ҚР-ның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 ЭКСПОРТТЫҚ.ИМПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Экспорттық.импорттық операцияларды ұйымдастырудың негізгі шарттары
және экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Қазақстанда экспорттық.импорттық операцияларды жүзеге асырудың
теориялық.әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Экспортты.импорттық операцияларды мемлекетік реттеудің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ЭКСПОРТТЫ.ИМПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ӘСЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1Қазақстанның экспорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Қазақстанның импорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда жағдайының ел экономикасына
әсерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКСПОРТТЫ.ИМПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.1 Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстарын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.2 Қазақстанның экспорты, импорты және бәсекеге қабілеттілігі:
проблемалары, мүмкіндіктері және шешімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3.3 Экспортты.импорттық операцияларды мемлекеттік қолдау мен реттеудің
басым бағыттары және қолға алынған шаралар кешені ... ... ... ... ... ... ... .72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .90
1 ЭКСПОРТТЫҚ.ИМПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Экспорттық.импорттық операцияларды ұйымдастырудың негізгі шарттары
және экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.2 Қазақстанда экспорттық.импорттық операцияларды жүзеге асырудың
теориялық.әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Экспортты.импорттық операцияларды мемлекетік реттеудің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨСІМІНЕ ЭКСПОРТТЫ.ИМПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ӘСЕРІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
2.1Қазақстанның экспорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Қазақстанның импорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда жағдайының ел экономикасына
әсерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3 ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЭКСПОРТТЫ.ИМПОРТТЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
3.1 Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстарын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.2 Қазақстанның экспорты, импорты және бәсекеге қабілеттілігі:
проблемалары, мүмкіндіктері және шешімдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3.3 Экспортты.импорттық операцияларды мемлекеттік қолдау мен реттеудің
басым бағыттары және қолға алынған шаралар кешені ... ... ... ... ... ... ... .72
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .90
Сыртқы экономикaлық қaтынaс дaмуының негізін қaлaушы фaкторы қaзіргі нaрықтық жaғдaйдa тәуелсіз Қaзaқстaн Республикaсының әлемдік шaруaшылықтaғы орнын aнықтaйтын, экспортты-импортты оперaциялaр құрaйды. Тaуaрлaрды экспорттaу-импорттaу мәселелері бойыншa хaлықaрaлық қaтынaстa Қaзaқстaн Республикaсының шетелдік серіктестерімен өзaрa қaтынaсы қaрaстырылғaн, әрине, ол кез келген дaмушы мемлекеттің перспективті стрaтегиялық жоспaрлaудa экономикaлық зерттеуді жүргізу үшін өзекті компонент болып тaбылaды.
Қазақстанның Кеден одағына кіруі осы мәселелерді шешуде маңызды орын алады. Кеден одағыныің құрылуы қазіргі қалыптасқан және жаңа өндірістердің дамуы үшін, Ресей мен Беларуське өнім шығаруға жағымды жағдайлар туады. Осы орайда Үкімет Қазақстан экономикасына инвестицияларды тарту және дайын өнім экспортын дамыту мақсатын көздейді. Бұл жерде техникалық реттеу, санитарлық және фитосанитарлық бақылау саласындағы реттеу базасын бірыңғайландыру мен дамыту арқылы отандық тұтынушыларды сапасыз тауарлардан қорғауды қамтамасыз ету қолға алынды.
«Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүм¬кіндіктері» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2011 жылғы 28 қаңтардағы Жолдауына сәйкес «Кедендік одақты құру үш елдің экономикасы үшін барынша тиімді шешім болып табылады. Ол үш елдің ішкі нарығында, сонымен бірге сыртқы әлеммен де сауда айналымының елеулі түрде өсуіне, Еуроазиялық кеңістікте әлеуметтік-экономикалық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуде елеулі рөл атқарады. Біріншіден Біртұтас кеден аймағын құру үш елдің әртүрлі бағыттар бойынша кең ауқымды ынтымақтасу мүмкіндігін арттырады. Ең алдымен бірлескен өндірістер мен кооперацияларды құрудағы күш жігерді біріктіреді. Кеден одағы ең алдымен өзара инвестицияларды ынталандырып, бірлескен кәсіпорындар құрып, бизнесті дамыту үшін жағдай жасайды. Екіншіден, кеден бекеттерінің сыртқы шекараларға ауыстырылуына байланысты кедендік тарифтер жеңілдейді.
Қатысты дипломдық жұмыста ақпарат мұқият таңдалды және реттелді. Жұмыс барысында белгісіз факторлар ашылды, бүл қазіргі кезде сыртқы экономикалық әрекетте тауарлардың экспорты әртүрлі және Қазақстанға әлемдік нарықта үлкен баға береді. Көптеген ақпарат құралдарын зерттеу менің көзқарасымды кеңейтті.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың көбісі сыртқы экономикалық әрекетке қосылады, бұл оларға валюта табысын алуға, сыртқы экономикада тұрақты орын алуға, бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мұмкіндік береді. Сыртқы саудада операциялардың үш негізгі түрі кездеседі:
• экспорт — тауарды (қызмет және жұмыс) шетел сатып алушысына сату және еліне жеткізу;
• импорт — тауарды шетел сатушысынан сатып алып, сатып алушы еліне жеткізу;
Қазақстанның Кеден одағына кіруі осы мәселелерді шешуде маңызды орын алады. Кеден одағыныің құрылуы қазіргі қалыптасқан және жаңа өндірістердің дамуы үшін, Ресей мен Беларуське өнім шығаруға жағымды жағдайлар туады. Осы орайда Үкімет Қазақстан экономикасына инвестицияларды тарту және дайын өнім экспортын дамыту мақсатын көздейді. Бұл жерде техникалық реттеу, санитарлық және фитосанитарлық бақылау саласындағы реттеу базасын бірыңғайландыру мен дамыту арқылы отандық тұтынушыларды сапасыз тауарлардан қорғауды қамтамасыз ету қолға алынды.
«Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүм¬кіндіктері» Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2011 жылғы 28 қаңтардағы Жолдауына сәйкес «Кедендік одақты құру үш елдің экономикасы үшін барынша тиімді шешім болып табылады. Ол үш елдің ішкі нарығында, сонымен бірге сыртқы әлеммен де сауда айналымының елеулі түрде өсуіне, Еуроазиялық кеңістікте әлеуметтік-экономикалық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуде елеулі рөл атқарады. Біріншіден Біртұтас кеден аймағын құру үш елдің әртүрлі бағыттар бойынша кең ауқымды ынтымақтасу мүмкіндігін арттырады. Ең алдымен бірлескен өндірістер мен кооперацияларды құрудағы күш жігерді біріктіреді. Кеден одағы ең алдымен өзара инвестицияларды ынталандырып, бірлескен кәсіпорындар құрып, бизнесті дамыту үшін жағдай жасайды. Екіншіден, кеден бекеттерінің сыртқы шекараларға ауыстырылуына байланысты кедендік тарифтер жеңілдейді.
Қатысты дипломдық жұмыста ақпарат мұқият таңдалды және реттелді. Жұмыс барысында белгісіз факторлар ашылды, бүл қазіргі кезде сыртқы экономикалық әрекетте тауарлардың экспорты әртүрлі және Қазақстанға әлемдік нарықта үлкен баға береді. Көптеген ақпарат құралдарын зерттеу менің көзқарасымды кеңейтті.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың көбісі сыртқы экономикалық әрекетке қосылады, бұл оларға валюта табысын алуға, сыртқы экономикада тұрақты орын алуға, бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мұмкіндік береді. Сыртқы саудада операциялардың үш негізгі түрі кездеседі:
• экспорт — тауарды (қызмет және жұмыс) шетел сатып алушысына сату және еліне жеткізу;
• импорт — тауарды шетел сатушысынан сатып алып, сатып алушы еліне жеткізу;
1. Қазақстан Республикасының кеден кодексі.Астана, 2003жылғы сәуірдің 5-і.
№401-11 ҚРЗ. // Егемен Қазақстан. 11.04.03. №83-86 (23296)
2. Закон Республики Казахстан от 18.06.96. №9-1 “Об экспортном контроле”
// Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1996г., №8-9,ст. 240
3. Приказ Председателя Агентства таможенного контроля Республики
Казахстан от 4.06.03. №267 “Об утверждении Инструкции по
осуществлению экспортного контроля таможенными органами Республики
Казахстан”.
4. Тауарлар экспортын жанама реттеу шаралары жөніндегі Тұжырымдама.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002ж. 2-шілдедегі №714 қаулысымен
мақұлданған.
5. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуі,қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің
Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан, 11-қазан. 1997ж.
6. Назарбаев.Н.А. Об основных направлениях внутренней и внешней политики
на 2003год/ Послание Президента народу Казахстана // Казахстанская
правда. 30-апреля. 2002г.
7. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының
2003-2015жылдарға арналған Стратегиясы. Қазақстан Республикасы
Президентінің 2003жылғы 17-мамырдағы №1096 Жарлығымен бекітілген.
8. Стратегический план развития Республики Казахстан до 2010года,
утвержденный Указом Президента Республики Казахстан от 4.12.01. №735
9. Программа действий Правительства Республики Казахстан на 2000-
2002годы
утвержденная Указом президента Республики Казахстан от 17.02.00. №344
“О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана
до 2030 года”.
10. Программа Правительства Республики Казахстан на 2002-2004 годы,
утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 28.03.02. №827
“О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана
до 2030 года”.
11. Казахстан в цифрах. Статистический сборник. Агентства Республики
Казахстан по статистике. Алматы: 2003г.
12. Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник.
// Под ред. К. С. Аборлева Алматы: Агенства Республики Казахстан
по статистике 2003 г. 616 стр.
13. Инвестиционная деятельность в Республике Казахстан. Статистический
сборник. Агентства Республики Казахстан по статистике. Алматы: 2001г.
14. Казахстан: анализ торговой и инвестиционной политики.
//Под. ред. С. Байзакова. Астана-Алматы: Аркаим, 2002 г.
15. Нурсеитов.А.А. Бишимбаев.С.К. Мукашев.Ж.Б. Система государственного
регулирования внешней торговли Республики Казахстан: теория, практика и
пути совершенствования. Астана 2002 г.
16. Мадияров Д. М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық
қауіпсіздік. Оқулық – Алматы: Экономика, 2001ж. 198 бет.
17. Токаев К. Внешная политика Казахстана в условиях глобализации.
Алматы: Гаухар. 2000 ж. 584 стр.
18. Г.Н. Доғалова. Халықаралық экономика. Алматы: Экономикс. 2000 ж.
19. Келимбетов.К.Н. Стратегия экономического роста. Астана, 2001 г.
20. Грачев.Ю.Н. Внешнеэкономическая деятельность. Москва, 2001 г.
21. Покровская.В.В. Организация и регулирование внешнеэкономической
деятельности. Москва, 1999 г.
22. Миклашевская.Н.А. Международная экономика. Москва, 2000 г.
23. Балабанов.И.Т. Внешнеэкономическая связь. Москва, 2000 г.
24. Дегтярев.О.И. Внешнеэкономическая деятельность. Москва, 1999 г.
25. Каренов.Р.С. Основы государственного регулирование экономики.
Алматы,1999 г.
26. Мамыров.Е.Н. Государственное регулирование экономики в условиях
Казахстана. Алматы: Экономикс. 1998 г.
27. Примбетов.Е.У. Экспорт и его регулирование в условиях переходной
экономики. // Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Алматы, 1999 г.
28. Арынов.Е.М. Экспортная ориентация национальной экономики.
// Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Бишкек, 1994 г.
29. Сәрсембекова.С.Е. Эффективность и механизмы развития
экспортоориентированных пройзводств Павлодарской области.
//Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Костанай, 2003 г.
30. Сулейменов М. А. Роль таможенной службы Республики Казахстан
в правовом регулировании ВЭД в условиях рынка: Автореферат: 18.00.02
Алматы 2002 г. 30 стр.
31. Айтекенов.К. Исекешев.А. Орынбаев.Е. Приоритеты
индустриально-инновационного развития Казахстана и роль
государственных институтов развития. // Экономист 2003 г. №11 стр 25
32. Арыстанбеков.К. Анализ экспортных возможностей Казахстана.
// Аль-Пари 2002 г.
33. Жуйриков.К.К. Проблемы и перспективы развития внешторговой
деятельности Республики Казахстан. // Банки Казахстана 2001 г. №12 ст 15.
34. Кажумуратова.А. Экспортный потенциал: классификационные признаки
формирования. // Евразийское Сообщество 2000 г. №2(30) стр 76-84.
35. Кулекеев.Ж. Открытая внешнеэкономическая политика Казахстана
в контексте изменений в мировой экономике. // РЦБК №11 1998 г. стр 26.
36. Кусайнов.М. Стратегическое приоритеты развития Казахстана до 2010 и
2030 года. // Экономист 2003 г. №11 стр 17-24.
37. Келимбетов.К.Н. Основные направления экономической политики
до 2010 года. // Аль-Пари 2001г. №1 стр 5-7.
38. Момент нестабильности. // Континент 2002 г. 20 марта-2 апреля.
39. Рахимова.Б. Импортозамещение как составляющая промышленная
политика. // Саясат 2003 г. №2.
40. Нурсеит.Н. Оценка экспортной ориентаций, импортозамещающего
потенциала и конкурентоспособности продукций промышленности
Казахстана. // Аль-Пари 2001 г. №3-6 стр 161-171.
41. Радостовец.Н. Поддержка экспорта – реализация промышленной политики. // Казахстанская правда 2003 г. 22 апрель.
42. Сәрсембекова.С.Е. Импортозамещающие и экспортоориентированные
пройзводство Павлодарской области. // Саясат 2001 г. №7-8
43. Сәрсембекова.С.Е. Сравнительные аспекты конкурентоспособности
экспортоориентированных пройзводств. // Евразийское Сообщество 2003 г. №2 (42).
№401-11 ҚРЗ. // Егемен Қазақстан. 11.04.03. №83-86 (23296)
2. Закон Республики Казахстан от 18.06.96. №9-1 “Об экспортном контроле”
// Ведомости Парламента Республики Казахстан, 1996г., №8-9,ст. 240
3. Приказ Председателя Агентства таможенного контроля Республики
Казахстан от 4.06.03. №267 “Об утверждении Инструкции по
осуществлению экспортного контроля таможенными органами Республики
Казахстан”.
4. Тауарлар экспортын жанама реттеу шаралары жөніндегі Тұжырымдама.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2002ж. 2-шілдедегі №714 қаулысымен
мақұлданған.
5. Н.Ә. Назарбаев. Қазақстан-2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-
өркендеуі,қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің
Қазақстан халқына Жолдауы // Егемен Қазақстан, 11-қазан. 1997ж.
6. Назарбаев.Н.А. Об основных направлениях внутренней и внешней политики
на 2003год/ Послание Президента народу Казахстана // Казахстанская
правда. 30-апреля. 2002г.
7. Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының
2003-2015жылдарға арналған Стратегиясы. Қазақстан Республикасы
Президентінің 2003жылғы 17-мамырдағы №1096 Жарлығымен бекітілген.
8. Стратегический план развития Республики Казахстан до 2010года,
утвержденный Указом Президента Республики Казахстан от 4.12.01. №735
9. Программа действий Правительства Республики Казахстан на 2000-
2002годы
утвержденная Указом президента Республики Казахстан от 17.02.00. №344
“О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана
до 2030 года”.
10. Программа Правительства Республики Казахстан на 2002-2004 годы,
утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 28.03.02. №827
“О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана
до 2030 года”.
11. Казахстан в цифрах. Статистический сборник. Агентства Республики
Казахстан по статистике. Алматы: 2003г.
12. Статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник.
// Под ред. К. С. Аборлева Алматы: Агенства Республики Казахстан
по статистике 2003 г. 616 стр.
13. Инвестиционная деятельность в Республике Казахстан. Статистический
сборник. Агентства Республики Казахстан по статистике. Алматы: 2001г.
14. Казахстан: анализ торговой и инвестиционной политики.
//Под. ред. С. Байзакова. Астана-Алматы: Аркаим, 2002 г.
15. Нурсеитов.А.А. Бишимбаев.С.К. Мукашев.Ж.Б. Система государственного
регулирования внешней торговли Республики Казахстан: теория, практика и
пути совершенствования. Астана 2002 г.
16. Мадияров Д. М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық
қауіпсіздік. Оқулық – Алматы: Экономика, 2001ж. 198 бет.
17. Токаев К. Внешная политика Казахстана в условиях глобализации.
Алматы: Гаухар. 2000 ж. 584 стр.
18. Г.Н. Доғалова. Халықаралық экономика. Алматы: Экономикс. 2000 ж.
19. Келимбетов.К.Н. Стратегия экономического роста. Астана, 2001 г.
20. Грачев.Ю.Н. Внешнеэкономическая деятельность. Москва, 2001 г.
21. Покровская.В.В. Организация и регулирование внешнеэкономической
деятельности. Москва, 1999 г.
22. Миклашевская.Н.А. Международная экономика. Москва, 2000 г.
23. Балабанов.И.Т. Внешнеэкономическая связь. Москва, 2000 г.
24. Дегтярев.О.И. Внешнеэкономическая деятельность. Москва, 1999 г.
25. Каренов.Р.С. Основы государственного регулирование экономики.
Алматы,1999 г.
26. Мамыров.Е.Н. Государственное регулирование экономики в условиях
Казахстана. Алматы: Экономикс. 1998 г.
27. Примбетов.Е.У. Экспорт и его регулирование в условиях переходной
экономики. // Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Алматы, 1999 г.
28. Арынов.Е.М. Экспортная ориентация национальной экономики.
// Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Бишкек, 1994 г.
29. Сәрсембекова.С.Е. Эффективность и механизмы развития
экспортоориентированных пройзводств Павлодарской области.
//Автореферат диссертаций на соискание ученой степени к.э.н.
Костанай, 2003 г.
30. Сулейменов М. А. Роль таможенной службы Республики Казахстан
в правовом регулировании ВЭД в условиях рынка: Автореферат: 18.00.02
Алматы 2002 г. 30 стр.
31. Айтекенов.К. Исекешев.А. Орынбаев.Е. Приоритеты
индустриально-инновационного развития Казахстана и роль
государственных институтов развития. // Экономист 2003 г. №11 стр 25
32. Арыстанбеков.К. Анализ экспортных возможностей Казахстана.
// Аль-Пари 2002 г.
33. Жуйриков.К.К. Проблемы и перспективы развития внешторговой
деятельности Республики Казахстан. // Банки Казахстана 2001 г. №12 ст 15.
34. Кажумуратова.А. Экспортный потенциал: классификационные признаки
формирования. // Евразийское Сообщество 2000 г. №2(30) стр 76-84.
35. Кулекеев.Ж. Открытая внешнеэкономическая политика Казахстана
в контексте изменений в мировой экономике. // РЦБК №11 1998 г. стр 26.
36. Кусайнов.М. Стратегическое приоритеты развития Казахстана до 2010 и
2030 года. // Экономист 2003 г. №11 стр 17-24.
37. Келимбетов.К.Н. Основные направления экономической политики
до 2010 года. // Аль-Пари 2001г. №1 стр 5-7.
38. Момент нестабильности. // Континент 2002 г. 20 марта-2 апреля.
39. Рахимова.Б. Импортозамещение как составляющая промышленная
политика. // Саясат 2003 г. №2.
40. Нурсеит.Н. Оценка экспортной ориентаций, импортозамещающего
потенциала и конкурентоспособности продукций промышленности
Казахстана. // Аль-Пари 2001 г. №3-6 стр 161-171.
41. Радостовец.Н. Поддержка экспорта – реализация промышленной политики. // Казахстанская правда 2003 г. 22 апрель.
42. Сәрсембекова.С.Е. Импортозамещающие и экспортоориентированные
пройзводство Павлодарской области. // Саясат 2001 г. №7-8
43. Сәрсембекова.С.Е. Сравнительные аспекты конкурентоспособности
экспортоориентированных пройзводств. // Евразийское Сообщество 2003 г. №2 (42).
Дипломдық жұмыс
тақырыбы: ҚР-ның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсері
5В050600-Экономика мамандығы бойынша
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі
э.ғ.к., доцент:
Астана 2015
Мазмұны
бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...9
1.1 Экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастырудың негізгі шарттары
және экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Қазақстанда экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асырудың
теориялық-әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.3 Экспортты-импорттық операцияларды мемлекетік реттеудің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 Қазақстанның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..29
2.1Қазақстанның экспорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 Қазақстанның импорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда жағдайының ел экономикасына
әсерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3 Қазақстанның экспортты-импорттық операцияларын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.1 Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстарын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.2 Қазақстанның экспорты, импорты және бәсекеге қабілеттілігі:
проблемалары, мүмкіндіктері және шешімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..60
3.3 Экспортты-импорттық операцияларды мемлекеттік қолдау мен реттеудің
басым бағыттары және қолға алынған шаралар кешені ... ... ... ... ... ... ... . 72
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 90
КІРІСПЕ
Сыртқы экономикaлық қaтынaс дaмуының негізін қaлaушы фaкторы қaзіргі нaрықтық жaғдaйдa тәуелсіз Қaзaқстaн Республикaсының әлемдік шaруaшылықтaғы орнын aнықтaйтын, экспортты-импортты оперaциялaр құрaйды. Тaуaрлaрды экспорттaу-импорттaу мәселелері бойыншa хaлықaрaлық қaтынaстa Қaзaқстaн Республикaсының шетелдік серіктестерімен өзaрa қaтынaсы қaрaстырылғaн, әрине, ол кез келген дaмушы мемлекеттің перспективті стрaтегиялық жоспaрлaудa экономикaлық зерттеуді жүргізу үшін өзекті компонент болып тaбылaды.
Қазақстанның Кеден одағына кіруі осы мәселелерді шешуде маңызды орын алады. Кеден одағыныің құрылуы қазіргі қалыптасқан және жаңа өндірістердің дамуы үшін, Ресей мен Беларуське өнім шығаруға жағымды жағдайлар туады. Осы орайда Үкімет Қазақстан экономикасына инвестицияларды тарту және дайын өнім экспортын дамыту мақсатын көздейді. Бұл жерде техникалық реттеу, санитарлық және фитосанитарлық бақылау саласындағы реттеу базасын бірыңғайландыру мен дамыту арқылы отандық тұтынушыларды сапасыз тауарлардан қорғауды қамтамасыз ету қолға алынды.
Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүм - кіндіктері Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2011 жылғы 28 қаңтардағы Жолдауына сәйкес Кедендік одақты құру үш елдің экономикасы үшін барынша тиімді шешім болып табылады. Ол үш елдің ішкі нарығында, сонымен бірге сыртқы әлеммен де сауда айналымының елеулі түрде өсуіне, Еуроазиялық кеңістікте әлеуметтік-экономикалық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуде елеулі рөл атқарады. Біріншіден Біртұтас кеден аймағын құру үш елдің әртүрлі бағыттар бойынша кең ауқымды ынтымақтасу мүмкіндігін арттырады. Ең алдымен бірлескен өндірістер мен кооперацияларды құрудағы күш жігерді біріктіреді. Кеден одағы ең алдымен өзара инвестицияларды ынталандырып, бірлескен кәсіпорындар құрып, бизнесті дамыту үшін жағдай жасайды. Екіншіден, кеден бекеттерінің сыртқы шекараларға ауыстырылуына байланысты кедендік тарифтер жеңілдейді.
Қатысты дипломдық жұмыста ақпарат мұқият таңдалды және реттелді. Жұмыс барысында белгісіз факторлар ашылды, бүл қазіргі кезде сыртқы экономикалық әрекетте тауарлардың экспорты әртүрлі және Қазақстанға әлемдік нарықта үлкен баға береді. Көптеген ақпарат құралдарын зерттеу менің көзқарасымды кеңейтті.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың көбісі сыртқы экономикалық әрекетке қосылады, бұл оларға валюта табысын алуға, сыртқы экономикада тұрақты орын алуға, бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мұмкіндік береді. Сыртқы саудада операциялардың үш негізгі түрі кездеседі:
* экспорт -- тауарды (қызмет және жұмыс) шетел сатып алушысына сату және еліне жеткізу;
* импорт -- тауарды шетел сатушысынан сатып алып, сатып алушы еліне жеткізу;
* реэкспорт -- импортталған тауарды Қазақстан Республикасына алдын ала жеткізіп экспорттау.
Сыртқы сауда келісімі келісім- шартпен орындалады. Келісім-шарт жақтардың құқықтары мен міндеттерінен тұрады, және олар келесі бөлімдерде көрсетіледі: келісім-шарт жақтарын анықтау, келісім-шарт түрі, келісім-шарт сомасы, тауарды (қызмет, жұмыс) жеткізу мерзімі, төлем шарттары, тауарды маркерлеу, сатушының кепілдемесі, орама, айыппул санкциялары және шығындарды жабу, жүкті сақтандыру, форсмажор, келіспеген сұрақтарды шешу жолдары.
Келісім-шартты бекітпей тұрып тауарлы нарық конъюктурасын зерттеу, сыртқы экономикалық операциялардың нәтижесін жобалау, тауар жарнамасы, ұсынылған келісім-шарттың үйлесімді түрін және шетел серіктесін таңдау, серіктеспен сөйлесулер жүргізу, келісім-шартты бекіту бойынша дайындық жұмыстары жүргізілу керек
Экспортты және импортты операциялар субъектілері болып нарыққа тікелей қатысатын кәсіпорын-экспортерлар, кәсіпорын-импортерлер, сонымен қатар кәсіпорын тапсырмасын орындайтын делдал ұйымдары табылады.
Импортталған тауарлар жеткізудің әртүрлі шарттарымен сатып алынады: СИФ, Фоб, Франко-кеден және т.б. Импортталған бағасы тауарды жеткізу шартына байланысты анықталады.
Заң күші бар Қазақстан Республикасының Жарлығына сәйкес тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) экспорты және импорты лицензияланады. Лицензия берушіде лиценцияның екі түрі бар: бас және бір жолғы.
Лицензияланатын тауарлардың (жұмыс, қызмет) тізімі, сонымен қатар экспортты- импортты операцияларды орындауға лицензияны жіберу және дайындау тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметімен бекітіледі.
Лицензиялар көрсетілген мерзімдерде тауардың экспорты және импортына берілетін рұқсат болып табылады және өнімді кедендік дайындаудан өткізуге негіз болады.
Сыртқы сауда байланыстары үшін Қазақстан Республикасында құқықтық негіз болып Қазақстан Республикасының Заңы және ҚР Үкіметінің Жарлығы табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты сыртқы сауда сұрақтарын зерттеу және экспортты-импортты операциялардың ел экономикасына әсерін талдау болып табылады.
Осыған байланысты дипломдық жұмыста мынадай міндеттер қойылып отыр:
- экспортты- импортты операциялар түсінігін ашу;
- экспортты- импортты операциялардың құжаттамалық сұрақтарын қарастыру;
-экспортты- импортты операциялардың жүргізу ерекшеліктерін зерттеу;
- экспортты- импортты операцияларды реттеудің тарифтік және тарифтік емес әдістері келтірілгене
Зерттеу құралы болып сыртқы сауда және экспортты-импортты операциялардың тиімділігі талдау, сонымен қатар экономикада сыртқы экономикалық ролін анықтау табылады.
Зерттеу нысаны экспортты-импортты операциялар алынды.
Жұмыстың теориялық және методологиялық базасын шетел және отандық авторлар жұмыстары, заңдар, Үкіметтің және ҚР Президентінің ресми құжаттары, заңды және нормативті актілер, ҚР қаржы Министрлігінің ережелері мен нұсқаулары, ғылыми статьялар және статистикалық мәліметтер құрайды.
1 экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастыру-дың теориялық және әдістемелік негіздері
1.1 Экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастырудың негізгі шарттары және экономикалық мазмұны
Экспортты-импортты операциялар дегеніміз кеден шекарасынан өту шартындағы тауарды сату-сатып алумен байланысты коммерциялық әрекет.
Экспорт- тауарды мемлекет шекарасынан шығару. Экспортты операцияны іске асыру кезінде экспорттаушы үшін импорттаушы тауарды қалай қолданатыны маңызсыз: соңғысы тауарды қайта өңдеуден өткізе алады, ішкі нарықта немесе үшінші мемлекеттерге сата алады. Кез-келген жағдайды сатушы үшін ол экспортты операция болып табылады. Тауарлардың экспорты- тұрақты болу мақсатымен немесе осы теорриториядан тыс қолдану мақсатымен ҚР кеден территориясынан тыс тауарды өткізудің кедендік тәртібі.
Таурадың экспорты келесі шарттармен іске асады:
- шығарылған кедендік баж салығын төлеу;
- тарифтік емес реттеу шараларын сақтау (тарифтік емес реттеу шаралары- ҚР тауарларды және транспорт құралдарын кіргізуді және шығаруды шектеу, квоттау, лицензиялау, тауарлардың қауіпсіздік стандарттарыны және талаптарыны сәйкестігін растау (сонымен қатар техникалық, фармакалогиялық, санитарлы, ветеринарлы, радиациялық, экологиялық стандарттар), және ҚР заңдылық актілерімен және ҚР Үкіметінің нормативті қаулыларымен бекітілген басқа талаптар);
- ҚР заңдылығымен бектіліген талаптарды орындау.
Экспортқа шығарылған тауарлар ҚР кеден территориясынан өткізілу керек. Сонымен қатар ол тауарлар кеден декларациясын қабылдаған күндегідей жағдайда болу керек, транспорттаудың және сақтаудың тапалаптарын орындау кезінде де табиғи тозу немесе табиғи азаю өзгерістері есептелмейді.
Тауарларды декларациялау кеден органында жүргізіледі, бұл жерде тауарды кедендік дайындау іске асады. Декларациялау кеден органына бекітілген формада тауар, олардың кеден тәртібі және кеден мақсатына қажетті басқа мәліметтерден тұратын қажетті мәліметтерді беру жолымен орындалады
Халықаралық коммерциялық тәжірибеде экспорт дегеніміз:
Мемлекетте шығарылған тауарларды және бұрын шет елден алынған және қайта өңдеуден өткізілген тауарларды мемлекеттен шығару;
Бұрын еңгізілдген, бірақ кеден бақылауымен қайта өңделген тауарларды шығару.
Импорт- тауарды шет елден елге кіргізу. Тауарлардың импорты болып ҚР территориясына еңгізілген немесе шығарылған, ҚР кеден заңдылығына сәйкес декларациядан өткізілген тауарлар табылады.
Кеден территориясына кіргізілген тауарларға кедендік жүк декларациясы тауардың кеден органына ену күнінен бастап отыз тізбекті күн ішінде жасалады. Тауарлардың импорты кезінде кеден төлемдері және салықтар төленеді.
Салық салынатын импорт көлеміне ҚР кеден заңдылығына сәйкес анықталатын импортталатын тауарлардың кедендік құны, сонымен қатар ҚР тауарды импорттау кезінде төлемге жататын, бюджетке міндетті және басқа салық сомалары кіреді және бұл жерде қосымша құнға салық есептелмейді. Қосымша құн салығы салық салынатын импорт бойынша 15% тең. ҚҚС тауарды кедендік дайындау кезінде, егер келесі жағдайлар болмаса төленеді:
* Өнеркәсіптік қайта өңдеуге арналған импортталатын тауарларға ҚҚС мерзімінің өзгеруі, егер импортталатын тауарлар су, көгілдір отын, электр қуаты болса.
* Импортталатын тауарларға ҚҚС төлеу есеп әдісімен орындалса.
Тауарлардың шекарадан өту кезінде импортты операцияларды іске асыру барысында жолдама құдаттары беріледі, сонымен қатар:
+ Тауарларды мемлекетке еңгізуге лицензия беру;
+ Импортты кеден баж салығын төлеу туралы құжаттама;
+ Кедендік дайындауға төленген төлемдер туралы құжат.
Сыртқы экономикалық әрекетте реэкспорт және реимпорт сияқты операциялар көрінеді.
Реэкспорт- алдын ала әкелінген, бірақ мемлекетте ешқандай қайта өңдеуден өтпеген тауарды шекарадан шығару. Реэкспорт құралы болып халықаралық аукциондарда және тауарлы биржаларда өткізілетін тауарлар табылады. Реэкспортты операцияларға өз еліне тауарды кіргізбей іске асыратын операциялар да жатады. Бұндай операциялар сол елдің экспорт немесе импортына жатпайды, бірақ кеден статистикасында есептеледі. Олар тауардың әр елдегі бағасының айырмашылығының арқасында пайда табу мақсатында сауда формаларымен іске асады.
Реимпорт шекарадан бұрын шығарылған отандық тауарларды кіргізу, және ол тауарлар ол жақта қайта өңдеуден өткен жоқ. Реимпортқа аукционда сатылмаған, консигнациялық қоймадан қайтарылған сатып алушымен ақауланған және т.б. тауарлар жатады. Басқа келісім- шарттарға қарағанда реимпорт бір тауардың бір шекарадан екі рет өтуі.
Жеткізу - тауарды сату-сатып алу келісім-шартын орындау үшін сатушымен (жеткізуші) сатып алушыға қайтарымсыз (тапсырыс беруші) жеткізу. Тауарға сатушының сатып алушыға тауардың меншік құқын беру тауарлы- бөлу құжаттарымен іске асады, олар транспортты (халықаралық жүк қорының құжатының көшірмесі, ішкі жүк қорының құжатының квитанциясы және басқа транспортты құжаттар), қоймалық (қойманың қабылдау акті, варрант) және т.б. құжаттар.
Тауардың экспорты және импорты сыртқы экономикалық әрекет субъектілерінің негізгі түрлерінің бірі болып табылады.
Сыртқы экономикалық әрекет келісім-шартпен безендіріледі, онда келісім-шарт бойынша жақтардың құқықтары, жауапкершіліктері және міндеттері көрсетіледі. Келісім-шартты дұрыс безендіру үшін сауда терминдерін халықаралық түсіндіру ережелерін қолданған жөн (Инткотермс!), бұл ережелер Халықаралық сауда палатасымен жасалған Инкотермстің мақсаты- кез-келген елде осы терминдерді интерпретацияда жеткізудиің жиі қолданатын шарттарын түсіндіру. Осылайша Инкотермс тауардың жеткізу шарттарын бекітуде және жектізу және тәуекел бойынша міндеттемелердің ауысу кезеңін белгілейді, бұл бағаның қалыптасуына және кеденд құнына әсер етеді. Мысалы, ЕХМ (франк-зауыт) жеткізу кезінде декларацияланған құнға тек зауыт-өңдеуші бағасы ($20 000) ғана кіргізіледі, ал CIF кезінде (құн, сақтандыру)- жеткізуші бағасы, фрахт құны және сақтандыру құны ($20 0000+$300$+5600=$20900).
Тауарды жеткізу темір жол және су көлігімен іске асырылады.
Темір жолмен тасымалдау кезінде Франко деп аталатын сату шарттары қолданылады, яғни сатушы тауарды өз құнынан және өз тәуекеліне нақты жерге жеткізуге міндетті, осымен байланысты тауар бағасына тауарды сол жерге жеткізу бойынша барлық шығындар кіргізіледі. Бұл шарттар келесідей болуы керек. Инкотермстің барлық терминдер төрт базалық категорияға топталған.
Кесте 1
Тауарларды жеткізудің Инкотермс терминдері бойынша топталуы
Топ
Жеткізу шарттарын белгілеу
Франкерлеу шарттары
E
EXW
Франко зауыт
F
FCA
FAS
FOB
Жеткізушіден еркін
Борт кемесінен бойлай еркін
Кемеде еркін
C
CFR
CIF
CPT
CIP
Құн және фрах
Құн, сақтандыру және фрахт
Жеткізу ... дейін төленген
Жеткізу құны және сақтандыру ... дейін төленген
D
DAF
DES
DEO
DDU
DDP
Шекараға дейін жеткізілді
Кемеге дейін жеткізілді
Айлаққа дейін жеткізілді
Баж салығын төлеуге дейін жеткізілді
Баж салығын төлеумен жеткізілді
Сатушының (экспортер) франко-зауыты (франко-койма). Сатушы тауарды дайындайды, ал сатып алушы өзінің зауытында тауарды қабылдауға міндетті. Сонымен қатар сатушы тауарды жеткізушіге жіберуге ешқандай шығын кетірмейді.
Сатып алушының (импортер) франко-коймасы. Экспортер тауарды сатып алушының сол еліндегі (импортер) қоймасына дейін жеткізуге және транспорттау және сақтандыру бойынша ьарлық шығындарды төлеуге на сатып алушының қоймасына дейін жеткізіп беруге міндетті. Барлық шығындар тауардың келісім-шарт құнына кіреді.
Жеткізушінің (экспортер) жүру станциясының франко-вагоны. Сатушы тауарды темір жол вагонына артуға және жүру станциясына жеткізуге міндетті, осыдан кейін тауарлы-бөлістіру құжаттарын беру кезінде тауарға деген құқылы меншіктер сатып алушыға өтеді. (Әдетте жеткізудің бұл түрлері сирек кездеседі).
Франко-вагон- стаушы елінің шекаралық станциясы. Бұл жеткізу кезінде сатушы тауарды вагонға артуға және шекараға дейін тауарды жеткізу құнын төлеуге міндетті. Бұл кезде тауарға деген тәуекелді сатушы оны шекара станциясына (тауарды сатушы елінің темір жол станциясынан сатып алушының темір жол станциясына жеткізу ауыстур тізбегімен іске асады) сатып алушы меншігіне жеткізуге дейін өз мойнына алады. Сатып алушы атынан есеп-фактурада көрсетілген тауардың құнына сол тауардың келісім құны және тауарды жүру станциясына дейінгі жеткізу, вагонға арту, транспорттау және т.б. тауарды кеден станциясында сатып алушыға жеткізгенге дейінгі пайда болатын (кеден баж салығы, жинаулар, орама шығындары және т.б.) шығындары жатады.
Франко-вагон- шете сатып алушысының белгілену станциясы (тікелей жеткізулер). Бұндай жеткізулер біркелкі транспорт құжатымен- сатып алушының соңғы мекен-жайы көрсетілген халықаралық жүк тасымалының темір жол құжатымен дайындалады. Бұндай жағдайда тауарға деген материалды міндеттер сатушы және сатып алушы елдерінің темір жол станцияларына жүктеледі. Олар жеткізу кезінде пайда болған барлық жоғалтулар және жетіспеулерге жауап беруді өзара реттейді. Сатушы тауардың өз темір жол станциясына жеткізіп және жеткізу құжатын алып, сатып алушыға есеп айырысу қағазын бере алады. Бұндай форма есептеуді тездетеді.
Су көлігі жеткізулерінде келесі сату шарттары қолданылады:
Фоб (кеме байламасынан еркін)- сатушы еліне жеткізу кемесі. Бұндай жеткізу кезінде сатушы тауарды кеме байламасына жеткізу, жеткізу және түсіру бойынша барлық шығындарды төлеу, таза коносамент алу және оны сатып алушыға есеп-фактурасы және басқа жолдамамен бірге құжаттарын өткізу керек. Таза коносамент- жеткізушінің жүк немесе тара жағдайындағы жетіспеушіліктері көрсетілмейтін беру құралы. Тауарды оны кеме байламасына түсіруге дейінгі сақтау жауапкершілігін сатушы өз мойнына алады, ал одан кейін сатып алушыға жүктеледі. Өз кезегінде сатып алушы кемені сақтандыру керек, сатып алушыға кеменің келу күнін ескерту, кеме бортына такарды артудан кейінгібарлық шығындарды және сатып алушының есеп-фактурасын төлеу керек. Фоб шартындағы тауар құнына таурадың келісілген құны, транспортты және тауарды кеме бортына жеткізуге дейінгі басқа шығындар кіреді.
Сиф (құн, сақтандыру, фрахт)- сатып алушының белгілеу порты. Бұндай жағдайларда сатушы тауарды өз есебіне кемеге жеткізу, кемені фрахтау, тауарды кемеге арту, жүкті сақтандыру, кеден баж салығын төлеу, сатып алушыға есеп фактурасымен бірге таза коносамент, сақтандыру полисін немесе сертификат беру керек. Кемедегі барлық аллдағы шығындарды сатып алушыға жүктеледі. Тауарды кеме бортына артқаннан кейінгі тауардың бұзылу немесе жойылу тәуекелі сатып алушыға өтеді.
Сыртқы сауда тәжірибесінде келесі жеткізу түрлері кездеседі:
:: Фас (кеме бортынан тыс) - баға құнын оны кемеге жеткізу құнына қосады.
:: Коф (құн және фрахт) - тауар құнына оның белгілеу пунктіне дейінгі су тасымалының құны кіретін келісім-шарт түрі.
:: Фоб (жеткізу ауежайы) - тауар бағасына оны жеткізу және кеме бортына арту бойынша транспортты және басқа шығындар қосылатын келісім-шарт түрі.
Сыртқы экономикалық келісім-шарт халықаралық сату-сатып алу келісім-шартымен безендіріледі. Оның құқықтық реттеудегі бағыты келісім-шартты бекіту кезіндегі келіссөздер құру кезінде және міндеттерді орындау кезінде және әртүрлі келіспеушіліктерді шешу кезінде өте маңызды. Келісім-шарттың жеке бөлімдерінде бір-бірімен және ұшінші тұлға алдында келісім- шарт жақтарының міндеттері және жпуауапкершіліктері анықталады; келісім-шартқа тұру құралы; тауардың құны және келісім-шарттың жалпы бағасы; тауардың орамасы және мракерленуі; сатып алушының төлеу түрі және есептің қабылданған формасы; сатушының және сатып алушының кепілдік міндеттері; келісім шартты бұзған кездегі шағындарды төлеу формалары және айыппул санкциялары; жүкті сақтандыру шарттары; форс-мажорлы міндеттер; келіспеген сұрақтарды шешу жолдары; заңды мекен-жайлары, банк реквизиттері, жақтардың қолы және мөрлері.
Келісім-шарттың орыдалуына тауарлы нарықтың конъюнктурасын зерттеумен, сыртқы экономикалық келісім-шарттың нәтижелерін жобалаумен байланысты үлкен дайындық жұмысы қажет, сондықтан маркетинг зерттеулеріне кеткен шығындар тауардың келісім-шарт құнының негізгі бөлігі болып табылады.
Келісім-шартты бекіткен кезде кеден құнын есептеудің, яғни кеден төлемдерінің негізі болатын тауардың құны бекітіледі.
ҚР ТК сәйкес Қазақстан Республикасының территориясынан шығарылған тауарлардың кедендік құны экспортқа сату кезінде төленетін келісім шарт бағасы негізінде анықталады.
Тауардың кедендік құнын анықтау кезінде келісім шарт бағасына келесі шығындар қосылады::
* Тауарды Қазақстан Республикасының шекаралық территориясынан ауежай немесе басқа қажетті жерге жеткізу бойынша шығындар: транспорттау құны; арту, түсіру бойынша шығындар;
* Сақтандыру құны;
* Сатып алушының кеткен шығындары: комиссионды және брокерлік сыйақылар; егер сыртқы экономикалық әрекеттегі Тауарлы номенклатураға сәйкес олар тауар құнына енеті болса, контейнерлер немес басқа әртүрлі таралар құны;
* Роялти және лицензия алуға кеткен шығындар, олар сатушымен бағаланатын тауарлардың сату шарттары ретінде тікелей немесе жанама төленеді;
* Сатышуға ары қарай сатулардан тікелей немесе жанама түсетін табыстың бөлігі;
* Қазақстан Республикасының кедендік территориясында алынатын салықтар, егер Қазақстан Республикасының салық заңдылығыны сәйкес немесе халықаралық келісімдерге сәйкес олар ҚР кедендік территориясынан тауады шығарумен байланысты сатып алушы компенсацияға жатпасы.
Келісім шарт бағасының жоқтығы кезінде сыртқа шығарылатын тауарлар құны декларантпен сатушы- экспортердің бухгалтерлік құжаттамасынан өндіріспен, сақтаумен және транспорттаумен байланысты шығындарды есептеумен анықталады. Сонымен қатар жоғарыдағы көрсетілген шығындар да есептеледі.
Келісім шартта бұл шығындарға кім жауапты, немесе сатып алушы мен сатушы арасында олар қалай бөлістірілгені көрсетіледі. Бұл мәселелерді дұрыс шешу үшін Инкотермс халықаралық ережелерге сай сауда терминдерін түсіндіру анықтамасын қолдану қажет, бұл терминдер жинағы жеткізудің жиі қолданатын түрлері және тауарды сыртқы саудада франкерлеу туралы Халықаралық сауда палатасының түсініктері көрсетілген.
Тауардың кедендік құнын бекіту кезінде көрсетілген құжаттамаға сәйкес, оның фракерлеу шарттарымен байланысты тауарды жеткізу бойынша төленген шығындар сомасын анықтау керек, олар тауар бағасына қосылады.
Мысалы, Фоб жеткізу кезінде жеткізуші (сатып алушы) тауарды кеме бортына жеткізу кезеңіне дейінгі тауардың сақталуына және жеткізілуіне жауап береді, сондықтан жеткізушінің жүру бортына дейін тауарды жеткізу бойынша шығындары және тауарды кеме бортына арту бойынша шығындары тауардың жіберілу құнына қосылады. Тауарды жеткізуші станциясынан өз станциясына дейін және ары қарай қоымаға дейін жеткізу шығындарын сатып алушы төлейді.
Сиф жеткізу шарттары бойынша жеткізуші (сатушы) белгілі байламада оны түсіру кезеңіне дейін тауардың сақталуына және жеткізілуіне жауапты, ал тауарды байламаға жеткізу бойынша басқа шығындарды сатып алушы өз мойнына алады. Сондықтан тауардың кедендік құнына, жоғарыда көрсетілген шығындардан басқа жеткізушімен фрахт төлеу, тауарды сақтандыру төлемдері кіреді, яғни жеткізушімен төленген тауардың белгілі байламаға жеткізу бойынша барлық шығындары.
* Техникалық құжаттама - техникалық паспорттар, сызулар, жинақтау, монтаж, басқару және жөндеу бойынша ережелер, техникалық спецификация;
* Тауардың жолдама құжаттамасы- тауардың сапа сертификаты, орама парағы, спецификация, жинақтау тізбегі және т.б.;
* Транспортты- экспедиторлы және сақтандыру құжаттамасы- темір жол жолдамасы эәне оның көшірмесі (халықаралық жүк тасымалының темір жол жолдамасының көшірмесі, ішкі жүк тасымалдаудың темір жол жолдамасының квитанциялары, багажды квитанция, коносамент, автокөлікті, су және әуе тасымалының жолдамалары), сақтандыру полису және сертификат;
* Қоймалық құжаттама- порттың экспорттық тауарға, портқа келген импортты тауарларды кемеден түсірудің бас акті, шетел жүгі бар кемені сақтау туралы келісім, ол екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлігі- тауарды сақтауға алу туралы қойманың құжаты, екіншісі- тауарды кепілге алу үшін қолданатын кепілдеме куәлігі;
* Есепті құжаттама - есеп-фактуралар, есепті құжаттар (егер тауар жеке құны бар бөліктерден тұратын болса), ауысу векселі (тратта);
* Банк құжаттамасы- валютаны ауыстыру туралы арыз, инкассалық міндеттеме, аккредетив ашу туралы арыз, чек, Қазақстан Республикасының кеден депозитіне қорларды аудару міндеттері, валюталы және есепті счеттар бойынша операциялар;
* Кедендік құжаттама - жүкті кеден декларациясы, тауардың пайда болу сертификаты, баж салығын, акциздерді, жинақтарды төлеу туралы анықтама;
* Арыз құжаттамасы- арыз хаты, сотқа немесе арбитражға талап, талапты қанағаттандыру немесе қайтару туралы қаулы;
* Тауардың жетіспеуі және бұзулуы туралы құжаттар- жетіспеуге жасалынатыр коммерциялық акт, апаттық сертификат
Кеден төлемдерінің аударылуы және төленуінің негізі болып ҚР кедендік іс туралы ҚР Заңы табылады .
Бұл төлемдердің көлеміне келесі факторлар әсер етеді:
* Сыртқы эклономикалық әрекетте тауарлы номенклатура бойынша тауардың дұрыс жіктелуі;
* Тауардың пайда болу елі кеден төлемдерінің және салықтың көлеміне әсер етеді;
* Тауар құнының дұрыс анықталуы;
* Тенге бағамы;
Қазақстан Республикасы территориясында тауардың кедендік дайындалуына түскен тауар импорты бойынша операциялар оларды дайындау варианттарына байланысты:
* Кедендік дайындалу кеденде Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесіп өту пунктінде іске асырылады;
* Тауарды кедендік дайындау ішкі кедендік транзит режимі бойынша іске асады.
1.2 Қазақстанда экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асырудың теориялық-әдістемелік негіздері
Әр түрлi елдер әлемдiк экономикада жалпы және оның, жекелеген тауар рыноктарында әр түрлi орын алады. Халықаралық сауданың әрбiр қатысушысы өз мүдделерiн қорғау мақсатында қандай да бiр ic-әрекет атққаруға тырысады, яғни осы салада белгiлi бiр саясат жүргiзедi. Халықаралық сауда саласында саясаттың негiзгi eкi түpi бар:
:: халықаралық сауда саясаты;
:: сыртқы сауда саясаты.
Халықаралық сауда саясаты - халықаралық сауда саласында жалпылама қабылданған саясат. Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымы (БСҰ) жүргізеді және ол әлем елдерінің көпшілігі тарапынан қолдау тауып отыр. Мұндай саясатқа халықаралық сауданы ырықтандыру жатады.
Сыртқы сауда саясаты атауымен мемлекеттiн басқа елдермен сауда қатынасына бағытталған ic-әрекетi түсiндiрiледi. Сыртқы сауда саясатының негізгі мақсаттары:
:: осы елдiң халықаралық еңбек бөлiнiсiне кіруінің дәрежесi мен әдісін өзгерту;
:: экспорт пен импорт көлемдерін өзгерту;
:: елдi қажеттi ресурстармен қамтамасыз ету (шикiзат, энергия және т.б.);
:: экспорт пен импорт бағаларының арақатынасын өзгерту.
Кейбiр мақсаттар ұзаұ мерзiмдi сипатта болады, мысалы халықаралық еңбек бөлiнiсiне кipy дәрежесi мен әдiсiн өзгерту. Басқа мақсаттар одан гөpi аз мерзімде жүзеге асырылуы мүмкін, мысалға экспорт пен импорт көлемін өзгерту.
Сыртқы сауда саясатының негiзгi eкi бағыты бар:
:: epкін сауда саясаты;
:: протекционизм.
Epкін сауда саясаты таза күйiнде мемлекеттiң сыртқы саудаға тiкелей араласудан бас тартып, рынокқа негiзгi реттеушi рөлiн жүктеуiн бiлдiредi. Бiрақ бұл мемлекеттiң осы шаруашылық ic-әрекетiнiң бағытына әсер етуден толық шектелуiн бiлдiрмейдi. Мемлекет өз шаруашылық субъектiлерiне максималды еркiндiк беру ушiн басК,а елдермен келiсiм-шарттарға отырады
Epкiн сауда оң саяси салдарға әкеледi, өйткенi елдердiң өзара байланыстылығы күшейiп, бiр-бiрiне дұшпандық әрекетінің мүмкiндiгiн төмендетеді.
Epкін сауда саясатының жүргiзiлуi экономикасы дамыған елдерге халықаралық айырбастан неғұрлым көп пайда алуға мүмкiндiк бередi. Ic жүзiнде, epкін сауда саясаты таза күйiнде ешқашан және еш жерде қолданылған жоқ.
Протекционизм - отандық экономиканы шетелдiк бәсекелестерден қорғауға бағытталған саясат. Epкін сауда саясатымен салыстырғанда протекционизмдегі рыноктың күштердің еркін іc-әpeкеті жоққа шығарылады, өйткенi әлемдiк рыноктағы жекелеген елдердiң экономикалық потенциалы мен бәсекеге жарамдылығы әр түрлi, осыған байланысты дамуы жағынан артта қалып отырған елдер үшін рыноктық күштердің еркін іc-әрекетi пайдасыз болуы мүмкін. Күштi шетелдiк мемлекеттер жағынан шектелмеген бәсеке экономикалық дамуы төменірек елдерде экономиканың тоқырауына және осы елде тиімсіз экономикалық құурылымның қалыптасуына әкелуі мүмкін.
Протекционизм елде белгiлi бiр салалардың дамуына көмектеседi. Аграрлы елдерде протекционизм көбiнесе индустриализацияның қажеттi шарты болады. Одан басқа, протекционизм жұмыссыздықтың азаюына әсер етедi. Бiрақ бұл саясатты ұзақ мерзiм бойына пайдалану экономиканың тоқырауына әкеледi, өйткенi шетелдiк бәсеке болмаса, жергiлiктi кәсiпкерлердiң техникалық деңгейi мен өндiрiс тиiмдiлiгiн жоғарылатуға ынтасы төмендейдi.
Өзiнiң төтенше формасында протекционизм экономикалық автаркия түрiнде болады, яғни ел импортты тек өз елiнде шығаруғы мүмкін болмайтын тауарлармен ғана шектейдi. Экспорт болса, импортты қамтамасыз ету деңгейiнде ғана рұқсат етiледi.
Протекционизм дамушы елдерде ғана емес, өндiрiсi дамыған елдерде шиеленiскен бәсекелестiк жағдайында ұлттық тауар өндiрушiлерiн қорғау үшiн пайдаланылуда.
Мемлекет шаруашылық субьектiлерiне кеңестер беруi және қандай да бiр ic - әрекетке ынталандыруы мүмкін.
Мемлекеттердiң сыртқы саудадағы өтiмдi құралдары әр турлi тыйым салу, мысалға бiр өнімнің экспорты мен импортына және бiр елге қатысты тыйым салу болып табылады.
Сыртқы сауданың құралдарына eкi жақты немесе көп жақты келiсiмдер жүйесi кiредi. Бiрақ нарықтық қатынастар даму жағдайында сыртқы сауданың пайдасын ұлғайту және азайтуға әсер ету құралдарын пайдалану арқылы, мемлекет шаруашылық субьектiлерiн мемлекет саясатының мақсаттарына сәйкес шешiм қабылдауына мәжбур еткiзедi. Осы құралдарға тарифтiк жене тарифтiк емес шектеулер кiредi.
Кедендiк шекара арқылы жүретiн тауарларға ҚР-ы кедендiк тарифтерiне сәйкес кедендiк баждар салыну керек.
ҚР-ның кедендiк тарифi - ҚР-ның кедендiк территориасына әкелiнген және осы территориядан шығарылған тауарларға қолданылатын кедендік баждар ставкаларының жиынтығы.
Бұл тауарлар ҚР-ның сыртқы экономикалық қызметiнiң тауарлық номенклатурасына сай жүйеге келтiрiлген және топтастырылған ҚР-ның сыртқы экономикалық қызметiнiң тауарлық номенклатурасы Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымының мүшелерi елдерiнде пайдаланылатын тауарларды кодтау және бейнелеудiң үйлесiмделген жүйесiне негiзделiп жасалған Қазақстандағы экономиканың дамуына қарай сыртқы экономикалық әдiстерi үлкен рөл ойнауда, соның iшiнде орталық орынды кедендiк тариф алады. Онсыз сыртқы экономикалық қызметтi либерализациалау мүмкін емес.
Экономикалық негiзделген кедендiк тарифтi енгiзу әкiмшiл-әмiршiлден сыртқы экономикалық қызметті реттеудің экономикалық әдістеріне өту жолында маңызды қадам болды.
Қазiргi уақытта тарифтiк шараларды қолдану сферасы мен мақсаттары импорт пен экспорт бойынша айрықшаланады. Кейiнгi тарифтiк шаралардың ауыртпалық орталығы импортты реттеу мен экспортқа шектеулерді қысқарту механизiмдерiн этаптар бойынша өңдеу, экспортты мемлекеттiк қолдау жүйесiн құру жағына қарай өзгеруде. Қазiргi экспортты реттеу шараларын уақытша деп қарастыру керек.
Сонымен, кедендiк тариф - бұл нарықтық экономика жағдайында сыртқы экономикалық қызметтi ретеудегi маңызды құрал болып табылады.
Тарифтiң - бұл оның тауарлық номенклатурасы, кедендiк құнды aнықтау және баждарды салу әдiстемесi, оларды жүргiзу механизмi, өзгерiстер мен жоюлар кедендiк-тарифтiк реттеу облысындағы атқарушы өкіметтің қызметiнiң шектерiн анықайтын нормалар, тауардың шығу елiн анықтау ережелерi. Кедендiк реттеудiң белсендi бөлiгi - бұл тауарды әкелу немесе шығару құқығына салық болып табылатын кедендiк баждардың ставкалары 1993 жылға дейiн әрекет еткен кедендiк тариф сыртқы экономикалық қызметтi реттеу функциялары орындалады, баждардың ставкалары экономикалық салаларының даму деңгейiн ескермедi, импорттық тауарлардың бағаларына әсер етпедi және экономикалық мазмұны болмады. Ескі кедендiк тариф халықаралық тәжiрбиеге сәйкес келмедi және Қазақстанның саудалық саяси масаттарына жетудегi құралы бола алмады. Нәтижесiнде Республиканың сыртқы экономикалық кешені өзінің қызметін маңызды экономикалық реттеушісі және шетел нарықтарына тауарлар экспортын қамтамасыз ету құралы болмады.
Кедендiк тариф, Қазақстанның импорттық саясатының басымдылықтарын көрсете отырып, импорттық құрлымның оптималдау және валюта шығындарын рацианалдау үшін жасалған тауарлар немесе тауар топтамалары бойынша баждардың көлемiне байланысы кедендiк тариф не отандық өндiрiстi шетелдiк бәсекелестiктен қорғауға, не отандық және шетел өндiрiсiнiң арасындағы бәсекелестiкке мүмкiндiк жасайтын жағдайларды құруға жасалған, сонымен қатар oтaндык, өнімнің бәсекелестiк қабiлеттiлiгiн көтеруге мүмкiндiк бередi. Бұдан басқа кедендiк тариф сыртқы экономикалық қызметтiң жаңа нысандарын дамытуға, Қазақстанның экспорты бiздiң өнімнің импортерларына әр түрлі мақсатты жеңілдіктер үшін жасалған.
Қазақстанның кедендiк тарифi мен кедендiк баждары белгiлеудiң жариялық сипаты осындай баждарды белгiлеу кезiндегi халы шаруашылығының әр түрлі салаларының мүделерін есептеуге ғана емес, сонымен оның Қазақстанның контрагент-елдерiне саудалық саяси мәнін көтеруге мүмкiндiк бередi.
Өз кезегiнде кедендiк тарифтiң жариялық сипатты Республиканың нарығында қызығушылығы бар ұйымдарды демократиялық негiзде тapтуғa мүмкiндiк беретiн осы механизмдi құруды қажет етедi. Бұл тариф импорт және экспорт тауарларына баждар ставкаларын келiсiмдеуге, кедендiк-тарифтiк саясаттың сұрақтары бойынша ұсыныстарды дайындау, кедендiк-тарифтiк саясаттың сұрақтарын қозғайтын заң актiлерiнiң жобалары мен халықаралық келісім-шарттарды қарастыруды қажет етті.
Кедендiк баждарды құру кезiнде экономикалық табиғат пен олардың атқаратын функцияларын ескеру қажет, өйткенi олар баждардың принциптерi мен әдiстерiн анықтайды.
Экономикалық әдебиетте кедендiк баждардың табиғаты мен олардың атқаратын функциялары туралы бiрде бiр мәлiмет жоқ.
Нарықтық экономика жағдайында және СЭҚ либерализациялауда кедендiк баждар СЭҚ-тің маңызды экономикалық реттеушiсi болады. Кедендiк баждар көмегімен мемлекет тауарларды әкелу немесе шығаруды қолдауға немесе оларды шектеуге, отандық тауарлар өндiрушiлердiң тауарларын басқа да ұқсас тауарлардың шетел бәсекелестерiне бiрдей тепе-тең экономикалық, ғылыми-техникалық, экологиялық, валюта-қаржылық жүргiзуге СЭҚ субъектiлерiнiң қызметiн жалпы мемлекеттiк, ұлттық мүдделерге бағыттауға мүмкiндiгi бар.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу және валюталық бақылау Заңына сәйкес экспорт дегеніміз - резиденттің бейрезидентке тауарларды сатуы, жұмыстарды орындауы, қызмет көрсетуі. Қазақстан Республикасының кедендік заңнамасына сәйкес экспорт болып Кедендік одақ тауарлары Кедендік одақ аумағынан шығарылып, сол жақта тұрақты түрде қалдыру мақсатында рәсімделетін кедендік процедура табылады.
Тауарлар мен қызметтер экспортының басты артықшылықтары:
- сату көлемінің ұлғаю - ішкі сатудың сенімді өсумен қатар, экспорт сату нарығын ұлғайтудың бір түрі болып табылады.
- кірістің өсуі - егер компанияның бекітілген шығындарды ішкі сатулар есебінен немесе басқа да қаржыландыруды жүзеге асыру арқылы жабу мүмкіндігі болса, экспортық операциялардан түскен пайда тез өсуі мүмкін.
- ауқымда үнемдеу - өндірістің толық қуатымен жұмыс істеуі қолдағы бар ресурстарды дұрыс пайдаланып, үлкенірек өткізу нарығына шығу кезінде ауқымда үнемдеуге мүмкіндік береді.
- осалдықты төмендету - нарықтардың алуан түрлілігі тауарлар мен қызметтердің жалғыз өткізу нарығына тәуелділігінен арылуға көмектеседі. Мысалы, егер жоғары сұранысы бар кәсіпорынның басқа да өткізу нарықтары болса, ішкі нарықта экономикалық белсенділіктің бәсеңдеуі кәсіпорынға қатты әсер етпейді.
- жаңа білім мен тәжірибе - жаһандық нарықта өнімді өткізудің жаңа идеялары, амал-тәсілдері мол.
- жаһандық бәсекелестік - қазіргі компаниялар жаңа шетелдік нарықтарды игеруде. Бірегей халықаралық тәжірибе кәсіпорындарға әлем нарығында бәсекелесуге қабілетті болып қалуға мүмкіндік береді.
Өнімінқызметін экспорттауды ұйғарған кәсіпкерге бизнесінің жағдайына талдау жасап, экспорттау процесін жоспарлауға қатысты маңызды сұрақтарға жауар бергені жөн.
Кесте 2
Өнімінқызметін экспорттауды ұйғарған кәсіпкерге экспорттау процесін жоспарлау үлгісі
Кәсіпорынның экспорттық әлеуеті
Кәсіпорынның экспорттық қызметінің әр сатысындағы тәуекелдер мен әлеуетті қиындықтарды талдау;
Бәсекеге қабілетті, керекті өнім шығару үшін қазіргі өндіріс қуатына, шикізат қорларына, мамандандырылған қызметкерлерге талдау жалдау.
Экспорттық тауар
Тауардың дизайн, көлем, түс, қапталуы, таңбалануы, сияқты мақсатты шетел нарығының талаптарына сәйкестігі;
Тауардың СЭҚ ТН кодына сәйкес жіктелуі, осы тауарды экспорттау ережелері.
Экспортты жүзеге асыру тәсілдері
Тауарды шетелге сатудың ең қолайлы түрін таңдау - импортермен келісім-шарт жасасу арқылы, сыртқы сауда ұйымының делдалдығымен, тауар биржасы мен бірлескен кәсіпорын құру арқылы.
Экспорттық рәсімдер
Экспорттық тауарларға қатысты ерекше ұйғарымдар; Экспорттық рәсімдерді орындаудың алгоритмі;
Экспорттық рәсімдерді орындауға кеткен шығындардың экспортты ұйымдастыру процесіне әсері;
Экспорт үшіг жеңілдіктішектеуші жағдайлардың жүйесі (тәжірибелік қолдану, тиімділік).
Тауарларқызметтер экспорты бойынша құжаттар
Таңдалған елге экспорттау үшін қажетті сапа және сәйкестілік сертификаттарының, гигиеналық, экологиялық куәліктердің бар болуы, сонымен қатар құжаттарды ресімде (дана саны, көшірмелері, нотариалдық куәландыру, заң тұрғысынан дұрыс ресімделуі);
Тауарды экспорттауға рұқсат алу үшін қажетті құжаттарды жинау, сонымен қатар заңда бекітілген басқа да процедуралардан өту;
Экспорттық құжаттарды сәйкес мекемелерде ресімдеуге кететін уақыт пен шығындарды бағалау.
Серіктестер
Экпорттаушыға экпорттық процестің әр түрлі сатысында қолдау көрсететін қазақстандық ұйымдарды іздеу (байланыс ақпараты, ынтымақтастық шарттары);
Тауарды әлеуетті импорттаушылар іздеу;
Шет елдерде делдалдық, консалтингтік, өкілдік қызметтер көрсететін шет елдік ұйымдар іздеу;
Шет елдік серіктестіктермен іскерлік байланыс орнату, оны тұрақты түрде қолдау (мәдени ерекшеліктерін, іскер этикетті, шет тілінде хат жазысуды білу ).
Экспорттық операцияның басты кезеңдері
1. Келісімшарттың алдындағы дайындық, келісімшартқа қол қою
- кәсіпорынның экспорттық операцияларға дайындығын тексеру
- маркетингтік зерттеулер жүргізу
- экспорттық стратегияны анықтау және экспорттық бизнес-жоспар құру
- сауда серіктесін іздеу
- серіктестің іскерлік беделі мен төлем қабілеттілігі туралы ақпаратты тексеру
- келісімшартты дайындау және оған қол қою
2. Экспорттық операцияны дайындау
- тауардың СЭҚ ТН бойынша кодын анықтау
- тауарды Қазақстанна шығарып, экспорт еліне кіргізудің мүмкіндіктерін анықтау
- тауарды кедендік ресімдеу үшін құжаттарды әзірлеу
3. Тауарды кедендік рәсімдеу және жөнелту
- жөнелтілетін кеден органын кедендік декларация, құжаттар мен деректер жіберу арқылы хабарландыру;
- кедедік ресімдеуді жүзеге асыру;
- тауарды ҚР кедендік шекарасындағы өткізу бекетіне дейін жеткізу;
- жеткізілетін кеден органын кедендік мақсаттарға қажетті тауарлар мен құжаттарды тасымалдаушы арқылы ұсынумен хабарландыру
- тауарларды ҚР кедендік шекарасынан шығару.
4. Келісімшарттың аяқталуы
- тауар үшін төлем төлеу
- келісімнің валюталық бақылаудан өтуі
- ҚҚС өтеп алу үшін құжаттарды дайындап, өткізу
Әлемдегі тауар нарықтарындағы жағдайды білу қазақстандық өндірушілерге өз өнімдерін шетел нарықтарын экспорттауда жоғары тиімділікке жетуге мүмкіндік береді.
Қазақстандық өндірушілер мен экспорттаушылардың білгірлігін жоғарылату үшін KAZNEX INVEST Қазақстанның сауда серіктестері - нарықтарға елдік шолулар жасайды. Бұл шолулардың мақсаты - қазақстандық экспорт үшін потенциалы бар тауарлық топтарды анықтау, сонымен қатар қазақстандық тауарлар үшін әлеуетті экспорттық тауаша анықтау үшін нақты тауар нарықтарын зерттеу. Сонымен қатар, KAZNEX INVEST қысқа маркетингтік зерттеулер БРИФ-талдаулар жүргізеді, бұл зерттеулерде әлемдік нарықта белгілі бір тауарлар саудасының дамуының басты параметрлері бар.
Жүргізілген шолулар әлемдік сұраныс пен ұсынысты есепке ала отырып қазақстандық экспорттаушы кәсіпорындарға басты бағдарлар ұсынады. Бриф-талдауларда ұсынылған ақпарат экспорттаушылырға экспорттық стратегияларды әзірлеуде немесе оңтайлауда және өз қызметінің сапасын бірталай жақсартуда көмектеседі.
Елдік шолулар (Қазақстан Республикасының серіктес елдермен екі жақты сауда жағдайына шолу жасау және экспортты кеңейту үшін әлеуетті тауар топтарын анықтау) серіктес елдегі қазіргі экономикалық жағдай, осы елдің тауарлық нарығында сұранысқа ие негізгі тауарлар тізімі туралы ақпарат ұсынады, бұл қазақстандық экспорт үшін әлеуетті нарықтарды белгілеуге мүмкіндік береді; осы нарққа шығу шарттары, оның ішінде сыртқы сауда қызметін тарифтік және тарифтік емес реттеу туралы ақпарат ұсынады.
1.3 Экспортты-импорттық операцияларды мемлекетік реттеудің шетелдік тәжірибесі
Қазіргі кезде ұлттық шаруашылықтардың халыкаралық сауда жүйесіне неғұрлым жедел тартылуына қарамастан, дүниежүзілік тауар айналымының шоғырлану дәрежесі жоғары. Мұны дүниежүзілік экспорт пен импорттың географиялық құрылымынан айқын көруге болады. XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік тауар айналымының 72%-ы Батыс Еуропа мен Азия елдеріне, ал Солтүстік Америка үлесіне 17%-ы тиесілі болды. Өтпелі экономика тән бұрынғы социалистік елдердің үлесі бар болғаны 4%-ды құрады. Дүниежүзілік тауар айналымында Азияның жаңа индустриялық елдерінің үлесі артып келеді, оларға әлемдік экспорттың 10%-ға жуығы тиесілі. Корея Республикасының әлемдік экспорттағы үлесі 2008 жылы 2,9% болса, импорты -- 2,6%; Сингапурдың үлесі тиісінше 2,3 және 2,2%-ға тең.
XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік сыртқы саудада дамыған 25 ел жетекші орын алды. Оларға әлемдік экспорттың 84%-ы, импорттың 82%-ы тиесілі болды. Дамыған елдер өзара тауар айналымы, жөнінен де жетекші орынға ие; АҚШ пен Канада арасындағы тауар ағыны дүниежүзілік керсеткіштің 3,2%-ын құрады. Сыртқы сауданың тауарлық құрылымы халықаралық географиялық еңбек бөлінісіне, өндірістік және тұтыну тауарларына деген сұраныстың артуына тікелей байланысты. Тауар айналымының құрылымы FTP әсерінен үлкен өзгеріске түсті. Ел экономикасына ықпал ететін маңызды көрсеткіштің бірі -- сыртқы сауда сальдосы, оны экспорт пен импорт көлемінің айырмасы құрайды. Қытайдың сыртқы саудасына тұрақты оң сальдо (экспорт көлемі импорттан артық) тән болса, АҚШ-тың сыртқы сауда айналымы теріс мәнге ие.
Сыртқы сауданы халыкаралық дәрежеде реттеу бағытында 1947 жылы Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісім деп аталатын халықаралық ұйым пайда болды. Бұл құрылым негізінде 1995 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымы, құрылды. Қазіргі кезде кұрамында 132 ел бар бұл ұйым халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тақырыбы: ҚР-ның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсері
5В050600-Экономика мамандығы бойынша
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі
э.ғ.к., доцент:
Астана 2015
Мазмұны
бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастырудың теориялық және әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...9
1.1 Экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастырудың негізгі шарттары
және экономикалық мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2 Қазақстанда экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асырудың
теориялық-әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
1.3 Экспортты-импорттық операцияларды мемлекетік реттеудің шетелдік
тәжірибесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 Қазақстанның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ..29
2.1Қазақстанның экспорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 Қазақстанның импорттық операцияларының ел экономикасына әсерін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
2.3 Қазақстан Республикасының сыртқы сауда жағдайының ел экономикасына
әсерін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .41
3 Қазақстанның экспортты-импорттық операцияларын жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
3.1 Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстарын жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
3.2 Қазақстанның экспорты, импорты және бәсекеге қабілеттілігі:
проблемалары, мүмкіндіктері және шешімдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..60
3.3 Экспортты-импорттық операцияларды мемлекеттік қолдау мен реттеудің
басым бағыттары және қолға алынған шаралар кешені ... ... ... ... ... ... ... . 72
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...88
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 90
КІРІСПЕ
Сыртқы экономикaлық қaтынaс дaмуының негізін қaлaушы фaкторы қaзіргі нaрықтық жaғдaйдa тәуелсіз Қaзaқстaн Республикaсының әлемдік шaруaшылықтaғы орнын aнықтaйтын, экспортты-импортты оперaциялaр құрaйды. Тaуaрлaрды экспорттaу-импорттaу мәселелері бойыншa хaлықaрaлық қaтынaстa Қaзaқстaн Республикaсының шетелдік серіктестерімен өзaрa қaтынaсы қaрaстырылғaн, әрине, ол кез келген дaмушы мемлекеттің перспективті стрaтегиялық жоспaрлaудa экономикaлық зерттеуді жүргізу үшін өзекті компонент болып тaбылaды.
Қазақстанның Кеден одағына кіруі осы мәселелерді шешуде маңызды орын алады. Кеден одағыныің құрылуы қазіргі қалыптасқан және жаңа өндірістердің дамуы үшін, Ресей мен Беларуське өнім шығаруға жағымды жағдайлар туады. Осы орайда Үкімет Қазақстан экономикасына инвестицияларды тарту және дайын өнім экспортын дамыту мақсатын көздейді. Бұл жерде техникалық реттеу, санитарлық және фитосанитарлық бақылау саласындағы реттеу базасын бірыңғайландыру мен дамыту арқылы отандық тұтынушыларды сапасыз тауарлардан қорғауды қамтамасыз ету қолға алынды.
Жаңа онжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүм - кіндіктері Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2011 жылғы 28 қаңтардағы Жолдауына сәйкес Кедендік одақты құру үш елдің экономикасы үшін барынша тиімді шешім болып табылады. Ол үш елдің ішкі нарығында, сонымен бірге сыртқы әлеммен де сауда айналымының елеулі түрде өсуіне, Еуроазиялық кеңістікте әлеуметтік-экономикалық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз етуде елеулі рөл атқарады. Біріншіден Біртұтас кеден аймағын құру үш елдің әртүрлі бағыттар бойынша кең ауқымды ынтымақтасу мүмкіндігін арттырады. Ең алдымен бірлескен өндірістер мен кооперацияларды құрудағы күш жігерді біріктіреді. Кеден одағы ең алдымен өзара инвестицияларды ынталандырып, бірлескен кәсіпорындар құрып, бизнесті дамыту үшін жағдай жасайды. Екіншіден, кеден бекеттерінің сыртқы шекараларға ауыстырылуына байланысты кедендік тарифтер жеңілдейді.
Қатысты дипломдық жұмыста ақпарат мұқият таңдалды және реттелді. Жұмыс барысында белгісіз факторлар ашылды, бүл қазіргі кезде сыртқы экономикалық әрекетте тауарлардың экспорты әртүрлі және Қазақстанға әлемдік нарықта үлкен баға береді. Көптеген ақпарат құралдарын зерттеу менің көзқарасымды кеңейтті.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорындардың көбісі сыртқы экономикалық әрекетке қосылады, бұл оларға валюта табысын алуға, сыртқы экономикада тұрақты орын алуға, бәсекеге қабілетті өнім шығаруға мұмкіндік береді. Сыртқы саудада операциялардың үш негізгі түрі кездеседі:
* экспорт -- тауарды (қызмет және жұмыс) шетел сатып алушысына сату және еліне жеткізу;
* импорт -- тауарды шетел сатушысынан сатып алып, сатып алушы еліне жеткізу;
* реэкспорт -- импортталған тауарды Қазақстан Республикасына алдын ала жеткізіп экспорттау.
Сыртқы сауда келісімі келісім- шартпен орындалады. Келісім-шарт жақтардың құқықтары мен міндеттерінен тұрады, және олар келесі бөлімдерде көрсетіледі: келісім-шарт жақтарын анықтау, келісім-шарт түрі, келісім-шарт сомасы, тауарды (қызмет, жұмыс) жеткізу мерзімі, төлем шарттары, тауарды маркерлеу, сатушының кепілдемесі, орама, айыппул санкциялары және шығындарды жабу, жүкті сақтандыру, форсмажор, келіспеген сұрақтарды шешу жолдары.
Келісім-шартты бекітпей тұрып тауарлы нарық конъюктурасын зерттеу, сыртқы экономикалық операциялардың нәтижесін жобалау, тауар жарнамасы, ұсынылған келісім-шарттың үйлесімді түрін және шетел серіктесін таңдау, серіктеспен сөйлесулер жүргізу, келісім-шартты бекіту бойынша дайындық жұмыстары жүргізілу керек
Экспортты және импортты операциялар субъектілері болып нарыққа тікелей қатысатын кәсіпорын-экспортерлар, кәсіпорын-импортерлер, сонымен қатар кәсіпорын тапсырмасын орындайтын делдал ұйымдары табылады.
Импортталған тауарлар жеткізудің әртүрлі шарттарымен сатып алынады: СИФ, Фоб, Франко-кеден және т.б. Импортталған бағасы тауарды жеткізу шартына байланысты анықталады.
Заң күші бар Қазақстан Республикасының Жарлығына сәйкес тауарлардың (қызметтердің, жұмыстардың) экспорты және импорты лицензияланады. Лицензия берушіде лиценцияның екі түрі бар: бас және бір жолғы.
Лицензияланатын тауарлардың (жұмыс, қызмет) тізімі, сонымен қатар экспортты- импортты операцияларды орындауға лицензияны жіберу және дайындау тәртібі Қазақстан Республикасы Үкіметімен бекітіледі.
Лицензиялар көрсетілген мерзімдерде тауардың экспорты және импортына берілетін рұқсат болып табылады және өнімді кедендік дайындаудан өткізуге негіз болады.
Сыртқы сауда байланыстары үшін Қазақстан Республикасында құқықтық негіз болып Қазақстан Республикасының Заңы және ҚР Үкіметінің Жарлығы табылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты сыртқы сауда сұрақтарын зерттеу және экспортты-импортты операциялардың ел экономикасына әсерін талдау болып табылады.
Осыған байланысты дипломдық жұмыста мынадай міндеттер қойылып отыр:
- экспортты- импортты операциялар түсінігін ашу;
- экспортты- импортты операциялардың құжаттамалық сұрақтарын қарастыру;
-экспортты- импортты операциялардың жүргізу ерекшеліктерін зерттеу;
- экспортты- импортты операцияларды реттеудің тарифтік және тарифтік емес әдістері келтірілгене
Зерттеу құралы болып сыртқы сауда және экспортты-импортты операциялардың тиімділігі талдау, сонымен қатар экономикада сыртқы экономикалық ролін анықтау табылады.
Зерттеу нысаны экспортты-импортты операциялар алынды.
Жұмыстың теориялық және методологиялық базасын шетел және отандық авторлар жұмыстары, заңдар, Үкіметтің және ҚР Президентінің ресми құжаттары, заңды және нормативті актілер, ҚР қаржы Министрлігінің ережелері мен нұсқаулары, ғылыми статьялар және статистикалық мәліметтер құрайды.
1 экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастыру-дың теориялық және әдістемелік негіздері
1.1 Экспорттық-импорттық операцияларды ұйымдастырудың негізгі шарттары және экономикалық мазмұны
Экспортты-импортты операциялар дегеніміз кеден шекарасынан өту шартындағы тауарды сату-сатып алумен байланысты коммерциялық әрекет.
Экспорт- тауарды мемлекет шекарасынан шығару. Экспортты операцияны іске асыру кезінде экспорттаушы үшін импорттаушы тауарды қалай қолданатыны маңызсыз: соңғысы тауарды қайта өңдеуден өткізе алады, ішкі нарықта немесе үшінші мемлекеттерге сата алады. Кез-келген жағдайды сатушы үшін ол экспортты операция болып табылады. Тауарлардың экспорты- тұрақты болу мақсатымен немесе осы теорриториядан тыс қолдану мақсатымен ҚР кеден территориясынан тыс тауарды өткізудің кедендік тәртібі.
Таурадың экспорты келесі шарттармен іске асады:
- шығарылған кедендік баж салығын төлеу;
- тарифтік емес реттеу шараларын сақтау (тарифтік емес реттеу шаралары- ҚР тауарларды және транспорт құралдарын кіргізуді және шығаруды шектеу, квоттау, лицензиялау, тауарлардың қауіпсіздік стандарттарыны және талаптарыны сәйкестігін растау (сонымен қатар техникалық, фармакалогиялық, санитарлы, ветеринарлы, радиациялық, экологиялық стандарттар), және ҚР заңдылық актілерімен және ҚР Үкіметінің нормативті қаулыларымен бекітілген басқа талаптар);
- ҚР заңдылығымен бектіліген талаптарды орындау.
Экспортқа шығарылған тауарлар ҚР кеден территориясынан өткізілу керек. Сонымен қатар ол тауарлар кеден декларациясын қабылдаған күндегідей жағдайда болу керек, транспорттаудың және сақтаудың тапалаптарын орындау кезінде де табиғи тозу немесе табиғи азаю өзгерістері есептелмейді.
Тауарларды декларациялау кеден органында жүргізіледі, бұл жерде тауарды кедендік дайындау іске асады. Декларациялау кеден органына бекітілген формада тауар, олардың кеден тәртібі және кеден мақсатына қажетті басқа мәліметтерден тұратын қажетті мәліметтерді беру жолымен орындалады
Халықаралық коммерциялық тәжірибеде экспорт дегеніміз:
Мемлекетте шығарылған тауарларды және бұрын шет елден алынған және қайта өңдеуден өткізілген тауарларды мемлекеттен шығару;
Бұрын еңгізілдген, бірақ кеден бақылауымен қайта өңделген тауарларды шығару.
Импорт- тауарды шет елден елге кіргізу. Тауарлардың импорты болып ҚР территориясына еңгізілген немесе шығарылған, ҚР кеден заңдылығына сәйкес декларациядан өткізілген тауарлар табылады.
Кеден территориясына кіргізілген тауарларға кедендік жүк декларациясы тауардың кеден органына ену күнінен бастап отыз тізбекті күн ішінде жасалады. Тауарлардың импорты кезінде кеден төлемдері және салықтар төленеді.
Салық салынатын импорт көлеміне ҚР кеден заңдылығына сәйкес анықталатын импортталатын тауарлардың кедендік құны, сонымен қатар ҚР тауарды импорттау кезінде төлемге жататын, бюджетке міндетті және басқа салық сомалары кіреді және бұл жерде қосымша құнға салық есептелмейді. Қосымша құн салығы салық салынатын импорт бойынша 15% тең. ҚҚС тауарды кедендік дайындау кезінде, егер келесі жағдайлар болмаса төленеді:
* Өнеркәсіптік қайта өңдеуге арналған импортталатын тауарларға ҚҚС мерзімінің өзгеруі, егер импортталатын тауарлар су, көгілдір отын, электр қуаты болса.
* Импортталатын тауарларға ҚҚС төлеу есеп әдісімен орындалса.
Тауарлардың шекарадан өту кезінде импортты операцияларды іске асыру барысында жолдама құдаттары беріледі, сонымен қатар:
+ Тауарларды мемлекетке еңгізуге лицензия беру;
+ Импортты кеден баж салығын төлеу туралы құжаттама;
+ Кедендік дайындауға төленген төлемдер туралы құжат.
Сыртқы экономикалық әрекетте реэкспорт және реимпорт сияқты операциялар көрінеді.
Реэкспорт- алдын ала әкелінген, бірақ мемлекетте ешқандай қайта өңдеуден өтпеген тауарды шекарадан шығару. Реэкспорт құралы болып халықаралық аукциондарда және тауарлы биржаларда өткізілетін тауарлар табылады. Реэкспортты операцияларға өз еліне тауарды кіргізбей іске асыратын операциялар да жатады. Бұндай операциялар сол елдің экспорт немесе импортына жатпайды, бірақ кеден статистикасында есептеледі. Олар тауардың әр елдегі бағасының айырмашылығының арқасында пайда табу мақсатында сауда формаларымен іске асады.
Реимпорт шекарадан бұрын шығарылған отандық тауарларды кіргізу, және ол тауарлар ол жақта қайта өңдеуден өткен жоқ. Реимпортқа аукционда сатылмаған, консигнациялық қоймадан қайтарылған сатып алушымен ақауланған және т.б. тауарлар жатады. Басқа келісім- шарттарға қарағанда реимпорт бір тауардың бір шекарадан екі рет өтуі.
Жеткізу - тауарды сату-сатып алу келісім-шартын орындау үшін сатушымен (жеткізуші) сатып алушыға қайтарымсыз (тапсырыс беруші) жеткізу. Тауарға сатушының сатып алушыға тауардың меншік құқын беру тауарлы- бөлу құжаттарымен іске асады, олар транспортты (халықаралық жүк қорының құжатының көшірмесі, ішкі жүк қорының құжатының квитанциясы және басқа транспортты құжаттар), қоймалық (қойманың қабылдау акті, варрант) және т.б. құжаттар.
Тауардың экспорты және импорты сыртқы экономикалық әрекет субъектілерінің негізгі түрлерінің бірі болып табылады.
Сыртқы экономикалық әрекет келісім-шартпен безендіріледі, онда келісім-шарт бойынша жақтардың құқықтары, жауапкершіліктері және міндеттері көрсетіледі. Келісім-шартты дұрыс безендіру үшін сауда терминдерін халықаралық түсіндіру ережелерін қолданған жөн (Инткотермс!), бұл ережелер Халықаралық сауда палатасымен жасалған Инкотермстің мақсаты- кез-келген елде осы терминдерді интерпретацияда жеткізудиің жиі қолданатын шарттарын түсіндіру. Осылайша Инкотермс тауардың жеткізу шарттарын бекітуде және жектізу және тәуекел бойынша міндеттемелердің ауысу кезеңін белгілейді, бұл бағаның қалыптасуына және кеденд құнына әсер етеді. Мысалы, ЕХМ (франк-зауыт) жеткізу кезінде декларацияланған құнға тек зауыт-өңдеуші бағасы ($20 000) ғана кіргізіледі, ал CIF кезінде (құн, сақтандыру)- жеткізуші бағасы, фрахт құны және сақтандыру құны ($20 0000+$300$+5600=$20900).
Тауарды жеткізу темір жол және су көлігімен іске асырылады.
Темір жолмен тасымалдау кезінде Франко деп аталатын сату шарттары қолданылады, яғни сатушы тауарды өз құнынан және өз тәуекеліне нақты жерге жеткізуге міндетті, осымен байланысты тауар бағасына тауарды сол жерге жеткізу бойынша барлық шығындар кіргізіледі. Бұл шарттар келесідей болуы керек. Инкотермстің барлық терминдер төрт базалық категорияға топталған.
Кесте 1
Тауарларды жеткізудің Инкотермс терминдері бойынша топталуы
Топ
Жеткізу шарттарын белгілеу
Франкерлеу шарттары
E
EXW
Франко зауыт
F
FCA
FAS
FOB
Жеткізушіден еркін
Борт кемесінен бойлай еркін
Кемеде еркін
C
CFR
CIF
CPT
CIP
Құн және фрах
Құн, сақтандыру және фрахт
Жеткізу ... дейін төленген
Жеткізу құны және сақтандыру ... дейін төленген
D
DAF
DES
DEO
DDU
DDP
Шекараға дейін жеткізілді
Кемеге дейін жеткізілді
Айлаққа дейін жеткізілді
Баж салығын төлеуге дейін жеткізілді
Баж салығын төлеумен жеткізілді
Сатушының (экспортер) франко-зауыты (франко-койма). Сатушы тауарды дайындайды, ал сатып алушы өзінің зауытында тауарды қабылдауға міндетті. Сонымен қатар сатушы тауарды жеткізушіге жіберуге ешқандай шығын кетірмейді.
Сатып алушының (импортер) франко-коймасы. Экспортер тауарды сатып алушының сол еліндегі (импортер) қоймасына дейін жеткізуге және транспорттау және сақтандыру бойынша ьарлық шығындарды төлеуге на сатып алушының қоймасына дейін жеткізіп беруге міндетті. Барлық шығындар тауардың келісім-шарт құнына кіреді.
Жеткізушінің (экспортер) жүру станциясының франко-вагоны. Сатушы тауарды темір жол вагонына артуға және жүру станциясына жеткізуге міндетті, осыдан кейін тауарлы-бөлістіру құжаттарын беру кезінде тауарға деген құқылы меншіктер сатып алушыға өтеді. (Әдетте жеткізудің бұл түрлері сирек кездеседі).
Франко-вагон- стаушы елінің шекаралық станциясы. Бұл жеткізу кезінде сатушы тауарды вагонға артуға және шекараға дейін тауарды жеткізу құнын төлеуге міндетті. Бұл кезде тауарға деген тәуекелді сатушы оны шекара станциясына (тауарды сатушы елінің темір жол станциясынан сатып алушының темір жол станциясына жеткізу ауыстур тізбегімен іске асады) сатып алушы меншігіне жеткізуге дейін өз мойнына алады. Сатып алушы атынан есеп-фактурада көрсетілген тауардың құнына сол тауардың келісім құны және тауарды жүру станциясына дейінгі жеткізу, вагонға арту, транспорттау және т.б. тауарды кеден станциясында сатып алушыға жеткізгенге дейінгі пайда болатын (кеден баж салығы, жинаулар, орама шығындары және т.б.) шығындары жатады.
Франко-вагон- шете сатып алушысының белгілену станциясы (тікелей жеткізулер). Бұндай жеткізулер біркелкі транспорт құжатымен- сатып алушының соңғы мекен-жайы көрсетілген халықаралық жүк тасымалының темір жол құжатымен дайындалады. Бұндай жағдайда тауарға деген материалды міндеттер сатушы және сатып алушы елдерінің темір жол станцияларына жүктеледі. Олар жеткізу кезінде пайда болған барлық жоғалтулар және жетіспеулерге жауап беруді өзара реттейді. Сатушы тауардың өз темір жол станциясына жеткізіп және жеткізу құжатын алып, сатып алушыға есеп айырысу қағазын бере алады. Бұндай форма есептеуді тездетеді.
Су көлігі жеткізулерінде келесі сату шарттары қолданылады:
Фоб (кеме байламасынан еркін)- сатушы еліне жеткізу кемесі. Бұндай жеткізу кезінде сатушы тауарды кеме байламасына жеткізу, жеткізу және түсіру бойынша барлық шығындарды төлеу, таза коносамент алу және оны сатып алушыға есеп-фактурасы және басқа жолдамамен бірге құжаттарын өткізу керек. Таза коносамент- жеткізушінің жүк немесе тара жағдайындағы жетіспеушіліктері көрсетілмейтін беру құралы. Тауарды оны кеме байламасына түсіруге дейінгі сақтау жауапкершілігін сатушы өз мойнына алады, ал одан кейін сатып алушыға жүктеледі. Өз кезегінде сатып алушы кемені сақтандыру керек, сатып алушыға кеменің келу күнін ескерту, кеме бортына такарды артудан кейінгібарлық шығындарды және сатып алушының есеп-фактурасын төлеу керек. Фоб шартындағы тауар құнына таурадың келісілген құны, транспортты және тауарды кеме бортына жеткізуге дейінгі басқа шығындар кіреді.
Сиф (құн, сақтандыру, фрахт)- сатып алушының белгілеу порты. Бұндай жағдайларда сатушы тауарды өз есебіне кемеге жеткізу, кемені фрахтау, тауарды кемеге арту, жүкті сақтандыру, кеден баж салығын төлеу, сатып алушыға есеп фактурасымен бірге таза коносамент, сақтандыру полисін немесе сертификат беру керек. Кемедегі барлық аллдағы шығындарды сатып алушыға жүктеледі. Тауарды кеме бортына артқаннан кейінгі тауардың бұзылу немесе жойылу тәуекелі сатып алушыға өтеді.
Сыртқы сауда тәжірибесінде келесі жеткізу түрлері кездеседі:
:: Фас (кеме бортынан тыс) - баға құнын оны кемеге жеткізу құнына қосады.
:: Коф (құн және фрахт) - тауар құнына оның белгілеу пунктіне дейінгі су тасымалының құны кіретін келісім-шарт түрі.
:: Фоб (жеткізу ауежайы) - тауар бағасына оны жеткізу және кеме бортына арту бойынша транспортты және басқа шығындар қосылатын келісім-шарт түрі.
Сыртқы экономикалық келісім-шарт халықаралық сату-сатып алу келісім-шартымен безендіріледі. Оның құқықтық реттеудегі бағыты келісім-шартты бекіту кезіндегі келіссөздер құру кезінде және міндеттерді орындау кезінде және әртүрлі келіспеушіліктерді шешу кезінде өте маңызды. Келісім-шарттың жеке бөлімдерінде бір-бірімен және ұшінші тұлға алдында келісім- шарт жақтарының міндеттері және жпуауапкершіліктері анықталады; келісім-шартқа тұру құралы; тауардың құны және келісім-шарттың жалпы бағасы; тауардың орамасы және мракерленуі; сатып алушының төлеу түрі және есептің қабылданған формасы; сатушының және сатып алушының кепілдік міндеттері; келісім шартты бұзған кездегі шағындарды төлеу формалары және айыппул санкциялары; жүкті сақтандыру шарттары; форс-мажорлы міндеттер; келіспеген сұрақтарды шешу жолдары; заңды мекен-жайлары, банк реквизиттері, жақтардың қолы және мөрлері.
Келісім-шарттың орыдалуына тауарлы нарықтың конъюнктурасын зерттеумен, сыртқы экономикалық келісім-шарттың нәтижелерін жобалаумен байланысты үлкен дайындық жұмысы қажет, сондықтан маркетинг зерттеулеріне кеткен шығындар тауардың келісім-шарт құнының негізгі бөлігі болып табылады.
Келісім-шартты бекіткен кезде кеден құнын есептеудің, яғни кеден төлемдерінің негізі болатын тауардың құны бекітіледі.
ҚР ТК сәйкес Қазақстан Республикасының территориясынан шығарылған тауарлардың кедендік құны экспортқа сату кезінде төленетін келісім шарт бағасы негізінде анықталады.
Тауардың кедендік құнын анықтау кезінде келісім шарт бағасына келесі шығындар қосылады::
* Тауарды Қазақстан Республикасының шекаралық территориясынан ауежай немесе басқа қажетті жерге жеткізу бойынша шығындар: транспорттау құны; арту, түсіру бойынша шығындар;
* Сақтандыру құны;
* Сатып алушының кеткен шығындары: комиссионды және брокерлік сыйақылар; егер сыртқы экономикалық әрекеттегі Тауарлы номенклатураға сәйкес олар тауар құнына енеті болса, контейнерлер немес басқа әртүрлі таралар құны;
* Роялти және лицензия алуға кеткен шығындар, олар сатушымен бағаланатын тауарлардың сату шарттары ретінде тікелей немесе жанама төленеді;
* Сатышуға ары қарай сатулардан тікелей немесе жанама түсетін табыстың бөлігі;
* Қазақстан Республикасының кедендік территориясында алынатын салықтар, егер Қазақстан Республикасының салық заңдылығыны сәйкес немесе халықаралық келісімдерге сәйкес олар ҚР кедендік территориясынан тауады шығарумен байланысты сатып алушы компенсацияға жатпасы.
Келісім шарт бағасының жоқтығы кезінде сыртқа шығарылатын тауарлар құны декларантпен сатушы- экспортердің бухгалтерлік құжаттамасынан өндіріспен, сақтаумен және транспорттаумен байланысты шығындарды есептеумен анықталады. Сонымен қатар жоғарыдағы көрсетілген шығындар да есептеледі.
Келісім шартта бұл шығындарға кім жауапты, немесе сатып алушы мен сатушы арасында олар қалай бөлістірілгені көрсетіледі. Бұл мәселелерді дұрыс шешу үшін Инкотермс халықаралық ережелерге сай сауда терминдерін түсіндіру анықтамасын қолдану қажет, бұл терминдер жинағы жеткізудің жиі қолданатын түрлері және тауарды сыртқы саудада франкерлеу туралы Халықаралық сауда палатасының түсініктері көрсетілген.
Тауардың кедендік құнын бекіту кезінде көрсетілген құжаттамаға сәйкес, оның фракерлеу шарттарымен байланысты тауарды жеткізу бойынша төленген шығындар сомасын анықтау керек, олар тауар бағасына қосылады.
Мысалы, Фоб жеткізу кезінде жеткізуші (сатып алушы) тауарды кеме бортына жеткізу кезеңіне дейінгі тауардың сақталуына және жеткізілуіне жауап береді, сондықтан жеткізушінің жүру бортына дейін тауарды жеткізу бойынша шығындары және тауарды кеме бортына арту бойынша шығындары тауардың жіберілу құнына қосылады. Тауарды жеткізуші станциясынан өз станциясына дейін және ары қарай қоымаға дейін жеткізу шығындарын сатып алушы төлейді.
Сиф жеткізу шарттары бойынша жеткізуші (сатушы) белгілі байламада оны түсіру кезеңіне дейін тауардың сақталуына және жеткізілуіне жауапты, ал тауарды байламаға жеткізу бойынша басқа шығындарды сатып алушы өз мойнына алады. Сондықтан тауардың кедендік құнына, жоғарыда көрсетілген шығындардан басқа жеткізушімен фрахт төлеу, тауарды сақтандыру төлемдері кіреді, яғни жеткізушімен төленген тауардың белгілі байламаға жеткізу бойынша барлық шығындары.
* Техникалық құжаттама - техникалық паспорттар, сызулар, жинақтау, монтаж, басқару және жөндеу бойынша ережелер, техникалық спецификация;
* Тауардың жолдама құжаттамасы- тауардың сапа сертификаты, орама парағы, спецификация, жинақтау тізбегі және т.б.;
* Транспортты- экспедиторлы және сақтандыру құжаттамасы- темір жол жолдамасы эәне оның көшірмесі (халықаралық жүк тасымалының темір жол жолдамасының көшірмесі, ішкі жүк тасымалдаудың темір жол жолдамасының квитанциялары, багажды квитанция, коносамент, автокөлікті, су және әуе тасымалының жолдамалары), сақтандыру полису және сертификат;
* Қоймалық құжаттама- порттың экспорттық тауарға, портқа келген импортты тауарларды кемеден түсірудің бас акті, шетел жүгі бар кемені сақтау туралы келісім, ол екі бөлімнен тұрады. Бірінші бөлігі- тауарды сақтауға алу туралы қойманың құжаты, екіншісі- тауарды кепілге алу үшін қолданатын кепілдеме куәлігі;
* Есепті құжаттама - есеп-фактуралар, есепті құжаттар (егер тауар жеке құны бар бөліктерден тұратын болса), ауысу векселі (тратта);
* Банк құжаттамасы- валютаны ауыстыру туралы арыз, инкассалық міндеттеме, аккредетив ашу туралы арыз, чек, Қазақстан Республикасының кеден депозитіне қорларды аудару міндеттері, валюталы және есепті счеттар бойынша операциялар;
* Кедендік құжаттама - жүкті кеден декларациясы, тауардың пайда болу сертификаты, баж салығын, акциздерді, жинақтарды төлеу туралы анықтама;
* Арыз құжаттамасы- арыз хаты, сотқа немесе арбитражға талап, талапты қанағаттандыру немесе қайтару туралы қаулы;
* Тауардың жетіспеуі және бұзулуы туралы құжаттар- жетіспеуге жасалынатыр коммерциялық акт, апаттық сертификат
Кеден төлемдерінің аударылуы және төленуінің негізі болып ҚР кедендік іс туралы ҚР Заңы табылады .
Бұл төлемдердің көлеміне келесі факторлар әсер етеді:
* Сыртқы эклономикалық әрекетте тауарлы номенклатура бойынша тауардың дұрыс жіктелуі;
* Тауардың пайда болу елі кеден төлемдерінің және салықтың көлеміне әсер етеді;
* Тауар құнының дұрыс анықталуы;
* Тенге бағамы;
Қазақстан Республикасы территориясында тауардың кедендік дайындалуына түскен тауар импорты бойынша операциялар оларды дайындау варианттарына байланысты:
* Кедендік дайындалу кеденде Қазақстан Республикасының кедендік шекарасын кесіп өту пунктінде іске асырылады;
* Тауарды кедендік дайындау ішкі кедендік транзит режимі бойынша іске асады.
1.2 Қазақстанда экспорттық-импорттық операцияларды жүзеге асырудың теориялық-әдістемелік негіздері
Әр түрлi елдер әлемдiк экономикада жалпы және оның, жекелеген тауар рыноктарында әр түрлi орын алады. Халықаралық сауданың әрбiр қатысушысы өз мүдделерiн қорғау мақсатында қандай да бiр ic-әрекет атққаруға тырысады, яғни осы салада белгiлi бiр саясат жүргiзедi. Халықаралық сауда саласында саясаттың негiзгi eкi түpi бар:
:: халықаралық сауда саясаты;
:: сыртқы сауда саясаты.
Халықаралық сауда саясаты - халықаралық сауда саласында жалпылама қабылданған саясат. Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымы (БСҰ) жүргізеді және ол әлем елдерінің көпшілігі тарапынан қолдау тауып отыр. Мұндай саясатқа халықаралық сауданы ырықтандыру жатады.
Сыртқы сауда саясаты атауымен мемлекеттiн басқа елдермен сауда қатынасына бағытталған ic-әрекетi түсiндiрiледi. Сыртқы сауда саясатының негізгі мақсаттары:
:: осы елдiң халықаралық еңбек бөлiнiсiне кіруінің дәрежесi мен әдісін өзгерту;
:: экспорт пен импорт көлемдерін өзгерту;
:: елдi қажеттi ресурстармен қамтамасыз ету (шикiзат, энергия және т.б.);
:: экспорт пен импорт бағаларының арақатынасын өзгерту.
Кейбiр мақсаттар ұзаұ мерзiмдi сипатта болады, мысалы халықаралық еңбек бөлiнiсiне кipy дәрежесi мен әдiсiн өзгерту. Басқа мақсаттар одан гөpi аз мерзімде жүзеге асырылуы мүмкін, мысалға экспорт пен импорт көлемін өзгерту.
Сыртқы сауда саясатының негiзгi eкi бағыты бар:
:: epкін сауда саясаты;
:: протекционизм.
Epкін сауда саясаты таза күйiнде мемлекеттiң сыртқы саудаға тiкелей араласудан бас тартып, рынокқа негiзгi реттеушi рөлiн жүктеуiн бiлдiредi. Бiрақ бұл мемлекеттiң осы шаруашылық ic-әрекетiнiң бағытына әсер етуден толық шектелуiн бiлдiрмейдi. Мемлекет өз шаруашылық субъектiлерiне максималды еркiндiк беру ушiн басК,а елдермен келiсiм-шарттарға отырады
Epкiн сауда оң саяси салдарға әкеледi, өйткенi елдердiң өзара байланыстылығы күшейiп, бiр-бiрiне дұшпандық әрекетінің мүмкiндiгiн төмендетеді.
Epкін сауда саясатының жүргiзiлуi экономикасы дамыған елдерге халықаралық айырбастан неғұрлым көп пайда алуға мүмкiндiк бередi. Ic жүзiнде, epкін сауда саясаты таза күйiнде ешқашан және еш жерде қолданылған жоқ.
Протекционизм - отандық экономиканы шетелдiк бәсекелестерден қорғауға бағытталған саясат. Epкін сауда саясатымен салыстырғанда протекционизмдегі рыноктың күштердің еркін іc-әpeкеті жоққа шығарылады, өйткенi әлемдiк рыноктағы жекелеген елдердiң экономикалық потенциалы мен бәсекеге жарамдылығы әр түрлi, осыған байланысты дамуы жағынан артта қалып отырған елдер үшін рыноктық күштердің еркін іc-әрекетi пайдасыз болуы мүмкін. Күштi шетелдiк мемлекеттер жағынан шектелмеген бәсеке экономикалық дамуы төменірек елдерде экономиканың тоқырауына және осы елде тиімсіз экономикалық құурылымның қалыптасуына әкелуі мүмкін.
Протекционизм елде белгiлi бiр салалардың дамуына көмектеседi. Аграрлы елдерде протекционизм көбiнесе индустриализацияның қажеттi шарты болады. Одан басқа, протекционизм жұмыссыздықтың азаюына әсер етедi. Бiрақ бұл саясатты ұзақ мерзiм бойына пайдалану экономиканың тоқырауына әкеледi, өйткенi шетелдiк бәсеке болмаса, жергiлiктi кәсiпкерлердiң техникалық деңгейi мен өндiрiс тиiмдiлiгiн жоғарылатуға ынтасы төмендейдi.
Өзiнiң төтенше формасында протекционизм экономикалық автаркия түрiнде болады, яғни ел импортты тек өз елiнде шығаруғы мүмкін болмайтын тауарлармен ғана шектейдi. Экспорт болса, импортты қамтамасыз ету деңгейiнде ғана рұқсат етiледi.
Протекционизм дамушы елдерде ғана емес, өндiрiсi дамыған елдерде шиеленiскен бәсекелестiк жағдайында ұлттық тауар өндiрушiлерiн қорғау үшiн пайдаланылуда.
Мемлекет шаруашылық субьектiлерiне кеңестер беруi және қандай да бiр ic - әрекетке ынталандыруы мүмкін.
Мемлекеттердiң сыртқы саудадағы өтiмдi құралдары әр турлi тыйым салу, мысалға бiр өнімнің экспорты мен импортына және бiр елге қатысты тыйым салу болып табылады.
Сыртқы сауданың құралдарына eкi жақты немесе көп жақты келiсiмдер жүйесi кiредi. Бiрақ нарықтық қатынастар даму жағдайында сыртқы сауданың пайдасын ұлғайту және азайтуға әсер ету құралдарын пайдалану арқылы, мемлекет шаруашылық субьектiлерiн мемлекет саясатының мақсаттарына сәйкес шешiм қабылдауына мәжбур еткiзедi. Осы құралдарға тарифтiк жене тарифтiк емес шектеулер кiредi.
Кедендiк шекара арқылы жүретiн тауарларға ҚР-ы кедендiк тарифтерiне сәйкес кедендiк баждар салыну керек.
ҚР-ның кедендiк тарифi - ҚР-ның кедендiк территориасына әкелiнген және осы территориядан шығарылған тауарларға қолданылатын кедендік баждар ставкаларының жиынтығы.
Бұл тауарлар ҚР-ның сыртқы экономикалық қызметiнiң тауарлық номенклатурасына сай жүйеге келтiрiлген және топтастырылған ҚР-ның сыртқы экономикалық қызметiнiң тауарлық номенклатурасы Бүкiләлемдiк Сауда Ұйымының мүшелерi елдерiнде пайдаланылатын тауарларды кодтау және бейнелеудiң үйлесiмделген жүйесiне негiзделiп жасалған Қазақстандағы экономиканың дамуына қарай сыртқы экономикалық әдiстерi үлкен рөл ойнауда, соның iшiнде орталық орынды кедендiк тариф алады. Онсыз сыртқы экономикалық қызметтi либерализациалау мүмкін емес.
Экономикалық негiзделген кедендiк тарифтi енгiзу әкiмшiл-әмiршiлден сыртқы экономикалық қызметті реттеудің экономикалық әдістеріне өту жолында маңызды қадам болды.
Қазiргi уақытта тарифтiк шараларды қолдану сферасы мен мақсаттары импорт пен экспорт бойынша айрықшаланады. Кейiнгi тарифтiк шаралардың ауыртпалық орталығы импортты реттеу мен экспортқа шектеулерді қысқарту механизiмдерiн этаптар бойынша өңдеу, экспортты мемлекеттiк қолдау жүйесiн құру жағына қарай өзгеруде. Қазiргi экспортты реттеу шараларын уақытша деп қарастыру керек.
Сонымен, кедендiк тариф - бұл нарықтық экономика жағдайында сыртқы экономикалық қызметтi ретеудегi маңызды құрал болып табылады.
Тарифтiң - бұл оның тауарлық номенклатурасы, кедендiк құнды aнықтау және баждарды салу әдiстемесi, оларды жүргiзу механизмi, өзгерiстер мен жоюлар кедендiк-тарифтiк реттеу облысындағы атқарушы өкіметтің қызметiнiң шектерiн анықайтын нормалар, тауардың шығу елiн анықтау ережелерi. Кедендiк реттеудiң белсендi бөлiгi - бұл тауарды әкелу немесе шығару құқығына салық болып табылатын кедендiк баждардың ставкалары 1993 жылға дейiн әрекет еткен кедендiк тариф сыртқы экономикалық қызметтi реттеу функциялары орындалады, баждардың ставкалары экономикалық салаларының даму деңгейiн ескермедi, импорттық тауарлардың бағаларына әсер етпедi және экономикалық мазмұны болмады. Ескі кедендiк тариф халықаралық тәжiрбиеге сәйкес келмедi және Қазақстанның саудалық саяси масаттарына жетудегi құралы бола алмады. Нәтижесiнде Республиканың сыртқы экономикалық кешені өзінің қызметін маңызды экономикалық реттеушісі және шетел нарықтарына тауарлар экспортын қамтамасыз ету құралы болмады.
Кедендiк тариф, Қазақстанның импорттық саясатының басымдылықтарын көрсете отырып, импорттық құрлымның оптималдау және валюта шығындарын рацианалдау үшін жасалған тауарлар немесе тауар топтамалары бойынша баждардың көлемiне байланысы кедендiк тариф не отандық өндiрiстi шетелдiк бәсекелестiктен қорғауға, не отандық және шетел өндiрiсiнiң арасындағы бәсекелестiкке мүмкiндiк жасайтын жағдайларды құруға жасалған, сонымен қатар oтaндык, өнімнің бәсекелестiк қабiлеттiлiгiн көтеруге мүмкiндiк бередi. Бұдан басқа кедендiк тариф сыртқы экономикалық қызметтiң жаңа нысандарын дамытуға, Қазақстанның экспорты бiздiң өнімнің импортерларына әр түрлі мақсатты жеңілдіктер үшін жасалған.
Қазақстанның кедендiк тарифi мен кедендiк баждары белгiлеудiң жариялық сипаты осындай баждарды белгiлеу кезiндегi халы шаруашылығының әр түрлі салаларының мүделерін есептеуге ғана емес, сонымен оның Қазақстанның контрагент-елдерiне саудалық саяси мәнін көтеруге мүмкiндiк бередi.
Өз кезегiнде кедендiк тарифтiң жариялық сипатты Республиканың нарығында қызығушылығы бар ұйымдарды демократиялық негiзде тapтуғa мүмкiндiк беретiн осы механизмдi құруды қажет етедi. Бұл тариф импорт және экспорт тауарларына баждар ставкаларын келiсiмдеуге, кедендiк-тарифтiк саясаттың сұрақтары бойынша ұсыныстарды дайындау, кедендiк-тарифтiк саясаттың сұрақтарын қозғайтын заң актiлерiнiң жобалары мен халықаралық келісім-шарттарды қарастыруды қажет етті.
Кедендiк баждарды құру кезiнде экономикалық табиғат пен олардың атқаратын функцияларын ескеру қажет, өйткенi олар баждардың принциптерi мен әдiстерiн анықтайды.
Экономикалық әдебиетте кедендiк баждардың табиғаты мен олардың атқаратын функциялары туралы бiрде бiр мәлiмет жоқ.
Нарықтық экономика жағдайында және СЭҚ либерализациялауда кедендiк баждар СЭҚ-тің маңызды экономикалық реттеушiсi болады. Кедендiк баждар көмегімен мемлекет тауарларды әкелу немесе шығаруды қолдауға немесе оларды шектеуге, отандық тауарлар өндiрушiлердiң тауарларын басқа да ұқсас тауарлардың шетел бәсекелестерiне бiрдей тепе-тең экономикалық, ғылыми-техникалық, экологиялық, валюта-қаржылық жүргiзуге СЭҚ субъектiлерiнiң қызметiн жалпы мемлекеттiк, ұлттық мүдделерге бағыттауға мүмкiндiгi бар.
Қазақстан Республикасының Валюталық реттеу және валюталық бақылау Заңына сәйкес экспорт дегеніміз - резиденттің бейрезидентке тауарларды сатуы, жұмыстарды орындауы, қызмет көрсетуі. Қазақстан Республикасының кедендік заңнамасына сәйкес экспорт болып Кедендік одақ тауарлары Кедендік одақ аумағынан шығарылып, сол жақта тұрақты түрде қалдыру мақсатында рәсімделетін кедендік процедура табылады.
Тауарлар мен қызметтер экспортының басты артықшылықтары:
- сату көлемінің ұлғаю - ішкі сатудың сенімді өсумен қатар, экспорт сату нарығын ұлғайтудың бір түрі болып табылады.
- кірістің өсуі - егер компанияның бекітілген шығындарды ішкі сатулар есебінен немесе басқа да қаржыландыруды жүзеге асыру арқылы жабу мүмкіндігі болса, экспортық операциялардан түскен пайда тез өсуі мүмкін.
- ауқымда үнемдеу - өндірістің толық қуатымен жұмыс істеуі қолдағы бар ресурстарды дұрыс пайдаланып, үлкенірек өткізу нарығына шығу кезінде ауқымда үнемдеуге мүмкіндік береді.
- осалдықты төмендету - нарықтардың алуан түрлілігі тауарлар мен қызметтердің жалғыз өткізу нарығына тәуелділігінен арылуға көмектеседі. Мысалы, егер жоғары сұранысы бар кәсіпорынның басқа да өткізу нарықтары болса, ішкі нарықта экономикалық белсенділіктің бәсеңдеуі кәсіпорынға қатты әсер етпейді.
- жаңа білім мен тәжірибе - жаһандық нарықта өнімді өткізудің жаңа идеялары, амал-тәсілдері мол.
- жаһандық бәсекелестік - қазіргі компаниялар жаңа шетелдік нарықтарды игеруде. Бірегей халықаралық тәжірибе кәсіпорындарға әлем нарығында бәсекелесуге қабілетті болып қалуға мүмкіндік береді.
Өнімінқызметін экспорттауды ұйғарған кәсіпкерге бизнесінің жағдайына талдау жасап, экспорттау процесін жоспарлауға қатысты маңызды сұрақтарға жауар бергені жөн.
Кесте 2
Өнімінқызметін экспорттауды ұйғарған кәсіпкерге экспорттау процесін жоспарлау үлгісі
Кәсіпорынның экспорттық әлеуеті
Кәсіпорынның экспорттық қызметінің әр сатысындағы тәуекелдер мен әлеуетті қиындықтарды талдау;
Бәсекеге қабілетті, керекті өнім шығару үшін қазіргі өндіріс қуатына, шикізат қорларына, мамандандырылған қызметкерлерге талдау жалдау.
Экспорттық тауар
Тауардың дизайн, көлем, түс, қапталуы, таңбалануы, сияқты мақсатты шетел нарығының талаптарына сәйкестігі;
Тауардың СЭҚ ТН кодына сәйкес жіктелуі, осы тауарды экспорттау ережелері.
Экспортты жүзеге асыру тәсілдері
Тауарды шетелге сатудың ең қолайлы түрін таңдау - импортермен келісім-шарт жасасу арқылы, сыртқы сауда ұйымының делдалдығымен, тауар биржасы мен бірлескен кәсіпорын құру арқылы.
Экспорттық рәсімдер
Экспорттық тауарларға қатысты ерекше ұйғарымдар; Экспорттық рәсімдерді орындаудың алгоритмі;
Экспорттық рәсімдерді орындауға кеткен шығындардың экспортты ұйымдастыру процесіне әсері;
Экспорт үшіг жеңілдіктішектеуші жағдайлардың жүйесі (тәжірибелік қолдану, тиімділік).
Тауарларқызметтер экспорты бойынша құжаттар
Таңдалған елге экспорттау үшін қажетті сапа және сәйкестілік сертификаттарының, гигиеналық, экологиялық куәліктердің бар болуы, сонымен қатар құжаттарды ресімде (дана саны, көшірмелері, нотариалдық куәландыру, заң тұрғысынан дұрыс ресімделуі);
Тауарды экспорттауға рұқсат алу үшін қажетті құжаттарды жинау, сонымен қатар заңда бекітілген басқа да процедуралардан өту;
Экспорттық құжаттарды сәйкес мекемелерде ресімдеуге кететін уақыт пен шығындарды бағалау.
Серіктестер
Экпорттаушыға экпорттық процестің әр түрлі сатысында қолдау көрсететін қазақстандық ұйымдарды іздеу (байланыс ақпараты, ынтымақтастық шарттары);
Тауарды әлеуетті импорттаушылар іздеу;
Шет елдерде делдалдық, консалтингтік, өкілдік қызметтер көрсететін шет елдік ұйымдар іздеу;
Шет елдік серіктестіктермен іскерлік байланыс орнату, оны тұрақты түрде қолдау (мәдени ерекшеліктерін, іскер этикетті, шет тілінде хат жазысуды білу ).
Экспорттық операцияның басты кезеңдері
1. Келісімшарттың алдындағы дайындық, келісімшартқа қол қою
- кәсіпорынның экспорттық операцияларға дайындығын тексеру
- маркетингтік зерттеулер жүргізу
- экспорттық стратегияны анықтау және экспорттық бизнес-жоспар құру
- сауда серіктесін іздеу
- серіктестің іскерлік беделі мен төлем қабілеттілігі туралы ақпаратты тексеру
- келісімшартты дайындау және оған қол қою
2. Экспорттық операцияны дайындау
- тауардың СЭҚ ТН бойынша кодын анықтау
- тауарды Қазақстанна шығарып, экспорт еліне кіргізудің мүмкіндіктерін анықтау
- тауарды кедендік ресімдеу үшін құжаттарды әзірлеу
3. Тауарды кедендік рәсімдеу және жөнелту
- жөнелтілетін кеден органын кедендік декларация, құжаттар мен деректер жіберу арқылы хабарландыру;
- кедедік ресімдеуді жүзеге асыру;
- тауарды ҚР кедендік шекарасындағы өткізу бекетіне дейін жеткізу;
- жеткізілетін кеден органын кедендік мақсаттарға қажетті тауарлар мен құжаттарды тасымалдаушы арқылы ұсынумен хабарландыру
- тауарларды ҚР кедендік шекарасынан шығару.
4. Келісімшарттың аяқталуы
- тауар үшін төлем төлеу
- келісімнің валюталық бақылаудан өтуі
- ҚҚС өтеп алу үшін құжаттарды дайындап, өткізу
Әлемдегі тауар нарықтарындағы жағдайды білу қазақстандық өндірушілерге өз өнімдерін шетел нарықтарын экспорттауда жоғары тиімділікке жетуге мүмкіндік береді.
Қазақстандық өндірушілер мен экспорттаушылардың білгірлігін жоғарылату үшін KAZNEX INVEST Қазақстанның сауда серіктестері - нарықтарға елдік шолулар жасайды. Бұл шолулардың мақсаты - қазақстандық экспорт үшін потенциалы бар тауарлық топтарды анықтау, сонымен қатар қазақстандық тауарлар үшін әлеуетті экспорттық тауаша анықтау үшін нақты тауар нарықтарын зерттеу. Сонымен қатар, KAZNEX INVEST қысқа маркетингтік зерттеулер БРИФ-талдаулар жүргізеді, бұл зерттеулерде әлемдік нарықта белгілі бір тауарлар саудасының дамуының басты параметрлері бар.
Жүргізілген шолулар әлемдік сұраныс пен ұсынысты есепке ала отырып қазақстандық экспорттаушы кәсіпорындарға басты бағдарлар ұсынады. Бриф-талдауларда ұсынылған ақпарат экспорттаушылырға экспорттық стратегияларды әзірлеуде немесе оңтайлауда және өз қызметінің сапасын бірталай жақсартуда көмектеседі.
Елдік шолулар (Қазақстан Республикасының серіктес елдермен екі жақты сауда жағдайына шолу жасау және экспортты кеңейту үшін әлеуетті тауар топтарын анықтау) серіктес елдегі қазіргі экономикалық жағдай, осы елдің тауарлық нарығында сұранысқа ие негізгі тауарлар тізімі туралы ақпарат ұсынады, бұл қазақстандық экспорт үшін әлеуетті нарықтарды белгілеуге мүмкіндік береді; осы нарққа шығу шарттары, оның ішінде сыртқы сауда қызметін тарифтік және тарифтік емес реттеу туралы ақпарат ұсынады.
1.3 Экспортты-импорттық операцияларды мемлекетік реттеудің шетелдік тәжірибесі
Қазіргі кезде ұлттық шаруашылықтардың халыкаралық сауда жүйесіне неғұрлым жедел тартылуына қарамастан, дүниежүзілік тауар айналымының шоғырлану дәрежесі жоғары. Мұны дүниежүзілік экспорт пен импорттың географиялық құрылымынан айқын көруге болады. XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік тауар айналымының 72%-ы Батыс Еуропа мен Азия елдеріне, ал Солтүстік Америка үлесіне 17%-ы тиесілі болды. Өтпелі экономика тән бұрынғы социалистік елдердің үлесі бар болғаны 4%-ды құрады. Дүниежүзілік тауар айналымында Азияның жаңа индустриялық елдерінің үлесі артып келеді, оларға әлемдік экспорттың 10%-ға жуығы тиесілі. Корея Республикасының әлемдік экспорттағы үлесі 2008 жылы 2,9% болса, импорты -- 2,6%; Сингапурдың үлесі тиісінше 2,3 және 2,2%-ға тең.
XX ғасырдың соңына қарай дүниежүзілік сыртқы саудада дамыған 25 ел жетекші орын алды. Оларға әлемдік экспорттың 84%-ы, импорттың 82%-ы тиесілі болды. Дамыған елдер өзара тауар айналымы, жөнінен де жетекші орынға ие; АҚШ пен Канада арасындағы тауар ағыны дүниежүзілік керсеткіштің 3,2%-ын құрады. Сыртқы сауданың тауарлық құрылымы халықаралық географиялық еңбек бөлінісіне, өндірістік және тұтыну тауарларына деген сұраныстың артуына тікелей байланысты. Тауар айналымының құрылымы FTP әсерінен үлкен өзгеріске түсті. Ел экономикасына ықпал ететін маңызды көрсеткіштің бірі -- сыртқы сауда сальдосы, оны экспорт пен импорт көлемінің айырмасы құрайды. Қытайдың сыртқы саудасына тұрақты оң сальдо (экспорт көлемі импорттан артық) тән болса, АҚШ-тың сыртқы сауда айналымы теріс мәнге ие.
Сыртқы сауданы халыкаралық дәрежеде реттеу бағытында 1947 жылы Тарифтер мен сауда жөніндегі Бас келісім деп аталатын халықаралық ұйым пайда болды. Бұл құрылым негізінде 1995 жылы Дүниежүзілік сауда ұйымы, құрылды. Қазіргі кезде кұрамында 132 ел бар бұл ұйым халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz