Несиенің формалары мен қазіргі кезеңдегі дамуы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Несиенің мәні мен қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 Несие қатынастарының пайда болуы және мәні ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Несиенің формалары,түрлері және функциялары ... ... ... ... ... ... ... .9
2. Несие қызметінің түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1Несиенің қызметі, шын мәніндегі ақшаларды айналымның несиелік
құралдарымен ауыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Несиемен ақшаның өзара әрекеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
3.Несиенің экономикалық рөлі және оны қолданудың шектері ... ... .17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

Несие - нарықтық экономиканың тiрегi ретiнде экономикалық дамудың ажырамас элементiн бiлдiредi. Оны барлық шаруашылық субъектiлерiмен қатар, мемлекетте, үкіметте, сондай-ақ жеке азаматтар да пайдаланады.
Құнның қозғалысы - бұл несиенiң қозғалысының кiндiгiн сипапайды. несиелiк қатынастардың пайда болатын экономикалық негiзiне капитал айналымын жатқызуға болады.
Көбiне несиенi ақша ретiнде түсiнедi. Бiр жағынан қараганда бұган негiз де бар сияқты. Себебi, қазiргi шаруашылықта қарыз көбiне ақшалай түрде берiлуде. Бiрақ бұл жерде ақша мен несиенiң әр түрлi ұғымды бiлдiрiп, әр түрлi қатынастарды түсiндiретiнін естен шығаруға болмайды.
Сонымен қатар, несие мен қаржы категорияларын бiр санайтындар да аз емес, несие - бұл ақшалай қаражаттың екi жақты қозғалысын, яғни қаражаттың уақытша берiлуiн және уақыт өткен соң қайтарылуын баяндаса, ал қаржы - сол қаражаттың бір жақты қозғалысын бейнелейдi, яғни қаржы: дотация, субвенция, субсидия түрiнде берiлсе, олар кайтарымсыз сипатқа ие.
Несие - бұл пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша пайдалануға (қарызға) берiлетін ссудалық капитал қозғалысы.
Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылық бар. Несие - бұл банктiң қаражатын құрайтын көзi ретiнде барлық несиелiк қатынастарды ұйымдастырудың әр түрлi формаларының болуын және сондай-ақ олардың жұмсалымдарының формасын бiлдiретiн кең ұғымды сипаттайды. Ссуда - бұл ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелiк қатынастарды ұйымдастырудың бiр ғана формасын бiлдiредi.
Қарыз берушi - қарызды беретiн несиелiк қатынасының бір жағы. Қарыз берушi - бұл уақытша пайдалануға қарыз берушi субъектiлер болып табылады. Қарыз берушiлерге: банктер, банктiк емес мекемелер, мемлекет, шаруашылық субъектiлерi және халық жатады.
Қарыз алушы - бұл несиенi алушы және оны қайтаруга міндеттi, несиелiк қатынастың екiнші жағы. Борышқор және қарыз алушы бiр-бiрiмен жақын сөздер болғанымен де, олардың түсiнiктерi әр түрлі. Мысалға, кәсiпорын немесе жеке азаматтардың коммуналдық қызметке, салықтарға т.б. байланысты төлемдерi кешігуi мүмкiн, бiрақ бұл жерде ешқандай да несиелiк қатынас туындамайды. Борыш бұл тек қана экономи калық қатынасты емес, сондай-ақ ада адамзаттық қатынастар жағдайын сипаттайды. Борыш - бұл өте ауқымды ұгым. Ал қарыз алушы - бұл қосымша қаражатқа деген сұранысы бар тұлга.

1)Ақша, несие, банктер.Ғ.С.Сейтқасымов.Алматы: Экономика, 2001 ж
2)Көшенова.Б.“Ақша, несие, банктер”.Алматы, 2001ж.
3)Мақыш.С.Б.“Коммерциялық банктер операциялары”.Алматы: 2004ж.
4)Мақыш.С.Б.“Ақша айналысы және несие” Алматы: 2004ж.
5)Ысқақова. З.Д.“Банк ісі”Қарағанды, ж.
6)Ысқақова. З.Д.“Бағалы қағаздар нарығы”Қарағанды, ж.
7)Актенов.Н.Г., Пессель.М.А“Денежное обращение” кредит и банк, 1995.
8)Я. А. Дободиной“ Денежное обращение” финансы. ЮНИТИ, 1999
9)В. Колесинкова“ Банковское дело ”, “ финансы и статистика ”, 1996
10)И. И. Повлов“ Денги, кредит, банк”, Алматы, Казакхстан, 1994 ж
11)Г. С. Сейітқасымов“ Денги, кредит, банк ” Алматы, Экономика, 1996
12)Ілиясов Қ., Құлпыбаев “ Қаржы ” Алматы, 2005ж
13)В. Д. Мелинков“ Основа финансов ”, Алматы, 2005 ж
14)С. С. Сахариев“ Финансы ” Алматы юредическая литература, 2004 ж
15)Романовский“ Финансы ” учебник для ВУЗ 2000 ж

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі

Қарағанды Болашақ Университеті

Қаржы кафедрасы

Курстық жұмыс
Пәні:Ақша,несие,банктер
Тақырыбы: Несиенің формалары мен қазіргі кезеңдегі дамуы

Орындаған: Ф08-2каз студенті____________Бекетбаева В.Р.

Тексерген: аға оқытушы________________Усувалиева З.К.

Қарағанды 2009 жыл
Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1.Несиенің мәні мен қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ..7
1.1 Несие қатынастарының пайда болуы және мәні
... ... ... ... ... ... ... ...7
1.2 Несиенің формалары,түрлері және функциялары
... ... ... ... ... ... ... .9
2. Несие қызметінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.13
2.1Несиенің қызметі, шын мәніндегі ақшаларды айналымның несиелік
құралдарымен
ауыстыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .13
2.2 Несиемен ақшаның өзара
әрекеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
3.Несиенің экономикалық рөлі және оны қолданудың шектері ... ... .17
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .20
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22

Кіріспе

Несие - нарықтық экономиканың тiрегi ретiнде экономикалық дамудың
ажырамас элементiн бiлдiредi. Оны барлық шаруашылық субъектiлерiмен қатар,
мемлекетте, үкіметте, сондай-ақ жеке азаматтар да пайдаланады.
Құнның қозғалысы - бұл несиенiң қозғалысының кiндiгiн сипапайды.
несиелiк қатынастардың пайда болатын экономикалық негiзiне капитал
айналымын жатқызуға болады.
Көбiне несиенi ақша ретiнде түсiнедi. Бiр жағынан қараганда бұган негiз
де бар сияқты. Себебi, қазiргi шаруашылықта қарыз көбiне ақшалай түрде
берiлуде. Бiрақ бұл жерде ақша мен несиенiң әр түрлi ұғымды бiлдiрiп, әр
түрлi қатынастарды түсiндiретiнін естен шығаруға болмайды.
Сонымен қатар, несие мен қаржы категорияларын бiр санайтындар да аз
емес, несие - бұл ақшалай қаражаттың екi жақты қозғалысын, яғни қаражаттың
уақытша берiлуiн және уақыт өткен соң қайтарылуын баяндаса, ал қаржы - сол
қаражаттың бір жақты қозғалысын бейнелейдi, яғни қаржы: дотация, субвенция,
субсидия түрiнде берiлсе, олар кайтарымсыз сипатқа ие.
Несие - бұл пайыз төлеу және қайтару шартында уақытша пайдалануға
(қарызға) берiлетін ссудалық капитал қозғалысы.
Несие мен ссуданың арасында да өзара айырмашылық бар. Несие - бұл
банктiң қаражатын құрайтын көзi ретiнде барлық несиелiк қатынастарды
ұйымдастырудың әр түрлi формаларының болуын және сондай-ақ олардың
жұмсалымдарының формасын бiлдiретiн кең ұғымды сипаттайды. Ссуда - бұл
ссудалық шот ашумен байланысты қалыптасатын несиелiк қатынастарды
ұйымдастырудың бiр ғана формасын бiлдiредi.
Қарыз берушi - қарызды беретiн несиелiк қатынасының бір жағы. Қарыз
берушi - бұл уақытша пайдалануға қарыз берушi субъектiлер болып табылады.
Қарыз берушiлерге: банктер, банктiк емес мекемелер, мемлекет, шаруашылық
субъектiлерi және халық жатады.
Қарыз алушы - бұл несиенi алушы және оны қайтаруга міндеттi, несиелiк
қатынастың екiнші жағы. Борышқор және қарыз алушы бiр-бiрiмен жақын сөздер
болғанымен де, олардың түсiнiктерi әр түрлі. Мысалға, кәсiпорын немесе жеке
азаматтардың коммуналдық қызметке, салықтарға т.б. байланысты төлемдерi
кешігуi мүмкiн, бiрақ бұл жерде ешқандай да несиелiк қатынас туындамайды.
Борыш бұл тек қана экономи калық қатынасты емес, сондай-ақ ада адамзаттық
қатынастар жағдайын сипаттайды. Борыш - бұл өте ауқымды ұгым. Ал қарыз
алушы - бұл қосымша қаражатқа деген сұранысы бар тұлга.
Қарыз берушi және қарыз алушымен қатар несиенiң құрылымының элементiне
берiлетiн объекті де жатады. Беру объектiсi - бұл құнның ерекше бөлiгi,
яғни қарызға берiлген құнды бiлдiреді.
Несие - ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып абылады. Кредит
деген сөз, қарызға, несие деген kredo- сенемiн деген магына беретiн
латынша kreditum деген сөзден шығады. Ол экономикалық дәреже ретiнде әр
турлi экономикалық қоғамдарда қызмет етедi. Ол тауар өндiрiсiнiң пайда
болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей қоғамдарда
көрiнедi. Несие қатынастарын ақша қатынастары сияқты үнемi даму үстiнде
болады. Алғашқы несие табиғи түрде қоғамның дәулеттi топтарынан мүлiксiз
шаруалар мен кәсiпкерлерге тұтыну муктаждығы мен қарыздарды өтеу үшін
ұсынылған. Тауар-ақша қатынастарының дамымен несие ақша түрiнде көштi.
Құндық қатынасты ерекше формасы сияқты несиенiң пайда болуы шаруашылық
жүргiзуi бiр субъектiден босаған құн шаруашытлық мәмiледе қолданысқа
түсетiн, бiрақ бiр уақыттарда жаңа қайта өндiру цикiліне ене алмайтын кезде
ғана жүзеге асады. Несиеге байланысты бұл құн қосымша қаражатқа уақытша
қажеттiлiгi туып отырган басқа субъектiге өтедi және қайта өндiру
процесiніц шеңберiнде қызметiн жалгастыра береді. Бiрақ, несиелiк
қатынастардың пайда болуың экономикалық байланысқа түсуге дайын меншiк
иелерi сияқты бiр-бiрiне қарсы тұралатын тауар иеленушiлер арасындагы
айырбас ауқымынан iздеген жөн. Тауарларды Қолдан-қолға өткiзу сияқты тауар
айырбастау және қызмет көрсетумен ауысу несиелiк қатынастардан туындаған
экономикалық жемiс.
Несиелiк қатынастар пайда болатын және дамығын нақты экономикалық
негiзде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелiк қатынастың
материалдық негiзi боп құн козғалысы саналатын болады.
Қарызға алуына несиенi кедей болғаны үшiн алмайды, ол өзнiң меншiктi
қорларының ауыспалы айналым мен капитал айналымының объективтi күшне толық
шамада жетпей тұрғандықтан өз iсiн алға бастыру үшiн алады.Несие объективтi
қажеттiлiктен туындаған және ол когамдық өндіріс процесiнде маңызды рөл
атқарады. Несие ақшалай капиталдық қарызга трансформациясын қамтамасыз
етедi және несие берушiлер мен қарызга алушылардың арасындагы қарым-
қатынасты бiлдіредi.
Оның көмегімен мемлекеттiң, халыктың, ұйымдардың және кәсiпорындардың
табыстары мен бос (еркiн) ақшалай қаражаттары жинақталып, уақытша
пайдаланудың төлемiне аударылатын несие капиталына айналады.
Несиенің мәнін анықтаған кезде бірқатар әдістемелік принциптерді ұстану
керек, несиелердің барша түрі формалардан тәуелсіз оның мәнін көрсетуі
керек:
Несие мәселесі тұтасымен алғанда несенің мәнін ашуы керек. Егер бір
мәселеде несие қайтарылмаса, онда бұл өзінің қайтарылатын қасиетін
жоғалтатының білдіреді;
Несиенің мәнін талдауда несенің құрылымын, қозғалас сатыларын, несиенің
негізін қарастырған жөн.
Несиеде өзгермейтін, тұрақты болып қалатын жәйіт - құрылым. Өзге
экномикалық категориялар сияқты несиеде бір - бірімен өзара әрекетке
түсетін бірнеше элементтен тұрады. Ондай элементтерге ең алдымен несиелік
қатанастың барлық субъектілері, сондай - ақ жоғарыда анықтағанымыздай, бұл
субъектілерге несие беруші мен қарызға алушылар жатады. Оларды бөлуге және
бөлек қарастыруға болмайды. Оларды бірге қарастырған жағдайда ғана несиенің
мәнін анықтауға болады.
Несие беруші - несиелік мәміленің қарыз ұсынатын жағы. Мұны іске асыру
үшін онда ақшалай қаражаттың белгілі бір қоры болуы керек. Ол ақша өзінікі
болуы немесе басқа біреуден қарызға алған болуы да мүмкін.
Қазіргі уақытта қарызға ақша ұсынатын негізгі несие беруші – банк
болып табылады. Ол кәсіпорындардың, ұйымдардың, кеңселер мен халықтын
уақытша бос қаражаттарын шоғырландырып, оларды қарызға алушыға уақытша
пайдалану үшін несие түрінде ұсынады. Бұл ретте банктен алған несиені тек
қарызға алушы ғана емес, сондай – ақ соңғысы да меншік иесіне тартылған
ресурстарды қайтаруға міндетті. Бұл арада банк бір жағдайға несие беруші
болса, екінші жағдайда – қарыз алушы болып көрінеді.
Қарызға алушы - несиелік қатынастар жағы, несие алып, алған қарызды
қайтаруға міндетті жағы. Қосымша ақшалай қаражатқа уақытша мұқтаждығы
туғандар қарызға ақша алушылар болып табылады. Қазіргі заман талабына сай
қарызға алушылар - кәсіпорындар, кәсіпкерлер, халық, мемлекеттер мен
банктер болуы мүмкін. Алайда, қарызға алушы қарызға алынған қаражаттын
меншік иесі болып табылмайды, өндіріс саласында, айналымда оны ол өз
қалауымен қолданады. Бұл жағдайда ол алынған ақшадан гөрі, яғни
шаруашылықта ауыспалы айналым қор таусылғаннан кейін оны іске асырып,
пайдаланғаны үшін өсімақы төлеп, қарызды артық көлемде төлейді.
Несиелік мәміледе қарызға алушы несие берушіге тәуелді, оған несие
беруші өз талаптарын қояды. Алайда, қарызға алушы мен несие беруші несие
қатынастарының толық құқықты жақтары болып табылады. Олар міндетті түрде
қатысуы керек. Және бұл жағдайда олар орындарын ауыстыруы мүмкін. Несие
беруші - қарызгер (кәсіпорындар мен халық бос қаражаттарын есеп және
дипозиттік шоттарға сақтай отырып) болуы мүмкін. Несие беруші мен қарызға
алушы өзара іс әрекеттерінде қарама - қайшылықтың бірлігі сипатын
көрсетеді. Несиелік мәміленің қатысушылары ретінде олар оның қарама - қарсы
жақтарында тұрады. Олардың мүдделері де бөлек, несие беруші неғұрлым жоғары
пайыздық несие бергісі келсе, қарыз алушыға мүмкіндігінше арзан несие алып,
қосымша қаржылар табу мүддесі болады.
Несие берушілер мен қарызға алушылардан басқа несие қатынасы
құрылымының элементі алыс - берістің объектісі - құнның негізгі бөлігі
сияқты өзіндік өтелмеген құн - несиеленген құн болып табылады.
Несиенің қайтарылуы - уақытша пайдаланған несиеленген құнды несие
берушіге қайтару процесі. Ол өзінен - өзі туындамайды. Ол құнның ауыспалы
айналымында аяқталатын материалдық процестерге негіделеді.
Алайда, бұл тек қайтарымның негізін жасайды. Уақытша пайдалануға алған
ақшалай қаражатты қайтаруға босаған қаражаттар қарыз алушыға мүмкіндік
берген кезде ғана несиені қайтару басталады. Несиенің қайтарылуы объективті
процесс болып табылады, яғни оны мәміленің табиғатын өзгертпей, кейінге
қалдыруға болмайды. Несие беруші мен қарыз алушы бекіткен келісімшартқа
сәйкес ол заңды бекітілген сипат алады. Халық шаруашылығы деңгейінде
несиенің қайтарылуы тұтас алғанда қайтарылудың жиынтығын көрсетеді. Бұл
жерде ол алынған несиенің бір ғана белгісін көрсетпейді, экономикалық
категория сияқты бар несиенің тұтастығын көрсетеді.
Несиенің әлеуметтік - экономикалық негізі оның қоғамдық сипатқа тән
екендігінде.
Несиеге толық анықтама берейік. Несие - кеңейтілген қайта өндіру
мақсатында жеделдік, төлемдік, қайтару талаптарына сай оларды ақшаны бөлу
және халықтың, экномиканың бос ақшалай қаражаттардың жұмылдырылуын
қамтитын несие капиталының қозғалысы себепті экномикалық қарым - қатынасты
көрсетеді.
Несие мәні қатынастардың несиенің - қайтару, төлемдік, мерзімдік, қолма
- қол ақша, мақсатты сипат сияқты маңызды принциптерімен анықталады.
Белгіленген мерзімді бұзу - несие беруші үшін қарыз алушыға өндіріп
алынатын пайызды көбейтілген түрде несиені пайызбен мерзімінен бұрын
өндіріп алуға саятын экномикалық санкция қолдануға жеткілікті негіз болып
табылады. Несиенің қамтамасыз етілу принципі несие келісімшартында қарыз
алушы өз мойнына алған міндеттемелерді бұзуы мүмкін жағдайда несие
берушінің мүліктік мүддесін қорғауды қамтамасыз етудің қажеттілігін
көрсетеді. Бұл принцип жалпы экномикалық тұрақсыздық кезеңінде өзекті
мәселе болып табылады.
Несиенің объективті қажеттілігі табиғи және ақшалы түрде жүзеге асатын
ерекшеліктерден кеңейтілген өндірістік шығарып тастайды. Ол капитал түрлері
үнемі ауысып тұратынын ұйғарады, меншіктің ақшалай түрі тауарға, тауарлы
меншік өндірістікке, өндірістік тауарлар және тауарлық қайтадан ақша
түріне ауысып тұрады, яғни A - T - Ө - T - A капиталдың ауыспалы
айналымы жүреді. Ауыспалы айналымның бірінші кезеңінде ақша өндірісі қорына
(машиналар, шикізат жабдықтары және т.б.) ауысып кетеді, екінші кезеңде -
өндірістік процестерді - дайын өнім (тауар) жасалады, өндірістік тауарларға
келеді. Үшінші кезеңде тауар сатылып, бастапқы ақша түріне ауысады.
Капиталдың осындай ауыспалы айналымы тұрақты түрде бөлек жеке кәсіпорын
және жалпы халық шаруашылығында үнемі жүріп жатады. Капиталдың қозғалысы –
оның тек ауыспалы айналымы емес, сондай ақ оның айналымы да. Капиталдың
айналымы дегенде оның үнемі қаталанатын ауыспалы түсіндіріледі.
Капитал түрінің ауысуы бір шаруашылық субъектілерінде ақша қаржысының
уақытша босатылып және басқа шаруашылық жүргізуші субъектілерді ақша деген
қажеттіліктің қалыптасуымен қоса жүреді. Әрбір шаруашылық субъектілерде
(кәсіпорын) өзінің жеке ауыспалы айналымдағы капитал болады.
Ақшалай қаражаттың уақытша босатылуы және оларға деген өажеттілік тек
материалдық өндіріс саласы мен айналымда ғана туындамайды. Ол мемлекетте,
бюджеттік және қоғамдық ұйымдарда, сондай - ақ халықта да болуы мүмкін.
Қаражатқа деген қажеттілік пен оның босатылуы арасында туындаған қарама
- қайшылық шаруашылық жүргізуші субъектілердің қалыпты қызметі үшін қажет
материалдық және қаржылық ресурстарды нақты байланыстыратын несиенің
жәрдемімен ғана рұқсат етіледі.
Жеткіліксіз шамада несиенің объективті қажеттілігі несие қатынастарын
жүзеге асыратын капитал айналымы мен ауыспалы айналымның бір қалыпты
еместігімен түсіндіріледі.
Несиелік қатынастар пайда болатын және дамитын нақты экономикалық
негізде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелік қатынастың
материалдық негізі болып құн қозғалысы саналатын болады.
Қарызға алушы несиені кедей болғаны үшін алмайды, ол өзінің меншікті
қорларының ауыспалы айналым мен капитал айналымының оюъективті күшіне толық
шамада жетпей тұрғандықтан өз ісін алға бастыру үшін алады.

1.Несиенің мәні мен қажеттілігі

1.1 Несие қатынастарының пайда болуы және мәні

Ақшадан кейін өзінше несиені ойлап шығару-адамзаттың данышпандылық
табысы. Себебі несиені пайдаланудың нәтижесінде шаруашылық қажетін және
жеке қажеттілікті өтеу уақыты қысқарады. Қарыз алушы кәсіпорынның несие алу
арқылы өз өндірісін кеңейтуге, ал жеке тұлғаның өз ісін ұлғайтуға, не
болмаса қажетті заттарды болашақта емес қазір алуға мүмкіндігі туады.
Несие қатынастары алғашқы қауымдық құрылыстың мүмкіндік жіктеліп
ыдырауы нәтижесінде бір қауымның бай отбасы және кедей отбасы болып
бөлініп, біреуінде артық қалған өнімнен оны кейін қайтарып баруге келісіп,
екіншісі өз мұқтажын өтеуге алуынан пайда болды. Бұл кейінрек өсімқорлық
несие деп аталады.
Өсімқорлық несиеге тән белгілер: несие берушілер-көпестер, саудагерлер,
салық жинаушылар, шіркеу иелері мен үлкен діни ордалар, ал қарыздар-ұсақ
өнім өндірушілер, құл иеленушілер несиені ағымдағы тұтыну мұқтажын өтеуге
ғана алса, ал билеуші топтар қанаушылық, жауыздық іс-әрекеттерге жұмсады.
Бұл несие үшін өсім ақының деңгейінің өте жоғарылылығы ұсақ өнім
өндірушілер мен кәсіпкерлерді өз шаруашылығын жабуға мәжбүр етті. Мысалы,
феодализм тұсындағы Германияның әр түрлі қалаларында өсімқорлық несие үшін
төленетін ақының деңгейін 21 пайыздан 43 пайызға дейін көтеруге, ал кейбір
жағдайларда 100-200 %-ға жеткізуге рұқсат етілді. Дегенмен, өсімқорлық
несие капиталистік өндіріс әдісінің пайда болуына алғы жағдайлар жасады,
яғни ескі өндіріс әдістерін ыдыратып, жаңа әдістің пайда болуына негіз
дайындады. Сөйтіп несиенің нышандары алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы
кезінде пайда болып, капиталистік тауарлы өндіріс тұсында дамуының жоғары
сатысына жетті.
Ал капиталистік несие капиталистік өндіріс әдісінен туындап, қарыз
капиталының қозғалысын көрсетеді. Сонымен қарыз капиталы деген капиталист-
меншік иесінің жұмыс істеуші капиталдың қайталама айналымына қарызға
берген және жалдамалы еңбекті қанау негізінде өсім ақы түсіретін ақшалы
капитал.
Несие - ұдайы өндірістің ажырамас бөлігі. Тауарлы өндіріс - несие
катынастарының пайда болатын табиғи негізі. Себебі тауардың пайда болуы
маңызды екі жағдайға байланысты; біріншіден, өнім тауар болуы үшін оның
заттай түрі және құны болуы қажет. Екіншіден, өнім бір өндірушіден екінші
өндірушіге ауысуы қажет, ал ауысу тек айырбас кезінде, яғни нарықта
болады. Сонда тауар айырбасы несиенің пайда болатын ортасы. Бірақ несиенің
пайда болатын ортасын өнімін өзі қолданатын өндірістен емес, өнімдерді бір-
біріне алмастыратын айырбас ортасынан іздеу керек. Себебі тауарлар қолдан-
қолға өтетін айырбас процесі- несие қатынастарының туындайтын көрінісі.
Несие - ақша сияқты тарихи экономикалық дәреже болып абылады. Кредит
деген сөз, қарызға, несие деген kredo- сенемiн деген магына беретiн
латынша kreditum деген сөзден шығады. Ол экономикалық дәреже ретiнде әр
турлi экономикалық қоғамдарда қызмет етедi. Ол тауар өндiрiсiнiң пайда
болған кезінен бастап қарапайым формаларында: бай және кедей қоғамдарда
көрiнедi. Несие қатынастарын ақша қатынастары сияқты үнемi даму үстiнде
болады. Алғашқы несие табиғи түрде қоғамның дәулеттi топтарынан мүлiксiз
шаруалар мен кәсiпкерлерге тұтыну муктаждығы мен қарыздарды өтеу үшін
ұсынылған. Тауар-ақша қатынастарының дамымен несие ақша түрiнде көштi.
Құндық қатынасты ерекше формасы сияқты несиенiң пайда болуы шаруашылық
жүргiзуi бiр субъектiден босаған құн шаруашытлық мәмiледе қолданысқа
түсетiн, бiрақ бiр уақыттарда жаңа қайта өндiру цикiліне ене алмайтын кезде
ғана жүзеге асады. Несиеге байланысты бұл құн қосымша қаражатқа уақытша
қажеттiлiгi туып отырган басқа субъектiге өтедi және қайта өндiру
процесiніц шеңберiнде қызметiн жалгастыра береді. Бiрақ, несиелiк
қатынастардың пайда болуың экономикалық байланысқа түсуге дайын меншiк
иелерi сияқты бiр-бiрiне қарсы тұралатын тауар иеленушiлер арасындагы
айырбас ауқымынан iздеген жөн. Тауарларды Қолдан-қолға өткiзу сияқты тауар
айырбастау және қызмет көрсетумен ауысу несиелiк қатынастардан туындаған
экономикалық жемiс.
Несиелiк қатынастар пайда болатын және дамығын нақты экономикалық
негiзде қаражат айналымы мен ауыспалы айналым, яғни несиелiк қатынастың
материалдық негiзi боп құн козғалысы саналатын болады.
Қарызға алуына несиенi кедей болғаны үшiн алмайды, ол өзнiң меншiктi
қорларының ауыспалы айналым мен капитал айналымының объективтi күшне толық
шамада жетпей тұрғандықтан өз iсiн алға бастыру үшiн алады.
Несие объективтi қажеттiлiктен туындаған және ол когамдық өндіріс
процесiнде маңызды рөл атқарады. Несие ақшалай капиталдық қарызга
трансформациясын қамтамасыз етедi және несие берушiлер мен қарызга
алушылардың арасындагы қарым-қатынасты бiлдіредi.
Оның көмегімен мемлекеттiң, халыктың, ұйымдардың және кәсiпорындардың
табыстары мен бос (еркiн) ақшалай қаражаттары жинақталып, уақытша
пайдаланудың төлемiне аударылатын несие капиталына айналады.Несиенiң мәнiн
анықтаған кезде бiрқатар әдiстемелiк принциптердi ұстану керек, несиелердiң
барша түрi формалардан тәуелсiз оның мәнiн көрсетуi керек:
1)несие мәмiлесi тұтасымен алғанда несиенiң мәнiн ашуы керек. Егер бiр
мәмiледе несие қайтарылмаса, онда өзiнiң қайтарылатын қасиетiн жоғалтатыны
бiлдiреді.
2)несиенiң мәнiн талдауда несиенің құрылымын, қозғалыс сатыларын,
несиенiң негiзiн қарастырған жөн.

1.2 Несие формалары, түрлері және функциялары.

Несие формасы - бұл несие қатынасының сырттай нақты көрініс табуы. Ол
несие қатынасының мәнi мен ұйымдастырылуын синтездейдi Несие қатынасының
формасы мен мазмұны ажырағысыз әрі диалектикалық жағнан бiртұтас болады.
Несие қатынасының формасы оның мазмұны мен дамуына сәйкесуi керек.
Таңдап алынған жiктеу өлшемiне қарай несиенiң мынадай ең маңызды
формаларын бөлiп көрсетуге болады (1-сызба)
1)қызмет ету саласына қарай - ұлттық және халықаралық несие;
2)несие мәмілесінің объектiсiне қарай - ақшалай және тауарлық несие;
3)несие қатынасының субъектiсiне қарай - банктiк, коммерциялық,
халыкаралық тұтынушылық несиелер.

Сызба 1. Несиенің негізгі формалары.

Жорғарыда қарастырылган несие формаларының көптеген түрлерi болады.
Несие түрлерi - бұл оның несиелердi жiктеу үшiн пайдаланатын, экономикалық-
ұйымдастырушылық белгілерi бойыша ең детальданған сипаттамасы, ягни,
несиенiң iс-тәжiрибедегі нақты қосымшасы.
а)Қазақстанда несие турлерi былайша жiктеледi: несиелеу объектiнiң
экономикалық белгiлерi бойынша:
айналым қаражатын қалыптастыруга берiлетiн несие;
негiзi құрал-жабдықты калыптастыруга берiлетi несие;
ТМҚ аясында шұгыл қажеттiлiкке, сондай-ақ, нормативтен тыс
қорлардың аясында уақытша қажеттлiкке берiлетiн несие;
өндiрiстiң маусымдық шыгыны аясында берiлетiн несие;
жол үстiндегi (жолдагы) есеп айырысу құжаттары аясында берiлетін
несие, аккредитивтер;
төлем несиелерi.
ә) қамтамасыз етiлуi бойынша:
жылжымалы және жылжымайтын мулікпен, ТМК-пен, кепілдiлiкпен, сактандыру
келiсiмшарттымен толық қамтамсыз етiлген;
iшiнара қамтамасыз етiлген;
қамтамасыз етiлуi болмайтын банкiлiк (сенiмдiлiк).
б) қайтарылу мерзiмi бойынша:
қысқа мерзiмдi;
орта мерзiмдi;
ұзақ мерзiмдi.
в) өтелу тәртiбi бойынша:
бөлiп-бөліп төлеу (мерзiмін ұзарту);
бір жолғы өтеу;
кезең сайын (бір қалыпты емес) өтеу.
г) Тәуекелдi деңгейi бойынша:
субстандартты;
стандартты
күмәндi;
сенiмдi;
сенiмсiз;
ұзартпалы.
ғ) арқылылығы бойынша:
қалыпты пайыздық мөлшерлемесi;
жоғары пайыздың мөлшерлемесi;
төмен пайыздың мөлшерлемесi;
пайызсыз.
д) салалық бағыты бойынша:
сауда-саттық несиесi;
өнеркәсiп несиесi;
ауылшаруашылық несиесi;
құрылыс несиесі;
ж) ашылатын шот турлерi бойынша:
жай ссудалық шот бойынша несие;
арнайы ссуда шоты бойынша несие;
контокорренттiк шот бойынша несие;
овердрафт бойынша несие;
несие желiсi бойынша несие.
Несиенiң айрықша түрiне жылдам сатылатын мулiкпен немесе құқықпен
қамтамасыз етiлген, қысқа мерзім ссуда мөлшерi бойынша тiркелетiн
ломбардтық несие жатады.
Ломбардтық несиенi негiзгi әр алуан турлерiне кұнды қағаз кепiлдiгiмен,
тауар кепiлiдiгiмен, талап кепiлдiгiмен берiлетін несиелер жатады. Қарыз
алушы ломбардтық несиен өз қалауынша шектеусiз пайдалана алады.
Жаңартпалы несие (ағл. Revolve- айналыста болу, кезең сайын ауыстырып
отыру) - ссуда капиталының ұлттық және әлемдiк нарықтарында жаңгыртпалы
несие. Ол белгiленген берешек лимитi шегiнде және өтеу мерзiмi шегінде
несие келiсiмiне қатысушы елдер арасында қосымша келiсімөзсiз автоматты
түрде берiледi.
Несие желiсi қарыз алушының алдындагы несие уйымының оған несие
келiсiмшартының белгiленген әрекет етуі кезеңi iшіндебелгілі бір мақсатқа
және келісілген мөлшерде несиені беру жөніндегі заң тұрғысынан рәсімделген
міндеттемесі. Несие желісінің ашылуы несие беруші мен қарыз алушының ұзақ
уақытқа созылатын тығыз ынтымақтастығын білдіреді.
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдар орынды.
Біріншіден, бәрінен бұрын функцияда несиенің мәні сияқты объективті
сипатта. Функция кредитор мен қарыз алушы арасында несиелік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.