Қазақстан Республикасындағы халықаралық тәжірибесі және қалыптасу проблемалары
Кіріспе
І. Шағын бизнестің: мән . мазмұны , ерекшеліктері
1.1 Шағын бизнестің маңызы мен белгілері
1.2 Шағын бизнес ісінің экономикалық сипаттамасы
ІІ. Шағын бизнестің Қазақстан Республикасында қалыптасу проблемалары , дамуы.
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің рөлі
2.2 Шағын бизнес проблемаларды және оларды шешу жолдары
2.3Тұрақты экономикалық жүйеде шағын кәсіпкерлік динамикалық түрде дамуы
2.4 Қазақстандағы шағын бизнес, кәсіпкерлікті дамытудың халықаралық тәжірбиесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
І. Шағын бизнестің: мән . мазмұны , ерекшеліктері
1.1 Шағын бизнестің маңызы мен белгілері
1.2 Шағын бизнес ісінің экономикалық сипаттамасы
ІІ. Шағын бизнестің Қазақстан Республикасында қалыптасу проблемалары , дамуы.
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің рөлі
2.2 Шағын бизнес проблемаларды және оларды шешу жолдары
2.3Тұрақты экономикалық жүйеде шағын кәсіпкерлік динамикалық түрде дамуы
2.4 Қазақстандағы шағын бизнес, кәсіпкерлікті дамытудың халықаралық тәжірбиесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Мен Курыстық жұмысымның тақырыбын ,,Қазақстан Республикасындағы халықаралық тәжірибесі және қалыптасу проблемалары,, деп алдым. Қазіргі жағдайда капитализімге ауысу жолында қоғамдық меншікті жекелендіру арқылы ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі кәсіпорындар құрылып жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта ірі кәсіпорындар жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың кәсіпкерлік ісі туралы . Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын кәсіпорындардын болуы дүниежүзінің практикада экономикалық тиімді ісі болып табылады .
Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының өзара байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар бар . Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды. Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.
Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі жергілікті нарыққа жақындығы,клиентердің сұранысына икемділігі, шағын мөлшерде өндіруі. Шағын кәсіпорынға,өндірістік және дербес тұтынудың сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді.
Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге септігін тигізеді:
• Бәсеклестік орта өркендейді
• Қосымша жұмыс орны пайда болады
• Тұтыну секторы ұлғаяды
Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықта тауар және қызметтермен толтырады, экспорттың потенциалын артырады және мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын дүниежүзінде мңызды орын алады. Олтек қана тұтыну сферасында емес, сол сияқты механизімдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын кәсіпкерлік субъектілері және адамдар болуы да мүмкін.
Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Бірақ ескеретін жағдай, кейбір тауарларды шығру, қызмет атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға жүктеледі, ал кейбір тауарларды өндіру үшін арнайы ұрықсат керек етеді.
Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының өзара байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар бар . Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды. Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік істер орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.
Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі жергілікті нарыққа жақындығы,клиентердің сұранысына икемділігі, шағын мөлшерде өндіруі. Шағын кәсіпорынға,өндірістік және дербес тұтынудың сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді.
Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге септігін тигізеді:
• Бәсеклестік орта өркендейді
• Қосымша жұмыс орны пайда болады
• Тұтыну секторы ұлғаяды
Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықта тауар және қызметтермен толтырады, экспорттың потенциалын артырады және мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын дүниежүзінде мңызды орын алады. Олтек қана тұтыну сферасында емес, сол сияқты механизімдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар өндіріп негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын кәсіпкерлік субъектілері және адамдар болуы да мүмкін.
Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Бірақ ескеретін жағдай, кейбір тауарларды шығру, қызмет атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға жүктеледі, ал кейбір тауарларды өндіру үшін арнайы ұрықсат керек етеді.
1. 1997 жылдың 19 маусымындағы Қазақстан Республикасының "Шағын кәсіпкерлікті қолдау туралың заңы.
2. Садуақасов А. Шағын бизнесті шарықтатудың АҚШ-тық әдісі қандай? // Заң газеті. - 2003 - 19 желтоқсан, № 76-77.
3. Сахариев С.С., Сахариев А.С. Әлем экономикасы (оқулық) І-бөлім. Алматы: Дэнекер, 2003.
4. «Шағын кәсіпкерлік» Нысанбаев С.Н., Алматы: Қазақ Университеті 2002
5. Жатканбаев Е.Б. Малое предпринимательство: теория, мировой опыт и Казахстан. А: Қазақ университеті, 2001
6. Кенжегузин М.Б. Экономика Казахстана на пути преобразований. А.: ИЭ МОНРК,2001
7. Назарбаев Н.А. Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және эл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. А.: Білім, 1997
8. Сабден О.С., Токсанова А.Н. Управление малым предпринимательством: вопросы теории и практики. Астана: Елорда, 2001
9. Сакенов М. Семейный бизнес итальянцев. Промышленность Казахстана, 02.2003
10. Туржанов С. Малый бизнес должен развиваться не вопреки, a благодаря... Промышленность Казахстана, 02.2003
11. Кәсіпкерлік ерекше экономикалық құбылыс. Группа авторов преподавателей КазГУ. Алматы - 1999 г.
12. Қаржы-қаражат. 5/2001
13. Қазақстан Республикасының Заңы „Шағын кәсіпкерлікті мемелекеттік қолдау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2002. -10'шілде:'
14. Статистический ежегодник, Алматы, 2004//Статистическое Агентство.
15. Жолдасбаева Г.Ө. „Кәсіпорын экономикасы,,: Алматы, Экономика, 200316. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы. 2003- № 49
17. Предпринимательство в Республике Казахстан / КазГАУ; Окав К.О. и др. - Алматы : Экономика, 2000
18. Предпринимательство в Республике Казахстан : По сост.на 1 июля 2003 года. - Алматы: Юрист 2003
19. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2003.-17 сэуір.
2. Садуақасов А. Шағын бизнесті шарықтатудың АҚШ-тық әдісі қандай? // Заң газеті. - 2003 - 19 желтоқсан, № 76-77.
3. Сахариев С.С., Сахариев А.С. Әлем экономикасы (оқулық) І-бөлім. Алматы: Дэнекер, 2003.
4. «Шағын кәсіпкерлік» Нысанбаев С.Н., Алматы: Қазақ Университеті 2002
5. Жатканбаев Е.Б. Малое предпринимательство: теория, мировой опыт и Казахстан. А: Қазақ университеті, 2001
6. Кенжегузин М.Б. Экономика Казахстана на пути преобразований. А.: ИЭ МОНРК,2001
7. Назарбаев Н.А. Қазақстан - 2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және эл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. А.: Білім, 1997
8. Сабден О.С., Токсанова А.Н. Управление малым предпринимательством: вопросы теории и практики. Астана: Елорда, 2001
9. Сакенов М. Семейный бизнес итальянцев. Промышленность Казахстана, 02.2003
10. Туржанов С. Малый бизнес должен развиваться не вопреки, a благодаря... Промышленность Казахстана, 02.2003
11. Кәсіпкерлік ерекше экономикалық құбылыс. Группа авторов преподавателей КазГУ. Алматы - 1999 г.
12. Қаржы-қаражат. 5/2001
13. Қазақстан Республикасының Заңы „Шағын кәсіпкерлікті мемелекеттік қолдау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2002. -10'шілде:'
14. Статистический ежегодник, Алматы, 2004//Статистическое Агентство.
15. Жолдасбаева Г.Ө. „Кәсіпорын экономикасы,,: Алматы, Экономика, 200316. Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы. 2003- № 49
17. Предпринимательство в Республике Казахстан / КазГАУ; Окав К.О. и др. - Алматы : Экономика, 2000
18. Предпринимательство в Республике Казахстан : По сост.на 1 июля 2003 года. - Алматы: Юрист 2003
19. Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2003.-17 сэуір.
ЖОСПАР
Кіріспе
І. Шағын бизнестің: мән – мазмұны , ерекшеліктері
1.1 Шағын бизнестің маңызы мен белгілері
1.2 Шағын бизнес ісінің экономикалық сипаттамасы
ІІ. Шағын бизнестің Қазақстан Республикасында қалыптасу проблемалары ,
дамуы.
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің рөлі
2.2 Шағын бизнес проблемаларды және оларды шешу жолдары
2.3Тұрақты экономикалық жүйеде шағын кәсіпкерлік динамикалық түрде
дамуы
2.4 Қазақстандағы шағын бизнес, кәсіпкерлікті дамытудың халықаралық
тәжірбиесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Мен Курыстық жұмысымның тақырыбын ,,Қазақстан Республикасындағы
халықаралық тәжірибесі және қалыптасу проблемалары,, деп алдым. Қазіргі
жағдайда капитализімге ауысу жолында қоғамдық меншікті жекелендіру арқылы
ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі кәсіпорындар құрылып
жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта ірі кәсіпорындар
жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың кәсіпкерлік ісі туралы .
Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын кәсіпорындардын болуы
дүниежүзінің практикада экономикалық тиімді ісі болып табылады .
Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз
байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының
өзара байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда
зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар
бар . Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды.
Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік
істер орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер
кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын
және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін
салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.
Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі
жергілікті нарыққа жақындығы,клиентердің сұранысына икемділігі, шағын
мөлшерде өндіруі. Шағын кәсіпорынға,өндірістік және дербес тұтынудың
сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді.
Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге
септігін тигізеді:
• Бәсеклестік орта өркендейді
• Қосымша жұмыс орны пайда болады
• Тұтыну секторы ұлғаяды
Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықта тауар және қызметтермен толтырады,
экспорттың потенциалын артырады және мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын
дүниежүзінде мңызды орын алады. Олтек қана тұтыну сферасында емес, сол
сияқты механизімдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар өндіріп
негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын
кәсіпкерлік субъектілері және адамдар болуы да мүмкін.
Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол
қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Бірақ ескеретін жағдай,
кейбір тауарларды шығру, қызмет атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға
жүктеледі, ал кейбір тауарларды өндіру үшін арнайы ұрықсат керек етеді.
І. Шағын бизнестің: мән – мазмұны , ерекшеліктері
1.1 Шағын бизнестің маңызы мен белгілері.
Шағын кәсіпорын өзінң шаруашылық іс-әрекетін басты жағдай- жоспарлау.Шағын
кәсіпорн өзінің жеке пайдасын арттыру мақсатында,және кәсіпорынның
өндірістік мүмкіндігіне қарай сұраныс бар тауарлар шығару мен қызметтер
атқару үшін, өзінің әлеуметтік даму негізінде жұмыстарын алдын ала
жоспарлау керек.
Жоспарлаудың негізінде жұмыстарын, материялдар сататын кәсіпорындармен,
өндіріске керекті өнімдермен жабдықтау туралы шарттар болуы керек. Шағын
кәсіпорын өзінің өндірген тауарларына, көрсеткен қызметтеріне бағаны
тағайындайды.
Кәсіпорынның финанс ресурстар, пайдадан амартизациаға шығарылған сомадан,
бағалы қағаздарды сатқаннан түскен ақшадан, еңбек ұжымының мүшелерінің
жарнамаларынан, пайдадан түскен, несиеден т.б заңға қарсы емес түсімдерден
тұрады.
Ақша қаражаттары сақтау және есеп айырысу, кассалық операцияларды жүргізу
үшін банкте есеп – айырысу және басқа түрі щ есеп – айырысу және басқа түрі
шоттар ала алады. Жалпы негізде, шағын кәсіпорын шет елдік серіктестермен
шарт жасап және шетел валюталық шотта ала алады.Белгіленген ережеге сәйкес
шағын кәсіпорын өзбетімен дербес нарыққа шығып валюта табуына, оны сатып
алуына оның ішінде аукциондарға да қатынасуға правалы. Шағын кәсіпорын
жұмысшыларына еңбек ақы төлеу мөлшері, оның жүйесі, түрі дербес
шешіледі.Шағын кәсіпорын заң бойынша кеілді еңбек ақы төлеуді қамтамасыз
етеді, еңбек жағдайын, қызметкерлердің әлеуметік қорғау салаларын
орындайды. Өзінің қызметкерлеріне қосымша демалыс, қысқартылған жұмыс
күнің, тағы басқа жеңілдіктер қолдана алады.Заң бойынша шағын кәсіпорын
қызметкерлеріне қауыпсіз еңбек етуіне және олардың денсаулығына, еңбек
қабілетіне зиянды толықтыруға жауапты.
Шағын кәсіпорын қызметкерлеріне, мемлекеттік кәсіпорындарға белгіленгендей,
әлеуметтік медициналық сақтандыру қолданылады . Сондықтан шағын кәсіпорын
әлеуметтік,медициналық сақтандыру үшін өздерінің жарналарын төлеуге тиісті.
Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы шағын
бизнесті жан –жақты дамыту болып табылады.Олардағы кәсіпорындардын жалпы
соның ішінде шағын және орта фирмалардың үлесі 80 –нен
90 % дейіңгі мөлшерде қамтып, елдің жалпы ұлттық өнімің 50% -не жуығын
елдердің қамтамасыз етіп отыр.
Шағын кәсіпорындар шаруашылықта жүргізудегі икемділігі ғылыми – техникалық
прогретін негізгі бір қозғаушы күшінің айналуы.
Мсалы:Жапондық мамандардын есептеуінше екінші дүние жүзілік соғыстан
кейіңгі кезенде бұл елдің әлемдегі ең бай елдер қатарына қосылуына бірден
-бір себепші болған нәрсе шағын кәсіпкерлікті дамыту.
Тұрақты экономикалық жүйеде шағыын кәсіпкерлік динамикалық түрде дамуы
мүмкін:
• тұтынушылардың сұранысының өзгерісіне тез бейімделе алады
• бәсекелес нарықтық қатынастарға ықпал етеді
• жаңа жұмыс орындарын ашады
• жаңа кәсіпкерлік тап пне меншік иелерінің құрылуына жағдай жасайды
• елдің жалпы ұлттық өнімінде үлкен қаржы салаларын береді
Дамыған елдерде шағын кәсіпорындар мынадай басым рөл атқарады;
o Сауда
o Автосервис
o Құрылыс
o Қызмет көрсету салалары
Қазір шағын кәсіпорындар жоғары техналогиялық, химялық өнеркәсіп,
транспорттық қызмет ,инфарматика, телекомуникация салаларына әр
тараптандырылып жатыр.
Шағын және орта кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен қатар қызмет етуі
дамыған елдер экономикасына тән белгі.
АҚШ –та өз ісімен айналысушы азматтар, яғни кәсіпкерлер үлкен құрметке ие.
Нарықты экономикада бет бұрған елдер үшін АҚШ -тағы бизнесті дамыту
тәжірибесі үлкен мңызы бар.
АҚШ шағын бизнес басқармасын класификациясы бойынша шағын бизне
субьектілеріне: жұмыскерлер саны 500-ге дейін болатын өндірістік және сауда
кәсіпорындары,ол басқа салалар үшін –жылдық табыс
2 милион адамға дейін болатын кәсіпорындар жатады.
АҚШ – та тіркелген кәсіпорындардың 97 % -на жуығы шағын кәсіпорындар .Ол
жолпы ұлттық өнімінің 95% -ына, көтерме сауданың 64%-ына ие болып отыр.
Баршамызға белгілі жай Шағын бизнес өз даму жолында тек қана
қаржылық, экономикалық проблемалармен қатар, қоғамдық, психологиялық
тұрпаттағы мэселелерге де кезігеді. Солардың ішінде өз
шешімін күтіп тұрған Заң актілері мен қатар Салықтық кодекс
реформаларына байланысты мэселелер.
Шағын бизнес секторы үшін ең бір шешуші мәселе- салық салу жүйесін
реформалау болып табылды. Құқықтық базаны жетілдіру өндіріс
жағдайын жақсарту, және де Шағын бизнес субъектілерін әр түрлі қылмыскер,
коррупционерлер пиғылдарынан қорғау проблемалары тұрса, экономиканың
маңызды секторы шағын және орта бизнестің дамуына қолайлы жағдай туғызу
Аумақтық шағын және орта бизнесті қолдау және дамыту бағдарламасының
жасалынуы оны жүзеге асыру инструменті болып табылады. Ел Президенті
НЛНазарбаев 1997 жылы 6 наурызда шағын және орта бизнесті күшейту және
оның жұмысын активациялау Жарлығы жарык көргеннен кейін Республикамызда
шағын және орта бизнесті қолдау мақсатында кешенді де толық қанды көмек
көрсету шаралары байқала бастады. Ал шағын бизнеспен айналысам деуші
субъектілер саны күннен -күнге өсуде.
Шағын бизнес секторында орын алған шағын кәсіпорындар санының
тіркелгеннен бергі жұмыс жасайтын бөлігі күрт төмендеп кетуі, бұл бизңес
түрінің салалық құрыльщы рационалды емес түрде ұйымдастырылуы оның даму
эволюциясына кедергі етуде. Әрине мұның себептері Шағын бизнес
субъектілерін қаржылық - несиелік қолдау аз мөлшерде болуы ғана емес, оның
инфрақұрылымының дұрыс дамымай отырғандығында. Шағын бизнес субъектілерін
объективті түрде ұлттық, аумақтық, жергілікті масштабта олардың эр
қайсысына микродеңгейдегі микрожүйе ретінде қарастырған жөн.
Шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдау ел Президентінің
Жарлығынан кейін, және де шағын және орта бизнесті қолдау туралы Заңға
сәйкес екі арнаға бөлінеді:
Қамтамасыз ету
Басқарушылық
Қамтамасыз етушілік ролі - шағын кәсіпорындарға қызмет көрсету,
ақпараттық, материалдық, қаражаттық ресурстар ақпараттын жеткізу, және тағы
басқа.
Басқарушылық- бақылау, жедел жарлықтар, эр түрлі жоспарлау,
кәсіпкерлерге арналған семинарлар өткізу істерімен тікелей байланысты. Бұл
іс-әрекет шағын және орта бизнестің дамуының түпклікті, тиімді
басқарылуына алып келеді. Осы ретте шағын және орта бизнесті қолдау
бағдарламасы осы екі арнаның синтезі ретінде қойылған. шағын бизнесті
қолдау негізінен үш деңгейде көзделген. Бұл Республикалық, аумақтық,
жергілікті. Әр деңгейдің өзі концептуалды - бағдарламалық, функционалдық'
ресурстық бірлестектірден тұрады. шағын бизнесті қолдау деңгейлері арасында
өзара тығыз байланыс бар. Республикалық органдар ішкі
ортафакторлары жобаларын жасап, аумақтық деңгейде
олардың инфрақұрылымдық объектілерінің әдістемелік - нормативті
құжаттар жобаларын жасайды.
Шағын және орта бизнесті қолдау оны дамыту бағдарламасының негізгі
мақсаты, яғни Шағын бизнес өміршеңдігін ұзарту болып табылады. Осылайша
Шағын бизнес экономикалық кеңістікте өзінің әлеуметтік-экономикалық
функцияларын тиімді де өтімді жүзеге асыра алады. шағын бизнесті қолдау
бағдарламасы мемлекет пен қоғам алдында мынадай мәселелердің шешілуін талап
етіп отыр;
Салықтық реформа барынша шағын және орта бизнесті ынталандыруға
сэйкестендірілсе, сөйтіп мемлекет бұл бизнес түріне фискалдық көзқараспен
ғана емес, осы сектордың дамуына шынымен инвестициялық-ынталандырушы
көзқарас танытса;
Ал, әкімшілік мәселелерге тоқталсақ мысалы, занды тұлғаларды тіркеуден
өткізу процесін біршама жеңілдетсе;
Ал, құқықтық қолдау мэселесіне келсек - Заң, нормативті актілер
біршама тұрақтандырылса, ведомствалық инструкциялармен қиындатылмаса және
тағы басқа мысал үшін ипотекалық, лизингтік қатынастарды мемлекет
құқықтандырса.
Өндіріске, мемлекеттік емес кәсіпорындарға қаражат тартуды
ынталандыру.
шағын және орта бизнесті көтермелеу бағдарламасының әр түрі бойынша
заң жеңілдіктерінің жіктелуін қамтамасыз ету.
Коммерциялық тәуекелдерді сақтандыруды жүзеге асыратын компаниялар
желісін ұлғайту, мемлекеттің катысуымен де, кепіл затының осы мақсаттарға
қолданылуын кеңейту.
Шағын және орта бизнесті қолдау бағдарламасының әмбебап әдісі ретінде
салық жүйесі арқылы реттеу зор үлесін тигізеді. Өндірістің дамуының мықты
стимулы ретінде дифференсиацияланған ставкасын бекіту және әр түрлі
жеңілдіктер көрсету, қазіргі кезде қаржылық және несиелік ресурстарға
қажеттілік уақытында көп әсер етпек. Осылайша, салықтық қолдау саясатын осы
даму кезінде және болашақта мынандай формаларын қолданған пайдалы:
сальщык; каникулдар шағын бизнес тіркелгеннең аумақтық және салалық
ерекшеліктеріне байланысты бес жылға дейін салықтан босату;
бюджетке есептелген аударымдар, дифференсацияланған ставканың
төмендеуі;
қайтарымдылық негізде салықтық несие беру.
кәсіпкерліктің дамуы үшін, кәсіпкерлер заң шығарушы және орындаушы
биліктер деңгейінде өз сұрауларын қанағаттандыру үшін әр түрлі кәсіподақтар
мен бір бірдестіктерге бірігіп, өз құқықтарың қорғауы керек Мұндай
кәсіпорындар жобалық құжаттар дайындауда, заң шығару процесінде, әсіресе
Шағын бизнес жайында қатысулары керек. шағын және орта бизнесті дамыту
басымдылықтары кешенді түрде мемлекетпен жүргізіліп отырған аумақтық,
ішкі экономикалық, өнеркәсіптік саясаттары бір түбірден шығуы керек.2
Және де шағын және орта бизнестің іс-әрекетін жедел түрде қайта
бағытталуын, делдалдық әрекетпен қарастыру керек. Оның потенциалын
өндіріске, тауарлар мен қызметтер көрсету бағытына бұру керек.
Ал, шағын кәсіпорындардың мемлекет қажеттіліктерін қанағаттандыратын
өнім өндіру, өткізу процесіңдегі игіліктерді мемлекет барынша Шағын бизнес
тарапына бұру керек. Бұл ретте мемлекеттің қажетіне керекті өнімді
өндіргіш шағын кәсіпорындар, яғңи оларға белгілері минималды квотаны
бекіту, оларға осы қызмет пен өнім түрін өткізуге кепіл береді.
Жоғарыда айтылғандарға орай, шағын бизнестің қаржылық фундаментін
қалауда үлкен көмек көрсету керегі айқын болып отыр. Бұл шағын және орта
бизнеске қолдау көрсететін қорлардың негізгі қаржылық ресурс ретінде одан
әрі жетілдіріп дамуын мүмкін қылады. Осыған орай шағын және орта бизнесті
қолдау әдісі ретінде әр түрлі кепіл мен кепілдеме несиесі бойынша,
банктік емес капиталдың резервтерінде мёнді болмақ. Бұл ретте шағын
кәсіпорындар өзара несиелеу бірлестіктерін құруға болатыны белглі. Бұған
дәлел ретінде 1996 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Үкіметі шағын және
орта бизнесті қолдау саясатында холдингтік компанияларды
демонополизациялауын жалғастырды. Тұтынушылар құқығын мемлекеттік қорғау
концепциясы мен бағдарламасы құрылды. Республикалық шағын бизнес
орталықтарын құру алға қойылып отырғаны белгілі.
Кәсіпкерлік дамуының дэрежесі жетілген немесе жетілмеген болуы мүмкін.
кәсіпкерлік қызмет нарықтан шығады, ол нарық қатынастарының сипаты мен
көлеміне байланысты. кәсіпкерлікті өркендетудің жағдайларын жасауда
жоғарыда айтылғандай бэсекенің орны ерекше. кәсіпкер үшін шаруашылықты
жүргізу - осылайша бэсекеге түсу, өндірісті ұйымдастыра отырып, ол
бәсекелік күреске әзір болуы қажет, сондай-ақ нарықтың қоғамдық
қажеттілігіне сай келмейтін өнім мен қызмет түрін артығын қиып түсуге әзір
брлуы кер.ек, Кез - келген меншік түрі соның ішінде мемлекеттік те
прогресс жолына шыға алады. Сонымен қатар кез келген меншік түрі соның
ішінде жеке меншікте прогресстің күшті стимулы болады, егер ол жасампаз
бэсекеге жол ашса.
Күшті нарықтық экономикасы бар елдер тэжірибесі көрсеткеніндей, еркін
бэсеке жүйесін реттелетін экономика деуге болады. Ол мемлекетсіз жұмыс
істей алмайды, өйткені мемлекет ақша ұсынысын ұйымдастырады, ұжымдық
қажеттіліктің бөлігі ретінде өтемдер береді, нарытқық мінездердің тиімсіз
жақтарын тежеп, олардың болуына жол бермейді.
Нарықтық экономика үш түрлі күрделі ауруға қарсы түра алмайды. Олар
монополизм, инфляция және іскерлік қабілеттің төмендеуіне. өзінің ішкі
резервтері арқылы оларға қарсы тұруы қиын. Егер мемлекет бұған араласпаса,
бұл аурулар асқынып, елге, қарапайым халыққа әлеуметтік және экономикалық
Райханұлы.Н.Шағын кәсіпкерлік:-Ақиқат.-2001.№7.-52-57 бетзардаптар
шектіреді. Кейнешіл теоретиктер өздерінің саяси ұсыныстарында инфляцияның
зардаптарына тиісінше көңіл бөлмегенінен, 70-ші жылдардағы инфляцияны
күшейтті, ал нарықтық жүйенің бұған күш- қуаттары жетпеді. Ол үшін
мемлекеттік реттеуді реформалау, 80-ші жылдардағы консерваторлардың күшті
дёрілері қажет болды. Мемлекеттің нарықтық экономикаға араласуының басты
белгілері осындай.
Егер, мемлекет ақшаны нарықтық экономика жібергенінен артық шығарса,
онда ол қандайда ізгілікті мұрғаттарды басшылыққа алса да, нарықтық
процестердің бүзылуына, өндірістің тиімділігінің төмендеуіне әкеліп соғады.
Міне, осылайша мемлекет өз функцияларын атқару арқылы, елдегі нарықтық
экономика саясатын алға жүргізуші болып, және өзінің экономикалық
саясатының басым бағыты - шағын және орта бизнесті, кәсіпкерлікті дамытуда
алатын орны ерекше.
Республикамызда шағын және орта бизнесті қолдау саясатын жоқ деуге
болмайды. Қайта мемлекет тарапынан көптеген заң жүзіндегі к;олдаулар
көбеюде. Осы ретте шағын бизнесті тэуелсіз түрде жұмыс жасауға ықпал ететін
шағын кәсіпкерліктің субъектілерінің ассосацияларға бірігуі орын алады. Осы
ассосациялар нарықтық экономиканың қатаң бұрылыстары мен толқуларын біріге
жеңу мақсатында құрылады. Мысал ретінде, Алматы қаласында құрылған Алматы
Кэсіпкерлерінің ассосациясының АКА жұмысын атап өтуге болады. Бұл
мемлекеттік емес ұйым және ол шағын және элсіз кәсіпорьщдарды
дентеграциялау мәселесін алдына қойып ртыр. Айта қету кереқ, АКА бизнес
жоспар құрып, құқықтық, қаржылық, салықтық мәселелер бойынша көмекке келуге
эзір. Ия, бұл дай интеграция формасы жақсы қаржыландырылатын, пайдалы
заказдар орындалуында шағын және орта бизнестің күш-қуатын біріктіру кең
өріс алады деген сенімге арттырады. Қазақстан үшін кәсіпкерліктің өміршең
формасы франчайзингті дамыту қолға алынуда. Мұның түбірінде шағын
кәсіпорындардың бәсекелестікке сай тауар, еңім өндіруі жрлыңдағы күщтерін
ірі де тәжірибелі донор жаныңда жүзеге асыру жеңілдірек болып келеді. АҚШ-
та және тағы да басқа экономикасы дамыған елдердегі еншілес кәсіпорындардың
мүндай формаларда бірігуі, бұл істің Қазақстан жағдайы үшін де дәл келуін
көрсетіп отыр.
Республиканың экономикасын тұтастай алып қарасақ, оның өндірісті
басқару құрылымында сапалық тұрғыдағы үлкен өзгерістер болып жатқанын
байқауға болады. кәсіпкерлік алғырлық, пысықтық қабілеттердің шынығуына
жағдай жасайды. Онсыз толыққанды нарық экономикасының болуы мүмкін емес
екенін бірте-бірте түсіндік. Сондықтан қазіргі кезде өз ойлау қабілеті мен
еркіндігін мол пайдалана алатын кәсіпкерлікке назарды баса аудармасқа
болмайды. Шағын бизнес әлеуметтік-экономикалық мэселелердің бірқатарын
шепіеді. Яғни, кіші кәсіпкерлік арқылы экономиканың бірден-бір шешуге
талпынған мэселесі жұмыссыздықпен күресу де, шағын бизнестің көмегімен
жүзеге асырылады. Және шағын бизнестің дамуы тауарларды өндіруді ұлғайтуға
және қызмет көрсету аясын дамытуға жол таппады. Сонымен қатар, жоғарыда
аталғандай 1997 жылдың 18-ші маусымында шыққан Шағын кәсіпкерлікті
мемелекеттік қолдау туралы заңда шағын бизнес түлғаларынтіркеу процедурасы
барынша оңайлатылмақ. Жарғылық капиталға қойылатын талап та жеңілдетілді.
Мысалы, бұрын заңды тұлғаны тіркеу үшін кәсіпкерлер ақша мен уақытын
шығындап, 10-12 түрлі құжаттар жинауы керек болған. Ал жаңа заң бойынша
тэртіп ыңғайлы. Бекітілген үлгі бойынша өтініш тек Әділет Баскармасына ғана
көрсетіледі. Бекітілген жарғының біреуі бойынша жұмыс істеуге келісім
беріледі және тіркеу үшін екі есе төлем көрсеткіші бойынша салық төленеді.
Үш күн ішінде Әділет Басқармасы кәсіпкерге тіркеу куәлігін және
статистикалық орган карточкасын және салық инспекцияларына қажетті
мэліметтерді беруге белгілері.
Шағын кәсіпкерліктің дамуы Республиканың барлық азаматтарына қатысы
бар күрделі эрі көп қырлы іс. Оңтайлы қаржы институттарын қүрмайынша шағын
бизнесті қолдау, оған дэнекер болу мүмкін емес, өмір көрсетіп тұрғандай
кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі бұрынғы мемлекеттік қор
қызметінің басты қателігі оның қаржысының шенеуліктік құрылым арқылы
бөлінуінде еді.
Республика Президентінің Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және
оның дамуын жеделдету жөніндегі шаралар туралы Жарғы материалдың өнім
өндірумен айналысатын кіші кәсіпкерлік субъектілеріне салық және кеден
салымдарына байланысты жеңілдіктер беруді көздейді. Экологиялық тұрғыдан
қолайсыз және бару қиын шалғай аудандарда өнім өндірумен айнальісатын шағын
кәсіпорындарға аумақтық жеңілдіктер жасау - олардан салық жинау, ауылдық
жерлерде өнім өндірумен айналысатын және сол жерде жұмыс орнын құруды
мақсат ететін шағын кәсіпорындарды салықтан мүлдем босату қарастылырылған.
Олай болса заңдық база оған қоса жеке және шағын бизнестің дамуына мемлекет
тарапынан көмектесу әсіресе өндіріс саласындағы шағын кәсіпорындардың
ілгерілеуіне, өрге басуына жол ашады.
Іс жүзінде экономиканың мемлекеттен тыс секторының құрылуының бірінші
сатысы 1988-ші жылдардан басталады. 1990-шы жылға дейін елде 15000
шамасында кооперативтік кәсіпорындар мен ұйымдар жұмыс істеді. Олардың
құрамында 300000 астам адам қызмет істеді. Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік Статистикалық комитетінің мәліметтері бойынша коопертивтік
ұйымдардың құрылыс саласында жалпы санының 31,4 % жұмыс жасайтын бөлігі
болған. 12 % тү.тьщу тауарлры өңдірісі саласында. Ауыл шаруашылығында 10,6
%. Қазақстан Республикасында кооперативтер қызметтер мен тауарлардың 25,5 %
өндірді. 1990-1995 жылдар аралығында кооперативтер саны 15000-нан 2000-ға
дейін, яғни 7,5 есеге қысқарған. Сонымен қатар, бұл кезде кіші
кәсіпорындар қарқындап жеделдете дамыды. Бұл ең алдымен кәсіпкерліктің
үлгісі мен бағытын айқындайтын салық саясатының ролімен түсіндіріледі. 1995
жылдың басында шағын кәсіпорындардың саны 18300-ге жетті. Оларда шамамен
150000-ға жуық адам жұмыспен қамтамасыз етілген. Олар 1995 жылы шамамен
14,9 миллиард теңгенің өнімін өндірген. Егер, 1992 жылы кооперативтер шағын
кәсіпкерліктің 13 құраса, 1997 жылдың басында Қазақстанда 117348 кіші
кәсіпорын тіркелді. Олардың тек 96671 ғана жұмыс істейді. Салалар бойынша
алсақ, 11,6% өнеркёсіпте, 30,4 % ауыл шаруашылығында, 16,3 % сауда мен
қоғамдықтамақтандыру саласында, 9,7 % коммерциялық кәсіппен айналысқан
болса, бүгінгі тағда бұл мәліметтер сауда коммерциялық бағыттағы іс-
әрекеттің күрт өсіп кетіуіне әкеліп отыр. Келтірілген мысалдар жалпы
республикада шағын кәсіпкерлік пен орта бизнестің пайда болу процесі жүріп
жатқанын көрсетеді. Экономиканың мемлекеттен тыс секторларының дамуына жол
салған кооперативтер орнына Шағын бизнес келді. Ең бір өкініштісі шағын
бизнесте жиналған қаражат өндіріс пен оның инфрақұрылымын дамытуға емес,
тұрақты валютаға айырбастауға жрісалады.
Жоғарыда айтылғандай қалыптасқан құқықтық ортаның шағын бизнеске
тигізетін келеңсіз ыкдалы, біріншіден заңдылық дёйексіздігінен көрініс
табады. Өйткені шағын кәсіпкер қызметінің ереже тәртібі, эсіресе салық салу
мен сыртқы экономикалық саласында тым жиі өзгерістерге ұшырап отырады.
Екіншіден, заңдылықта елеулі олақылықтар бар. Айталық, меншіктің барлық
түрлерінің теңдігіне және жеке меншіктің қорғалуына құқықтық кепілдік өте
осал. үшіншіден, шағын кәсіпорындармен көрестілетін шенеуліктер зардабы өте
орасан әр түрлі өрт сөндірушілер, полиция, әкімшілік, салықтық органдардың
бюрократтылығы. Жалпы алғанда шағын және орта бизнестің әлі де болса
қолайсыз әлеуметтік экономикалық ортада, халықтың жоғарыда аталған топтары
тарапынан ұнатпайтын, ықыласы да немқұрайлы ахуалда, яғни күрделі
жағдайларда жұмыс істеп жатыр.
Жапондық мамандардың есептеуінше, екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
кезеңде бұл елдің әлемдегі ең бай елдер қатарына қосылуына бірден-бір
ёсер етуші фактор - шағын және орта бизнестің дамуы. Дамыған елдердің
көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы - шағын және орта
бизнесті жан-жақты дамыту болып табылады.
Шағын және орта бизнестің бәсекелістік ортада өмір сүруі, Отандық
жоғары монополизацияланған экономика үшін ең маңызды құбылыс болып
табылады. Үлкен кәсіпорындарға қарағанда екінші жағынан ірі бірлестектердің
монополиялық позициясын жоюшы ретінде күшті бәсекелес ретінде түсе алады,
оның себебі, Шағын бизнес тар мағынада маманданып, өзінің өнім өндіру
процесіне жаңа техника, технологияларды қолдануына болады. шағынжәне орта
бизнестің нарықтық қатынастарды және әлеуметтік келеңсіздіктерді жұмсартуда
алатын орны бөлек. Нағыз Шағын бизнес орта класстық қалыптасу проблемалары
ның фундаменті бола отырып, элеуметтік дифференциялауға экономикалық
тенденциясын бұрады. Осылайша шағын және орта бизнестің осындай және тағы
басқа қасиеттері жалпы экономиканың дамуына, оны реформалауының бірден-бір
ажырамас бөлігі болады. шағын және орта бизнестің дамыуна тежеу қоятын
бірден-бір факторлар елдегі экономикалық жағдай, қаржылық тұрақсыздық және
несиелік жүйенің дұрыс жұмыс жасай алмауы болып табылады. Қазақстан
Республикасының ¥лттық Банкінің қайта қаржыландыру ставкасы соңғы жылдары
төмендеп отыр 1996 ж. қазан айында 35 % болса, ал қазір 8 %. Және де
батыстан келетін шағын және орта бизнесті нессиелеуді пайдаланғаны
жөніндегі тиімділік анализі жүзеге асырылған. Бағдарлама бойынша да, оның
мақсатты пайдаланғаны туралы мэлімет беретін жүйенің жоқтығы.Қазіргі
жағдайда шет елден келетін шағын және орта бизнесті көтермелеу мақсатында
капитал ағымын байқауға болады. Бірақ та бұл жобаларды инвестицияны тікелей
экелетін біріккен кәсіпорындар арқылы жүзеге асыру керек сияқты. Олар, яғни
біріккен кәсіпорындар өздеріне ірі, Шағын бизнес түрінде де жұмыс жасай
алады. Тәжірібе көрсеткендей біріккен кәсіпорындар өндірісті прогрессивтік
ұйымдастыру, ноу-хау еңгізу, бәсекелестікке сай өнімдерді шығаруда олардың
тәжірибесі болады. Сондықтан, Шағын бизнес негізінде біріккен
кәсіпорындарды экономиканың барлық салаларында кздэу қажеттілігі туғандай.
Кәсіпкерліктің жылдам дамуы әсіресе шағын және орта бизнестің кең етек
алуы, ең алдымен нарықтық инфраструктура элементтерін дамыту мен құру,
шаруашылық субъектілеріне жан-жақты қызмет көрсету түрлерін көбейту,
олармен өндірілген өнімді сату, өткізу процесін мейлінше жеңілдету,
шикізатқа қол жеткізу мүмкіндігін арттыру, кәсіпорындардың сенімділігін
арттырып, әрекет етудің тиімділігін көтермелеу арқылы жүзеге асады.
Нарықтық инфрақұрылымның пассивті ролі шағын және орта бизнестің дамуын
тежейтін фактор болып табылады. Оның арқасында шағын бизнес үлкен
өндірістік шығындарға батып, бэсекелестікті төмендетеді. Осы нарықтық
инфрақұрылымның төмен деңгейде ұйымдастырылуы шағын кәсіпорындардың ірі
кәсіпорындармен бэсекелесу позициясына кері әсер етеді.
Республикадағы дағдарыс Шағын бизнес субъектілерінінің мемлекеттік
тіркеуден өте салысымен-ақ жұмысының тоқтап қалуы, тіпті жабылуына да әсер
етті. Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін орындауды қамтитын
бизнестің ел үшін маңызды сферасының тоқтап қалуына да экеледі. Осы ретте
халықтың табысы болмаса, тұтыну құрылымы да әлсірейді, бар тапқан табыс тек
бірінші кезектегі қажеттіліктерді қанағаттандыруға жұмсалады.
Шағын және орта бизнестің дамуын тежейтін себептер ішінде, өндірістік
қуат потенциалы аумақтар бойынша эркелкі орналасу факторы бар, оның ішінде
жалпы шикізат өндіру сапасының басым көпшіліп нарықтық экономикалық
қатынастар формасына бейімделген. Экология, кедейшілік басым аумақтардың
болуы, жұмыс күшінің, яғни кадрлардың кәсіпқойлық дэрежесінің бүгінгі күнге
сай болмауы, эрине жалпы экономикалық қатынастарының тежелуіне бірден-бір
себепкер.
Шағын және орта бизнестің даму мәселесін қозғағанда, мемлекет
тарапынаң теқ заңдар мен нормативтік ақтілерді шығарьш қаңа жағдайларды
қолға алу керек. Республиканың азаматтарының жеке меншіктік құқық механизмі
жеткілікті жасалмаған және олардың нарықтық қатынастар жүйесінде өз
орындарын анықтау бостандығы мен оны өзі өз бетімен шешу құқықтары
жасалмағандығын айта кеткен жөн.
Нарықты экономиканың ең негізгі талаптарының бірі шағын бизнесті
қолдау арқылы азаматтардың мемлекеттен тәуелсіз болып, өз күндерін өздері
өндірісті, өздері көіркейтіп, одаң табыс алу, барлық экономикаындаға кеткен
өркениетті елдер экономикасының концепциясы болып табылады.
1.2 Шағын бизнес ісінің экономикалық сипаттамасы .
Экономикалық өсу және құлдырау кезінде, жаңа жұмыс орындарын ашу мен
қысқарту кезінде шағын кәсіпкерлік жұмыссыздық проблемасын бәсендетеді.
АҚШ–тын шағын бизнес дамуы мысал көрсеткендей, шағын бизнес сыртқы ортамен
өзгеруіне тез бейімделеді. АҚШ сауда министірлігінің иновациялық сипаты
елдің экономикалық өсуіне 20 -25% -ге дейін үлес қосады.АҚШ –та ШАҒЫН
бизнес тұрақты түрде мемлекеттік қолдануға ие.Әр түрлі мемлекеттік
реттеулер мен қолдау шаралары құқықтық бұзуға негізделеді. Солардың
бірі,шағын бизнес проблемалары мен екі комитет айналысады. Федерациялқ
деңгейде шағын бизнес әкімшілігі қызмет атқарады. Әкімшіліктің басты
функциясы -шағын бизнесті жан –жақты қолдау.
АҚШ –та шағын бизнес қоғамда кәсіпкерлік бәсекелестік атмосферасын дамытуға
үлкен үлес қосады.
Мемлекет тарапынан болатын шектеулер кәсіпкерліке кедіргі келтіреді.
Сондықтанда АҚШ когресі шағын бизнеске тікелей бақылау жасайды. Конгрес
шағын бизнесті қолдау және дамыту мақсатында бірнеше программа жасады.
- бюджеттен тікелей дотациялау;
- мемлекеттік тапсырыстарды біз үшін шағын кәсіпорынға орналастыру;
- шшшағын бизнеске несие беру кезінде мемлекеттік кепілді қолдау .
- Шағын бизнеске салықтық жеңілдіктер беру.
Негізгі бағдарлама бұл инкубаторлық бағдарлама. Инкубаторлы
ол–университеттер, компаниялар, федералдық орындар, штаттық басқарламалар
жанында құрылатын ұйымдар . Бұл ұйымдардың негізгі мақсата–жаңа
кәсіпкерлерге жан-жақты көмек көрсету болып табылады. Себебі көптеген
кәсіпкерлер өз ісің бастағысы келгенімен, мүмкіндігі жоқ, осындай
кәсіпкерлерге инкубациялар көмекке келеді. Қойылған мақсатқа, қаржылндыру,
көзіне байланысты инкубациялық: фирмалық, университеттік, жекеше болуы
мүмкін.
Инкубаторларды қаржыландырудағы мақсаты:
- Инкубатор клиентінің табысына ортақтасу;
- Жеке тұлғалардан арендалық төлемдер алу;
- Жаңа жұмыс орындарын ашу .
Сауда палаталары да инкубаторларды қаржыландыруға қатысады. АҚШ –та шағын
кәсіпорындар эканомикада жетекші рөл атқарады. Сондықтанда федералдық,
штаттық басқару орындары шағын және орта бизнесті дамуына барылық жағдай
жасап жатын.
АҚШ экономикасыда олар барлық техникалық прогресс саласында жататын барлық
жаналықтарды жасауды, игерудің және өндіріске енгізудің тең жартысына
жуығы қамтамасыз етеді.
Жапония, үлкен тәжірибеге ие болып отыр.Жапонияда шағын бизнеске ерекше
назар аударады. Себебі шағын бизнесті дамыту арқасы жапония соғыстан
қираған елден жоғары техналогиялық дамыған елге айналады.
Жапонияның халық шаруашылығындағы шағын және орта бизнес субьектілерің
саны, тауар айналымы басқа секторлар мен салыстырғанда саны алдынғы қатарда
тұр.
Дәсүр бойынша әрбір ірі корпарация өз жанында бірнеше шағын кәсіпорын
құрады. Бұл кәсіпорындар бос кәсіпорындарға тәуелсіз болады және өздерінің
ұйымдық құрылымың жасайды, жаңа өнімдерді шығара бастайды. Жапонияда шағын
кәсіпорындар үлесіне: Өндірістің өнімің 50% -зы, көтерме сауда 60% -зы.
Еркін нарықты бәсеке шағын кәсіпорындарға сыртқы ортаға бейімделуіне
көмектеседі. Мұндай жағдайда мемлекеттік орган шағын кәсіпорынға құрал
жабдықтарды жаңартуға техналогияны жақсартуға, өнімге деген сұранысты
дамытуы көмек береді. Жапонияның шағынбизнесті мақсатты түрде бюджеттен
қаржыландыруды,әрбір министірлерін ,әр ведомство өз шығындар бюжетіне шағын
бизнеске жұмсайтын қаржыны кіргізеді. Шағын және орта кәсіпорындарға
женілдетілген салық мөлшерлемесі қолданылады.
Жапония шағын және орта кәсіпорындар ЖҰӨ 73% -ына ие болып отыр.
Экономиканы құрылымдық қайта құру үшін шағын бизнесті дамыту маңызды
мәселе. Ресей Федерацяынан экономиканың бұл секторын дамыту мақсатында
бірқатар экономикалық шаралар жасалып , жүзеге ырылды .
1995 жылы Ресей Федерацясында Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау туралы
заң қабылданды . Бұл заң бойынша жаңадан құрылған кәсіпорындар 2 жылға
дейін табыс салығын төлеуден басталады .
Шағын бизнесті қолдаудың Федералдық Қоры арқылы әр түрлі жобалар
қаржыландырады.Бұл қорға федералдың меншіліктегі кәсіпорындарды
жекелендіруден түсетін қаржының 5 % келіп түседі . Федералдық Қор арқылы
шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру жүйесі екі қағидаға негізделген:
- Федералдық Қордан жұмсалатын әрбір рубльге аймақтардан да бір рубль
жұмсалуы керек . Қаржыландыру өкілетті банктер арқылы жүзеге асады
- Қаржыландыру өкілетті банктер арқылы жүзеге асады
Кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын азаматтар ссуда алу үшiн банкке
өтiнiш және басқа да қажеттi құжаттар тапсырады.Қысқа мерзiмдi ссудалар
шикiзат, материал, жартылай дайын өнiм, құрал-жабдық сатып алуға және жалға
алынатын мұлiк құнына 12 айға дейiн берiледi. Одан ұзағырақ мерзiмге (3
жылға дейiн) ссудалар кәсiпкерлiктiң өндiрiстегi бағытына қарай қымбат,
кұрделi техника және басқа да мүлiк сатып алуға берiледi. Несие келiсiмi
және кәсiпкермен заңды тұлға болып құрылуы немесе құрылмай арнайы форма
бойынша жасалады.Ссудалар ссудалық шоттан тауарлы-материалдық құндылықтар,
басқа да мүлiк құнын төлеуге берiледi. Нотариалды түрде рәсiмделген
құжаттары болған жағдайда ссудалар кәсiпкерлерге азаматтардың салым
шоттарына сатып алынатын тауарлар құнын төлеуге де берiледi. Кәсiпкерге
нақты қолма-қол ақша шығыс кассалық ордерiмен де беруге болады, егер оны
алу себебi негiзделген болса. Кәсiпкер алған ссудалар мерзiмдi
мiндеттемелермен алған құннан бастап белгiлi бiр өтеу мерзiмдерiн банк пен
клиенттiң келiсiмi бойынша белгiленедi.[1,16б]
Мерзiмдi мiндеттемелерде тисiтi айдағы он күндiк ссуда өтелуге тиiс
мерзiм көрсетiледi (мысалы, әр айдың 1-нан 10-на дейiн). Ссудалар бойынша
төлемдер мiндеттемелерге сәйкес есеп шоттары арқылы, банк кассалары арқылы
қолма-қол ақшамен, сонымен бiрге байланыс орындарымен халық банкiлерi
арқылы аударымдардың көмегiмен жүргiзiледi. Соңғы орындардың көмегiмен
жүргiзiлген төлемдегi құжаттардың екiншi бетiндегi талонда қаржылар ссуданы
және сыйақыны төлеуге арналады деген белгi болады. Қарыз алушылар сонымен
бiрге қарызды өтеу үшiн өз қаржыларын банкте ашылған салымдар шотынан да
аудара алады. Мерзiмдi мiндеттемелер бойынша 10 күн аралығында ссуда
өтелмесе мерзiмi ұзартылған ссуда шотына ауыстырылады. Ссуданы мерзiмiнен
бұрын өтеу қажеттiлiгi туындаған жағдайда банк қарыз алушыны, кепiлдiк
берушiлердi хабардар етiп отырады. Банк белгiлеген мерзiм iшiнде
аталғандардың бiрi суданы өтеуге өз қаржыларын аударуы тиiс.
Мерзiмiнде өтелмеген ссудаларды өндiрiп алу, сонымен бiрге ссуданы
мерзiмiнен бұрын қайтарып алу сот шешiмi немесе нотариалдық атқару қағазы
бойынша өндiрiп алынады.
Мерзiмi өтiп кеткен ссудалар:
- нотариалдық кеңселердiң атқарушы қағаздарын қысқа жазба бойынша кепiл
болушыдан даусыз тәртiпте өндiрiп алынады;
- жалпыға бiрдей белгiленген тәртiпте кепiлдiк берушiден;
- Қазақстан Республикасының заңдарында немесе келiсiм шартта белгiленген
тәртiпте қарыз алушыдан кепiлге қойылған мүлiктi сату арқылы өндiрiп
алынады.
Атқарушы қағаздағы белгiнi алу үшiн нотариалдық кеңсеге: несиелiк
келiсiмнiң мерзiмдi мiндеттеменiң түпнұсқасы, кепiл болушы құжатының
көшiрмесi, қарыз алушының жеке шотынан үзiндiсiнiң екi данасы берiледi.
Оның бiр данасы атқарушы қағаздағы қысқа жазбасымен банкке берiледi,
екiншiсi нотариалдық кеңсенiң iс қағаздарына тiркеледi. Кәсiпкердiң өнiмiне
байланысты оның құқықтары мен мiндеттемелерi мұрагерге өтедi. Қаза болған
кәсiпкердiң атына ашылған шот мұрагердiң атына қайта ашылады. Мұрагер, заң
жүзiнде мұрагерлiк құқығына ие болған соң банкке: өз атына шотты қайта ашу
туралы өтiнiш, мұрагерлiк құқығына ие болғаны туралы куәлiктiң нотариалды
түрде куәландырылған құжаттың көшермесiн, мерзiмдi мiндеттеме және кепiл
болушы құжатын тапсырады. Банк қарыз алушының қазасынан кейiнгi алты ай
аралығында өзiнiң талаптарын мұрагерлерiне, аманатын орындаушыларға қойып
немесе мұраға қалған мүлiкке деген талапты сотқа көрсетуi тиiс.[2]
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның
қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің
алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер
кәсіпкерліктің шығуын француз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен
байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функйионалдық негізі ретінде
тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып
келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі
араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі
негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген. Кейбіреулері болса,
шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе
арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және
римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға
бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы
қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент
теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік
теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады.
Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын
өзіндік элемент. Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің
алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына
тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта
талқылауды қорғайды. Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы
құрамдас элементтерге шартты бөлудің дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған,
ол халық шаруашылығының даму бағытын және заңдылығын жан-жақты танып
білуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қаклыптасқан мәселелерді өз
кезеңінде байқауға және олардың жедел шешілуі бойынша шаралар қолдануға
мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар келесідей
айрықша ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай
салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны, шығарылатын өнім
көлемі. Сонымен кәсіпорындардың үш түрін бөліп көрсетуге болады: ірі, орта
және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра отырып, экономиканың тұтас
ағзасын құрайды.
Ірі кәсіпорындар – нарыққа негізгі өнім шығарушылар болып табылады. Ірі
кәсіпорындар – эконамика қаңқасы, экономикалық тұрақтылықтың базисі.
Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен және
ассартиментімен, аз ғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар
жағдайында елеусіз материалдар мен шикі затты қолдану қажет болған жағдайда
пайда болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
І. Шағын бизнестің: мән – мазмұны , ерекшеліктері
1.1 Шағын бизнестің маңызы мен белгілері
1.2 Шағын бизнес ісінің экономикалық сипаттамасы
ІІ. Шағын бизнестің Қазақстан Республикасында қалыптасу проблемалары ,
дамуы.
2.1 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің рөлі
2.2 Шағын бизнес проблемаларды және оларды шешу жолдары
2.3Тұрақты экономикалық жүйеде шағын кәсіпкерлік динамикалық түрде
дамуы
2.4 Қазақстандағы шағын бизнес, кәсіпкерлікті дамытудың халықаралық
тәжірбиесі
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Мен Курыстық жұмысымның тақырыбын ,,Қазақстан Республикасындағы
халықаралық тәжірибесі және қалыптасу проблемалары,, деп алдым. Қазіргі
жағдайда капитализімге ауысу жолында қоғамдық меншікті жекелендіру арқылы
ірі кәсіпорындарды таратып ұсақ және орта мөлшердегі кәсіпорындар құрылып
жатыр. Ол дұрыс деп айту қиын. Дегенмен осы бағытта ірі кәсіпорындар
жойылды .Ендігі мәселе осы шағын кәсіпорындардың кәсіпкерлік ісі туралы .
Халық шаруашылығы барлық салаларында шағын кәсіпорындардын болуы
дүниежүзінің практикада экономикалық тиімді ісі болып табылады .
Қазіргі замандағы экономикадағы ірі монополистік шаруашылыққа тығыз
байланысты.Орта және шағын деңгейдегі кәсіпорындар ара салмақтарының
өзара байланысы, көптеген факторлармен байланысты. Шынында ірі фирмаларда
зор материалдық, финанстық, еңбек ресурстары және маманданған кадорлар
бар . Олар жоғары дәрежеде ғылыми – техникалық жаңа әдістер қолдана алды.
Ал, екінші жағынан, соңғы уақытта шағын және орта дәрежелі кәсіпкерлік
істер орын алады .Ол әсіресе күрделі қаражатты және қызметкерлер
кооперациясын көп талап етпейтін, жұмыс салаларында пайда болады .Шағын
және орта кәсіпорындар, әсіресе ғылыми жұмысты көп талап етпейтін
салаларда және тұтыну тауарларын шығару салаларында болды.
Шағын фирмалардың ірі фирмалармен салыстырғанда экономикалық тиімділігі
жергілікті нарыққа жақындығы,клиентердің сұранысына икемділігі, шағын
мөлшерде өндіруі. Шағын кәсіпорынға,өндірістік және дербес тұтынудың
сұранысының бөлінуімен байланысты өркендейді.
Шағын және орта дәрежелі деңгейдегі бизнес экономиканы жетілдіруге
септігін тигізеді:
• Бәсеклестік орта өркендейді
• Қосымша жұмыс орны пайда болады
• Тұтыну секторы ұлғаяды
Шағын кәсіпорындардың дамуы нарықта тауар және қызметтермен толтырады,
экспорттың потенциалын артырады және мүмкіндік жасайды. Шағын кәсіпорын
дүниежүзінде мңызды орын алады. Олтек қана тұтыну сферасында емес, сол
сияқты механизімдерді шығару жағдайында немесе полуфабрикаттар өндіріп
негізгі басты өндірісті қамтамасыз етуде маңызды орын алады. Шағын
кәсіпкерлік субъектілері және адамдар болуы да мүмкін.
Шағын кәсіпорын барлық халық шаруашылық салаларында жұмыс істейді. Ол
қызметтер бір немесе бірнеше түрде болуы мүмкін. Бірақ ескеретін жағдай,
кейбір тауарларды шығру, қызмет атқару тек мемлекеттік кәсіпорындарға
жүктеледі, ал кейбір тауарларды өндіру үшін арнайы ұрықсат керек етеді.
І. Шағын бизнестің: мән – мазмұны , ерекшеліктері
1.1 Шағын бизнестің маңызы мен белгілері.
Шағын кәсіпорын өзінң шаруашылық іс-әрекетін басты жағдай- жоспарлау.Шағын
кәсіпорн өзінің жеке пайдасын арттыру мақсатында,және кәсіпорынның
өндірістік мүмкіндігіне қарай сұраныс бар тауарлар шығару мен қызметтер
атқару үшін, өзінің әлеуметтік даму негізінде жұмыстарын алдын ала
жоспарлау керек.
Жоспарлаудың негізінде жұмыстарын, материялдар сататын кәсіпорындармен,
өндіріске керекті өнімдермен жабдықтау туралы шарттар болуы керек. Шағын
кәсіпорын өзінің өндірген тауарларына, көрсеткен қызметтеріне бағаны
тағайындайды.
Кәсіпорынның финанс ресурстар, пайдадан амартизациаға шығарылған сомадан,
бағалы қағаздарды сатқаннан түскен ақшадан, еңбек ұжымының мүшелерінің
жарнамаларынан, пайдадан түскен, несиеден т.б заңға қарсы емес түсімдерден
тұрады.
Ақша қаражаттары сақтау және есеп айырысу, кассалық операцияларды жүргізу
үшін банкте есеп – айырысу және басқа түрі щ есеп – айырысу және басқа түрі
шоттар ала алады. Жалпы негізде, шағын кәсіпорын шет елдік серіктестермен
шарт жасап және шетел валюталық шотта ала алады.Белгіленген ережеге сәйкес
шағын кәсіпорын өзбетімен дербес нарыққа шығып валюта табуына, оны сатып
алуына оның ішінде аукциондарға да қатынасуға правалы. Шағын кәсіпорын
жұмысшыларына еңбек ақы төлеу мөлшері, оның жүйесі, түрі дербес
шешіледі.Шағын кәсіпорын заң бойынша кеілді еңбек ақы төлеуді қамтамасыз
етеді, еңбек жағдайын, қызметкерлердің әлеуметік қорғау салаларын
орындайды. Өзінің қызметкерлеріне қосымша демалыс, қысқартылған жұмыс
күнің, тағы басқа жеңілдіктер қолдана алады.Заң бойынша шағын кәсіпорын
қызметкерлеріне қауыпсіз еңбек етуіне және олардың денсаулығына, еңбек
қабілетіне зиянды толықтыруға жауапты.
Шағын кәсіпорын қызметкерлеріне, мемлекеттік кәсіпорындарға белгіленгендей,
әлеуметтік медициналық сақтандыру қолданылады . Сондықтан шағын кәсіпорын
әлеуметтік,медициналық сақтандыру үшін өздерінің жарналарын төлеуге тиісті.
Дамыған елдердің көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы шағын
бизнесті жан –жақты дамыту болып табылады.Олардағы кәсіпорындардын жалпы
соның ішінде шағын және орта фирмалардың үлесі 80 –нен
90 % дейіңгі мөлшерде қамтып, елдің жалпы ұлттық өнімің 50% -не жуығын
елдердің қамтамасыз етіп отыр.
Шағын кәсіпорындар шаруашылықта жүргізудегі икемділігі ғылыми – техникалық
прогретін негізгі бір қозғаушы күшінің айналуы.
Мсалы:Жапондық мамандардын есептеуінше екінші дүние жүзілік соғыстан
кейіңгі кезенде бұл елдің әлемдегі ең бай елдер қатарына қосылуына бірден
-бір себепші болған нәрсе шағын кәсіпкерлікті дамыту.
Тұрақты экономикалық жүйеде шағыын кәсіпкерлік динамикалық түрде дамуы
мүмкін:
• тұтынушылардың сұранысының өзгерісіне тез бейімделе алады
• бәсекелес нарықтық қатынастарға ықпал етеді
• жаңа жұмыс орындарын ашады
• жаңа кәсіпкерлік тап пне меншік иелерінің құрылуына жағдай жасайды
• елдің жалпы ұлттық өнімінде үлкен қаржы салаларын береді
Дамыған елдерде шағын кәсіпорындар мынадай басым рөл атқарады;
o Сауда
o Автосервис
o Құрылыс
o Қызмет көрсету салалары
Қазір шағын кәсіпорындар жоғары техналогиялық, химялық өнеркәсіп,
транспорттық қызмет ,инфарматика, телекомуникация салаларына әр
тараптандырылып жатыр.
Шағын және орта кәсіпорындардың ірі кәсіпорындармен қатар қызмет етуі
дамыған елдер экономикасына тән белгі.
АҚШ –та өз ісімен айналысушы азматтар, яғни кәсіпкерлер үлкен құрметке ие.
Нарықты экономикада бет бұрған елдер үшін АҚШ -тағы бизнесті дамыту
тәжірибесі үлкен мңызы бар.
АҚШ шағын бизнес басқармасын класификациясы бойынша шағын бизне
субьектілеріне: жұмыскерлер саны 500-ге дейін болатын өндірістік және сауда
кәсіпорындары,ол басқа салалар үшін –жылдық табыс
2 милион адамға дейін болатын кәсіпорындар жатады.
АҚШ – та тіркелген кәсіпорындардың 97 % -на жуығы шағын кәсіпорындар .Ол
жолпы ұлттық өнімінің 95% -ына, көтерме сауданың 64%-ына ие болып отыр.
Баршамызға белгілі жай Шағын бизнес өз даму жолында тек қана
қаржылық, экономикалық проблемалармен қатар, қоғамдық, психологиялық
тұрпаттағы мэселелерге де кезігеді. Солардың ішінде өз
шешімін күтіп тұрған Заң актілері мен қатар Салықтық кодекс
реформаларына байланысты мэселелер.
Шағын бизнес секторы үшін ең бір шешуші мәселе- салық салу жүйесін
реформалау болып табылды. Құқықтық базаны жетілдіру өндіріс
жағдайын жақсарту, және де Шағын бизнес субъектілерін әр түрлі қылмыскер,
коррупционерлер пиғылдарынан қорғау проблемалары тұрса, экономиканың
маңызды секторы шағын және орта бизнестің дамуына қолайлы жағдай туғызу
Аумақтық шағын және орта бизнесті қолдау және дамыту бағдарламасының
жасалынуы оны жүзеге асыру инструменті болып табылады. Ел Президенті
НЛНазарбаев 1997 жылы 6 наурызда шағын және орта бизнесті күшейту және
оның жұмысын активациялау Жарлығы жарык көргеннен кейін Республикамызда
шағын және орта бизнесті қолдау мақсатында кешенді де толық қанды көмек
көрсету шаралары байқала бастады. Ал шағын бизнеспен айналысам деуші
субъектілер саны күннен -күнге өсуде.
Шағын бизнес секторында орын алған шағын кәсіпорындар санының
тіркелгеннен бергі жұмыс жасайтын бөлігі күрт төмендеп кетуі, бұл бизңес
түрінің салалық құрыльщы рационалды емес түрде ұйымдастырылуы оның даму
эволюциясына кедергі етуде. Әрине мұның себептері Шағын бизнес
субъектілерін қаржылық - несиелік қолдау аз мөлшерде болуы ғана емес, оның
инфрақұрылымының дұрыс дамымай отырғандығында. Шағын бизнес субъектілерін
объективті түрде ұлттық, аумақтық, жергілікті масштабта олардың эр
қайсысына микродеңгейдегі микрожүйе ретінде қарастырған жөн.
Шағын және орта бизнесті мемлекеттік қолдау ел Президентінің
Жарлығынан кейін, және де шағын және орта бизнесті қолдау туралы Заңға
сәйкес екі арнаға бөлінеді:
Қамтамасыз ету
Басқарушылық
Қамтамасыз етушілік ролі - шағын кәсіпорындарға қызмет көрсету,
ақпараттық, материалдық, қаражаттық ресурстар ақпараттын жеткізу, және тағы
басқа.
Басқарушылық- бақылау, жедел жарлықтар, эр түрлі жоспарлау,
кәсіпкерлерге арналған семинарлар өткізу істерімен тікелей байланысты. Бұл
іс-әрекет шағын және орта бизнестің дамуының түпклікті, тиімді
басқарылуына алып келеді. Осы ретте шағын және орта бизнесті қолдау
бағдарламасы осы екі арнаның синтезі ретінде қойылған. шағын бизнесті
қолдау негізінен үш деңгейде көзделген. Бұл Республикалық, аумақтық,
жергілікті. Әр деңгейдің өзі концептуалды - бағдарламалық, функционалдық'
ресурстық бірлестектірден тұрады. шағын бизнесті қолдау деңгейлері арасында
өзара тығыз байланыс бар. Республикалық органдар ішкі
ортафакторлары жобаларын жасап, аумақтық деңгейде
олардың инфрақұрылымдық объектілерінің әдістемелік - нормативті
құжаттар жобаларын жасайды.
Шағын және орта бизнесті қолдау оны дамыту бағдарламасының негізгі
мақсаты, яғни Шағын бизнес өміршеңдігін ұзарту болып табылады. Осылайша
Шағын бизнес экономикалық кеңістікте өзінің әлеуметтік-экономикалық
функцияларын тиімді де өтімді жүзеге асыра алады. шағын бизнесті қолдау
бағдарламасы мемлекет пен қоғам алдында мынадай мәселелердің шешілуін талап
етіп отыр;
Салықтық реформа барынша шағын және орта бизнесті ынталандыруға
сэйкестендірілсе, сөйтіп мемлекет бұл бизнес түріне фискалдық көзқараспен
ғана емес, осы сектордың дамуына шынымен инвестициялық-ынталандырушы
көзқарас танытса;
Ал, әкімшілік мәселелерге тоқталсақ мысалы, занды тұлғаларды тіркеуден
өткізу процесін біршама жеңілдетсе;
Ал, құқықтық қолдау мэселесіне келсек - Заң, нормативті актілер
біршама тұрақтандырылса, ведомствалық инструкциялармен қиындатылмаса және
тағы басқа мысал үшін ипотекалық, лизингтік қатынастарды мемлекет
құқықтандырса.
Өндіріске, мемлекеттік емес кәсіпорындарға қаражат тартуды
ынталандыру.
шағын және орта бизнесті көтермелеу бағдарламасының әр түрі бойынша
заң жеңілдіктерінің жіктелуін қамтамасыз ету.
Коммерциялық тәуекелдерді сақтандыруды жүзеге асыратын компаниялар
желісін ұлғайту, мемлекеттің катысуымен де, кепіл затының осы мақсаттарға
қолданылуын кеңейту.
Шағын және орта бизнесті қолдау бағдарламасының әмбебап әдісі ретінде
салық жүйесі арқылы реттеу зор үлесін тигізеді. Өндірістің дамуының мықты
стимулы ретінде дифференсиацияланған ставкасын бекіту және әр түрлі
жеңілдіктер көрсету, қазіргі кезде қаржылық және несиелік ресурстарға
қажеттілік уақытында көп әсер етпек. Осылайша, салықтық қолдау саясатын осы
даму кезінде және болашақта мынандай формаларын қолданған пайдалы:
сальщык; каникулдар шағын бизнес тіркелгеннең аумақтық және салалық
ерекшеліктеріне байланысты бес жылға дейін салықтан босату;
бюджетке есептелген аударымдар, дифференсацияланған ставканың
төмендеуі;
қайтарымдылық негізде салықтық несие беру.
кәсіпкерліктің дамуы үшін, кәсіпкерлер заң шығарушы және орындаушы
биліктер деңгейінде өз сұрауларын қанағаттандыру үшін әр түрлі кәсіподақтар
мен бір бірдестіктерге бірігіп, өз құқықтарың қорғауы керек Мұндай
кәсіпорындар жобалық құжаттар дайындауда, заң шығару процесінде, әсіресе
Шағын бизнес жайында қатысулары керек. шағын және орта бизнесті дамыту
басымдылықтары кешенді түрде мемлекетпен жүргізіліп отырған аумақтық,
ішкі экономикалық, өнеркәсіптік саясаттары бір түбірден шығуы керек.2
Және де шағын және орта бизнестің іс-әрекетін жедел түрде қайта
бағытталуын, делдалдық әрекетпен қарастыру керек. Оның потенциалын
өндіріске, тауарлар мен қызметтер көрсету бағытына бұру керек.
Ал, шағын кәсіпорындардың мемлекет қажеттіліктерін қанағаттандыратын
өнім өндіру, өткізу процесіңдегі игіліктерді мемлекет барынша Шағын бизнес
тарапына бұру керек. Бұл ретте мемлекеттің қажетіне керекті өнімді
өндіргіш шағын кәсіпорындар, яғңи оларға белгілері минималды квотаны
бекіту, оларға осы қызмет пен өнім түрін өткізуге кепіл береді.
Жоғарыда айтылғандарға орай, шағын бизнестің қаржылық фундаментін
қалауда үлкен көмек көрсету керегі айқын болып отыр. Бұл шағын және орта
бизнеске қолдау көрсететін қорлардың негізгі қаржылық ресурс ретінде одан
әрі жетілдіріп дамуын мүмкін қылады. Осыған орай шағын және орта бизнесті
қолдау әдісі ретінде әр түрлі кепіл мен кепілдеме несиесі бойынша,
банктік емес капиталдың резервтерінде мёнді болмақ. Бұл ретте шағын
кәсіпорындар өзара несиелеу бірлестіктерін құруға болатыны белглі. Бұған
дәлел ретінде 1996 жылдан бастап Қазақстан Республикасы Үкіметі шағын және
орта бизнесті қолдау саясатында холдингтік компанияларды
демонополизациялауын жалғастырды. Тұтынушылар құқығын мемлекеттік қорғау
концепциясы мен бағдарламасы құрылды. Республикалық шағын бизнес
орталықтарын құру алға қойылып отырғаны белгілі.
Кәсіпкерлік дамуының дэрежесі жетілген немесе жетілмеген болуы мүмкін.
кәсіпкерлік қызмет нарықтан шығады, ол нарық қатынастарының сипаты мен
көлеміне байланысты. кәсіпкерлікті өркендетудің жағдайларын жасауда
жоғарыда айтылғандай бэсекенің орны ерекше. кәсіпкер үшін шаруашылықты
жүргізу - осылайша бэсекеге түсу, өндірісті ұйымдастыра отырып, ол
бәсекелік күреске әзір болуы қажет, сондай-ақ нарықтың қоғамдық
қажеттілігіне сай келмейтін өнім мен қызмет түрін артығын қиып түсуге әзір
брлуы кер.ек, Кез - келген меншік түрі соның ішінде мемлекеттік те
прогресс жолына шыға алады. Сонымен қатар кез келген меншік түрі соның
ішінде жеке меншікте прогресстің күшті стимулы болады, егер ол жасампаз
бэсекеге жол ашса.
Күшті нарықтық экономикасы бар елдер тэжірибесі көрсеткеніндей, еркін
бэсеке жүйесін реттелетін экономика деуге болады. Ол мемлекетсіз жұмыс
істей алмайды, өйткені мемлекет ақша ұсынысын ұйымдастырады, ұжымдық
қажеттіліктің бөлігі ретінде өтемдер береді, нарытқық мінездердің тиімсіз
жақтарын тежеп, олардың болуына жол бермейді.
Нарықтық экономика үш түрлі күрделі ауруға қарсы түра алмайды. Олар
монополизм, инфляция және іскерлік қабілеттің төмендеуіне. өзінің ішкі
резервтері арқылы оларға қарсы тұруы қиын. Егер мемлекет бұған араласпаса,
бұл аурулар асқынып, елге, қарапайым халыққа әлеуметтік және экономикалық
Райханұлы.Н.Шағын кәсіпкерлік:-Ақиқат.-2001.№7.-52-57 бетзардаптар
шектіреді. Кейнешіл теоретиктер өздерінің саяси ұсыныстарында инфляцияның
зардаптарына тиісінше көңіл бөлмегенінен, 70-ші жылдардағы инфляцияны
күшейтті, ал нарықтық жүйенің бұған күш- қуаттары жетпеді. Ол үшін
мемлекеттік реттеуді реформалау, 80-ші жылдардағы консерваторлардың күшті
дёрілері қажет болды. Мемлекеттің нарықтық экономикаға араласуының басты
белгілері осындай.
Егер, мемлекет ақшаны нарықтық экономика жібергенінен артық шығарса,
онда ол қандайда ізгілікті мұрғаттарды басшылыққа алса да, нарықтық
процестердің бүзылуына, өндірістің тиімділігінің төмендеуіне әкеліп соғады.
Міне, осылайша мемлекет өз функцияларын атқару арқылы, елдегі нарықтық
экономика саясатын алға жүргізуші болып, және өзінің экономикалық
саясатының басым бағыты - шағын және орта бизнесті, кәсіпкерлікті дамытуда
алатын орны ерекше.
Республикамызда шағын және орта бизнесті қолдау саясатын жоқ деуге
болмайды. Қайта мемлекет тарапынан көптеген заң жүзіндегі к;олдаулар
көбеюде. Осы ретте шағын бизнесті тэуелсіз түрде жұмыс жасауға ықпал ететін
шағын кәсіпкерліктің субъектілерінің ассосацияларға бірігуі орын алады. Осы
ассосациялар нарықтық экономиканың қатаң бұрылыстары мен толқуларын біріге
жеңу мақсатында құрылады. Мысал ретінде, Алматы қаласында құрылған Алматы
Кэсіпкерлерінің ассосациясының АКА жұмысын атап өтуге болады. Бұл
мемлекеттік емес ұйым және ол шағын және элсіз кәсіпорьщдарды
дентеграциялау мәселесін алдына қойып ртыр. Айта қету кереқ, АКА бизнес
жоспар құрып, құқықтық, қаржылық, салықтық мәселелер бойынша көмекке келуге
эзір. Ия, бұл дай интеграция формасы жақсы қаржыландырылатын, пайдалы
заказдар орындалуында шағын және орта бизнестің күш-қуатын біріктіру кең
өріс алады деген сенімге арттырады. Қазақстан үшін кәсіпкерліктің өміршең
формасы франчайзингті дамыту қолға алынуда. Мұның түбірінде шағын
кәсіпорындардың бәсекелестікке сай тауар, еңім өндіруі жрлыңдағы күщтерін
ірі де тәжірибелі донор жаныңда жүзеге асыру жеңілдірек болып келеді. АҚШ-
та және тағы да басқа экономикасы дамыған елдердегі еншілес кәсіпорындардың
мүндай формаларда бірігуі, бұл істің Қазақстан жағдайы үшін де дәл келуін
көрсетіп отыр.
Республиканың экономикасын тұтастай алып қарасақ, оның өндірісті
басқару құрылымында сапалық тұрғыдағы үлкен өзгерістер болып жатқанын
байқауға болады. кәсіпкерлік алғырлық, пысықтық қабілеттердің шынығуына
жағдай жасайды. Онсыз толыққанды нарық экономикасының болуы мүмкін емес
екенін бірте-бірте түсіндік. Сондықтан қазіргі кезде өз ойлау қабілеті мен
еркіндігін мол пайдалана алатын кәсіпкерлікке назарды баса аудармасқа
болмайды. Шағын бизнес әлеуметтік-экономикалық мэселелердің бірқатарын
шепіеді. Яғни, кіші кәсіпкерлік арқылы экономиканың бірден-бір шешуге
талпынған мэселесі жұмыссыздықпен күресу де, шағын бизнестің көмегімен
жүзеге асырылады. Және шағын бизнестің дамуы тауарларды өндіруді ұлғайтуға
және қызмет көрсету аясын дамытуға жол таппады. Сонымен қатар, жоғарыда
аталғандай 1997 жылдың 18-ші маусымында шыққан Шағын кәсіпкерлікті
мемелекеттік қолдау туралы заңда шағын бизнес түлғаларынтіркеу процедурасы
барынша оңайлатылмақ. Жарғылық капиталға қойылатын талап та жеңілдетілді.
Мысалы, бұрын заңды тұлғаны тіркеу үшін кәсіпкерлер ақша мен уақытын
шығындап, 10-12 түрлі құжаттар жинауы керек болған. Ал жаңа заң бойынша
тэртіп ыңғайлы. Бекітілген үлгі бойынша өтініш тек Әділет Баскармасына ғана
көрсетіледі. Бекітілген жарғының біреуі бойынша жұмыс істеуге келісім
беріледі және тіркеу үшін екі есе төлем көрсеткіші бойынша салық төленеді.
Үш күн ішінде Әділет Басқармасы кәсіпкерге тіркеу куәлігін және
статистикалық орган карточкасын және салық инспекцияларына қажетті
мэліметтерді беруге белгілері.
Шағын кәсіпкерліктің дамуы Республиканың барлық азаматтарына қатысы
бар күрделі эрі көп қырлы іс. Оңтайлы қаржы институттарын қүрмайынша шағын
бизнесті қолдау, оған дэнекер болу мүмкін емес, өмір көрсетіп тұрғандай
кәсіпкерлікті қолдау және дамыту жөніндегі бұрынғы мемлекеттік қор
қызметінің басты қателігі оның қаржысының шенеуліктік құрылым арқылы
бөлінуінде еді.
Республика Президентінің Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және
оның дамуын жеделдету жөніндегі шаралар туралы Жарғы материалдың өнім
өндірумен айналысатын кіші кәсіпкерлік субъектілеріне салық және кеден
салымдарына байланысты жеңілдіктер беруді көздейді. Экологиялық тұрғыдан
қолайсыз және бару қиын шалғай аудандарда өнім өндірумен айнальісатын шағын
кәсіпорындарға аумақтық жеңілдіктер жасау - олардан салық жинау, ауылдық
жерлерде өнім өндірумен айналысатын және сол жерде жұмыс орнын құруды
мақсат ететін шағын кәсіпорындарды салықтан мүлдем босату қарастылырылған.
Олай болса заңдық база оған қоса жеке және шағын бизнестің дамуына мемлекет
тарапынан көмектесу әсіресе өндіріс саласындағы шағын кәсіпорындардың
ілгерілеуіне, өрге басуына жол ашады.
Іс жүзінде экономиканың мемлекеттен тыс секторының құрылуының бірінші
сатысы 1988-ші жылдардан басталады. 1990-шы жылға дейін елде 15000
шамасында кооперативтік кәсіпорындар мен ұйымдар жұмыс істеді. Олардың
құрамында 300000 астам адам қызмет істеді. Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік Статистикалық комитетінің мәліметтері бойынша коопертивтік
ұйымдардың құрылыс саласында жалпы санының 31,4 % жұмыс жасайтын бөлігі
болған. 12 % тү.тьщу тауарлры өңдірісі саласында. Ауыл шаруашылығында 10,6
%. Қазақстан Республикасында кооперативтер қызметтер мен тауарлардың 25,5 %
өндірді. 1990-1995 жылдар аралығында кооперативтер саны 15000-нан 2000-ға
дейін, яғни 7,5 есеге қысқарған. Сонымен қатар, бұл кезде кіші
кәсіпорындар қарқындап жеделдете дамыды. Бұл ең алдымен кәсіпкерліктің
үлгісі мен бағытын айқындайтын салық саясатының ролімен түсіндіріледі. 1995
жылдың басында шағын кәсіпорындардың саны 18300-ге жетті. Оларда шамамен
150000-ға жуық адам жұмыспен қамтамасыз етілген. Олар 1995 жылы шамамен
14,9 миллиард теңгенің өнімін өндірген. Егер, 1992 жылы кооперативтер шағын
кәсіпкерліктің 13 құраса, 1997 жылдың басында Қазақстанда 117348 кіші
кәсіпорын тіркелді. Олардың тек 96671 ғана жұмыс істейді. Салалар бойынша
алсақ, 11,6% өнеркёсіпте, 30,4 % ауыл шаруашылығында, 16,3 % сауда мен
қоғамдықтамақтандыру саласында, 9,7 % коммерциялық кәсіппен айналысқан
болса, бүгінгі тағда бұл мәліметтер сауда коммерциялық бағыттағы іс-
әрекеттің күрт өсіп кетіуіне әкеліп отыр. Келтірілген мысалдар жалпы
республикада шағын кәсіпкерлік пен орта бизнестің пайда болу процесі жүріп
жатқанын көрсетеді. Экономиканың мемлекеттен тыс секторларының дамуына жол
салған кооперативтер орнына Шағын бизнес келді. Ең бір өкініштісі шағын
бизнесте жиналған қаражат өндіріс пен оның инфрақұрылымын дамытуға емес,
тұрақты валютаға айырбастауға жрісалады.
Жоғарыда айтылғандай қалыптасқан құқықтық ортаның шағын бизнеске
тигізетін келеңсіз ыкдалы, біріншіден заңдылық дёйексіздігінен көрініс
табады. Өйткені шағын кәсіпкер қызметінің ереже тәртібі, эсіресе салық салу
мен сыртқы экономикалық саласында тым жиі өзгерістерге ұшырап отырады.
Екіншіден, заңдылықта елеулі олақылықтар бар. Айталық, меншіктің барлық
түрлерінің теңдігіне және жеке меншіктің қорғалуына құқықтық кепілдік өте
осал. үшіншіден, шағын кәсіпорындармен көрестілетін шенеуліктер зардабы өте
орасан әр түрлі өрт сөндірушілер, полиция, әкімшілік, салықтық органдардың
бюрократтылығы. Жалпы алғанда шағын және орта бизнестің әлі де болса
қолайсыз әлеуметтік экономикалық ортада, халықтың жоғарыда аталған топтары
тарапынан ұнатпайтын, ықыласы да немқұрайлы ахуалда, яғни күрделі
жағдайларда жұмыс істеп жатыр.
Жапондық мамандардың есептеуінше, екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі
кезеңде бұл елдің әлемдегі ең бай елдер қатарына қосылуына бірден-бір
ёсер етуші фактор - шағын және орта бизнестің дамуы. Дамыған елдердің
көпшілігінде экономикалық өсудің шешуші бір факторы - шағын және орта
бизнесті жан-жақты дамыту болып табылады.
Шағын және орта бизнестің бәсекелістік ортада өмір сүруі, Отандық
жоғары монополизацияланған экономика үшін ең маңызды құбылыс болып
табылады. Үлкен кәсіпорындарға қарағанда екінші жағынан ірі бірлестектердің
монополиялық позициясын жоюшы ретінде күшті бәсекелес ретінде түсе алады,
оның себебі, Шағын бизнес тар мағынада маманданып, өзінің өнім өндіру
процесіне жаңа техника, технологияларды қолдануына болады. шағынжәне орта
бизнестің нарықтық қатынастарды және әлеуметтік келеңсіздіктерді жұмсартуда
алатын орны бөлек. Нағыз Шағын бизнес орта класстық қалыптасу проблемалары
ның фундаменті бола отырып, элеуметтік дифференциялауға экономикалық
тенденциясын бұрады. Осылайша шағын және орта бизнестің осындай және тағы
басқа қасиеттері жалпы экономиканың дамуына, оны реформалауының бірден-бір
ажырамас бөлігі болады. шағын және орта бизнестің дамыуна тежеу қоятын
бірден-бір факторлар елдегі экономикалық жағдай, қаржылық тұрақсыздық және
несиелік жүйенің дұрыс жұмыс жасай алмауы болып табылады. Қазақстан
Республикасының ¥лттық Банкінің қайта қаржыландыру ставкасы соңғы жылдары
төмендеп отыр 1996 ж. қазан айында 35 % болса, ал қазір 8 %. Және де
батыстан келетін шағын және орта бизнесті нессиелеуді пайдаланғаны
жөніндегі тиімділік анализі жүзеге асырылған. Бағдарлама бойынша да, оның
мақсатты пайдаланғаны туралы мэлімет беретін жүйенің жоқтығы.Қазіргі
жағдайда шет елден келетін шағын және орта бизнесті көтермелеу мақсатында
капитал ағымын байқауға болады. Бірақ та бұл жобаларды инвестицияны тікелей
экелетін біріккен кәсіпорындар арқылы жүзеге асыру керек сияқты. Олар, яғни
біріккен кәсіпорындар өздеріне ірі, Шағын бизнес түрінде де жұмыс жасай
алады. Тәжірібе көрсеткендей біріккен кәсіпорындар өндірісті прогрессивтік
ұйымдастыру, ноу-хау еңгізу, бәсекелестікке сай өнімдерді шығаруда олардың
тәжірибесі болады. Сондықтан, Шағын бизнес негізінде біріккен
кәсіпорындарды экономиканың барлық салаларында кздэу қажеттілігі туғандай.
Кәсіпкерліктің жылдам дамуы әсіресе шағын және орта бизнестің кең етек
алуы, ең алдымен нарықтық инфраструктура элементтерін дамыту мен құру,
шаруашылық субъектілеріне жан-жақты қызмет көрсету түрлерін көбейту,
олармен өндірілген өнімді сату, өткізу процесін мейлінше жеңілдету,
шикізатқа қол жеткізу мүмкіндігін арттыру, кәсіпорындардың сенімділігін
арттырып, әрекет етудің тиімділігін көтермелеу арқылы жүзеге асады.
Нарықтық инфрақұрылымның пассивті ролі шағын және орта бизнестің дамуын
тежейтін фактор болып табылады. Оның арқасында шағын бизнес үлкен
өндірістік шығындарға батып, бэсекелестікті төмендетеді. Осы нарықтық
инфрақұрылымның төмен деңгейде ұйымдастырылуы шағын кәсіпорындардың ірі
кәсіпорындармен бэсекелесу позициясына кері әсер етеді.
Республикадағы дағдарыс Шағын бизнес субъектілерінінің мемлекеттік
тіркеуден өте салысымен-ақ жұмысының тоқтап қалуы, тіпті жабылуына да әсер
етті. Ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін орындауды қамтитын
бизнестің ел үшін маңызды сферасының тоқтап қалуына да экеледі. Осы ретте
халықтың табысы болмаса, тұтыну құрылымы да әлсірейді, бар тапқан табыс тек
бірінші кезектегі қажеттіліктерді қанағаттандыруға жұмсалады.
Шағын және орта бизнестің дамуын тежейтін себептер ішінде, өндірістік
қуат потенциалы аумақтар бойынша эркелкі орналасу факторы бар, оның ішінде
жалпы шикізат өндіру сапасының басым көпшіліп нарықтық экономикалық
қатынастар формасына бейімделген. Экология, кедейшілік басым аумақтардың
болуы, жұмыс күшінің, яғни кадрлардың кәсіпқойлық дэрежесінің бүгінгі күнге
сай болмауы, эрине жалпы экономикалық қатынастарының тежелуіне бірден-бір
себепкер.
Шағын және орта бизнестің даму мәселесін қозғағанда, мемлекет
тарапынаң теқ заңдар мен нормативтік ақтілерді шығарьш қаңа жағдайларды
қолға алу керек. Республиканың азаматтарының жеке меншіктік құқық механизмі
жеткілікті жасалмаған және олардың нарықтық қатынастар жүйесінде өз
орындарын анықтау бостандығы мен оны өзі өз бетімен шешу құқықтары
жасалмағандығын айта кеткен жөн.
Нарықты экономиканың ең негізгі талаптарының бірі шағын бизнесті
қолдау арқылы азаматтардың мемлекеттен тәуелсіз болып, өз күндерін өздері
өндірісті, өздері көіркейтіп, одаң табыс алу, барлық экономикаындаға кеткен
өркениетті елдер экономикасының концепциясы болып табылады.
1.2 Шағын бизнес ісінің экономикалық сипаттамасы .
Экономикалық өсу және құлдырау кезінде, жаңа жұмыс орындарын ашу мен
қысқарту кезінде шағын кәсіпкерлік жұмыссыздық проблемасын бәсендетеді.
АҚШ–тын шағын бизнес дамуы мысал көрсеткендей, шағын бизнес сыртқы ортамен
өзгеруіне тез бейімделеді. АҚШ сауда министірлігінің иновациялық сипаты
елдің экономикалық өсуіне 20 -25% -ге дейін үлес қосады.АҚШ –та ШАҒЫН
бизнес тұрақты түрде мемлекеттік қолдануға ие.Әр түрлі мемлекеттік
реттеулер мен қолдау шаралары құқықтық бұзуға негізделеді. Солардың
бірі,шағын бизнес проблемалары мен екі комитет айналысады. Федерациялқ
деңгейде шағын бизнес әкімшілігі қызмет атқарады. Әкімшіліктің басты
функциясы -шағын бизнесті жан –жақты қолдау.
АҚШ –та шағын бизнес қоғамда кәсіпкерлік бәсекелестік атмосферасын дамытуға
үлкен үлес қосады.
Мемлекет тарапынан болатын шектеулер кәсіпкерліке кедіргі келтіреді.
Сондықтанда АҚШ когресі шағын бизнеске тікелей бақылау жасайды. Конгрес
шағын бизнесті қолдау және дамыту мақсатында бірнеше программа жасады.
- бюджеттен тікелей дотациялау;
- мемлекеттік тапсырыстарды біз үшін шағын кәсіпорынға орналастыру;
- шшшағын бизнеске несие беру кезінде мемлекеттік кепілді қолдау .
- Шағын бизнеске салықтық жеңілдіктер беру.
Негізгі бағдарлама бұл инкубаторлық бағдарлама. Инкубаторлы
ол–университеттер, компаниялар, федералдық орындар, штаттық басқарламалар
жанында құрылатын ұйымдар . Бұл ұйымдардың негізгі мақсата–жаңа
кәсіпкерлерге жан-жақты көмек көрсету болып табылады. Себебі көптеген
кәсіпкерлер өз ісің бастағысы келгенімен, мүмкіндігі жоқ, осындай
кәсіпкерлерге инкубациялар көмекке келеді. Қойылған мақсатқа, қаржылндыру,
көзіне байланысты инкубациялық: фирмалық, университеттік, жекеше болуы
мүмкін.
Инкубаторларды қаржыландырудағы мақсаты:
- Инкубатор клиентінің табысына ортақтасу;
- Жеке тұлғалардан арендалық төлемдер алу;
- Жаңа жұмыс орындарын ашу .
Сауда палаталары да инкубаторларды қаржыландыруға қатысады. АҚШ –та шағын
кәсіпорындар эканомикада жетекші рөл атқарады. Сондықтанда федералдық,
штаттық басқару орындары шағын және орта бизнесті дамуына барылық жағдай
жасап жатын.
АҚШ экономикасыда олар барлық техникалық прогресс саласында жататын барлық
жаналықтарды жасауды, игерудің және өндіріске енгізудің тең жартысына
жуығы қамтамасыз етеді.
Жапония, үлкен тәжірибеге ие болып отыр.Жапонияда шағын бизнеске ерекше
назар аударады. Себебі шағын бизнесті дамыту арқасы жапония соғыстан
қираған елден жоғары техналогиялық дамыған елге айналады.
Жапонияның халық шаруашылығындағы шағын және орта бизнес субьектілерің
саны, тауар айналымы басқа секторлар мен салыстырғанда саны алдынғы қатарда
тұр.
Дәсүр бойынша әрбір ірі корпарация өз жанында бірнеше шағын кәсіпорын
құрады. Бұл кәсіпорындар бос кәсіпорындарға тәуелсіз болады және өздерінің
ұйымдық құрылымың жасайды, жаңа өнімдерді шығара бастайды. Жапонияда шағын
кәсіпорындар үлесіне: Өндірістің өнімің 50% -зы, көтерме сауда 60% -зы.
Еркін нарықты бәсеке шағын кәсіпорындарға сыртқы ортаға бейімделуіне
көмектеседі. Мұндай жағдайда мемлекеттік орган шағын кәсіпорынға құрал
жабдықтарды жаңартуға техналогияны жақсартуға, өнімге деген сұранысты
дамытуы көмек береді. Жапонияның шағынбизнесті мақсатты түрде бюджеттен
қаржыландыруды,әрбір министірлерін ,әр ведомство өз шығындар бюжетіне шағын
бизнеске жұмсайтын қаржыны кіргізеді. Шағын және орта кәсіпорындарға
женілдетілген салық мөлшерлемесі қолданылады.
Жапония шағын және орта кәсіпорындар ЖҰӨ 73% -ына ие болып отыр.
Экономиканы құрылымдық қайта құру үшін шағын бизнесті дамыту маңызды
мәселе. Ресей Федерацяынан экономиканың бұл секторын дамыту мақсатында
бірқатар экономикалық шаралар жасалып , жүзеге ырылды .
1995 жылы Ресей Федерацясында Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау туралы
заң қабылданды . Бұл заң бойынша жаңадан құрылған кәсіпорындар 2 жылға
дейін табыс салығын төлеуден басталады .
Шағын бизнесті қолдаудың Федералдық Қоры арқылы әр түрлі жобалар
қаржыландырады.Бұл қорға федералдың меншіліктегі кәсіпорындарды
жекелендіруден түсетін қаржының 5 % келіп түседі . Федералдық Қор арқылы
шағын кәсіпкерлікті қаржыландыру жүйесі екі қағидаға негізделген:
- Федералдық Қордан жұмсалатын әрбір рубльге аймақтардан да бір рубль
жұмсалуы керек . Қаржыландыру өкілетті банктер арқылы жүзеге асады
- Қаржыландыру өкілетті банктер арқылы жүзеге асады
Кәсiпкерлiк қызметпен айналысатын азаматтар ссуда алу үшiн банкке
өтiнiш және басқа да қажеттi құжаттар тапсырады.Қысқа мерзiмдi ссудалар
шикiзат, материал, жартылай дайын өнiм, құрал-жабдық сатып алуға және жалға
алынатын мұлiк құнына 12 айға дейiн берiледi. Одан ұзағырақ мерзiмге (3
жылға дейiн) ссудалар кәсiпкерлiктiң өндiрiстегi бағытына қарай қымбат,
кұрделi техника және басқа да мүлiк сатып алуға берiледi. Несие келiсiмi
және кәсiпкермен заңды тұлға болып құрылуы немесе құрылмай арнайы форма
бойынша жасалады.Ссудалар ссудалық шоттан тауарлы-материалдық құндылықтар,
басқа да мүлiк құнын төлеуге берiледi. Нотариалды түрде рәсiмделген
құжаттары болған жағдайда ссудалар кәсiпкерлерге азаматтардың салым
шоттарына сатып алынатын тауарлар құнын төлеуге де берiледi. Кәсiпкерге
нақты қолма-қол ақша шығыс кассалық ордерiмен де беруге болады, егер оны
алу себебi негiзделген болса. Кәсiпкер алған ссудалар мерзiмдi
мiндеттемелермен алған құннан бастап белгiлi бiр өтеу мерзiмдерiн банк пен
клиенттiң келiсiмi бойынша белгiленедi.[1,16б]
Мерзiмдi мiндеттемелерде тисiтi айдағы он күндiк ссуда өтелуге тиiс
мерзiм көрсетiледi (мысалы, әр айдың 1-нан 10-на дейiн). Ссудалар бойынша
төлемдер мiндеттемелерге сәйкес есеп шоттары арқылы, банк кассалары арқылы
қолма-қол ақшамен, сонымен бiрге байланыс орындарымен халық банкiлерi
арқылы аударымдардың көмегiмен жүргiзiледi. Соңғы орындардың көмегiмен
жүргiзiлген төлемдегi құжаттардың екiншi бетiндегi талонда қаржылар ссуданы
және сыйақыны төлеуге арналады деген белгi болады. Қарыз алушылар сонымен
бiрге қарызды өтеу үшiн өз қаржыларын банкте ашылған салымдар шотынан да
аудара алады. Мерзiмдi мiндеттемелер бойынша 10 күн аралығында ссуда
өтелмесе мерзiмi ұзартылған ссуда шотына ауыстырылады. Ссуданы мерзiмiнен
бұрын өтеу қажеттiлiгi туындаған жағдайда банк қарыз алушыны, кепiлдiк
берушiлердi хабардар етiп отырады. Банк белгiлеген мерзiм iшiнде
аталғандардың бiрi суданы өтеуге өз қаржыларын аударуы тиiс.
Мерзiмiнде өтелмеген ссудаларды өндiрiп алу, сонымен бiрге ссуданы
мерзiмiнен бұрын қайтарып алу сот шешiмi немесе нотариалдық атқару қағазы
бойынша өндiрiп алынады.
Мерзiмi өтiп кеткен ссудалар:
- нотариалдық кеңселердiң атқарушы қағаздарын қысқа жазба бойынша кепiл
болушыдан даусыз тәртiпте өндiрiп алынады;
- жалпыға бiрдей белгiленген тәртiпте кепiлдiк берушiден;
- Қазақстан Республикасының заңдарында немесе келiсiм шартта белгiленген
тәртiпте қарыз алушыдан кепiлге қойылған мүлiктi сату арқылы өндiрiп
алынады.
Атқарушы қағаздағы белгiнi алу үшiн нотариалдық кеңсеге: несиелiк
келiсiмнiң мерзiмдi мiндеттеменiң түпнұсқасы, кепiл болушы құжатының
көшiрмесi, қарыз алушының жеке шотынан үзiндiсiнiң екi данасы берiледi.
Оның бiр данасы атқарушы қағаздағы қысқа жазбасымен банкке берiледi,
екiншiсi нотариалдық кеңсенiң iс қағаздарына тiркеледi. Кәсiпкердiң өнiмiне
байланысты оның құқықтары мен мiндеттемелерi мұрагерге өтедi. Қаза болған
кәсiпкердiң атына ашылған шот мұрагердiң атына қайта ашылады. Мұрагер, заң
жүзiнде мұрагерлiк құқығына ие болған соң банкке: өз атына шотты қайта ашу
туралы өтiнiш, мұрагерлiк құқығына ие болғаны туралы куәлiктiң нотариалды
түрде куәландырылған құжаттың көшермесiн, мерзiмдi мiндеттеме және кепiл
болушы құжатын тапсырады. Банк қарыз алушының қазасынан кейiнгi алты ай
аралығында өзiнiң талаптарын мұрагерлерiне, аманатын орындаушыларға қойып
немесе мұраға қалған мүлiкке деген талапты сотқа көрсетуi тиiс.[2]
Шағын және орта бизнес түсінігінің мәнін ашпас бұрын, алдымен оның
қалыптасу көздерін анықтап алу керек. Экономикалық теорияда кәсіпкерліктің
алғашқы анықтамасына қатысты қайшылықтар бар. Көптеген теоретиктер
кәсіпкерліктің шығуын француз экономисі Р.Контильион (18ғ) есімімен
байланыстырады, ол кәсіпкерлікті сипаттайтын функйионалдық негізі ретінде
тәуекелділікті ұсынады, яғни кәсіпкерлік-тәуекелділікпен байланысты болып
келетін адамдардың қызметі. Бірақ соңғы уақытта кейбір теоретиктер әйгілі
араб ойшылы Ибн-Кальдунның кәсіпкерлік теориясын ұстанады, касб түсінігі
негізгі құраушы категория деңгейіне дейін көтерілген. Кейбіреулері болса,
шағын бизнес барлық ежелгі мәдениетте дамыған деп тұжырымдайды. Бұл істе
арабтар, вавилондықтар, египеттіктер, иудилер, гректер, финикшілер және
римдіктер ерекшеленген. Мұнын дәлелі тұтынушылар мен кәсіпкерлерді қорғауға
бағытталған Хамураппи заңдары болып табылады. Қазіргі уақыттағы алдынғы
қатарлы ғылыми-техника дамудың теоретигі Кристофер Фример және менеджмент
теоретигі Питер Друпердің айтулары бойынша кәсіпкерліктің кезектілік
теориясынан ұсынған, оны алғаш зерттеген Иозеор Шулепеттер болып табылады.
Теорияның мәні келесіде, кәсіпкерлік-экономикалық дамуда қозғалтатын
өзіндік элемент. Сонымен, қазіргі ұрпақ теоретиктеріне кәсіпкерліктің
алғашқы пайда болу төңірегіндегі сұрақтарын бірнеше рет қарастыруларына
тура келеді, бұл бір қатар экономистер мен студенттерді дұрыс емес бағытта
талқылауды қорғайды. Одақтық Республикалардың тәжірибесінде экономиканы
құрамдас элементтерге шартты бөлудің дәстүрлі жүйесі кеңінен қолданылған,
ол халық шаруашылығының даму бағытын және заңдылығын жан-жақты танып
білуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жаңадан қаклыптасқан мәселелерді өз
кезеңінде байқауға және олардың жедел шешілуі бойынша шаралар қолдануға
мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта нарықтық қатынастар жүйесінде кәсіпорындар келесідей
айрықша ерекшеліктерімен сипатталады, мөлшері, жұмыс істеушілер саны, қай
салаға жататындығы, негізгі және айналым қорларының құны, шығарылатын өнім
көлемі. Сонымен кәсіпорындардың үш түрін бөліп көрсетуге болады: ірі, орта
және шағын. Олардың кешені бірін-бірі толықтыра отырып, экономиканың тұтас
ағзасын құрайды.
Ірі кәсіпорындар – нарыққа негізгі өнім шығарушылар болып табылады. Ірі
кәсіпорындар – эконамика қаңқасы, экономикалық тұрақтылықтың базисі.
Шағын және орта кәсіпорындар, үнемі жаңарып тұратын номенклатурасымен және
ассартиментімен, аз ғана партияда өнім дайындау, шектеулі тұтынушылар
жағдайында елеусіз материалдар мен шикі затты қолдану қажет болған жағдайда
пайда болады. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz