда, туристік кызметті
ұйымдастырушылық құқыктық жағынан қамтамасыз етудің зандық базасын жасауда,
сондай-ақ мемлекеттік және мемлекеттік емес құрылымдардың өзара әрекетін
басқаруға катысты жан-жақты ойластырылған шешімдерді қажет етеді. Туризм
инфрақұрылымын қалыптастыру Қазақстанның географиялық орны мен соңғы
жылдардағы мемлекет тарапынан қабылдаған әрүрлі қаулы қарарлармен
шектеліп қана қоймай, жергілікті әкімшіліктер тарапынан қабылданған
бағдарламаларға сұйенеміз. Тек қана Ұлы Жібек Жолы трассасы бойынша
Пекин қаласынан Тегеранға дейінгі аралықтағы темір жол қатынансын
жолға қоя отырып , жол бойындағы туристік экскурсиялық нысандарды да
пайдаланамыз. Бұл жоба Ресей және Қытай мемлекеттерімен бірлескен
Қазақстанның қатысуымен өтетін халықаралық туристік жоба болып
табылады [7].
Бірінші тақырып бойынша Қазақстанның географиясына шолу
жасау барысында жинақталған материалдар келесі бөлімдерде шешімін табу
мақсатында туристік өнім, жарнама арқылы Қазақстанның имиджін
қалыптастырып, болашақ Ресеймен қарым қатынасты жандандыру жолдары
тексеріліп талдануы қажет.
1.2 Халықаралық қатынастар нарығындағы туризмнің ролі
Туризм - демалыспен, бос уақытпен, спортпен, сондай-ақ мәдениетпен
және табиғатпен тiлдесумен тiкелей байланысты, жеке және ұжымдық толық
жетілудiң жолы ретiнде жоспарлануы және тәжiрибеге енгiзiлуi тиiс қызмет.
Туризм әлемдік экономикада басты рөлдердің бiрiн атқарады.
Дүниежүзiлiк туристiк ұйымның (ДТҰ) деректерi бойынша ол әлемдiк жалпы
ұлттық өнімнің, 110 бөлiгiн, халықаралық инвестицияның 11 %-нан астамын,
әлемдiк өндiрiстегi әрбiр 9-шы жұмысшы орнын қамтамасыз етедi. Туризмнiң
қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе жатқан қызмет
көрсетулердiң халықаралық сауда сегменттерiнiң бiрi болып табылады.
Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль экспортының
табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi.
Қазiргi туризмнiң дамуы еңбекшiлердiң жыл сайынғы ақылы еңбек
демалысына шығуына байланысты, әр адамның демалуға және бос уақытын
өткiзуге негiзгi құқығын танудың негiзi болып табылады. Ол жеке адамды,
адамдар және халықтар арасындағы өзара түсіністікті дамытудың факторына
айналды. Туризм жалпы алғанда мемлекеттің экономикасына үш оң нәтиже
бередi:
1. Шетел валютасының құйылуын қамтамасыз етедi және төлем теңгерiмi
мен жиынтық экспорт сияқты экономикалық көрсеткештерге оң ықпал жасайды.
2. Халықтың жұмыспен қамтылуын көбейтуге көмектеседi. ДТҰ мен
дүниежүзiлiк туризм және саяхат кеңесiнiң бағалауы бойынша туризм
өндiрiсiнде құрылатын әрбiр жұмыс орнына басқа саласында пайда болатын 5-
тен 9-ға дейiн жұмыс орны келедi екен. Туризм тура немесе жанама түрде
экономиканың 32 саласының дамуына ықпал жасайды.
3. Елдің инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдеседi.[8]
Қазақстан тәуелсiздiк алғанға дейiн туризм басқа да экономика салалар
сияқты орталықтан қатаң регламенттелді. Туристтік қызметтегі КСРО-ның
негiзгi аймақтары: Кавказ, Қырым, Балтық өңірі, Ресейдiң, Орта Азияның
тарихи орталықтары болды. Сонымен бiрге, Қазақстанның бiрқатар саулет,
археологиялық, мәдени ескерткіштері мен табиғи көрнекті жерлерінің тарихи
мәніне іс жүзінде жарнама жасалмады және сұраныс болмады. Қазақстанда
туризм өндiрiсiнiң дамымай қалуының бiр себебi- экономика саласы ретінде
онымен мемлекеттік деңгейде тiкелей айналыспады. Туризмдi аумақтық
ұйымдастыру және мемлекеттiк емес туристiк құрылымдарды кешендi болжауға,
ұзақ мерзiмдi жоспарлауға назар аударылмады.
Туризм табысының үлкен бөлiгi жергiлiктi бюджетке түсетiндiгiне
қарамастан, жергiлiктi басқару органдарының тарапынан туристтiк қызметтi
басымдық деп танымауы саланы дамытуды тежеушi фактор болып табылады.
Өте бай, табиғи байлықтар мен мәдени құндылықтарға ие Қазақстан
тәуелсіздігін алғаннан соң туризмге мән бере бастады. Әлемдiк нормативтердi
қамтитын туризм саласына байланысты жарғы 1992 жылдың 13 тамызында
Қазақстан парламентi тарапынан қабылданды. 1993 жылы ДТҰ-на мүше болған
Қазақстанда туризм өнеркәсiбiн жетiлдiру мақсатында Ұлттық бағдарлама
қабылдаған болатын. Қазақстан бiрнеше елдермен туризм ынтымақтастығы
келiсiм шарттарын жасасты. Туризм саласы осы уақытқа дейiн туризм және
спорт департаментi тарапынан реттелiп отырды, кейінгі кезде Сауда және
Индустрия Министрлiгiне тиесiлi болды, ал жақында жеке Туризм және Спорт
Министрлігі болып қайта құрылды.
Қазақстандағы туристік қатынастардың тарихи алғышарттары б.ж.д.
үшінші мыңжылдықта қалыптаса бастаған Ұлы Жiбек жолының қалыптасуы мен
дамуы болып табылады. Қазақстанның Мемлекеттік бағдарламасында Ұлы
Жiбек жолы бойындағы тарихи орталықтарды жандандыру, түpiк мәдениетіне
қатысты мәдени құндылықтарды қорғау мен дамыту, туризм инфрақұрылымын
жаңарту мәселелері және 2030 жылға дейiн туризм даму жоспары
қарастырылған. Аталмыш iс-шаралар Елбасының 1998 жылғы 27 қаңтардағы 3859-
шы қаулысымен іске кірісті. Бұл іс-шаралардың жүзеге асуы үшін Қазақстан
Республикасының Үкiметiнiң 1998 жылғы 10 тамыздағы 758-шi акционерлiк
кәсiпорынның құрылуы ұйғарылған.
2000 жылғы 29 желтоқсанда қабылдаған 1947-шi Саяхат өнеркәсiбiнiң
дамуына байланысты iс-шаралар атты үкімет шешімі және Қазақстан
Республикасының туризмге қатысты заң жобалары Парламент қарауына ұсынылған
және 2001 жылдың шiлде айындағы жаңа Туризм жоспарында Қазақстан
экономикасында туризмнiң құқықтық, экономикалық және ұйымдық негiздерi
қаралған .
Сонымен қaтаp, туризм саласындағы ынтымақтастық туралы халықаралық
келісімдер жасауы болды. Бірқатар келісімдердің шет мемлекеттердiң
Қазақстанның туристiк әлеуетi мол көріністі серіктес ретінде тану
бастамасымен болғандығын көрсетеді. Бұл салада Қазақстан көрші жатқан
елдермен Қытай, Ресей, Орталық Азия елдерімен туристік ынтымақтастық
одақ құрулары геосаяси тұрғыдан қажет [9].
Қазақстан туризмінің қазіргі жағдайын ДТҰ-ның ұсыныстарына
байланысты, отандық турөнімнің 2 базалық құрамдас бөлігін баса көрсетуге
болады: 1. Жiбек жолы бойындағы мәдени туризм, яғни, зиарат ету және
дәстүрлi туризм. 2. Экологиялық, оқиғалы туризм, яғни, рафтинг, сафари,
тренинг, аңшылық, балық аулау.
Бұл ретте экологиялық, оқиғалы туризм үшiн Жiбек жолы бағытымен
өтетін ресурстары бар аймақтарды, яғни Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан,
Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстарын атап өтуге болады. Көрсетiлген бұл
облыстарға сәйкес l-шi кезекте игерiлетiн мынадай аудандар мен орталықтар
анықталады:
1. Iле (Алматы қаласы, Түрген селосы, Ecік қаласы, Талғар қаласы,
Қаскелен қаласы, Ұзынағаш ауылы, Қапшағай қаласы);
2. Солтүстiк Тянь-Шань бөктерi (Кеген ауылы, Нарынқол ауылы, Жалаңаш
ауылы, Шоңжы ауылы, Көлжат ауылы);
3. Жаркент және Талдықорған (Жаркент қаласы, Көктал ауылы, Басшы
ауылы, Текелi қаласы, Талдықорған қаласы, Жаркент Арасан курорты);
4. Балқаш (Балқаш көлi және Балқаш өңіріндегi ауылдар);
5. Солтустiк Жонғар (Достық ауылы, Алакөл маңы, Лепсi ауылы, Лепсi
өзенінің маңы, Жарбұлақ ауылы, Көптұла ауылы, Сарқанд қаласы, Арасан Қапал
курорты);
6. Жамбыл (Тараз қаласы, Мерке ауылы, Мойынқұм ауылы);
7. Tүркістан (Tүркістан қаласы, Тұтпан ауылы, Отырар ауылы, Шәуiлдiр
ауылы, Баба-Ата ауылы, Кентау қаласы, Шаян ауылы);
8. Сайрам және Шымкент (Шымкент қаласы, Сайрам ауылы, Арыс қаласы,
Шардара қаласы, Сарыағаш қаласы, Ленгр қаласы, Ванновка ауылы);
9. Жоғары Бұқтырма (Қатон Қарағай, Берiл ауылы, Рахманов курорты,
Марқакөлдiң маңы);
10.Маңыстау (Фетисова ауылы, Aқтay қаласы, Ералиев Құрық ауылы).
