Жастар қоғамның әлеуметтік-демографиялық тобы ретінде
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3 . 4
1. Жастардың демографиялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5 . 10
1.1 Н.Ә Назарбаевтың Жолдауларындағы демографиялық басымдылықтар және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11 . 14
1.2 Жастардың әлеуметтендіру процессі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15 . 22
2. Жастардың кешенді әлеуметтік өзін . өзі реттеу тетігінің жұмыс моделін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23 . 25
2.1 Қазақстандағы жастардың демографиялық ахуалы ... ... ... ... ... ... ... 26 . 28
2.2 Қазақстан Республикасындағы Жастар саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... .29 . 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32 . 33
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
1. Жастардың демографиялық саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5 . 10
1.1 Н.Ә Назарбаевтың Жолдауларындағы демографиялық басымдылықтар және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11 . 14
1.2 Жастардың әлеуметтендіру процессі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15 . 22
2. Жастардың кешенді әлеуметтік өзін . өзі реттеу тетігінің жұмыс моделін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23 . 25
2.1 Қазақстандағы жастардың демографиялық ахуалы ... ... ... ... ... ... ... 26 . 28
2.2 Қазақстан Республикасындағы Жастар саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... .29 . 31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32 . 33
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Коғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері бар. Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық ерекшелжтері және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау қажеттілігін талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық катынастардың тарихи айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік ерекшеліктері мен белгілерінде болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік құрылымды «бейтарап аумақтың» мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды «жаца тап» деп айтады, олардың өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері дәл келеді. Жастар «біз» деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында «ұрпақ», «жас ерекшелік табы», «жастық, жақ», «жастар», «әлеуметтік жасы келгендік» «қарттық» деген ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ деп санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ деп айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар, жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып, қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас «жасөспірім шақ» ұғымымен біріктіріледі және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу, армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік құрылымды «бейтарап аумақтың» мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды «жаца тап» деп айтады, олардың өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері дәл келеді. Жастар «біз» деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында «ұрпақ», «жас ерекшелік табы», «жастық, жақ», «жастар», «әлеуметтік жасы келгендік» «қарттық» деген ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ деп санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ деп айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар, жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып, қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас «жасөспірім шақ» ұғымымен біріктіріледі және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу, армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
1. Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт (Нью-Йорк, 16 желтоқсан 1966 ж.).
2. Сансызбаева Г.Н. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оның проблемалары/ Оқу құралы.-Алматы: Экономика,1998
3. Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі / А.А. Смайыловтың редакциясымен шыққан статистикалық жинақ.-Алматы ҚР статистика жөніндегі Агенттігі,2001
4. Әлеуметтік статистика: Оқулық / корреспондент-мүшесі И.И. Елисееваның ред.-М: Қаржы және статистика,1997. 270-2890-бб.
5. “Егеменді Қазақстан” 2006 жыл, 16 тамыз
6. “Социальная работа: теория и пркатика”, Холостова. Москва 2004 г.
7. Адам дамуы: әлеуметтік-экономикалық прогрестің жаңа өлшемі/Колесов В. және Маккинли ред. М.: Адам құқықтары ( Права человека),2000
8. Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі / А.А. Смайыловтың редакциясымен шыққан статистикалық жинақ.-Алматы ҚР статистика жөніндегі Агенттігі,2001
9. Қазақстан Республикасының « Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Заңы// Казахстанская правда 24.12.1999
10. «Егемен Қазақстан» 2006 жыл №18. 1-қазан.
11. «Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс» Агафонов Н.А.
12. «Социальная работа: теория и технология» Менлибаев, Туганбекова.
13. «Введение социальную работу» С.В. Тетерский.
14. «Социальная работа с молодёжью» Қазақ үн – ті 2003 ж. 109 б.
15. «Социальная государство». Волгин Н.А.
16. «Социальная рабата» Кожамкулова Л.Т.
17. «Заң және қоғам» 2005. 22 ақпан
18. «Заң газеті»2006ж. 12 – наурыз
19. «Егемен Қазақстан» 2007ж 30 қазан №333 – 334.
20. «Айқын» – 2007. 16 – мамыр.№86
2. Сансызбаева Г.Н. Халықты әлеуметтік қорғау жүйесі және оның проблемалары/ Оқу құралы.-Алматы: Экономика,1998
3. Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі / А.А. Смайыловтың редакциясымен шыққан статистикалық жинақ.-Алматы ҚР статистика жөніндегі Агенттігі,2001
4. Әлеуметтік статистика: Оқулық / корреспондент-мүшесі И.И. Елисееваның ред.-М: Қаржы және статистика,1997. 270-2890-бб.
5. “Егеменді Қазақстан” 2006 жыл, 16 тамыз
6. “Социальная работа: теория и пркатика”, Холостова. Москва 2004 г.
7. Адам дамуы: әлеуметтік-экономикалық прогрестің жаңа өлшемі/Колесов В. және Маккинли ред. М.: Адам құқықтары ( Права человека),2000
8. Қазақстандағы халықтың тұрмыс деңгейі / А.А. Смайыловтың редакциясымен шыққан статистикалық жинақ.-Алматы ҚР статистика жөніндегі Агенттігі,2001
9. Қазақстан Республикасының « Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Заңы// Казахстанская правда 24.12.1999
10. «Егемен Қазақстан» 2006 жыл №18. 1-қазан.
11. «Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыс» Агафонов Н.А.
12. «Социальная работа: теория и технология» Менлибаев, Туганбекова.
13. «Введение социальную работу» С.В. Тетерский.
14. «Социальная работа с молодёжью» Қазақ үн – ті 2003 ж. 109 б.
15. «Социальная государство». Волгин Н.А.
16. «Социальная рабата» Кожамкулова Л.Т.
17. «Заң және қоғам» 2005. 22 ақпан
18. «Заң газеті»2006ж. 12 – наурыз
19. «Егемен Қазақстан» 2007ж 30 қазан №333 – 334.
20. «Айқын» – 2007. 16 – мамыр.№86
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі
Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Экономиканы мемлекеттік реттеу
кафедрасы
Тақырыбы: Жастар қоғамның әлеуметтік-демографиялық тобы ретінде .
Оқытушы: Жумаксанова К.М.
Студент: Ахбаев А
Тобы: 212
Тексерілген күні:
Жұмыстың
бағалануы:
Алматы 2008
Жоспар:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 3 – 4
1. Жастардың демографиялық саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5 - 10
1.1 Н.Ә Назарбаевтың Жолдауларындағы демографиялық басымдылықтар және оны
іске асыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 11 – 14
1.2 Жастардың әлеуметтендіру процессі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15 – 22
2. Жастардың кешенді әлеуметтік өзін - өзі реттеу тетігінің жұмыс моделін
қалыптастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..23 – 25
2.1 Қазақстандағы жастардың демографиялық ахуалы
... ... ... ... ... ... ... 26 – 28
2.2 Қазақстан Республикасындағы Жастар саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... .29 – 31
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .32 – 33
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Кіріспе
Коғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері
бар. Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық
ерекшелжтері және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау
қажеттілігін талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық
катынастардың тарихи айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік
ерекшеліктері мен белгілерінде болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас
баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін
толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық
базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік
құрылымды бейтарап аумақтың мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады
деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды жаца тап деп айтады, олардың
өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері
дәл келеді. Жастар біз деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты
білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы
және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік
ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында ұрпақ, жас ерекшелік табы,
жастық, жақ, жастар, әлеуметтік жасы келгендік қарттық деген
ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ
деп санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ
деп айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар,
жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл
ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық
кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің
ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып,
қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас жасөспірім шақ ұғымымен біріктіріледі
және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына
әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан
бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде
құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты
теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу,
армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Жастық шақта әлеуметтік рөлдерді белсенді игеру процесі болады. Олардың
саны олар бәсең игерілетін немесе тоқтатылатын белгілі бір толығу шегіне
жылдам жақындайды.
Социолог В.Н. Боряз толығу шегі жастық шақ деп түсінуге болатын жас
ерекшелік кезеңдерінің шеңберіне жатады деп есептейді. Ал одан әрі
-әлеуметтік есею кезеңіне кіру. В.Н. Боряз жастар санатын айқындауға
арналған аса кең шекараларды ұсынады, ол осы топқа 14-33 жас аралығындағы
адамдарды кигізеді.
Көші-қон мәселесі – адамзат тарихының соқпағына сәйкес жүзеге асатын
табиғи құбылыс. Адамдар әрқашан да өмір сүру қайда тиімді болса сонда
көбірек уақыт өткізуге тырысады. Барлық әлеуметтік құбылыстар сияқты көші-
қон мәселесінің де тиімді, тиімсіз жақтары болады. Көші-қонға қатысты
мәселелер Қазақстан үшін маңызды бағыттардың бірі. Қазіргі таңда елімізде
көші-қонды басқару, ұлттық көші-қон саясатын жетілдіру және жүзеге асыру
сияқты өзекті сұрақтар шешілуі туындауда. Қоғамдағы тұрақтылық, ұлттық
қауіпсіздік және мемлекет аумағының тұтастығы, жалпы қоғамдағы әлеуметтік-
психологиялық климат көп жағдайда ойластырылған демографиялық саясатқа
тәуелді. Осыған сәйкес, Достық Үйі – этносаралық қатынастар мәселелерін
зерттеу жөніндегі орталығы шаруашылық жүргізу құқығындағы РМК Қазақстанның
демографиялық жағдайының қалыптасуына әр түрлі ұлттардың көші-қон
мәселесінің атқарар рөлін зерттеуге бағытталған инновациялық жобаны жүзеге
асыруда. Бұл жобаның тікелей бағыты тек республика тұрғындарының
механикалық қозғалысын зерттеу ғана емес, соның ішінде түрлі этникалық
топтардың көші-қон қозғалыстарына ерекше мән беру болып табылады.
2008 жылғы 23 қаңтарда Астана қаласындағы Достық Үйінде осы зерттеулердің
қорытындысы бойынша дөңгелек үстел өткізілді.
Аталған жиынға ұлттық мәдени орталықтардың басшылары мен өкілдері, мәдениет
және қоғам қайраткерлері, сонымен қатар ғалымдар қатысты.
Дөңгелек үстел барысында отырысқа қатысушылар тарапынан түрлі этникалық
топтардың көші-қон қозғалыстарының ерекшеліктеріне, себептеріне сонымен
қатар көші-қон саясатына қатысты құқықтық білімділік жөнінде жаңа пікірлер
мен ұсыныстар қабылданды.
1. Жастардың демографиялық саясаты
Жыл сайын Елбасының Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауы еліміздің
дамуына жаңа серпіліс беріп, халықты жаңа жетістіктерге жетелейді. Біздер,
Парламент депутаттары Елбасы Жолдауын халыққа терең түсіндіру үшін жақында
сайлаушылармен кездесіп қайттық. Барлық кездесулерде халықтың Жолдауды
бірауыздан қолдап, Елбасыға, еліміздің жарқын болашағына деген сенімінің
арта түскендігінің куәсі болдық.
Елбасының “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” деп аталатын биылғы Жолдауында
“Қазақстан-2030” Стратегиясы шеңберінде еліміздің алдағы 10 жылдық кезеңге
арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының 30 маңызды бағыттары көрсетілген.
Биылғы Жолдаудың ерекшелігі халық өмірінің барлық саласын қамтитындығында.
Соның бірі еліміздегі ең өзекті мәселе – мемлекеттің демографиялық
саясатының қалыптасуы.
Президентіміздің басшылығымен еліміздің экономикасы қарқынды дамуда.
Қазіргі кезеңде еліміз алып құрылыс алаңына айналды. Ірі жаңа кластерлік
бағыттағы инновациялық кәсіпорындар, жүздеген шақырым темір және автомобиль
жолдары салынып, алып үй құрылыстары бой көтеруде. Экономикамыздың жалпы
жиынтық көлемі Орталық Азия мемлекеттерінің экономикасының жалпы жиынтық
көлемінен екі есе көп. Әр адамға шаққандағы ішкі жалпы өнімнің көлемі де
екі еседен артық. Алайда, еліміздің бай, жеріміздің ұлан-ғайыр үлкендігіне
қарамастан, халық санының аздығы, сирек қоныстануы, көрші елдерде халықтың
тығыз орналасуы және бізге қарай мыңдаған жұмыссыз мигранттардың ағылып
келуі еліміздің демографиялық жағдайына кері әсерін тигізуде.
Егер, жуық уақытта біз көші-қон және демографиялық мәселелерді
реттемесек, болашақта көрші елдерден келген жұмыссыз, еңбек мигранттары
елмен араласып, ұлтымызды жұтып жіберуі мүмкін. Уақытысында демографияға өз
дәрежесінде көңіл бөлмеген Еуропа қазір жаппай қартаюда. Франция, Германия
мемлекеттері халық құрамын өзге ұлттардың есебінен ғана көбейтіп отыр. Ал,
Швецияда босанған әйелмен қатар, оның күйеуіне де үш жылға демалыс береді.
Қосымша жалақы төлейді. Бұған да мемлекет халық санын көбейту үшін амалсыз
барып отыр.
Тәуелсіздікке қолымыз жеткен сәттен бастап Елбасымыздың бастауымен біз
еліміздегі демография мәселесіне мән бере бастадық. Өтпелі кезеңнің аса
ауыр қиыншылықтарына қарамастан, халықтың әл-ауқатын арттыру, ана мен
балаға қамқорлық жасау күн тәртібінен түскен жоқ. Халқымыздың санын көбейту
мақсатында бір кезде тағдыр тауқыметімен дүние жүзіне шашырап кеткен
отандастарымызды елге шақырдық, дүние жүзі қазақтарының құрылтайын
өткіздік. Осы жылдары елімізге жарты миллионға жуық қандастарымыз оралды.
Дегенмен, 2000 жылдардың басына дейін елімізде некеге тұру, бала туу
төмендеп, өлім-жітім көбейіп, көші-қон үдерістеріне байланысты халық саны
азайа бастады.
Өтпелі кезеңнің аса ауыр дағдарыс жылдарында қабылданған “Қазақстан-
2030” Стратегиялық бағдарламасында: “Уақыт өтіп, қазына кірісі өскенде
мемлекет үшін де, отбасын қолдауға тиімді демографиялық саясат үшін де,
қолайлы нысанда аналар мен балаларға мемлекеттік қолдау көрсетуге қаржы
табамыз”, деп атап көрсетілді. Міне, осындай уақыт та келіп жетті.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев еліміздің тәуелсіздігі мен қауіпсіздігін
нығайту үшін 2015 жылға дейін халық санын 20 млн. адамға жеткізу міндетін
қойды. Осы мақсатқа жету үшін халықтың әлеуметтік-тұрмыс жағдайын көтеру
арқылы бала тууды көбейту, ана мен баланың денсаулығын нығайту бағытында
бірқатар кешенді іс-шаралар атқарылды. 2002 жылы күнкөрісі төмен
отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек енгізілді. 2003 жылы баланың тууына
байланысты 15 айлық-есептік көрсеткіш мөлшерінде біржолғы жәрдемақы беріле
бастады.
2006 жылы балалары бар отбасыларды қолдаудың тұтастай жүйесі жасалды.
Ана мен баланың денсаулығына қамқорлық күшейді. Қабылданған шаралар
халықтың тұрақты өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік берді. Мәселен, 2000 жылы
220 мың бала туса, олардың саны 2005 жылы 278 мың, 2006 жылы – 290 мың
болды. 2005 жылы Қазақстан тұрғындарының жалпы өсімі 145 мың немесе 0,95%-
ды құрады.
Жыл ішіндегі ең көп жалпы өсім Астана қаласында – 3,98%, Алматы
қаласында – 3,17%, Маңғыстау облысында – 3,5%, Атырау облысында – 1,92%,
Оңтүстік Қазақстан облысында 1,82% болды. Алматы, Астана қалалары мен
Маңғыстау, Атырау облыстарында жалпы өсім негізі көшіп келушілер есебінен
(соның ішінде оралмандар есебінен де) орын алды.
Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Павлодар
облыстарында өсім болмай, халық саны азайып кетті. Бұл облыстарда көшіп
кеткендер саны көшіп келгендерден едәуір жоғары болды және бала туу төмен
болды.
Енді еліміздегі табиғи өсімге келетін болсақ, ең жоғарғы табиғи өсім
Маңғыстау – 1,96 %, Оңтүстік Қазақстан мен Атырау облыстарында – 1,92%,
Қызылорда облысында – 1,51%, яғни қазақтар саны көп өңірлерде болып отыр.
Ақмола, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды облыстарында табиғи
өсім небәрі 0,05% – 0,5% аралығын құрады. Ал, 2005 жылы Қостанай, Солтүстік
Қазақстан облыстарында табиғи өсім болмай, керісінше төмендеп кетті.
Енді өлім-жітімге келетін болсақ, ол жалпы республикада және оның
барлық өңірлерде өскен. Некелесу де, ажырасу да 2005 жылы республика
бойынша көбейген.
Бұл талдау нені көрсетеді. Республиканың экономикалық-әлеуметтік
дамуына қарамастан, бізде көші-қон және демография мәселелеріне әлі де
жеткілікті көңіл бөлінбей келеді.
Елімізде халық санын арттыру үшін табиғи өсімнің бірден-бір қайнар көзі –
бала тууды көбейту керек. Бізде жыл сайын 530-540 мың немесе бүгінгіден екі
есе көп сәби дүниеге келіп отыруы тиіс.
Ұлттың табиғи өсімін көбейту үшін әр отбасында кемінде 3 немесе 4 бала
болуы тиіс. Алғашқы 2 бала әке-шешесінің орнына, 3-ші бала табиғи
шығындарды толтырса, 4-ші бала ғана өсім береді. Елімізде халық санын тез
арада өсіру үшін әр отбасында 4-5 сәби дүниеге келіп, тәрбиеленуі керек. Ол
үшін халқымыздың әлеуметтік жағдайын, әсіресе, өмірге ұрпақ әкелетін аналар
мен балалардың жағдайын жақсарту керек. Олардың денсаулығы мықты, тамағы
мен киімі бүтін болуы тиіс.
Міне, сондықтан да Президентіміздің Жолдауында айтылғандай, елімізде
халықтың әлеуметтік-тұрмыс жағдайын жақсарту бұрынғысынша басым бағыт болып
қалады. Бұл сала бойынша Президент алға қойған тапсырмаларды іске асыру
үшін 2008 жылға бюджеттен 108 млрд. теңге қосымша қаржы бөлінбекші.
Елбасы өзінің Жолдауында Үкіметке бірінші кезекте ана мен баланы
әлеуметтік қорғауға айрықша маңыз беріп, 2008 жылдың 1қаңтарынан бастап
баланың тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мөлшерін 2 есеге
немесе 34 740 теңгеге көбейтуді, баланы бір жасқа толғанға дейін күтуге
төленетін ай сайынғы жәрдемақыны тұңғыш балаға 3276 теңгеден – 5790 теңгеге
дейін; екінші балаға 3822 теңгеден – 6369 теңгеге дейін; үшінші балаға 4368
теңгеден – 6948 теңгеге дейін; төртінші және одан көп бала туғанда 4914
теңгеден 7527 теңгеге дейін көбейтуді тапсырды.
Сонымен бірге, жұмыс істейтін әйелдердің жүктілігін, босануы мен аналық
кезін міндетті әлеуметтік сақтандыруды енгізіп, декреттік демалыста жүрген
кезінде олардың зейнетақылық жинақтаулары жүргізіле беруі тиіс. Бұл
жәрдемақыларды төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлу есебінен құрылған
мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры арқылы жүзеге асырылады. Жоғарыда
айтылған міндеттерді орындауға мемлекет есебінен 18,7 млрд. теңге бөлінеді.
Жолдауға сәйкес, барлық жұмыс істейтін әйелдерге декреттік демалыстың
әрбір төрт айына орташа жалақы мөлшерінде жүктілік және босану жөніндегі
жәрдемақы беріледі.
Осы күнге дейін елімізде жүктілік пен босануға байланысты демалыс жұмыс
берушінің есебінен төленіп келді. Сондықтан жұмыс берушілер, әсіресе жеке
меншік иелері қыз-келіншектерді барынша жұмысқа алмай, жұмыс істеп
жүргендерін жұмыстан шығаруға әрекеттенетін. Бұл еңбек қатынасында бала
тууға қабілетті әйелдерді кемсітушілікке әкеліп соғатын, елімізде бала
санын көбейтуге кері әсерін тигізетін. Бұл жағдай көбінесе әйелдер жұмыс
істейтін орта және шағын бизнес салаларында кездеседі. Жұмыс берушіні де
түсінуге болады. Қарамағындағы 5-6 адамның 2-3-еуі босанатын демалысқа
кетсе, оған өз есебінен әлеуметтік төлем төлеп отырса, ол кәсіпорын
банкротқа ұшырамай ма?
Сонымен бірге, Жолдауда ана мен баланы әлеуметтік қорғау, бала мен ана
өлімін барынша азайту, өмір сүрудің орташа ұзақтық деңгейін арттыру, білім
беру мен денсаулық сақтауды дамыту үшін тиісті инфрақұрылым жасау
мәселесіне көп көңіл бөлінген. Осы мақсатқа байланысты алдағы үш жылда
елімізде 100 мектеп пен 100 аурухана салу тапсырылды.
Елбасының Жолдауында айтылған міндеттерді орындау:
1. Балалары бар отбасылардың әлеуметтік қамсыздандыру деңгейін арттыруға
мүмкіндік береді. Әсіресе, көп балалы отбасындағы балалар үшін алғашқы
мүмкіндіктер жақсарады, бұл елімізде бала тууды ынталандырып, оң
демографиялық өзгерістерге алып келеді.
2.Қыз-келіншектерді жұмысқа қабылдауға шек қоймай және жұмыстан босатуға
деген кемсітушілікті жойып, түптеп келгенде, бала тууға жағдай жасайды.
3. Жұмыс істейтін әйелдердің және бір жасқа дейінгі бала күтімімен
айналысатын адамдардың зейнетақы жинақтарын ұлғайтуға мүмкіндік береді.
4. Әйелдердің еңбек ету белсенділігін арттырып, олардың қоғамдағы рөлін
көтереді.
Үкімет Президент Жолдауынан туындайтын міндеттерді жүзеге асыру үшін
тез арада бала тууды ынталандыру, отбасы институтын нығайту жөнінде кешенді
бағдарлама жасауы керек. Атап айтқанда, жас отбасыларды баспанамен
қамтамасыз ету, ана мен баланың денсаулығын сақтау, балалы отбасыларды
әлеуметтік қолдау жүйесін одан әрі дамыту, т.б. іс-шараларды атқаруы тиіс.
Бүгінгі күні жас, алға қарқынды дамып келе жатқан еліміз үшін белсенді
демографиялық саясат ұстану қажет. Кез келген елдің экономикалық дамуының
ең маңызды құрамдас бөлігі адам факторы. Мысалы, Дүниежүзілік банктің
мәліметтеріне сәйкес, өтпелі экономикалы мемлекеттерде экономикалық
өрлеудің тек 16%-ы ғана өндірістік әлеуетке (құрал-жабдықтар, өндірістік
инфрақұрылым, т.б), 20%-ы табиғи ресурстарға, ал қалған 64%-ы адам және
әлеуметтік капиталға тәуелді болып отыр. Қалай десек те, адам әрқашан да
қоғамдық өмірді жаңарту, алдыңғы қатарлы экономикалық жетістіктерге жетуде
негізгі рөл атқарады.
Президент Жолдауында медицина қызметінің нәтижелігі мен сапасын
арттыру, еліміздегі экологиялық-санитарлық жағдайларын жақсартып, халықты
сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету арқылы адамның орташа өмір жасының
ұзақтығын арттыру, ана мен бала өлімін төмендету, туберкулезбен сырқаттану
және АҚТҚЖҚТБ дертіне шалдығудың етек алуын тежеуге бағытталған
бағдарламаларды іске асыру керек екендігі айтылған.
Шын мәнінде бізде әлі де болса балалар өлім-жітімі көп. 2006 жылы 1000
адамға шаққанда өлім 10,37 болса, 1 жасқа дейінгі 1000 нәрестеге шаққандағы
өлім 15,15 болды. Қазіргі кезде елімізде орта есеппен ерлер 60 жас, ал
әйелдер 71 жас жасайды екен. Әрине, бұл аз.
Адам факторы, адам дамуы – Қазақстан үшін стратегиялық міндет екенін
басшылыққа алып, біз осы бағытқа баса назар аударуымыз керек. Бүгінде
атқарушы орган басшылары көбіне өндірілген өнімдер төңірегінде есеп береді.
Ал, облыс көлемінде халық саны өсті ме, өспесе неге өспеді, өскен болса
ненің есебінен, көші-қонның ба, әлде табиғи өсімнің есебінен бе? Өлім-жітім
азайды ма, некеге тұру мен ажырасудың деңгейі қандай? Бала туу жағдайы
қалай? Бала туу жасындағы әйелдердің саны қанша, олардың денсаулық, тұрмыс
жағдайы қалай деген сұрақтар төңірегінде есеп алынып отырса. Жас
отбасыларды нарық талаптарына сәйкес тұрғын үймен қамтамасыз ету, оларды
жұмысқа орналастыру, ана мен балаға медициналық көмек көрсету, балаларының
сапалы білім алуы мен тәрбиеленуіне жағдай жасау ең бірінші кезектегі
мәселе есебінде қаралуы керек.
Халық санының өсуіне тікелей ықпал ететін мәселе – баспана мәселесі.
Баспанасыз өмір сүру мүмкін емес.
Осы көкейкесті мәселені шешу үшін Елбасының тікелей бастамасымен 2005-
2007 жылдарға арналған тұрғын үй бағдарламасы қабылданып, осы бағдарлама
аясында 3 жылда 12 млн. шаршы метр үй салу жоспарланса, екі жылда 11 млн.
шаршы метр үй берілді. 2007 жылы 7 млн. шаршы метр тұрғын үй берілмекші.
Сонда үш жылда 12 млн. шаршы метрдің орнына 18 млн. шаршы метр тұрғын үй
пайдалануға беріліп, бағдарлама 150% орындалмақшы.
Ал, алдағы үш жылда 2008-2010 жылдары 27 млн. шаршы метр үй салынбақшы.
Бұл жағдайда 300 мың отбасы немесе 1,5 млн. адам жаңа пәтерге ие болады
екен. Сонда 2005-2010 жылдар аралығында 500 мың отбасы, немесе 2,5 млн.
қазақстандық жаңа үйлерде тұратын болады. Бұл – республика халқының 16,4%-
ы немесе алтыдан бірі 6 жыл ішінде жаңа пәтерге ие болады деген сөз. Бұндай
құрылыс Қазақстан тарихында бұрын-соңды болған емес.
Ендігі мақсат – тұрғын үйдің қолжетімділігін қамтамасыз етіп, оның
бағасын төмендету. Ол үшін Президент Жолдауындағы аса маңызды 30 серпінді
бағыттың 20-шы бағытында атап көрсетілгендей:
– құрылыс индустриясын дамыту;
– құрылыстың сапасын арттыру;
– қол жетерлік жалға берілетін тұрғын үй кешендерін салу;
– жер учаскелерін бөлу рәсімдерін оңайлату, ашықтығын қамтамасыз ету;
– жеке тұрғын үй құрылысының дамуын ынталандыру;
– халықтың тұрғын үй алуына неғұрлым қолайлы жағдайлар туғызатын
жылжымайтын мүліктің нақты бәсекеге қабілетті әрі ашық рыногын құру
мәселелерін шешу.
Республикамыздың алып құрылыс алаңына айналуына байланысты құрылыс
индустриясы қарқынды дамуы тиіс. Елімізде құрылыс индустриясы
кәсіпорындарының көптеп салынуына қарамастан, құрылыс материалдары әлі де
қымбат, шетелдерден әкелінеді. Сондықтан да тұрғын үйдің бағасы өршіп тұр.
Құрылыс материалдарын шығару кәсіпорындарын аудан орталықтарында, шағын
қалаларда барынша дамыта беру қажет. Ол, біріншіден, жаңа жұмыс орындары,
екіншіден жергілікті бюджетке кіріс, ең бастысы – құрылыс материалдарын
барынша арзандату жолы.
Алдағы үш жылда елімізде салынатын 27 млн. шаршы метр тұрғын үйдің 17
млн. шаршы метрі жекешенің есебінен тұрғызылады, ал мемлекеттің міндеті
тұрғын үй салынатын жерді дайындау, электр желісін тарту, жол, су, т.б.
инженерлік коммуникацияларды шешу. Өте дұрыс-ақ. Егер жеке меншік үй салуға
жер учаскесі берілсе, оның жолы, суы, электр желілерін шешуге мемлекет
көмектессе, құрылыс материалдары өзімізде арзан бағамен шығарылып жатса, үй
салуға құштар азаматтар ауылдарда да, қалаларда да өте көп. Ендігі мақсат
атқарушы орган басшылары Елбасының Жолдауынан туындайтын міндеттерді
сөзбұйдалыққа салмай, ашық түрде тез арада заңға сәйкес орындаса,
еліміздегі ең үлкен проблемалардың бірі – баспана мәселесі тез шешіле
бастайды.
Ауылдарда, қалаларда үй салуға берілетін жер учаскелерін бөлуде қатаң
тәртіп болуы керек. Көптеген жерлерде жер учаскесін заңсыз алып, қымбат
бағаға сату фактілері кездеседі. Осыған қатаң тыйым салынуы шарт.
Президент тапсырмасына сәйкес жоғары білімді жас мұғалімдер мен
дәрігерлерді ауылда тұрақтандыру үшін оларға аудандық, ауылдық ауруханалар,
мектептер жанынан 3-4 бөлмелі тұрғын үйлер салу мәселесін де қолға алу
керек.
Жолдауда айтылған қолжетімді бағамен жалға тұрғын үй салу, әсіресе, жас
отбасылардың арзан бағамен пәтер алу мүмкіншілігін шешеді. Олар еңбек етіп,
келешекте қаржы жинап пәтер сатып немесе үй салып алғанға дейін толық
баспаналы болады. Еуропа елдерінде көп отбасылар өмір-бақи жалға алынған
пәтерлерде тұрып жатқанын ескерсек, бұл – үлкен перспективалық бағыт. Енді
Үкімет жалға тұрғын үй салу мәселелеріне тиісті жеңілдіктер қарастырып, ол
үйлердің, пәтерлердің арзан, әрі тиімді болу жолдарын шешкені жөн.
Еліміз үшін демография – ең өзекті, еліміздің тәуелсіздігі мен
қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін мәселе. Сондықтан, еліміздегі көші-қон
және демографиямен тиянақты айналысып, тікелей Президентке бағынатын Көші-
қон және демография жөніндегі агенттікті қайта құру керек деп есептеймін.
Елбасының осы жылғы Жолдауы, бірінші кезекте, елдегі барынша маңызды
мәселелерді шешуге арналған. Негізінен бұл мәселелер халықтың әл-ауқатын
арттыруға бағытталған. Бір сөзбен айтқанда, еліміздің өркендеуінің алдағы
10 жылдық бағыты, бағдары айқындалды. Бұл – Елбасы көрсеткен ішкі және
сыртқы саясаттағы негізгі 30 бағыт. Ел болашағы үшін ауадай қажетті
Елбасының осындай бастамаларын іске асыруда барлығымыз күш жұмсауымыз
қажет.
Ал Парламент депутаттары Елбасының Жолдауындағы міндеттерді халық
арасында кеңінен түсіндіруге барынша атсалыса отырып, Жолдаудан туындайтын
мақсаттарды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз етуге жұмыс істейтіні бәрімізге
мәлім.
1. Н.Ә Назарбаевтың Жолдауларындағы демографиялық басымдылықтары
Жастар - жасына қарай сипаттамалары жиынтығының, әлеуметтiк жағдайлар
ерекшелiктерiнің негiзiнде бөлiнетiн және қоғамдық құрылыспен, мәдениетпен,
әлеуметтендiру заңдылықтарымен, осы қоғамды тәрбиелеумен айқындалатын, сол
немесе басқа да әлеуметтiк-психологиялық қасиеттермен ескерiлген әлеуметтiк-
демографиялық топ; қазiргi заманғы жастардың жасына қарай 14-тен 25 жасқа
дейiнгiлердi қоса алғанда Қазақстанда 14-29 жастағы жастар үлесi 2004 жылғы
1 қаңтарда халықтың құрылымында 29,5% құрады, бұл 4405138 адамды құрайды,
оның iшiнде экономикалық жағынан белсендi халық 2406775 адам болып
табылады.
Республикада жастар өсiмiнiң демографиялық үрдiсi сақталуда: халықтың
табиғи өсiмi - 6,3%. Жастар - бұл қашанда үлкен ерекше жасына қарай кiшi
топ ретiнде білінетiн объективтiк қоғамдық құбылыс. Жастар - қоғамның бiр
бөлiгi. Бұл ретте, жастар саясаты жас ұрпақты қоғамдық өмiрге әлеуметтік
ықпалдастырудың бiрден-бiр мүмкiн болатын тетiгi болып табылады.
Қазақстан Республикасында жастар саясатын iске асыру Қазақстан
Республикасы Үкiметінің 2003 жылғы 13 ақпандағы N 155 қаулысымен бекiтiлген
2003-2004 жылдарға арналған жастар саясаты бағдарламасымен айқындалған
негiзгi бағыттарға сәйкес жүзеге асырылды.
2003-2004 жылдары құрылған жастардың коммерциялық емес ұйымдар базасында
жастардың әлеуметтiк қызмет желiлерi жастардың әлеуметтiк жағынан өз-
өздерiн реттеп отыруына жәрдемдесудi өздерінің алдына негiзгi мiндет етiп
қойып отыр. Осы жүйеде қолданылып жүрген "бiр-бiрiне тең санау", "жастардың
КЕҰ - жастар" сияқты әр түрлi түзеу технологиялары да осы проблемаларды
шешуге жәрдемдесуге тиiс. Осыған байланысты осы Бағдарламаның негiзгi
мiндеттерінің бiрi қазiргi бар жобаларды қолдау және пысықталған бағыттар
бойынша мемлекеттiк әлеуметтiк тапсырыстар ұсыну практикасын кеңейту ғана
емес, әлеуметтiк өзiн-өзi реттеудi қамтамасыз етуге бағытталған
құрылымдарды құрудың жаңа жолдары мен нысандарын iздестiру және жас адамдар
санасындағы мінез-құлық, әлеуметтiк-саяси және өзге де нормаларды қайта егу
болып табылады.
Бұл кезең осы саланың неғұрлым өзектi проблемаларын шешудегi жүйелi
көзқарасты қалыптастырумен және жастар саясатының әлеуметтік жағынан
бағдарланған сектораралық моделiн жүзеге асырумен сипатталады.
Сонымен бiрге, жастар саясатын iске асырудың қазiргi кезеңiнде жастардың
одан әрi даму қарқынын және елiмiздiң әр түрлі өңiрлерiндегi жастар
саясатын тиiмдi жүргiзудi тежейтін бiрқатар проблемаларды бөліп алу қажет,
олар:
жастардың қазiргi заманғы талаптарына сәйкес келмейтiн қолданыстағы
нормативтік құқықтық базаның жетілдiрiлмеуi;
өңiрлік жастар саясатын iске асыру үшiн тиiстi қаржылық,
ұйымдастырушылық және ақпараттық ресурстардың жеткілiксiздігі;
жастардың әлеуметтік проблемаларының шешiлмеуi, мұнда жастарға қатысты
жүргізілетін мемлекеттiк саясат еңбек ету, денсаулық, бiлiм беру және
тәрбие сияқты өмiрдің аса маңызды салаларына өзiнің назарын шоғырландыруы
тиiс. Бұл ретте, жас ұрпақтың құндылықтарын, олардың құштарлықтарын, өз-
өздерiн көрсетудiң әр түрлі нысандарын, бастамаларын, әлеуметтiк
белсенділігiн, өмiр сүру салтын назарға алу қажет;
бүгiнгi күнi жастар iске қосылмаған еңбек ресурстары, осыдан туындайтын
барлық салдарларымен бiрге талап етілмеген әлеует болып отыр. Дәл осы,
кеңiнен жайылған масылдықта жастар белсенділігінің басты тежеуiшi жасырын
жатыр. Демек, жастардың әлеуметтік белсендiлiктерi мен өз болашағы және өз
елiнiң болашағы үшiн жауапкершіліктерiн арттыру үшiн мүмкiндiктерін
түбегейлi кеңейтуге арналған жағдайлар жасау қажет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігінің Жастар саясаты
департаментi 2004 жылы жүргiзген әлеуметтік сауалнама нәтижелерi бойынша
жастар санасындағы оларды толғандыратын неғұрлым өзектi проблемалар:
сыбайлас жемқорлық, билiк органдарындағы қызмет бабын терiс пайдаланушылық
(44,3%), есiрткінің таралуы (31,6%), жастар арасында қылмыстың өсуi (29,8%)
болып табылады.
Бұдан басқа, жастардың едәуiр бөлiгi үшін өмiрлiк маңыздысы сауал
салынғандардың 45,6%-ында тұрғын үймен қамтамасыз етуге байланысты
проблемалар болып табылады. Осы проблеманы жою үшiн жастар жеке меншiк
тұрғын үй сатып алуға жеткілiктi табыс табу мүмкiндiктерiн берудi ұсынады,
бұл ретте сауал салынғандардың 31,5%-ы жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету
жөнiндегi шаралар қабылдануы қажет екенiн атап өтедi. 15,9%-ы үшін тұрғын
үймен қамтамасыз ету әдiстерінің бiрi ипотекалық кредит беру жүйесiн дамыту
болып табылады.
Әдеттегi нормалар, мораль мен адамгершілік туралы ұғымдар елеулi
өзгерiске ұшырап отырған қоғамның түрленуi кезінде құралдық құндылықтар
немесе өмiр сүруде табысқа жету әдiстерi деп аталып жүргендер туралы
қоғамның түсiнiктерiн бiлу маңызды. Жастардың 48,3%-ының пiкiрi бойынша
жақсы білімнің болуы өмiрде табысқа жетудiң қажетті алғы шарты болып
табылады. Пайдалы байланыстар мен тамыр-таныстық өмiрде алға басуға ең
жақсы түрде жәрдемдеседi - бұл табысқа жету әдiстерi рейтингiндегі екінші
позиция (33,5 %). Табысқа жету үшін үшінші бiр басым құрал деп
респонденттердің 32,7%-ы ақшаның болуын атайды. 29,0%-ы қажырлы еңбек етудi
атап өтедi, 17,0%-ы үшiн күшті ерiк жiгер, 10,5%-ы үшiн "жағдайлардың сәтті
барысы" негiзгi құрал болып табылады. Қазiргi Қазақстан қоғамы құрылымының
түрленуiндегі қиыншылықтар қандай да бiр дәрежеде республика жастарының
5,1%-ында заң және адамгершiлiк туралы ұғымдардың өзгеруiне ықпал етiп
отыр, олар өмiрде табысқа жетудегі мiндеттi жағдай деп қылмыс әлемiндегi
байланыстардың болуын есептейдi. Сонымен бiрге, жастардың үштен бiр
бөлiгiнен астамы жақсы бiлiм мен мамандықтар ала алады, кейбiреулерi
өздерiнiң саяси көзқарастары мен талаптарын еркiн және жария түрде
бiлдiредi, кейбiреулерi білікті медициналық көмектер алады, кейбiреулерi
өздерінiң шығармашылық қабiлеттерін iске асыра алады, кейбiрi өз қаласы мен
кентінің өмiріне қатысты шешiмдер қабылдауға ықпал ете алады. Жартысынан
астамы (61,7%) өз халқының әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін еркiн сақтай
алады.
Жастардың дамуындағы неғұрлым өзектi мәселе жастар арасындағы әлеуметтік-
экономикалық шиеленiстi көңіл күйдi көрсететiн жұмыспен қамту мен еңбекке
орналастыру проблемасы болып табылады. Ресми статистикалық деректер бойынша
республикада 2004 жылғы жағдай бойынша 15-тен 29 жасқа дейінгi жұмыссыздар
300 мыңға жуық, яғни жалпы санның 12,2%-ы.
Еңбек рыногын кеңейтудің, жастарға арналған жаңа және қосымша жұмыс
орындарын құрудың нақты жолдарының бiрi кәсiпкерлiк бастамаларды дамыту
болып табылады. Жастар арасында, сауал салынғандардың 50, %-ы жастар
кәсіпкерлiгiн дамытудағы елеулi проблемаларды көрсетедi, 25%-ы проблеманың
болу мүмкiндiгiн ғана атап өтедi.
Көптеген жас адамдар (35%), егер мемлекет тарапынан жастардың
кәсіпкерлігі үшін көтермелеу мен ынталандыру енгізілетiн жағдайда жеке
меншiк бизнестерін ұйымдастырғылары келедi. Бұл ретте, барлық сауал
салынғандардың iшiнен 35,5%-ы қазiргi жағдайларда жеке бизнестерiн
ұйымдастыруға дайын екендiктерiн көрсетті және 9%-ы ғана "жоқ" деп жауап
бердi.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігінің деректерi бойынша 2004 жылдың төртiншi тоқсанында ғана 63370
жас адамдар жұмысқа орналасуға жәрдемдесу үшiн өтiнiш жасады, олардың
iшiнде тек 37273 адам ғана жұмысқа орналасты. Қазiргi кезде жастардың
экономикалық дамуын және оларды еңбекпен қамтуды қамтамасыз ету үшін
жағдайлар жасау жөнiнде мақсатты жұмыстар жүргiзілiп келедi. Тұтастай
алғанда осы бағыттағы жұмыс кәсiпкерлiк негiздерiне оқыту, еңбекпен қамтуға
жәрдемдесу, жастар ұсынған бизнес-жобаларды сараптау және бағалау жөнiндегi
кешендi қызмет көрсетулердi қамтамасыз ететін жастардың әлеуметтiк
қызметтерiн ұйымдастыруға шоғырландырылады.
Республикада жер-жерде жұмыспен қамту қызметтерінің жанынан кәсіпорындар
мен ұйымдардағы жұмыс орындары туралы деректер базасы үнемi жаңартылып
отырады, еңбек рыногында сұранысқа ие болатын мамандықтар мен кәсiптер
бойынша жас кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктiлігін арттыру
жұмыстары жүзеге асырылуда.
Статистикалық деректер бойынша жас азаматтар үшін білімділік пен
кәсіптiк бiлiм алуға қол жеткiзу деңгейi мынадай сандармен сипатталады:
2003-2004 оқу жылының басында негiзгi мектепті бiтiргендiгi туралы куәлiк
алған, жалпы орта бiлiм беретін мектептердi бiтiрушілердiң саны - 299248
адам, орта бiлiмi туралы аттестатты алғандар саны - 244686 адам; колледждi
бiтiрушілердің саны - 60406 адам, жоғары оқу орындарын бiтiрушілердiң саны
- 102681 адам болды. Тұтастай алғанда, "Инноченти"ЮНИСЕФ әлеуметтiк
мониторингi деректерi бойынша Қазақстан Республикасында жалпы орта бiлiммен
қамту коэффициентi 31,2%-ға жетедi; кәсіптiк-техникалық (орта арнаулы)
біліммен қамту - 15-18 жастағы халықтың 23,3%-ы; жоғары бiлiммен қамту - 19-
24 жастағы халықтың 33,4%-ы.
Әлеуметтік сауалнама деректерi бойынша, кәсіптік бiлiм алуға қол жеткiзе
алмаудың негiзгi себебi 26,4% болған жағдайда таңдап алынған мамандық
бойынша ақылы білiм алу үшiн қаражаттың жоқтығы болып табылады. Бұдан
басқа, жастардың 11,0%-ы үшін кәсіптік білім алуға қол жеткiзе алмаудың
себебi жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған конкурстың жоғары болуы.
Жастар өз кәсіптерін таңдаған кезде ең алдымен оның болжамдалатын
перспективасын басшылыққа алады. Қол жеткiзу себептерiнің ішіндегi негiзгi
өлшемi жақсы табыс табу - 41,0%, одан iс жүзінде екi есе азы сүйiктi iсiмен
айналысу - 26,1%, тыныш және қамтамасыз етілген өмiр сүру - 26,0%, өзін-өзi
үнемі жетілдiріп отыру мүмкiндiгi - 18,0%, өз еңбегiнің нәтижесiн көру
-17,3 %, қоғамда жоғары орынға қол жеткізу - 17,1%, адамдарға пайда келтiру
- 16,3% және 15,9%-ы ғана қызметте өсу мүмкiндiгін атайды.
Бағдарламаның мақсаты әлеуметтік бағдарланған жастар саясатын
жүргізу, әлеуметтік-экономикалық, құқықтық, ұйымдастырушылық жағдайларын
және жастардың рухани, мәдени бiлiмi, кәсiби қалыптасуы мен дене дамуы үшін
кепілдiктерін қамтамасыз етуге бағытталған кешендi шараларды әзiрлеу және
қабылдау, бүкіл қоғам мүддесiне оның шығармашылық әлеуетiн ашу, жастарды
әлеуметтендiру мен республиканың жастар ұйымдарының жұмыс iстеуi үшін
қажеттi жағдайлар жасау болып табылады.
Жастарды әлеуметтендiрудің өзектi проблемалары тұрғысында қойылған
мақсаттардың орындалуы жас адамның жеке басының қалыптасуы үшін әлеуметтiк-
экономикалық, саяси-құқықтық, рухани-мәдени алғы шарттар, жағдайлар мен
кепілдіктер жасауды, жас ұрпақты қоғамдық қатынастар жүйесіне кеңiнен
қамтуды, олардың шығармашылық әлеуетiн жеке басының және тұтас алғанда
қоғам дамуының мүддесіне, өз Отаны - Қазақстан Республикасының гүлденуi,
қауіпсiздiгi мен әл-ауқатының жақсаруы үшiн iске асыруды көздейдi.
Қойылған мақсатқа сәйкес мынадай мiндеттердi шешу:
жастардың өзін-өзi кешендi әлеуметтік реттеу тетігінің жұмыс моделiн
қалыптастыру;
жастарды экономикалық дамыту мен еңбек ету және жұмыспен қамту саласында
жағдайлар жасау;
жастар арасында азаматтықты және қазақстандық патриотизмдi дамыту;
жастар арасында салауатты өмiр салтын және олардың денсаулығын нығайту
мен сақтаудың тиiсті дағдыларын қалыптастыру;
жастар саясатын өңiрлiк деңгейде iске асыруды қамтамасыз ету;
халықаралық жастар ынтымақтастығын дамыту;
жастар саясатын ақпараттық қамтамасыз ету;
жас таланттарды дамыту мен қолдау;
жастар саясатын iске асыру кезiнде мемлекеттік деңгейде шешiмдер
қабылдауда жастардың коммерциялық емес ұйымдарының азаматтық қатысу үлесін
ұлғайту;
нормативтік құқықтық базаны жетілдiру көзделедi.
Сонымен бiрге, жастардың қазiргi заманғы дамуы, сондай-ақ жастар
саясатын iске асыру осы проблемаларды шешуде жастардың бұқаралық ақпарат
құралдарының қызметiн күшейту және жандандыру арқылы ақпараттық қамтамасыз
етудің сандық және сапалық көрсеткiштерiн ұлғайтуды талап етедi.
1.2 Жастардың әлеуметтену процессі
Әлеуметтендіру дегеніміз – индивидке қоғамның тең құқықты мүшесі
ретінде өмір сүруіне мүмкіндік беретін, қағидалар мен құндылықтар жүйесін
меңгеруге көмектесетін бүкіл әлеуметтік және психологиялық үрдістер
жиынтығы. Оған саналы, қадағаланатын, мақсатты әсер ету (кең мағынада алдын
ала тәрбиелеу) ғана жатпайды, сонымен бірге жеке тұлғаның қалыптасуына
тылсым, кездейсоқ үрдістер де жатады.
Ата – ананың отбасы - әлеуметтендірудің маңызды институты. Алайда
қазіргі отбасы бұрынғы кезеңде алған басым рөлінен айырылғаны анық. Бұған
жалпы тәрбиенің мәні де, отбасының өзінің өзгеруі де әсер еткен:
тұрақтылықтың өзгеруі, баланың аздығы, әкенің дәстүрлі рөлінің әлсіреуі,
әйелдердің еңбекпен шұғылдануы және т.б. Отбасыішілік қарым –қптынас
стиліде өзгереді. Авторитарлық тәрбиенің күйреуі ата – ана мен баланың
өзара қарым –қатынасын жұмсартып, жақындатып, екі жаққа да жекеше әрі
эмоцианалдық тұрғыдан маңыздырақ ете түсті. Қазіргі күні ата – ананың
билігі емес, моральдық беделі жөніндегі мәселе маңыздырақ. Күшке сүйенетін
билікке қарағанда та –ананың моральдық беделін ұстап тұру қиынырақ. Қарым –
қатынасты жекешелендіру және оның мәнін арттырады, сонымен бірге бұл
қатнастарды әсіресе ата – ананың қарым –қатынас ауқымы мен таңдауы кеңейген
жасөспірімдік кезекте нәзіктендіре түседі.
Әйел мен еркектің әлеуметтік рольдері алға түпкілікті қадамдар
жасалды. Әйелдің еркіндік алуы және оның өндірістік қызметке араласуы оның
қоғамдағы жәнеотбасындағы рөлін көтереді, сонымен бірге ана мен әке
рольдерінің дәстүрлі бөлінісін жойды. Қазір отбасында рольдердің бөлінуі
жұбайлардың жынысына емес, олардың жеке ерекшеліктеріне байланысты. Жалпы
алғанда, бұл алға аяқ басу – биархатты отбасы тұрақтырақ және ондағы
психологиялық климат жақсы. Алайда бұл да келіспеушілік туғызады. Әсіресе
қазіргі күні әкенің күрделі де проблемасы болып отыр.
Жастарды алпы халық арасынан бөліп алатын негізгі елгісі олардың жасы.
Осындағы жас котегориясы адам мәнінің екі белгісін – биологиялық және
әлеуметтік жақтарын қамтиды. Оның біріншісі жеке адамның дамуының таиғи
заңдылықтарынан тұрса, екіншісі қоғамдық феноменнің, жеке тұлғаның
қалыптасу ерекшеліктерінен тұрады.
Жас кезеңдерінің ауысуы – бұл бір мезгілде болатын өзгеріс, яғни адам
өмірінің биологиялық аспектілерінің дамуы, әрі оның социумға, қоғамдық
өмірге қосылуды шегендеу, яғни жасына байланысты субъектінің табиғи, түр
және жеке мүмкіндіктері мен әлеуметтік жағдайы ұштасады да, олар осы табиғи
мүмкіндіктердің ағыты мен деңгейін анықтайды.
Жас – адам дамуының бағытына әсер ететін өзара әрекеттестікті, дамудың
жеке мүмкіндіктері мен қоғамдық жағдайдың бір –біріне тәуелділігін бақылап
отыратын индикатор. Осыдан –ақ әлеуметтік педагогика мен әлеуметтік
жұмыстардың өз кулиентерінің жасына, өз жұмыс объектілерінің, соның ішінде
жастардың жас шекарасына үлкен мән беруі тегін еместігін көреміз.
Жастардың жасқа байланысты сипаттамасына сондай –ақ ішкі жас белгілерінің
салалануы жатады. Егер жас шегі жастар түсінігінің жастарды қоғамдық даму
үстіндегі құбылыс ретінде қарастырса, жас аралығы осы мәннің сапалық
жағдайын көрсетеді. Әрбір жас аралығынан өту сәттерін бір жастан екінші
жасқа өту секірісі деп атайды.
Жалпы алғанда жастардың ішкі мәнге ие болуы үш негізгі кезеңнен тұрады.
Бірінше кезеңде жастар қоғамдық әртүрлі әсер ету объектісі ретінде
көрінеді. Екінші кезеңнің бастапқы кезі жастардың өндіріс күшінің элементті
және қоғамдық қарым –қатнастарды сақтаушы ретінде қалыптасу кезеңіне сәйкес
кекледі, яғн.и жастар қоғамдық ықпал жасаудың объектісі бола отырып,
әлеуметтік әрекеттердің субъектісі бола бастайды. Дамудың үшінші кезеңі
жастардың өздерін толықтай өндіріс күші ретінде көрсетіп, барлық қоғамдық
қарым –қатынастарды толықтай сақтаушы рөлінде болып, өзне жас емес ересек
ретінде көрсетумен аяқталады.
Жалпыға бірдей, кең таралған жастарды іштей жас салаларына бөлу
жасөспірім, есейген, бозбала – бойжеткен, жастық шақ сияқты
түсініктерден тұрады. Жас адамның жасын жас салаларна бөлудің бірнеше
нұсқалары бар.
Қазақстан жастарының жас құрылымы республика халқына жүргізілген санақ
(1999ж) санақ бойынша былайша сипатталады: кіші жас тобының саны (15 – 19
жас) 1374,3 мың адамды, немесе жалпы қазақстандық жастар санының 36,4 %
құраса, орташа жас тобы (20 – 24 жас) – 1251,0 мың адам (33,6%); ересек (25
– 29 жас) – 1162,4 мың адамды (30,0% ) құрайды.
Әлеуметтік қызметкер республикадағы соңғы бес жылдағы жастар
құрылымының ішкі жас өзгешеліктерінің динамикасын білуге мүдделі болуы
керек.
Республика жастарының жас құрылымы
Жас топтары 1995ж 1996ж 1997ж 1998ж 1999ж
15 – 19 жас 1450,0 1431,4 1418,0 1418,7 1374,3
20 – 24 жас 1305,8 1288,2 1307,6 1293,6 1251,0
25 – 29 жас 1178,5 1153,9 1150,4 1152,7 1162,4
Өмірлік кезеңдердегі циклдерге бөлу ( Э. Коуэн бойынша)
Өмірілік кезең Негізгі жүйе Даму мақсаттарыДаму қорлары Даму
дағдарыстары
Жасөспірім шақ Отбасы, Дене жетілуі, Физиологиялық Әлеуметтік
(13 -17 жас) құрдастары, абстрактылы ақпарат, тәуелділік
мектеп ойлау проблемаларды немесе
операциялары, когнитивті шешу әлеуметтік
өз және қарым қорғау
құрдастарының –қатынас жасау
тобына жатуы, дағдыларын
бастапқы игеру, жыныстар
жыныстық рөлін және
жақындық олардың мәдени
бастауларын
түсіну, тәуелсіз
моральдық
көзқараста болу
мүмкіндігі
Бозбалалық шақ Құрдастары, Тәуелсіз өмір Қаржылық Жеке басты
(18 – 22 жас) мектеп немесе сүру, мәнсапқа тәуелсіздік анық немесе
жұмыс орны, барар жол туралы білім менсенімсіз түрде
отбасы, туралы шешім іскерлік, өз сәйкестендіру
қоршаған орта қабылдау, бетімен білім
моральды алу, шешідер
интериоризациялқабылдау, қарым
ау, тиянақты –қатынастың
жыныстық тұрақтануы,
қатынастар, таңдауға,
қарым–қатынас жауапкершілікке
табиғатын плюрализмді
қабылдау түсіну
Ересек жас (23 –Жаңа отбасы, Жңа отбасындағыОтбасылық Әлеуметтік
30 жас) жұмыс орны, өмір, ата – қаржжына болмысқа
достары, аналық рөл жоспарлай білу қабілеттілік
қоршаған қоғамбастамасы, дағдылары, немесе оны
мәнсапты өсіру,тұлғалар жатсыну
өзіндік өмір арасындағы
стилін келіссөздерді
қалыптастыру, жүргізу мен
міндеттерді жанжалдарды шеше
қабылдау білу, ата –
аналық рөл,
рөлдік шектеулер
Осы кестені әлеуметтік қызметкер айқындамасы жағынан талай келе соңғы
үш жылдағы ересек жас тобының өсуінің тұрақтылығына назар аудармаса
болмайды: бұл жас жастардың экономикалық дербестігін алып, отбасын құрып,
дүниеге нәресте әкеліп, осылардың негізінде туындайтын жұмысқа орналасу,
тұрғын – үй табу, отбасы ішіндегі қарым –қатынастар мен басқа да
мәселелерді шешумен айналысатын кезең, яғни соционом үшін кәсәптік деңгейде
аса қызықтыратын жас. Жастардың жас сипаттамаларына талдау жасауды аяқтай
отырып мынадый қорытынды жасауға болады: жастардың жас аралықтарының
салаларын абсалюттеудің қажеті жоқ, дегенмен олардың әлеуметтік
қызметкердің, әлеуметтік педагогтың белгілі – бір жастар тобымен жұмыс
жүргізгенде бағдарлауына көмектесетінін естен шығармаған абзал. Әлеуметтік
педагог пен әлеуметтік қызметкердің жұмысына маңызды жас ерекшелігінен
кейінгі жастарға тән келесі белгі - жастардың ұрпақ ретіндегі сипаты.
Жастардың белгісін қарау себебі, жастар қоғамдық ұрпақ ретінде -
өзінің бастапқы даму кезеңінде белгілі бір өндіріс күші мен соған қатысты
қоғамдық қарым –қатынастар құрылымын құрап, олардың ықпал етуіне әсерн ету
объектісі ретінде қабылдайды да, одан кейін әлеуметтену негізінде қоғамдық
әсер етулердің объектісі бола отырып, әлеуметтік процестің субъектісі
болатын халықтың ерекше бөлігі болып табылады.
Ұрпақтар ауысуының нәтижесінде әлеуметтік құрылымның қарапайым жаңғару
процесі ғана емес, барлық қоғамдық қарым –қатынастардың жаңаруы болып
табылады. Бірақ, бұл процесс тұрақты, динамикалық тұрғыда дамыған және
дағдарысқа ұшыраған қоғамдарда әртүрлі өтеді. Егер тұрақты және динамикалық
қоғамда бұл жаңашылдық процесі барынша қалыпты өтсе, дағдарысқа ұшыраған
қоғамда жаңа тәжірбиенің жиналуы үнемі дағдарыс жағдайында , ескірген,
уақыты өткенді бірден теріске шығарумен өтеді. Сондықтан, әлеуметтік
тұрақсыздық жағдайында жас ұрпақтың жаңғыру міндеті барынша өзекті болып
шығады. Осы міндеттің қаншалықты үйлесімді жүзеге асуы бүгінгі жас ұрпақтың
өзіне және жалпы ертеңгі қоғамның дамуына байланысты.
Жастар бірнеше ұрпақ қалдырған, қоғамның ұрпақ генезисінің соңғы
жалғасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Т. Рысқұлов атындағы Қазақ Экономикалық Университеті
Экономиканы мемлекеттік реттеу
кафедрасы
Тақырыбы: Жастар қоғамның әлеуметтік-демографиялық тобы ретінде .
Оқытушы: Жумаксанова К.М.
Студент: Ахбаев А
Тобы: 212
Тексерілген күні:
Жұмыстың
бағалануы:
Алматы 2008
Жоспар:
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... . 3 – 4
1. Жастардың демографиялық саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5 - 10
1.1 Н.Ә Назарбаевтың Жолдауларындағы демографиялық басымдылықтар және оны
іске асыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 11 – 14
1.2 Жастардың әлеуметтендіру процессі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15 – 22
2. Жастардың кешенді әлеуметтік өзін - өзі реттеу тетігінің жұмыс моделін
қалыптастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..23 – 25
2.1 Қазақстандағы жастардың демографиялық ахуалы
... ... ... ... ... ... ... 26 – 28
2.2 Қазақстан Республикасындағы Жастар саясаты
... ... ... ... ... ... ... ... .29 – 31
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .32 – 33
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Кіріспе
Коғамда демографиялық топтың осы санатын айқындаудың әр түрлі әдістері
бар. Маркстік теорияның жақтастары жастарды ұқсас антропологиялық
ерекшелжтері және психологиялық қасиет бар жастық топ ретінде ғана қарамау
қажеттілігін талап етеді. Бұл жерде жастардың мәні олардың қоғамдық
катынастардың тарихи айқындалған сипатына негізделген әлеуметтік
ерекшеліктері мен белгілерінде болады.
Басқа көзқарастың жақтастары жастар социологиялық мағынада ол жас
баланың ролін аса көп ойнамайтын және де сонымен қатар үлкендердің ролін
толық құқықты тасымалдаушы больш табылатын адамдар өміріндегі мінез-құлық
базасы болып табылады деп санайды. Жастардың барлық проблемалары кедейшілік
құрылымды бейтарап аумақтың мәртебесіндегі үздіксіздік үзілсінде құрылады
деп санайтын американ социологы Г.Сиболд та осы көзқарасты ұстанады.
Көптеген батыстық социологтар жастарды жаца тап деп айтады, олардың
өмірге деген көзқарасы бірдей, талғамдары, мүдделері және қажеттіліктері
дәл келеді. Жастар біз деген сезім күшінде социологиялық тұтастықты
білдіреді. Осылайша, бұл жерде жастардың әлеуметтік-психологиялық құрамы
және сапасы дербес және қоғамдық өмірдің сипатына қатысты емес ерекшелік
ретінде қарастырылады.
Жастардың социологиялық теориясында ұрпақ, жас ерекшелік табы,
жастық, жақ, жастар, әлеуметтік жасы келгендік қарттық деген
ұғымдар жоқ.
Демографияда жобамен бірдей уақытта туған адамдардыц жиынтығын ұрпақ
деп санайды.
Антропологтар мен заңгерлер жалпы ата-бабадан шыққан сатылықты ұрпақ
деп айтады.
Социологиялық түсінікте жастық шақ қашан басталды? Әртүрлі авторлар,
жастарды ерекше әлеуметтік-демографиялық топ ретінде сипаттай отырып бұл
ұғымды біржақты қолданады. Мысалы, австриялық социолог Л.Розенмайер жастық
кезең 13 жастан басталып 24 жаста аяқталады деп санайды. Ғалым осы кезеңнің
ішкі жас ерекшелігін және әлеуметтік дифференциациясын баса айта отырып,
қандай да болмасын нақты негіз бермейді.
13 пен 18 жыл аралығындағы жас жасөспірім шақ ұғымымен біріктіріледі
және біршама дәрежеде жаңа белгілерге және әлеуметтік тәртіптің нысандарына
әкелетін биопсихологиялық дамумен сипатталады. Бірақ адамды балалық шақтан
бөлетін демаркациялық сызық 18 жаста өтеді. Бұл жас көптеген елдерде
құқықтық дербестіктің басталуымен сипатталады, яғни ересектермен қалыпты
теңестірумен және занды құқықтарды алумен: еңбек үшін тең ақы төлеу,
армияда қызмет ету, некеге отыру, сайлауға қатысу.
Жастық шақта әлеуметтік рөлдерді белсенді игеру процесі болады. Олардың
саны олар бәсең игерілетін немесе тоқтатылатын белгілі бір толығу шегіне
жылдам жақындайды.
Социолог В.Н. Боряз толығу шегі жастық шақ деп түсінуге болатын жас
ерекшелік кезеңдерінің шеңберіне жатады деп есептейді. Ал одан әрі
-әлеуметтік есею кезеңіне кіру. В.Н. Боряз жастар санатын айқындауға
арналған аса кең шекараларды ұсынады, ол осы топқа 14-33 жас аралығындағы
адамдарды кигізеді.
Көші-қон мәселесі – адамзат тарихының соқпағына сәйкес жүзеге асатын
табиғи құбылыс. Адамдар әрқашан да өмір сүру қайда тиімді болса сонда
көбірек уақыт өткізуге тырысады. Барлық әлеуметтік құбылыстар сияқты көші-
қон мәселесінің де тиімді, тиімсіз жақтары болады. Көші-қонға қатысты
мәселелер Қазақстан үшін маңызды бағыттардың бірі. Қазіргі таңда елімізде
көші-қонды басқару, ұлттық көші-қон саясатын жетілдіру және жүзеге асыру
сияқты өзекті сұрақтар шешілуі туындауда. Қоғамдағы тұрақтылық, ұлттық
қауіпсіздік және мемлекет аумағының тұтастығы, жалпы қоғамдағы әлеуметтік-
психологиялық климат көп жағдайда ойластырылған демографиялық саясатқа
тәуелді. Осыған сәйкес, Достық Үйі – этносаралық қатынастар мәселелерін
зерттеу жөніндегі орталығы шаруашылық жүргізу құқығындағы РМК Қазақстанның
демографиялық жағдайының қалыптасуына әр түрлі ұлттардың көші-қон
мәселесінің атқарар рөлін зерттеуге бағытталған инновациялық жобаны жүзеге
асыруда. Бұл жобаның тікелей бағыты тек республика тұрғындарының
механикалық қозғалысын зерттеу ғана емес, соның ішінде түрлі этникалық
топтардың көші-қон қозғалыстарына ерекше мән беру болып табылады.
2008 жылғы 23 қаңтарда Астана қаласындағы Достық Үйінде осы зерттеулердің
қорытындысы бойынша дөңгелек үстел өткізілді.
Аталған жиынға ұлттық мәдени орталықтардың басшылары мен өкілдері, мәдениет
және қоғам қайраткерлері, сонымен қатар ғалымдар қатысты.
Дөңгелек үстел барысында отырысқа қатысушылар тарапынан түрлі этникалық
топтардың көші-қон қозғалыстарының ерекшеліктеріне, себептеріне сонымен
қатар көші-қон саясатына қатысты құқықтық білімділік жөнінде жаңа пікірлер
мен ұсыныстар қабылданды.
1. Жастардың демографиялық саясаты
Жыл сайын Елбасының Қазақстан халқына дәстүрлі Жолдауы еліміздің
дамуына жаңа серпіліс беріп, халықты жаңа жетістіктерге жетелейді. Біздер,
Парламент депутаттары Елбасы Жолдауын халыққа терең түсіндіру үшін жақында
сайлаушылармен кездесіп қайттық. Барлық кездесулерде халықтың Жолдауды
бірауыздан қолдап, Елбасыға, еліміздің жарқын болашағына деген сенімінің
арта түскендігінің куәсі болдық.
Елбасының “Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан” деп аталатын биылғы Жолдауында
“Қазақстан-2030” Стратегиясы шеңберінде еліміздің алдағы 10 жылдық кезеңге
арналған әлеуметтік-экономикалық дамуының 30 маңызды бағыттары көрсетілген.
Биылғы Жолдаудың ерекшелігі халық өмірінің барлық саласын қамтитындығында.
Соның бірі еліміздегі ең өзекті мәселе – мемлекеттің демографиялық
саясатының қалыптасуы.
Президентіміздің басшылығымен еліміздің экономикасы қарқынды дамуда.
Қазіргі кезеңде еліміз алып құрылыс алаңына айналды. Ірі жаңа кластерлік
бағыттағы инновациялық кәсіпорындар, жүздеген шақырым темір және автомобиль
жолдары салынып, алып үй құрылыстары бой көтеруде. Экономикамыздың жалпы
жиынтық көлемі Орталық Азия мемлекеттерінің экономикасының жалпы жиынтық
көлемінен екі есе көп. Әр адамға шаққандағы ішкі жалпы өнімнің көлемі де
екі еседен артық. Алайда, еліміздің бай, жеріміздің ұлан-ғайыр үлкендігіне
қарамастан, халық санының аздығы, сирек қоныстануы, көрші елдерде халықтың
тығыз орналасуы және бізге қарай мыңдаған жұмыссыз мигранттардың ағылып
келуі еліміздің демографиялық жағдайына кері әсерін тигізуде.
Егер, жуық уақытта біз көші-қон және демографиялық мәселелерді
реттемесек, болашақта көрші елдерден келген жұмыссыз, еңбек мигранттары
елмен араласып, ұлтымызды жұтып жіберуі мүмкін. Уақытысында демографияға өз
дәрежесінде көңіл бөлмеген Еуропа қазір жаппай қартаюда. Франция, Германия
мемлекеттері халық құрамын өзге ұлттардың есебінен ғана көбейтіп отыр. Ал,
Швецияда босанған әйелмен қатар, оның күйеуіне де үш жылға демалыс береді.
Қосымша жалақы төлейді. Бұған да мемлекет халық санын көбейту үшін амалсыз
барып отыр.
Тәуелсіздікке қолымыз жеткен сәттен бастап Елбасымыздың бастауымен біз
еліміздегі демография мәселесіне мән бере бастадық. Өтпелі кезеңнің аса
ауыр қиыншылықтарына қарамастан, халықтың әл-ауқатын арттыру, ана мен
балаға қамқорлық жасау күн тәртібінен түскен жоқ. Халқымыздың санын көбейту
мақсатында бір кезде тағдыр тауқыметімен дүние жүзіне шашырап кеткен
отандастарымызды елге шақырдық, дүние жүзі қазақтарының құрылтайын
өткіздік. Осы жылдары елімізге жарты миллионға жуық қандастарымыз оралды.
Дегенмен, 2000 жылдардың басына дейін елімізде некеге тұру, бала туу
төмендеп, өлім-жітім көбейіп, көші-қон үдерістеріне байланысты халық саны
азайа бастады.
Өтпелі кезеңнің аса ауыр дағдарыс жылдарында қабылданған “Қазақстан-
2030” Стратегиялық бағдарламасында: “Уақыт өтіп, қазына кірісі өскенде
мемлекет үшін де, отбасын қолдауға тиімді демографиялық саясат үшін де,
қолайлы нысанда аналар мен балаларға мемлекеттік қолдау көрсетуге қаржы
табамыз”, деп атап көрсетілді. Міне, осындай уақыт та келіп жетті.
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев еліміздің тәуелсіздігі мен қауіпсіздігін
нығайту үшін 2015 жылға дейін халық санын 20 млн. адамға жеткізу міндетін
қойды. Осы мақсатқа жету үшін халықтың әлеуметтік-тұрмыс жағдайын көтеру
арқылы бала тууды көбейту, ана мен баланың денсаулығын нығайту бағытында
бірқатар кешенді іс-шаралар атқарылды. 2002 жылы күнкөрісі төмен
отбасыларға атаулы әлеуметтік көмек енгізілді. 2003 жылы баланың тууына
байланысты 15 айлық-есептік көрсеткіш мөлшерінде біржолғы жәрдемақы беріле
бастады.
2006 жылы балалары бар отбасыларды қолдаудың тұтастай жүйесі жасалды.
Ана мен баланың денсаулығына қамқорлық күшейді. Қабылданған шаралар
халықтың тұрақты өсуіне қол жеткізуге мүмкіндік берді. Мәселен, 2000 жылы
220 мың бала туса, олардың саны 2005 жылы 278 мың, 2006 жылы – 290 мың
болды. 2005 жылы Қазақстан тұрғындарының жалпы өсімі 145 мың немесе 0,95%-
ды құрады.
Жыл ішіндегі ең көп жалпы өсім Астана қаласында – 3,98%, Алматы
қаласында – 3,17%, Маңғыстау облысында – 3,5%, Атырау облысында – 1,92%,
Оңтүстік Қазақстан облысында 1,82% болды. Алматы, Астана қалалары мен
Маңғыстау, Атырау облыстарында жалпы өсім негізі көшіп келушілер есебінен
(соның ішінде оралмандар есебінен де) орын алды.
Ақмола, Қостанай, Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Павлодар
облыстарында өсім болмай, халық саны азайып кетті. Бұл облыстарда көшіп
кеткендер саны көшіп келгендерден едәуір жоғары болды және бала туу төмен
болды.
Енді еліміздегі табиғи өсімге келетін болсақ, ең жоғарғы табиғи өсім
Маңғыстау – 1,96 %, Оңтүстік Қазақстан мен Атырау облыстарында – 1,92%,
Қызылорда облысында – 1,51%, яғни қазақтар саны көп өңірлерде болып отыр.
Ақмола, Ақтөбе, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қарағанды облыстарында табиғи
өсім небәрі 0,05% – 0,5% аралығын құрады. Ал, 2005 жылы Қостанай, Солтүстік
Қазақстан облыстарында табиғи өсім болмай, керісінше төмендеп кетті.
Енді өлім-жітімге келетін болсақ, ол жалпы республикада және оның
барлық өңірлерде өскен. Некелесу де, ажырасу да 2005 жылы республика
бойынша көбейген.
Бұл талдау нені көрсетеді. Республиканың экономикалық-әлеуметтік
дамуына қарамастан, бізде көші-қон және демография мәселелеріне әлі де
жеткілікті көңіл бөлінбей келеді.
Елімізде халық санын арттыру үшін табиғи өсімнің бірден-бір қайнар көзі –
бала тууды көбейту керек. Бізде жыл сайын 530-540 мың немесе бүгінгіден екі
есе көп сәби дүниеге келіп отыруы тиіс.
Ұлттың табиғи өсімін көбейту үшін әр отбасында кемінде 3 немесе 4 бала
болуы тиіс. Алғашқы 2 бала әке-шешесінің орнына, 3-ші бала табиғи
шығындарды толтырса, 4-ші бала ғана өсім береді. Елімізде халық санын тез
арада өсіру үшін әр отбасында 4-5 сәби дүниеге келіп, тәрбиеленуі керек. Ол
үшін халқымыздың әлеуметтік жағдайын, әсіресе, өмірге ұрпақ әкелетін аналар
мен балалардың жағдайын жақсарту керек. Олардың денсаулығы мықты, тамағы
мен киімі бүтін болуы тиіс.
Міне, сондықтан да Президентіміздің Жолдауында айтылғандай, елімізде
халықтың әлеуметтік-тұрмыс жағдайын жақсарту бұрынғысынша басым бағыт болып
қалады. Бұл сала бойынша Президент алға қойған тапсырмаларды іске асыру
үшін 2008 жылға бюджеттен 108 млрд. теңге қосымша қаржы бөлінбекші.
Елбасы өзінің Жолдауында Үкіметке бірінші кезекте ана мен баланы
әлеуметтік қорғауға айрықша маңыз беріп, 2008 жылдың 1қаңтарынан бастап
баланың тууына байланысты біржолғы мемлекеттік жәрдемақы мөлшерін 2 есеге
немесе 34 740 теңгеге көбейтуді, баланы бір жасқа толғанға дейін күтуге
төленетін ай сайынғы жәрдемақыны тұңғыш балаға 3276 теңгеден – 5790 теңгеге
дейін; екінші балаға 3822 теңгеден – 6369 теңгеге дейін; үшінші балаға 4368
теңгеден – 6948 теңгеге дейін; төртінші және одан көп бала туғанда 4914
теңгеден 7527 теңгеге дейін көбейтуді тапсырды.
Сонымен бірге, жұмыс істейтін әйелдердің жүктілігін, босануы мен аналық
кезін міндетті әлеуметтік сақтандыруды енгізіп, декреттік демалыста жүрген
кезінде олардың зейнетақылық жинақтаулары жүргізіле беруі тиіс. Бұл
жәрдемақыларды төлеу әлеуметтік салықты қайта бөлу есебінен құрылған
мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры арқылы жүзеге асырылады. Жоғарыда
айтылған міндеттерді орындауға мемлекет есебінен 18,7 млрд. теңге бөлінеді.
Жолдауға сәйкес, барлық жұмыс істейтін әйелдерге декреттік демалыстың
әрбір төрт айына орташа жалақы мөлшерінде жүктілік және босану жөніндегі
жәрдемақы беріледі.
Осы күнге дейін елімізде жүктілік пен босануға байланысты демалыс жұмыс
берушінің есебінен төленіп келді. Сондықтан жұмыс берушілер, әсіресе жеке
меншік иелері қыз-келіншектерді барынша жұмысқа алмай, жұмыс істеп
жүргендерін жұмыстан шығаруға әрекеттенетін. Бұл еңбек қатынасында бала
тууға қабілетті әйелдерді кемсітушілікке әкеліп соғатын, елімізде бала
санын көбейтуге кері әсерін тигізетін. Бұл жағдай көбінесе әйелдер жұмыс
істейтін орта және шағын бизнес салаларында кездеседі. Жұмыс берушіні де
түсінуге болады. Қарамағындағы 5-6 адамның 2-3-еуі босанатын демалысқа
кетсе, оған өз есебінен әлеуметтік төлем төлеп отырса, ол кәсіпорын
банкротқа ұшырамай ма?
Сонымен бірге, Жолдауда ана мен баланы әлеуметтік қорғау, бала мен ана
өлімін барынша азайту, өмір сүрудің орташа ұзақтық деңгейін арттыру, білім
беру мен денсаулық сақтауды дамыту үшін тиісті инфрақұрылым жасау
мәселесіне көп көңіл бөлінген. Осы мақсатқа байланысты алдағы үш жылда
елімізде 100 мектеп пен 100 аурухана салу тапсырылды.
Елбасының Жолдауында айтылған міндеттерді орындау:
1. Балалары бар отбасылардың әлеуметтік қамсыздандыру деңгейін арттыруға
мүмкіндік береді. Әсіресе, көп балалы отбасындағы балалар үшін алғашқы
мүмкіндіктер жақсарады, бұл елімізде бала тууды ынталандырып, оң
демографиялық өзгерістерге алып келеді.
2.Қыз-келіншектерді жұмысқа қабылдауға шек қоймай және жұмыстан босатуға
деген кемсітушілікті жойып, түптеп келгенде, бала тууға жағдай жасайды.
3. Жұмыс істейтін әйелдердің және бір жасқа дейінгі бала күтімімен
айналысатын адамдардың зейнетақы жинақтарын ұлғайтуға мүмкіндік береді.
4. Әйелдердің еңбек ету белсенділігін арттырып, олардың қоғамдағы рөлін
көтереді.
Үкімет Президент Жолдауынан туындайтын міндеттерді жүзеге асыру үшін
тез арада бала тууды ынталандыру, отбасы институтын нығайту жөнінде кешенді
бағдарлама жасауы керек. Атап айтқанда, жас отбасыларды баспанамен
қамтамасыз ету, ана мен баланың денсаулығын сақтау, балалы отбасыларды
әлеуметтік қолдау жүйесін одан әрі дамыту, т.б. іс-шараларды атқаруы тиіс.
Бүгінгі күні жас, алға қарқынды дамып келе жатқан еліміз үшін белсенді
демографиялық саясат ұстану қажет. Кез келген елдің экономикалық дамуының
ең маңызды құрамдас бөлігі адам факторы. Мысалы, Дүниежүзілік банктің
мәліметтеріне сәйкес, өтпелі экономикалы мемлекеттерде экономикалық
өрлеудің тек 16%-ы ғана өндірістік әлеуетке (құрал-жабдықтар, өндірістік
инфрақұрылым, т.б), 20%-ы табиғи ресурстарға, ал қалған 64%-ы адам және
әлеуметтік капиталға тәуелді болып отыр. Қалай десек те, адам әрқашан да
қоғамдық өмірді жаңарту, алдыңғы қатарлы экономикалық жетістіктерге жетуде
негізгі рөл атқарады.
Президент Жолдауында медицина қызметінің нәтижелігі мен сапасын
арттыру, еліміздегі экологиялық-санитарлық жағдайларын жақсартып, халықты
сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету арқылы адамның орташа өмір жасының
ұзақтығын арттыру, ана мен бала өлімін төмендету, туберкулезбен сырқаттану
және АҚТҚЖҚТБ дертіне шалдығудың етек алуын тежеуге бағытталған
бағдарламаларды іске асыру керек екендігі айтылған.
Шын мәнінде бізде әлі де болса балалар өлім-жітімі көп. 2006 жылы 1000
адамға шаққанда өлім 10,37 болса, 1 жасқа дейінгі 1000 нәрестеге шаққандағы
өлім 15,15 болды. Қазіргі кезде елімізде орта есеппен ерлер 60 жас, ал
әйелдер 71 жас жасайды екен. Әрине, бұл аз.
Адам факторы, адам дамуы – Қазақстан үшін стратегиялық міндет екенін
басшылыққа алып, біз осы бағытқа баса назар аударуымыз керек. Бүгінде
атқарушы орган басшылары көбіне өндірілген өнімдер төңірегінде есеп береді.
Ал, облыс көлемінде халық саны өсті ме, өспесе неге өспеді, өскен болса
ненің есебінен, көші-қонның ба, әлде табиғи өсімнің есебінен бе? Өлім-жітім
азайды ма, некеге тұру мен ажырасудың деңгейі қандай? Бала туу жағдайы
қалай? Бала туу жасындағы әйелдердің саны қанша, олардың денсаулық, тұрмыс
жағдайы қалай деген сұрақтар төңірегінде есеп алынып отырса. Жас
отбасыларды нарық талаптарына сәйкес тұрғын үймен қамтамасыз ету, оларды
жұмысқа орналастыру, ана мен балаға медициналық көмек көрсету, балаларының
сапалы білім алуы мен тәрбиеленуіне жағдай жасау ең бірінші кезектегі
мәселе есебінде қаралуы керек.
Халық санының өсуіне тікелей ықпал ететін мәселе – баспана мәселесі.
Баспанасыз өмір сүру мүмкін емес.
Осы көкейкесті мәселені шешу үшін Елбасының тікелей бастамасымен 2005-
2007 жылдарға арналған тұрғын үй бағдарламасы қабылданып, осы бағдарлама
аясында 3 жылда 12 млн. шаршы метр үй салу жоспарланса, екі жылда 11 млн.
шаршы метр үй берілді. 2007 жылы 7 млн. шаршы метр тұрғын үй берілмекші.
Сонда үш жылда 12 млн. шаршы метрдің орнына 18 млн. шаршы метр тұрғын үй
пайдалануға беріліп, бағдарлама 150% орындалмақшы.
Ал, алдағы үш жылда 2008-2010 жылдары 27 млн. шаршы метр үй салынбақшы.
Бұл жағдайда 300 мың отбасы немесе 1,5 млн. адам жаңа пәтерге ие болады
екен. Сонда 2005-2010 жылдар аралығында 500 мың отбасы, немесе 2,5 млн.
қазақстандық жаңа үйлерде тұратын болады. Бұл – республика халқының 16,4%-
ы немесе алтыдан бірі 6 жыл ішінде жаңа пәтерге ие болады деген сөз. Бұндай
құрылыс Қазақстан тарихында бұрын-соңды болған емес.
Ендігі мақсат – тұрғын үйдің қолжетімділігін қамтамасыз етіп, оның
бағасын төмендету. Ол үшін Президент Жолдауындағы аса маңызды 30 серпінді
бағыттың 20-шы бағытында атап көрсетілгендей:
– құрылыс индустриясын дамыту;
– құрылыстың сапасын арттыру;
– қол жетерлік жалға берілетін тұрғын үй кешендерін салу;
– жер учаскелерін бөлу рәсімдерін оңайлату, ашықтығын қамтамасыз ету;
– жеке тұрғын үй құрылысының дамуын ынталандыру;
– халықтың тұрғын үй алуына неғұрлым қолайлы жағдайлар туғызатын
жылжымайтын мүліктің нақты бәсекеге қабілетті әрі ашық рыногын құру
мәселелерін шешу.
Республикамыздың алып құрылыс алаңына айналуына байланысты құрылыс
индустриясы қарқынды дамуы тиіс. Елімізде құрылыс индустриясы
кәсіпорындарының көптеп салынуына қарамастан, құрылыс материалдары әлі де
қымбат, шетелдерден әкелінеді. Сондықтан да тұрғын үйдің бағасы өршіп тұр.
Құрылыс материалдарын шығару кәсіпорындарын аудан орталықтарында, шағын
қалаларда барынша дамыта беру қажет. Ол, біріншіден, жаңа жұмыс орындары,
екіншіден жергілікті бюджетке кіріс, ең бастысы – құрылыс материалдарын
барынша арзандату жолы.
Алдағы үш жылда елімізде салынатын 27 млн. шаршы метр тұрғын үйдің 17
млн. шаршы метрі жекешенің есебінен тұрғызылады, ал мемлекеттің міндеті
тұрғын үй салынатын жерді дайындау, электр желісін тарту, жол, су, т.б.
инженерлік коммуникацияларды шешу. Өте дұрыс-ақ. Егер жеке меншік үй салуға
жер учаскесі берілсе, оның жолы, суы, электр желілерін шешуге мемлекет
көмектессе, құрылыс материалдары өзімізде арзан бағамен шығарылып жатса, үй
салуға құштар азаматтар ауылдарда да, қалаларда да өте көп. Ендігі мақсат
атқарушы орган басшылары Елбасының Жолдауынан туындайтын міндеттерді
сөзбұйдалыққа салмай, ашық түрде тез арада заңға сәйкес орындаса,
еліміздегі ең үлкен проблемалардың бірі – баспана мәселесі тез шешіле
бастайды.
Ауылдарда, қалаларда үй салуға берілетін жер учаскелерін бөлуде қатаң
тәртіп болуы керек. Көптеген жерлерде жер учаскесін заңсыз алып, қымбат
бағаға сату фактілері кездеседі. Осыған қатаң тыйым салынуы шарт.
Президент тапсырмасына сәйкес жоғары білімді жас мұғалімдер мен
дәрігерлерді ауылда тұрақтандыру үшін оларға аудандық, ауылдық ауруханалар,
мектептер жанынан 3-4 бөлмелі тұрғын үйлер салу мәселесін де қолға алу
керек.
Жолдауда айтылған қолжетімді бағамен жалға тұрғын үй салу, әсіресе, жас
отбасылардың арзан бағамен пәтер алу мүмкіншілігін шешеді. Олар еңбек етіп,
келешекте қаржы жинап пәтер сатып немесе үй салып алғанға дейін толық
баспаналы болады. Еуропа елдерінде көп отбасылар өмір-бақи жалға алынған
пәтерлерде тұрып жатқанын ескерсек, бұл – үлкен перспективалық бағыт. Енді
Үкімет жалға тұрғын үй салу мәселелеріне тиісті жеңілдіктер қарастырып, ол
үйлердің, пәтерлердің арзан, әрі тиімді болу жолдарын шешкені жөн.
Еліміз үшін демография – ең өзекті, еліміздің тәуелсіздігі мен
қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін мәселе. Сондықтан, еліміздегі көші-қон
және демографиямен тиянақты айналысып, тікелей Президентке бағынатын Көші-
қон және демография жөніндегі агенттікті қайта құру керек деп есептеймін.
Елбасының осы жылғы Жолдауы, бірінші кезекте, елдегі барынша маңызды
мәселелерді шешуге арналған. Негізінен бұл мәселелер халықтың әл-ауқатын
арттыруға бағытталған. Бір сөзбен айтқанда, еліміздің өркендеуінің алдағы
10 жылдық бағыты, бағдары айқындалды. Бұл – Елбасы көрсеткен ішкі және
сыртқы саясаттағы негізгі 30 бағыт. Ел болашағы үшін ауадай қажетті
Елбасының осындай бастамаларын іске асыруда барлығымыз күш жұмсауымыз
қажет.
Ал Парламент депутаттары Елбасының Жолдауындағы міндеттерді халық
арасында кеңінен түсіндіруге барынша атсалыса отырып, Жолдаудан туындайтын
мақсаттарды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз етуге жұмыс істейтіні бәрімізге
мәлім.
1. Н.Ә Назарбаевтың Жолдауларындағы демографиялық басымдылықтары
Жастар - жасына қарай сипаттамалары жиынтығының, әлеуметтiк жағдайлар
ерекшелiктерiнің негiзiнде бөлiнетiн және қоғамдық құрылыспен, мәдениетпен,
әлеуметтендiру заңдылықтарымен, осы қоғамды тәрбиелеумен айқындалатын, сол
немесе басқа да әлеуметтiк-психологиялық қасиеттермен ескерiлген әлеуметтiк-
демографиялық топ; қазiргi заманғы жастардың жасына қарай 14-тен 25 жасқа
дейiнгiлердi қоса алғанда Қазақстанда 14-29 жастағы жастар үлесi 2004 жылғы
1 қаңтарда халықтың құрылымында 29,5% құрады, бұл 4405138 адамды құрайды,
оның iшiнде экономикалық жағынан белсендi халық 2406775 адам болып
табылады.
Республикада жастар өсiмiнiң демографиялық үрдiсi сақталуда: халықтың
табиғи өсiмi - 6,3%. Жастар - бұл қашанда үлкен ерекше жасына қарай кiшi
топ ретiнде білінетiн объективтiк қоғамдық құбылыс. Жастар - қоғамның бiр
бөлiгi. Бұл ретте, жастар саясаты жас ұрпақты қоғамдық өмiрге әлеуметтік
ықпалдастырудың бiрден-бiр мүмкiн болатын тетiгi болып табылады.
Қазақстан Республикасында жастар саясатын iске асыру Қазақстан
Республикасы Үкiметінің 2003 жылғы 13 ақпандағы N 155 қаулысымен бекiтiлген
2003-2004 жылдарға арналған жастар саясаты бағдарламасымен айқындалған
негiзгi бағыттарға сәйкес жүзеге асырылды.
2003-2004 жылдары құрылған жастардың коммерциялық емес ұйымдар базасында
жастардың әлеуметтiк қызмет желiлерi жастардың әлеуметтiк жағынан өз-
өздерiн реттеп отыруына жәрдемдесудi өздерінің алдына негiзгi мiндет етiп
қойып отыр. Осы жүйеде қолданылып жүрген "бiр-бiрiне тең санау", "жастардың
КЕҰ - жастар" сияқты әр түрлi түзеу технологиялары да осы проблемаларды
шешуге жәрдемдесуге тиiс. Осыған байланысты осы Бағдарламаның негiзгi
мiндеттерінің бiрi қазiргi бар жобаларды қолдау және пысықталған бағыттар
бойынша мемлекеттiк әлеуметтiк тапсырыстар ұсыну практикасын кеңейту ғана
емес, әлеуметтiк өзiн-өзi реттеудi қамтамасыз етуге бағытталған
құрылымдарды құрудың жаңа жолдары мен нысандарын iздестiру және жас адамдар
санасындағы мінез-құлық, әлеуметтiк-саяси және өзге де нормаларды қайта егу
болып табылады.
Бұл кезең осы саланың неғұрлым өзектi проблемаларын шешудегi жүйелi
көзқарасты қалыптастырумен және жастар саясатының әлеуметтік жағынан
бағдарланған сектораралық моделiн жүзеге асырумен сипатталады.
Сонымен бiрге, жастар саясатын iске асырудың қазiргi кезеңiнде жастардың
одан әрi даму қарқынын және елiмiздiң әр түрлі өңiрлерiндегi жастар
саясатын тиiмдi жүргiзудi тежейтін бiрқатар проблемаларды бөліп алу қажет,
олар:
жастардың қазiргi заманғы талаптарына сәйкес келмейтiн қолданыстағы
нормативтік құқықтық базаның жетілдiрiлмеуi;
өңiрлік жастар саясатын iске асыру үшiн тиiстi қаржылық,
ұйымдастырушылық және ақпараттық ресурстардың жеткілiксiздігі;
жастардың әлеуметтік проблемаларының шешiлмеуi, мұнда жастарға қатысты
жүргізілетін мемлекеттiк саясат еңбек ету, денсаулық, бiлiм беру және
тәрбие сияқты өмiрдің аса маңызды салаларына өзiнің назарын шоғырландыруы
тиiс. Бұл ретте, жас ұрпақтың құндылықтарын, олардың құштарлықтарын, өз-
өздерiн көрсетудiң әр түрлі нысандарын, бастамаларын, әлеуметтiк
белсенділігiн, өмiр сүру салтын назарға алу қажет;
бүгiнгi күнi жастар iске қосылмаған еңбек ресурстары, осыдан туындайтын
барлық салдарларымен бiрге талап етілмеген әлеует болып отыр. Дәл осы,
кеңiнен жайылған масылдықта жастар белсенділігінің басты тежеуiшi жасырын
жатыр. Демек, жастардың әлеуметтік белсендiлiктерi мен өз болашағы және өз
елiнiң болашағы үшiн жауапкершіліктерiн арттыру үшiн мүмкiндiктерін
түбегейлi кеңейтуге арналған жағдайлар жасау қажет.
Қазақстан Республикасы Мәдениет министрлігінің Жастар саясаты
департаментi 2004 жылы жүргiзген әлеуметтік сауалнама нәтижелерi бойынша
жастар санасындағы оларды толғандыратын неғұрлым өзектi проблемалар:
сыбайлас жемқорлық, билiк органдарындағы қызмет бабын терiс пайдаланушылық
(44,3%), есiрткінің таралуы (31,6%), жастар арасында қылмыстың өсуi (29,8%)
болып табылады.
Бұдан басқа, жастардың едәуiр бөлiгi үшін өмiрлiк маңыздысы сауал
салынғандардың 45,6%-ында тұрғын үймен қамтамасыз етуге байланысты
проблемалар болып табылады. Осы проблеманы жою үшiн жастар жеке меншiк
тұрғын үй сатып алуға жеткілiктi табыс табу мүмкiндiктерiн берудi ұсынады,
бұл ретте сауал салынғандардың 31,5%-ы жастарды тұрғын үймен қамтамасыз ету
жөнiндегi шаралар қабылдануы қажет екенiн атап өтедi. 15,9%-ы үшін тұрғын
үймен қамтамасыз ету әдiстерінің бiрi ипотекалық кредит беру жүйесiн дамыту
болып табылады.
Әдеттегi нормалар, мораль мен адамгершілік туралы ұғымдар елеулi
өзгерiске ұшырап отырған қоғамның түрленуi кезінде құралдық құндылықтар
немесе өмiр сүруде табысқа жету әдiстерi деп аталып жүргендер туралы
қоғамның түсiнiктерiн бiлу маңызды. Жастардың 48,3%-ының пiкiрi бойынша
жақсы білімнің болуы өмiрде табысқа жетудiң қажетті алғы шарты болып
табылады. Пайдалы байланыстар мен тамыр-таныстық өмiрде алға басуға ең
жақсы түрде жәрдемдеседi - бұл табысқа жету әдiстерi рейтингiндегі екінші
позиция (33,5 %). Табысқа жету үшін үшінші бiр басым құрал деп
респонденттердің 32,7%-ы ақшаның болуын атайды. 29,0%-ы қажырлы еңбек етудi
атап өтедi, 17,0%-ы үшiн күшті ерiк жiгер, 10,5%-ы үшiн "жағдайлардың сәтті
барысы" негiзгi құрал болып табылады. Қазiргi Қазақстан қоғамы құрылымының
түрленуiндегі қиыншылықтар қандай да бiр дәрежеде республика жастарының
5,1%-ында заң және адамгершiлiк туралы ұғымдардың өзгеруiне ықпал етiп
отыр, олар өмiрде табысқа жетудегі мiндеттi жағдай деп қылмыс әлемiндегi
байланыстардың болуын есептейдi. Сонымен бiрге, жастардың үштен бiр
бөлiгiнен астамы жақсы бiлiм мен мамандықтар ала алады, кейбiреулерi
өздерiнiң саяси көзқарастары мен талаптарын еркiн және жария түрде
бiлдiредi, кейбiреулерi білікті медициналық көмектер алады, кейбiреулерi
өздерінiң шығармашылық қабiлеттерін iске асыра алады, кейбiрi өз қаласы мен
кентінің өмiріне қатысты шешiмдер қабылдауға ықпал ете алады. Жартысынан
астамы (61,7%) өз халқының әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін еркiн сақтай
алады.
Жастардың дамуындағы неғұрлым өзектi мәселе жастар арасындағы әлеуметтік-
экономикалық шиеленiстi көңіл күйдi көрсететiн жұмыспен қамту мен еңбекке
орналастыру проблемасы болып табылады. Ресми статистикалық деректер бойынша
республикада 2004 жылғы жағдай бойынша 15-тен 29 жасқа дейінгi жұмыссыздар
300 мыңға жуық, яғни жалпы санның 12,2%-ы.
Еңбек рыногын кеңейтудің, жастарға арналған жаңа және қосымша жұмыс
орындарын құрудың нақты жолдарының бiрi кәсiпкерлiк бастамаларды дамыту
болып табылады. Жастар арасында, сауал салынғандардың 50, %-ы жастар
кәсіпкерлiгiн дамытудағы елеулi проблемаларды көрсетедi, 25%-ы проблеманың
болу мүмкiндiгiн ғана атап өтедi.
Көптеген жас адамдар (35%), егер мемлекет тарапынан жастардың
кәсіпкерлігі үшін көтермелеу мен ынталандыру енгізілетiн жағдайда жеке
меншiк бизнестерін ұйымдастырғылары келедi. Бұл ретте, барлық сауал
салынғандардың iшiнен 35,5%-ы қазiргi жағдайларда жеке бизнестерiн
ұйымдастыруға дайын екендiктерiн көрсетті және 9%-ы ғана "жоқ" деп жауап
бердi.
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау
министрлігінің деректерi бойынша 2004 жылдың төртiншi тоқсанында ғана 63370
жас адамдар жұмысқа орналасуға жәрдемдесу үшiн өтiнiш жасады, олардың
iшiнде тек 37273 адам ғана жұмысқа орналасты. Қазiргi кезде жастардың
экономикалық дамуын және оларды еңбекпен қамтуды қамтамасыз ету үшін
жағдайлар жасау жөнiнде мақсатты жұмыстар жүргiзілiп келедi. Тұтастай
алғанда осы бағыттағы жұмыс кәсiпкерлiк негiздерiне оқыту, еңбекпен қамтуға
жәрдемдесу, жастар ұсынған бизнес-жобаларды сараптау және бағалау жөнiндегi
кешендi қызмет көрсетулердi қамтамасыз ететін жастардың әлеуметтiк
қызметтерiн ұйымдастыруға шоғырландырылады.
Республикада жер-жерде жұмыспен қамту қызметтерінің жанынан кәсіпорындар
мен ұйымдардағы жұмыс орындары туралы деректер базасы үнемi жаңартылып
отырады, еңбек рыногында сұранысқа ие болатын мамандықтар мен кәсiптер
бойынша жас кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктiлігін арттыру
жұмыстары жүзеге асырылуда.
Статистикалық деректер бойынша жас азаматтар үшін білімділік пен
кәсіптiк бiлiм алуға қол жеткiзу деңгейi мынадай сандармен сипатталады:
2003-2004 оқу жылының басында негiзгi мектепті бiтiргендiгi туралы куәлiк
алған, жалпы орта бiлiм беретін мектептердi бiтiрушілердiң саны - 299248
адам, орта бiлiмi туралы аттестатты алғандар саны - 244686 адам; колледждi
бiтiрушілердің саны - 60406 адам, жоғары оқу орындарын бiтiрушілердiң саны
- 102681 адам болды. Тұтастай алғанда, "Инноченти"ЮНИСЕФ әлеуметтiк
мониторингi деректерi бойынша Қазақстан Республикасында жалпы орта бiлiммен
қамту коэффициентi 31,2%-ға жетедi; кәсіптiк-техникалық (орта арнаулы)
біліммен қамту - 15-18 жастағы халықтың 23,3%-ы; жоғары бiлiммен қамту - 19-
24 жастағы халықтың 33,4%-ы.
Әлеуметтік сауалнама деректерi бойынша, кәсіптік бiлiм алуға қол жеткiзе
алмаудың негiзгi себебi 26,4% болған жағдайда таңдап алынған мамандық
бойынша ақылы білiм алу үшiн қаражаттың жоқтығы болып табылады. Бұдан
басқа, жастардың 11,0%-ы үшін кәсіптік білім алуға қол жеткiзе алмаудың
себебi жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған конкурстың жоғары болуы.
Жастар өз кәсіптерін таңдаған кезде ең алдымен оның болжамдалатын
перспективасын басшылыққа алады. Қол жеткiзу себептерiнің ішіндегi негiзгi
өлшемi жақсы табыс табу - 41,0%, одан iс жүзінде екi есе азы сүйiктi iсiмен
айналысу - 26,1%, тыныш және қамтамасыз етілген өмiр сүру - 26,0%, өзін-өзi
үнемі жетілдiріп отыру мүмкiндiгi - 18,0%, өз еңбегiнің нәтижесiн көру
-17,3 %, қоғамда жоғары орынға қол жеткізу - 17,1%, адамдарға пайда келтiру
- 16,3% және 15,9%-ы ғана қызметте өсу мүмкiндiгін атайды.
Бағдарламаның мақсаты әлеуметтік бағдарланған жастар саясатын
жүргізу, әлеуметтік-экономикалық, құқықтық, ұйымдастырушылық жағдайларын
және жастардың рухани, мәдени бiлiмi, кәсiби қалыптасуы мен дене дамуы үшін
кепілдiктерін қамтамасыз етуге бағытталған кешендi шараларды әзiрлеу және
қабылдау, бүкіл қоғам мүддесiне оның шығармашылық әлеуетiн ашу, жастарды
әлеуметтендiру мен республиканың жастар ұйымдарының жұмыс iстеуi үшін
қажеттi жағдайлар жасау болып табылады.
Жастарды әлеуметтендiрудің өзектi проблемалары тұрғысында қойылған
мақсаттардың орындалуы жас адамның жеке басының қалыптасуы үшін әлеуметтiк-
экономикалық, саяси-құқықтық, рухани-мәдени алғы шарттар, жағдайлар мен
кепілдіктер жасауды, жас ұрпақты қоғамдық қатынастар жүйесіне кеңiнен
қамтуды, олардың шығармашылық әлеуетiн жеке басының және тұтас алғанда
қоғам дамуының мүддесіне, өз Отаны - Қазақстан Республикасының гүлденуi,
қауіпсiздiгi мен әл-ауқатының жақсаруы үшiн iске асыруды көздейдi.
Қойылған мақсатқа сәйкес мынадай мiндеттердi шешу:
жастардың өзін-өзi кешендi әлеуметтік реттеу тетігінің жұмыс моделiн
қалыптастыру;
жастарды экономикалық дамыту мен еңбек ету және жұмыспен қамту саласында
жағдайлар жасау;
жастар арасында азаматтықты және қазақстандық патриотизмдi дамыту;
жастар арасында салауатты өмiр салтын және олардың денсаулығын нығайту
мен сақтаудың тиiсті дағдыларын қалыптастыру;
жастар саясатын өңiрлiк деңгейде iске асыруды қамтамасыз ету;
халықаралық жастар ынтымақтастығын дамыту;
жастар саясатын ақпараттық қамтамасыз ету;
жас таланттарды дамыту мен қолдау;
жастар саясатын iске асыру кезiнде мемлекеттік деңгейде шешiмдер
қабылдауда жастардың коммерциялық емес ұйымдарының азаматтық қатысу үлесін
ұлғайту;
нормативтік құқықтық базаны жетілдiру көзделедi.
Сонымен бiрге, жастардың қазiргi заманғы дамуы, сондай-ақ жастар
саясатын iске асыру осы проблемаларды шешуде жастардың бұқаралық ақпарат
құралдарының қызметiн күшейту және жандандыру арқылы ақпараттық қамтамасыз
етудің сандық және сапалық көрсеткiштерiн ұлғайтуды талап етедi.
1.2 Жастардың әлеуметтену процессі
Әлеуметтендіру дегеніміз – индивидке қоғамның тең құқықты мүшесі
ретінде өмір сүруіне мүмкіндік беретін, қағидалар мен құндылықтар жүйесін
меңгеруге көмектесетін бүкіл әлеуметтік және психологиялық үрдістер
жиынтығы. Оған саналы, қадағаланатын, мақсатты әсер ету (кең мағынада алдын
ала тәрбиелеу) ғана жатпайды, сонымен бірге жеке тұлғаның қалыптасуына
тылсым, кездейсоқ үрдістер де жатады.
Ата – ананың отбасы - әлеуметтендірудің маңызды институты. Алайда
қазіргі отбасы бұрынғы кезеңде алған басым рөлінен айырылғаны анық. Бұған
жалпы тәрбиенің мәні де, отбасының өзінің өзгеруі де әсер еткен:
тұрақтылықтың өзгеруі, баланың аздығы, әкенің дәстүрлі рөлінің әлсіреуі,
әйелдердің еңбекпен шұғылдануы және т.б. Отбасыішілік қарым –қптынас
стиліде өзгереді. Авторитарлық тәрбиенің күйреуі ата – ана мен баланың
өзара қарым –қатынасын жұмсартып, жақындатып, екі жаққа да жекеше әрі
эмоцианалдық тұрғыдан маңыздырақ ете түсті. Қазіргі күні ата – ананың
билігі емес, моральдық беделі жөніндегі мәселе маңыздырақ. Күшке сүйенетін
билікке қарағанда та –ананың моральдық беделін ұстап тұру қиынырақ. Қарым –
қатынасты жекешелендіру және оның мәнін арттырады, сонымен бірге бұл
қатнастарды әсіресе ата – ананың қарым –қатынас ауқымы мен таңдауы кеңейген
жасөспірімдік кезекте нәзіктендіре түседі.
Әйел мен еркектің әлеуметтік рольдері алға түпкілікті қадамдар
жасалды. Әйелдің еркіндік алуы және оның өндірістік қызметке араласуы оның
қоғамдағы жәнеотбасындағы рөлін көтереді, сонымен бірге ана мен әке
рольдерінің дәстүрлі бөлінісін жойды. Қазір отбасында рольдердің бөлінуі
жұбайлардың жынысына емес, олардың жеке ерекшеліктеріне байланысты. Жалпы
алғанда, бұл алға аяқ басу – биархатты отбасы тұрақтырақ және ондағы
психологиялық климат жақсы. Алайда бұл да келіспеушілік туғызады. Әсіресе
қазіргі күні әкенің күрделі де проблемасы болып отыр.
Жастарды алпы халық арасынан бөліп алатын негізгі елгісі олардың жасы.
Осындағы жас котегориясы адам мәнінің екі белгісін – биологиялық және
әлеуметтік жақтарын қамтиды. Оның біріншісі жеке адамның дамуының таиғи
заңдылықтарынан тұрса, екіншісі қоғамдық феноменнің, жеке тұлғаның
қалыптасу ерекшеліктерінен тұрады.
Жас кезеңдерінің ауысуы – бұл бір мезгілде болатын өзгеріс, яғни адам
өмірінің биологиялық аспектілерінің дамуы, әрі оның социумға, қоғамдық
өмірге қосылуды шегендеу, яғни жасына байланысты субъектінің табиғи, түр
және жеке мүмкіндіктері мен әлеуметтік жағдайы ұштасады да, олар осы табиғи
мүмкіндіктердің ағыты мен деңгейін анықтайды.
Жас – адам дамуының бағытына әсер ететін өзара әрекеттестікті, дамудың
жеке мүмкіндіктері мен қоғамдық жағдайдың бір –біріне тәуелділігін бақылап
отыратын индикатор. Осыдан –ақ әлеуметтік педагогика мен әлеуметтік
жұмыстардың өз кулиентерінің жасына, өз жұмыс объектілерінің, соның ішінде
жастардың жас шекарасына үлкен мән беруі тегін еместігін көреміз.
Жастардың жасқа байланысты сипаттамасына сондай –ақ ішкі жас белгілерінің
салалануы жатады. Егер жас шегі жастар түсінігінің жастарды қоғамдық даму
үстіндегі құбылыс ретінде қарастырса, жас аралығы осы мәннің сапалық
жағдайын көрсетеді. Әрбір жас аралығынан өту сәттерін бір жастан екінші
жасқа өту секірісі деп атайды.
Жалпы алғанда жастардың ішкі мәнге ие болуы үш негізгі кезеңнен тұрады.
Бірінше кезеңде жастар қоғамдық әртүрлі әсер ету объектісі ретінде
көрінеді. Екінші кезеңнің бастапқы кезі жастардың өндіріс күшінің элементті
және қоғамдық қарым –қатнастарды сақтаушы ретінде қалыптасу кезеңіне сәйкес
кекледі, яғн.и жастар қоғамдық ықпал жасаудың объектісі бола отырып,
әлеуметтік әрекеттердің субъектісі бола бастайды. Дамудың үшінші кезеңі
жастардың өздерін толықтай өндіріс күші ретінде көрсетіп, барлық қоғамдық
қарым –қатынастарды толықтай сақтаушы рөлінде болып, өзне жас емес ересек
ретінде көрсетумен аяқталады.
Жалпыға бірдей, кең таралған жастарды іштей жас салаларына бөлу
жасөспірім, есейген, бозбала – бойжеткен, жастық шақ сияқты
түсініктерден тұрады. Жас адамның жасын жас салаларна бөлудің бірнеше
нұсқалары бар.
Қазақстан жастарының жас құрылымы республика халқына жүргізілген санақ
(1999ж) санақ бойынша былайша сипатталады: кіші жас тобының саны (15 – 19
жас) 1374,3 мың адамды, немесе жалпы қазақстандық жастар санының 36,4 %
құраса, орташа жас тобы (20 – 24 жас) – 1251,0 мың адам (33,6%); ересек (25
– 29 жас) – 1162,4 мың адамды (30,0% ) құрайды.
Әлеуметтік қызметкер республикадағы соңғы бес жылдағы жастар
құрылымының ішкі жас өзгешеліктерінің динамикасын білуге мүдделі болуы
керек.
Республика жастарының жас құрылымы
Жас топтары 1995ж 1996ж 1997ж 1998ж 1999ж
15 – 19 жас 1450,0 1431,4 1418,0 1418,7 1374,3
20 – 24 жас 1305,8 1288,2 1307,6 1293,6 1251,0
25 – 29 жас 1178,5 1153,9 1150,4 1152,7 1162,4
Өмірлік кезеңдердегі циклдерге бөлу ( Э. Коуэн бойынша)
Өмірілік кезең Негізгі жүйе Даму мақсаттарыДаму қорлары Даму
дағдарыстары
Жасөспірім шақ Отбасы, Дене жетілуі, Физиологиялық Әлеуметтік
(13 -17 жас) құрдастары, абстрактылы ақпарат, тәуелділік
мектеп ойлау проблемаларды немесе
операциялары, когнитивті шешу әлеуметтік
өз және қарым қорғау
құрдастарының –қатынас жасау
тобына жатуы, дағдыларын
бастапқы игеру, жыныстар
жыныстық рөлін және
жақындық олардың мәдени
бастауларын
түсіну, тәуелсіз
моральдық
көзқараста болу
мүмкіндігі
Бозбалалық шақ Құрдастары, Тәуелсіз өмір Қаржылық Жеке басты
(18 – 22 жас) мектеп немесе сүру, мәнсапқа тәуелсіздік анық немесе
жұмыс орны, барар жол туралы білім менсенімсіз түрде
отбасы, туралы шешім іскерлік, өз сәйкестендіру
қоршаған орта қабылдау, бетімен білім
моральды алу, шешідер
интериоризациялқабылдау, қарым
ау, тиянақты –қатынастың
жыныстық тұрақтануы,
қатынастар, таңдауға,
қарым–қатынас жауапкершілікке
табиғатын плюрализмді
қабылдау түсіну
Ересек жас (23 –Жаңа отбасы, Жңа отбасындағыОтбасылық Әлеуметтік
30 жас) жұмыс орны, өмір, ата – қаржжына болмысқа
достары, аналық рөл жоспарлай білу қабілеттілік
қоршаған қоғамбастамасы, дағдылары, немесе оны
мәнсапты өсіру,тұлғалар жатсыну
өзіндік өмір арасындағы
стилін келіссөздерді
қалыптастыру, жүргізу мен
міндеттерді жанжалдарды шеше
қабылдау білу, ата –
аналық рөл,
рөлдік шектеулер
Осы кестені әлеуметтік қызметкер айқындамасы жағынан талай келе соңғы
үш жылдағы ересек жас тобының өсуінің тұрақтылығына назар аудармаса
болмайды: бұл жас жастардың экономикалық дербестігін алып, отбасын құрып,
дүниеге нәресте әкеліп, осылардың негізінде туындайтын жұмысқа орналасу,
тұрғын – үй табу, отбасы ішіндегі қарым –қатынастар мен басқа да
мәселелерді шешумен айналысатын кезең, яғни соционом үшін кәсәптік деңгейде
аса қызықтыратын жас. Жастардың жас сипаттамаларына талдау жасауды аяқтай
отырып мынадый қорытынды жасауға болады: жастардың жас аралықтарының
салаларын абсалюттеудің қажеті жоқ, дегенмен олардың әлеуметтік
қызметкердің, әлеуметтік педагогтың белгілі – бір жастар тобымен жұмыс
жүргізгенде бағдарлауына көмектесетінін естен шығармаған абзал. Әлеуметтік
педагог пен әлеуметтік қызметкердің жұмысына маңызды жас ерекшелігінен
кейінгі жастарға тән келесі белгі - жастардың ұрпақ ретіндегі сипаты.
Жастардың белгісін қарау себебі, жастар қоғамдық ұрпақ ретінде -
өзінің бастапқы даму кезеңінде белгілі бір өндіріс күші мен соған қатысты
қоғамдық қарым –қатынастар құрылымын құрап, олардың ықпал етуіне әсерн ету
объектісі ретінде қабылдайды да, одан кейін әлеуметтену негізінде қоғамдық
әсер етулердің объектісі бола отырып, әлеуметтік процестің субъектісі
болатын халықтың ерекше бөлігі болып табылады.
Ұрпақтар ауысуының нәтижесінде әлеуметтік құрылымның қарапайым жаңғару
процесі ғана емес, барлық қоғамдық қарым –қатынастардың жаңаруы болып
табылады. Бірақ, бұл процесс тұрақты, динамикалық тұрғыда дамыған және
дағдарысқа ұшыраған қоғамдарда әртүрлі өтеді. Егер тұрақты және динамикалық
қоғамда бұл жаңашылдық процесі барынша қалыпты өтсе, дағдарысқа ұшыраған
қоғамда жаңа тәжірбиенің жиналуы үнемі дағдарыс жағдайында , ескірген,
уақыты өткенді бірден теріске шығарумен өтеді. Сондықтан, әлеуметтік
тұрақсыздық жағдайында жас ұрпақтың жаңғыру міндеті барынша өзекті болып
шығады. Осы міндеттің қаншалықты үйлесімді жүзеге асуы бүгінгі жас ұрпақтың
өзіне және жалпы ертеңгі қоғамның дамуына байланысты.
Жастар бірнеше ұрпақ қалдырған, қоғамның ұрпақ генезисінің соңғы
жалғасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz