Қазақ іс қағаздар тілінің тарихы

Жоспар
Кіріспе

1. Іс . құжаттарды жасаудың тәсілдері
2. Әкімшілік тілінің стильдік қырлары
3. Құжаттарды топтастыру
4. Ұйымдық құжаттар
5. Лауазымдық нұсқаулықтар
6. Штат кестесі
7. Қазақ іс.қағаздар тілінің тарихы
8. XIX ғасырдың I жартысындағы ресми іс қағаздар тілі
9. XX ғасырдың басындағы іс қағаздар тілі
10. Пайдаланылған әдебиеттер

батырларының, тархандарының, старшиналарының патшаға және орыс әкімшілік орындарына жазған хаттары жатады. Бұлардың бірқатары Қазақстан тарихына, қазақ-орыс қатынастарына, қазақ хандықтарының тарихы, сол кезеңдегі саяси құрылыс туралы т.б. жинақтарда жарияланды. Бұл ресми іс қағаздары сол кезеңдегі қазақ даласының саяси, әлеуметтік, экономикалық жағын бейнелеумен қатар, бізге XVIII ғасырдың екінші жартысы мен XIX ғасырдың бірінші жартысында қазақ ресми іс қағаздарының тілі қандай болғанын да көрсете алады. Олар:
1. Қайып хан елшілерінің қазақтардың Ресеймен тату тұру тілегі туралы мәлімдемесі. 1716 жылғы 13 қыркүйек.
2. Қайып ханның жоңғарларға қарсы бірлесіп аттану үшін әскер жіберу туралы өтініш жасап император I Петрге жазған хаты. 1718 жыл 10 желтоқсан.
3. кіші жүз ханы Әбілхайырдың өзінің қол астындағы адамдарымен бірге Ресей бодандығына алуды сұрап әйел патша Анна Иоанновнаға жазған хаты. 1730 жыл 8 қыркүйек.
4. Хандар Әбілхайыр мен Сәмекенің, Нұралы сұлтанның, Бопай ханшаның, қарақалпақ ханы мен старшындарының өздерінің Ресей бодандығын алғаны туралы императрица Аннаға хаты. 1731 жыл, 2 қаңтар.
5. Орынбор комиссиясының бас командирі И.И. Неплюевтің Әбілхайыр ханмен және жоңғар қонтайшысы Галдан-Цереннің елшілері Кашкамен, Бурунмен кіші жүздің бодандығы туралы келіссөзі кезінде жүргізілген хаттама. 1742 жылғы 27 қыркүйек.
6. Нұралы ханның Орынбор губернаторына хаты. 1773 жылғы. 19 қыркүйек.
7. Нұралы ханның Орынбор губернаторына хаты. 1773 жылғы 31 қыркүйек.
8. Нұралы ханның подполковник Симоновқа хаты. 1773 жылғы 9 қараша.
9. Айшуақ сұлтанның подполковник Симоновқа хаты. 1773 жылғы 18 желтоқсан.
10. Нұралы ханның Е.И. Пугачевқа хаты. 1773 жылғы 18 желтоқсан.
11. Досалы сұлтанның Е.И. Пугачевқа хаты. 1773 жылғы 18 желтоқсан.
12. Старшындардың императрица II Екатеринаға өтінішінен. 1785 жыл 2 шілде.
13. Нұралы ханның барон О.А. Игельстромға хаты. 1785 жыл 21 шілде.
14. Кіші орда старшындарының барон О.А. Игельстромға хабары. 1786 жыл 14 тамыз.
15. Орынбор шекара істері экспедициясының Сырым батырды байұлы ұрпағының Бас старшыны етіп бекіту туралы жарлығы. 1787 жыл 23 қазан.
16. Әбдікерім Оразбаевтың Кавказ наместнигінің билеушісі С.А. Брянчаниковқа хаты. 1790 жыл 4 ақпан.

Пән: Іс жүргізу
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақ іс қағаздар тілінің тарихы
Бұл кезеңдегі ресми іс қағаздарына қазақ хандарының, сұлтандарының,
батырларының, тархандарының, старшиналарының патшаға және орыс әкімшілік
орындарына жазған хаттары жатады. Бұлардың бірқатары Қазақстан тарихына,
қазақ-орыс қатынастарына, қазақ хандықтарының тарихы, сол кезеңдегі саяси
құрылыс туралы т.б. жинақтарда жарияланды. Бұл ресми іс қағаздары сол
кезеңдегі қазақ даласының саяси, әлеуметтік, экономикалық жағын бейнелеумен
қатар, бізге XVIII ғасырдың екінші жартысы мен XIX ғасырдың бірінші
жартысында қазақ ресми іс қағаздарының тілі қандай болғанын да көрсете
алады. Олар:
1. Қайып хан елшілерінің қазақтардың Ресеймен тату тұру тілегі туралы
мәлімдемесі. 1716 жылғы 13 қыркүйек.
2. Қайып ханның жоңғарларға қарсы бірлесіп аттану үшін әскер жіберу
туралы өтініш жасап император I Петрге жазған хаты. 1718 жыл 10 желтоқсан.
3. кіші жүз ханы Әбілхайырдың өзінің қол астындағы адамдарымен бірге
Ресей бодандығына алуды сұрап әйел патша Анна Иоанновнаға жазған хаты. 1730
жыл 8 қыркүйек.
4. Хандар Әбілхайыр мен Сәмекенің, Нұралы сұлтанның, Бопай ханшаның,
қарақалпақ ханы мен старшындарының өздерінің Ресей бодандығын алғаны туралы
императрица Аннаға хаты. 1731 жыл, 2 қаңтар.
5. Орынбор комиссиясының бас командирі И.И. Неплюевтің Әбілхайыр
ханмен және жоңғар қонтайшысы Галдан-Цереннің елшілері Кашкамен, Бурунмен
кіші жүздің бодандығы туралы келіссөзі кезінде жүргізілген хаттама. 1742
жылғы 27 қыркүйек.
6. Нұралы ханның Орынбор губернаторына хаты. 1773 жылғы. 19 қыркүйек.
7. Нұралы ханның Орынбор губернаторына хаты. 1773 жылғы 31 қыркүйек.
8. Нұралы ханның подполковник Симоновқа хаты. 1773 жылғы 9 қараша.
9. Айшуақ сұлтанның подполковник Симоновқа хаты. 1773 жылғы 18
желтоқсан.
10. Нұралы ханның Е.И. Пугачевқа хаты. 1773 жылғы 18 желтоқсан.
11. Досалы сұлтанның Е.И. Пугачевқа хаты. 1773 жылғы 18 желтоқсан.
12. Старшындардың императрица II Екатеринаға өтінішінен. 1785 жыл 2
шілде.
13. Нұралы ханның барон О.А. Игельстромға хаты. 1785 жыл 21 шілде.
14. Кіші орда старшындарының барон О.А. Игельстромға хабары. 1786 жыл
14 тамыз.
15. Орынбор шекара істері экспедициясының Сырым батырды байұлы
ұрпағының Бас старшыны етіп бекіту туралы жарлығы. 1787 жыл 23 қазан.
16. Әбдікерім Оразбаевтың Кавказ наместнигінің билеушісі С.А.
Брянчаниковқа хаты. 1790 жыл 4 ақпан.
17. Сырым батырдың Императрица II Екатеринаға хабары. 1790 жылғы 11
қыркүйек.
18. Сырымбатыр мен қазақ старшындарының Симбирск және Уфа
наместнигінің генерал-губернаторы А.А. Пеутлинге хаты. 1792 жыл 11
қыркүйек.
19. Жетісудің бас старшинасы Тіленшінің Шерғазы сұлтанға жазған ағләм
намасы (донесение). 1793 жыл.
20. Қазақ сұлтандары мен старшиналарының Екатерина II-ге жазған ғарыз
намасы (прошение).

XVIII ғасырдағы ресми іс қағаздар стилінің өзіндік ерекшеліктері және
лексикасы

XVIII ғасырда қазақ даласында қолданылған ресми іс қағаздар стилінің
өзіндік ерекшеліктері сол кездегі жазбалар тілінің лексика-фразеологиялық
құрамынан, грамматикалық тәсілдерінен, синтаксистік құрылымынан,
орфографиясынан көрінеді. Бұл кезеңдегі ресми іс қағаздарында түрлі
дәрежедегі лауазымды адамдарды, әкімдерді дәріптейтін тұрақты эпитеттердің
қолданылуы шарт болды. Тұрақты эпитеттерді қолдану сол кездегі қазақ
даласының ресми іс қағаздар тіліне ғана емес, Орта Азиядағы басқа да түркі
халықтарына да тән еді. Бұл ерекшелікті сол кездегі орыс тіліндегі ресми іс
қағаздар тілінен де көруге болады. Жоғарыда аталған құжаттарда кездесетін
ғизатлу, хұрметлу (құрметті), мархабатлу (қайрымды), сағадатлу (ырысты),
биік мәртебелі, жоғары мәртебелі, ғинаятлу (шапағатты), құдретлу
(құдіретті), шафағатлу (шапағаты, мейрімді) сияқты сын есімдер (біреуге
қарата айтқанда, іс қағаздарын жазғанда қолданылатын сыпайыгершілік
сөздері) осындай тұрақты эпитеттер. Бұлардың жасалу жолына келетін болсақ,
олардың барлығы дерлік араб сөздеріне түркі тілдеріне ортақ сын есім
тудырушы –лу, -лү жұрнақтарының жалғануы арқылы жасалған.
Осы мақсатта қолданылған сөздердің бірі биік, зор, асқар, жоғары
ұғымын беретін араб сөзі – ғали. Мысалы, ғали кәһали уа ғали жәһәли –
жоғары дәределі әрі жоғары ықыласты, ғали хазіретлеріңіз – ұлы
мәртебелілігіңіз т.б.
Аталған эпитеттердің әрқайсысы ресми іс қағаздар стилінде тұрақталып,
нормаға айналғандығын байқауға болады.
Іс қағаздарының атауларына келетін болсақ жоғары орындардан немесе
лауазымды адамдардан бір нәрсені сұрай, өтіне жазылған іс қағаздар ғазыр,
ғарыз наме, ғарыз ахуал, ғарыз хал деп аталған.
Ал, бір жағдайда хабарлау, оқиғаны баяндау, бір нәрсені білдіру үшін
жазылған іс қағаздары ағлан наме, ғарзе наме деп аталған. Қазір біз іс
қағаздарында қолданып жүрген хат термині жоғарыда аталған құжаттарда
мәктәбә, күтабту, кәтаб және хат түрінде кездеседі. Яғни хат сөзімен қатар
осы ұғымды білдіру үшін күтабтү, кәтаб, мәктәбә сөздері қолданылған.
Әкімшілік орындарынан шығатын бұйрық, жарлық мағынасындағы іс
қағаздары ярлұқ, әмір ярлұқ, фарман деп аталған. Қазір біз қолданып жүрген
жарлық, бұйрық, қарар, қаулы сөздері бұл құжаттарда кездеспейді.

XIX ғасырдың I жартысындағы ресми іс қағаздар тілі

XIX ғасырдың бірінші жартысы патша үкіметінің Қазақстан жерін отарлау
әрекетінің ең бір шешуші кезеңі болды. Қазақ даласының көптеген жері Россия
империясының құрамына кірді. Ел басқару билігін патша өз қолына алды. Орта
жүз бен Сібірді мекендеген қазақтар үшін 1822 жылы Сібір қазақтары туралы
Устав шығарылды. Бұл Устав 1860 жылға дейін күшінде болды. 1831 жылы Кіші
жүз қазақтарын билеу үшін Ел басқарудың дистанциялық системасы деген
құжат шығарылды.
Бұл кезеңде қазақ даласында сот билігінің үш түрлі болды.
1. Тәуке ханның Жеті жарғысы негізінде соттап, жазалайтын билер
соты.
2. Ірі қылмыстар мен саяси қылмыстарды қарайтын Россия империялық сот
системамы.
3. Шариғат жолымен сот билігін жүргізу.
Қазақ даласында ел билеу, әкімшілік – сот істеріне қатысты көптеген
жаңа атаулар пайда болды.
Хандар дәуірінде белгілі бір заңға сүйеніп салынатын мемлекеттік алым-
салық дейтін жоқ болатын. Ата-баба дәстүріне сүйенген сый тарту, жол-жора
түрлері болатын. XIX ғасырдың 30 жылдарынан бастап қазақ даласына
мемлекеттік салық келді.
Қазақ даласындағы мұндай өзгерістер қоғам өмірінің барлық саласын
қамтыды. Әлеуметтік топтардың ескілері ыдырап, жаңа түрлері пайда болды.
1822 жылғы Устав бойынша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.