Ұйқы безінің құрлысы мен қызметі

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Ұйқы безінің құрлысы мен қызметі.

Ұйқы адам организімнің қалыпты қызмет атқаруы мен тірлігін сақтауға қажетті жағдай. Сергек ояу адам сыртқы ортамен белсенді қарым-қатынаста болып, оның әсерлеріне лайықты жауап береді. Ол сыртқы ортаның тітіркендігіштерінің түріне байланысты күшті әсерге күшті, ал әлсіз әсерге әлсіз жауап берсе, ұйқыдағы организімнің жауабы мүлде басқаша болады.

Ұйқы кезінде сыртқы ортамен байланыс нашарлайды немесе мүлде тоқталады, денедегі зат алмасуы, бұлшық еттердің тонусы, ас қорыту, жүрек-қан тамырлар мен тыныс мүшелерінің қызметі төмендеп, дене тұлғасының бұлшық еттері босаыды. Тыныс жилігі, жүректің соғуы азаяды. Ұйқыдағы адамның миындағы нерв клеткаларының өзара байланыстары жөнге келтіріп, талданып, талқыланады, қажетті мәліметтер есте сақталады. Ол мәліметердің іздері нығайып, күейтеді, нейрондардың энергия қоры қалпына келтіріледі, сондықтан ұйқы қандай да болмасын организімге өте қажет.

Ұзақ уақыт ұйқы кемігінде адамның еңбек қабілеті, есте сақтау, ойлау қабілеттері төмендеп, нашарлап кетеді, денсаулығы бұзылады. Тіпті ұзақ мерзім ұйқысы қанбаса адамның психикасында өзгерістер пайда болып, психоз, неавоз ауруларының, шаршау, қалжырау белгілері орын алады.

Ұйқы- оршанизмнің тыныштық қалыпты, толық демалуы. Тірі жандардың бәрі ұйықтауы тиіс. Адам да, жануарлар да, тіпті өсімдіктер де ұйықтайды. Айталық, көктеген ағаштар қыста демалады, жапырақтар түсіп, зат алмасуы төмендеп, уақытша тынышталады. Адам тәуліктің 1/3 бөлігін ұйқыда өткізеді. Егер адам 70-80 жыл өмір сүрсе, оның 25-28 жылын ұйқыда өтеді. Ұйқысыз адам да, жануарлар да ұзақ өмір сүре алмайды.

Ұйқыны азайтуға болмайды, әсіресе балаларда, болмайды, өйіткені ол организімнің барлық әректіне, соның ішінде, ми қыртысындағы нейрондардың қызметіне әсер етеді. Мысалы, 7-8 жасар балада тәулігінде 2-3 сағаттай ұйқыны азайту оның шартты рефлекстерінің мөлшерін айтарлықтай төмендетеді. Тіпті, ұйқысы қанбаса, жас өспірімдер де зардап шегеді. 12-13 жастағы блалар 1-2 сағ кем ұйықтаса, оладың жұмыс қабілетінің дәрежесі төмендейді.

И. П. Павлов пен оның шәкірттерінің зерттеулері негізінде ұйқы мен ішкі тежелудің табиғаты бір екені анықталды. Ояу жүргенде ішкі тежелу нерв клеткаларының жеке топтпрында ғана байқалады. Ал ұйықтағанда күллі ми қыртыстары мен қыртыс асты құрылымдарына тарайды. И. П. Павловтың айтуынша, ұйқы мидың жоғарғы бөлімдеріне жайылған қорғаныс тежелуі.

Қазіргі мәлімет бойынша ми бағанасының ұйқы мен сергектікке әсер етуші нерв клеткаларының шоғырланған топтары болады. Ұйқының пайда болуына таламус, гипоталамус пен торы құрлымының маңызы бар екені анықталды. Таламус пен гипоталамуста арнайы ұйқы орталықтары бар деп есептеледі. Бұл орталықтар жануарлардың миына электродтардв орналастырып, ұйқы және сергектік орталықтарын тітіркендіруі арқылы дәлелденеді. Егер ұйықы орталығын тітіркендірсе, жаңа ғана ұйқыдан оянғанжануар қайтадан ұйықтап қалады. Ал, керсінше, сергектік орталығын тітіркендірсе, ұйқыдағы жануар тез оянады.

Ұйқыны зерттеу үшін мидың ЭЭГ-сын организімнің түрлі қалыптырыны жазып алып талданғанда, ұйқыда жатқан организмнің белсенді қызмен атқарып жатқан нейрондарының саны сергек кезіндегіден анағұрлым көп екенін байқаған, яғни ұйқы организмі белсенді жағдайы. Ұйқыдағы организмнің миының көпшілік бөлімдрі белсенді қызмет атқарады.

Ұйқы және сергектік қалыптарына ми қыртыстары ықпалын тигізеді. Ондай ықпал лимбика және торлы құрылымы бөлімдерінің қызметін реттеп, өзінің неирондарының қызметін күшейту арқылы іске асады. Осыған байланысты П. К анохин ұйқысының қыртыс-қыртыс асты механизмдері туралы болжам ұсынады.

Ұйқыдағы организмнің ЭЭГ зерттегенде әрбір 80-90 минут сайын баяу ырғақтар ояу кездегіде ұқсас жылдам ырғаққа уысатынын бақылаған. Осындай кезде көз алмасы жылдамжылдам қозғалып, пульс пен тыныс жиелігі артады. Жылдам ұйқы адам организіміне аса қажет. Егер ұйқтағанда ол пайда болмаса бір түннің ішінде адамның жүйке жүйесінің қозғыштығы күшейіп ал күндіз ашуланшақ болады. Егер ұзақ мерзімге созылса адам науқастанады жылдам ұйқы кезінде адам ояанбайды, ұйқының баяу толқындары байқалатын кезеңдерін баяу ұйқы немесе ортодоскты ұйқы деп аталады. Кезекті түндегі бір ұйқы бір неше циклден тұрады. Әр циклда жылдам және баяу ұйқы кезеңдері бар. Таңға жақын оянар кезде жылдам ұйқы байқалады, сондықтан ояанған адамда түскөру сезімі туады. Түс көру сезімі түс көріп жатқанда ояанса ғана пайда болады, оянбаса онда сезім тумайды.

Кезекті күнделікті ұйқы 5 кезеңнен құралады : бір белсенді жылдам ұйқы кезеңі және 4 баяу кезеңдер. Оларды биологиялық ырғақтары шамамен бір сағат 30 минут сайын қайталанып отырады.

Баланың өсіп дамуы барысында ұйқы мен сергек жүру мерзімдерін мөлшерлері өзгереді. Жаңа туған сәби алғашқы күндері тәулігіне 21 сағ ұйқтайды. Біртіндеп оның ұйқысы азайп сергек мерзімі ұзарады.

Ұйқының барлық кезеңдері баланың алғашқы айлық өміріне қалыптаса бастайды. Ересек адамның ұйқысының кезеңдері 10 жасқа дейін қалаыптасып үлгереді.

Ұйқының пайда болуы тәулік мерзіміне байланысты күндіз шаршағанда ұйқы миқыртысының қозғыш аймақтарында пайда болған тежелудің жойылуына ал кешке сезіи мүшелерінің. қызметі тоқтап сырқы ортамен байланысты нашарлауынан басталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.