Салық салу туралы

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.

Негізгі бөлім:

I. Салықтың мәні және қалыптасу кезеңдері
І.1. Салықтың мәні және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
І.2. Салықтың қалыптасу кезеңдері мен бағыттары ... ... ... .7

ІІ. Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері,
қызметтері және фискалдық саясат
ІІ.1. Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері ... ... 11
ІІ.2. Фискалдық саясат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16

ІІІ. Қ.Р..ның салық жүйесі және оны ұйымдастыру
ІІІ.1. Салық жүйесі ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІІ.2. Қ.Р..ның салық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28

Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30

Салықтар – мемлекеттік бюжетті қалыптастырудың бірден-бір көзі. Бұл күрделі экономикалық категория өөзінің дамуы барысында көптеген кезеңдерді бастан кешірді. Салықтар мемлекеттің экономикалық дамуы үшін қажеті, ажырамас шартардың бірі екеніне көз жекізу қиын емес.Ол туралы жосы курстық жұмыста толық әрі ашып баяндалады. Сонымен бірге қазіргі кездегі Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы туралы ақпарат берілген.
Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Олар кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды бөлім. Негізгі бөлімнің өзінде маңызды үш сұрақ қарастырылған.
Біріншісі, салықтың мәні және қалыптасу кезеңдері. Бұл сұрақтың өзі жеке-жеке екі сұрақта қарастылып көрсетіледі. Бірі, салықтың мәні және мазмұны, ал екіншісі алықтың қалыптасу кезеңдері мен бағыттары. Салық – бұл мемлекеттік қаржының негізгі қайнар көзі. Ол мемлекет пайда болғаннан бері әрекет етуде. Сонымен қоса, салық салу экономикалық мәдениеттінің элементі ретінде барлық жүйелерде, яғни нарықтық жүйеге де, нарықтық емес жүйеге де тән құбылыс.
Салық жүйесі дамудың көптеген жолынан өтті. Жеке табыстан және мүлік бойынша салық салудан басталып, ол аймақтық және жергілікті салыққа дейін өсті. Салықтың даму тарихы мыңдаған жылдар мен саналады және дамуына байланысты үш кезеңге бөліп көрсетуге болады. Ол туралы негізгі бөлімде толық баяндалған.
Негізгі бөлімнің екінші сұрағында, Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері, қызметтері және фискалдық саясаттың маңыздылығы айтылады. Бұл мәселе де екі сұрақта көсетілген. Салықтарды нысан белгілері бойынша топтастырып жіктейді: салық салу объектісіне байланысты;қолданылуына қарай;салық салу ұйымына байланысты; экономикалық ерекшелігіне байланысты; салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып жіктеледі. Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады. Жанама салықтар жанама түрде тауар немесе қызмет құны арқылы алынады. Монетарлық саясат жиынтық сұранымды қанағаттандыруды көздейді, ал фискалды саясат бұған керісінше әрекет жасайды. Оның қарастыратын мәселесі үкімет қандай тауарларды сатып алады немесе салықтардың, аударымдардыңөзгерісін қадағалайды, бұған қорғанысқа жұмсалған шығын, корпорация, айналым салықтарының қысқарылуы және әлеуметтік қамсыздандыру жарналары жатады. Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен бірге қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүрзгізу үшін белгілі бір мөлшерде аржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты қаржы көзі болып табылады.

1. Салықтар және салық салу. Б.Ж. Ермекбаева. Алматы,2003.
2. Шет мемлекетердің салықтары. 2004жыл. Алматы. Б.Ж. Ермекбаева.
3. Қаржы. Ілиясов Қ.Қ. Алматы, 2003.
4. Қаржының жалпы курсы. Мельников А.И. Алматы, 2003.
5. Основы финансов. Мелльников А.И. Алматы, 2003.
6. Налоги в Казахстане. Сейдахметова Ф.С. Алматы, 2002.
7. Теория налогоблажения. Худеков А. Алматы, 2002.
8. Экономикалық теория. Крымова В. Алматы, 2003.
9. Экономикалық теория. Мәуленова С.С., Бекмолдин С.Қ., Құдайбергенов Е.Қ. Алматы, Экономика 2004.
10. Жалпы экономикалық теория. Шеденов Ө.Қ.1998.
11. Экономикалық теория негіздері. Осипова М. 1998.
12. Курс экономической теорий. Чепурина М.Н. Киров, 1994.
13. Стратегия развития Р.К. на период до 2030 года. Назарбаев Н.А. Алматы, 1997год.
14. Казахстан. 1991-2001 годы: Под. Ред. Смаилова, Алматы,2001год.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс
Тақырыбы: Салық салу

Орындаған:
Тексерген:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3.

Негізгі бөлім:

I. Салықтың мәні және қалыптасу кезеңдері
І.1. Салықтың мәні және мазмұны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
І.2. Салықтың қалыптасу кезеңдері мен бағыттары ... ... ... .7

ІІ. Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері,
қызметтері және фискалдық саясат
ІІ.1. Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері ... ... 11
ІІ.2. Фискалдық саясат
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16

ІІІ. Қ.Р.-ның салық жүйесі және оны ұйымдастыру
ІІІ.1. Салық жүйесі
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0
ІІІ.2. Қ.Р.-ның салық жүйесі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..28

Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...30

Кіріспе

Салықтар – мемлекеттік бюжетті қалыптастырудың бірден-бір көзі. Бұл
күрделі экономикалық категория өөзінің дамуы барысында көптеген кезеңдерді
бастан кешірді. Салықтар мемлекеттің экономикалық дамуы үшін қажеті,
ажырамас шартардың бірі екеніне көз жекізу қиын емес.Ол туралы жосы курстық
жұмыста толық әрі ашып баяндалады. Сонымен бірге қазіргі кездегі Қазақстан
Республикасындағы салық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы туралы ақпарат
берілген.
Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Олар кіріспе, негізгі
бөлім және қорытынды бөлім. Негізгі бөлімнің өзінде маңызды үш сұрақ
қарастырылған.
Біріншісі, салықтың мәні және қалыптасу кезеңдері. Бұл сұрақтың өзі
жеке-жеке екі сұрақта қарастылып көрсетіледі. Бірі, салықтың мәні және
мазмұны, ал екіншісі алықтың қалыптасу кезеңдері мен бағыттары. Салық –
бұл мемлекеттік қаржының негізгі қайнар көзі. Ол мемлекет пайда
болғаннан бері әрекет етуде. Сонымен қоса, салық салу экономикалық
мәдениеттінің элементі ретінде барлық жүйелерде, яғни нарықтық жүйеге
де, нарықтық емес жүйеге де тән құбылыс.
Салық жүйесі дамудың көптеген жолынан өтті. Жеке табыстан және
мүлік бойынша салық салудан басталып, ол аймақтық және жергілікті салыққа
дейін өсті. Салықтың даму тарихы мыңдаған жылдар мен саналады және
дамуына байланысты үш кезеңге бөліп көрсетуге болады. Ол туралы негізгі
бөлімде толық баяндалған.
Негізгі бөлімнің екінші сұрағында, Қазақстан Республикасындағы
салықтардың түрлері, қызметтері және фискалдық саясаттың маңыздылығы
айтылады. Бұл мәселе де екі сұрақта көсетілген. Салықтарды нысан белгілері
бойынша топтастырып жіктейді: салық салу объектісіне
байланысты;қолданылуына қарай;салық салу ұйымына байланысты; экономикалық
ерекшелігіне байланысты; салық салу объектісін бағалау дәрежесіне
қарай.Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
болып жіктеледі. Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Жанама салықтар жанама түрде тауар немесе қызмет құны арқылы алынады.
Монетарлық саясат жиынтық сұранымды қанағаттандыруды көздейді, ал фискалды
саясат бұған керісінше әрекет жасайды. Оның қарастыратын мәселесі үкімет
қандай тауарларды сатып алады немесе салықтардың, аударымдардыңөзгерісін
қадағалайды, бұған қорғанысқа жұмсалған шығын, корпорация, айналым
салықтарының қысқарылуы және әлеуметтік қамсыздандыру жарналары жатады.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір
сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен бірге
қалыптасады. Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүрзгізу
үшін белгілі бір мөлшерде аржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің
тұрақты қаржы көзі болып табылады. Сондықтан мемлекет салықтарды
экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік
ретінде пайдалананады. Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың
экономикалық маңызын түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы
олардың атқаратын қызметіне тікелей қатысты.
Үшінші сұрақта, Қазақстан Республикасының салық жүйесі және оны
ұйымдастыру жолдары жайлы ақпарат берілген. Соңғы жылдардағы салық
жүйесінің дамуы, қандай өзгерістер болғаны көрсетіледі. Жалпы бұл сұрақта
екі бөлімге бөлінген. Біріншісінде, салық жүйесі туралы жалпы ақпарат
беріледі, ал екіншісінде Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі жайлы
ақпарат беріледі. Салық органдарының негізгі міндеті болып бюджетке салық
төлемдерінің толық және уақытында түсуін қамтамасыз ету, сонымен қатар
мемлекет алдында салық заңымен тіркелген басқа қаржы мәіндеттері
уақытында орындалуы.
Біздің жас Тәуелсіз, Егемен мемлекетіміз фискалдық саясатқа алғашқы
қадамдарын жасауда, яғни салық жүйесінің нақты қалыптасып, орын алуы
мемлекеттің салықтық заңдылығынын сәттілігіне байланысты. Тұңғыш рет
Қазақстан Республикасында заңнамалық денгейде салық салудың қағидаттары
баянды етілген. Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бірге салық және
бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі,
салық салудың айқындығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және салық
заңнамасының жариялылығы қағидаттары негізделеді.
Курстық жұмыстың қорытынды бөлімінде, жалпы салықтардың қажеттілігі,
маңыздылығы және пайдасы туралы ой тұжырымдалады. Жұмыс авторы өз ойын
қорытындылайды. Соңынан курстық жұмысты орындау барысында қолданылған
әдебиеттер мен ақпараттар алынған көздер көрсетілген.

І. Салықтың мәні және қалыптасу кезеңдері.

І.1. Салықтың мәні және мазмұны

Салық – бұл мемлекеттік қаржының негізгі қайнар көзі. Ол
мемлекет пайда болғаннан бері әрекет етуде. Сонымен қоса, салық салу
экономикалық мәдениеттінің элементі ретінде барлық жүйелерде, яғни
нарықтық жүйеге де, нарықтық емес жүйеге де тән құбылыс.
Салық жүйесі дамудың көптеген жолынан өтті. Жеке табыстан және
мүлік бойынша салық салудан басталып, ол аймақтық және жергілікті салыққа
дейін өсті.
Салықтың даму тарихы мыңдаған жылдар мен саналады және дамуына
байланысты үш кезеңге бөліп көрсетуге болады.
Бірінші кезең ежелгі әлем және орта ғасырдың шаруашылығын қамтиды.
Бұл кезеңде салық және оны салу механизмі пайда бола бастады. Бірақ олар
өздерінің дамымағандығымен, кездейсоқтығымен ерекшеленді.
Мысалы, алғашында салықтар натуоалдық формадағы жүйесіз төлем
түрінде болғаны тарихиан белгілі. Халық салықты азық – түлік тауарлары,
армия үшін қару – жарақ, түрінде төледі. Рим империясында және Афинада
бейбіт уақытта салықтар болмаған, оларды алу соғыспен байланысты
болады.Товар – ақшалық қатынастырдың дамуы тұрақталып, бекітілуіне
байланысты салықтар біртіндеп ақшалай жүзеге аса бастады.
XIX ғасырдың аяғы – XVIII ғасырдың басында салық салудың екінші
кезеңі басталады. Мұнда салықтар бюджеттік қаржымен табыс бөлігінің
жетекші қайнар көзі болады. Бұл кезеңде алғашқы салық жүйесінің
қалыптасуы байқалады.
Салық салудың үшінші кезеңі XIX ғасырда басталды. Ол салық санынның
азаюымен және де оларды бекіту мен алу кезіндегі құқықтық үлкен
мәнділігімен ерекшелінеді. Қоғамда қаржылық ғылымның дамуымен қоса салық
салудың әдістемесіне, мәселелеріне, табиғатына ғылыми – теориялық
көзқарас қалыптаса басталады.
XIX ғасырдың екінші жартысында көптеген мемлекеттер осы ғылыми
көзқарастарды тәжірибе жүзінде қолдануды жөн көрді. Сол кезде –ақ қазіргі
салық жүйесінің негізгі қаланған. Сонымен қоса айта кететін жағдай, адамзат
баласы әлі күнге дейін идеалды салық жүйесін ойлап тапқан жоқ, қаржылық
ғылымджарда көптеген салықтық сұрақтарға жауаптар іздестірілуде.
Салық - өркениет үшін төленетін төлем. Оның түрлерін кез келген заңды
және жеке тұлғаларға қабылданған тәртіпке сай төлеуге тиіс. Осыған орай
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі барлық салық органдарына үлкен
міндеттеуі жүктейді.
Өтпелі дәуірдей кезеңдегі жалпы жағдайлар мемлекеттің қаржы несие
саясаты ықпал тигізетіні белгілі. Әр елдің өз салық кодексі бар.Сол
мемлекеттің экономикасының, қаржы – несие саясатының, тұрмыс -тіршілігінің
жағдайына сипаттауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге әр мемлекетте өзіндік
салық саясаты оны төлеу мерзімі және тағы басқа жөніндегі қабылданған
заңдар мен ережелер бар. Мысалы, қазір Ресей елі салық жинау деңгейін
көтеру мақсатында оның түрін көбейту арқылы қол жеткізбек болып жатса,
Қазақстанда оның түрін азайту саясаты ұсталынып отыр. Қазақстан
Республикасының алғашқы Салық Кодексінде салықтың 45 түрі
қалыптастырылса, соңғы Салық Кодексінде (2002 жылдың 1 қаңтарынан күшіне
енгізген) оның 17 түрі ғана сақталған. Мұндағы негізгі мақсат – отандық
тауар өндірушілердің аяқтарынан тұрып кетуіне барынша жағдай жасау болып
отырғаны белгілі. Соның айтулы дәлелі ретінде Қазақстан Республикасының
Президентінің 2003 жылы сәуір айындағы халыққа Жолдауында алдымыздағы басым
бағытттарының бірі ретінде саласындағы мәселелерге көңіл аударғаны
белгілі. Бұл өз кезегінде экономиканың қуатын арттырып, әлеуметтік
жағдайларды, жақсартуға бағытталғанын білдіреді. Соның айғағы ретінде
әлеуметтік салықтың 21 пайыздан 7 пайызға дейін, қосылған құн салығының 16
пайыздан 15 пайызға дейін төмендетілгендігі. Біріншіден баршамызда
қуантарлық жағдай болса, екіншіден еліміздің экономикасы нығайып,
қуатының артқанын көрсетеді.

І.2. Салықтардың қалыптасу кезеңдері мен бағыттары.

Жалпы салықтар проториптері алғашқы адамдардың қоғамдастықтарын
басқарудың ұйымдық формаларынан пайда болады деп атауға болады.
Алғашқы қоғамдық қауымдастықтың өзінде олар сыртқы ортаның қатал
талаптарына үйренуге міндетті болады, халықты басқарудың ұйымдық
формалары пайда бола бастады, олар сыртқы жаулардан қорғаудағы
коллективтік қажеттілігін қанағаттандыра бастады және тағы басқа осы
органдарда жұмыс жасайтын адамдар қоғамда көрсеткен қызметтері үші н
сыйақылар беруді талап етті. Олады ұстауға кеткен шығындар салықтың
алғашқы формасы болған еді. Осындай ттүрде салық ұзақ уақыт бойы әрекет
етеді.
Осы ұзақ уақыт бойы адамдар салықты объективті қажеттілік деп
қабылдайды. Тек XV ғасырдағы товар – ақшалай қатынастарының дамуына
байланысты ғалымдар бұл қатынастардың жүйесін зерттеуді бастады,
сонымен бірге салықты қайта қарастырып, оның мәні түсінуге ден қойды.
Ақшалай қатынастардың мемлекетпен байланысу мәселесін қарастырған
ғылымның саласы қаржы деген атқа ие болады. Бұл латын сөзі және де
ақшалай төлем деген мағынаны білдіреді. Бұны зерттеудің негізіне
мемлекет табыс ретінде салықты жаңа көздері деп алады.
Осы уақыттарда салықты зерттеуге арналған көптеген еңбектер пайда
бола бастады.
А.Монкретьен ең алғаш болып салық реформасы туралы сұрақты қозғайды.
Ол мүліктік кадастр негізіндегі табысқа салған салықтың жаңа формасын
ұсынды.
Салық жүйесіндегі бұл жаңалық XVII ғасырларда терең зерттелді.
У.Петти А.Монкретьенің ойын дамыта отырып, олардың тек табысқа
ғана емес атақ, дәрежеге де тәуелді екенін көрсетті. У.Петтидің
Салықтар және алымдар туралы тарктат атты еңбегінде алғаш рет салық
теориясына жүйелі түрде анықтама беріліп, салықтың жанама түрде салыну
механизмін зерттеді. Меркантилистік кезеңде салықты зерттеуде үлес қосқан
Х. Юсти мен С.Воблан еңбектерін айтуға болады. Х.Юсти бірінші болып
салық принциптерін негіздеуге талпынды. Жақсы салықтарға ол мыналарды
жатқызады:
1) өзінің қарамағындағы адамдар оны төлей алулары керек.
2) біркелкі
3) мемлекеттің және оның халқының байлығына кері әсерін тизізбейтінін
4) алуға жайлы
5) мемлекттің экономикалық жағдайы мен басқару түріне сәйкес келетін.
С Волбан біркелкі салық теориясын ұсынды. Ол барлық жеке меншік пен
табыстың 10% салықты еңгізуді қолдады. Бұл салық королевская десятина
деген атқа ие болды, да:
1) жерге
2) мүліктен табысқа
3) жанама салық салу
Физикраттар меркантелистердің ойларын дамыта отырып, алғаш рет
салықты тікелей және жана деп жіктеді.
Олар тікелей салыққа тек жерге салған салықты жатқызды.
XVIII – ғасырдың аяғы - XIV ғасырдың басында Адам Смиттің Халықтар
байлығының себептері мен табиғатын зерттеу туралы кітабында жазылған
салық жүйесін құрудағы 4 ереже осы уақытқа дейін дамушы елдердің салық
салудағы негізгі принцип болып отыр.
Оларға тоқталып өтетін болсақ:
1) Мемлекет өздерінің мүмкіндігі мен жағдайына қарай өкілетті ұстауға
қатысулары керек. Осы жағдайдағы ереженің сақталуы немесе оған
немқұрайлы қарау салық салудағы теңдік немесе теңсіздікке әкеледі
2) Әрбір жеке тұлға төлеуге міндеттелген салық нақты анықталуы керек.

Төлеу мерзімі, төлеу әдісі, сомасы – барлығы салық төлеушігі анық және
нақты болуы керек. Ал егерде бұл тәртіп болмаған жағдайларда, онда салық
төлеуші тұлға салық жинаушыға тәуелді болады.
3) Әрбір салық, салық төлеушінің толық өтуіне жайлы уақытта алынуы
керек.
4) Салықты жинайтын қызметтерге төленетін ақы халық қалтасынан
алынатын салықтан әлде қайда кем болуы керек.
Адам Смитжалпы экономикаға, соның ішінде еңбекақыға тікелей
салықтардың жүйелі түрде негіздеді. Тікелей салықтардың еңбек ақы бойынша
өсуі, өмір сүру минимумын қамтамасыз ету үшін көтереді, ал жұмыс
беруші бұл өсуді өзінің товарының бағасына қосады деді.
Адам Смит қозғаған бұл ойлар XVIII ғасыр және XIX ғасырдың
бірінші жартысындағы көптеген экономистер қолдап, дамытты. Бұл
маңызды теориялық ережелер Д. Рикардо, Н.И. Тургеневтің, Ж.М.
Сисмондидің еңбектерінде дамытылды.
XIX ғасырдың екінші жартысы қаржылық ғылымның біршама дамыған
уақыты болды. Бұл кездегі негізгі мәселе салық салысында салықтың
пропорционалды және прогрессивтік түрі болатын және де тікелей және
жанама салықтардың арақатынасы да көп зерттеледі.
Салық теориясына үлекн үлесті әлеуметік саяси мектептің
жинақтаушысы, неміс экономисі А.Вагнер қосты. Оның көзқарастары ерекше
орынды талап етеді, өйткені оның еңбектері сол кездегі қаржылық
әдебиеттерде кеңінен тараған.
Ол салық салудың әлеуметтік орны туралы көп мәселелерді айтты.
Қазіргі уақытқа дейін А.Вагнер жасаған салық салудың 9 негізгі
ережелерін құрды. Оны бірнеше топтарға бөлуге болады:
Бірінші топ:
1) салық салудың толықтылығы
2) салық салудың икемділігі
Екінші топ
3) салық салудың көзін талдау
4) түрлі салықтың дұрыс комбинациясының жүйесі
Үшінші топқа этикалық принциптері жатады:
5) салық салудың жалпылығы
6) біркелкі
Төртінші топқа әкімшілік – техникалық ереже бойынша жатады:
7) салық салудың анықтылығы
8) салықты төлеудегі жайлылық
9) салық алудағы шығындардың максималды ұсталуы.
Субъективті мектептің мүшелері А.Маршалл, Р.Хиггс салық теориясын
ұсыныс пен сұраныс жағынан қарастырады.
Классик экономистер ішінде К.Маркастің ойлары қызықты деп саналады.
К.Маркс пен Ф.Энгельс саықты негізінен олардың әлеуметтік революцияға
қатысты көзқараста талдады. Ал салық теориясындағы пропорционалды және
регрессивті, тікелей және жанама салықтардың қолданылуын Маркс буржуазияға
қарсы күресің құралы ретінде қарастырады. Ол былай деп жазды: Егерде
демократтар пропорционалды салықты ұсынса, жұмысшылар прогрессивті
салықты талап етулері керек. Егер демократтар мемлекеттік қарызды реттеу
керек десе, жұмысшылар мемлекеттің банкроттығын талап етулері керек .
Соныме бірге К.Маркс жанама салықтарға қарсы болады, оның ойынша оны
буржуазия пролетариатты қанау мақсатында ойлап тапқан. Осыған байланысты
К.Маркс пен Ф. Энгельс жанама салық салудың алынып тасталуын талап еткені
белгілі.
Капиталистік экономиканы талдай отырып К.Маркс салықтың экономикаға
ықпалы жөнінде маңызды ұсыныс айтты. ... Садлықты салу кезіндегі бөлу
қызметі оны шығындануға тең болады, салық арқылы сауда мен өнеркәсіпке
әсер етуге болады, сонымен бірге салық абсолюттік монархияны өшіретін
алтын шыншыр болып табылады деді.
Салық мәнін теріс түсіне отырып К.Маркс пен Ф.Энгельс өздерінің
болашақ пролетариаттық мемлекетттерінде салққа орын жоқ екенін
түсіндіріп бақты.
1929 1933 жылдары капиталистік мемлекеттерді жаулаған дағдарыстан
кейін жаңа зкономикалық ойларға негізделген экономика дамуының жаңа
кезеңі басталды. Көптеген экономистер мемлекетттің экономикаға қатынасын
қайта қарастырып, оның экономиканың дамуна араласуын қолдады. Ал
экономикаға араласудың тиімді құралы салық екенін бәрі мойындады.
Салықтың реттеулерге арналған көптеген жұмыстар жазылды. Ең
алғаш салықтың экономикаға араласудың тиімді құралы деп таныған
оқымыстыәйгілі Дж.М.Кейнс еді. Ол өзінің бұл көзқарасын Жалпы жұмыспен
қамту, ақша мен процентің жалпы теориясы атты еңбегінде орын алды.
Дж.М.Кейнс салықтың көмегімен жүзеге асырылатын көптеген экономикалық
өсімнің өсірілу ережелерін ұсынған.
Дж.М.Кейнстен кейін Батыстың көптеген көрнекті экономистері салықтың
экономикаға әсерін зерттеп, салықтың түсімдердің көлемі мен құрылымын
өзгерту арқылы экономикалық циклдың дұрыстылығына, инвестицияны
ынталандыруға, өндірістің құрылуын тоқтатуға болатынын дәлелдеп жатады.
Американың көрнекті экономисі П.Самуэльсон былай деп жазады:
Инвестиция мен тұтынуға кеткен жеке шығындар инфляциялық жағдай
туғызғанда, фискалдық және несие – ақша саясатының міндетті баға
тұрақтылығымен қамтамасыз ету .
Ал, фискалдық саясаттың басты құралы салық салу мен мемлекеттік шығын
болып табылады.
Әрбір үкіметтің алдында тұрған міндет малық салу тұжырымдамасын
таңдай білу, өйткені, онда тек қана механизмді ғана таба білу емес, салық
экономикаға тиімді әсер етуін қарастыру керек. Қазіргі уақытта көрнекті
экономистер, П.Сауэльсон, К.Воуллинг, Дж.Гэлбрэйт, Э.Хасмен сияқты
ғалымдар салыққа ерекше орын беріп көңіл бөлді. Олар салықтар қазір тек
қана шығындарды жабу мақсатынмен шектеліп қана қоймайды, олар табысты
әділетті түрде бөлу құрамына айналады деп жазды. Соның ішінде
прогрессивті салықты ерекше бөліп көрсетті. АҚШ Президенті Ф.Рузвельт Жаңа
бағыт бағдарламасында прогресивтті табыс салығын көбейту жолымен ірі
байлықтармен табыстардың қайта қарастырылып, бөлінуін жүзеге асырады.
Бірақта көптеген экономистер прогрессивті салықтың шектен тыс қолданылуына
қарсы, өйткені капиталға деген салық көлемімен және экономикалық өсім
темпінің, тұрғындардың өмір сүру деңгейінің арасында тікелей байланыс
бар. Салықтың қайта бөлу функциясы экономиканың әртүрлі сфераларына үлкен
әсер етеді. Қазіргі таңда салықтың бұл функциясы маңызды мәнге ие,
себебі, өндірістің терең төмендеуі кезенде ол дұрыс, ойластырылып
пайдалануы керек.
Міне, осылайша жалпы көріністі салық салу мәселелерінің тарихы
зерттелінді.
Енді өз елеміздің салық қызметінің қалыптасуына келетін болсақ ол
осы тараудың келесі бөлімінде қарастырылған.

ІІ. Қазастан Республикасындағы салықтардың түрлері, қызметтері және
фискалдық саясат.

ІІ.1. Қазақстан Республикасындағы салықтардың түрлері және қызметтері.

Тәуелсіз Қазақстанның 10 жылдық қалыптасыунды жас мемлекеттің
өмір сүруін тексеретін көптеген кезеңдер болатын белгілі. Біз үшін салық
басты халық шаруашылық құрылымындағы түпкілікті өзгерістерге әкелген
экономикалық дағдарыс. Бұрын Кеңес өкіметінің саяси және экономикалық
тұрақтылығының жоғалуы, кәсіпрындар мен салалардың құрылымдық қайта
қарастырылуы, жұмыссыздық, осылардың бәрі дұрыс оптималды деңгейдегі
салық салудыжәне салықтың реформа жүргізуге әкелді.
Осы нарықтық қатынастарға өтеудегі өтпелі кезең жағдайында салық
жүйесі ьасты экономикалық реттеу болып, мемлекеттік экономикадан реттеудің
қаржы – несиелік механизмінің негізі болды.
Жалпы салық жүйесінің қаншалықты құрылымынан бүкіл халық
шаруашылығының тиімді қалыптасуы тәуелді болды. Жалпы салық жүйесінің
қаншалықты құрылғанынан бүкіл халық шаруашылығының тиімді қалыптасуы
тәуелді болады.
Осыған байланысты елімізде осы саладағы министрлердің құрылуын айта
кету керек.
Каз.ССР Президентінің 09.07.91 ж. № 380 Қаз. ССР-ң мемлекеттік салық
қызметтерін құру туралы Үкімет бойынша Қаз,ССР- ң басты мемлекеттік
салық инспекциясы құрылды. Осы жылы Қаз.ССР Президентінің осы үкімі
бойынша және Каз. ССр Министрлер кабинетінің 09.09.91 ж. № 520 Қаз. ССР
–ң мемлекеттік салық қызметінің іс - әрекетінің мәселелері бойынша
үкіметіне сәйкес облыстар бойынша мемлекеттік салық инспекциясы құрылған.
Біраз уақыттан соң салық қызметі Қаржы Министрлігінің құрылымына
қайта енгізілген. Одан кейін 1996 жылы және 1997 жылдары 2 рет салық
қызметі қайтадан тәуелсіз құрылым статусына ие болды.
Салықтар дененіміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардың
белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын,
қаржы қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың
экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен
халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін
білдіреді. Сондай – ақ шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық
табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинақтап, жинақтаудың
қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болды және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Мемлекет құрылымының өзгеруі,
өркендеуі қашанда болса оның салық жүйесінің қайта құрылуымен бірге
қалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүрзгізу үшін
белгілі бір мөлшерде аржы көздері қажет. Салықтар – мемлекеттің тұрақты
қаржы көзі болып табылады. Сондықтан мемлекет салықтарды экономиканы
дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетік ретінде
пайдалананады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін, олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтың негізгі қызметтері:
• Реттеушілік
• Фискалдық
• Қайта бөлу
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен қатар салықтардың
ынталаныру, бақылау функцияларын да атауға болады.
1. Ретеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі осы қызмет
арқылы салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді. Яғни,
салықты реттеудің ең басты мақсаты өндірістің дамуына ықпал ету.
Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері, салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Жоғарыда
көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға
саясаты шетелдік инвесторларды ынталандыру шағын және кіші
кәсіпкерлікті дамыту жұмыстарын жүзеге асырады.
2. Фискалдық немесе бюджетттік қызмет. Бұл қызмет арқылы
мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтын қоғамдық
міндеті артады. Себебі: салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік әскері қорғаныст тағы басқа
шаруалардың іске асуын қамтамасыз етеді.
3. Қайта бөлу қызмі арқылы түрлі субъектілер табысының іс -
әрекетінің көлемі ішкі жалпы өнімді салықтардың алатын үлес
салмағы арқылы анықтайды.
Осы негізде мемлекет елдің салық жүйесін анықтайды. Салық
механизмінің қызмет ету жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты
негізге ала отырып, салық саясатын анықтайды.
Салықтардың анықтамасы, мәні және мазмұны жоғарыда айтылған
болатын. Оған тоқталмай, енді салықтарды топтастыру туралы айтып өтеміз.
Салықтарды нысан белгілері бойынша топтастырып жіктейді:
1) салық салу объектісіне байланысты;
2) қолданылуына қарай;
3) салық салу ұйымына байланысты;
4) экономикалық ерекшелігіне байланысты;
5) салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай.
Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар болып
жіктеледі.
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға мына салықтар жатады:
- заңды және жек тұлғалардың табысына салынатын салық;
- мүлік салығы;
- жер салығы;
- бағалы қағаздар мен жүргізілетін операцияларға салынатын салық;
- жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемі;
- көлік құралдарына салынатын салық және тағы басқалары.
Жанама салықтар - жанама түрде тауар немесе қызмет құны арқылы алынады.
Жанама салықтарға мына салықтар жатады:
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер;
- баж салығы.
Жанама салықтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді.
Тауар немесе қызмет бағасына алдын ала салық енгізілмегендіктен, іс
жүзінде оны бюджетке сатушы аударады.
Бюджетке түскен соң қандай шараларға жұмсанатын белгісіне қарай
салықтар жалпы және арнайы салықтарға бөлінеді.
Жалпы салықтар бюджетке түсіп,жалпы мақсатта жұмсалады.
Жалпы салықтарға:
- заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- қосылған құнға салыынатын салық;
- акциздер, тағы басқалары.
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген
міндеттер бойынша, нақтылы шараларға жұмсалады.
Салықты және салыққа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
қарай салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салықтар болып
бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салықтарға мына салықтар жатады:
- заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- қосылған құнға салынатын салық;
- акциздер;
- бағалы қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын
салық;
- жер қойнауын пайдаланушыларға арнайы салық пен төлемдер.
Жергілікті салықтар мен алымдар:
- жер салығы;
- заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
- көлік құралдарына салынатын салық;
- кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
- жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқы үшін алынатын алымдар;
- аукционда сатудан алынатын алым.
Экономикалық белгісіне қарай салықтар табысқа салынатын салық және
тұтыынуға салынатын салық болып жіктеледі.
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
салынатын объектісінен түсетін табысынан алнады. Олардың қатарына: заңды
және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер салығы, мүлік салығы,
тағы басқалары кіреді.
Ал, тұтынуға салынатын салықты, салық төлеуші тұтынушы реінде тауар
немесе қызмет ақысын төлеген кезде өзінің шығынынан төлейді.тұтынуға
салынатын салыққа қосылған құнға салынатын салық және акциздер жатады.
Салық салу объектісін бағалау жәрежесіне қарай салықтар нақтылы
және дербес салықтар болып жіктеледі.
Нақтылы салықтар - салық төлеушінің салық салу объектісінен
алынатын табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салық төлеушінің
мүмкінің сыртқы белгісіне қарай алынады.
Оларға жер салығы, мүлік салығы, бағалы қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салықтар жатады.
Дербес салықтар салық төлеушінің салық төлейтін объектісінен
алынатын табыс салығы жатады.
Нарықтық экономиканың қалыптасу келыптасу кезеңінде салық
саясатының негізі бағыты немесе салық саясатының басты мақсыты – салық
жүйесін құру және оның тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық
механизмін іске асыру.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары
және осы қатынасты анықтайтын салықтар: салық механизмі, яғни салық салу
әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды
ұйымдастыру, салық салудың негізгі принциптері және тағы басқалар салық
механизміне жатады.Салық жүйесінің жақсы және тиімді қызмет істеуіне
салық салу механизмінің тигізер ықпалы өте зор.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.