Қ.р.-ның бюджеті және бюджеттік құрылым
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
I. Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
I.I. ҚР.ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі ... ... ... ...6
I.II. Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және
бюджет балансы мен тапшылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
IІ. ҚР.ның 2007 жылға арналған Республикалық және Алматы облысы бюджеттерін талдау
II.I. ҚР.ның 2007 жылға арналған Республикалық
бюджетіне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
II.II. Алматы облысының 2007 жылға арналған
облыстық бюджетіне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
III. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары
III.I. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
I. Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
I.I. ҚР.ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі ... ... ... ...6
I.II. Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және
бюджет балансы мен тапшылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
IІ. ҚР.ның 2007 жылға арналған Республикалық және Алматы облысы бюджеттерін талдау
II.I. ҚР.ның 2007 жылға арналған Республикалық
бюджетіне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
II.II. Алматы облысының 2007 жылға арналған
облыстық бюджетіне талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
III. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары
III.I. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
«Бюджет» - ол жалпы қаржы категорияға қарағанда бөлек, ерекше тұрған экономикалық категория. Оның қаржыдан ерекшелігі тек қана абстракиясының басқа деңгейімен қаржылық байланыстың әр түрлі дәрежеде болуына байланысты. Қазақстан Республикасының бюджетік кодексінің 4 бабында бюджетке келесі түсінік берілге: «Бюджет – ол мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске асыруын қаржылық қамтамасыз етуге арналған оның орталықтандаралған ақша қоры». Бюджеттің формасы - қаржылық жоспар, материалдық негізі – орталықтандырылған қор, экономикалық негізі – жалпы экономикалық қарым-қатынас, заңнамалық белсендіруі – Заң.
«Мемлекеттік бюджет» термині – мемлекет құрастырыатын және басқаратын орталықтандырылған бюджеттік қор мағынасында да пайдаланылады.
Бүгінгі күнгі мемлекеттің бюджеті қаржылық қарым-қатынастағы әр түрлі қатысушылардың әлеуметтік экономикалық мүдделерін қалыптастыратын күрделі және көп міндет атқаратын құрал.
Бюджеттік құрылым – ол елдің мемлекеттік бюджеті мен бюджеттік жүйені ұйымдастыруы және олардың өзара байланысының ұйымдастырушылық формалары. Бюджеттік құрылым елдің мемлекеттік құрылымдық формасы мен анықталады және биліктің орталық және жергілікті органдарының республикалық және жергілікті құрастыру, қарау, бекіту және атқару, кірістер мен шығыстарды бөлу жөніндегі өкілеттіліктерін реттейтін құқықтық нормаларға негізделеді.[1]
Осы курстық жұмыс тақырыбы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті және бюджеттік құрылым». Курстыық жұмысты орындаушы студенттің бұл тақырыпты таңдауының себебі, өйткені бұл мәселе қазіргі күні өте маңызды болып отыр және менің болашақ мамандығына сай. Курстық жұмыста тақырып толық қарастырылып, ашылған. Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Олар: кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды бөлім. Негізгі бөлімнің өзі үш тарауда қарастырылған. Бірінші тарау тақырыбы, мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні. Бұл тарау үш сұрақ бойынша берілген. Олар: ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі, бюджет жүйесі және бюджет құрылымы, бюджет балансы және бюджет тапшылығы. Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі бюджеттің жиынтығын білдіреді. Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық бюджет және жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді. Әр бюджетте оның кірісі және шығыс бөлігін теңдестірген, яғни баланстандырған дұрыс. Баланс бұл - тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жан-күйіне жету болып табылады. Екінші тараудың тақырыбы, ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық бюджеті.
«Мемлекеттік бюджет» термині – мемлекет құрастырыатын және басқаратын орталықтандырылған бюджеттік қор мағынасында да пайдаланылады.
Бүгінгі күнгі мемлекеттің бюджеті қаржылық қарым-қатынастағы әр түрлі қатысушылардың әлеуметтік экономикалық мүдделерін қалыптастыратын күрделі және көп міндет атқаратын құрал.
Бюджеттік құрылым – ол елдің мемлекеттік бюджеті мен бюджеттік жүйені ұйымдастыруы және олардың өзара байланысының ұйымдастырушылық формалары. Бюджеттік құрылым елдің мемлекеттік құрылымдық формасы мен анықталады және биліктің орталық және жергілікті органдарының республикалық және жергілікті құрастыру, қарау, бекіту және атқару, кірістер мен шығыстарды бөлу жөніндегі өкілеттіліктерін реттейтін құқықтық нормаларға негізделеді.[1]
Осы курстық жұмыс тақырыбы «Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті және бюджеттік құрылым». Курстыық жұмысты орындаушы студенттің бұл тақырыпты таңдауының себебі, өйткені бұл мәселе қазіргі күні өте маңызды болып отыр және менің болашақ мамандығына сай. Курстық жұмыста тақырып толық қарастырылып, ашылған. Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады. Олар: кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды бөлім. Негізгі бөлімнің өзі үш тарауда қарастырылған. Бірінші тарау тақырыбы, мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні. Бұл тарау үш сұрақ бойынша берілген. Олар: ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі, бюджет жүйесі және бюджет құрылымы, бюджет балансы және бюджет тапшылығы. Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі бюджеттің жиынтығын білдіреді. Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық бюджет және жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді. Әр бюджетте оның кірісі және шығыс бөлігін теңдестірген, яғни баланстандырған дұрыс. Баланс бұл - тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жан-күйіне жету болып табылады. Екінші тараудың тақырыбы, ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық бюджеті.
1. Мемлекеттік бюджет. Б.С. Өтебаев. Алматы, «Экономика» - 2006 жыл.6, 25 – беттер
2. Қазақстан Республикасының бюджет кодексі. Алматы: «Юрист», 2004 жыл
3. Государственный бюджет. Ильясов К.К. Саткалиева В.А. Алматы «РИК» 1994 жыл 268-бет
4. Финансы. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Алматы: Қаржы-қаражат, 2001. 311-бет
5. Бюджетное устройство и бюджетное система. Утибаев Б.С., Жунусова Р.М., Акмола, 1997, 103-бет
6. Қаржы, Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С., Алматы, 2003 жыл. 276-бет
7. «Жетісу» газеті, № 5, 2007 жыл қаңтар айы, 13-бет.
8. Қаржының жалпы курсы. Мельников А.И. Алматы, 2003.
9. Основы Финансов. Мельников В.Д. Алматы. 2005жыл. 14-бет.
10. Государственный бюджет. Утибаев Б.С.,Жунусова Р.М. , Саткалиева В.А. Алмты: Экономика – 2006год. 385 стр.
11. Расходы Государственного бюджета. Ильясова К.К.,
Исахова П.Б. Алматы: Экономика – 2003год.
12. Казначейский механизм исполнения бюджета. Жакипбеков С.Т.
Алматы: Қаржы-қаражат, 1999жыл.
13. Регулирование бюджетных ресурсов. Жакипбеков С.Т.
Алматы: Қаржы-қаражат, 2003год.
14. Государственный бюджет. Журавлев В.В., Савруков Н.Т.
«Политехника», Санкт-Петербург. 2000год. 8-10стр.
2. Қазақстан Республикасының бюджет кодексі. Алматы: «Юрист», 2004 жыл
3. Государственный бюджет. Ильясов К.К. Саткалиева В.А. Алматы «РИК» 1994 жыл 268-бет
4. Финансы. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Алматы: Қаржы-қаражат, 2001. 311-бет
5. Бюджетное устройство и бюджетное система. Утибаев Б.С., Жунусова Р.М., Акмола, 1997, 103-бет
6. Қаржы, Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаева С., Алматы, 2003 жыл. 276-бет
7. «Жетісу» газеті, № 5, 2007 жыл қаңтар айы, 13-бет.
8. Қаржының жалпы курсы. Мельников А.И. Алматы, 2003.
9. Основы Финансов. Мельников В.Д. Алматы. 2005жыл. 14-бет.
10. Государственный бюджет. Утибаев Б.С.,Жунусова Р.М. , Саткалиева В.А. Алмты: Экономика – 2006год. 385 стр.
11. Расходы Государственного бюджета. Ильясова К.К.,
Исахова П.Б. Алматы: Экономика – 2003год.
12. Казначейский механизм исполнения бюджета. Жакипбеков С.Т.
Алматы: Қаржы-қаражат, 1999жыл.
13. Регулирование бюджетных ресурсов. Жакипбеков С.Т.
Алматы: Қаржы-қаражат, 2003год.
14. Государственный бюджет. Журавлев В.В., Савруков Н.Т.
«Политехника», Санкт-Петербург. 2000год. 8-10стр.
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Академик Жолдасбеков атындағы институт
Гуманитарлы – экономикалық факультет
Экономика пәндері кафедрасы
Курстық жұмыс
Қаржы
мамандық 050509 Қаржы
Орындаған:
Студент__2__ курс
Топ___204_____
Мамандық____Қаржы___
Аты- жөні: .
Қорғалған
бағасы:
______________
Жетекші:
комиссия мүшелері:
Аға оқытушы
_________________________
экономика пәндері кафедрасы
(қол және қорғалған күні)
Талдықорған 2007ж.
Академик Жолдасбеков атындағы институт
Гуманитарлы – экономикалық факультет
Экономика пәндері кафедрасы
БЕКІТЕМІН
экон. каф. меңгерушісі
_______________
____________________2006 ж.
ТАПСЫРМА №____
___________Қаржы_________________ _____ пәнінен курстық жұмыс
Студент __________ ТОП _204__
Жұмыс тақырыбы: Қ.Р.-ның бюджеті және бюджеттік құрылым
Алғашқы мәліметтер: 2007ж. арналған Қ.Р.-ның республикалық бюджеті
№ Мазмұны Орындалу Жұмыс
мерзімі көлемі
1 Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
2 ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі
3 Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және бюджет
балансы мен тапшылығы
4 ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық
бюджетіне талдау
5 Алматы облысының 2007 жылға арналған
облыстық бюджетіне талдау
6 Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары
№ Кесте бөлігінің мазмұны (кесте, Орындалу Бет саны Формат
график) мерзімі
1 2007жылғы Республикалық бюджеттің
кірістері мен шығыстары бойынша
талдау
2
Әдебиет: 1. Мемлекеттік бюджет. Б.С. Өтебаев. Алматы, Экономика - 2006
жыл.6, 25 – беттер
2. Қазақстан Республикасының бюджет кодексі. Алматы:
Юрист,
2004 жыл
Тапсырма беру күні__________ Жұмысты қорғау
күні_______________________________
Жұмыс
жетекшісі__________________________ ___________________________________ _
Тапсырмамен
таныстым___________________________ ______________________________
Күні, қолы
___________________________________ ________________________________
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 4
I. Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
I.I. ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі ... ... ... ...6
I.II. Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және
бюджет балансы мен тапшылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
IІ. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық және Алматы облысы бюджеттерін
талдау
II.I. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық
бюджетіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
II.II. Алматы облысының 2007 жылға арналған
облыстық бюджетіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .16
III. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары
III.I. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...22
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..25
Кіріспе
Бюджет - ол жалпы қаржы категорияға қарағанда бөлек, ерекше тұрған
экономикалық категория. Оның қаржыдан ерекшелігі тек қана абстракиясының
басқа деңгейімен қаржылық байланыстың әр түрлі дәрежеде болуына байланысты.
Қазақстан Республикасының бюджетік кодексінің 4 бабында бюджетке келесі
түсінік берілге: Бюджет – ол мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске
асыруын қаржылық қамтамасыз етуге арналған оның орталықтандаралған ақша
қоры. Бюджеттің формасы - қаржылық жоспар, материалдық негізі –
орталықтандырылған қор, экономикалық негізі – жалпы экономикалық қарым-
қатынас, заңнамалық белсендіруі – Заң.
Мемлекеттік бюджет термині – мемлекет құрастырыатын және басқаратын
орталықтандырылған бюджеттік қор мағынасында да пайдаланылады.
Бүгінгі күнгі мемлекеттің бюджеті қаржылық қарым-қатынастағы әр түрлі
қатысушылардың әлеуметтік экономикалық мүдделерін қалыптастыратын күрделі
және көп міндет атқаратын құрал.
Бюджеттік құрылым – ол елдің мемлекеттік бюджеті мен бюджеттік жүйені
ұйымдастыруы және олардың өзара байланысының ұйымдастырушылық формалары.
Бюджеттік құрылым елдің мемлекеттік құрылымдық формасы мен анықталады және
биліктің орталық және жергілікті органдарының республикалық және жергілікті
құрастыру, қарау, бекіту және атқару, кірістер мен шығыстарды бөлу
жөніндегі өкілеттіліктерін реттейтін құқықтық нормаларға негізделеді.[1]
Осы курстық жұмыс тақырыбы Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджеті және бюджеттік құрылым. Курстыық жұмысты орындаушы студенттің бұл
тақырыпты таңдауының себебі, өйткені бұл мәселе қазіргі күні өте маңызды
болып отыр және менің болашақ мамандығына сай. Курстық жұмыста тақырып
толық қарастырылып, ашылған. Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады.
Олар: кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды бөлім. Негізгі бөлімнің өзі үш
тарауда қарастырылған. Бірінші тарау тақырыбы, мемлекеттік бюджетің
экономикалық мәні. Бұл тарау үш сұрақ бойынша берілген. Олар: ҚР-ның
бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі, бюджет жүйесі және бюджет құрылымы,
бюджет балансы және бюджет тапшылығы. Бюджет құрылысында басты орынды
бюджет жүйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға
негізделген түрлі деңгейлердегі бюджеттің жиынтығын білдіреді. Қазақстанда
жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық бюджет және
жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді. Әр бюджетте оның кірісі және
шығыс бөлігін теңдестірген, яғни баланстандырған дұрыс. Баланс бұл - тепе-
теңдік, бюджетті жасаған кезде негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері
мен шығыстарының осындай жан-күйіне жету болып табылады. Екінші тараудың
тақырыбы, ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық бюджеті. Бұл тарау екі
сұрақ бойынша қарастырылған, ҚР-ның 2007 жылға арналған республикалық
бюджеті, Алматы облысының 2007 жылға арналған облыстық бюджеті. Аталған
тақырыптарда Қазақстан Республикасының 2007 жылға арналған республикалық
бюджеті мен Алматы облысының облыстық бюджетіне талдау жасалады. Осы
бюджеттердің кірісі мен шығыны көрсетіледі. Және бюджеттердегі қаржыны
жұмсау бағыттары айқындалады. Үшінші тарауда қарастырылған мәселе,
мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары. Бұл тарау осы тақырып бойынша
қарастырылып көрсетілген. Қазақстан Республикасында экономикалық
реформаларды жүзеге асыру үшін қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика
аумағыдағы жинақталған жалпы қаржы қарым-қатынастарының, оның ішінде
бюджеттік қарым-қатынасының даму тәжірибелерін біліп, дұрыс пайдалану
қажет. Республикалық бюджетің қаражаттары: жаплы сипаттағы мемлекеттік
қызметтер көрсетуді, республикалық деңгейдегі жалпы орта, республикалық
деңгейдегі әлеументтік қамсыздандыру және әлеументтік көмек саласындағы
қызметті, республикалық деңгейдегі мәдениет, спорт және ақпарат саласындағы
қызметтер, ауыл ораман, су және балық шаруашылығының басым бағдарламасын;
қоршаған ортаны қорғау шаралары т.б. республикалық бағдарламаларды
қаржыланыруға жұмсалады.
Соңғы бөлім, қорытынды бөлім, бұл бөлімде аталған тақырып бойынша,
яғни мемлекеттік бюджеттің маңыздылығы туралы студент өзінің ойын
тұжырымдап қорытады. Қорытынды бөлімнің соңынан қолданылған әдебиеттер
тізімі көрсетілген.
Курстық жұмысты орындау барысындағы мақсат – тақырыпты толық ашу,
жиналған ақпаратты талдау арқылы өзімнің білімді толықтыру. Болашақта жақсы
кәсіби маман болу үшін қажетті ақпаратты жинай білу, оны пайдалана, қолдана
білу.
I. Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
I.I. ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі.
Мемлекеттік бюджет – ұлттық табыс пен ЖІӨ-ді қайта бөлудің негізгі
құралы. Мемлекеттік бюджеттің көмегімен ұлттық табыстың 30%-ы, ЖІӨ-нің 20%-
ы, жалпы қоғамдық өнімнің 10 пайызы бөлінеді және қайта бөледі. Бюджет
Қазақстанның бүкіл аумағында өндірістік күштерді неғұрлым ұтымды
орналастырудың, экономика мен мәдениетті көтерудің талаптарын ескере отырып
салааралық және аумақаралық қайта бөлу үшін пайдаланылады. Мемлекеттік
бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-
ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар, мемлекеттік шығыстары,
мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар және т. б. өзінің шоғырланған
көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің негізгі қаржы жоспары ретінде
сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, 1 жылға жасалады, бюджеттің
кірісітерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші
бөлігінің қозғалысын анықтайды.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің
бірі. Ол экономикаға мемлекеттік орталықтанған ақша қорын жасау мен
пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Нарықтық механизмге көшу жағдайында
мемлекеттік бюджеттің қаржылары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта
құруды, кешенді мақсатты бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-
техникалық әлеуетті арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең
аз қамтылған жігін әлеуметтік қорғауға бағытталған. Бюджет қаражаттарының
әлеуметтік бағыттылығының зор маңызы бар. Әлеуметтік саясатта басымдылықтар
– халықтың табысы аз жіктерін (зейнеткерлерді, мүгедектерді, аз қамтылған
отбастарын) қолдау, сондай-ақ денсаулық сақтау, білім беру және мәдениет
мекемелерінің жұмыс істеп тұруы.
Мемлекеттік органдарының өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың
барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы мақсатпен әр елде
аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, әр-бір әкімшілік- аумақтық
бірліктерді абаттандыру, заң шығарушы билікті, басқару апаратын ұстауды
және басқа шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша ресурстарын жұмылдыруды
қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі құрылады. Әр бюджетте оның
кірісі және шығыс бөлігін теңдестірген, яғни баланстандырған дұрыс. Баланс
бұл тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай
түсімдері мен шығыстарының осындай жан-күйіне жету болып табылады.
Кірістерден шығыстардан, яғни бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасының
шығыстардың және қайтарылымды негізде бөлінетін кірістердің ауқымынан асып
түсуі бюджет артығын – профицитті құрайды. Ол мемлекеттік борышты өтеуге
бағытталады немесе бюджет қаражаттардың бос қалдығын құрауы мүмкін.
Шығыстардың кірістерден асып түсуі мемлекеттік бюджеттің тапшылығын
тудырады.
Бюджеттердің жекеленген түрлерінің кірістері мен шығыстарын
қалыптастыру, оларды теңдестіру процессінде заңмен реттеліп отыратын бегілі
бір қаржылық өзара қарым қатынастар пайда болады. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзарақатынастары мен байланысының ұйымдық нысандары бюджет құқықтарының
жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық
қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі
бюджеттің жиынтығын білдіреді. Әр-түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің
құрылымы, бюджеттердің жекеленген түрлерінің саны жағынан түрліше болып
келеді, өйткені олардың аумақтық құрылысы мен оның аумақтық бөлінісіне
байланысты болады.[5]
І.2. Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және бюджет
балансы мен тапшылығы
Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен
анықталады. Мемлекеттің федеративтік және унитарлық құрылымы болуы мүмкін.
Федеративті мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
мемлекеттік немесе федералдық бюджет енмесе орталық мемлекеттің
бюджеті;
федерация мүшелерінің бюджеттері;
жергілікті бюджет;
Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі
қолданылады. Орталық бюджет және толып жатқан жергілікті бюджет. Екі
жағдайда да бюджеттердің оқшалануы мен дербестігінің түрлі дәрежесінің
болуы мүмкін.
Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық
бюджет және жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді.
1991 жылы ҚР-ның бюджет жүйесі түбірлі өзгеріске ұшырады. Бұған дейін
Қазақстанның мемлекеттік бюджеті, басқа одақтас республикалардың
мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мелекеттік бюджетіне кіреді, онда
ел аумағының барлық бюджеттеріне кіреді онда ел аумағының барлық
бюджеттері, соның ішінде ауылдық және поселкалық бюджеттерде қамтылып
көрсетіледі. Ол одақтық бюджеттен, 15 одақтас республиканың мемлекеттік
бюджеттерінен және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджеттерінен тұрады.
Одақтық бюджетке 1970-1990 жж мемлекеттік бюджет ресурстарының жалпы
ауқымының 52-50% тиді,оның 35% республикалардыңреспубликалық бюджеттерінің
және 15% жергілікті бюджеттердің қарамағында болады.[3]
Қазақстан Республикасы мемлекетік бюджетінің басты бөлігі
республикалақ бюджетінің басты бөлігі республиклық бюджетте шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл түсімдер менбюджет тапшылығын қаржыландыру
есебінен қалыптастырылатын және өзіне ҚР-ның Конституциясымен заңнамалық
актілер жүктеген міндеттерді жүзеге асыру үшін Үкімет айқындайтын
республикалық бюджет бағдарламаларын қаржыландыруға арналған ҚР-ның заңымен
бекітілген орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджеттер – облыстық бюджеттер, қалалардың, аудандардың
бюджеттері.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстары.
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасау ерекшк
экономикалықнысандар – бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады.Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді. Категориялардың
екеуіде бюджеттің өзі сияқтыобьктиыті және олардың өзгеше қоғамдық арналымы
болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз етедіі,
шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпы мемлекеттік қажеттіліктерге
сәйкес келеді.
өз кезегінде кірістер:
салықтық түсімдер,
салыққа жатпайтынтүсімдер;
капиталмен жасалынатын операциялардан алынатын кірістір болып
табылады.
Бюджеттік түсімдердің бұл үш категориясы алынған ресми трансферттер
бөлігімін, яғни тауарларды немесе қызметтер көрсетуді сатып алуға,
кредиттер беруге немесе өтелмеген борышты төлеуге байланысты емес тегін
және қайтарылмайтын төлімдермен толықтырылады.
Бюджеттен берілген кредиттерді өтеу санаты бюджеттік кредиттер бойынша
мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілер тарапынан ақшалай
қаражаттардың түсуі болып табылады.
Бюджеттің шығыстар бөлігі функционалдық топтардың шығыстарын
қаржыландыруға жұмсалады. Шығыстарда функционалдық, экономикалық және
ведомстолық сыныптама қарастырылған. Функционалдық сыныптама қызмет
түрлерінің, шаралардың және бюджет қатынастары қатысушыларының кең көлемді
сипаттамасы болып табылады. Функционалдық сыныптама бес бөлімге бөлінеді:
функционалдық топ, ішкі функция, мемлекеттік мекеме бағдарламалардың
әкімшісі, бағдарлама, ішкі бағдарлама.
Шығыстардың экономикалық сыныптамасы олардың экономикалық белгілері
бойынша төрт бөлімге бөлінеді: санат, сынып, ішкі сынып, ерекшелік. Санат
мыналарды қамтиды: ағымдағы шығыстар, кредик беру, қаржыландыру. Сынып,
ішкі сынып және ерекшелік шығыстардың арналымы мен сипатын нақтылай түседі.
Ведомстволық сыныптама бойынша шығыстардың атқарылуы мен бюджеттік
несиелендіру әкімшілері бойынша бюджетбағдарламалары.
Бюджеттік жоспарлау – мемлекеттің қаржы саясатының талаптарына
бағындырылған қаржылық жоспарлаудың маңызды құрамды бөлігі.
Бюджеттік жоспарлаудың бірлігі негізделген:
1. республиклық және жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын бюджеттік
бағдарламалардың тізбесін қалыптастыруға;
2. заңнамалық актілер мен кірістерді республикалық және жергілікті
бюджеттер арасында бөлу нормативтерін, кірісті бюджеттік пен аудандық
бюджеттерінің арасында бөлудің тұрақты нормативтерін белгілеуге;
3. Қаржы Министірлігімен келісе отырып, облыстар мен Астана және
Алматы қалаларының бюджеттеріне түсетін түсімдер сомасын анықтау;
4. Үкімет белгілейтін тәртіп пен жергілікті атқарушы органдар
тарататын қарыздар жөніндегі сыйақының шекті мөлшерін белгілеуге
Бюджеттің кірістері –бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердің, салыққа жатпайтын және өзге де түсімдердің, сондай- ақ
капиталмен жасалынатын операциялардан түсетін кірістердің көлемі.
Бюджеттің шығыстары – бұл бекітілген бюджет шегінде қайтарылмайтын
негізде бөлінетін қаражаттар.
Республикалық бюджетің қаражаттары: жаплы сипаттағы мемлекеттік
қызметтер көрсетуді, республикалық деңгейдегі жалпы орта, республикалық
деңгейдегі әлеументтік қамсыздандыру және әлеументтік көмек саласындағы
қызметті, республикалық деңгейдегі мәдениет, спорт және ақпарат саласындағы
қызметтер, ауыл ораман, су және балық шаруашылығының басым бағдарламасын;
қоршаған ортаны қорғау шаралары т.б. республикалық бағдарламаларды
қаржыланыруға жұмсалады.
Бюджеттік рәсім – мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың
бюджетті әзірлеу, қарау, бекіту, атқару, оның атқарылуын бақылау мен
бюджеттің орындалуы туралы есепті бекіту жөніндегі заңнамалық актімен
регламенттелген қызметі.[6]
Әр бюджетте оның кірісі және шығыс бөлігін теңдестірген, яғни
баланстандырған дұрыс. Баланс – бұл тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде
негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жан-
күйіне жету болып табылады. Кірістерден шығыстардан, яғни бюджетке түсетін
түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және қайтарылымды негізде бөлінетін
кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет артығын – профицитті құрайды. Ол
мемлекеттік борышты өтеуге бағытталады немесе бюджет қаражаттардың бос
қалдығын құрауы мүмкін. Шығыстардың кірістерден асып түсуі мемлекеттік
бюджеттің тапшылығын тудырады. Бюджет тапшылығы экономиканың жай-күйін
қамтып көрсетеді, ал оның болуы мынаған байланысты:
1. Елдің эономикасында өндірістің жалпы құлдырауы;
2. Қоғамдық өндіріс шығындарының өсуі;
3. Айналысқа таура жиынымен жабылмайтын ақшаны шеттен тыс шығару;
4. Бюджеттің шығыстарында экономиканың даму деңгейіне сәйкес келмейтін
едәуір әлеументтік шығыстардың басымдылығы;
5. Көлеңкелі экономиканың ірі ауқымды айналымы;
6. Ұлттық шаруашылықтағы
7. Өнімсіз шығыстар мен ысыраптар;
Бюджет тапшылығын жабудың мынандай әдістері бар:
А) мелекеттік қарыздар
В) салық салуды көбейту
С) ақша эмиссиясы
Өз кезегінде ақша эмиссиясы айналысқа ақша белгілерін тікелей шығаруға
да, жанама түрде мемлекеттік бағалы қағаздар шығару және оларды
коммерциялық банктерге өткізу арқылыда тұлғалануы мүмкін, коммерциялық
банктер өзінің резервтерін көбейтеді және банктік мультипликаторлардың
арасында айналыстағы ақшаның санын көбетеді.
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамаға
негізделеді.
1. Жыл сайынғы теңдестірілетін бюджет. Мұндай бюджет мұндаға дейін
фискалдық саясаттың мақсаты деп есептеледі. Алайда бюджеттің мұндай
фискалдық саясаттың тұрлауландырушы, циклге қарсы бағыттылығын
азайтады. Жұмыссыздықтың болуы және халықтың табысының құлдырауы
кезінде салық түсімдерді автоматты түрде қысқартады. Бюджет теңестіру
саясаты сонымен бірге инфляцияны үдеруі мүмкін.
2. Циклдық негізде теңдестірілетін бюджет. Бұл тұжырысдамаға сәйкес
бюджет жыл сайын емес, экономикалық циклдың барысында теңдестіріледі.
Өндірістің құлдырауын болдырмау үшін мемлекет тапшылықты әдейілеп
жасай отырып салықтарды азайтады және шығыстарды көбейтеді.
3. Қаржының функционалдық тұжырымдамасы. Оның мақсаты макроэономикалық
тұрақтылыққа, ифляциялық емес толық қамтылуға қамтамасыз етуге жету
үшін жалпы экономиканы теңдестіру болып табылады. Бұл тұжырымдама
кезінде бюджетті теңгеру болмашы мәселе болып табылады, бюджет
тапшылықтары мен мемлекеттік борыштың да, бюджет артығының да болуына
рұқсат етіледі.[4]
IІ. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық және Алматы облысының
бюджетіне талдау
II.1. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық бюджетіне талдау
2007 жылға арналған республикалық бюджет туралы
2006 жылдың 8 желтоқсанынан № 194 Қазақстан Республикасының Заңы
Казахстанская правда 12 желтоқсан 2006 жыл № 264 (25235)
1 Бап. 2007 жылға арналған республикалық бюджетті 1 қосымшаға сәйкес
келесі көлемдерде бекіту:
1) кірістер – 1 958 638 496 мың теңге, соның ішінде:
салықтық түсімдер - 1 456 156 251 мың теңге;
салықтық емес түсімсдер – 40 849 672 мың теңге;
негізгі құралдарды сатудан түсетін табыс – 8 418 025 мың теңге;
трансферттік түсімдер – 453 214 548 мың теңге;
2) шығындар – 1 955 958 982 мың теңге;
3) операциондық сальдо – 2 679 514 мың теңге;
4) таза бюджеттік несиелендіру – 22 360 857 мың теңге, соның ішінде:
бюджеттік несиелер – 28 521 406 мың теңге;
бюджеттік несиелерді өтеу – 50 882 263 мың теңге;
5) Қаржылық активтермен операциялар бойынша сальдо – 170 176 371
мың теңге,
соның ішінде:
қаржылық активтерді алу – 172 176 371 мың теңге;
мемлекеттің қаржылық активтерін сатудан түсетін түсімдер –
2000000 мың тг.
6) дефицит – 145 136 000 мың теңге, немесе елдің ЖІӨ-не1,2 %.
7) бюджет дефицитін қаржыландыру – 145 136 000 мың теңге.
2 Бап. Республикалық бюджетте 2007 жылға түсімдерді қарастыру:
Ресей Федерациясы тарапынан Байқоңыр ғарыш айлағын
пайдаланғаны үшін 13 455 000 мың теңге көлемінде арендалық төлем;
Ресей Федерациясы тарапынан әскери полигондарды пайдаланғаны үшін,
республикалық бюджеттің кірістерінде көрсетілген, 3 217 500 мың теңге,
соның ішінде:
374 400 мың теңге ақшалай түрде;
2 843 100 мың теңге әскери сынақ полигандарын жалға алу туралы
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы келесім
шарттары негізінде жүзеге асырылады және Қазақстан Республикасының
Қорғаныс Министрлігімен пайдаланылып, Полигондарды жалға алу туралы
мемлекетаралық келісімдерге сәйкес әскери техникамен және қаруларды
жөндеу және жабдықтау 007 республикалық бюджеттік бағдарлама бойынша
шығындалуын көрсетеді.
3 Бап. 2 қосымшаға сәйкес, Қ.Р. Ұлттық қорына жіберілетін, 2007 жылғы
бюджет кірістерінің көлемін бекіту.
4 Бап. 3 қосымшаға сәйкес, газ конденсаты, шикі мұнайды өткізу және
өндірумен айналысатын, олар бойынша тікелей салықтар Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына аударылатын, мұнай секторындағы
кәсіпорындардың тізімін бекіту.
5 Бап. Сәйкес бюджетке қосылатын кірістерді бекіту:
Бірыңғай бюджет сыныптамасының Роялти коды бойынша кірістер
сыныптамасы – минералды-шикізат базасын қайта өңдеу және жер қойнауын
қорғайтын Республикалық қор алдындағы жер қойнауын пайдаланушылардың
қарызы, сонымен бірге, жер қойнауын пайдалану туралы келісім шарт
негізінде осы жер қойнауын эксплуатациялайтын, жер қойнауын
пайдаланушылар төлейтін, контрактілік аймақтарды геологиялық
зерттеуге, мемлекеттің тарихи жұмсаған шығындарының сомасы.
7 Бап. 2007 жылғы республикалық бюджетте облыстық бюджеттерден,
Алматы және Астана қалалары бюджеттерінен республикалық
бюджетке 151 498 867 мың теңге
сомасында бюджеттік алымдар көлемін бекіту, соның ішінде:
Ақтөбе – 1 079 129 мың теңге
Атырау – 43 061 767 мың теңге
Маңғыстау – 24 436 744 мың теңге
Алматы қаласы – 72 310 353 мың теңге
Астана қаласы – 10 610 874 мың теңге
8 бап. 2007 жылғы республикалық бюджетте Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорынан кепілдендендірілген трансферттер көлемін
301 715 681 мың теңгесомасында бектіу.
9 Бап. 2007 жылдың бірінші қаңтарынан бекітілсін:
1) Еңбекақының минималды көлемі – 9752 теңге;
2) Мемлекеттік базалық зейнетақы төлемінің көлемі – 3000 теңге;
3) зейнетақының ең төмен деңгейі – 7236 теңге;
4) Қазақстан Рсепубликасының заңнамасына сәйкес айыппұлдарды
есептеу, салықтарды, әлеуметтік төлемдерді, пособияларды және
т.б.
есептеу үшін айлық есептік көрсеткіш – 1092 теңге;
5) әлеуметтік төлемдердің базалық көрсеткіштерін есептеу үшін өмір
сүру минимумының деңгейі – 8861 теңге;
17 Бап. 2007 жылғы республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге,
Алматы және Астана қалалары бюджеттеріне мемлекеттік қызметкерлерге,
мемлекеттік қызметкер болып табылмайтын мемлекеттік мекемелердің
жұмысшыларына, және қазыналық мекемелердің жұмысшыларына жалақы төлеу
үшін 89 469 724 мың теңге көлемінде мақсатты ағымдағы трансферттерді
қарастыру, соның ішінде:
Ақмола – 4 553 881 мың теңге
Ақтөбе – 4 490 992 мың теңге
Алматы – 6 215 893 мың теңге
Атырау – 3 420 551 мың теңге
Шығыс-Қазақстан – 7 338 533 мың теңге
Жамбыл – 5 735 978 мың теңге
Батыс-Қазақстан – 4 178 255 мың теңге
Қарағанды – 7 975 494 мың теңге
Қостанай – 5 204 640 мың теңге
Қызылорда – 6 922 919 мың теңге
Маңғыстау – 2 831 552 мың теңге
Павлодар – 4 476 595 мың теңге
Солтүстік-Қазақсьан – 4 363 444 мың теңге
Оңтүстүк-Қазақстан – 13 090 070 мың теңге
Алматы қаласы – 5 566 789 мың теңге
Астана қаласы – 3 104 138 мың теңге
29 Бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің ... жалғасы
Академик Жолдасбеков атындағы институт
Гуманитарлы – экономикалық факультет
Экономика пәндері кафедрасы
Курстық жұмыс
Қаржы
мамандық 050509 Қаржы
Орындаған:
Студент__2__ курс
Топ___204_____
Мамандық____Қаржы___
Аты- жөні: .
Қорғалған
бағасы:
______________
Жетекші:
комиссия мүшелері:
Аға оқытушы
_________________________
экономика пәндері кафедрасы
(қол және қорғалған күні)
Талдықорған 2007ж.
Академик Жолдасбеков атындағы институт
Гуманитарлы – экономикалық факультет
Экономика пәндері кафедрасы
БЕКІТЕМІН
экон. каф. меңгерушісі
_______________
____________________2006 ж.
ТАПСЫРМА №____
___________Қаржы_________________ _____ пәнінен курстық жұмыс
Студент __________ ТОП _204__
Жұмыс тақырыбы: Қ.Р.-ның бюджеті және бюджеттік құрылым
Алғашқы мәліметтер: 2007ж. арналған Қ.Р.-ның республикалық бюджеті
№ Мазмұны Орындалу Жұмыс
мерзімі көлемі
1 Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
2 ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі
3 Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және бюджет
балансы мен тапшылығы
4 ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық
бюджетіне талдау
5 Алматы облысының 2007 жылға арналған
облыстық бюджетіне талдау
6 Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары
№ Кесте бөлігінің мазмұны (кесте, Орындалу Бет саны Формат
график) мерзімі
1 2007жылғы Республикалық бюджеттің
кірістері мен шығыстары бойынша
талдау
2
Әдебиет: 1. Мемлекеттік бюджет. Б.С. Өтебаев. Алматы, Экономика - 2006
жыл.6, 25 – беттер
2. Қазақстан Республикасының бюджет кодексі. Алматы:
Юрист,
2004 жыл
Тапсырма беру күні__________ Жұмысты қорғау
күні_______________________________
Жұмыс
жетекшісі__________________________ ___________________________________ _
Тапсырмамен
таныстым___________________________ ______________________________
Күні, қолы
___________________________________ ________________________________
Жоспар:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 4
I. Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
I.I. ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі ... ... ... ...6
I.II. Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және
бюджет балансы мен тапшылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
IІ. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық және Алматы облысы бюджеттерін
талдау
II.I. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық
бюджетіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
II.II. Алматы облысының 2007 жылға арналған
облыстық бюджетіне
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .16
III. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары
III.I. Мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...22
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..25
Кіріспе
Бюджет - ол жалпы қаржы категорияға қарағанда бөлек, ерекше тұрған
экономикалық категория. Оның қаржыдан ерекшелігі тек қана абстракиясының
басқа деңгейімен қаржылық байланыстың әр түрлі дәрежеде болуына байланысты.
Қазақстан Республикасының бюджетік кодексінің 4 бабында бюджетке келесі
түсінік берілге: Бюджет – ол мемлекеттің міндеттері мен функцияларын іске
асыруын қаржылық қамтамасыз етуге арналған оның орталықтандаралған ақша
қоры. Бюджеттің формасы - қаржылық жоспар, материалдық негізі –
орталықтандырылған қор, экономикалық негізі – жалпы экономикалық қарым-
қатынас, заңнамалық белсендіруі – Заң.
Мемлекеттік бюджет термині – мемлекет құрастырыатын және басқаратын
орталықтандырылған бюджеттік қор мағынасында да пайдаланылады.
Бүгінгі күнгі мемлекеттің бюджеті қаржылық қарым-қатынастағы әр түрлі
қатысушылардың әлеуметтік экономикалық мүдделерін қалыптастыратын күрделі
және көп міндет атқаратын құрал.
Бюджеттік құрылым – ол елдің мемлекеттік бюджеті мен бюджеттік жүйені
ұйымдастыруы және олардың өзара байланысының ұйымдастырушылық формалары.
Бюджеттік құрылым елдің мемлекеттік құрылымдық формасы мен анықталады және
биліктің орталық және жергілікті органдарының республикалық және жергілікті
құрастыру, қарау, бекіту және атқару, кірістер мен шығыстарды бөлу
жөніндегі өкілеттіліктерін реттейтін құқықтық нормаларға негізделеді.[1]
Осы курстық жұмыс тақырыбы Қазақстан Республикасының мемлекеттік
бюджеті және бюджеттік құрылым. Курстыық жұмысты орындаушы студенттің бұл
тақырыпты таңдауының себебі, өйткені бұл мәселе қазіргі күні өте маңызды
болып отыр және менің болашақ мамандығына сай. Курстық жұмыста тақырып
толық қарастырылып, ашылған. Курстық жұмыс негізінен үш бөлімнен тұрады.
Олар: кіріспе, негізгі бөлім және қорытынды бөлім. Негізгі бөлімнің өзі үш
тарауда қарастырылған. Бірінші тарау тақырыбы, мемлекеттік бюджетің
экономикалық мәні. Бұл тарау үш сұрақ бойынша берілген. Олар: ҚР-ның
бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі, бюджет жүйесі және бюджет құрылымы,
бюджет балансы және бюджет тапшылығы. Бюджет құрылысында басты орынды
бюджет жүйесі алады, ол экономикалық қатынастарға және құқықтық нормаларға
негізделген түрлі деңгейлердегі бюджеттің жиынтығын білдіреді. Қазақстанда
жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық бюджет және
жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді. Әр бюджетте оның кірісі және
шығыс бөлігін теңдестірген, яғни баланстандырған дұрыс. Баланс бұл - тепе-
теңдік, бюджетті жасаған кезде негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері
мен шығыстарының осындай жан-күйіне жету болып табылады. Екінші тараудың
тақырыбы, ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық бюджеті. Бұл тарау екі
сұрақ бойынша қарастырылған, ҚР-ның 2007 жылға арналған республикалық
бюджеті, Алматы облысының 2007 жылға арналған облыстық бюджеті. Аталған
тақырыптарда Қазақстан Республикасының 2007 жылға арналған республикалық
бюджеті мен Алматы облысының облыстық бюджетіне талдау жасалады. Осы
бюджеттердің кірісі мен шығыны көрсетіледі. Және бюджеттердегі қаржыны
жұмсау бағыттары айқындалады. Үшінші тарауда қарастырылған мәселе,
мемлекеттік бюджеттің даму перспективалары. Бұл тарау осы тақырып бойынша
қарастырылып көрсетілген. Қазақстан Республикасында экономикалық
реформаларды жүзеге асыру үшін қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика
аумағыдағы жинақталған жалпы қаржы қарым-қатынастарының, оның ішінде
бюджеттік қарым-қатынасының даму тәжірибелерін біліп, дұрыс пайдалану
қажет. Республикалық бюджетің қаражаттары: жаплы сипаттағы мемлекеттік
қызметтер көрсетуді, республикалық деңгейдегі жалпы орта, республикалық
деңгейдегі әлеументтік қамсыздандыру және әлеументтік көмек саласындағы
қызметті, республикалық деңгейдегі мәдениет, спорт және ақпарат саласындағы
қызметтер, ауыл ораман, су және балық шаруашылығының басым бағдарламасын;
қоршаған ортаны қорғау шаралары т.б. республикалық бағдарламаларды
қаржыланыруға жұмсалады.
Соңғы бөлім, қорытынды бөлім, бұл бөлімде аталған тақырып бойынша,
яғни мемлекеттік бюджеттің маңыздылығы туралы студент өзінің ойын
тұжырымдап қорытады. Қорытынды бөлімнің соңынан қолданылған әдебиеттер
тізімі көрсетілген.
Курстық жұмысты орындау барысындағы мақсат – тақырыпты толық ашу,
жиналған ақпаратты талдау арқылы өзімнің білімді толықтыру. Болашақта жақсы
кәсіби маман болу үшін қажетті ақпаратты жинай білу, оны пайдалана, қолдана
білу.
I. Мемлекеттік бюджетің экономикалық мәні.
I.I. ҚР-ның бюджетінің экономикалық мәні мен рөлі.
Мемлекеттік бюджет – ұлттық табыс пен ЖІӨ-ді қайта бөлудің негізгі
құралы. Мемлекеттік бюджеттің көмегімен ұлттық табыстың 30%-ы, ЖІӨ-нің 20%-
ы, жалпы қоғамдық өнімнің 10 пайызы бөлінеді және қайта бөледі. Бюджет
Қазақстанның бүкіл аумағында өндірістік күштерді неғұрлым ұтымды
орналастырудың, экономика мен мәдениетті көтерудің талаптарын ескере отырып
салааралық және аумақаралық қайта бөлу үшін пайдаланылады. Мемлекеттік
бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-
ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар, мемлекеттік шығыстары,
мемлекеттік несие, мемлекеттік қарыздар және т. б. өзінің шоғырланған
көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің негізгі қаржы жоспары ретінде
сипатталады. Ол нақты кезеңге, әдетте, 1 жылға жасалады, бюджеттің
кірісітерін, шығыстарын, орталықтандырылған қаржы ресурстарының шешуші
бөлігінің қозғалысын анықтайды.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің
бірі. Ол экономикаға мемлекеттік орталықтанған ақша қорын жасау мен
пайдаланудың нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Нарықтық механизмге көшу жағдайында
мемлекеттік бюджеттің қаржылары ең алдымен экономиканың құрылымын қайта
құруды, кешенді мақсатты бюджеттік бағдарламаларды қаржыландыруға, ғылыми-
техникалық әлеуетті арттыруға, әлеуметтік дамуды тездетуге және халықтың ең
аз қамтылған жігін әлеуметтік қорғауға бағытталған. Бюджет қаражаттарының
әлеуметтік бағыттылығының зор маңызы бар. Әлеуметтік саясатта басымдылықтар
– халықтың табысы аз жіктерін (зейнеткерлерді, мүгедектерді, аз қамтылған
отбастарын) қолдау, сондай-ақ денсаулық сақтау, білім беру және мәдениет
мекемелерінің жұмыс істеп тұруы.
Мемлекеттік органдарының өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың
барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы мақсатпен әр елде
аймақтардың шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, әр-бір әкімшілік- аумақтық
бірліктерді абаттандыру, заң шығарушы билікті, басқару апаратын ұстауды
және басқа шараларды қаржыландыру үшін олардың ақша ресурстарын жұмылдыруды
қамтамасыз ететін бюджеттер тармақтарының желісі құрылады. Әр бюджетте оның
кірісі және шығыс бөлігін теңдестірген, яғни баланстандырған дұрыс. Баланс
бұл тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай
түсімдері мен шығыстарының осындай жан-күйіне жету болып табылады.
Кірістерден шығыстардан, яғни бюджетке түсетін түсімдердің жалпы сомасының
шығыстардың және қайтарылымды негізде бөлінетін кірістердің ауқымынан асып
түсуі бюджет артығын – профицитті құрайды. Ол мемлекеттік борышты өтеуге
бағытталады немесе бюджет қаражаттардың бос қалдығын құрауы мүмкін.
Шығыстардың кірістерден асып түсуі мемлекеттік бюджеттің тапшылығын
тудырады.
Бюджеттердің жекеленген түрлерінің кірістері мен шығыстарын
қалыптастыру, оларды теңдестіру процессінде заңмен реттеліп отыратын бегілі
бір қаржылық өзара қарым қатынастар пайда болады. Осы элементтердің барлығы
– бюджет жүйесін ұйымдастыру мен құрудың қағидаттары, оның буындарының
өзарақатынастары мен байланысының ұйымдық нысандары бюджет құқықтарының
жиынтығы – бюджет құрылысын құрайды.
Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол экономикалық
қатынастарға және құқықтық нормаларға негізделген түрлі деңгейлердегі
бюджеттің жиынтығын білдіреді. Әр-түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің
құрылымы, бюджеттердің жекеленген түрлерінің саны жағынан түрліше болып
келеді, өйткені олардың аумақтық құрылысы мен оның аумақтық бөлінісіне
байланысты болады.[5]
І.2. Бюджет жүйесі, бюджет құрылымы және бюджет
балансы мен тапшылығы
Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен
анықталады. Мемлекеттің федеративтік және унитарлық құрылымы болуы мүмкін.
Федеративті мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
мемлекеттік немесе федералдық бюджет енмесе орталық мемлекеттің
бюджеті;
федерация мүшелерінің бюджеттері;
жергілікті бюджет;
Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі
қолданылады. Орталық бюджет және толып жатқан жергілікті бюджет. Екі
жағдайда да бюджеттердің оқшалануы мен дербестігінің түрлі дәрежесінің
болуы мүмкін.
Қазақстанда жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық
бюджет және жергілікті бюджеттер дербес жұмыс істейді.
1991 жылы ҚР-ның бюджет жүйесі түбірлі өзгеріске ұшырады. Бұған дейін
Қазақстанның мемлекеттік бюджеті, басқа одақтас республикалардың
мемлекеттік бюджеттері сияқты, КСРО-ның мелекеттік бюджетіне кіреді, онда
ел аумағының барлық бюджеттеріне кіреді онда ел аумағының барлық
бюджеттері, соның ішінде ауылдық және поселкалық бюджеттерде қамтылып
көрсетіледі. Ол одақтық бюджеттен, 15 одақтас республиканың мемлекеттік
бюджеттерінен және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру бюджеттерінен тұрады.
Одақтық бюджетке 1970-1990 жж мемлекеттік бюджет ресурстарының жалпы
ауқымының 52-50% тиді,оның 35% республикалардыңреспубликалық бюджеттерінің
және 15% жергілікті бюджеттердің қарамағында болады.[3]
Қазақстан Республикасы мемлекетік бюджетінің басты бөлігі
республикалақ бюджетінің басты бөлігі республиклық бюджетте шоғырланған.
Республикалық бюджет – бұл түсімдер менбюджет тапшылығын қаржыландыру
есебінен қалыптастырылатын және өзіне ҚР-ның Конституциясымен заңнамалық
актілер жүктеген міндеттерді жүзеге асыру үшін Үкімет айқындайтын
республикалық бюджет бағдарламаларын қаржыландыруға арналған ҚР-ның заңымен
бекітілген орталықтандырылған ақша қоры.
Жергілікті бюджеттер – облыстық бюджеттер, қалалардың, аудандардың
бюджеттері.
Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстары.
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және
пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттің жұмыс жасау ерекшк
экономикалықнысандар – бюджеттің кірістері мен шығыстары арқылы болып
отырады.Олар құндық бөліністің жеке көздерін білдіреді. Категориялардың
екеуіде бюджеттің өзі сияқтыобьктиыті және олардың өзгеше қоғамдық арналымы
болады: кірістер мемлекетті қажетті ақша қаражаттарымен қамтамасыз етедіі,
шығыстар орталықтандырылған ресурстарды жалпы мемлекеттік қажеттіліктерге
сәйкес келеді.
өз кезегінде кірістер:
салықтық түсімдер,
салыққа жатпайтынтүсімдер;
капиталмен жасалынатын операциялардан алынатын кірістір болып
табылады.
Бюджеттік түсімдердің бұл үш категориясы алынған ресми трансферттер
бөлігімін, яғни тауарларды немесе қызметтер көрсетуді сатып алуға,
кредиттер беруге немесе өтелмеген борышты төлеуге байланысты емес тегін
және қайтарылмайтын төлімдермен толықтырылады.
Бюджеттен берілген кредиттерді өтеу санаты бюджеттік кредиттер бойынша
мемлекеттік шаруашылық жүргізуші субъектілер тарапынан ақшалай
қаражаттардың түсуі болып табылады.
Бюджеттің шығыстар бөлігі функционалдық топтардың шығыстарын
қаржыландыруға жұмсалады. Шығыстарда функционалдық, экономикалық және
ведомстолық сыныптама қарастырылған. Функционалдық сыныптама қызмет
түрлерінің, шаралардың және бюджет қатынастары қатысушыларының кең көлемді
сипаттамасы болып табылады. Функционалдық сыныптама бес бөлімге бөлінеді:
функционалдық топ, ішкі функция, мемлекеттік мекеме бағдарламалардың
әкімшісі, бағдарлама, ішкі бағдарлама.
Шығыстардың экономикалық сыныптамасы олардың экономикалық белгілері
бойынша төрт бөлімге бөлінеді: санат, сынып, ішкі сынып, ерекшелік. Санат
мыналарды қамтиды: ағымдағы шығыстар, кредик беру, қаржыландыру. Сынып,
ішкі сынып және ерекшелік шығыстардың арналымы мен сипатын нақтылай түседі.
Ведомстволық сыныптама бойынша шығыстардың атқарылуы мен бюджеттік
несиелендіру әкімшілері бойынша бюджетбағдарламалары.
Бюджеттік жоспарлау – мемлекеттің қаржы саясатының талаптарына
бағындырылған қаржылық жоспарлаудың маңызды құрамды бөлігі.
Бюджеттік жоспарлаудың бірлігі негізделген:
1. республиклық және жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын бюджеттік
бағдарламалардың тізбесін қалыптастыруға;
2. заңнамалық актілер мен кірістерді республикалық және жергілікті
бюджеттер арасында бөлу нормативтерін, кірісті бюджеттік пен аудандық
бюджеттерінің арасында бөлудің тұрақты нормативтерін белгілеуге;
3. Қаржы Министірлігімен келісе отырып, облыстар мен Астана және
Алматы қалаларының бюджеттеріне түсетін түсімдер сомасын анықтау;
4. Үкімет белгілейтін тәртіп пен жергілікті атқарушы органдар
тарататын қарыздар жөніндегі сыйақының шекті мөлшерін белгілеуге
Бюджеттің кірістері –бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердің, салыққа жатпайтын және өзге де түсімдердің, сондай- ақ
капиталмен жасалынатын операциялардан түсетін кірістердің көлемі.
Бюджеттің шығыстары – бұл бекітілген бюджет шегінде қайтарылмайтын
негізде бөлінетін қаражаттар.
Республикалық бюджетің қаражаттары: жаплы сипаттағы мемлекеттік
қызметтер көрсетуді, республикалық деңгейдегі жалпы орта, республикалық
деңгейдегі әлеументтік қамсыздандыру және әлеументтік көмек саласындағы
қызметті, республикалық деңгейдегі мәдениет, спорт және ақпарат саласындағы
қызметтер, ауыл ораман, су және балық шаруашылығының басым бағдарламасын;
қоршаған ортаны қорғау шаралары т.б. республикалық бағдарламаларды
қаржыланыруға жұмсалады.
Бюджеттік рәсім – мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың
бюджетті әзірлеу, қарау, бекіту, атқару, оның атқарылуын бақылау мен
бюджеттің орындалуы туралы есепті бекіту жөніндегі заңнамалық актімен
регламенттелген қызметі.[6]
Әр бюджетте оның кірісі және шығыс бөлігін теңдестірген, яғни
баланстандырған дұрыс. Баланс – бұл тепе-теңдік, бюджетті жасаған кезде
негізгі мәселе мемлекеттің ақшалай түсімдері мен шығыстарының осындай жан-
күйіне жету болып табылады. Кірістерден шығыстардан, яғни бюджетке түсетін
түсімдердің жалпы сомасының шығыстардың және қайтарылымды негізде бөлінетін
кірістердің ауқымынан асып түсуі бюджет артығын – профицитті құрайды. Ол
мемлекеттік борышты өтеуге бағытталады немесе бюджет қаражаттардың бос
қалдығын құрауы мүмкін. Шығыстардың кірістерден асып түсуі мемлекеттік
бюджеттің тапшылығын тудырады. Бюджет тапшылығы экономиканың жай-күйін
қамтып көрсетеді, ал оның болуы мынаған байланысты:
1. Елдің эономикасында өндірістің жалпы құлдырауы;
2. Қоғамдық өндіріс шығындарының өсуі;
3. Айналысқа таура жиынымен жабылмайтын ақшаны шеттен тыс шығару;
4. Бюджеттің шығыстарында экономиканың даму деңгейіне сәйкес келмейтін
едәуір әлеументтік шығыстардың басымдылығы;
5. Көлеңкелі экономиканың ірі ауқымды айналымы;
6. Ұлттық шаруашылықтағы
7. Өнімсіз шығыстар мен ысыраптар;
Бюджет тапшылығын жабудың мынандай әдістері бар:
А) мелекеттік қарыздар
В) салық салуды көбейту
С) ақша эмиссиясы
Өз кезегінде ақша эмиссиясы айналысқа ақша белгілерін тікелей шығаруға
да, жанама түрде мемлекеттік бағалы қағаздар шығару және оларды
коммерциялық банктерге өткізу арқылыда тұлғалануы мүмкін, коммерциялық
банктер өзінің резервтерін көбейтеді және банктік мультипликаторлардың
арасында айналыстағы ақшаның санын көбетеді.
Бюджет тапшылығына қатысты фискалдық саясат үш тұжырымдамаға
негізделеді.
1. Жыл сайынғы теңдестірілетін бюджет. Мұндай бюджет мұндаға дейін
фискалдық саясаттың мақсаты деп есептеледі. Алайда бюджеттің мұндай
фискалдық саясаттың тұрлауландырушы, циклге қарсы бағыттылығын
азайтады. Жұмыссыздықтың болуы және халықтың табысының құлдырауы
кезінде салық түсімдерді автоматты түрде қысқартады. Бюджет теңестіру
саясаты сонымен бірге инфляцияны үдеруі мүмкін.
2. Циклдық негізде теңдестірілетін бюджет. Бұл тұжырысдамаға сәйкес
бюджет жыл сайын емес, экономикалық циклдың барысында теңдестіріледі.
Өндірістің құлдырауын болдырмау үшін мемлекет тапшылықты әдейілеп
жасай отырып салықтарды азайтады және шығыстарды көбейтеді.
3. Қаржының функционалдық тұжырымдамасы. Оның мақсаты макроэономикалық
тұрақтылыққа, ифляциялық емес толық қамтылуға қамтамасыз етуге жету
үшін жалпы экономиканы теңдестіру болып табылады. Бұл тұжырымдама
кезінде бюджетті теңгеру болмашы мәселе болып табылады, бюджет
тапшылықтары мен мемлекеттік борыштың да, бюджет артығының да болуына
рұқсат етіледі.[4]
IІ. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық және Алматы облысының
бюджетіне талдау
II.1. ҚР-ның 2007 жылға арналған Республикалық бюджетіне талдау
2007 жылға арналған республикалық бюджет туралы
2006 жылдың 8 желтоқсанынан № 194 Қазақстан Республикасының Заңы
Казахстанская правда 12 желтоқсан 2006 жыл № 264 (25235)
1 Бап. 2007 жылға арналған республикалық бюджетті 1 қосымшаға сәйкес
келесі көлемдерде бекіту:
1) кірістер – 1 958 638 496 мың теңге, соның ішінде:
салықтық түсімдер - 1 456 156 251 мың теңге;
салықтық емес түсімсдер – 40 849 672 мың теңге;
негізгі құралдарды сатудан түсетін табыс – 8 418 025 мың теңге;
трансферттік түсімдер – 453 214 548 мың теңге;
2) шығындар – 1 955 958 982 мың теңге;
3) операциондық сальдо – 2 679 514 мың теңге;
4) таза бюджеттік несиелендіру – 22 360 857 мың теңге, соның ішінде:
бюджеттік несиелер – 28 521 406 мың теңге;
бюджеттік несиелерді өтеу – 50 882 263 мың теңге;
5) Қаржылық активтермен операциялар бойынша сальдо – 170 176 371
мың теңге,
соның ішінде:
қаржылық активтерді алу – 172 176 371 мың теңге;
мемлекеттің қаржылық активтерін сатудан түсетін түсімдер –
2000000 мың тг.
6) дефицит – 145 136 000 мың теңге, немесе елдің ЖІӨ-не1,2 %.
7) бюджет дефицитін қаржыландыру – 145 136 000 мың теңге.
2 Бап. Республикалық бюджетте 2007 жылға түсімдерді қарастыру:
Ресей Федерациясы тарапынан Байқоңыр ғарыш айлағын
пайдаланғаны үшін 13 455 000 мың теңге көлемінде арендалық төлем;
Ресей Федерациясы тарапынан әскери полигондарды пайдаланғаны үшін,
республикалық бюджеттің кірістерінде көрсетілген, 3 217 500 мың теңге,
соның ішінде:
374 400 мың теңге ақшалай түрде;
2 843 100 мың теңге әскери сынақ полигандарын жалға алу туралы
Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасындағы келесім
шарттары негізінде жүзеге асырылады және Қазақстан Республикасының
Қорғаныс Министрлігімен пайдаланылып, Полигондарды жалға алу туралы
мемлекетаралық келісімдерге сәйкес әскери техникамен және қаруларды
жөндеу және жабдықтау 007 республикалық бюджеттік бағдарлама бойынша
шығындалуын көрсетеді.
3 Бап. 2 қосымшаға сәйкес, Қ.Р. Ұлттық қорына жіберілетін, 2007 жылғы
бюджет кірістерінің көлемін бекіту.
4 Бап. 3 қосымшаға сәйкес, газ конденсаты, шикі мұнайды өткізу және
өндірумен айналысатын, олар бойынша тікелей салықтар Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорына аударылатын, мұнай секторындағы
кәсіпорындардың тізімін бекіту.
5 Бап. Сәйкес бюджетке қосылатын кірістерді бекіту:
Бірыңғай бюджет сыныптамасының Роялти коды бойынша кірістер
сыныптамасы – минералды-шикізат базасын қайта өңдеу және жер қойнауын
қорғайтын Республикалық қор алдындағы жер қойнауын пайдаланушылардың
қарызы, сонымен бірге, жер қойнауын пайдалану туралы келісім шарт
негізінде осы жер қойнауын эксплуатациялайтын, жер қойнауын
пайдаланушылар төлейтін, контрактілік аймақтарды геологиялық
зерттеуге, мемлекеттің тарихи жұмсаған шығындарының сомасы.
7 Бап. 2007 жылғы республикалық бюджетте облыстық бюджеттерден,
Алматы және Астана қалалары бюджеттерінен республикалық
бюджетке 151 498 867 мың теңге
сомасында бюджеттік алымдар көлемін бекіту, соның ішінде:
Ақтөбе – 1 079 129 мың теңге
Атырау – 43 061 767 мың теңге
Маңғыстау – 24 436 744 мың теңге
Алматы қаласы – 72 310 353 мың теңге
Астана қаласы – 10 610 874 мың теңге
8 бап. 2007 жылғы республикалық бюджетте Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорынан кепілдендендірілген трансферттер көлемін
301 715 681 мың теңгесомасында бектіу.
9 Бап. 2007 жылдың бірінші қаңтарынан бекітілсін:
1) Еңбекақының минималды көлемі – 9752 теңге;
2) Мемлекеттік базалық зейнетақы төлемінің көлемі – 3000 теңге;
3) зейнетақының ең төмен деңгейі – 7236 теңге;
4) Қазақстан Рсепубликасының заңнамасына сәйкес айыппұлдарды
есептеу, салықтарды, әлеуметтік төлемдерді, пособияларды және
т.б.
есептеу үшін айлық есептік көрсеткіш – 1092 теңге;
5) әлеуметтік төлемдердің базалық көрсеткіштерін есептеу үшін өмір
сүру минимумының деңгейі – 8861 теңге;
17 Бап. 2007 жылғы республикалық бюджетте облыстық бюджеттерге,
Алматы және Астана қалалары бюджеттеріне мемлекеттік қызметкерлерге,
мемлекеттік қызметкер болып табылмайтын мемлекеттік мекемелердің
жұмысшыларына, және қазыналық мекемелердің жұмысшыларына жалақы төлеу
үшін 89 469 724 мың теңге көлемінде мақсатты ағымдағы трансферттерді
қарастыру, соның ішінде:
Ақмола – 4 553 881 мың теңге
Ақтөбе – 4 490 992 мың теңге
Алматы – 6 215 893 мың теңге
Атырау – 3 420 551 мың теңге
Шығыс-Қазақстан – 7 338 533 мың теңге
Жамбыл – 5 735 978 мың теңге
Батыс-Қазақстан – 4 178 255 мың теңге
Қарағанды – 7 975 494 мың теңге
Қостанай – 5 204 640 мың теңге
Қызылорда – 6 922 919 мың теңге
Маңғыстау – 2 831 552 мың теңге
Павлодар – 4 476 595 мың теңге
Солтүстік-Қазақсьан – 4 363 444 мың теңге
Оңтүстүк-Қазақстан – 13 090 070 мың теңге
Алматы қаласы – 5 566 789 мың теңге
Астана қаласы – 3 104 138 мың теңге
29 Бап. Қазақстан Республикасы Үкіметінің ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz