Ұлы Отан соғысы жылдарындағы депортация

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе
1. Негізгі бөлім

а) Ұлы Отан соғысы қарсаңындағы қазақ даласына өзге ұлт өкілдерінің күшпен қоныстандыру.
ә) Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанға еркінен тыс қоныс аударылған ұлт өкілдері және олардың тағдыры.
б) Депортациаланған ұлт өкілдерінің соғыстан кейінгі тағдыры
2. Қорытынды

3.Пайдаланылған әдебиеттер

Сталиндік тоталитарлық әкімшіл-әміршіл басқару жүйесінің ең үлкен қылмысының бірі - түрлі ұлт өкілдерін күштеп жер аударғандығы. Ұлы отан соғысының уақытысында өзге ұлт өкілдерінің қазақ жеріне өте көп мөлшерде қоныстанған кезеңі болып есептеледі. Жиырмасыншы жылдардың аяғынан бастап, әсіресе “Ұлы Отан соғысы” жылдары 1931-1932 жж. ашаршылық пен 1937-1938 жж. қанды қырғыннан кейінгі халық санының күрт төмендеуіне байланысты жұмыс қолы жетіспейді деген желеумен Қазақстанға он беске тарта ұлт өкілдерін күштеп қоныстандырғаны белгілі. Атап айтатын болсақ, олар: кәріс, неміс, шешен, ингуш, қалмақ , татар, болгар, қарашай, күрд, грек, мешхеттүріктері, грузин, армян, поляк, эстон, латыш, литван секілді “Одақ” үшін сенімсіз деп табылған ұлттар еді.
Қазіргі тарих ғылымының маңызды міндеті, кеңес өкіметі кезінде жазылған Қазақстан тарихы туралы зерттеулерді сол кездегі ресми идеологияның бұрмалауынан толықтай тазарту болып табылады. 1930-1940 жылдары Қазақстанда үстемдік құрған тоталитарлық жүйе жаңа ғылыми-теоретикалық тұжырым мен жағдай позициясында ұқыпты түрде қайта қарауды қажет етеді. Осыған байланысты депортацияланған халықтардың тарихындағы биліктің тоталитарлық режимін жан-жақты зерттеу мәселесі тек ғылыми-танымдық жағынан ғана емес, күнделікті өмірде де маңызды. Мәселені зерттеуге ерекше мүдделілік, ең алдымен қайталауға ұрынбай, оны объективті түрде ашуға ұмтылу. Қоғам қазіргі таңда бірқатар өзгерістерді қажетсінеді, соның бірі сталинизм кезінде ұйымдастырылған қоғамның әлеуметік-эканомикалық және саяси құрылымының халықтарды депортациялауы мен саяси репрессияларының ақиқатына қол жеткізу. Бұған дейін біраз уақыт бұрын көптеген мұрғат қорлары құпия режимде ұсталғандықтан халықтарды депортациялау тақырыбы зерттеу үшін жабық болды. “Депортация” сөзінің өзі өткен ғасырдың 80-ші жылдардың ортасына дейін арнайы сөздіктерде: “қылмыстық немесе әкімшілік жазалау шарасы есебінде мемлекеттен жер аударару, қуу” – деп түсіндірілді. Бұл тақырыпты тоталитаризмнің асыра сілтеуімен, оның зардаптарын зерттеу Қазақстандағы сол кезеңдегі тарихи бағытты түсінуге, сыни көзбен қарауға және одан болашаққа сабақ алуға мүмкіндік береді. Ол жайында президентіміз Н.Ә.Назарбаев: “қазіргі өмір сүріп отырған ұрпақтың адами парызы және қасиетті міндеті, біздің әкелеріміз бен аталарымыздың тоталитарлық режимнің езгісінде өмір сүрген қиын жылдарын ұмытпау. Ол осы тарихи зұлматты қайта қайталамас үшін қажет” – деп 1997 жылғы желтоқсандағы Республиканың тәуелсіздік күніне және Ақмоланың Қазақстанның астанасы болып жариялануына арналған салтанатты жиналысындағы баяндамасында айтып өтті. Тақырыптың тағы бір мәні, оны зеттей отырып қазіргі Қазақстанда өмір сүріп отырған ұлттар мен этникалық топтардың қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өміріндегі әртүрлі деңгейлерді сараптауға мүмкіндік туады. Қазақстан Республикасының көп ұлтты халқының азаматтық келісімді, халықтық бірлікті нығайтудағы мақсатына қол жеткізуге септігін тигізері сөзсіз.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы депортация

Жоспар

Кіріспе
1. Негізгі бөлім

а) Ұлы Отан соғысы қарсаңындағы қазақ даласына өзге ұлт
өкілдерінің күшпен қоныстандыру.
ә) Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанға еркінен тыс
қоныс аударылған ұлт өкілдері және олардың тағдыры.
б) Депортациаланған ұлт өкілдерінің соғыстан кейінгі тағдыры
2. Қорытынды

3.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Сталиндік тоталитарлық әкімшіл-әміршіл басқару жүйесінің ең үлкен
қылмысының бірі - түрлі ұлт өкілдерін күштеп жер аударғандығы. Ұлы отан
соғысының уақытысында өзге ұлт өкілдерінің қазақ жеріне өте көп мөлшерде
қоныстанған кезеңі болып есептеледі. Жиырмасыншы жылдардың аяғынан бастап,
әсіресе “Ұлы Отан соғысы” жылдары 1931-1932 жж. ашаршылық пен 1937-1938 жж.
қанды қырғыннан кейінгі халық санының күрт төмендеуіне байланысты жұмыс
қолы жетіспейді деген желеумен Қазақстанға он беске тарта ұлт өкілдерін
күштеп қоныстандырғаны белгілі. Атап айтатын болсақ, олар: кәріс, неміс,
шешен, ингуш, қалмақ , татар, болгар, қарашай, күрд, грек,
мешхет(түріктері, грузин, армян, поляк, эстон, латыш, литван секілді “Одақ”
үшін сенімсіз деп табылған ұлттар еді.
Қазіргі тарих ғылымының маңызды міндеті, кеңес өкіметі кезінде жазылған
Қазақстан тарихы туралы зерттеулерді сол кездегі ресми идеологияның
бұрмалауынан толықтай тазарту болып табылады. 1930-1940 жылдары Қазақстанда
үстемдік құрған тоталитарлық жүйе жаңа ғылыми-теоретикалық тұжырым мен
жағдай позициясында ұқыпты түрде қайта қарауды қажет етеді. Осыған
байланысты депортацияланған халықтардың тарихындағы биліктің тоталитарлық
режимін жан-жақты зерттеу мәселесі тек ғылыми-танымдық жағынан ғана емес,
күнделікті өмірде де маңызды. Мәселені зерттеуге ерекше мүдделілік, ең
алдымен қайталауға ұрынбай, оны объективті түрде ашуға ұмтылу. Қоғам
қазіргі таңда бірқатар өзгерістерді қажетсінеді, соның бірі сталинизм
кезінде ұйымдастырылған қоғамның әлеуметік-эканомикалық және саяси
құрылымының халықтарды депортациялауы мен саяси репрессияларының ақиқатына
қол жеткізу. Бұған дейін біраз уақыт бұрын көптеген мұрғат қорлары құпия
режимде ұсталғандықтан халықтарды депортациялау тақырыбы зерттеу үшін жабық
болды. “Депортация” сөзінің өзі өткен ғасырдың 80-ші жылдардың ортасына
дейін арнайы сөздіктерде: “қылмыстық немесе әкімшілік жазалау шарасы
есебінде мемлекеттен жер аударару, қуу” – деп түсіндірілді. Бұл тақырыпты
тоталитаризмнің асыра сілтеуімен, оның зардаптарын зерттеу Қазақстандағы
сол кезеңдегі тарихи бағытты түсінуге, сыни көзбен қарауға және одан
болашаққа сабақ алуға мүмкіндік береді. Ол жайында президентіміз
Н.Ә.Назарбаев: “қазіргі өмір сүріп отырған ұрпақтың адами парызы және
қасиетті міндеті, біздің әкелеріміз бен аталарымыздың тоталитарлық режимнің
езгісінде өмір сүрген қиын жылдарын ұмытпау. Ол осы тарихи зұлматты қайта
қайталамас үшін қажет” – деп 1997 жылғы желтоқсандағы Республиканың
тәуелсіздік күніне және Ақмоланың Қазақстанның астанасы болып жариялануына
арналған салтанатты жиналысындағы баяндамасында айтып өтті. Тақырыптың тағы
бір мәні, оны зеттей отырып қазіргі Қазақстанда өмір сүріп отырған ұлттар
мен этникалық топтардың қоғамдық-саяси, экономикалық және мәдени өміріндегі
әртүрлі деңгейлерді сараптауға мүмкіндік туады. Қазақстан Республикасының
көп ұлтты халқының азаматтық келісімді, халықтық бірлікті нығайтудағы
мақсатына қол жеткізуге септігін тигізері сөзсіз.
Бұл тақырыпқа байланысты деректер негізінен бұрынғы КГБ-ның (НКВД)
және мемлекеттік орталық архивтерде сақталған. Архивтегі құжаттар 90-шы
жылдарға қарай ғана жарыққа шығарылып, жинақталып басыла бастады. Атап
айтсақ, Шешен-ингуштарды күштеп қоныстандыру жайлы құжаттар “Белая книга”,
кәрістердің келуі туралы “Қазақстандағы кәрістердің тарихы”, “Корейцы
Казахстана”, поляктардың қасіреті турасындағы “Из истории поляков”, қарашай
халқының қоныстану тарихы жайлы құжаттар “Карачаевцы выселение и
вазвращение” деген атаулармен жинақталып басылып шыққан. Бұлардың бәрінде
халықтарды депортациялау тарихына байланысты, бұрын құпия сақталған
бұйрықтар, шифрорамалық хаттар мен есептер және т.б. осы секілді құнды
құжаттар жинақталған.
Бұл тақырып Н.Ф.Бугай, В.С.Парсаданова, Г.В.Кан, Л.Бургарт, Н.Надиров
секілді ғалымдар Қазақстанға күштеп қоныстандырылған халықтардың жеке-жеке
тарихын жазған зерттеулері болмаса, солардың көптеп келуінен тілі, діні,
мәдениеті зиян шеккен қазақ ұлтының жоғын жоқтап жатқан ешкім көрінбейді.
Осы халықтардың ішіндегі біршама зерттелгені кәрістер тарихы. Қазақстандық
кәрістер тарихын ең алғаш рет алпысыншы жылдардың ортасында Кима Сын Хва
Очерки по истории советских корейцев деген еңбегінде жазса, сексенінші
жылдары И. Кима өзінің Советский корейскии театр, ал Г. Кима Корейцы в
братской семьие народов Казахстана деген еңбектерінде жалғастырды.
Қазақстандық кәрістер тарихын оқып білуде Ли Ухе мен Ким Ен Ун құраған
Белая книга: о департаций корейского населения России в 30-40 годах деген
материалдар жинағы үлкен орын алады. Ким Г.Н. мен Мен Д.В. “История и
кульура корейцев Казахстана” атты еңбегінде қазақстанға келген кәрістердің
түрлі шаруашылықтарға бөлінуі, оларға әр түрлі дәрежеде берілген көмектер
жайлы мәліметтер жинап талдау жасаған. Сонымен қатар әлеуметтік хал-
ахуалына да біраз тоқталған. Ал Кан Г.В. кәрістерді депортациялау жайлы
арнайы зерттеу жүргізіп, бір еңбегінде кәрістердің басына түскен зобалаңға
кейбір кәрістердің жапондарға тыңшылық қызмет етуі себепші десе, екінші бір
еңбегінде күштеп қоныстандыруға сылтау ретінде осы кездердегі шабуыл
жасаспау туралы қытай-совет келісіміне арнайы тоқталған. Бургарт Л. “Немцы
в Восточном Казахстане” атты еңбегінде Шығыс Қазақстан облысына арнайы
қоныстандырылған немістердің өмірі мен хал жағдайлары жайлы жақсы
зерттеулер жүргізген. Халықтарды депортациялау жайында көлемді зерттеулер
жүргізген ғалымдардың бірі Бугай Н.Ф. Ол қырым халықтарын депортациялау
жайлы мемлекеттік архив құжаттарын, заңдар мен бұйрықтар топтамасын және
көшіріліп әкелінген жерге орналастыруға қатысты документтерді жинақтап
бастырып шығарған. Сонымен қатар “Л.Берия-И.Сталину: Согласно Вашаму
указанию” атты еңбегін Сталин мен Берияның хаттарындағы мәліметерге сүйеніп
жазған. Ал Надиров Н. өз еңбегінде 1937-1938 және 1944 жылдары күшпен
әкелінген күрдтер жайында тыңғылықты зерттеу жүргізілген деп ойлаймын. Н.
Надировтың берген мәліметтері бойынша: республикамыздың оңтүстік(шығыс
аймағындағы Бақанас, Буденное елді мекендеріне, Қасқа Бұлақ шатқалына және
Шу бойына орналастырылған. Бұлардан басқа Т.Кульбаев пен А.Хегайдың
“Депортация “ атты еңбегінде күштеп қоныстандырылған халықтардың осы
науқанның алдындағы жағдайын баяндай келе сол кездегі тағылған айыптардың
тек жала екенін, ол халықтардың ешқандай кінәсі жоқ екенін барынша
дәлелдеуге тырысқан.
Зертеу жұмысында халықтарды күштеп қоныстандырып интернационалды дүбәра
ұлт жасаудың ең негізгі кезеңі қарастырылғандықтан, хранологиялық шеңбері
1937 – 1950 жылдар аралығын қамтиды.
Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімшеден құралған негізгі бөлімнен
және қорытынды мен сілтемелерден тұрады.

Ұлы Отан соғысы қарсаңындағы қазақ даласына өзге ұлт өкілдерінің
күшпен қоныстандыру.

Алғашқы күштеп қоныстандыру Қиыр шығыстағы кәрістерден басталды. Орыс
шенеуніктерінің арасында кәрістерге деген сенімсіздік сонау ХХ ғ. басында-
ақ пайда болған. Сол кездегі құжаттарда: кәрістер діни нанымдылық, дәстүр,
әдет-ғұрып, эканомикалық өмір жағдайындағы дүниеге көзқарасы бойынша
орыстардан бөтен, Жапония немесе Қытаймен соғыс бола қалған жағдайда оларға
сенуге болмайды- деп жазылған. 1937 жылғы тамызда Сталин елдің шығыс
аудандарының НКВД басшысы генерал Г.С.Люшковқа кәрістерге сенбейтінін,
қалайда олардың көші-қон мәселесін күшейту керек екенін айтқан. Кәрістердің
тағдыры 1937 жылдың 21 тамызында қабылданған КСРО ХКК мен БКП ОК-нің
қаулысымен шешілді. Осы қаулының бір пунктінде: қоныс аударушылардың Қазақ
КСР мен Өзбек КСР-ндегі орналасатын пункттері мен аудандарын анықтап, сол
жерлерде өз шаруашылықтарын дамытып тұрақтап қалуына жағдай жасау керек-
делінген. Корейлердің Қиыр Шығыстан жер аударылып келуінің ақиқатына
үңілетін болсақ, жоғарыдағы қаулы бойынша бұл науқан “жапон тыңшысының ”
еніп кетуіне жол бермеу үшін жасалып отырғанын көреміз. Шындығына келсек
корей мемлекеті бұл кезде Жапонияның қол астында болды. Демек, кейбір корей
азаматтарының жапондарға қызмет ететіні анық. Бұл жөнінде осы мәселені
кеңінен зерттеген отандасымыз Кан Г.В. былай дейді: “Бұл өзге халықтардың
жағдайын ойлап, сақтанбаған жеке адамдардың сатқындығының жазасы”. Байқап
отырғанымыздай ол кездегі тарихи жағдай корейлерге қолайлы болмаған. Бірақ
бұған бүкіл халықтың кінәсі жоқ қой. Қалай десек те жоғарыдағы қаулыға
сәйкес Қиыр Шығыстағы жиырма үш ауданнан Оңтүстік Қазақстан облысына, Арал
теңізі, Балқаш көлі аудандарына корейлерді шұғыл көшіру басталды. Бұл іс
қысқа мерзімде 1938 жылы 1 қаңтарға дейін аяқталу керек болды.
Қаулының 3-ші бабында “қайта қоныстанатын корейлерге шет елге кетуді
қалайтын болса, кедергі жасамау, шекарадан оңайлатылған тәртіпте жол беру”
қажеттігі атап көрсетілген. Қаулыда көшкен кезде корейлер тастап кеткен
дүние мүліктері мен артық азық түліктерінің шығынын қайтаратындығы да
көрсетілген. Бірақ өкініштісі бұлар тек қағаз жүзінде ғана орындалды.
Корейлер тек өздерімен бірге алып жүре алатын киім кешектерімен азғантай
ғана азық түлік алуға мұршалары келді. Ал шет елге кеткісі келгендер НКВД
ның қолына түсіп, өздерінің “жапон тыңшысы “екендерін еріксіз мойындауға
мәжбүр болды. Сонымен 0атар аталған қаулының кейбір бөлімдері жоғарыда
айтылған жеңіліктерге қайшы келетін. Мысалы: 6-шы бабы КСРО ІІХ “көшіруге
байланысты корейлер тарапынан болуы мүмкін қоғамдық тәртіпті бұзушыларға
және тәртіпсіздіктерге қарсы шаралар қолдану” тапсырылды. 11-шы бабы
корейлер көшірілетін аудандардың шекара бойын 3 мың адамдық шекара
әскерімен толықтыру ұсынылды. 1937 жылдың 9 қазанында Қазақ КСР Халкомы
корейлерді Қазақстанның аймақтарына орналастыру туралы қаулы қабылдады.
1937 жылғы 28 қазандағы мәлімет бойынша Қазақстанға 70 эшалон, 12
129 жанұя, 58 427 адам әкелінді, тағы да 7 927 жанұя жолда болды.
Қазақстанға барлығы 20 789 кәріс отбасысы ( 98 457 адам) күштеп
қоныстандырылды. Бұларды қоныстандыру үшін ең құнарлы жерлері бар көлемі 25
мың гектар Қаратал күріш совхозы, Қарағұл совхозы (33 мың га.), Қызыл әскер
ет-сүт совхозы, (84 399 га.) Жармухамбетов ет-сүт совхозы (128 588 га.)
Қызыл партизан шошқа совхозы (10 438 га.) және Қазалы қаласындағы
шарауашылықтар жойылып жіберілді, ондағы жергілікті тұрғындар – бұл
жерлерден қуылды. Баяғы жартас сол жартас. Әлі де сол тартып алу, әлі де
сол кемсіту, әлі де сол отарлау.
Қысқаша айтқанда керемет теңдік пен әділеттілік орнатады деп сенген
жұмысшы-шаруалар мемлекетінің әрекеті дәл осыған келгенде қанаушы-отаршыл
деп айыпталған импералистік Ресейден де асып түсті. Қазақстанның өзі күшпен
ұжымдастыру және зорлап отырықшыландыру зардаптарынан толық айығып
үлгермеген еді. Мұндай жағдайда корейлердің көшіп келуі жергілікті
жердегілерге де ауыр тиді.
Кәрістерден кейінгі ең сенімсіз деп табылған ұлт Еділ бойындағы
немістер болды. Бұл халықтың елінен қудалану тарихы 1915 жылғы Николай П-
нің жарлығынан басталады. Сол кездері жарлық бойынша біраз қудалау да
болған. Бұл идея 1937-1938 жылдары қайта көтеріліп жалғасын тапты. Екінші
дүние жүзілік соғыстың алғашқы айларындағы Германия әскерлерінің екпініне
тосқауыл қюға шамасы келмеген КСРО Қорғаныс камитеті жеңілістің
себепкерлерін іздестірді. Нәтижесінде Еділ бойындағы немістерге жала
жабылды. Фашистік германияның тыңшысы болды, Кеңес одағының жеңілуіне ат
салысты және көтеріліс жасау үшін үкіметке қарсы террорлық әрекеттерге
қатысты деп 145 адамды тұтқындады. Сол жылдың шілде айында Еділ жағалауы
АКСР на КСРО Сыртқы істер министірі В.Молотов пен ІІХК Л.Берияның келуі
Еділ бойындағы немістердің тағдырын шешті. 26 тамыз 1941 жылы БК(б)П
орталық комитеті мен КСРО Халық Комисарлар кеңесі “Еділ жағалауындағы
немістер республикасынан, Саратов, Сталинград облыстарынан немістерді
көшіру және оларды қабылдау туралы” деген құпия қаулы қабылданды. Кеңестік
әкімшіліктің жобалауынша: Еділ бойы ауданынында тұрып жатқан неміс
халқының арасында мыңдаған диверсанттар мен тыңшылар бар. Олар осы
аудандарда жарылыстар ұйымдастырмақшы. Осындай жағдайда кеңес үкіметіне
қарсы қарулы қимылдарды болдырмау керек. Сондықтан Еділ бойы немістерін
басқа аудандарға қоныс аударылуы тиіс болды. Ұзамай ақ 1941 жылдың 28
тамызында КСРО жоғарғы кеңесі приздумының Еділ бойы адандарында тұрып
жатқан немістерді қоныстандыру туралы жарлығы жарық көрді. Жарлықтың өз
күшіне енуіне байланысты 1918 жылы құрылған Еділ жағалауындағы неміс
автономиялық республикасы заңсыз түде жйылды. Нұсқау бойынша немістер жер
аударуға НКВД-ның 1 200 қызметкері, 2 000 милиционер, 7 300 қызыл әскер
жіберсе, Саратов және Сталинград облыстарындағы немістерді көшіруге НКВД
ның 250 қызметкерін, 1 000 милиционерді және 2 300 қызыл әскерді
аттандырды. 1941 жылғы күзде Еділ бойынан көшірілген 1 млн. 120 мыңдай
немістің 420 мыңы Қазақстанға орналастырылды. Іс мұнымен тынбады. Жоғарыда
аталған қаулылар мен жарлық КСРО ның басқа жеріндегі немістерге деген теріс
көзқарас туғызды. Мемлекеттік Қорғаныс коммитетінің 8 қазан 1941 жылы
“Грузия, Әзербайжан және армения республикаларындағы немістерді көшіру
туралы” қаулысын жүзеге асыру үшін БК(б)П орталық коммитеті мен ХКК 13
қазан 1941 жылғы қаулылары бүкіл КСРО дағы немістердің шаңырақтарын
ортасына түсірді. 1941 жылғы 13 қазандағы қаулыны жүзеге асыру шаралары
туралы шешімге сәйкес “Қазақстан Республикасына 47 000 неміс жер аударылды,
олар Алматы, Ақмола, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, Солтүстік
Қазақстан, Семей, Оңтүстік Қазақстан облыстарының әрқайсысына 5 000-нан,
Шығыс Қазақстан облысына 20 000 отбасы орналасты” деп көрсетілген. КСРО
ІІХК Л.Берия жер аударылған немістердің басым көпшілігін Қазақстанға
жіберуге ынталы болған. Оларды осында мүлде тұрақтандырып қалдыру үшін
белсенді әрекеттер жасалды. Мысалы: КСРО жоғарғы кеңесінің 1948 жылғы 26
қарашадағы жарлығында арнайы елдендіру режимі қаталдандырылды. Ол бойынша
қоныстандырылған жерден өз бетінше кеткені, яғни қашқаны үшін 20 жыл
айдаудағы жұмыс берілетін болды. Бұл жерден біз қазақ ұлтын жою мақсатында
жасалынып жатқан әрекеттің айқын көрінісін көреміз. Әрине осынау ұлан-ғайыр
кең даланы иемдену үшін оның шын иелерінің жеке дара мұралығына шек келтіру
керек болды. Оған дәлел ретінде мынаны айтуға болады: КП ОК-тінің 1976
жылы 16 сәуірде қабылданған неміс азаматтарының арасындағы идеялық тәрбие
жұмыстарын күшейту жөніндегі қаулысында неміс халқының жағдайын жақсарту
мен наразылық білдіру толқынын өшірудің бірқатар шаралары қарастырылады.
1939 жылғы герман-кеңес келісімін іске асыру мақсатында кеңес
үкіметінің бұйрығымен қызыл армия Украина мен Беларусияның батыс бөлігі мен
польшаның шығыс аудандарын басып алды. КСРО жоғарғы кеңесі приздумының
шешімі бойынша 1939 жылғы 29 қарашадан бастап осы облыстың тұрғындары
Кеңестік Социолистік Республикалар Одағының азаматы болып есептелді. Осы
жұмыстан кейін бұл жерлерде жеделдетілген советтендіру процесі жүрді. Бүл
процес әдеттегідей жаңа қосылған территоряларды сенімсіз элементтерден
тазарту ісімен жалғасты. 1940 жылы сәуірде Қазак КСР босшылығына Украина,
Беларусия, Польша жерлерінен бұрын поляк қызметкерлігінде болған түрлі
қызметкерлердің келетінін, соларды қарсы алып орналастыру керектігін
хабарлайтын бұйрық келеді. Көп ұзамай басшылықтың шешімімен Қазақстанға он
жыл мерзімге ойы антисоветтік элементтерге толы деп есептелінген офицерлер,
эскер тұтқындар, бұрынғы помещиктер, фабриканттар көшіріліп алып келінеді.
Осы кездері 120 мыңдай поляк ұсталып жер аударылды соның 100 мыңдайы поляк
операциясы кезінде істелді. Соның 64 мыңы қазақ жеріне орналастырылды.
Қазақстандық қоғамның көп ұлтқа айналу процесі ХІХ ғасырдың аяғы мен
ХХ ғасырдың алғашқы жартсында болды. Орыстар қазақ даласын отарлауды патша
билігі кезінде арнайы жасалынған саяси шаралардың негізінде жүргізді.
Осындай шаралардың бірі Иперияның басқа аумақтарындағы бұратана халықтарды
осында көшіру. Осы жоспар бойынша Столыпиннің аграрлық реформасы кезінде
қаңғып жүрген шаруларды әр түрлі уәделермен осында көшірді. Олардың
құрамында орыстар, украйындар, бессарабялық балқарлар және т.б. болды.
Қазақ тарихында бұлар “қаршекпенділер” деген атаумен белгілі. Жаппай
орналастырудың екінші толқыны 30 жылдардың аяғында болды. Ашаршылық пен
Салиндік репрессия кезінде Қазақстандағы демографиялық жағдайдың күрт
өзгеруі еңбекшілердің жетіспеушілігін тудырды. Оны №1 таблицадан көруге
болады. Осыған байланысты көптеген шекарадағы сенімсіз халықтарды көшіру
және интерноционалды ұлт жасау идеясын іске асыруды қолға алды.
Қазақстанның – ұлттар достастығының лабароториясына айналуының алғышарты
осы кезде басталды.

Атаулары 1926 ж. 1939 ж.
Халық саны Пайызға Халық саны Пайызға
(мың адам) шаққанда (мың адам) шаққанда, %
Қазақтар 3628 58,2 2823 36,4
Орыстар 1275 20,5 2636 41,2
Украйндар 860 15,8 677 10,6
Немістер 59 1 85 1,5
Басқалар 408 6,5 669 10,5
Барлығы 6230 100 6395 100

№1 таб. Елдегі халық санындағы 1926-1939 жылдардағы өзгерістер

Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанға еркінен тыс қоныс аударылған ұлт
өкілдері

Бұладан кейінгі қатты қуғын көрген ұлттардың қатарына шешен-ингуштар
жатады. 1942-1943 жылдары немістер шешендер мен ингуштерді Кеңес өкметіне
қарсы көтеру үшін әр түрлі әреттер жасады. Террорлық әрекеттер жасау
мақсатында десанттар түсірді. Бірақ, шешендер мен ингуштердің негізгі
бөлігі бұл арнада болмады. Кавказдан біржолата жер аудару бағытын ұстанды.
1943 жылдың қаңтар-ақпан айларында Солтүстік Кавказ неміс әскерінен
тазартылғанан кейін, шешендер мен ингуштарды жер аударудың жоспары жасалды.
Оларды жер аудару операциясына 40 эшелон, 6 000 автомашина дайындалды. Бұл
халық сонау Ресей империясының кезінде-ақ жауынгерлігімен көзге түскен
халық болатын өшірудің мүмкін еместігін басшылық айлаға көшті. 31 қаңтар
1944 жылы Мемлекеттік қорғаныс комитеті шешендер мен ингуштарды Қазақ КСР
мен Қырғыз КСР не жер аудару туралы құпия қаулы қабылданды. Осыдан кейін
олар есепке алынды және 459 486 адамның жер аударылуы керектігін анықтап
тізім жасалынды. 1944 жылдың 20 ақпанында арнайы дайындалған вагондар
келеді. 21 ақпан 1944 жылы шешен-ингуш операциясын бастау жөніндегі КСРО
ІІХК бұйрық шығарды. Осы операцияны бастаудан бұрын “Солтүстік Кавказ
әскери округы әскери бөлімдерін тау жағдайында тактикалық жаттығуға
үйретуге дайындықты қамтамасыз ету туралы” деген Халық комисарлар кеңесі
мен БК(б)П шешен-ингуш обкомының қаулысын алдырды. Сөйтіп шешен-ингуштерді
қажетті әскери бөлімдерді негізгі пункттерге орналастырып алды. Әскерилер
елді мекендерді қоршап алып ондағы адамдардың ешқайда кетіп қалмауын
қадағалайды. Содан кейін Л.Берия шешен-ингуштерді жер аудару жөніндегі
шешен-ингуш халық комисарлары кеңесінің төрағасы Молаевқа операцияны
бастаудан үш күн бұрын айтады. Бұл жөнінде Л.Берия 1944 жылығы 22 ақпанда
И.Сталинге: “шешен-ингуш АКСР Халық Комисарлары кеңесінің төрағасы
Молаевқа шешендер мен ингуштердің жер аударылатындығын айтқанда, ол көзіне
жас алды, бірақ тез есін жиып, жер аударуға байланысты барлық тапсырманы
орындайтынына уәде берді” деп хабарлады. Шешендер мен ингуштарды жер аудару
мәселесі соңғы сағақа дейін халықтан жасырылды. КСРО Жоғарғы кеңесінің
Приздумы шешен-ингуш АКСР жою туралы қаулыны жер аудару операциясын
аяқтауға бір күн қалғанда, яғни, 1944 жылдың 7 наурызында қабылдады. 1944
жылы 23 ақпанда халықты Қызыл армияның туған күніне арналған митингі болады
деп алдап жинап алды. Бұған еш қауіптенбестен түгел халық жиналған. Сол
жерде олар қарусыздандырылып, поезд вагондарына тиелетін жерге жөнелтіледі.
Бұл операцияға 100 мың шамасында әскери жауынгерлер мен офицерлер қатысты.
Олардың күшімен 406 375 шешендер мен ингуштар жер аударылды. Олар Жамбыл
облысына –16 565 жан, Алматы облысына – 29 089, Шығыс Қазақстан облысына –
34 167, Оңтүстік Қазақстан облысына – 20 808, Солтүстік Қазақстан облысына
– 39 542, Ақтөбе облысына – 20 309, Семей облысына – 31 236, Павлодар
облысына – 41 230, Қарағанды облысына – 37 908 жан орналастырылды. 1947
жылдың қаңтарындағы есеп бойынша Қазақстанда 89 901 шешен-ингуш отбасы (406
375 адам) орналастырылады.
Сталинград және Курск шайқастарындағы жеңістерінен кейін Кеңес армияы
жау табанынан Кавказ өңірін босатты. Сонан кейін сол босатылған жерлерде
қалған жау элементтерінен тазарту ісіне ІІХК белсене кірісті. әскери
отрядттар мен ІІХК-нің қызметкерлері жергілікті қалмақтардың қолынан
көптеген соғыс қаруларын алды. Бұл қарулар ды қалмақтар немістердің
басқыншылығы кезінде пайдаланған болатын. Қарулардың табылуы қалмақтарды
жау халық деп табуға себепші болды. КСРО жоғарғы кеңесінің 1943 жылғы 28
қазандағы қаулысының күшіне енуіне ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.