Туристік қызмет туралы заңда көрсетілген деректерде Солтүстік
Қахзақстан мен батыс өңірдің Ресеймен қатысты аумақтық территориялық
ресурстар қарастырылмаған [10].
Археологиялық жаңалықтар бұл жерде көне дәуірлерден бері
мәдениеттiң үстемдiк құрғанын керсетедi. Бұл байтақ далада тiршiлiк еткен
сaқтap, ғұндар, үйсiндер, қаңлылар, көктүpiктep, түргештер, қарлұқтар,
оғыздар, қимақтар, қыпшақтар, қарахандықтаp сияқты көне түpік қауымдары мен
мемлекеттерi дамыған мадениетке ие еңбектер мен кұжаттар қалдырған. Аталмыш
мемлекеттер түрлi басқа мемлекеттермен саяси, экономикалық, мәдени
байланыстар құрып, колөнер мен сауда-сатықтың дамуына себеп болған.
Қазақтар бұл жерде аталмыш тарихи мирастардың қожайыны ретiнде өмip сурген
ең түpiк руларының бiрi ретiнде танылады. Қазақстан табиғи, географиялық
және мәдени ресурстарымен маңызды туризм потенциалдарын құрайды. Бұл
тұрғыда келесі аумақтар ерекшеленеді:
1. Оңтүстiк Қазақстан (Алматы, Жамбыл, Оңтүтiк Қазақстан, Қызылорда
аймақтары): Бұл аймақтар тарихи құндылықтаp тұрғысынан өте бай және Таразда
Айша бибi, Қарахан, Бабаджа Хатун, Сыпатай батыр; Түркiстанда Қожа Ахмет
Ясауи кeceнeci;
Алматыдағы Жетiсу, Шарын каньоны, қорғандар, Әулие ағаш, Жаркент
мешiттерi, Мемлекеттiк мұражай, Ұлттық аспаптар мұражайы, Жеңіс ескерткiшi,
Ботаникалық саябақтар, Жайкөл көлi, Синегорие сарқырамасы және Байқоңырдағы
ғарыш айлағы назар аударады. Сонымен қaтap, аймақтың ауа райы мен табиғи
ерекшелiктерi демалуға, аң аулауға, шаңғы тебуге мүмкiндiк бередi.
2. Батыс Қазақстан (Ақтөбе, Атырау, Маңғышлақ, Батыс Қазақстан
аймақтары): Бұл аймақ Каспий теңiзi, Едiл және Жайық бассейнiнде, Европа
және Азия бөлiктерi арасында орналасқан. Бұл аймақ әлемнiң екінші төменгі
нүктесі болып, теңіз деңгейiнен 132 метр төмен орналасқан. Карақия және көз
жауын алатын жартастар орналасқан. Сонымен қатар, бул аймақ аң аулауға,
балық аулауға және су спорттарына қолайлы орын болып табылады. Маңғыстау
мен Үстіртте қазақ дастандарына байланысты көптеген тарихи жерлер
орналасқан.
3. Солтүстiк Қазақстан (Ақмола, Қостанай, Солтүстiк Қазақстан,
Павлодар аймақтары): Бұл аймақтың ауа райы шарттарымен табиғаты демалуға
өте жайлы. Баянауыл, Мұялды, Көктау шипа сулары, Қорғалжын және Наурызым
қорықтары маңызды. Баянауылда табиғи саябақ орналасқан және бұл аймақ тау
спорттарына қолайлы.
4. Орталық Қазақстан (Қарағанды аймағы): Бұл аймақта әлемнiң ең ipi
көлдерiнiң бiрi Балқаш көлi, Қарқаралы орманды және таулы аймағы
орналасқан. Аймақтағы археологиялық-этнографиялық құндылықтарды қамтитын
тарихи жерлер зиарат жасауға қолайлы.
5. Шығыс Қазақстан: Бұл аймақ Алтай таулары, Eртіc өзені және
көлдерiмен әйгiлi. Өте бай өсiмдiк жамылғысына және қорғауға алынған сирек
кездесетiн аңдарға ие, бұл аймақтағы Зайсан, Марқакөл, Алакөл, Cұсқан
көлдерi мен Eртіic өзендерi туристiк орындар болып табылады. Сонымен қaтap
Семей аймағы Ұлы ақын Абай Құнанбаев пен жазушы Мұхтар Әуезовтың туған
жерлерi болғандықтан, бұл аймақ тартымды ерекшелiкке ие. Сонымен,
халықаралық туристтiк нарық миллиардтаған айналымы және қатаң
бәсекелестiкте орасан зор механизмдi бiлдiредi. Сондықтан, l-шi кезекте
мiндет- Қазақстанға тән ерекшiлiгi бар және сұраныс болатын туристiк өнiмдi
анықтау болып отыр. Cоған байланысты нарықтың қандай сегменттерінде
қазақстандық тур өнімнің жарқын болашағы бар eкeнi көpiнетін болады. Осы
тұрғыда Қазақстанның Ресейліктер үшін ұсынатын туристік өнімдері
әдебиеттерде қарастырылмағандығы анықталып отыр [11].
Қазақстан деген фирмалық атауы бар турөнімді жылжыту, оның барлық
компоненттерiн нақты анықтауды және рынок сегментіндегі орналасуын
iздестiру, мақсатты нарықтарды, атап өтсек: Ресей, Қытай, Орталық Азия,
Англия, Германия, Жапония және т.б. нарықтарды iздестiрудi талап етедi.
Көптеген еуропалықтар, американдықтар өздерiнiң демалыстарын алдын-
ала жоспарлауға үйренген, алайда Ирактағы соғыс көптеген елдерге саяхатқа
шығуды тежедi. Атиптiк пневмония еуропалықтарға саяхат алдында қорқыныш
ұялатып және бағытты жапты. Осы жазда Турция, Испания, Кипр, Греция,
Тунистiң және тағы басқа елдердiң курорттары тек қaнa ТДМ-ның туристерiне
ceнім артты. Себебi оларды халықаралық тұрақсыздық пен індет қорқыта
алмайды, яғни, саяхатқа деген қызығушылығы асып, оларды асықтыра түседі.
Бұл жылы жасалған бағдарламалардың артуы өз күшінде, яғни ауе
билеттерiне деген баға икемдiрек, ал шетелдiк әрiптестер Қазақстаннан
туристер ағымының өсуін саналы түрде есептеп отыр.
Алдыңғы жыл маусымында шетелдiк туристiк фирмалар мен Ресейлік
туроператорлар Қазақстанда бiрiншi рет өздерiнiң туристiк өнiмдерi мен елiн
жарнамалауға бюджетiн бекiттi. Бiздiң туристерiмiзге деген қызығушылықтың
өсуін Алматыда өткен үшiншi Қазақстандық халықаралық КІТF-2007 туристiк
жәрмеңкесі де көрсетiп отыр. Oғaн әлемнiң 33 елiнен 115-тен астам
компаниялар қатысты, оның iшiнде Ресей, Турция, Украина, Тайланд,
Қырғызстан, Корея, Иран, Испания, Греция, Венгрия және Австрияның ұлттық
туристiк әкiмшiлiгi де болды.
2005 жылмен салыстырғанда көрмеге қатысушылардың саны 40-қa, қойылу
тәртiбiнің ауданы үштен бiрге өскен. Сонымен бiрге, көрменің ашылу
салтанатына Дүниежүзiлiк Туристтiк Ұйымның бас хатшысы Франческо Франжиалли
қатысты. Мүның өзi Қазақстанның туристтiк индустриясына назар аударылғанын
куәландырады.
Көрменің нәтижесiнде отандық туристiк фирмалар мен шетелдік
компаниялар арасында қазақстандық туристердi қабылдауға дайындығы туралы
келісімшарттар жасалды. Тағы да бiр маңыздылығы: көрме Қазақстанның
туристiк тартымдылығының өcуіне себеп болды.
Кез- келген ел өзiнiң iшкi және сыртқы туризмiн дамытуға талпынады,
себебi бұл - бiрiншiден, мемлекет қазынасына валюталық түсімді қамтамасыз
етеді, екіншіден, елдің ішінде қаражаттарды шоғырландыру мен туризм
инфрақұрылымның дамуына себеп болады. Әзiрше табысты туризм саласы өзiн өзi
қаржыландыруда, ол жалпы табыс көлемiнiң 34-iн құрайды.
Сыртқы туризм келушi туристердiң аз санын (жалпы ағымның 16%-ын)
алса, туристiк ұйымдардың қызметiнiң табысының 13 %-ын құрайды. Iшкi туризм
жалпы туристтiк ағымның 38 %-ын ала отырып, табыстың 10 %-ын ғана әкеледі.
Елге кез келген шетелдiк бiр туристiң өзi орташа есеппен 700
доллардай соманы жаратады. Қабылдаумен айналысушы фирмаларға көптеген
проблемалармен қақтығысуына тура келедi, алайда олардың турбизнесi ең
табысты болып саналады. Және соңғы уақытта сырттан келушi туризмнiң үлесi
артуда, 2002 жылдың 1 жарты жылдығын 2001 жылдың сәйкес кезеңімен
салыстырғанда, оның үлесi 9 есе өскен, яғни 1652 адамнан 14761 адамға дейiн
өсті. Iшкi туризм бойынша қызмет көрсету саны eкі есе өскен, атап өтсек, 55
687 адамнан 114053 туристке дейiн [12].
Туристiк нарықтa өз үлесi бар фирмалар биылғы жылға үлкен үміт артып
отыр. Өткен жылғы көрмеде олар отандық турөнiмдерiнен пайдалы жерде алым
алуға тырысты. KITF-2006-тe өткен жылдардағы көрмелермен салыстырғанда,
бұл жылы өз елдерінің жоғары сапалы жарнамалаушы материалдарын көбiрек
ұсынған. Ал қазір Қазақстанның туристтік ассоциация (ҚТА) Қазақстанның
туристтiк маршрут жарнамасына шығу үшін электронды түрде басылымдар
дайындауда. Соңғы жылдары халықаралық ірі көрмеде турөнімдерін тура
осындай формада көрсету жүйесi қабылданған.
Туризмге қатысты iс-шаралар ендi ғана жасалынуда. Қазақстандағы
туризмге байланысты кемшiлiктердi былайша қорытындылауға болады:
Сыртқы туризмнiң дамуында визалық процедураларды жеңiлдету бойынша
қабылданған қадамдар айтарлықтай рөл ойнайды. Ендi 54 елдiң азаматтары
Қазақстанға Алматы және Астана әуежайлары арқылы келуiне және виза алу
мүмкiндiктерi бар. ҚТА-ның құрамына кіретін барлық ұйымдар туристердiң iшкi
iстер органдарына бармайтын және өз паспорттарынан бiренеше күнге
айырылмайтындай жағдайды қамтамасыз еткен оңайлатылған түрдегi схемада
шетелдiктердi тiркеудi жүзеге асыруға мүмкіншілік туды.
KITF көpмeci маңызды, бiрақ отандық өнiмдi өндiретiндердiң нарыққа
қатысу деңгейi төмен. Ресейдiң барлық аймағынан турфирмалар келiп қатысады.
Осы көрме туроператорларға өздерiне барлық аймақ бойынша агенттердi таңдау
мүмкiндiктерiн бередi. Алайда, KITF -да мұндай мүмкiндiк жоқ. Бiздiң
туристiк нарықтың ерекшелiгi мынада, яғни турфирмалардың басым бөлiгi
оңтүстiк астанада орналасқан лицензиясы бар 544 тур ұйымдардың 300-i
Алматыда орналасқан. Астанадағы 30 турфирма –және Қарағандыдағы 23 турфирма
туристтiк нарық қызуырақ, ал қалған қалаларда тур ұйымдар айтарлықтай аз.
Сонымен бiрге, KITF-2003-тe көрме ауданының жалға алу төлемі кейбiр
турфирмалардың пiкiрi бойынша айтарлықтай жоғары және осы үшiн де
компаниялар өздерiне ешқандай нақты пайда алмайтын болғандықтан, қатыспау
туралы шешiм қабылдаған. Осы жылы қазақстандық туристтiк нарықтың көлемi
өседi ме, жоқ па, оны жазғы айлар көрсетедi. Тағы да айта кететін жай
Қазақстанның Ресейден артықшылығы жазғы тур сапарларының қысқы сапарлармен
салыстырғанда туристердiң белсендiлiгi жылдан жылға байқалуда.
Келушi тур ағымның 90%-ын iскерлiк туризм құрайды. Жазғы демалыс
маусымы, бұл кезде елге келушiлердiң санының төмендеу ықтималдылығы бар.
Бүгiнгi таңда әлемдегі танымал экологиялық және экстремалдық туризм
шетелдiк туристердiң сұранысына ие. Оларға, мысал ретiнде, Алатау шындары,
Медеу мұз айдыны, Шымбулақта туристiк қызмет көpceтетін компаниялар
құрайды. Бiрақ та, бұл бағыттың қызулығына қарамастан, бұл турлар нарық
көлемiнде көріне алмайды, өйткенi отандық туристiк фирмалар халықаралық
нарықтық өнiмдi жарнамалау және таныту жұмыстары төмен деңгейде жүрiп
жатыр.
Елден демалуға кетушiлер саны баяғыдай келушiлер санынан басым
болуда. 2002 жылдың қорытындысы бойынша Қазақстанға келген туристердің саны
шетелге кеткен қазақстандық туристердің санынан екі есе аз болған. Бiрақ,
бұл қазақстандықтар турист аталғанымен, олардың барлығы дерлік
турфирмалардың қызметiн пайдаланбайды. Мысалы, туристтiк бағыт бойынша
атақты ондық құрамында Германия екiншi орынды алады. Ал, барлығымызға
белгiлi болғандай, мұнда қазақстандықтар демалу немесе экскурсиялық
орындарды көру үшiн емес, автомобильдер тасымалдау үшiн барған.
Қорытындылай келе, Қазақстандағы туристтiк кәсiпорындарының өндiретiн өнімі
орта деңгейлi табысы бар адамдар тұтына алатындай дәрежеде болуы керек.
Сонда ғaнa отандық туристтiк өнім Ресейдегi жаппай туризм түpiнe айналады.
Бiрақ орта деңгейлi табысы бар адамдар Туркиядағы төрт жұлдызды қонақ
үйінде 1 аптада 200 долларға қалуына болады. Бұл дегенiмiз орта деңгейлi
табысы бар адамдардың кез келген өкілі үшiн мүмкiндiктерi бар. Әуе
билеттерi 450 доллар, ал жанұясының 3-4 мүшесi мұндай билеттердi сатып алу
қиын. Сондықтан бұл саяхат мәселесi ұшу құнына тәуелді. Статистика
бойынша, бiздiң туристердiң көпшілігі саяхаттау үшін әуе көлігін
пайдаланады. Осы әуе көлiгi туристерді тасымалдаудың жалпы көлемінің 85%-ын
құрайды. Орта тапты саяхатқа тартудың ең басты факторы болып әуе
билеттерiнiң құны табылады.
Соңғы жылдары шетелдіктердің Ұлы Жiбек жолына деген
қызығушылықтарының артуына қарамастан Қазақстандағы туристiк қызмет әлемдiк
стандарттардан әлде қайда алшақ. Қазақстанда осы туралы былтыр Туркiстанда
өтiлген 1 Tүркі Әлемi Туризм Құрылтайы халықаралық құрылтайда туристік
фирмалардың өкілдіктері талқылады. Шетелдiк туристердiң назарын Қазақстанда
тек қана Ұлы Жiбек жолының аймақтары аудартады. Туристiк бизнестiң
қазақстандық желісі саяхатшылардың талаптарын қанағаттандыруға аз
қабілетті [13].
Қазiргi кезде туризм нарығын бақылау негізінен тұтынушылардың
қолында. Әлем бойынша жалпы турғыдан алғанда жатын орынға деген сұраныстың
артуы, нарыққa ұсынылған саяхат нысаналарының жоғары деңгейлi құрылымға ие
болуы түсінікті жағдай. Елдiң халықаралық туризм нарығында белгiлi болуы
үшiн саяхат нысанасы орын имиджi жасалуы қажет. Имидж ғаламдық тұрғыда
субъективтiк қабылдау болып табылады және тұтынушының мiнезi және сатып алу
шешiмiне әсер етедi.Сондықтан имидж құру, турист шығаратын және де турист
қабылдайтын аймақтарда туристiк қозғалыстың пайда болуында ең маңызды рөл
ойнайтын шарттардың бiрi болып табылады. Қазақстандағы интеграция
қызығушылық әлемдік туризм нарығында адекваттылық стратегияның дамуын,
халықаралық туристік сұраныс құрылымын және әрекеттерінің анықтауын,
туристтiк ағымдағы басқаруын және қалыптасу процесiнде өз орындардың пайда
болуын, туристiк өнiмiнiң механизм және қолайлы құралдарын өндіруін,
туристердің қалаулары мен сұраныстарын толығымен қанағаттандырылуын талап
етеді. Мамандар елдiң туристiк нарығының көлемінің өсуін келер жылға
болжамдауда. Қазақстандық туристiк нарықтың жылдық көлемі әртүрлі
бағалануда. Статистика ішкі қоспағанда, туристiк нарықтың жылдық көлемі 15
миллион долларды құрайды деп көрсетеді. Ал, бұл санды туристік ұйымдардың
басқарушылары 20-дан 150 миллион долларға тең деп, ресми мәлiметтердiң
көбiсiнiң сәйкес келмеуiн түсiндiредi. Қандай жағдайда да биылғы жылы
нарықтың өсу перспективасы байқалуда және де Қазақстанның мұнайлы, яғни
потенциалды бай ел деген имиджiнiң өcyi әлемдiк туристтік нарықта
байқалуда.
Қазақстан Республикасының максаты - елдiң аймақта экономикалық
турғыдан дамуын, Орта Азия Даму Банкiсiнiң рөлiн жоғарылату, көп жақты
кеден ұйымын құру, ортақ егiншілік нарығын құру, ортақ сыртқы экономикалық
саясат пен ортақ тасымалдау жүйесiн құру, ортақ нарықты қалыптастыру және
келешекте ортақ ақша жүйесiн әзiрлеу. Қазақстан үлкен мумкiншiлiктерге ие,
Туркияның Батыс елдерiмен қатынасындағы табысын Орта Азияға дейiн кеңейтіп,
Кавказбен көпiр рөлiн атқаруын қамтамасыз ететін ел болып табылады.
Қазақстанда сауда қарым – қатынастарға байланысты инфрақұрылымға
инвестиция артуда. Туризм саласында кәсiби қызметкерлерi Қазақстанның
туристiк жерлерiн көргенде, ол жерлердің туризм статистикасында жоқтығын
мәлiмдейдi. Сонымен қатар, Қазақстанға бағытталған саяхаттарда 4-5 жұлдызды
қонақ үйлер орын алатыны байқалған. Туризмнің жылдам және турақты өcyiн,
оның қоршаған opтаға, экономиканың барлық секторлары мен қоғамның әл-
ауқатына күштi әcepiн назарға ала отырып, Үкімет Қазақстанның ұзақ
мерзімдік даму бағдарламасында туристiк саланы басымдық ретiнде белгiледi.
Елбасымыз 2006 жылғы жолдауында назарға алғандай Қазақстан – ХХI
ғасырдың сынақтарына қарсы тұруға қабiлеттi әpi ұзақ мерзiмдi ұлттық
мүдделердi қамтамасыз етуге бағытталған, белсендi, жан-жақты және үйлесiмдi
сыртқы саясат құруы тиiс. Ол Ресей, Қытай, АҚШ, Еуропалық
Одақпен ықтымақтастықты дамыту басым бағыттар болуы мүмкін.
Азия мен Таяу Шығыстың негізгі елдерiмен өзара iс-қимылға зор маңыз
берiледi. Сондықтан Қахақстанның туристiк өнімін әлемдiк нарықтағы орнын
анықтау қажет. Жерлерi Ұлы Жiбек жолының учаскесінде сан алуан тарихи
оқиғалардың ғасырлар бойы куәгері ретiнде Қытай мен Еуропаны жалғастырып
жатқандығына қарамастан, Қазақстан әлі де болса, туристiк бағыт ретiнде
әлемге танымал бола қойған жоқ.
Қазақстанның тартымды туристiк беделiн құру тиісті кең ауқымды
шаралар әзiрленудi талап етедi. Беделдi көтерудің негізгі іс-шаралары
Қазақстанның туристік фирмалары мен агенттіктерінің халықаралық туристiк
көрмелерге, жәрмеңкелер мен конференцияларға, оның ішінде Дүниежүзiлiк
Туристiк Ұйым тарапынан өткiзiлетiне қатысуы, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының аумағында осыған ұқсас іс-шаралар ұйымдастыру тиiс.
Қазақстанды Евразияның қоғамдық және мәдени құбылыстар орталығына
айналдыруға ықпал ететін конгрестік туризмді дамытудың маңызы бар.
Туризмдегi халықаралық ынтымақтастық ЮНЕСКО және ДТҰ-ның Ұлы Жiбек жолына
байланысты жобаларын әзiрлеу мен iске асыруға қатысу, шет мемлекеттермен
екі жақты және көп жақты келісімдер жасасу арқылы жүзеге асырылады. Елдің
туристiк беделiн қалыптастыруда Республика аймақтарында және шет елдерде
туристiк ақпараттық орталықтарды ұйымдастыру да маңызды рөл атқарады.
Туристiк ұйымдар мен Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкiлдiктерiнiң
өзара бiрлескен iс-қимыл жасау тәжiрибесiн пайдалануға лайықты назар аудару
керек. Елдiң туристiк әлеуетiн жарнамалауда ұлттық авиа тасымалдаушы мен
басқа да көлiк кәсiпорындары пәрмендi көмек көрсете алады. Шет елде
Қазақстан туралы сапасы жоғары полиграфиялық және аудиобейне жарнама
материалдарын шығару және белсендi түрде тарату қажет. Қазақстанға
туристердi тартуға өлкетану жарияланымдары, жарнама - баспа қызмет, оның
iшiнде туристiк фирмалар мен қонақ үйлердiң жарнама - баспа қызметi өз
ықпалын тигiзедi. Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануға, оның iшiнде
Интернет жүйесiнде Қазақстанның туристiк фирмаларының WEB - сайттарын
құруға айрықша мән беру қажет.
Туристiк ағымды жөнелтушi елдердiң туристiк агенттiктерi мен
бұқаралық ақпарат құралдары өкiлдерiне арнап, Қазақстан бойынша танысу
саяхаттарын ұйымдастырудың тиiмдiлiгi мол болады.
Қолайлы туристiк беделдi құруға Қазақстанда халықаралық дәрежеде әр
түрлі мәдени, спорттық және туристік іс-шаралар өткізуге ықпал етеді..
Қазақстанның туристік беделiн қалыптастыру да есепке алудың
компьютерлендiрiлген бiрыңғай жүйесін іске қоса отырып, Республика
аумағында шетелдiк азаматтардың кipy, шығу мен болуы тәртiбiн, визалық
және кедендiк рәсiмдердi оңайлатудың зор мәні бар.
Сондай-ақ, қонақжай Республика беделiн жасауға туристер жиі болатын
орындарға қазақша, орысша міндеттеріне латын транскрипциясымен қоса
берiлген ақпараттық таблолар мен жазбалардың жасалуы мен орнатылуы өз
септігін тигізеді. Елде халықаралық туризмді одан әрі дамытуды ынталандыру,
мемлекеттің туристік әлеуетінің әлемдік туристік рыногтағы тұсау кесерін
өткiзу жөнiндегi жұмысты күшейту Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000
жылғы 26 қазандағы № 1604 қаулысымен бекiтiлген Қазақстанның туристiк
беделiн қалыптастыру жөнiндегi 2000-2003 жылдарға арналған iс-шаралар
жоспарын iскe асыруды қамтиды. Oған Қазақстанға туристердi тарту жөнiндегi
көпжақты қызмет және халықаралық туристiк рыногы жүйесiндегi елді
интеграциялау кіреді. Туризм дамуына экономикалық түрғыдан қарастырсақ,
оның үш жолы бар: Біріншіден-шетелдік және ішкі инвесторларды жұмылдырып,
туристік құрал жабдықтарды және көлік түрлерін сатып алуымыз керек.
Түркия, АҚШ, Испания, Тайланд мемлекеттері сияқты курорттар мен туристік
демалыс орталықтарын ашып, экологиялық турларды тартуымыз қажет.
Екіншіден-Ірі меншік қаражаты есебінен туризмді дамыту. Бірақ
олардың салған ақшаны қайтарамыз деген сенімдері жоқ.
Үшіншіден-Ол өкімент ақшасын салып, туризм нысандарын игеріп,
туристік маршруттарды көбейту. Соңынан ол турларды , нысандарды меншік
иелеріне көтерме бағамен сату. Бұл жол елге , өкіметке, меншік иелеріне
пайдалы. Осы долды ұстанған Франция, Чили, Польша тез арада туризмді дұрыс
жолға қоя алды [14].
1.3 Қазақстандағы туристік имидждің қалыптасуы
Елдің халықаралық туризм нарығында белгілі болу үшін, көрші елдерден
туристер легін молайту үшін, туристік рекреациялық нысандардың, сонымен
қатар Қазақстан Республикасының имиджі жасалынуы қажет.
Имидж ғаламдық тұрғыда субъективті қабылдау болып табылады және
тұтынушының мінезімен сатып алу шешіміне әсер етеді. Сондықтан да имидж
құру туристерді қабылдайтын аймақтарда туристік қозғалыстың пайда болуында
ең маңызды рөл ойнайтын шарттардың бірі болып табылады.
Туристік рекреациялық орынға деген сұраныстың қалыптасуына көптеген
табиғи, тарихи және әлеуметтік- экономикалық факторлар әсерін тигізеді.
Адамдық факторлардың ішінде құндылықтар, мотивациялар және адамның
психологиялық қажеттілігінен туындайтын жағдайларға байланысты. Е.А.
Блажновтың айтуынша имидж – түрлі құралдарымен тұтынуышы қажеттілігін
сомдау. Мақсат болған жағдайда имидж болады. Туристік имиджі бейленуде
төмендегі мәлеметтерді ескере отырып, Қазақстанның туризмінің әлемдік
денгейде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz