Қр-ның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсері туралы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Қазіргі экономикада инвестициялық қызметті атқарудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты және инвестициялық ресурстарын
қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және
әдістемелік негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ ЭКОНОМИКА.ЛЫҚ БАҒАЛАУДЫ «ЖОЛДАС.2000» ЖШС.І МЫСАЛЫНДА ТАЛДАУ ... ..42
2.1. «Жолдас.2000» ЖШС.нің жалпы инвестициялық тартымдылығын
бағалаудың қаржы.экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.2 «Жолдас.2000» ЖШС.нің инвестициялық жобасының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.3 Кәсіпорынның полипропиленді қап өндіруге арналған инвестициялық
жобасын экономикалық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
3 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ ЭКОНОМИКА.ЛЫҚ БАҒАЛАУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... 66
3.1 Кәсіпорынның инвестициялық жобаны тиімді басқару механизмін
қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
3.2 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары ... ... ... ..69
3.3 Мемлекет тұрғысынан инвестициялық процестерді қолдау
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
1 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.1 Қазіргі экономикада инвестициялық қызметті атқарудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты және инвестициялық ресурстарын
қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.3 Инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және
әдістемелік негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ ЭКОНОМИКА.ЛЫҚ БАҒАЛАУДЫ «ЖОЛДАС.2000» ЖШС.І МЫСАЛЫНДА ТАЛДАУ ... ..42
2.1. «Жолдас.2000» ЖШС.нің жалпы инвестициялық тартымдылығын
бағалаудың қаржы.экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.2 «Жолдас.2000» ЖШС.нің инвестициялық жобасының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .55
2.3 Кәсіпорынның полипропиленді қап өндіруге арналған инвестициялық
жобасын экономикалық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
3 КӘСІПОРЫНДАҒЫ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ЖОБАЛАРДЫ ЭКОНОМИКА.ЛЫҚ БАҒАЛАУ МЕХАНИЗМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... 66
3.1 Кәсіпорынның инвестициялық жобаны тиімді басқару механизмін
қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...66
3.2 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары ... ... ... ..69
3.3 Мемлекет тұрғысынан инвестициялық процестерді қолдау
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...75
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .85
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі – бұл оның инвестициялық белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.
Қазақстан экономикасының қазіргі жағдайы негізгі капиталды қайта құру процесінің төменгі деңгейімен сипатталады. Негізгі капиталдың істен шығуы инвестициялық ресурстар ағымымен толықтырылмай, ал өндірістік аппараттардың жаңаруы техникалық-технологиялық және құрылымдық өзгерістерді қамтамасыз етпеуде.
Ал отандық коммерциялық банктердің несиелік портфеліндегі экономиканы несиелеуге бағытталған несиелерінің шамамен 20-30%-ы орта және ұзақ мерзімді несиелер үлесіне тиетін болса, ал қалған 70-80%-ы қысқа мерзімді несиелерді құрайды. Мұнда әлі де болса өз шешімін таппаған мәселелер аз емес. Банктердің қысқа мерзімді несиеге көп көңіл бөлуі, біріншіден, ондағы жинақталатын ресурстардың басым бөлігінің қысқа мерзімде тартылуы; екіншіден, ұзақ мерзімді несиелеудегі орын алар несиелік тәуекелдің болуы және т.б. байланысты. Банктердің ұзақ мерзімді несиелеуге ынталы болмауы банктік несиенің маңызы жоғары. Бұл айтылғандар да бүгінгі күні өз шешімін таба алмай отырған өзекті мәселелерді қозғайды.
Қазіргі таңда экономикалық өсуге қол жеткізу үшін шикізатты пайдалану мен бәсекеге қабілетті өнімдер шығару арасындағы бой алған терең техникалық-технологиялық алшақтықты жоюға ықпал ететін жобаларды іске асыруға бағытталған инаестициялар көлемін ұлғайту қажет. Экономикаға инвестиция тарту өнеркәсіп , ауыл шаруашылығы және өзге де салалардағы инвестициялық жобаларды несиелеудің маңызды көздерінің бірі болып табылады.
Алайда, осы көп қатпарлы мәселенің бірқатар сұрақтары өз шешімін таппады. Инвестициялық жобаларды бағалау және олардың ең тиімдісін таңдау әдістерін Қазақстан экономикасының жағдайына сәйкестендіру, жобаларды қаржыландыру үшін ашылған халықаралық несиелік желілердің қызмет етуін және несиелеу механизімін жетілдіру бүгінгікүннің талабы.
Қазақстан экономикасының қазіргі жағдайы негізгі капиталды қайта құру процесінің төменгі деңгейімен сипатталады. Негізгі капиталдың істен шығуы инвестициялық ресурстар ағымымен толықтырылмай, ал өндірістік аппараттардың жаңаруы техникалық-технологиялық және құрылымдық өзгерістерді қамтамасыз етпеуде.
Ал отандық коммерциялық банктердің несиелік портфеліндегі экономиканы несиелеуге бағытталған несиелерінің шамамен 20-30%-ы орта және ұзақ мерзімді несиелер үлесіне тиетін болса, ал қалған 70-80%-ы қысқа мерзімді несиелерді құрайды. Мұнда әлі де болса өз шешімін таппаған мәселелер аз емес. Банктердің қысқа мерзімді несиеге көп көңіл бөлуі, біріншіден, ондағы жинақталатын ресурстардың басым бөлігінің қысқа мерзімде тартылуы; екіншіден, ұзақ мерзімді несиелеудегі орын алар несиелік тәуекелдің болуы және т.б. байланысты. Банктердің ұзақ мерзімді несиелеуге ынталы болмауы банктік несиенің маңызы жоғары. Бұл айтылғандар да бүгінгі күні өз шешімін таба алмай отырған өзекті мәселелерді қозғайды.
Қазіргі таңда экономикалық өсуге қол жеткізу үшін шикізатты пайдалану мен бәсекеге қабілетті өнімдер шығару арасындағы бой алған терең техникалық-технологиялық алшақтықты жоюға ықпал ететін жобаларды іске асыруға бағытталған инаестициялар көлемін ұлғайту қажет. Экономикаға инвестиция тарту өнеркәсіп , ауыл шаруашылығы және өзге де салалардағы инвестициялық жобаларды несиелеудің маңызды көздерінің бірі болып табылады.
Алайда, осы көп қатпарлы мәселенің бірқатар сұрақтары өз шешімін таппады. Инвестициялық жобаларды бағалау және олардың ең тиімдісін таңдау әдістерін Қазақстан экономикасының жағдайына сәйкестендіру, жобаларды қаржыландыру үшін ашылған халықаралық несиелік желілердің қызмет етуін және несиелеу механизімін жетілдіру бүгінгікүннің талабы.
1. Н.Ә. Назарбаев Қазақстан 2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы.- Алматы: Білім, 1998.
2. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2006 жыл, 1-наурыз.
3. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2005жыл, 18-ақпан.
4. Богатов В.В. Инвестиции: Инвестиционный портфель. Источник финансирования. Выбор стратегии. СПБ: Питер 2003г.
5. Беренс В., Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций. Пер.с анг.М. Юнити 2000г
6. Вахрин П.И. Инвестиции: Учебник. М: Дашков и К 2003г
7. Липсис И.В. и др. Инвестиционный проект: методы подготовки проекта. Москва, 1998г
8. Ефимов Б.И. Инвестиционный комплекс технического процесса. М: Наука 1996г
9. Ендовицский Б.И. и др. Практикум поинвестиционному анализу. Уч. пособие М: Финансы и статистика ,2001г
10.Косолапов Г.В. Анализ финансовой устойчивости предприятия // Бизнес и будущее. Вектор развития. Алматы.2005,-том1 124-127б.
11. Кульман Анри О современных методах финансового анализа // Бизнес
и банки.-2002.-№68-9б.
12.Экономика предприятия. Учебник для Ву3зов. В.Я. Горфинкеля,проф.В.А. Швандара.-2-е изд.,перераб и доп.-М.Банки и биржы.ЮНИТИ,2003-630б.
13. Кэмпбелл Р. Макконел, Стэнли Л., Брю Экономикс. Т.2. –М: Республика. 1992. С.204.
14. Савицкая Г.В Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск,2004-530б.
15. Маркарьян Н.А Герасименко Г.П Финансовый анализ-М: «ПРИОР,1999-360б.
16.Торговое дело: экономика и организация. Под.ред. Л.А Брагина :ИНФРА-М,2001.-320б.
17. Павлова Л.Н. Финансовый менеджмент. Управление денежным оборотом предприятий: Учебник для вузов.-М:Банки и биржы. ЮНИТИ: 1999.406б
18. Стоянова Е.С Финансовый менеджмент в условиях инфляции.-М.Перспектива,2003-360б.
19. Грузинов В.П Экономика предприятия. М ЮНИТИ. 2003-450б.
20. Ковалев В.В. Финансовый анализ. Управление капиталом. Выбор инвестиции. Анализ отчетности.-М.Финансы и статистика,2000-360б.
21. Финансовое управление компании.Под.ред.Е.В Кузнецовой.-М Фонд «Правовая культура»,1999-450б.
22. Крейнина М.Н. Финансовое состояние предприятий. Методы оценки.-М.Издательство «ДИС»,1999-280б.
23. Маркетинг.Учебное пособие/ Под ред. Д.э.н., профессора Мамырова Н.К.-Алматы.Экономика,1999-450б
24. Давильбекова Ж. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Аль-Пари. –2001. N1-1. -.73-77.
25. Еспенбетова Б. Обоснование инвестиционной политики накопительных пенсионных фондов // Банки Казахстана. – 2002. N11.–с.56-63.
26 Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬оная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-
27. Колтынюк Б.А. Инвестиционные проекты. Учебник , ИНФРА-М,2001.
28. Валдайцев С.В. и др. Инвестиции: учеб. Москва: «Проспект» 2004г
29. Ихданов Ж., Орманбеков Ә. Экономиканы мемлекеттiк реттеудiң мәселелерi. Алматы: Экономика, 2002 ж.
30. Идрисов А.Б. “Cтратегическое планирования и анализ эффективности инвестиций” М:1998 г.
31. Инвестиций в Казахстане: Материалы научно-практи¬чес¬кой конференций // Под.ред. Н.К. Мамырова – Алматы: Экономика, 1997 г.
32. Инвестиционная деятельность в Республике Казахстан: Статистический сборник // Под.ред.А.А. Смаилова. –Алматы: Агенство РК по статистике, 2004 г.
33 Инвестиционная привликательност: Южно-Казахстан¬ская область – Investment Attractiveness: Soutth Kazakhstan oblast; Информационный справочник. Алматы: Нурлы алем, 2000 г.
34 Карамендин Т. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Евразийское сообщество. 2002. –N2. с.56-74.
35 Кирюхин Ю. Инвестиционная политика в области, Анализ и предложения // Южный Казахстан. –2000. –7июля. –с.1,3.
36 Кирин А.В. Регулирование иностранных инвестиций в экономический развитых странах. М:Изд-во МГУ, 2001. –72 с.
37 Концепция государственной политики РК (проект). –Алматы. –2003.
38 Кочуров Н.И. Государственное регулирование инвес¬ти¬ци¬он¬ной деятельности в условиях рынка. //Пи¬щевая про¬мыш¬ленность. –2002. –N12. –с.10-11.
39 Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промыш¬ленном производстве: Монография. –Алматы: Экономика, 2001. –230 с.
40 Майлин Б. Иностранные инвестиции в экономике Казахстана: анализ, объемы, структура // Казахстанская правда. –2002. –29 дек. –с.3.
41 Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬онная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-60.
42 Назарбеков К. Особенности инвсетиционного рынка в Казахстане// Аль-Пари. –2001. N5-6. с.32-37.
43 Назарбеков К. Имидж уже создан. Инвесторы проявляют интерес // Южный Казахстан. –2001. N10, 26 января. –с.4.
44 Омаров А.Д. Инвестиционные целевые концепции развития и совершенствования государственной и общественоой политики Казахстана // Вестник Казахской Академии транспорта и коммуникаций. –2002. –N6. –с.3-6.
45 Шалгимбаев К. Релизуя государственную инвестицион¬ную политику //Казахстанская правда. –2002. –6 дек. –с.4.
46. Статистический ежегодник Казахстана, 2003. Алматы: Агенство Республики Казахстан по статистике, 2004.
47.Региональный статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник // Под.ред. Смаилова А.А. Алматы:2001.
48. Минин Б.А. Уровень качества. Социально- экономические вопросы оценки качества и защита потребителя.-М.: Изд-во стандартов, 2002.
49.Каренов Р.С. Терминология рыночной экономики и бизнеса. Алматы: Гылым, 1994
50.Турсумбаев Б.М., Петренко И.Я., Исмуратов С.Б. Основы организа-ции бизнеса. Учебник. Челябинск, Южно-Уральское кн. изд-во, 2001
51.Трубилин А. Конкурентоспособность – главный фактор эффектив-ности производства // АПК: экономика, управление, 2002.
52.Белый Е., Барашков С. Конкурентоспособность и качество продукции: два уровня управления // Маркетинг, 2003, №4.
53.Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. Менеджмент государственного сектора. Книга 1-4. Учебник. Алматы: Экономика, 2002.
54."О вступлении Казахстана в ВТО" С.Туржанов - директор Департамента малого бизнеса Аппарата Акима г.Алматы. «Казахстанская правда» // №29, 2004, 23 июль.
55.«Взгляд Президента» // «Казахстанская правда» // №13, 2004, 31 марта.
2. Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2006 жыл, 1-наурыз.
3. Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел жаңару жолында. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы.- Егемен Қазақстан, - 2005жыл, 18-ақпан.
4. Богатов В.В. Инвестиции: Инвестиционный портфель. Источник финансирования. Выбор стратегии. СПБ: Питер 2003г.
5. Беренс В., Хавранек П.М. Руководство по оценке эффективности инвестиций. Пер.с анг.М. Юнити 2000г
6. Вахрин П.И. Инвестиции: Учебник. М: Дашков и К 2003г
7. Липсис И.В. и др. Инвестиционный проект: методы подготовки проекта. Москва, 1998г
8. Ефимов Б.И. Инвестиционный комплекс технического процесса. М: Наука 1996г
9. Ендовицский Б.И. и др. Практикум поинвестиционному анализу. Уч. пособие М: Финансы и статистика ,2001г
10.Косолапов Г.В. Анализ финансовой устойчивости предприятия // Бизнес и будущее. Вектор развития. Алматы.2005,-том1 124-127б.
11. Кульман Анри О современных методах финансового анализа // Бизнес
и банки.-2002.-№68-9б.
12.Экономика предприятия. Учебник для Ву3зов. В.Я. Горфинкеля,проф.В.А. Швандара.-2-е изд.,перераб и доп.-М.Банки и биржы.ЮНИТИ,2003-630б.
13. Кэмпбелл Р. Макконел, Стэнли Л., Брю Экономикс. Т.2. –М: Республика. 1992. С.204.
14. Савицкая Г.В Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Минск,2004-530б.
15. Маркарьян Н.А Герасименко Г.П Финансовый анализ-М: «ПРИОР,1999-360б.
16.Торговое дело: экономика и организация. Под.ред. Л.А Брагина :ИНФРА-М,2001.-320б.
17. Павлова Л.Н. Финансовый менеджмент. Управление денежным оборотом предприятий: Учебник для вузов.-М:Банки и биржы. ЮНИТИ: 1999.406б
18. Стоянова Е.С Финансовый менеджмент в условиях инфляции.-М.Перспектива,2003-360б.
19. Грузинов В.П Экономика предприятия. М ЮНИТИ. 2003-450б.
20. Ковалев В.В. Финансовый анализ. Управление капиталом. Выбор инвестиции. Анализ отчетности.-М.Финансы и статистика,2000-360б.
21. Финансовое управление компании.Под.ред.Е.В Кузнецовой.-М Фонд «Правовая культура»,1999-450б.
22. Крейнина М.Н. Финансовое состояние предприятий. Методы оценки.-М.Издательство «ДИС»,1999-280б.
23. Маркетинг.Учебное пособие/ Под ред. Д.э.н., профессора Мамырова Н.К.-Алматы.Экономика,1999-450б
24. Давильбекова Ж. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Аль-Пари. –2001. N1-1. -.73-77.
25. Еспенбетова Б. Обоснование инвестиционной политики накопительных пенсионных фондов // Банки Казахстана. – 2002. N11.–с.56-63.
26 Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬оная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-
27. Колтынюк Б.А. Инвестиционные проекты. Учебник , ИНФРА-М,2001.
28. Валдайцев С.В. и др. Инвестиции: учеб. Москва: «Проспект» 2004г
29. Ихданов Ж., Орманбеков Ә. Экономиканы мемлекеттiк реттеудiң мәселелерi. Алматы: Экономика, 2002 ж.
30. Идрисов А.Б. “Cтратегическое планирования и анализ эффективности инвестиций” М:1998 г.
31. Инвестиций в Казахстане: Материалы научно-практи¬чес¬кой конференций // Под.ред. Н.К. Мамырова – Алматы: Экономика, 1997 г.
32. Инвестиционная деятельность в Республике Казахстан: Статистический сборник // Под.ред.А.А. Смаилова. –Алматы: Агенство РК по статистике, 2004 г.
33 Инвестиционная привликательност: Южно-Казахстан¬ская область – Investment Attractiveness: Soutth Kazakhstan oblast; Информационный справочник. Алматы: Нурлы алем, 2000 г.
34 Карамендин Т. Роль иностранных инвестиций в экономике Казахстана // Евразийское сообщество. 2002. –N2. с.56-74.
35 Кирюхин Ю. Инвестиционная политика в области, Анализ и предложения // Южный Казахстан. –2000. –7июля. –с.1,3.
36 Кирин А.В. Регулирование иностранных инвестиций в экономический развитых странах. М:Изд-во МГУ, 2001. –72 с.
37 Концепция государственной политики РК (проект). –Алматы. –2003.
38 Кочуров Н.И. Государственное регулирование инвес¬ти¬ци¬он¬ной деятельности в условиях рынка. //Пи¬щевая про¬мыш¬ленность. –2002. –N12. –с.10-11.
39 Мамырова М.К. Эффективность инвестиций в промыш¬ленном производстве: Монография. –Алматы: Экономика, 2001. –230 с.
40 Майлин Б. Иностранные инвестиции в экономике Казахстана: анализ, объемы, структура // Казахстанская правда. –2002. –29 дек. –с.3.
41 Мухетдинова Н. Инвестиции и государственная инвес¬ти¬ци¬онная политика // Российский экономический журнал. -–2002. N8. –с.50-60.
42 Назарбеков К. Особенности инвсетиционного рынка в Казахстане// Аль-Пари. –2001. N5-6. с.32-37.
43 Назарбеков К. Имидж уже создан. Инвесторы проявляют интерес // Южный Казахстан. –2001. N10, 26 января. –с.4.
44 Омаров А.Д. Инвестиционные целевые концепции развития и совершенствования государственной и общественоой политики Казахстана // Вестник Казахской Академии транспорта и коммуникаций. –2002. –N6. –с.3-6.
45 Шалгимбаев К. Релизуя государственную инвестицион¬ную политику //Казахстанская правда. –2002. –6 дек. –с.4.
46. Статистический ежегодник Казахстана, 2003. Алматы: Агенство Республики Казахстан по статистике, 2004.
47.Региональный статистический ежегодник Казахстана. Статистический сборник // Под.ред. Смаилова А.А. Алматы:2001.
48. Минин Б.А. Уровень качества. Социально- экономические вопросы оценки качества и защита потребителя.-М.: Изд-во стандартов, 2002.
49.Каренов Р.С. Терминология рыночной экономики и бизнеса. Алматы: Гылым, 1994
50.Турсумбаев Б.М., Петренко И.Я., Исмуратов С.Б. Основы организа-ции бизнеса. Учебник. Челябинск, Южно-Уральское кн. изд-во, 2001
51.Трубилин А. Конкурентоспособность – главный фактор эффектив-ности производства // АПК: экономика, управление, 2002.
52.Белый Е., Барашков С. Конкурентоспособность и качество продукции: два уровня управления // Маркетинг, 2003, №4.
53.Мамыров Н.К., Саханова А.Н. и др. Государство и бизнес. Менеджмент государственного сектора. Книга 1-4. Учебник. Алматы: Экономика, 2002.
54."О вступлении Казахстана в ВТО" С.Туржанов - директор Департамента малого бизнеса Аппарата Акима г.Алматы. «Казахстанская правда» // №29, 2004, 23 июль.
55.«Взгляд Президента» // «Казахстанская правда» // №13, 2004, 31 марта.
Дипломдық жұмыс
тақырыбы: ҚР-ның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсері
5В050600-Экономика мамандығы бойынша
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі
э.ғ.к., доцент:
Астана 2015
Мазмұны
бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...9
0.1 Қазіргі экономикада инвестициялық қызметті атқарудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты және инвестициялық ресурстарын
қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және
әдістемелік негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Кәсіпорындағы инвестициялық жобаларды экономика-лық бағалауды Жолдас-2000 ЖШС-і мысалында талдау ... ..42
2.1. Жолдас-2000 ЖШС-нің жалпы инвестициялық тартымдылығын
бағалаудың қаржы-экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.2 Жолдас-2000 ЖШС-нің инвестициялық жобасының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
2.3 Кәсіпорынның полипропиленді қап өндіруге арналған инвестициялық
жобасын экономикалық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
3 Кәсіпорындағы инвестициялық жобаларды экономика-лық бағалау механизмін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 66
3.1 Кәсіпорынның инвестициялық жобаны тиімді басқару механизмін
қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
3.2 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары ... ... ... ..69
3.3 Мемлекет тұрғысынан инвестициялық процестерді қолдау
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 85
Кіріспе
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі - бұл оның инвестициялық белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.
Қазақстан экономикасының қазіргі жағдайы негізгі капиталды қайта құру процесінің төменгі деңгейімен сипатталады. Негізгі капиталдың істен шығуы инвестициялық ресурстар ағымымен толықтырылмай, ал өндірістік аппараттардың жаңаруы техникалық-технологиялық және құрылымдық өзгерістерді қамтамасыз етпеуде.
Ал отандық коммерциялық банктердің несиелік портфеліндегі экономиканы несиелеуге бағытталған несиелерінің шамамен 20-30%-ы орта және ұзақ мерзімді несиелер үлесіне тиетін болса, ал қалған 70-80%-ы қысқа мерзімді несиелерді құрайды. Мұнда әлі де болса өз шешімін таппаған мәселелер аз емес. Банктердің қысқа мерзімді несиеге көп көңіл бөлуі, біріншіден, ондағы жинақталатын ресурстардың басым бөлігінің қысқа мерзімде тартылуы; екіншіден, ұзақ мерзімді несиелеудегі орын алар несиелік тәуекелдің болуы және т.б. байланысты. Банктердің ұзақ мерзімді несиелеуге ынталы болмауы банктік несиенің маңызы жоғары. Бұл айтылғандар да бүгінгі күні өз шешімін таба алмай отырған өзекті мәселелерді қозғайды.
Қазіргі таңда экономикалық өсуге қол жеткізу үшін шикізатты пайдалану мен бәсекеге қабілетті өнімдер шығару арасындағы бой алған терең техникалық-технологиялық алшақтықты жоюға ықпал ететін жобаларды іске асыруға бағытталған инаестициялар көлемін ұлғайту қажет. Экономикаға инвестиция тарту өнеркәсіп , ауыл шаруашылығы және өзге де салалардағы инвестициялық жобаларды несиелеудің маңызды көздерінің бірі болып табылады.
Алайда, осы көп қатпарлы мәселенің бірқатар сұрақтары өз шешімін таппады. Инвестициялық жобаларды бағалау және олардың ең тиімдісін таңдау әдістерін Қазақстан экономикасының жағдайына сәйкестендіру, жобаларды қаржыландыру үшін ашылған халықаралық несиелік желілердің қызмет етуін және несиелеу механизімін жетілдіру бүгінгікүннің талабы.
Осындай көптеген мәселенің теориялық әдістемелік сұрақтарының жеткіліксіз жерін өз дипломдық жұмысымда ашып көрсетуге тырыстым.
Дипломдық жұмыстың мақсаты экономикалық өсудің инвестициялық тәуелділігін зерттеу арқылы кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде қарастырып оның тиімділігіне негіздеме беру, жобаларды бағалаудыңхалықаралық әдістемесін Қазақстандық кәсіпорын жағдайына сәйкестендіру болып табылады.
Көзделген мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
- Әлемдік экономикалық ғылымда орын алған экономикалық өсу қарқынының инвестициялық қызмет белсенділігіне тәуелділігі теориясына баға беру;
- Кәсіпорынның экономикасының өсуіне инвестициялық мультипликативтік және экономикалық белсенділік пен өндіріс көлемі деңгейінің өзгерісінің әсер етуін анықтау;
-Тиімді жобаларды таңдауда жобалық талдау жүргізіудің маңыздылығын анықтау.
Зерттеу объектісіне кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін анықтау және бағалау жатады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі Жалпылама бағыттар мен зерттеу логикасы жұмыстың ішкі біртұтастығы мен құрылымын анықтайды.Осы диплом жұмысым 60 бет көлемінде баяндалған және ол кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден 5 кесте, 15 суреттен тұрады.
Жұмыстың кіріспесінде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, зерттеу объектісі мен зерттеу заты, жұмысың тәжірибелік маңызы берілген.
1-тарауда - инвестицияның нарықтық экономикадағы қызмет етуінуң теориялық-әдістемелік негізде,рі зерттеледі.Инвестицияның талаптары көрсетіледі.
2-тарауда - инвестициялық жобалардың тиімділігін, олардың табыстылығын, өзектілігін баяндайды. Сонымен қатар кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде қарастырып , оның инвестициялық саясаты сипатталады.
3-тарауда- Қазақстан мысалындағы полипропиленді қап өндіріетін ЖШС `ИТЕКОПЛЮС' компаниясын инвестициялық жоба ретінде қарастырып оған талдау жасадым.
Қорытынды бөлімінде дмплом жұмысының түйіні көрініс табады.
1 инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және әдістемелік негіздері
1.1 Қазіргі экономикада инвестициялық қызметті атқарудың теориялық негіздері
Инвестиция термині to invest ағылшын етістігінен шығады, қайсысы салу дегенді білдіреді. Инвестициялар - бұл капиталды оның кейін өсуі мақсатында салу. Инвестициялау нәтижесінде алынған капиталдың өсімі инвесторға ағымдағы кезеңде бар қаражаттардың тұтынуынан бас тартуын өтеу үшін, оған тәуекел үшін сыйақы беру және болашақ кезеңде инфляция салдарынан шығындарды толтыру үшін жеткілікті болу керек.
Инвестициялар - бұл табысты алу немесе өзге пайдалы эффектісіне жету мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне салынатын мүліктік және интеллектуалдық құндылықтар.
Экономикалық категория ретінде инвестициялар келесілерді сипаттайды:
+ алғашқы авансталған құнның (табыс түрінде) өсімі мақасатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне салымдар;
+ инвестициялық жобаларды жүзеге асыру процесінде инвестициялық қызметтің қатысушылары арасында (құрылысшылар, мердігерлер, банктер, мемлекет және т.б.) пайда болатын ақшалай (қаржылық) қатынастар;
+ инвестициялық қызметтің процесінде пайда болатын ақшалай ағымдарын (ақша қаражаттарының келуін және кетуін) бақылау.
Инвестициялық қызмет - инвестицияларды салу және пайданы немесе өзге пайдалы эффектіні алу үшін практикалық әдістерді жүзеге асыру.
Инвестициялық цикл - нақты шаруашылық субъектінің (кәсіпорынның, шаруашылық серіктестіктің немесе қоғамдастықтың) шегінде авансталған капиталдың жылжуы, қайсысы оның инвестициялау процесінде (жобалы-сметалық құжаттылықтың дайындалуы, объектінің құрылысы және оның кейінгі эксплуатациясы) тікелей қатысуын болжайды.
Инвестициялық процесс - ішінде тапсырыс берушімен қатар басқа шаруашылық субъектілерімен (жобалаушылар, мердігерлер, банктер, құрылыс үшін материалды ресурстарды жабдықтаушылар және т.б.) бірге қатысатын ашық жүйе.
Инвестициялық портфель - бұл жүзеге асыруға жарамды инвестициялық жобалардың және түрлі қаржылық құралдырдың (бағалы қағаздардың) жиыны.
Экономикалық категория ретінде инвестициялар маңызды функицялардың қатарын орындайды, қайсысысыз қандай да мелекеттің экономикасының дұрыс дамуы мәнсіз болады.
Макродәрежедегі инвестициялардың негізі келесілер болып табылады:
+ кеңейтілген өндірістің саясатын жүзеге асыру үшін;
+ ҒТП-ң жылдамдатылуы, отандық өнімнің бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ету және сапасын жақсарту үшін;
+ қоғамдық өндірістің құрылымдық қайта құрылуы және ұлттық шаруашылықтық барлық салаларының теңдестірілген дамуы үшін;
+ өнеркәсіптің қажетті шикізат базасын құру үшін;
+ табиғи ортаны қорғау және басқа көптеген мәселелерді шешу үшін.
Инвестициялар микродәрежеде де маңызды роль ойнайды. Бұл дәрежеде олар, біріншіден, келесі мақсаттарға жету үшін қажет:
+ өндірістің кеңейтілуі және дамуы;
+ негізгі қорлардың тым моральді және физикалық тозуын жібермеу;
+ өндірістің техникалық деңгейін жоғарлату;
+ сапаеың жоғарлауы және нақты кәпорын өнімінің бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ету;
+ табиғи қорғаныс шаралардың жүзеге асырылуы;
+ бағалы қағаздарды сатып алу және басқа кәсіпорындардың активтеріне қаражаттарды салу.
Соңғы нәтижеде олар болашақта кәсіпорындардың нормальді қызмет етуін қамтамасыз ету, пайданың максимизациясы және тұрақты қаржылық жағдайы үшін қажет.
Сонымен, инвестициялар маңызды экономикалық категория болып табылады және макродәрежеде сияқты, микродәрежеде де, біріншіден, қарапайым және кеңейтілген қайта өндіріс, құрылымдық қайта пайда болулар, пайданы максимизациялау және осы негізде көптеген әлеуметтік мәселелерді шешу үшін маңызды роль атқарады.
Инвестицияға анықтама берген кезде оның тек мағыналық сипатына ғана көңiл бөлмей, мақсатты түрде бағытталуын да көрсету маңызды. Осы тұрғыдан қарағанда, инвестициялар жалпы ұлттық өнiм өндiрiсiне жұмсалатын табыстардың маңызды бөлiгiн құрайтын жаңа технологияны, материалдарды және басқа да еңбек кұралдарын енгiзумен байланысты өндiрiстi кеңейту және жұмыс жағдайын жақсарту мақсатында жұмсалатын қаражаттардың активтерге салынуы болып табылады.
Бiрақ осы кезге дейiн экономикалық тақырыптағы әдебиеттерде инвестиция деген ұғымға алуан-түрлi түсiнiктер беру орын алып келдi. Көптеген авторлар күрделi қаржы мен инвестициялардың бiр-бiрiнен айырмашылығы жоқ деп көрсетсе, ал кейбiреулерi инвестицияны мақсатты бағытталуына байланыссыз салынған қаражат салымыньң кезкелген түрi деп есептейдi.
Мәселен, Ресей ғалымдары Г.П. Журавлева, И.Ю. Малышева инвестицияны жаңа технологияларды, материалдарды және басқа да кұрал-жабдықтарды өндiрiске енгiзе отырып, өндiрiстi кеңейту және жаңарту iсiне жұмсалатын шығындар деп есептейдi 2, 64 6. Бұл жерде негiзгi және айналым қорлары аралығындағы айырмашылықтар, сондай-ақ, ғылыми-техникалық прогресс, еңбек ресурстары тағы да басқа факторлар есепке алынбады. Осыған дейін белгілі болғандай инвестиция бүгінгі күнде халықаралық кәсіпкерлік құрамында маңызды рөл атқарады. Тікелей инвестицияның ерекшелігі болып оның басқа кәсіпорындық әдістерге қарағанда өзіндік тұрақтылығында болмақ. Тікелей шетелдік инвестициялар экономикалық реформаға әсер етуде экономикалық басқа нысаналармен салыстырғанда бірсыпыра маңызды, үстемдігі бар: тауар өндіру мен қызметтер атқаруға, күрделі қаржы тауып салудың қайнар көзі, жаңа технологияны пайдаланылған етуде, ноу-хау, басқарудың алдыңғы қатарлы әдістері және маркетингті дамытуға қолайлы. Онымен бірге қарызды өтеуде қаржы жинақтауда керек.
Кәсіпорынның капиталы - қосылған құнның бөлігі түріндегі капитализация ретінде түсіндіріледі. Ол екіге бөлінеді: тікелей инвестициялар - елдің экономикасына инвестордың жеке тәуекелімен салынған шетел капиталы. Портфельдік инвестиция - қаржылық құралдардың тиімді капитал түрінде салынуы. Мысалы акция және облигация сол сияқты бағалы қағаздар. Оспанов М.Т және Мұхамбетов Т.И өзінің жұмыстарында былай деп жазады. Шетелден келетін капитал ағымы 3 канал бойынша жүзеге асырылады: Дамуға ресми көмек; экспорттық кредиттер; кәсіпорынның капиталы. Дамуға ресми көмек ол мемлекеттің құзырына тиелі және 2-ге бөлінеді: техникалық және қаржылық, экспорттық кредиттер бір немесе бірнеше жобалармен байланысты. Бұл тауарды немесе қызметті экспорттаушы елден сатып алу шартымен берілген кредиттер. Шетелдік инвестициялар - өз еркімен әртүрлі формада бір мемлекеттен екінші мемлекет территориясындағы кәсіпорынға салынған шетел капиталы. Қарастырылған инвестициялардың барлық түрлерiн төмендегi 1- сурет бойынша жүйелеп, топтастырып көрсетуге болады.
Инвестициялау объектісіне әсер ету дәрежесіне байланысты
Мақсатты бағытталуына байланысты
Негізгі капиталды жаңартудағы рөліне байланысты
Меншік нысанына байланысты қалыптасу көздері
Тікелей инвестициялар
Портфельді инвестициялар
Материалдық активтерге жұмсалған инвестициялар
Қаржылық активтерге жұмсалған инвестициялар
Материалдық емес активтерге жұмсалған инвестициялар
Жалпы инвестициялар
Таза инвестициялар
Жарамсыздық-тың орнын толтыратын инвестициялар
Мемлекеттік инвестициялар
Жеке инвестициялар
Шетелдік инвестициялар
Инвестицияның түрлері
Сурет 1. Инвестицияның түрлері
Сонымен қатар, инвестицияларды меншiк нысанына байланысты келесiдей түрде бөлiп қарайды:
- Мемлекеттiк меншiк нысанындағы инвестициялар мемлекеттiк бюджет есебiнен қаржыландыруды сипаттайды, оның жұмсалу бағыты әлеуметтiк сала болып табылады.
- Жекеменшiк капитал нысанындағы инвестициялар кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын ұлттық шаруашылық субъектiлерiнiң өз қаражаттары мен тартылған қаражаттарының жиынтығын сипаттайды.
Инвестициялық қызметтiң негiзгi объектiсi айналым қаражаты деп түсiнетiн кейбiр қазақстандық экономистер де осыған ұқсас пiкiрдi қабылдайды 3, 27 6.
Бұл экономистер инвестицияның күрделi қаржыдан басты айырмашылығы инвестицияларды қамту негiзгi капиталға салынған қаражат салымдарымен қатар, айналым қаражаттарын толықтыруға бағытталғандығында деп есептейдi.
Инвестициялық қызмет объектілері
Негізгі қорлар және айналым қаражаттары
Бағалы қағаздар (акциялар, вексельдер, облигациялар)
Несие беру және қаржыландыру
Ғылыми техникалық өнім
Күрделі құрылыс аясы
Қаржы капиталының аясы
Инновациялық орта
Заңды тұлғалар
Резидент еместер
Жеке тұлғалар
Кәсіпорындар
Банктер
Сақтандыру орындары
Зейнетақы қоры
Инвестициялық қорлар
Сурет 2. Инвестициялық қызметтiң объектiлерiн және инвестициялаудың түрлерi
ҚР-ның "Шетел инвестициялары туралы" Заңында "инвестиция" деген ұғымға жаңа әрi кең мағыналы түсiнiктеме беру арқылы "инвестиция" және "күрделi қаржы" деген ұғымдардың арасына шектеу қоюға деген талпыныс әрекеттерi қолданылған. Бұл Заңда "Инвестициялар дегенiмiз табыс табу мақсатында кәiпкерлiк қызметтiң объектiлерiне жұмсалатын барлық мүлiктiк, интеллектуалдық қундылықтар және оныиемдену құқы" деп жазылған 4. Алайда, бұл анықтама өте нақты болмағандықтан, оның мазмұны бiр мағыналы түрде ашылмауы мүмкiн.
Оның үстiне, анықтама пайда табуға мүмкiндiк беретiн кәсiпкерлiк объектiлерге бағытталған салымдарды ғана камтиды.
Қазақстанды қоса отырып, постәлеуметтік елдерде нарықтық қатынастарға өтуімен шаруашылық субъектілердің қызмет етуінің институционалды шарттарының өзгеруі бақыланады. Институционалдық ортаның трансформация процесі нарықтық экономикаға тән ескі институттар рөлінің өзгеруімен және жаңаларының пайда болуымен сипатталады. Ұлттық экономиканың қайта қалыптастыру шарттарында инвестициялық қызметтің белсендірілуі және дағдарыстан өту және экономиканы емдеу талаптарына жауап беретін реттеуінің жаңа экономикалық механизмінің жасалуы қажет. Бұл процестің зерттеуінің теориялық базасын экономиканы инвестициялаудың және трансформациялық дағдарыстың шарттарында нақты секторының мәселелеріне арналған отандық және ресей ғалымдарының еңбектері құрайды.
Инвестициялық нарық капиталды (инвестицияларды) сату механизмін білдіреді. Осыған сәйкес ол нарықтың негізгі қатысушылары (мемлекет, тұтынушы-кәсіпорындар, инвестициялық және қаржылық делдалдар, тұрғындар және т.б.) жағынан сұраныс пен ұсыныстың әсер етуінде, сонымен бірге нақты және нақты емес нормалар мен ережелер жүйесі арқылы көрсетілетін нарық субъектілерінің қызығушылығын келістіру негізінде оның қызметін реттеу тәсілдері қалыптасады. Инвестициялық нарық несиелік және қор нарығының құрылымын және элементтерін қосатын кіші жүйе ретінде қалыптасады.
Инвестициялық нарықтың негізгі функциялары ретінде келесілерді көрсетуге болады:
Ресурстарды (жинақтарды) қолында барлардан оларды қажет ететіндерге - инвестициялардың рецепиенттеріне бер. Д. Стиглицтің санауынша, бұл процесс ешқашан да нақты болмайды. Берілген функция дамыған нарықтық экономикада капиталдар нарығының негізгі функциясы болып табылады және жинақтарды аккумуляциялайтын және оларды соңғы қарыз алушыларға-кәсіпорындарға және үкіметтерге беретін институттардың гаммасының дамуы есебінен іске асырылады.
Капиталдардың бірігуі: көптеген жобалар инвесторлардың бөлек немесе кішігірім саны ұсына алатын капиталдан көбірек талап етеді. Егер орталықтанған жүйенің шегінде бірыңғай орталықта ресурстардың бірігу мүмкіндігі болса, онда дамыған нарықтық ортада бұл функция шектелген инвестициялық ресурстарға қатынасы бойынша бәсекелестері болатын инвестициялық делдалдармен жүзеге асырылады.
Жобаларды іріктеу: Б.И.Алехиннің пікірі бойынша, капитал мобильді, әлсіз және сирек, сондықтан ол түсінікті және селективті. Әрқашан да ресурстарды пайдаланғысы келетіндер, қолда бар ресурстардан көп болады. Инвестицияларды бағалау және жобаларды іріктеуінің нарықтық механизміне қажеттілік қазіргі кездегі қаржылық теорияны құрудың жеделдетушісі ретінде болды.
Мониторинг. Ресурстарды дұрыс пайдаланудың бекітіліуі, яғни олардың инвестициялық мақсаттармен сәйкестігінде қолданылуы.
Келісімдерді орындауға күштеу: қарыз алғандар қарызды төлеуінің бекітілуі. Жоғарыда айтылған екі функция нақты және нақты емес институттармен және нормалармен нығайтылатын өтімділік нарықтардың және инвестициялардың жүзеге асырылуының көптеген таңдауларының болуы есебінен дамыған нарықтық жүйеде іске асырылады.
Тәуекелдерді беру, бөлу және біріктіру: инвестициялау институттарының және құралдарының әртүрлілігі салымдардың, кепілдіктердің және сақтандыру тәуекелдерінің диверсификациясы үшін принципиалды базаны құрады. Реттеу және өзін-өзі реттеу жүйелерінің дамыған нарықтарында қатысушылар арасында тәуекелдерді бөлуін анықтайтын нормалар мен ережелерді құрайды.
Нарықтың қатысушылары мен институттарында бөлек функцияларды орындауын бекітудің құрылымдық әртүрлілігі, олардың жүзеге асырылуының орталықтануы және орталықтанбауы, сонымен бірге функциялардың даму деңгейі инвестициялар нарықтарының ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін қалыптастырады. Н.К.Нұрланованың пікірі бойынша Қазақстанда инвестициялық дағдарыс, біріншіден, нарықтық қайта пайда болулармен және саяси жүйенің өзгеруімен экономикалық қатынастардың бұзылуымен күрделенген экономикалық дағдарыстың және құрылымдық қозғалыстардың қойылуынан, екіншіден, жинақтар деңгейінің және көлемінің төмендігінен пайда болды. Қазақстанның инвестициялық сферасы жалпы трансформациялық құлдыраудың қатты әсер етуінен өтті, бұнымен қоса инвестициялардың қысқаруы ЖІӨ динамикасымен салыстырғанда алдыңғы темппен жүрді, нәтижесінде ұлттық экономиканың сипаты ұлттық шаруашылықтың жалпы жағдайымен салыстырғанда аса терең инвестициялық дағадарыс болды. Бұл тезисті дәлелдеу үшін ТМД елдерінің арасында инвестициялардың динамикасы бойынша салыстырмалы статистикалық мәліметтер автормен келтірілген, онда Қазақстан басқа тәуелсіз мемлекеттермен салыстырғанда қайта қалыптасу кезеңіне дейін инвестициялар көлемінің терең құлдырауымен ерекшеленеді. Жаңа институционалдық шарттарда инвестициялық дағдарыс тек сандық өзгерістерімен ғана емес, сонымен бірге қайта қалыптастырудың инвестициялық моделінің іске аспауынан болған сапалық трансформациялардың түрлі аспектілерінен сипатталатындығымен анықталды. Бұл:
+ жаңа құрылысқа бағытталған таза инвестициялар үлесінің төмендеуі;
+ негізгі қорлардың қайта құрылуына және жаңартылуына инвестициялардың өсуі;
+ белсенді элементтер, яғни жабдықтаулар мен құралдар үлесінің төмендеу жағына инвестициялаудың технологиялық құрылымының өзгеруі;
+ негізгі қорлардың, оның ішінде машиналар мен жабдықтардың тозу дәрежесінің жоғарылауы.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты Бағытталған шаралар кешені.
Жалпы жоспарда мемлекет инвестициялық белсенділікке әртүрлі тетіктер көмегімен әсер ете алады:
+ несие-қаржылық және салықтық саясат;
+ инвестициялық өндірістің және техникалық қайта қаруланудың дамуына салатын кәсіпорынға әртүрлі салықтық жеңілдіктерді беру;
+ амортизациялық саясат;
+ шетел инвестициясын тарту үшін жағымды жағдай қалыптастыру жолымен;
+ ғылыми-техникалық саясат және т.б.;
Инвестициялық саясаттың мақсаты болып инвестициялық қызметті жандандыруға, сонымен қатар отандық экономиканы көтеруге және қоғамдық өндірістің тиімділігіне бағытталған Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын жүзеге асыру табылады.
Жалпы мемлекеттік инвестициялық саясаттан басқа салалық, аймақтық және жеке шаруашылық субъектілерін инвестициялық саясатын ерекшелейді. Олардың барлығы өзара тығыз байланысты, бірақ анықтаушы болып жалпы мемлекеттік инвестициялық саясат табылады.
Әлемдік қауымдастық кейінгі кезде Қазақстанға үлкен сенімділікпен қарайды. Бұл заңдық базада құрылған әлеуметтік және саяси тұрақтылық негізінен және бұл экономиканың ерекше салаларына көп инвестицияның құйылуына және оның экономикалық потенциалының жоғарылауына сенуге мүмкіндік береді.
1998 ж. 30 шілдеде Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен Шетел инвесторларының кеңесі қалыптасты - Қазақстан Республикасының Президенті кезіндегі кеңестік орган. Ол инвестициялық климатты жақсарту, Қазақстан Республикасы экономикасына шетел инвесторларын тарту стратегиясы бойынша ұсынысты жетілдіруге құрылған. Бұл кезде инвестициялық жобаларды таңдауды жүзеге асыруда және оларды мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына енгізуге қаржы Министрлігі, экономика Министрлігі, Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлауы бойынша Агенттігі маңызды рөл атқарады.
Астана қаласында қабылданған 2030 ж. дейінгі Қазақстанның даму стратегиясын жүзеге асыру бойынша шаралар туралы №3834 1998ж28 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығында ҚР-ң экономикалық дамуының жалпы мәселелерінен басқа, экономикалық өсу стратегиясының принциптері анықталған
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты ҚР-ң Президенті бекітетін экономиканың ерекше секторындағы қызмет көрсетуді, жұмыс және тауарлар өндірісінің тез дамуын қамтамасыз ету үшін жағымды инвестициялық климатты жасау болып табылады.
Мақсатқа жету процесінде Қазақстан Республикасы келесі мәселелерді шешді:
+ жаңа технологияларды, озат техниканы және НОУ-ХАУды енгізу;
+ ішкі нарықтың жоғары сапалы тауарлар мен қызметтерге толуы;
+ отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру;
+ экспортты бағдарланған және импортты алмастыратын өндірістің дамуы;
+ ҚР-ң шикізат базасын рационалды және кешенді қолдану;
+ менеджмент пен маркетингке жаңа әдістерді енгізу;
+ жаңа жұмыс орындарын құру;
+ жергілікті кадрларды үздіксіз оқыту жүйесін енгізу, олардың квалификация деңгейін жоғарылату;
+ өндірістің интенсификациясын қамтамасыз ету;
+ қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Өндірістік позициядағы инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеу капитал салымы нысанында жүзеге асырылады және ҚР-ң мемлекеттік билік органымен жүргізіледі, бұл нақты - құрылысқа шығындар - мекемені құру кезіндегі монтаж жұмыстары, машинаны және жабдықтарды жөндеуге сатып алулар; салынатын кәсіпорын дирекциясының мазмұны; кадрларды дайындау және қайта дайындау және т.б.
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты және инвестициялық ресурстарын қаржыландыру көздері Кәсіпорынның инвестициялық саясаты - оның шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бөлігі. Кәсіпорын экономикасында инвестиция маңыздылығын анықтап, бағалау қиын. Қазіргі заманғы өндірістің сипаты ол - үнемі өсіп отыратын капитал сыйымдылығы мен ұзақ мерзімді факғторлар болмақ. Кәсіпорын өзінің өнімінің сапасынжақсарту үшін шығындарын төмендету, өндіріс күштерін ұлғайту, бәсекелестік жағдайында нарықтан өз орнын табу үшін үнемі капитал салып отыруы тиіс.Сондықтан да оған үнемі өте жақсы жасалған инвестициялық стратегия жасап, оған жету үшін қолдан келгеннің бәрін жасауы тиіс.Салынған қаржылының тиімділігін жоғарылату үшін фирма басшылығы инвестициялаудың принциптерін есепке алады. Инвестициялық тиімділіктің шекті принципі - кез-келген кәсіпорын өндірісті жүзеге асырғанда шығынды азайтып, мол пайда табу мақсатымен жұмыс жүргізеді. Кәсіпорын өзінің жеткен жетістігі жағдайында оның кірісі шығынды арттырған күннің өзінде ол жұмысын жалғастыра бермек. Ал егер тауар өткізуден түскен кіріс сомасы өндіріс шығындарын жоғарылатпайтын болса, онда ол өндірісті тоқтатады. Егер бір тауар бірлігінен табыс түсіп және ол шығындарды көбейтетін болса, яғни, оны жасау үшін ондакәсіпорын ол өнімнің көлемін арттыру керек. Соңғы өнім бірлігін өткізуден түскен пайда өндіріс шығындарымен тең болса кәсіпорын өндіріс көлемін ұлғайтпайды. Егер кәсіпорын қандай жағдай болмасын өндірісті жалғастыруға ұмтылса, онда ол шекті табыспен шекті шығын тең болатындай өнім көлемін шығаруы тиіс. Бұл екі шарт жан-жақты сиптта және рыноктың кез-келген құрылымында, меншіктің кез келген формасында қолданыла береді. Капитал салымдары процесімен оның көрсеткіштерінің арасындағы тиімділігінің салдарын қарастырамыз.Инвестициялық тиімділіктің шектілігі 2 факторға тәуелді екенін көреміз:өндіріс шығындарының өсу қарқыны;өндірісті монополиялау дәрежесі."Замазка" принципі- бұл принцип инвестициялық тиімділікті бағалаудың жаңа бір тәсілін анықтауға мүмкіндік береді. Көз алдымызға замазка түйіршігін елестетейік. Біз оған қолымызды тигізбестен бұрын максималды таңдау жасауға мүмкіндігіміз болады. Қолды тигізсем бе? Қай жеріне? Қандай мақсатпен? Қаншалықты тереңге? т.с.с. Сонымен біз қалай замазкамен байланысқа түстік, солай бәрі басталады. Еркіндік енді жоқ. Инвестициялау да тура осылай жүзеге асады. Кәсіпорын қандай станок сатып алу керек, әлде арендаға алу керек пе, осы жұмыс барысында қаншалықты сомада несие алу керек, қанша уақытқа, қандай пайызбен, еркін яғни еркін отырып шешім қабылдай алады. Егер осы іс-әрекеттің бәрін жасап қойған болсаңыз артқа шегінуге жол жоқ, яғни, еркіндік жоқ шектелген. Еркіндік іс-әрекеттің нөлге тең деп айтуға болмайды әрине. Сіз сатып алған станогыңызды немесе акцияыңызды қайта сатуыңызға болады. Бірақ оған көп уақытың, күш қуатың әскер әріптестеріңмен байланысыңа бәріне нұқсан келеді. Бұған бір кірсеңіз шығыуыңыз өте қиын болмақ, әсіресе кәсіпорын 3-4 инвестициялық жобасымен жұмыс бастаған болса. Сондықтан да инвестициялауды жүзеге асыру үшін оның тиімділігін бірнеше рет есептеп алу керек.Капитал салымдарының тиімділігін бағалауда материалды және қаржылық байланысының принципіТиімділікті бағалаудың 3 тәсілі бар:-Салыстырмалы шығындармен шығарылым бағасы арқылы салыстырылады, яғни, қаржылық талдау. Әлемдік тәжірибе бойынша инвестициялау тиімділігін бағалауда қаржылық жағдайды ғана ескеру аздық етеді. Мысалыға болжанбаған инфляция жағдайы орын алса құрдымға алып келеді.-Тиімділікті қаржылық-техникалық критериі бойынша да есептейді. Дұрыстап қарайтын болсақ инвестициялық жобаға салынған салымдар сол технологияның өзіне тәуелді.Технология арқылы біз кәсіпорынның күштілігін байқаймыз және технология инвестициялық мақсатқа қол жеткізуде тікелей әсер етеді.-Тиімділікті бағалаудың техникалық әдісі.Адаптациялық шығындар принципі- адаптациялық шығындар- бұл жаңа инвестициялық ортамен байланысты барлық шығындар. Бұл жерде уақытты жоғалту пайданы жоғалтумен тең. Жаңа инвестициялаумен оны жүзеге асыру кезінде уақыт бойынша үлгермеушілік үнемі орын алып отырады. Кез-келген адаптацияның өзіндік ерекшелігі болады. Жаңа мәліметтер, жаңа технология кадрларды дайындауға барлығына шығындар жұмсалып отыр. Адаптация үшін төлеу ағымдық кіріс бірден төмендейді. Уақытты оздыру капиталдың жансыздығына және оның пайдалылығына әкеледі. Адаптациялық шығынды кәсіпорынның шығарған өнімінің бағасын белгілер кезде қосып есептеу керек. Осы баға шикізаттың, материалдың, технологияның сұранысының бағасын жоғарылатпайтын болса, капитал салымдары осы жағдайда ыңғайлы болмақ. Тәжірибе көрсеткендей сұраныс бағасы ұсныс бағасын жоғарылатып және осы жағдай ұзақырақ орын алатын болса, инвестициялау адаптациялық шығындарына қарамастан тиімдірек болады.Экономиканы реформалаудың қазіргі кезеңі отандық экономиканың тиімді қызмет етуін жоғарылату үшін басқаруды мемлекеттік органдарының және кәсіпорынның ғылыммен өзара қатынастарының тереңдесуінің қажеттілігін шарттайды. Аймақтық дамуы көбінде өндірістік және қаржылық ресурстың бар болуынан, сонымен қатар тиімді инвестициялық саясаттан тәуелді. Аймақтық инвестициялық саясат аймақтық инвестиуияның потенциал және аймақтық инвестицияның мониторинг сияқты түсініктермен тығыз байланысты, оны біз баяндаманың көлемі шектелген болғандықтан қарастырмаймыз. Аймақтағы инвестициялық саясат тікелей жүзеге асырылуы мүмкін, егер әкімшіліктің қол астындағы және бақылаудағы бюджет қаражаттарын бөлу болса және оны әкімшілік бақыламайтын бюджеттен тыс инвестицияға жіберуге болады. Схема түрінде аймақтық инвестициялық саясатты жүзеге асыру мүмкіндіктер және олардың нәтижесінің жиынтығы ретінде қарастырылғанда болады.Ұсынылған схема сәйкес инвестициялық потенциал, яғни инвестициалаудың бар мүмкіндіктері және инвестициялық ағымдар жалпы келесілерден тұрады: бюджет қаражатарынан;бюжетен тыс қаражатардан - меншік капитал;тартылған (қарыз) капитал;шетел капитал;демеушілік салымдардан.Алдын-ала бекітілген бағыт бойынша жүзеге асырылатын инвистициялық ағым инвистициялық процестерге бөлінеді.Қабылданған аймақтық даму концепсиясына сәйкес инвистициялар келесілер бойынша қолданылуы мүмкін:экономикалық дамыту керек салалары;кәсіпорынды қайта өндіру типтері;өзінің дамуында қалып қойған аудан және әкімшілік бірлік;өндірістік нәтижелер (ғылыми зертеулер, өнімнің жаңа өндірістік үлгілерін меңгеру, оның сапасын жоғарлату, өндірістік ресурстарды үнемдеу, еңбек өнімділігін жоғарлату және т.б.);инвистициялық тиімділік деңгейінің сатып алыну мерзімі (қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді сатып алыну).Инвистицияны қолдану бағытын таңдау және оларды жүзеге асыру бұл инвистицияның тиімділігін анықтаумен аяқталады. Ол экономикалық тиімділік және оның белгілі бір бөлігін құрайтын бюджет тиімділігінің нәтижесі болып табылатын нақты экономикалық тиімділікті және әлеуметті тиімділікті алу жағынан қарастырады. Жалпы тиімділікті құрайтын үшеуі де аймақтық дамуы және инвестициялық потенциалдың жоғарлауы үшін нақты жағдайлар туындатады.Аймақтатық әкімшілігі кәсіпкерлік құрылымға берілген бағытта аймақты дамыту мақсатында үлкен көлемде әртүрлі құралдарды, тетіктерді, қаражаттарды қолданып камандалы-әкімшілік шараларды қолданбай әсер етеді. Олардың тізімі және құрылымы 2 суретте көрсетілген.Барлық тетіктердің және құралдардың көлемін шартты түрде 2 бөлікке бөлуге болады - тікелей әрекетегі және жанама әрекетегі. Бұл басқарудың республикалық органы арқылы жүзеге асырылады.Тікелей әрекет құралдарына келесілер жатады:қажетті өнімді өндіруге аймақтық (облыстың және жергілікті) тапсырыс;аймаққа қажетті өнімді өндіруге салық салуды жеңілдету;аймаққа қажетті өнімді өндіру үшін пайызсыз ссуда және несиелендіруді жеңілдету;инвесторларға берілген несиені қайтару бойынша несиелі ұйымдарға аймақ әкімшілігінің кепілдігі;Аймаққа қажетті өнімді өндіру уақытша пайдасыз болуына байланысты инвесторларға дотация;инвесторға баланстың пайдасына салықты төмендетуді қамтамасыз ететін негізгі өндірістік қорлардың амортизациясын тездету.аймақ әкімшілігі қызыққан инвестор қызметін эксперттеу және лицензиялау;аймаққа қажетті өнімді өндіру құқығы үшін жоба және сауда байқауларын жүргізу;аймаққа қажетті өнімді өндіруді дамытуға мүмкіндік беретін, монополияның дамуын тежеу және кәсіпкерлікке жағымды жағдай тудыратын антимонопольды саясат;техникалық күрделі өнімді өндіруді инвестициялау үшін жағымды шарт жасайтын лизингтік қызметтің кеңеюі;аймаққа қажетті өнімді өндіру үшін және кәсіпорынға өзінің қызметін жалғастыру үшін, төлемдерді және қаражаттардың қайта құрылымы, инвестицияларды үнемдеу және оларды жаңа жұмыс орындарын құруға бағыттау;консалтингтік қызметті дамыту және кеңейту және кәсіпорын жұмыскерлерінің квалификациясын жоғарылату мақсатында оқыту және инвестициялық ресурстарды рационалды қолдану;кәсіпорын қызметін жақсарту үшін және оларды қоғамдық өндірістерге енгізу банкроттылық процедурасын ақылды жүргізу және қолдану;аймаққа қажетті өнімді өндіру және инвестициялық үшін жағымды құқықтық жағдай қалыптастыратын жеңілдетілген аймақтық заң. Кәсіпорынның инвестициялық ресурстарын қаржыландыру көздері. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі экономикалық, соның ішінде ингвистициялық саясатқа тікелей тәуелді. Оның көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің темпіне, ҒТП жылдамдатуға, қоғамдық өндірістік құрылымын өзгертуге және әлеуметтік мәселелерді шешуге тікелей әсер ете алады.Кәсіпорындардағы ингвистициялық саясат оның бизнес-жоспарының стратегиялық мақсаттарынан шығуы керек. Егер бұл жоспар жоқ болса, онда инвестициялық қызмет туралы сөз болуы тиіс емес.Кәсіпорындардағы инвестицияның саясаттың ең маңызды принципі болып келесілер табылады:- кәсіпорынның стратегиялық жоспарға жетуге және оның қаржылық тұрақтылығына инвестициялық саясаттың бағытталуы;- инфляцияны және тәуекел факторларын есепке алу;- инвестициялық (бизнес-жоспардың) экономикалық негізделуі;- сенімді және ең арзан көздерін және инвестициялық қаржыландыру әдісін таңдау және т.б.Басқару көз-қарасы бойынша кәсіпорындағы инвестициялық процестің нақты инвестицияларының келесі кезеңдерін айқындауға болады:- инвестициялық қызметті ынталандыру;- инвестицияларды бағдарламалау (кәсіпорынның даму бағдарламасы);- таңдалған инвестициялық бағдарламаны жүзеге асырудың мақсатты негізделуі (тиімділікті, тәуекелділікті, ресурстық қамтамасыз етуді және т.б. бағалау);- нақты инвестицияларды сақтандыру;- инвестициялық процесті реттеу;- инвестицияларды жоспарлау;- инвестициялық қызметті қаржылық қамтамасыз ету (капитал бюджетін жетілдіру); жобалау (жеке объектілер бойынша жобалы құжаттарды жетілдіру);- нақты инвестицияларды қамтамасыз ету;- нақты инвестицияларды меңгеру процесінің мониторингі (құрылыстың циклді жылдам басқару);- эксплуатацияға жылдық объектілерді беру;- жобалық күштерді меңгеру;- инвестицияның нәтижелерін бағалау (жүзеге асыру инвестициялық жобалардың тиімділігі).Кәсіпорынның мнвестициялық қызметін басқару процесінде келесі мәселелер шешіледі:1. Инвестициялық қызметті тиімді ұйымдастыру есебінде кәсіпорынның экономикалық дамуының жоғары темптерін қамтамасыз ету. Инвестициялық қызметтің сәттілігі және кәсіпорынның экономикалық даму темпі өзара байланысты, себебі сату және пайда көлемі жоғары болған сайын, инвестициялықп қаражат қалады.2. Инвестициялық қызметтен түсетін пайданы максималдау. Кәсіпорынның экономикалық дамуы үшін бухгалтерлік емес, салықтан кейін қалатын таза пайда маңызды. Сондықтан бар бірнеше инвестициялық жобаларда салынған капиталға көп пайда әкелетінін таңдау керек. 3. Инвестициялық тәуекелдерді минимализациялау. Бұл тәуекелдер көп жақты және инвестициялық қызметтің барлық түріне сәйкес. Жағымсыз жағдайда инвестициялық тәуекелдер тек пайданы емес, сонымен қатар авансталған капиталдың бір бөлігін жоғалтуға әкеледі. Сондықтан жобаларды жүзеге асыру бойынша инвестициялық шешімдерді қабылдау процесінде жобалық тәуекелдердімаксималды шектеу қажет.4. Инвестициялық қызметті жүзеге асыру процесінде кәсіпорынның төлемқабілеттілігін және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл қызмет қаржы ресурстарын үлкен көлемде алумен байланысты және ағымдағы шаруашылық операциялар бойынша кәсіпорынның төлем қабілеттілігін төмендетуге әкелетін ұзақ мерзім. Сонымен қатар, баланстың пассивіндегі қарыз құралдардың көбеюі (50% жоғары) кәсіпорынның ұзақ мерзімде қаржылық тұрақтылығынан айырылады. Сондықтан инвестициялық ресурстарды қалыптастыру кезінде олардың қаржылық тұрақтылыққа және шаруашылық субъектінің төлемқабілеттілікке қалай әсер ететінін есепке алу керек. 5. Инвестициялық жобаларды жүзеге асыру тездету жолдарын табу, себебі:- әрбір жобаны жүзеге асыру жоғары темпі кәсіпорынның өндірістік және ғылыми-техникалық дамуын жылдамдатуға әрекет етеді;- жоғары тиімді жоба ерту жүзеге асыруға байланысты пайда және амортизациялық есептеулер нысанында қосымша ақша ағымдары қалыптасады;- жобаны жүзеге асыру тездету несие оесурстарын қолдану мерзімін қысқартады, бұл өз кезегінде инвесторға кредиторларға пайыз төлеуден үнемдейді;- жобаны жылдам жүзеге асыру инвестициялық тауар нарығындағы конъюнктураның жағымсыз өзгеруіне байланысты инвестициялық тәуекелдердің төмен әрекет етеді.Инвестициялық портфельді басқарудың барлық мәселелері тығыз байланысты және инвесторлармен инвестициялық стратегия қалыптастырғанда есепке алынады. Сондықтан басқарудың ерекше мақсаты болып пайданы максимилизациялау емес, ал қажетті қаржылық тұрақтылық кезіндегі кәсіпорынның (корпорацияның) экономикалық дамуының жоғары темптерін қамтамасыз ету табылады. 1.3 Инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және әдістемелік негізі Жоба (лат. рrojectus - брошенный вперед) - техникалық құжаттар - жаңадан құрылатын ғимараттардын, құрылыстардын, машиналардын, цехтердің, зауыттардын, фабрикалардын макеттері, сызулары, экономикалық және техникалық есептері мен өндірістік пен әкімшілік құрылыстарының орналасу генералдық жоспары. Басқаша жобаны техникалық - экономикалық құжаттарының синтетикалық жиыны деп атауға болады. Инвестициялық жоба ұғымын екі жақты қарастыруға болады: 1) қойылған нәтижеге жету мақсатында әзірленген кез келген іс, қызмет, шаралар кешені; 2) қойылған нәтижеге жету мақсатында әзірленген есептік - қаржылық және құқықтық - ұйымдастырушылық жүйесі. Сондықтан, инвестициялық жоба деп нақты инвстициялауды жұргізуге қажетті негізгі құжат, яғни онда жобаның сипаттамасы, қаржы көрсеткіштері беріледі. Инвестициялық жобаны дайындау, әзірлеу, іске асыру мәнінде және оларды экономикалық бағалауда қолданылатын әдістерін зерттеуде бірнеше этаптардан өту керек: - инвестициялық идеяның тууы;- инвестициялық мүмкіншілікті зерттеу; - құрылыстың, объектіні қайта құру, техникалық қайта қаруландыру жұмыстарының техникалық - экономикалық негіздемесің құрастыру; - келісім шарт құжаттарын әзірлеу; - құрылыстық- монтаждық жұмыстар; - объектіні эксплуатациялау және экономикалық көрсеткіштердің мониторингі. Инвестициялық идеяның тууы дегеңіміз: - идеяны тандау және алдын ала бағалау; - техникалық шешімді (техника, ресурстар мен қызметтер объектілерің) инновациялық, патенттік, экологиялық талдау; - сертификациялық талаптардың орындалу қажеттілігін тексеру; - инвестициялық идеяны алдын ала келістіру; - жобаны іске асыралатын кәсіпорында, мекемені алдын ала таңдау; - рецепиенттің ақпараттық меморандумын дайындау. Рецепиент - инвестицияның субъектісі - инвестицияны қолданатын кәсіпорын, мекеме. Нақты инвестициялаудын барлық формалары негізгі үш этаптардан тұрады, олардын жиыны инвестициялық циклы деп аталады:1) инвестициялаудын алдындағы стадия, мұнда альтернативті шешімдер нұсқаулары әзірленіп оларға баға беріліп, іске қосылуға нақты бір нұсқа қабылданады; 2) инвестициялық стадия - инвестициялық шешімінің іске асырылуы; 3) инвестициялық стадиясынан кейн - объектіні эксплуатациялау процессін бақылау. Инвестициялаудын алдындағы стадиясы дегеніміз инвестициялық жобаны дайындау, яғни бизнес - жоспарын, техникалық - экономикалық незідемесін әзірлеуден тұрады. Инвестициялық жобаның жіктелу. Инвестициялық жобаларды бірнеше белгілерімен жіктеуге болады: 1) инвестициялау мақсаты бойынша- өнімді өндіру көлемін ұлғайтуға арналған инвестициялық жоба;- өнім ассортиментің кеңейтуге (жаңартуға) арналған инвестициялық жоба;- өнім сапасын жоғарлатуға арналған инвестициялық жоба;- өнімнің өзіндік құнын төмендетуге арналған инвестициялық жоба;- әлеуметтік, экологиялық және басқа да тапсырмаларды шешуге арналған инвестициялық жоба.2) іске асыру автономиясы бойынша- кәсіпорынның басқада жобаларын іске асырудан тәуелсіз инвестициялық жобалар; - кәсіпорынның басқада жобаларын іске асырудан тәуелді инвестициялық жобалар.3) іске асыру уақыты бойынша- қысқамерзімді - 1 жылға дейін;- ортамерзімді - бір жылдан үш жылға дейін;- ұзақмерзімді - үш жыл және жоғары.4) инвестициялық ресурстарының қажетті көлемі бойынша- үлкен емес инвестициялық жобалар - 1000 долл. дейін;- орташа инвестициялық жобалар - 1000 доллардаң 100 000 долларға дейін.;- үлкен - 100 000 доллардаң жоғары.5) қаржыландыру схемасы бойынша-ішкі қаражаттар көздерімен қаржыландырылатын инвестициялық жобалар;- акционерлеу арқылы қаржыландырылатын инвестициялық жобалар;- несие қаражаттарымен қаржыландырылатын инвестициялық жобалар;-қаржыландырудын аралас формаларымен қаржыландырылатын инвестициялық жобалар. Инвестициялық жобалауды ұйымдастыру инвестициялық іс әрекетті жүзеге асыру барысында тиімді әдіс болмақ. Сонымен қатар бұл инвестицияның нақты бір түрін таңдамайды, яғни бұл құрылыс объектісі немесе кішігірім наубайхана болуы да мүмкін.Жобалау әдісі әлемдік тәжірибеде инвестициялау процесінің жақсартылған түрі болмақ.Инвестициялық жобаның рөлі өте жоғары болмақ, себебі дұрыс есептелініп жасалған жоба салынған капиталдың тиімділігін білдіреді. Қолданылатын ресурстарының көлеміне байланыстыЖүзеге асу мерзіміне байланыстыҰлттық масштабы бойыншаТәуекелділік дәрежесі бойыншаҰйымдық формасы бойыншаШағынОртаМега жобаларҚысқа мерзімдіОрта мерзімдіҰзақ мерзімдіҰлттықХалықаралықТөмен тәуекелменОрта тәуекелменЖоғарылатылған тәуекелМульти жобаларМодульдыАрнайы Сурет 3. Жобаның түрлері, олардың жіктелуіЖобалау әдісінің негізгі артықшылықтары келесілер болмақ:Инвестицияның стратегиясын жасауИнвестицияның уақыттық шегін қоюИнвестицияның приоритетін анықтауБаламалы нұсқаларымен салыстыруИнвестицияларды іске асыру жоспарын жасау.Орта жобалау ыңғайлылығымен және тез қайтарымдылығымен ерекшеленеді.Орта мерзімдік жобалау болжаудың өте нақтылығын қажет етеді. Мега жобалар басқалардан жоғары құндылығымен ерекшеленеді, яғни 1млрд.доллар көлемінде. Әрине мұндай жағдай қаржыландырудың бірнеше көзі қажет болмақ. Мұндай масштабтағы жобалардығ жүзеге асуы сол регионның экономикасына кейде әлемдік экономикаға әсерін тигізуі мүмкін.ЮНИДО (Организации Объединенных Нации по Промышленному развитию) ұсыныстарына сәйкес инвестициялық жобалар келесі тараулардан тұруы қажет:Инвестициялық жобаларды қаржыландыру нұсқалары. Инвестициялық жобаларды қаржыландыру схемасын әзірлеу кезінде оның бес негізгі нұсқалары қарастырылады. 1) толығымен өзін өзі қаржыландыру - көбінде үлкен емес инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады.2) акционерлеу - үлкен инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады.3) несиелік қаржыландыру - үлкен емес қысқа мерзімді және рентабелділік нормасы жоғары инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады. Рентабелділік нормасының деңгейі ұзақ мерзімді қаржы несиенің пайызынан жоғары болуы тиіс. 4) лизинг немесе селенг - меншікті қаржы қаражаттары жетіспеушілік кезінде немесе қаржы несиенің құны жоғары болған жағдайда қолданылады. Кәсіпорынды қайта құру немесе жаңарту мен модернизациялауға ивестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады. 5) үлестік қаржыландыру - инвестициялық жобалардын барлық түрлеріне қолданылады - жоғарыда аталып кеткен нұсқалардын комбинациясы. Аталып кеткен қаржыландыру схемасын есепке ала отырып инвестициялық ресурстар көздерінің құрамында пропорциялар белгіленеді. Енді инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалаудың негізгі принциптерін қарастырамыз.Тиімділік дегеніміз нәтижені шығындарға салыстыру. Бірінші көз қарас тиімділік туралы анықтамаға бұл сұрақтын күрделілігін көрсетпейді. Капиталдық салымдардың және жаңа техниканың экономикалық тиімділігін анықтау кезінде шығындарды дұрыс есептеу мен қоғамдық еңбек нәтижесін анықтау дұрыс есептеудің нәтижесіне жету жслдары болады. Капиталдық салымдардың және жаңа техниканың экономикалық тиімділігінін мәні қоғамдық еңбек өнімділігін жоғарлатуда берілген, яғни өнімнің құңын төмеңдетуде. Кәзіргі қоғамда капиталдық салымдардын тиімділігі екі аспектіден тұрады - экономикалық және әлеуметтік. Капиталдық салымдардың экономикалық тиімділігінің аспектісін анықтау кезінде шығындар (негізгі және қосымша) толығымен өндірушіде де тұтынушыларда да есепке алынуы тиіс. Жалпы экономикалық тиімділік тиімділіктін (эффект) капиталдық салымдарға қатынасы. Жалпы көрсеткіштерге келесі көрсеткіштерді жатқызуға болады: капиталдық салымдардын өтелу көрсеткіші, яғни салынған қаражаттардын өтелу (қайтарылу) мерзімін білдіреді, және капиталдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тақырыбы: ҚР-ның экономикалық өсіміне экспортты-импорттық операциялардың әсері
5В050600-Экономика мамандығы бойынша
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі
э.ғ.к., доцент:
Астана 2015
Мазмұны
бет
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1 инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...9
0.1 Қазіргі экономикада инвестициялық қызметті атқарудың теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты және инвестициялық ресурстарын
қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.3 Инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және
әдістемелік негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2 Кәсіпорындағы инвестициялық жобаларды экономика-лық бағалауды Жолдас-2000 ЖШС-і мысалында талдау ... ..42
2.1. Жолдас-2000 ЖШС-нің жалпы инвестициялық тартымдылығын
бағалаудың қаржы-экономикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
2.2 Жолдас-2000 ЖШС-нің инвестициялық жобасының жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
2.3 Кәсіпорынның полипропиленді қап өндіруге арналған инвестициялық
жобасын экономикалық бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .63
3 Кәсіпорындағы инвестициялық жобаларды экономика-лық бағалау механизмін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 66
3.1 Кәсіпорынның инвестициялық жобаны тиімді басқару механизмін
қалыптастыру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
3.2 Кәсіпорынның инвестициялық тартымдылығын арттыру жолдары ... ... ... ..69
3.3 Мемлекет тұрғысынан инвестициялық процестерді қолдау
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 85
Кіріспе
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін анықтайтын шешуші факторлардың бірі - бұл оның инвестициялық белсенділігі. Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастарға көшкелі бері жүргізілген экономикалық бетбұрыстар халық шаруашылығының негізгі буыны болып саналатын кәсіпорындардың құқықтық, қаржылық-экономикалық және әлеуметтік жағдайын, олардың шаруашылық және азаматтық жүйелердегі дәрежесін айтарлықтай өзгерістерге ұшыраттты. Жеке меншікте, аралас, акционерлік меншікте құрылған миллиондаған кәсіпорындар пайда болды және қазіргі таңда қызмет етуде, көбею үстінде, даму барысында. Осылардың барлығы кәсіпорындардың инвестициялық қызметін ұйымдастыру және басқару механизмінің өзгеруіне себеп болды. Кәсіпорындардың инвестициялық қызметі олардың экономикалық өсуінің, ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекелестікке қабілетті болуының алғы шарттарының бірі болып табылатындығы сөзсіз.
Қазақстан экономикасының қазіргі жағдайы негізгі капиталды қайта құру процесінің төменгі деңгейімен сипатталады. Негізгі капиталдың істен шығуы инвестициялық ресурстар ағымымен толықтырылмай, ал өндірістік аппараттардың жаңаруы техникалық-технологиялық және құрылымдық өзгерістерді қамтамасыз етпеуде.
Ал отандық коммерциялық банктердің несиелік портфеліндегі экономиканы несиелеуге бағытталған несиелерінің шамамен 20-30%-ы орта және ұзақ мерзімді несиелер үлесіне тиетін болса, ал қалған 70-80%-ы қысқа мерзімді несиелерді құрайды. Мұнда әлі де болса өз шешімін таппаған мәселелер аз емес. Банктердің қысқа мерзімді несиеге көп көңіл бөлуі, біріншіден, ондағы жинақталатын ресурстардың басым бөлігінің қысқа мерзімде тартылуы; екіншіден, ұзақ мерзімді несиелеудегі орын алар несиелік тәуекелдің болуы және т.б. байланысты. Банктердің ұзақ мерзімді несиелеуге ынталы болмауы банктік несиенің маңызы жоғары. Бұл айтылғандар да бүгінгі күні өз шешімін таба алмай отырған өзекті мәселелерді қозғайды.
Қазіргі таңда экономикалық өсуге қол жеткізу үшін шикізатты пайдалану мен бәсекеге қабілетті өнімдер шығару арасындағы бой алған терең техникалық-технологиялық алшақтықты жоюға ықпал ететін жобаларды іске асыруға бағытталған инаестициялар көлемін ұлғайту қажет. Экономикаға инвестиция тарту өнеркәсіп , ауыл шаруашылығы және өзге де салалардағы инвестициялық жобаларды несиелеудің маңызды көздерінің бірі болып табылады.
Алайда, осы көп қатпарлы мәселенің бірқатар сұрақтары өз шешімін таппады. Инвестициялық жобаларды бағалау және олардың ең тиімдісін таңдау әдістерін Қазақстан экономикасының жағдайына сәйкестендіру, жобаларды қаржыландыру үшін ашылған халықаралық несиелік желілердің қызмет етуін және несиелеу механизімін жетілдіру бүгінгікүннің талабы.
Осындай көптеген мәселенің теориялық әдістемелік сұрақтарының жеткіліксіз жерін өз дипломдық жұмысымда ашып көрсетуге тырыстым.
Дипломдық жұмыстың мақсаты экономикалық өсудің инвестициялық тәуелділігін зерттеу арқылы кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде қарастырып оның тиімділігіне негіздеме беру, жобаларды бағалаудыңхалықаралық әдістемесін Қазақстандық кәсіпорын жағдайына сәйкестендіру болып табылады.
Көзделген мақсатқа жету мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
- Әлемдік экономикалық ғылымда орын алған экономикалық өсу қарқынының инвестициялық қызмет белсенділігіне тәуелділігі теориясына баға беру;
- Кәсіпорынның экономикасының өсуіне инвестициялық мультипликативтік және экономикалық белсенділік пен өндіріс көлемі деңгейінің өзгерісінің әсер етуін анықтау;
-Тиімді жобаларды таңдауда жобалық талдау жүргізіудің маңыздылығын анықтау.
Зерттеу объектісіне кәсіпорынның инвестициялық саясатының тиімділігін анықтау және бағалау жатады.
Жұмыстың құрылымы мен көлемі Жалпылама бағыттар мен зерттеу логикасы жұмыстың ішкі біртұтастығы мен құрылымын анықтайды.Осы диплом жұмысым 60 бет көлемінде баяндалған және ол кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден 5 кесте, 15 суреттен тұрады.
Жұмыстың кіріспесінде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, зерттеу объектісі мен зерттеу заты, жұмысың тәжірибелік маңызы берілген.
1-тарауда - инвестицияның нарықтық экономикадағы қызмет етуінуң теориялық-әдістемелік негізде,рі зерттеледі.Инвестицияның талаптары көрсетіледі.
2-тарауда - инвестициялық жобалардың тиімділігін, олардың табыстылығын, өзектілігін баяндайды. Сонымен қатар кәсіпорынды инвестициялық жоба ретінде қарастырып , оның инвестициялық саясаты сипатталады.
3-тарауда- Қазақстан мысалындағы полипропиленді қап өндіріетін ЖШС `ИТЕКОПЛЮС' компаниясын инвестициялық жоба ретінде қарастырып оған талдау жасадым.
Қорытынды бөлімінде дмплом жұмысының түйіні көрініс табады.
1 инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және әдістемелік негіздері
1.1 Қазіргі экономикада инвестициялық қызметті атқарудың теориялық негіздері
Инвестиция термині to invest ағылшын етістігінен шығады, қайсысы салу дегенді білдіреді. Инвестициялар - бұл капиталды оның кейін өсуі мақсатында салу. Инвестициялау нәтижесінде алынған капиталдың өсімі инвесторға ағымдағы кезеңде бар қаражаттардың тұтынуынан бас тартуын өтеу үшін, оған тәуекел үшін сыйақы беру және болашақ кезеңде инфляция салдарынан шығындарды толтыру үшін жеткілікті болу керек.
Инвестициялар - бұл табысты алу немесе өзге пайдалы эффектісіне жету мақсатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне салынатын мүліктік және интеллектуалдық құндылықтар.
Экономикалық категория ретінде инвестициялар келесілерді сипаттайды:
+ алғашқы авансталған құнның (табыс түрінде) өсімі мақасатында кәсіпкерлік қызметтің объектілеріне салымдар;
+ инвестициялық жобаларды жүзеге асыру процесінде инвестициялық қызметтің қатысушылары арасында (құрылысшылар, мердігерлер, банктер, мемлекет және т.б.) пайда болатын ақшалай (қаржылық) қатынастар;
+ инвестициялық қызметтің процесінде пайда болатын ақшалай ағымдарын (ақша қаражаттарының келуін және кетуін) бақылау.
Инвестициялық қызмет - инвестицияларды салу және пайданы немесе өзге пайдалы эффектіні алу үшін практикалық әдістерді жүзеге асыру.
Инвестициялық цикл - нақты шаруашылық субъектінің (кәсіпорынның, шаруашылық серіктестіктің немесе қоғамдастықтың) шегінде авансталған капиталдың жылжуы, қайсысы оның инвестициялау процесінде (жобалы-сметалық құжаттылықтың дайындалуы, объектінің құрылысы және оның кейінгі эксплуатациясы) тікелей қатысуын болжайды.
Инвестициялық процесс - ішінде тапсырыс берушімен қатар басқа шаруашылық субъектілерімен (жобалаушылар, мердігерлер, банктер, құрылыс үшін материалды ресурстарды жабдықтаушылар және т.б.) бірге қатысатын ашық жүйе.
Инвестициялық портфель - бұл жүзеге асыруға жарамды инвестициялық жобалардың және түрлі қаржылық құралдырдың (бағалы қағаздардың) жиыны.
Экономикалық категория ретінде инвестициялар маңызды функицялардың қатарын орындайды, қайсысысыз қандай да мелекеттің экономикасының дұрыс дамуы мәнсіз болады.
Макродәрежедегі инвестициялардың негізі келесілер болып табылады:
+ кеңейтілген өндірістің саясатын жүзеге асыру үшін;
+ ҒТП-ң жылдамдатылуы, отандық өнімнің бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ету және сапасын жақсарту үшін;
+ қоғамдық өндірістің құрылымдық қайта құрылуы және ұлттық шаруашылықтық барлық салаларының теңдестірілген дамуы үшін;
+ өнеркәсіптің қажетті шикізат базасын құру үшін;
+ табиғи ортаны қорғау және басқа көптеген мәселелерді шешу үшін.
Инвестициялар микродәрежеде де маңызды роль ойнайды. Бұл дәрежеде олар, біріншіден, келесі мақсаттарға жету үшін қажет:
+ өндірістің кеңейтілуі және дамуы;
+ негізгі қорлардың тым моральді және физикалық тозуын жібермеу;
+ өндірістің техникалық деңгейін жоғарлату;
+ сапаеың жоғарлауы және нақты кәпорын өнімінің бәсекеқабілеттілігін қамтамасыз ету;
+ табиғи қорғаныс шаралардың жүзеге асырылуы;
+ бағалы қағаздарды сатып алу және басқа кәсіпорындардың активтеріне қаражаттарды салу.
Соңғы нәтижеде олар болашақта кәсіпорындардың нормальді қызмет етуін қамтамасыз ету, пайданың максимизациясы және тұрақты қаржылық жағдайы үшін қажет.
Сонымен, инвестициялар маңызды экономикалық категория болып табылады және макродәрежеде сияқты, микродәрежеде де, біріншіден, қарапайым және кеңейтілген қайта өндіріс, құрылымдық қайта пайда болулар, пайданы максимизациялау және осы негізде көптеген әлеуметтік мәселелерді шешу үшін маңызды роль атқарады.
Инвестицияға анықтама берген кезде оның тек мағыналық сипатына ғана көңiл бөлмей, мақсатты түрде бағытталуын да көрсету маңызды. Осы тұрғыдан қарағанда, инвестициялар жалпы ұлттық өнiм өндiрiсiне жұмсалатын табыстардың маңызды бөлiгiн құрайтын жаңа технологияны, материалдарды және басқа да еңбек кұралдарын енгiзумен байланысты өндiрiстi кеңейту және жұмыс жағдайын жақсарту мақсатында жұмсалатын қаражаттардың активтерге салынуы болып табылады.
Бiрақ осы кезге дейiн экономикалық тақырыптағы әдебиеттерде инвестиция деген ұғымға алуан-түрлi түсiнiктер беру орын алып келдi. Көптеген авторлар күрделi қаржы мен инвестициялардың бiр-бiрiнен айырмашылығы жоқ деп көрсетсе, ал кейбiреулерi инвестицияны мақсатты бағытталуына байланыссыз салынған қаражат салымыньң кезкелген түрi деп есептейдi.
Мәселен, Ресей ғалымдары Г.П. Журавлева, И.Ю. Малышева инвестицияны жаңа технологияларды, материалдарды және басқа да кұрал-жабдықтарды өндiрiске енгiзе отырып, өндiрiстi кеңейту және жаңарту iсiне жұмсалатын шығындар деп есептейдi 2, 64 6. Бұл жерде негiзгi және айналым қорлары аралығындағы айырмашылықтар, сондай-ақ, ғылыми-техникалық прогресс, еңбек ресурстары тағы да басқа факторлар есепке алынбады. Осыған дейін белгілі болғандай инвестиция бүгінгі күнде халықаралық кәсіпкерлік құрамында маңызды рөл атқарады. Тікелей инвестицияның ерекшелігі болып оның басқа кәсіпорындық әдістерге қарағанда өзіндік тұрақтылығында болмақ. Тікелей шетелдік инвестициялар экономикалық реформаға әсер етуде экономикалық басқа нысаналармен салыстырғанда бірсыпыра маңызды, үстемдігі бар: тауар өндіру мен қызметтер атқаруға, күрделі қаржы тауып салудың қайнар көзі, жаңа технологияны пайдаланылған етуде, ноу-хау, басқарудың алдыңғы қатарлы әдістері және маркетингті дамытуға қолайлы. Онымен бірге қарызды өтеуде қаржы жинақтауда керек.
Кәсіпорынның капиталы - қосылған құнның бөлігі түріндегі капитализация ретінде түсіндіріледі. Ол екіге бөлінеді: тікелей инвестициялар - елдің экономикасына инвестордың жеке тәуекелімен салынған шетел капиталы. Портфельдік инвестиция - қаржылық құралдардың тиімді капитал түрінде салынуы. Мысалы акция және облигация сол сияқты бағалы қағаздар. Оспанов М.Т және Мұхамбетов Т.И өзінің жұмыстарында былай деп жазады. Шетелден келетін капитал ағымы 3 канал бойынша жүзеге асырылады: Дамуға ресми көмек; экспорттық кредиттер; кәсіпорынның капиталы. Дамуға ресми көмек ол мемлекеттің құзырына тиелі және 2-ге бөлінеді: техникалық және қаржылық, экспорттық кредиттер бір немесе бірнеше жобалармен байланысты. Бұл тауарды немесе қызметті экспорттаушы елден сатып алу шартымен берілген кредиттер. Шетелдік инвестициялар - өз еркімен әртүрлі формада бір мемлекеттен екінші мемлекет территориясындағы кәсіпорынға салынған шетел капиталы. Қарастырылған инвестициялардың барлық түрлерiн төмендегi 1- сурет бойынша жүйелеп, топтастырып көрсетуге болады.
Инвестициялау объектісіне әсер ету дәрежесіне байланысты
Мақсатты бағытталуына байланысты
Негізгі капиталды жаңартудағы рөліне байланысты
Меншік нысанына байланысты қалыптасу көздері
Тікелей инвестициялар
Портфельді инвестициялар
Материалдық активтерге жұмсалған инвестициялар
Қаржылық активтерге жұмсалған инвестициялар
Материалдық емес активтерге жұмсалған инвестициялар
Жалпы инвестициялар
Таза инвестициялар
Жарамсыздық-тың орнын толтыратын инвестициялар
Мемлекеттік инвестициялар
Жеке инвестициялар
Шетелдік инвестициялар
Инвестицияның түрлері
Сурет 1. Инвестицияның түрлері
Сонымен қатар, инвестицияларды меншiк нысанына байланысты келесiдей түрде бөлiп қарайды:
- Мемлекеттiк меншiк нысанындағы инвестициялар мемлекеттiк бюджет есебiнен қаржыландыруды сипаттайды, оның жұмсалу бағыты әлеуметтiк сала болып табылады.
- Жекеменшiк капитал нысанындағы инвестициялар кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын ұлттық шаруашылық субъектiлерiнiң өз қаражаттары мен тартылған қаражаттарының жиынтығын сипаттайды.
Инвестициялық қызметтiң негiзгi объектiсi айналым қаражаты деп түсiнетiн кейбiр қазақстандық экономистер де осыған ұқсас пiкiрдi қабылдайды 3, 27 6.
Бұл экономистер инвестицияның күрделi қаржыдан басты айырмашылығы инвестицияларды қамту негiзгi капиталға салынған қаражат салымдарымен қатар, айналым қаражаттарын толықтыруға бағытталғандығында деп есептейдi.
Инвестициялық қызмет объектілері
Негізгі қорлар және айналым қаражаттары
Бағалы қағаздар (акциялар, вексельдер, облигациялар)
Несие беру және қаржыландыру
Ғылыми техникалық өнім
Күрделі құрылыс аясы
Қаржы капиталының аясы
Инновациялық орта
Заңды тұлғалар
Резидент еместер
Жеке тұлғалар
Кәсіпорындар
Банктер
Сақтандыру орындары
Зейнетақы қоры
Инвестициялық қорлар
Сурет 2. Инвестициялық қызметтiң объектiлерiн және инвестициялаудың түрлерi
ҚР-ның "Шетел инвестициялары туралы" Заңында "инвестиция" деген ұғымға жаңа әрi кең мағыналы түсiнiктеме беру арқылы "инвестиция" және "күрделi қаржы" деген ұғымдардың арасына шектеу қоюға деген талпыныс әрекеттерi қолданылған. Бұл Заңда "Инвестициялар дегенiмiз табыс табу мақсатында кәiпкерлiк қызметтiң объектiлерiне жұмсалатын барлық мүлiктiк, интеллектуалдық қундылықтар және оныиемдену құқы" деп жазылған 4. Алайда, бұл анықтама өте нақты болмағандықтан, оның мазмұны бiр мағыналы түрде ашылмауы мүмкiн.
Оның үстiне, анықтама пайда табуға мүмкiндiк беретiн кәсiпкерлiк объектiлерге бағытталған салымдарды ғана камтиды.
Қазақстанды қоса отырып, постәлеуметтік елдерде нарықтық қатынастарға өтуімен шаруашылық субъектілердің қызмет етуінің институционалды шарттарының өзгеруі бақыланады. Институционалдық ортаның трансформация процесі нарықтық экономикаға тән ескі институттар рөлінің өзгеруімен және жаңаларының пайда болуымен сипатталады. Ұлттық экономиканың қайта қалыптастыру шарттарында инвестициялық қызметтің белсендірілуі және дағдарыстан өту және экономиканы емдеу талаптарына жауап беретін реттеуінің жаңа экономикалық механизмінің жасалуы қажет. Бұл процестің зерттеуінің теориялық базасын экономиканы инвестициялаудың және трансформациялық дағдарыстың шарттарында нақты секторының мәселелеріне арналған отандық және ресей ғалымдарының еңбектері құрайды.
Инвестициялық нарық капиталды (инвестицияларды) сату механизмін білдіреді. Осыған сәйкес ол нарықтың негізгі қатысушылары (мемлекет, тұтынушы-кәсіпорындар, инвестициялық және қаржылық делдалдар, тұрғындар және т.б.) жағынан сұраныс пен ұсыныстың әсер етуінде, сонымен бірге нақты және нақты емес нормалар мен ережелер жүйесі арқылы көрсетілетін нарық субъектілерінің қызығушылығын келістіру негізінде оның қызметін реттеу тәсілдері қалыптасады. Инвестициялық нарық несиелік және қор нарығының құрылымын және элементтерін қосатын кіші жүйе ретінде қалыптасады.
Инвестициялық нарықтың негізгі функциялары ретінде келесілерді көрсетуге болады:
Ресурстарды (жинақтарды) қолында барлардан оларды қажет ететіндерге - инвестициялардың рецепиенттеріне бер. Д. Стиглицтің санауынша, бұл процесс ешқашан да нақты болмайды. Берілген функция дамыған нарықтық экономикада капиталдар нарығының негізгі функциясы болып табылады және жинақтарды аккумуляциялайтын және оларды соңғы қарыз алушыларға-кәсіпорындарға және үкіметтерге беретін институттардың гаммасының дамуы есебінен іске асырылады.
Капиталдардың бірігуі: көптеген жобалар инвесторлардың бөлек немесе кішігірім саны ұсына алатын капиталдан көбірек талап етеді. Егер орталықтанған жүйенің шегінде бірыңғай орталықта ресурстардың бірігу мүмкіндігі болса, онда дамыған нарықтық ортада бұл функция шектелген инвестициялық ресурстарға қатынасы бойынша бәсекелестері болатын инвестициялық делдалдармен жүзеге асырылады.
Жобаларды іріктеу: Б.И.Алехиннің пікірі бойынша, капитал мобильді, әлсіз және сирек, сондықтан ол түсінікті және селективті. Әрқашан да ресурстарды пайдаланғысы келетіндер, қолда бар ресурстардан көп болады. Инвестицияларды бағалау және жобаларды іріктеуінің нарықтық механизміне қажеттілік қазіргі кездегі қаржылық теорияны құрудың жеделдетушісі ретінде болды.
Мониторинг. Ресурстарды дұрыс пайдаланудың бекітіліуі, яғни олардың инвестициялық мақсаттармен сәйкестігінде қолданылуы.
Келісімдерді орындауға күштеу: қарыз алғандар қарызды төлеуінің бекітілуі. Жоғарыда айтылған екі функция нақты және нақты емес институттармен және нормалармен нығайтылатын өтімділік нарықтардың және инвестициялардың жүзеге асырылуының көптеген таңдауларының болуы есебінен дамыған нарықтық жүйеде іске асырылады.
Тәуекелдерді беру, бөлу және біріктіру: инвестициялау институттарының және құралдарының әртүрлілігі салымдардың, кепілдіктердің және сақтандыру тәуекелдерінің диверсификациясы үшін принципиалды базаны құрады. Реттеу және өзін-өзі реттеу жүйелерінің дамыған нарықтарында қатысушылар арасында тәуекелдерді бөлуін анықтайтын нормалар мен ережелерді құрайды.
Нарықтың қатысушылары мен институттарында бөлек функцияларды орындауын бекітудің құрылымдық әртүрлілігі, олардың жүзеге асырылуының орталықтануы және орталықтанбауы, сонымен бірге функциялардың даму деңгейі инвестициялар нарықтарының ұлттық және аймақтық ерекшеліктерін қалыптастырады. Н.К.Нұрланованың пікірі бойынша Қазақстанда инвестициялық дағдарыс, біріншіден, нарықтық қайта пайда болулармен және саяси жүйенің өзгеруімен экономикалық қатынастардың бұзылуымен күрделенген экономикалық дағдарыстың және құрылымдық қозғалыстардың қойылуынан, екіншіден, жинақтар деңгейінің және көлемінің төмендігінен пайда болды. Қазақстанның инвестициялық сферасы жалпы трансформациялық құлдыраудың қатты әсер етуінен өтті, бұнымен қоса инвестициялардың қысқаруы ЖІӨ динамикасымен салыстырғанда алдыңғы темппен жүрді, нәтижесінде ұлттық экономиканың сипаты ұлттық шаруашылықтың жалпы жағдайымен салыстырғанда аса терең инвестициялық дағадарыс болды. Бұл тезисті дәлелдеу үшін ТМД елдерінің арасында инвестициялардың динамикасы бойынша салыстырмалы статистикалық мәліметтер автормен келтірілген, онда Қазақстан басқа тәуелсіз мемлекеттермен салыстырғанда қайта қалыптасу кезеңіне дейін инвестициялар көлемінің терең құлдырауымен ерекшеленеді. Жаңа институционалдық шарттарда инвестициялық дағдарыс тек сандық өзгерістерімен ғана емес, сонымен бірге қайта қалыптастырудың инвестициялық моделінің іске аспауынан болған сапалық трансформациялардың түрлі аспектілерінен сипатталатындығымен анықталды. Бұл:
+ жаңа құрылысқа бағытталған таза инвестициялар үлесінің төмендеуі;
+ негізгі қорлардың қайта құрылуына және жаңартылуына инвестициялардың өсуі;
+ белсенді элементтер, яғни жабдықтаулар мен құралдар үлесінің төмендеу жағына инвестициялаудың технологиялық құрылымының өзгеруі;
+ негізгі қорлардың, оның ішінде машиналар мен жабдықтардың тозу дәрежесінің жоғарылауы.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты Бағытталған шаралар кешені.
Жалпы жоспарда мемлекет инвестициялық белсенділікке әртүрлі тетіктер көмегімен әсер ете алады:
+ несие-қаржылық және салықтық саясат;
+ инвестициялық өндірістің және техникалық қайта қаруланудың дамуына салатын кәсіпорынға әртүрлі салықтық жеңілдіктерді беру;
+ амортизациялық саясат;
+ шетел инвестициясын тарту үшін жағымды жағдай қалыптастыру жолымен;
+ ғылыми-техникалық саясат және т.б.;
Инвестициялық саясаттың мақсаты болып инвестициялық қызметті жандандыруға, сонымен қатар отандық экономиканы көтеруге және қоғамдық өндірістің тиімділігіне бағытталған Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын жүзеге асыру табылады.
Жалпы мемлекеттік инвестициялық саясаттан басқа салалық, аймақтық және жеке шаруашылық субъектілерін инвестициялық саясатын ерекшелейді. Олардың барлығы өзара тығыз байланысты, бірақ анықтаушы болып жалпы мемлекеттік инвестициялық саясат табылады.
Әлемдік қауымдастық кейінгі кезде Қазақстанға үлкен сенімділікпен қарайды. Бұл заңдық базада құрылған әлеуметтік және саяси тұрақтылық негізінен және бұл экономиканың ерекше салаларына көп инвестицияның құйылуына және оның экономикалық потенциалының жоғарылауына сенуге мүмкіндік береді.
1998 ж. 30 шілдеде Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен Шетел инвесторларының кеңесі қалыптасты - Қазақстан Республикасының Президенті кезіндегі кеңестік орган. Ол инвестициялық климатты жақсарту, Қазақстан Республикасы экономикасына шетел инвесторларын тарту стратегиясы бойынша ұсынысты жетілдіруге құрылған. Бұл кезде инвестициялық жобаларды таңдауды жүзеге асыруда және оларды мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына енгізуге қаржы Министрлігі, экономика Министрлігі, Қазақстан Республикасы стратегиялық жоспарлауы бойынша Агенттігі маңызды рөл атқарады.
Астана қаласында қабылданған 2030 ж. дейінгі Қазақстанның даму стратегиясын жүзеге асыру бойынша шаралар туралы №3834 1998ж28 қаңтардан бастап Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығында ҚР-ң экономикалық дамуының жалпы мәселелерінен басқа, экономикалық өсу стратегиясының принциптері анықталған
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты ҚР-ң Президенті бекітетін экономиканың ерекше секторындағы қызмет көрсетуді, жұмыс және тауарлар өндірісінің тез дамуын қамтамасыз ету үшін жағымды инвестициялық климатты жасау болып табылады.
Мақсатқа жету процесінде Қазақстан Республикасы келесі мәселелерді шешді:
+ жаңа технологияларды, озат техниканы және НОУ-ХАУды енгізу;
+ ішкі нарықтың жоғары сапалы тауарлар мен қызметтерге толуы;
+ отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау және ынталандыру;
+ экспортты бағдарланған және импортты алмастыратын өндірістің дамуы;
+ ҚР-ң шикізат базасын рационалды және кешенді қолдану;
+ менеджмент пен маркетингке жаңа әдістерді енгізу;
+ жаңа жұмыс орындарын құру;
+ жергілікті кадрларды үздіксіз оқыту жүйесін енгізу, олардың квалификация деңгейін жоғарылату;
+ өндірістің интенсификациясын қамтамасыз ету;
+ қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Өндірістік позициядағы инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеу капитал салымы нысанында жүзеге асырылады және ҚР-ң мемлекеттік билік органымен жүргізіледі, бұл нақты - құрылысқа шығындар - мекемені құру кезіндегі монтаж жұмыстары, машинаны және жабдықтарды жөндеуге сатып алулар; салынатын кәсіпорын дирекциясының мазмұны; кадрларды дайындау және қайта дайындау және т.б.
1.2 Кәсіпорынның инвестициялық саясаты және инвестициялық ресурстарын қаржыландыру көздері Кәсіпорынның инвестициялық саясаты - оның шаруашылық іс-әрекетінің маңызды бөлігі. Кәсіпорын экономикасында инвестиция маңыздылығын анықтап, бағалау қиын. Қазіргі заманғы өндірістің сипаты ол - үнемі өсіп отыратын капитал сыйымдылығы мен ұзақ мерзімді факғторлар болмақ. Кәсіпорын өзінің өнімінің сапасынжақсарту үшін шығындарын төмендету, өндіріс күштерін ұлғайту, бәсекелестік жағдайында нарықтан өз орнын табу үшін үнемі капитал салып отыруы тиіс.Сондықтан да оған үнемі өте жақсы жасалған инвестициялық стратегия жасап, оған жету үшін қолдан келгеннің бәрін жасауы тиіс.Салынған қаржылының тиімділігін жоғарылату үшін фирма басшылығы инвестициялаудың принциптерін есепке алады. Инвестициялық тиімділіктің шекті принципі - кез-келген кәсіпорын өндірісті жүзеге асырғанда шығынды азайтып, мол пайда табу мақсатымен жұмыс жүргізеді. Кәсіпорын өзінің жеткен жетістігі жағдайында оның кірісі шығынды арттырған күннің өзінде ол жұмысын жалғастыра бермек. Ал егер тауар өткізуден түскен кіріс сомасы өндіріс шығындарын жоғарылатпайтын болса, онда ол өндірісті тоқтатады. Егер бір тауар бірлігінен табыс түсіп және ол шығындарды көбейтетін болса, яғни, оны жасау үшін ондакәсіпорын ол өнімнің көлемін арттыру керек. Соңғы өнім бірлігін өткізуден түскен пайда өндіріс шығындарымен тең болса кәсіпорын өндіріс көлемін ұлғайтпайды. Егер кәсіпорын қандай жағдай болмасын өндірісті жалғастыруға ұмтылса, онда ол шекті табыспен шекті шығын тең болатындай өнім көлемін шығаруы тиіс. Бұл екі шарт жан-жақты сиптта және рыноктың кез-келген құрылымында, меншіктің кез келген формасында қолданыла береді. Капитал салымдары процесімен оның көрсеткіштерінің арасындағы тиімділігінің салдарын қарастырамыз.Инвестициялық тиімділіктің шектілігі 2 факторға тәуелді екенін көреміз:өндіріс шығындарының өсу қарқыны;өндірісті монополиялау дәрежесі."Замазка" принципі- бұл принцип инвестициялық тиімділікті бағалаудың жаңа бір тәсілін анықтауға мүмкіндік береді. Көз алдымызға замазка түйіршігін елестетейік. Біз оған қолымызды тигізбестен бұрын максималды таңдау жасауға мүмкіндігіміз болады. Қолды тигізсем бе? Қай жеріне? Қандай мақсатпен? Қаншалықты тереңге? т.с.с. Сонымен біз қалай замазкамен байланысқа түстік, солай бәрі басталады. Еркіндік енді жоқ. Инвестициялау да тура осылай жүзеге асады. Кәсіпорын қандай станок сатып алу керек, әлде арендаға алу керек пе, осы жұмыс барысында қаншалықты сомада несие алу керек, қанша уақытқа, қандай пайызбен, еркін яғни еркін отырып шешім қабылдай алады. Егер осы іс-әрекеттің бәрін жасап қойған болсаңыз артқа шегінуге жол жоқ, яғни, еркіндік жоқ шектелген. Еркіндік іс-әрекеттің нөлге тең деп айтуға болмайды әрине. Сіз сатып алған станогыңызды немесе акцияыңызды қайта сатуыңызға болады. Бірақ оған көп уақытың, күш қуатың әскер әріптестеріңмен байланысыңа бәріне нұқсан келеді. Бұған бір кірсеңіз шығыуыңыз өте қиын болмақ, әсіресе кәсіпорын 3-4 инвестициялық жобасымен жұмыс бастаған болса. Сондықтан да инвестициялауды жүзеге асыру үшін оның тиімділігін бірнеше рет есептеп алу керек.Капитал салымдарының тиімділігін бағалауда материалды және қаржылық байланысының принципіТиімділікті бағалаудың 3 тәсілі бар:-Салыстырмалы шығындармен шығарылым бағасы арқылы салыстырылады, яғни, қаржылық талдау. Әлемдік тәжірибе бойынша инвестициялау тиімділігін бағалауда қаржылық жағдайды ғана ескеру аздық етеді. Мысалыға болжанбаған инфляция жағдайы орын алса құрдымға алып келеді.-Тиімділікті қаржылық-техникалық критериі бойынша да есептейді. Дұрыстап қарайтын болсақ инвестициялық жобаға салынған салымдар сол технологияның өзіне тәуелді.Технология арқылы біз кәсіпорынның күштілігін байқаймыз және технология инвестициялық мақсатқа қол жеткізуде тікелей әсер етеді.-Тиімділікті бағалаудың техникалық әдісі.Адаптациялық шығындар принципі- адаптациялық шығындар- бұл жаңа инвестициялық ортамен байланысты барлық шығындар. Бұл жерде уақытты жоғалту пайданы жоғалтумен тең. Жаңа инвестициялаумен оны жүзеге асыру кезінде уақыт бойынша үлгермеушілік үнемі орын алып отырады. Кез-келген адаптацияның өзіндік ерекшелігі болады. Жаңа мәліметтер, жаңа технология кадрларды дайындауға барлығына шығындар жұмсалып отыр. Адаптация үшін төлеу ағымдық кіріс бірден төмендейді. Уақытты оздыру капиталдың жансыздығына және оның пайдалылығына әкеледі. Адаптациялық шығынды кәсіпорынның шығарған өнімінің бағасын белгілер кезде қосып есептеу керек. Осы баға шикізаттың, материалдың, технологияның сұранысының бағасын жоғарылатпайтын болса, капитал салымдары осы жағдайда ыңғайлы болмақ. Тәжірибе көрсеткендей сұраныс бағасы ұсныс бағасын жоғарылатып және осы жағдай ұзақырақ орын алатын болса, инвестициялау адаптациялық шығындарына қарамастан тиімдірек болады.Экономиканы реформалаудың қазіргі кезеңі отандық экономиканың тиімді қызмет етуін жоғарылату үшін басқаруды мемлекеттік органдарының және кәсіпорынның ғылыммен өзара қатынастарының тереңдесуінің қажеттілігін шарттайды. Аймақтық дамуы көбінде өндірістік және қаржылық ресурстың бар болуынан, сонымен қатар тиімді инвестициялық саясаттан тәуелді. Аймақтық инвестициялық саясат аймақтық инвестиуияның потенциал және аймақтық инвестицияның мониторинг сияқты түсініктермен тығыз байланысты, оны біз баяндаманың көлемі шектелген болғандықтан қарастырмаймыз. Аймақтағы инвестициялық саясат тікелей жүзеге асырылуы мүмкін, егер әкімшіліктің қол астындағы және бақылаудағы бюджет қаражаттарын бөлу болса және оны әкімшілік бақыламайтын бюджеттен тыс инвестицияға жіберуге болады. Схема түрінде аймақтық инвестициялық саясатты жүзеге асыру мүмкіндіктер және олардың нәтижесінің жиынтығы ретінде қарастырылғанда болады.Ұсынылған схема сәйкес инвестициялық потенциал, яғни инвестициалаудың бар мүмкіндіктері және инвестициялық ағымдар жалпы келесілерден тұрады: бюджет қаражатарынан;бюжетен тыс қаражатардан - меншік капитал;тартылған (қарыз) капитал;шетел капитал;демеушілік салымдардан.Алдын-ала бекітілген бағыт бойынша жүзеге асырылатын инвистициялық ағым инвистициялық процестерге бөлінеді.Қабылданған аймақтық даму концепсиясына сәйкес инвистициялар келесілер бойынша қолданылуы мүмкін:экономикалық дамыту керек салалары;кәсіпорынды қайта өндіру типтері;өзінің дамуында қалып қойған аудан және әкімшілік бірлік;өндірістік нәтижелер (ғылыми зертеулер, өнімнің жаңа өндірістік үлгілерін меңгеру, оның сапасын жоғарлату, өндірістік ресурстарды үнемдеу, еңбек өнімділігін жоғарлату және т.б.);инвистициялық тиімділік деңгейінің сатып алыну мерзімі (қысқа мерзімді, орта мерзімді және ұзақ мерзімді сатып алыну).Инвистицияны қолдану бағытын таңдау және оларды жүзеге асыру бұл инвистицияның тиімділігін анықтаумен аяқталады. Ол экономикалық тиімділік және оның белгілі бір бөлігін құрайтын бюджет тиімділігінің нәтижесі болып табылатын нақты экономикалық тиімділікті және әлеуметті тиімділікті алу жағынан қарастырады. Жалпы тиімділікті құрайтын үшеуі де аймақтық дамуы және инвестициялық потенциалдың жоғарлауы үшін нақты жағдайлар туындатады.Аймақтатық әкімшілігі кәсіпкерлік құрылымға берілген бағытта аймақты дамыту мақсатында үлкен көлемде әртүрлі құралдарды, тетіктерді, қаражаттарды қолданып камандалы-әкімшілік шараларды қолданбай әсер етеді. Олардың тізімі және құрылымы 2 суретте көрсетілген.Барлық тетіктердің және құралдардың көлемін шартты түрде 2 бөлікке бөлуге болады - тікелей әрекетегі және жанама әрекетегі. Бұл басқарудың республикалық органы арқылы жүзеге асырылады.Тікелей әрекет құралдарына келесілер жатады:қажетті өнімді өндіруге аймақтық (облыстың және жергілікті) тапсырыс;аймаққа қажетті өнімді өндіруге салық салуды жеңілдету;аймаққа қажетті өнімді өндіру үшін пайызсыз ссуда және несиелендіруді жеңілдету;инвесторларға берілген несиені қайтару бойынша несиелі ұйымдарға аймақ әкімшілігінің кепілдігі;Аймаққа қажетті өнімді өндіру уақытша пайдасыз болуына байланысты инвесторларға дотация;инвесторға баланстың пайдасына салықты төмендетуді қамтамасыз ететін негізгі өндірістік қорлардың амортизациясын тездету.аймақ әкімшілігі қызыққан инвестор қызметін эксперттеу және лицензиялау;аймаққа қажетті өнімді өндіру құқығы үшін жоба және сауда байқауларын жүргізу;аймаққа қажетті өнімді өндіруді дамытуға мүмкіндік беретін, монополияның дамуын тежеу және кәсіпкерлікке жағымды жағдай тудыратын антимонопольды саясат;техникалық күрделі өнімді өндіруді инвестициялау үшін жағымды шарт жасайтын лизингтік қызметтің кеңеюі;аймаққа қажетті өнімді өндіру үшін және кәсіпорынға өзінің қызметін жалғастыру үшін, төлемдерді және қаражаттардың қайта құрылымы, инвестицияларды үнемдеу және оларды жаңа жұмыс орындарын құруға бағыттау;консалтингтік қызметті дамыту және кеңейту және кәсіпорын жұмыскерлерінің квалификациясын жоғарылату мақсатында оқыту және инвестициялық ресурстарды рационалды қолдану;кәсіпорын қызметін жақсарту үшін және оларды қоғамдық өндірістерге енгізу банкроттылық процедурасын ақылды жүргізу және қолдану;аймаққа қажетті өнімді өндіру және инвестициялық үшін жағымды құқықтық жағдай қалыптастыратын жеңілдетілген аймақтық заң. Кәсіпорынның инвестициялық ресурстарын қаржыландыру көздері. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі экономикалық, соның ішінде ингвистициялық саясатқа тікелей тәуелді. Оның көмегімен мемлекет өндіріс көлемінің темпіне, ҒТП жылдамдатуға, қоғамдық өндірістік құрылымын өзгертуге және әлеуметтік мәселелерді шешуге тікелей әсер ете алады.Кәсіпорындардағы ингвистициялық саясат оның бизнес-жоспарының стратегиялық мақсаттарынан шығуы керек. Егер бұл жоспар жоқ болса, онда инвестициялық қызмет туралы сөз болуы тиіс емес.Кәсіпорындардағы инвестицияның саясаттың ең маңызды принципі болып келесілер табылады:- кәсіпорынның стратегиялық жоспарға жетуге және оның қаржылық тұрақтылығына инвестициялық саясаттың бағытталуы;- инфляцияны және тәуекел факторларын есепке алу;- инвестициялық (бизнес-жоспардың) экономикалық негізделуі;- сенімді және ең арзан көздерін және инвестициялық қаржыландыру әдісін таңдау және т.б.Басқару көз-қарасы бойынша кәсіпорындағы инвестициялық процестің нақты инвестицияларының келесі кезеңдерін айқындауға болады:- инвестициялық қызметті ынталандыру;- инвестицияларды бағдарламалау (кәсіпорынның даму бағдарламасы);- таңдалған инвестициялық бағдарламаны жүзеге асырудың мақсатты негізделуі (тиімділікті, тәуекелділікті, ресурстық қамтамасыз етуді және т.б. бағалау);- нақты инвестицияларды сақтандыру;- инвестициялық процесті реттеу;- инвестицияларды жоспарлау;- инвестициялық қызметті қаржылық қамтамасыз ету (капитал бюджетін жетілдіру); жобалау (жеке объектілер бойынша жобалы құжаттарды жетілдіру);- нақты инвестицияларды қамтамасыз ету;- нақты инвестицияларды меңгеру процесінің мониторингі (құрылыстың циклді жылдам басқару);- эксплуатацияға жылдық объектілерді беру;- жобалық күштерді меңгеру;- инвестицияның нәтижелерін бағалау (жүзеге асыру инвестициялық жобалардың тиімділігі).Кәсіпорынның мнвестициялық қызметін басқару процесінде келесі мәселелер шешіледі:1. Инвестициялық қызметті тиімді ұйымдастыру есебінде кәсіпорынның экономикалық дамуының жоғары темптерін қамтамасыз ету. Инвестициялық қызметтің сәттілігі және кәсіпорынның экономикалық даму темпі өзара байланысты, себебі сату және пайда көлемі жоғары болған сайын, инвестициялықп қаражат қалады.2. Инвестициялық қызметтен түсетін пайданы максималдау. Кәсіпорынның экономикалық дамуы үшін бухгалтерлік емес, салықтан кейін қалатын таза пайда маңызды. Сондықтан бар бірнеше инвестициялық жобаларда салынған капиталға көп пайда әкелетінін таңдау керек. 3. Инвестициялық тәуекелдерді минимализациялау. Бұл тәуекелдер көп жақты және инвестициялық қызметтің барлық түріне сәйкес. Жағымсыз жағдайда инвестициялық тәуекелдер тек пайданы емес, сонымен қатар авансталған капиталдың бір бөлігін жоғалтуға әкеледі. Сондықтан жобаларды жүзеге асыру бойынша инвестициялық шешімдерді қабылдау процесінде жобалық тәуекелдердімаксималды шектеу қажет.4. Инвестициялық қызметті жүзеге асыру процесінде кәсіпорынның төлемқабілеттілігін және қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл қызмет қаржы ресурстарын үлкен көлемде алумен байланысты және ағымдағы шаруашылық операциялар бойынша кәсіпорынның төлем қабілеттілігін төмендетуге әкелетін ұзақ мерзім. Сонымен қатар, баланстың пассивіндегі қарыз құралдардың көбеюі (50% жоғары) кәсіпорынның ұзақ мерзімде қаржылық тұрақтылығынан айырылады. Сондықтан инвестициялық ресурстарды қалыптастыру кезінде олардың қаржылық тұрақтылыққа және шаруашылық субъектінің төлемқабілеттілікке қалай әсер ететінін есепке алу керек. 5. Инвестициялық жобаларды жүзеге асыру тездету жолдарын табу, себебі:- әрбір жобаны жүзеге асыру жоғары темпі кәсіпорынның өндірістік және ғылыми-техникалық дамуын жылдамдатуға әрекет етеді;- жоғары тиімді жоба ерту жүзеге асыруға байланысты пайда және амортизациялық есептеулер нысанында қосымша ақша ағымдары қалыптасады;- жобаны жүзеге асыру тездету несие оесурстарын қолдану мерзімін қысқартады, бұл өз кезегінде инвесторға кредиторларға пайыз төлеуден үнемдейді;- жобаны жылдам жүзеге асыру инвестициялық тауар нарығындағы конъюнктураның жағымсыз өзгеруіне байланысты инвестициялық тәуекелдердің төмен әрекет етеді.Инвестициялық портфельді басқарудың барлық мәселелері тығыз байланысты және инвесторлармен инвестициялық стратегия қалыптастырғанда есепке алынады. Сондықтан басқарудың ерекше мақсаты болып пайданы максимилизациялау емес, ал қажетті қаржылық тұрақтылық кезіндегі кәсіпорынның (корпорацияның) экономикалық дамуының жоғары темптерін қамтамасыз ету табылады. 1.3 Инвестициялық жобаларды экономикалық бағалаудың теориялық және әдістемелік негізі Жоба (лат. рrojectus - брошенный вперед) - техникалық құжаттар - жаңадан құрылатын ғимараттардын, құрылыстардын, машиналардын, цехтердің, зауыттардын, фабрикалардын макеттері, сызулары, экономикалық және техникалық есептері мен өндірістік пен әкімшілік құрылыстарының орналасу генералдық жоспары. Басқаша жобаны техникалық - экономикалық құжаттарының синтетикалық жиыны деп атауға болады. Инвестициялық жоба ұғымын екі жақты қарастыруға болады: 1) қойылған нәтижеге жету мақсатында әзірленген кез келген іс, қызмет, шаралар кешені; 2) қойылған нәтижеге жету мақсатында әзірленген есептік - қаржылық және құқықтық - ұйымдастырушылық жүйесі. Сондықтан, инвестициялық жоба деп нақты инвстициялауды жұргізуге қажетті негізгі құжат, яғни онда жобаның сипаттамасы, қаржы көрсеткіштері беріледі. Инвестициялық жобаны дайындау, әзірлеу, іске асыру мәнінде және оларды экономикалық бағалауда қолданылатын әдістерін зерттеуде бірнеше этаптардан өту керек: - инвестициялық идеяның тууы;- инвестициялық мүмкіншілікті зерттеу; - құрылыстың, объектіні қайта құру, техникалық қайта қаруландыру жұмыстарының техникалық - экономикалық негіздемесің құрастыру; - келісім шарт құжаттарын әзірлеу; - құрылыстық- монтаждық жұмыстар; - объектіні эксплуатациялау және экономикалық көрсеткіштердің мониторингі. Инвестициялық идеяның тууы дегеңіміз: - идеяны тандау және алдын ала бағалау; - техникалық шешімді (техника, ресурстар мен қызметтер объектілерің) инновациялық, патенттік, экологиялық талдау; - сертификациялық талаптардың орындалу қажеттілігін тексеру; - инвестициялық идеяны алдын ала келістіру; - жобаны іске асыралатын кәсіпорында, мекемені алдын ала таңдау; - рецепиенттің ақпараттық меморандумын дайындау. Рецепиент - инвестицияның субъектісі - инвестицияны қолданатын кәсіпорын, мекеме. Нақты инвестициялаудын барлық формалары негізгі үш этаптардан тұрады, олардын жиыны инвестициялық циклы деп аталады:1) инвестициялаудын алдындағы стадия, мұнда альтернативті шешімдер нұсқаулары әзірленіп оларға баға беріліп, іске қосылуға нақты бір нұсқа қабылданады; 2) инвестициялық стадия - инвестициялық шешімінің іске асырылуы; 3) инвестициялық стадиясынан кейн - объектіні эксплуатациялау процессін бақылау. Инвестициялаудын алдындағы стадиясы дегеніміз инвестициялық жобаны дайындау, яғни бизнес - жоспарын, техникалық - экономикалық незідемесін әзірлеуден тұрады. Инвестициялық жобаның жіктелу. Инвестициялық жобаларды бірнеше белгілерімен жіктеуге болады: 1) инвестициялау мақсаты бойынша- өнімді өндіру көлемін ұлғайтуға арналған инвестициялық жоба;- өнім ассортиментің кеңейтуге (жаңартуға) арналған инвестициялық жоба;- өнім сапасын жоғарлатуға арналған инвестициялық жоба;- өнімнің өзіндік құнын төмендетуге арналған инвестициялық жоба;- әлеуметтік, экологиялық және басқа да тапсырмаларды шешуге арналған инвестициялық жоба.2) іске асыру автономиясы бойынша- кәсіпорынның басқада жобаларын іске асырудан тәуелсіз инвестициялық жобалар; - кәсіпорынның басқада жобаларын іске асырудан тәуелді инвестициялық жобалар.3) іске асыру уақыты бойынша- қысқамерзімді - 1 жылға дейін;- ортамерзімді - бір жылдан үш жылға дейін;- ұзақмерзімді - үш жыл және жоғары.4) инвестициялық ресурстарының қажетті көлемі бойынша- үлкен емес инвестициялық жобалар - 1000 долл. дейін;- орташа инвестициялық жобалар - 1000 доллардаң 100 000 долларға дейін.;- үлкен - 100 000 доллардаң жоғары.5) қаржыландыру схемасы бойынша-ішкі қаражаттар көздерімен қаржыландырылатын инвестициялық жобалар;- акционерлеу арқылы қаржыландырылатын инвестициялық жобалар;- несие қаражаттарымен қаржыландырылатын инвестициялық жобалар;-қаржыландырудын аралас формаларымен қаржыландырылатын инвестициялық жобалар. Инвестициялық жобалауды ұйымдастыру инвестициялық іс әрекетті жүзеге асыру барысында тиімді әдіс болмақ. Сонымен қатар бұл инвестицияның нақты бір түрін таңдамайды, яғни бұл құрылыс объектісі немесе кішігірім наубайхана болуы да мүмкін.Жобалау әдісі әлемдік тәжірибеде инвестициялау процесінің жақсартылған түрі болмақ.Инвестициялық жобаның рөлі өте жоғары болмақ, себебі дұрыс есептелініп жасалған жоба салынған капиталдың тиімділігін білдіреді. Қолданылатын ресурстарының көлеміне байланыстыЖүзеге асу мерзіміне байланыстыҰлттық масштабы бойыншаТәуекелділік дәрежесі бойыншаҰйымдық формасы бойыншаШағынОртаМега жобаларҚысқа мерзімдіОрта мерзімдіҰзақ мерзімдіҰлттықХалықаралықТөмен тәуекелменОрта тәуекелменЖоғарылатылған тәуекелМульти жобаларМодульдыАрнайы Сурет 3. Жобаның түрлері, олардың жіктелуіЖобалау әдісінің негізгі артықшылықтары келесілер болмақ:Инвестицияның стратегиясын жасауИнвестицияның уақыттық шегін қоюИнвестицияның приоритетін анықтауБаламалы нұсқаларымен салыстыруИнвестицияларды іске асыру жоспарын жасау.Орта жобалау ыңғайлылығымен және тез қайтарымдылығымен ерекшеленеді.Орта мерзімдік жобалау болжаудың өте нақтылығын қажет етеді. Мега жобалар басқалардан жоғары құндылығымен ерекшеленеді, яғни 1млрд.доллар көлемінде. Әрине мұндай жағдай қаржыландырудың бірнеше көзі қажет болмақ. Мұндай масштабтағы жобалардығ жүзеге асуы сол регионның экономикасына кейде әлемдік экономикаға әсерін тигізуі мүмкін.ЮНИДО (Организации Объединенных Нации по Промышленному развитию) ұсыныстарына сәйкес инвестициялық жобалар келесі тараулардан тұруы қажет:Инвестициялық жобаларды қаржыландыру нұсқалары. Инвестициялық жобаларды қаржыландыру схемасын әзірлеу кезінде оның бес негізгі нұсқалары қарастырылады. 1) толығымен өзін өзі қаржыландыру - көбінде үлкен емес инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады.2) акционерлеу - үлкен инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады.3) несиелік қаржыландыру - үлкен емес қысқа мерзімді және рентабелділік нормасы жоғары инвестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады. Рентабелділік нормасының деңгейі ұзақ мерзімді қаржы несиенің пайызынан жоғары болуы тиіс. 4) лизинг немесе селенг - меншікті қаржы қаражаттары жетіспеушілік кезінде немесе қаржы несиенің құны жоғары болған жағдайда қолданылады. Кәсіпорынды қайта құру немесе жаңарту мен модернизациялауға ивестициялық жобаларды қаржыландыру кезінде қолданылады. 5) үлестік қаржыландыру - инвестициялық жобалардын барлық түрлеріне қолданылады - жоғарыда аталып кеткен нұсқалардын комбинациясы. Аталып кеткен қаржыландыру схемасын есепке ала отырып инвестициялық ресурстар көздерінің құрамында пропорциялар белгіленеді. Енді инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалаудың негізгі принциптерін қарастырамыз.Тиімділік дегеніміз нәтижені шығындарға салыстыру. Бірінші көз қарас тиімділік туралы анықтамаға бұл сұрақтын күрделілігін көрсетпейді. Капиталдық салымдардың және жаңа техниканың экономикалық тиімділігін анықтау кезінде шығындарды дұрыс есептеу мен қоғамдық еңбек нәтижесін анықтау дұрыс есептеудің нәтижесіне жету жслдары болады. Капиталдық салымдардың және жаңа техниканың экономикалық тиімділігінін мәні қоғамдық еңбек өнімділігін жоғарлатуда берілген, яғни өнімнің құңын төмеңдетуде. Кәзіргі қоғамда капиталдық салымдардын тиімділігі екі аспектіден тұрады - экономикалық және әлеуметтік. Капиталдық салымдардың экономикалық тиімділігінің аспектісін анықтау кезінде шығындар (негізгі және қосымша) толығымен өндірушіде де тұтынушыларда да есепке алынуы тиіс. Жалпы экономикалық тиімділік тиімділіктін (эффект) капиталдық салымдарға қатынасы. Жалпы көрсеткіштерге келесі көрсеткіштерді жатқызуға болады: капиталдық салымдардын өтелу көрсеткіші, яғни салынған қаражаттардын өтелу (қайтарылу) мерзімін білдіреді, және капиталдық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz