«ПЛП Жанафарм» ЖШС базасында дәрілік Қырмызыгүл гүлдерінің және батпақты Иір тамырсабақтарының көмірқышқылды экстрактар негізінде алынатын таблеткалар өндірісін ұйымдастыру
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1.1 Қазақстан Республикасында фармацевтика өндірісінің GMP стандарттарының талаптарына сәйкес негізгі даму бағыттары ... ... ...
9
1.2 Дәрілік өсімдік шикізаттарынан алынған дәрілік заттар өндірісіндегі сапаны қамтамасыз ету жүйесі және GMP талаптары...
10
1.3 Фармацевтикалық өндірісте көмірқышқылды экстракцияның қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
1.4 Таблеткалардың өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
2 МАРКЕТИНГТІК ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
3 ИНЖЕНЕРЛІК.ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3.1 «Экскаир» таблеткаларының өндірісін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .. 32
3.2 Өндірістің химиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.3 Өндірістің технологиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.4 Шикізаттардың, жартылай өнімнің және өнімнің сипаттамасы ... ... .. 33
3.5 Аппаратуралық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
3.6 Қолданылатын технологиялық жабдықтың негіздемесі ... ... ... ... ... .. 36
3.7 Негізгі жабдықтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.8 Өндірістің технологиялық үрдісінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.9 Өндірістің аумақтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
3.10 Өндіріс үрдісіндегі адамдар мен материалдар ағымының сызбасы ... 39
3.11 Материалдық баланс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.12 Технологиялық режимді нормалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3.13 Энергетикалық баланс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 42
4 ӨНДІРІСТІ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ АВТОМАТИЗАЦИЯЛАУ ... ... ... 43
5 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕРДІҢ ВАЛИДАЦИЯСЫ ... ... ... .. 46
6 ТЕХНОКА.ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... 49
7 ӨНДІРІСТІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
8 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қосымша А Технологиялық сызба
Қосымша Б Негізгі жабдықтың сызбасы
Қосымша В Аппаратуралық сызба
Қосымша Г Өндірістік аумақтыңсызбасы
Қосымша Д Өндіріс үрдісіндегі материал ағымының сызбасы
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1.1 Қазақстан Республикасында фармацевтика өндірісінің GMP стандарттарының талаптарына сәйкес негізгі даму бағыттары ... ... ...
9
1.2 Дәрілік өсімдік шикізаттарынан алынған дәрілік заттар өндірісіндегі сапаны қамтамасыз ету жүйесі және GMP талаптары...
10
1.3 Фармацевтикалық өндірісте көмірқышқылды экстракцияның қолданылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
1.4 Таблеткалардың өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 25
2 МАРКЕТИНГТІК ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 29
3 ИНЖЕНЕРЛІК.ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3.1 «Экскаир» таблеткаларының өндірісін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... .. 32
3.2 Өндірістің химиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.3 Өндірістің технологиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.4 Шикізаттардың, жартылай өнімнің және өнімнің сипаттамасы ... ... .. 33
3.5 Аппаратуралық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 36
3.6 Қолданылатын технологиялық жабдықтың негіздемесі ... ... ... ... ... .. 36
3.7 Негізгі жабдықтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.8 Өндірістің технологиялық үрдісінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.9 Өндірістің аумақтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
3.10 Өндіріс үрдісіндегі адамдар мен материалдар ағымының сызбасы ... 39
3.11 Материалдық баланс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
3.12 Технологиялық режимді нормалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 41
3.13 Энергетикалық баланс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 42
4 ӨНДІРІСТІ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ АВТОМАТИЗАЦИЯЛАУ ... ... ... 43
5 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕРДІҢ ВАЛИДАЦИЯСЫ ... ... ... .. 46
6 ТЕХНОКА.ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ... 49
7 ӨНДІРІСТІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 51
8 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
Қосымша А Технологиялық сызба
Қосымша Б Негізгі жабдықтың сызбасы
Қосымша В Аппаратуралық сызба
Қосымша Г Өндірістік аумақтыңсызбасы
Қосымша Д Өндіріс үрдісіндегі материал ағымының сызбасы
Дипломдық жоба «ПЛП Жанафарм» ЖШС өндірісінде дәрілік өсімдік шикізаттарынан көмірқышқылды экстракциялау әдісі бойынша алынған көмірқышқылды экстракт негізінде тынысалу жолдары ауруларына қарсы әсерлері бар дәрілік құралдар - таблеткалардың өндірісін ұйымдастыру.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның фармацевтикалық саласы енді құрылып келеді. Ішкі нарықтың шектеулігінен өндірістер сыртқы сатылымға бағытталған. Бүгінде Қазақстанда тіркелген 79 фармөнімдерді өндірушілер жұмыс жасайды. Оларың ішінде 7 ірі зауыттар толық айналымды және GMP сертефикаттарын алған кәсіпорындар.
• Қазақстанның фармацевтикалық нарығының бәсекелестігін жоғарлату.
• Отандық дәрілік препараттардың сұранысын жоғарылату.
• Қазақстандық фармацевтикалық өндіріс кәсіпорындарына GMP стандарттарын енгізу басты өзектілігі болып табылады.
• GMP стандарттарын енгізу Қазақстанның фармацевтикалық нарығын жоғарылатады және ЕАЭО аумағындағы мемлекеттерге экспорттауға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты: “ПЛП Жанафарм” ЖШС өндірісде батпақты Иір тамырсабақтары мен Қырмызыгүл гүлдерінің көмірқышқылды экстрактары негізінде алынған таблеткалар өндірісін GMP стандарттарының талаптарына тсай ұйымдастыру.
Зерттеу міндеттері:
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған таблекткалар бойынша Қазақстандық фармацевтикалық нарығына маркетингтік талдау жаусау.
- GMP стандартының талаптары бойыша өндіріс орнын ұйымдастыру;
- Таблеткалардың технологиялық және аппаратуралық сызбасын жасау;
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның фармацевтикалық саласы енді құрылып келеді. Ішкі нарықтың шектеулігінен өндірістер сыртқы сатылымға бағытталған. Бүгінде Қазақстанда тіркелген 79 фармөнімдерді өндірушілер жұмыс жасайды. Оларың ішінде 7 ірі зауыттар толық айналымды және GMP сертефикаттарын алған кәсіпорындар.
• Қазақстанның фармацевтикалық нарығының бәсекелестігін жоғарлату.
• Отандық дәрілік препараттардың сұранысын жоғарылату.
• Қазақстандық фармацевтикалық өндіріс кәсіпорындарына GMP стандарттарын енгізу басты өзектілігі болып табылады.
• GMP стандарттарын енгізу Қазақстанның фармацевтикалық нарығын жоғарылатады және ЕАЭО аумағындағы мемлекеттерге экспорттауға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты: “ПЛП Жанафарм” ЖШС өндірісде батпақты Иір тамырсабақтары мен Қырмызыгүл гүлдерінің көмірқышқылды экстрактары негізінде алынған таблеткалар өндірісін GMP стандарттарының талаптарына тсай ұйымдастыру.
Зерттеу міндеттері:
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған таблекткалар бойынша Қазақстандық фармацевтикалық нарығына маркетингтік талдау жаусау.
- GMP стандартының талаптары бойыша өндіріс орнын ұйымдастыру;
- Таблеткалардың технологиялық және аппаратуралық сызбасын жасау;
1. Фармакогнозия. Атлас: Учеб. пособие/ Под ред. Н. И. Гринкевич, Е. Я. Ладыгиной. — М.: Медицина, 1989. — 512 с.: ил.— (Учеб. лит. Для студ. мед. ин-тов. Фарм. фак.).
2. Мазнев Н. И. М 13 Энциклопедия лекарственных растений. 3-е изд., испр. и доп. — М.: Мартин. 2004. - 496 с.
3. Ковальов В.М., Павлій О.1., 1сакова Т.1. Фармакогнозія з основами біохіміі рослин. - Харків: УкрФА, 2000. - 703 с.
4. Фармакогнозия: Учебное пособие / Попова Н.В., Городнянская Л.М., Сербии А.Г., Ковалев В.Н. - Харьков: УкрФА, 1999. -318с.
5. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. — М.: Изд-во ГУГК, 1980. -340 с.
6. Машковский М.Д. Лекарственные средства: В 2 т. - Харь¬ков, 1999.
7. Гудвин Т., Мерсер Э. Введение в биохимию растений: В 2 т.-М.:Мир, 1986.-257 с.
8. http://www.fito.nnov.ru/
9. http://www.countrysideliving.net/
10. http://www.lectrava.ru/
11. Балабудкин М.А. Роторно-пульсационные аппараты в химико-фармацевтической промышленности. М.: Медицина. изд.фирма,1983. 160 с
12. Брок Т. Мембранная фильтрация. М.: Мир. изд. фирма, 1987. 464 с.
13. Захаров В.П., Либизов И.И., Асланов Х.А. Лекарственные вещества из растений и способы их производства. Ташкент: изд-во ФАН. изд.фирма, 1980. 187 с.
14. Пономарев В.Д. Экстрагирование лекарственного растительного сырья. М.: Медицина. изд. фирма, 1976. 210 с.
15. Вестник МГОУ. Серия «Естественные науки». № 3 / 2011
16. Большаков В.Н. //Вспомогательные вещества в технологии лекарственных форм. - 1991. - Ленинград. -- 48 с.
17. Бюлер Ф. //Поливинилпирролидон для фармацевтической промышленности. 2001. - С. 20-40.
18. Егошина Ю.А., Поцелуева Л.А., Галиуллина Т.Н. //Современные вспомогательные вещества в таблеточном производстве. Учебно-методическое пособие по фармацевтической технологии для иностранных студентов. - 2003. - Казань. -- 15 с.
19. Кульфиус Т. //Связующие агенты при влажной грануляции. - 2001. - С 10-15.
20. Lehmann K. //The use of aqueosus synthetic polimer dispersions for coating pharmaceutical dosage form. 1973. - P.126-136.
21. Библиографическая ссылка
22. Егошина Ю.А., Поцелуева Л.А. Современные вспомогательные вещества в таблеточном производстве// Успехи современного естествознания. – 2009. – № 10 – С. 30-33
URL: www.rae.ru/use/?section=content&op=show_article&article_id=7784121 (дата обращения: 12.04.2015).
23. Ю.М. Бурашников, А.С .Максимов Сборник задач по курсу «Безопасность жизнедеятельности» часть 1, М., Издательский комплекс МГУПП, 2007.
24. А.С.Максимов, Ю.М. Бурашников «Промышленная водоочистка» М., Издательский комплекс МГУПП, 2006.
25. А.С. Максимов Методические указания к решению задач по курсу «Экология» на тему «Промышленные отходы», М., Издательский комплекс МГУПП, 2002.
26. А.С. Максимов Методические указания к решению задач по курсу «Экология» на тему «Водопотребление и водоотведение», М., Издательский комплекс МГУПП, 2002.
27. Мешковский А.П. связь между стандартами ИСО серии 9000 и GMP. Правила GMP как основа обеспечения качества лекарственных средств. //Материалы научно-практического семинара. –Москва, РФ,9-27апр.2001.5-9с
28. Мешковский А. Переход к GMP: что обсуждается и что остается за кадром. //Вестник Росздравнадзора.-2009
29. Чижевский И.М., Куликов Г.Б., Сидорин Ю.А. Охрана труда в полиграфии. М. «Книга» 1988.
30. Белов С.В. и др. Безопасность жизнедеятельности. Учебник для ВУЗов М. Высшая школа 2000 г.
31. Т.А. Хван, П.А. Хван. Основы безапасности жизнедеятельности. Учебник для студен-тов. Ростов на Дону «Феникс» 2000.
32. И Емшанова С.В. Обеспечение качества отечественных лекарственных средств (оптимизация, технологии и совершенствование стандартизации производства твердых лекарственных средств).
33. Лин А.А., Слепнев Д.М., Разработка методических подходов к бизнес-пЛанированию внедрения GMP на фармацевтических производствах
34. Паршина Н., Ветютнева В.О., Сравнительный анализ систем обеспечения г качества лекарственны» средств в развитых странах и СНГ // Фармац. Ж.. - 2003. - №5.- С. 3-7.
35. Лекарственные средства. Надлежащая производственная практика. Руководство 42-01-2001. Изд. Офиц. Киев.- Минздрав Украины.- 2006.
36. Биоэквивалентность двух лекарственных препаратов Валацикловира.(Качество лекарственных средств)/ Шнауткшта,В.С.,Мыжанова,Н.К.// Фармация Казахстана.-2013.-№7
37. Грундинг К.-Г. Проектирование промышленных предприятий: принципы, методы, практика – М.: Альпина, 2007. – 340 с.
38. Альперт Л.З. Основы проектирования химических установок. — М.: В.Шк., 1976.
39. Перевалов В.П., Колдобский Г.И. Основы проектирования и оборудование производств тонкого органического синтеза. – М.: Химия, 1997. – 287 с.
40. Основные процессы и аппараты химической технологии: Пособие по проектированию / Г.С. Борисов, В.П. Брыков, Ю.И. Дытнерский и др. под ред. Ю.И. Дытнерского. – М.: Химия, 1991. – 496 с.
2. Мазнев Н. И. М 13 Энциклопедия лекарственных растений. 3-е изд., испр. и доп. — М.: Мартин. 2004. - 496 с.
3. Ковальов В.М., Павлій О.1., 1сакова Т.1. Фармакогнозія з основами біохіміі рослин. - Харків: УкрФА, 2000. - 703 с.
4. Фармакогнозия: Учебное пособие / Попова Н.В., Городнянская Л.М., Сербии А.Г., Ковалев В.Н. - Харьков: УкрФА, 1999. -318с.
5. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. — М.: Изд-во ГУГК, 1980. -340 с.
6. Машковский М.Д. Лекарственные средства: В 2 т. - Харь¬ков, 1999.
7. Гудвин Т., Мерсер Э. Введение в биохимию растений: В 2 т.-М.:Мир, 1986.-257 с.
8. http://www.fito.nnov.ru/
9. http://www.countrysideliving.net/
10. http://www.lectrava.ru/
11. Балабудкин М.А. Роторно-пульсационные аппараты в химико-фармацевтической промышленности. М.: Медицина. изд.фирма,1983. 160 с
12. Брок Т. Мембранная фильтрация. М.: Мир. изд. фирма, 1987. 464 с.
13. Захаров В.П., Либизов И.И., Асланов Х.А. Лекарственные вещества из растений и способы их производства. Ташкент: изд-во ФАН. изд.фирма, 1980. 187 с.
14. Пономарев В.Д. Экстрагирование лекарственного растительного сырья. М.: Медицина. изд. фирма, 1976. 210 с.
15. Вестник МГОУ. Серия «Естественные науки». № 3 / 2011
16. Большаков В.Н. //Вспомогательные вещества в технологии лекарственных форм. - 1991. - Ленинград. -- 48 с.
17. Бюлер Ф. //Поливинилпирролидон для фармацевтической промышленности. 2001. - С. 20-40.
18. Егошина Ю.А., Поцелуева Л.А., Галиуллина Т.Н. //Современные вспомогательные вещества в таблеточном производстве. Учебно-методическое пособие по фармацевтической технологии для иностранных студентов. - 2003. - Казань. -- 15 с.
19. Кульфиус Т. //Связующие агенты при влажной грануляции. - 2001. - С 10-15.
20. Lehmann K. //The use of aqueosus synthetic polimer dispersions for coating pharmaceutical dosage form. 1973. - P.126-136.
21. Библиографическая ссылка
22. Егошина Ю.А., Поцелуева Л.А. Современные вспомогательные вещества в таблеточном производстве// Успехи современного естествознания. – 2009. – № 10 – С. 30-33
URL: www.rae.ru/use/?section=content&op=show_article&article_id=7784121 (дата обращения: 12.04.2015).
23. Ю.М. Бурашников, А.С .Максимов Сборник задач по курсу «Безопасность жизнедеятельности» часть 1, М., Издательский комплекс МГУПП, 2007.
24. А.С.Максимов, Ю.М. Бурашников «Промышленная водоочистка» М., Издательский комплекс МГУПП, 2006.
25. А.С. Максимов Методические указания к решению задач по курсу «Экология» на тему «Промышленные отходы», М., Издательский комплекс МГУПП, 2002.
26. А.С. Максимов Методические указания к решению задач по курсу «Экология» на тему «Водопотребление и водоотведение», М., Издательский комплекс МГУПП, 2002.
27. Мешковский А.П. связь между стандартами ИСО серии 9000 и GMP. Правила GMP как основа обеспечения качества лекарственных средств. //Материалы научно-практического семинара. –Москва, РФ,9-27апр.2001.5-9с
28. Мешковский А. Переход к GMP: что обсуждается и что остается за кадром. //Вестник Росздравнадзора.-2009
29. Чижевский И.М., Куликов Г.Б., Сидорин Ю.А. Охрана труда в полиграфии. М. «Книга» 1988.
30. Белов С.В. и др. Безопасность жизнедеятельности. Учебник для ВУЗов М. Высшая школа 2000 г.
31. Т.А. Хван, П.А. Хван. Основы безапасности жизнедеятельности. Учебник для студен-тов. Ростов на Дону «Феникс» 2000.
32. И Емшанова С.В. Обеспечение качества отечественных лекарственных средств (оптимизация, технологии и совершенствование стандартизации производства твердых лекарственных средств).
33. Лин А.А., Слепнев Д.М., Разработка методических подходов к бизнес-пЛанированию внедрения GMP на фармацевтических производствах
34. Паршина Н., Ветютнева В.О., Сравнительный анализ систем обеспечения г качества лекарственны» средств в развитых странах и СНГ // Фармац. Ж.. - 2003. - №5.- С. 3-7.
35. Лекарственные средства. Надлежащая производственная практика. Руководство 42-01-2001. Изд. Офиц. Киев.- Минздрав Украины.- 2006.
36. Биоэквивалентность двух лекарственных препаратов Валацикловира.(Качество лекарственных средств)/ Шнауткшта,В.С.,Мыжанова,Н.К.// Фармация Казахстана.-2013.-№7
37. Грундинг К.-Г. Проектирование промышленных предприятий: принципы, методы, практика – М.: Альпина, 2007. – 340 с.
38. Альперт Л.З. Основы проектирования химических установок. — М.: В.Шк., 1976.
39. Перевалов В.П., Колдобский Г.И. Основы проектирования и оборудование производств тонкого органического синтеза. – М.: Химия, 1997. – 287 с.
40. Основные процессы и аппараты химической технологии: Пособие по проектированию / Г.С. Борисов, В.П. Брыков, Ю.И. Дытнерский и др. под ред. Ю.И. Дытнерского. – М.: Химия, 1991. – 496 с.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТ
Фармацевт - технолог модулі
Қорғауға жіберілді
Фармацевт технолог модулінің мәжіліс хаттамасы № ___ 18.05.2015 ж. бастап Фармацевт-технолог модулінің жетекшісі__________ фарм.ғ.д, доцент Сакипова З.Б.
ЖҰМАМУРАТ АЙГЕРІМ МЕЙРБЕКҚЫЗЫ
4 КУРС 11-001-02 ТОП
ПЛП Жанафарм ЖШС базасында дәрілік Қырмызыгүл гүлдерінің және батпақты Иір тамырсабақтарының көмірқышқылды экстрактар негізінде алынатын таблеткалар өндірісін ұйымдастыру
5B074800 Фармацевтикалық өндіріс технологиясы мамандығы бойынша технолог және техника бакалавр дәрежесін алу үшін дипломдық жоба
Ғылыми жетекшісі: магистр
Ибадуллаева Ғ. С.
Нормоконтролер: фарм. ғ.к.
Ибрагимова Л. Н.
Сакипов А. Е.
Алматы,2015
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1
АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.1
Қазақстан Республикасында фармацевтика өндірісінің GMP стандарттарының талаптарына сәйкес негізгі даму бағыттары ... ... ...
9
1.2
Дәрілік өсімдік шикізаттарынан алынған дәрілік заттар өндірісіндегі сапаны қамтамасыз ету жүйесі және GMP талаптары...
10
1.3
Фармацевтикалық өндірісте көмірқышқылды экстракцияның қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
1.4
Таблеткалардың өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2
МАРКЕТИНГТІК ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
29
3
ИНЖЕНЕРЛІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ..
32
3.1
Экскаир таблеткаларының өндірісін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..
32
3.2
Өндірістің химиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
33
3.3
Өндірістің технологиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
3.4
Шикізаттардың, жартылай өнімнің және өнімнің сипаттамасы ... ... ..
33
3.5
Аппаратуралық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3.6
Қолданылатын технологиялық жабдықтың негіздемесі ... ... ... ... ... ..
36
3.7
Негізгі жабдықтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
3.8
Өндірістің технологиялық үрдісінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ...
37
3.9
Өндірістің аумақтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
39
3.10
Өндіріс үрдісіндегі адамдар мен материалдар ағымының сызбасы ...
39
3.11
Материалдық баланс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
3.12
Технологиялық режимді нормалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
41
3.13
Энергетикалық баланс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
42
4
ӨНДІРІСТІ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ АВТОМАТИЗАЦИЯЛАУ ... ... ...
43
5
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕРДІҢ ВАЛИДАЦИЯСЫ ... ... ... ..
46
6
ТЕХНОКА-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ...
49
7
ӨНДІРІСТІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51
8
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
70
Қосымша А Технологиялық сызба
Қосымша Б Негізгі жабдықтың сызбасы
Қосымша В Аппаратуралық сызба
Қосымша Г Өндірістік аумақтыңсызбасы
Қосымша Д Өндіріс үрдісіндегі материал ағымының сызбасы
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы дипломдық жобада төмендегі стандарттардан сілтемелер қолданылды
МЕМСТ 1770-74
МЕМСТ 7625-86 Е
МЕМСТ 7933-89 Е
МЕМСТ 14192-96
МЕМСТ 17768-90 Е
МЕМСТ 24104-88
МЕМСТ 25336-82
ӘН 09140.07-2004
Сан ЕжН
№ 42-123-404988
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Өлшеуіш лабораториялық шыны ыдыс. Цилиндрлер, мензуркалар, колбалар, пробиркалар және сынау әдістері
Этикеткалық қағаз.Техникалық шарттар
Тұтыну тарасына арналған картон. Жалпы техникалық шарттар
Жүктерді таңбалау
Дәрілік заттар. Орамдау, таңбалау, тасымалдау және сақтау
Лабораториялық жалпылама қолдануға арналған және модель таразылар. Жалпы техникалық шарттар
Лабораториялық шыны ыдыстар мен қондырғылар. Типтері, негізгі параметрлері мен өлшемдері
Әдістемелік нұсқаулықтар. Жаңа субстанциялар мен дайын дәрілік құралдардың тұрақтылығын зерттеу және жарамдылық мерзімін анықтау
Балаларға арналған, емдік және диеталық тағамдық өнімдер және олардың компоненттеріндегі микробиологиялық нормативтер және талдау әдістері
Тазартылған су
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
АНҚ
- аналитикалық нормативті құжат
БАЗ
- бетті активті заттар
КЗ
- көмекші заттар
г
- грамм
МЕМСТ
- мемлекеттік стандарт
ГХ
- газды хроматография
ДӨ
- дәрілі өсімдік
ДӨШ
- дәрілік өсімді шикізат
ДҚ
- дәрілік қалып
ЕФ
- еуропалық фармакопея
ЖШС
- жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
КазҰМУ
- Қазақ Ұлттық медицина университеті
ҚР
- Қазақстан Республикасы
ҚОМ
- қаптау, орау, маркілеу
Л
- литр
м
- метр
Мин
- минут
мкг
- микрограмм
мкл
- микролитр
мл
- миллилитр
мм
- миллиметр
МФ
- Мемлекеттік фармакопея
НҚ
- нормативті құжат
ОСТ
- салалық стандарт
ПЭГ
- полиэтиленгликоль
ТП
- технологиялық процесс
т.б
- тағы басқа
т
- температура
ТҮ
- технологиялық үрдіс
УАНҚ
- уақытша аналитиалық нормативті құжат
КІРІСПЕ
Дипломдық жоба ПЛП Жанафарм ЖШС өндірісінде дәрілік өсімдік шикізаттарынан көмірқышқылды экстракциялау әдісі бойынша алынған көмірқышқылды экстракт негізінде тынысалу жолдары ауруларына қарсы әсерлері бар дәрілік құралдар - таблеткалардың өндірісін ұйымдастыру.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның фармацевтикалық саласы енді құрылып келеді. Ішкі нарықтың шектеулігінен өндірістер сыртқы сатылымға бағытталған. Бүгінде Қазақстанда тіркелген 79 фармөнімдерді өндірушілер жұмыс жасайды. Оларың ішінде 7 ірі зауыттар толық айналымды және GMP сертефикаттарын алған кәсіпорындар.
* Қазақстанның фармацевтикалық нарығының бәсекелестігін жоғарлату.
* Отандық дәрілік препараттардың сұранысын жоғарылату.
* Қазақстандық фармацевтикалық өндіріс кәсіпорындарына GMP стандарттарын енгізу басты өзектілігі болып табылады.
* GMP стандарттарын енгізу Қазақстанның фармацевтикалық нарығын жоғарылатады және ЕАЭО аумағындағы мемлекеттерге экспорттауға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты: "ПЛП Жанафарм" ЖШС өндірісде батпақты Иір тамырсабақтары мен Қырмызыгүл гүлдерінің көмірқышқылды экстрактары негізінде алынған таблеткалар өндірісін GMP стандарттарының талаптарына тсай ұйымдастыру.
Зерттеу міндеттері:
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған таблекткалар бойынша Қазақстандық фармацевтикалық нарығына маркетингтік талдау жаусау.
oo GMP стандартының талаптары бойыша өндіріс орнын ұйымдастыру;
oo Таблеткалардың технологиялық және аппаратуралық сызбасын жасау;
oo Өдірістік аумақтың және өндіріс үрдісіндегі адамдар мен материалдар ағымының сызбасы
oo Технологиялық есептеулер жүргізу;
oo Техника-эконмикалық негіздеу;
oo Зерттелген ғылыми жұмыстың нәтижесін өндіріс орнына ұсыну.
Ғылыми жаңалығы
Алғаш рет өндіріс орнына GMP стандартының талаптарына сай жоба ұсынылды;
Дайын өнім шығаруға НТҚ регламент таблеткалардың өндірісіне тәжірибелік- өндірістік жасалынады.
Жұмыстың практикалық мәні
ЭКСКАИР таблетканың Уақытша аналитикалық нормативтік құжаттардың жобалары Б. А. Атчабаров атындағы ғылыми клиника - диагностикалық лабораториясында клиникаға дейінгі зерттеулер жүргізіледі.
ЭКСКАИР таблетканың өндірісіне тәжірибелік - өндірістік регламенттер жасалады.
Дипломды қорғауға ұсынылатын мәселелер:
- дәрілік қырмызы гүл гүлдері көмірқышқылды экстракттары негізінде алынған таблеткалардың өндірісін GMP талаптарына сай ұйымдастыру;
Жұмыстың апробациясы. Диплом тақырыбы бойынша орындалған зерттеулердің негізгі нәтижелері Дни науки - 2015 атты конференцияда (27 наурыз - 5 сәуір 2015 жыл) баяндалады.
Жариялымдар. Дипломдық жобаның негізгі нәтижелері 2 ғылыми еңбекте, яғни мақалада жарияланады.
Дипломдық жобанының көлемі мен құрылымы. Дипломдық жоба кіріспеден, әдебиеттерге шолудан, зерттеу материалдары мен әдістерінен, эксперименттік зерттеулердің 4 бөлімінен, қорытындылардан, тұжырымнан, әдебиеттер тізімі мен тіркемелерден тұрады. Дипломдық жоба 70 бет мәтінде, компьютерде орындалған, 10 кесте және 4 сурет бар. Әдебиеттер тізімі 50 отандық және шетелдік авторлардың ғылыми еңбектерін құрайды.
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ
1.1 Қазақстан Республикасында фармацевтика өндірісінің GMP стандарттарының талаптарына сәйкес негізгі даму бағыттары
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы халқының емдік дәрі-дәрмектерге қажеттілігі толығымен қанағаттандырылып отыр, бірақ отандық емдік дәрі-дәрмектерді өндірудің үлесі жалпы қажеттілігінің 15% құрайды. Орын алып отырған жағдай Қазақстан Республикасының үкіметін, сонымен қатар фармацевтикалық өнім өндірушілерді де алаңдатпай қоймайды, себебі емдік дәрі-дәрмектер кез келген мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігі болып табылады. Осы жағдайды шешу үшін шаралар қабылданған.
Бірінші қадам фармацевтика және медициналық өндірісті дамытудың Мемлекеттік Бағдарламасы қабылдануы, мұндағы үлкен рөл дайын дәрі-дәрмектік формаларға бағытталған, қазіргі уақытта бұлардың емдік дәрі-дәрмек нарығындағы үлесі 90% астам. Бұдан басқа мемлекет фармацевтикалық саланы дамыту үшін басқа да заң және нормативті актілердің салалары қабылданған, соның салдарынан қазіргі уақытта отандық өндірушілердің өнімінің өсу үлесі 15% дейін жетті.
Қажетті нәтижеге жету үшін келесі шаралар комплексін орындау керек, соның ішінде келесі ғылыми-зерттеулерді: сыртқы және ішкі бәсекелестердің емдік, формалық дәрі-дәрмектер нарығын маркетингті зерттеу, тауарлардың өндіру, сапасы және бәсекеге лайықтылығын зерттеу.
Адамдардың орташа өмір сүру ұзақтығын және халықтың көбеюі емдік дәрі-дәрмектердің, соның ішінде қартаюшы халықтың емделуіне және алдын алуына сұранысын арттыруда. Осының салдарынан емдік дәрі-дәрмектердің, соның ішінде жергілікті қолдану үшін емдік дәрі-дәрмектердің тұрақты өсуі.
Рационалды дәрі-дәрмектік формадағы бастырмалы әсер ететін препараттардың арасында зақымдалған ұлпаға көп факторлы әсер ететіндерді жүзеге асыруға болады, олар жұмсақ дәрі-дәрмекті форма, оған жақпа майлар, пасталар, кремдер, гельдер, линименттер жатады (1-диаграмма).
Қазақстан Республикасында сыртқа қолдану үшін дәрі-дәрмектер препараттарының қазіргі номенклатурасы жеткілікті түрде кең, оны екі үлкен топқа бөлуге болады: құрамында белсенді фармацевтикалық қоспалары ретінде синтетикалық дәрілік заттары бар емдік дәрі-дәрмектер және әрекет етуші заттары өсімдік текті дәрі-дәрмектер.
GMP ережелері өндірістің барлық қырларына қатысты, соның ішінде:
# берілген өндірістік үрдіс;
# валидациядан өткен (сенімділігі тексерілген) ең маңызды технологиялық үрдістер;
# белгіленген талаптарға сәйкес келетін өндірістік және қойма жайлары мен көлік құралдары;
# білікті және кәсіби дайындығы бар өндірістік қызметкерлер құрамы мен сапаны қадағалаумен айналысатын қызметкерлер;
# сайма-сай зертханалық қызметтер;
# бекітілген жазбаша іс тәртіптер мен нұсқаулар;
# белгіленген іс тәртіптердің барлық кезеңдерінің орындалуын тіркейтін формулярлар;
# препараттар партиясына ілесетін хаттамалардың және дайын өнімді таратуды есепке алу журналдарының көмегімен өнім өндірісін толығымен қадағалау мүмкіндігі;
# және препараттарды қайтару және шағымдарды қарастыру жүйесі.
1.2 Дәрілік өсімдік шикізаттарынан алынған дәрілік заттар өндірісіндегі сапаны қамтамасыз ету жүйесі және GMP талаптары
Өсімдік дәрілік заттары өндірісінің кезеңдерінде туындайтын қауіпті факторлардың ішінде келесілерді атауға облады: өнімді алу, ыдыстарға бөлу, сынаманы алу, карантинге қою, мәртебесін беру, сақтау, өндірісте қолдану үшін тапсыру, өндіріске енгізу, өндіріс кезеңдері (араластыру, түйіршіктеу, таблеткалау, орау және т.б.), белгілеу, нұсқауларын салу, қоймаға тапсыру, қызметкерлердің қозғалыс жолдары, мүмкін контаминацияның тоғысу мүмкіндігі. Қазіргі уақытта өндіріс жағдайында өсімдік шикізаттарынан алынатын препараттарды (фитопрепараттарды) төрт топқа бөлуге болады:
1. Жиынтық (нативті) немесе галенді препараттар (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде - 40%)
2. Жиынтық, мейлінше тазартылған немесе жаңа галенді препараттар (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде -15%)
3. Өсімдіктерден бөлінетін жеке заттегілерден алынатын препараттар (алкалоидтар, гликозидтер, кумариндер және т.б.) (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде -25%)
4. Кешенді (аралас) препараттар (құрамына өсімдіктерден алынған дәрілік заттегілермен бірге химиялық, химиялық-фармацевтикалық субстанциялар, дәрумендер, гормондар енеді) (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде -20%)
Жиынтық (нативті) немесе галенді препараттар
Бұл топтың препараттары жалпы номенклатураның шамамен 40% құрайды. Оларға тұнбалар, сұйық, қою және құрғақ сығындыларды, өсімдіктердің шырындарын, ұнтақталған өсімдіктердің жинақ-қоспаларын жатқызады. Бұл препараттар құрамына дәрілік (биологиялық белсенді), сонымен қатар түрлі ілестірмелердің топтары, кейде балласт заттегілері енеді. Препараттардың бұл тобы олардың қолданысында көп уақыттан бері тәжірибе жинақталғанына, бірқатар кемшіліктерінің болуына қарамастан, өз маңызын осы күні де жоғалтпаған.
Жиынтық, мейлінше тазартылған немесе жаңа галенді препараттар.
Бұл топтарға мүмкіндігінше балластты ғана емес, ілестірме заттарынан да босатылған әрекетті заттегілердің қоспаларын жатқызады. Олар басым бөлігінде жеке әрекетті заттардың нативті кешенін құрайды. Препараттардың бұл тобы фитопрепараттардың жалпы номенклатурасынан шамамен 15% құрайды.
Жаңа галенді препаттар сығындылар технологиясын оларды балласт заттегілерінен босату жолымен жетілдіру үрдісінде он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысында Германияда ойластырылған. Бірінші алынған препарат дигипурит болды, оның құрамына қанқызыл оймақгүл жапырақтарынан алынатын жүрек глизкозидтері енді.
Өсімдіктерден бөлінетін жеке заттардан дайындалатын препараттар.
Бұл препараттар фитопрепараттардың жалпы номенклатурасының шамамен 25% құрайды. Оларды пероральды және инъекциялар түрінде қолданады.
Препараттардың өндірісі көп кезеңді технологиялық үрдіске негізделген, оның қатарында ББҚ (биологиялық белсенді қоспалар) ажырату мен тазартудың алуан түрлі физикалық-химиялық әдістері бар.
Кешенді (аралас) препараттар.
Бұл топтың құрамына өсімдік және басқа да дәрілік заттегілері енетін препараттары (мысалы, аллахол, валокордин, бекарбон) препараттардың жалпы номенклатурасының шамамен 20% құрайды.
Дәрілік препараттарды дайындау үшін қолданылатын өсімдік шикізатының әрбір түрі нормативтік құжаттамалардағы талаптарға сәйкес келуі тиіс, ал дәрілік заттардың осы шикізаттан өндірісі алынатын өнімнің сапасы бойынша барлық талаптарға жауап беруі керек.
Осыған орай, Медициналық тағайындалған дәрілік өнімдерді тіркеу жөніндегі техникалық талаптарды үйлестірудің Халықаралық конференциясы (ICH) сапаны қамтамасыз ету жүйесі бойынша әдістемелік ұсыныстарды әзірлеген:
:: ICH-Q8 Фармацевтикалық өнімдерді дайындау
:: ICH-Q9 Қатерлерді бақылауға алу
:: ICH-Q10 Сапа жүйесі
Дәрілік заттың сапасын қамтамасыз ету - бұл жеке немесе бірлесе отырып өнімнің сапасына ықпалын тигізетін барлық факторларды қамтитын ауқымды ұғым.
Сапаны болдыру мақсатымен басқару амалдары 4 эволюциялық кезеңнен өткенін атап өту керек, олар: өнімнің сапасын шығуында қадағалау, үрдіс параметрлерін қадағалау арқылы сапаны қамтамасыз ету, сапа құнын ұтымды ету, сапаны кешенді басқаруға алу, сапа негізінде басқару.
Ғылыми зерттеулерге және өмірлік айналымының әр кезеңінде қатерлердің талдауларына препараттың қауіпсіздігін және тиімділігіне кепіл беруге арналған сапаның жүйесін түзу сапасына, өнімнің барлық өмірлік айналымдарында жақсартуға әсер етеді.
Өнімнің өмірлік айналымы жаңа және қолданыстағы дәрілік заттарға арналған қызметтің келесі түрлерін құрайды:
:: жаңа молекуланы іздеу және нысананы таңдау бойынша іргелі зерттеулер;
:: Фармацевтикалық талдамалар;
:: Тәжірибелі-өндірістік тексеру мен технологияны тасу;
:: Өндірістік (сериялық) өндіріс;
:: Препаратты сату және қолдану;
:: Өнім өндірісін тоқтату.
GMP ережелері өндірістің барлық салаларына қатысты, соның ішінде келесілерге де:
берілген өндірістік үрдіс;
валидациядан өткен (сенімділігі тексерілген) ең маңызды технологиялық үрдістер;
белгіленген талаптарға сәйкес келетін өндірістік және қойма жайлары мен көлік құралдары;
білікті және кәсіби дайындығы бар өндірістік қызметкерлер құрамы мен сапаны қадағалаумен айналысатын қызметкерлер;
сайма-сай зертханалық қызметтер;бекітілген жазбаша іс тәртіптер мен нұсқаулар;
белгіленген іс тәртіптердің барлық кезеңдерінің орындалуын тіркейтін формулярлар;
препараттар партиясына ілесетін хаттамалардың және дайын өнімді таратуды есепке алу журналдарының көмегімен өнім өндірісін толығымен қадағалау мүмкіндігі;
және препараттарды қайтару және шағымдарды қарастыру жүйесі.
GMP басшылыққа алып отырған қағидасы сапаның тек өнімнің дайын күйіндегі тексерілуінде ғана емес, өнімнің шығарылу үрдісіне де салынуында. Сондықтан препараттың тек сапа стандарттарына (мекеменің фармакопея бабына) ғана сай келіп қоймай, оның шығарылудың іске асырылып отырғанында әрдайым сол бір әрекеттер тәртібіне, сол бір шаттарына сәйкес өндірілгеніне де кепілдіктер тудырылады. Нақты үрдісті қадағалаудың амалдары аз емес, соның ішінде:
- өндірістік базаны және оның жүйелерін қадағалау;
- бастапқы материалдардың сапасын қадағалау;
- өнім сапасын барлық кезеңдерінде қадағалау, препаратты тестілеу сапасын қадағалау;
- сайма-сай зат белгілерін қою және бөлектеу арқылы технологиялық материалдардың ұқсастығын қадағалау;
- технологиялық материалдардың және өнімнің сапасын қоймада сайма-сай сақтау және т.б. арқылы қадағалау.
Осындай барлық әрекеттер хаттамалар, СОП, жұмыс нұсқаулары, талдамалар әдістемелері мен өнімді шығарудың және оны қадағалаудың тұтас үрдісі бойында орындалатын барлық міндеттемелері сипатталған технологиялық регламенттер түрінде белгіленген нысандалған және мақұлданған іс тәртіптеріне сәйкес келуі тиіс.
Өсімдік дәрілік заттары өндірісінің технологиялық үрдісі дегенде, біз өсімдік шикізатынан дәрілік заттарды немесе оның негізіндегі препараттарды қажеттігіне қарай дәрумендерді және минералдық заттегілерді қосумен дәрілік заттарды өндіруді түсінеміз. Жеке технологиялық операциялар анық белгіленген әдістемелермен, тиесілі сапасындағы өнімді алу мақсатымен GMP қағидаларды ұстанумен өткізіліп, өндіріске берілген лицензияның және тіркеу құжаттамаларының талаптарына сәйкес келуі керек.
Жалпы талаптар:
:: технологиялық үрдіс құзырлы тұлғалармен іске асырылып, қадағалауға алынуы тиіс;
:: материалдармен және өнімдермен жүргізілетін барлық әрекеттер әдістемелерге сәйкес, хаттаманы түзумен іске асырылуы тиіс;
:: бастапқы және орау материалдары тапсырыспен сәйкестігін анықтау үшін қадағалауға алынады;
:: ыдыс тазартылып, белгіленуі тиіс;
:: бүлінген материал хаттаманы түзумен, сапаны қадағалау бөліміне хабарлаумен тергеледі;
:: материал мен дайын өнім өндірісті алған соң, немесе аяқтаған соң карантинге салынуы тиіс;
:: егер аралық және өлшеніп, бумаға оралған өнім сатып алынатын болса, онымен жұмыс бастапқы шикізатпен жүргізген тәртіпке ұқсайды;
:: барлық бастапқы заттегілер, орау материалдары мен өнімдер сәйкес шарттарында белгілі тәртіпте, серияларымен бөліп сақтау;
:: қоймадағы қорды айналдыру FIFO қағидаларына сәйкес болуы тиіс;
:: шығуларды тексеру және бастапқы шикізаттың санымен салғастыру;
:: түрлі өнімдермен жұмыс бір уақытта немесе кезегімен бір орын-жайда атқарылмауы тиіс (алмастыру, контаминацияны тоғыстыру);
:: материалдарды және контаминацияны қорғау;
:: шаңтүзуші материалдармен жұмыс әсіресе сақтық шараларымен тиіс;
:: барлық материалдарды, сыйымдылықтарды және бөлмелерді белгілеу;
:: өнімді тасымалдау үшін қолданылатын көлікпен тасымалдайтын құбыр жолдарын және жабдықтарды қадағалау;
:: ауытқулар өндірістік құрылымдық бөлімнің жауапты қызметкерімен және сапаны қадағалау бөлімімен тергеледі;
:: өндірістік орын-жайларға рұқсат осыған уәкілетті қызметкерлер құрамына ғана берілуі тиіс;
:: дәрілік аттардан басқа өнімнің өндірісіне жол бермеу.
Осы күннің өзінде АҚШ нарығының ЕС - FDA, ЕМА, сонымен қатар PICS секілді көшбасшыларының реттеу органадары сапасын дәріліз препарттар өндірушісіне сеніп тапсырып, тіркеу құжаттамаларына өзгертулерді ресми енгізу қажеттілігін азайтуды жариялауда. Нәтижесінде, өндруші өнім туралы білімдері мен оны түсінуінее онымен байланысты үрдістерге қарай өздігінен өзгерістерді енгізу алатын болады. Соңғылары сапа жүйесінің жетілуіне және тиімділігіне тікелей байланысты (ICH Q10). Өндірушідегі сапаның фармацевтикалық жүйесіндегі тиімділік дәрежесі қадағалау GMP-инспекцияларының жиілігі мен тереңдігін жоспарлағанда реттеу органымен ескеріледі деп жоспарлануда.
Өнім сапасына мониторинг жасау барлық белгіленген талаптарға сәйкестігін құптау үшін, өндірістің, бақылаудың, шығарудың және сақтаудың сәйкес кезеңдерінде тұрақты түрде қадағалауды іске асыруды көздейді. Бұл жағдайда тікелей қадағалаудың нәтижелері сенімділікті неғұрлым кем дәрежеде тудырса, соғұрлым ондай өнім сапасына әсер ететін үрдістердің де мониторингі сенімді болады.
Үрдістер мониторингін және дәрілік заттар сапасын қолдау үрдістің жоспарлы ревалидациясы және жоспарлы жабдықтың жоспарлы ревалидациясы секілді ұғымдардан бас тартуға мүмкіндік береді. Ондай көзқарас мониторинг нәтижелерімен қадағалау нысаны тұрақтылықты көрсетсе, бұл қайта өндіруге құптау болып табылады. Себебі, мониторингте жинақталған деректер бір-екі (ре)валидациялық серияларға қарағанда әлдеқайда сенімді. Сонымен қатар, жинақталдған деректер сапаны спецификалық қадағалаудың шектеріне негіздеме беріп, үрдісті және препарат сапасының параметрлерін түсінуді жақсартуға, және оның салдары ретінде қадағалаудың әлдебір нүктелерінен бас тартып, қабылдау қадағалауын сынауды өткізудің орнына, шынайы уақытта серияның шығарылымына қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.
Дәрілік препараттардың, соның ішінде оның құрамдастарының өндірісі мен қолданысы әрқашан қайсыбір қатерді салдары ретінде қарастырып отыруды талап етеді. Бүгінгі күні фармацевтикалық өнеркәсіпте сапа қатерлерін басқаруға алуды қолданудың мысалдары бар, алайда олар жеткілікті дәрежеде шектеулі және қатерлерді басқаруға алу ісінің ұсынуға қабілетті қолданысының толық аясына көрсете алмайды.
ICH Q 9 құжаты сапа қатерлерін басқаруды сапаның ұтымды жүйесінің өзімен байланыстыруда.
Дәрілік заттар сапасының қатерлерін басқарудың екі негіз қалаушы қағидасы бар, олар:
:: сапа қатерін бағалау ғылыми білімдерге негізделіп, ақыр соңында науқасты қорғаумен байланысты болуы тиіс;
:: шығындалған күштің, нысандандырылған көзқарастарды және сапа қатерлерін басқару үрдісін құжаттаудың деңгейі қатер көлеміне сайма-сай болуы керек.
Фармацевтикалық өнеркәсіпте өндірістік үрдістер сыни көзқарастан бағаланып, GMP анықтамалары негізінде сенімділігіне тексеріледі. Ал оларда құрылымдық көзқарас пен қорытындыны құжаттау болмайтыны рас.
Қатерлерді басқару үшін, дәрілік заттардың өндірісі барысында өнім сапасына қатысты келесі аспаптарды қолдануға ұсыныс бар:
:: қатерлерді басқаруда элементар әдістемелер (желілік сызбалар, қадағалау карталары және т.б.);
:: Болдырмаудың сипатын және салдарын талдау (FMEA);
:: Болдырмаудың сипатын, салдарын және сыншылдығын талдау (FMECA);
:: Қателер шежіресін талдау (FTA);
:: Қауіпті талдау жән сыни қадағалау нүктелері (ХАССП);
:: Қауіпті және пайдалануға жарамдылығын зерттеу (HAZOP);
:: Қауіпті алдын ала талдау (PHA);
:: Қатерлерді саралау және іріктеу;
:: Қолдаушы статисткалық аспаптар.
Егер қатер санды мәнімен берілсе, онда ықтималдардың санды шкаласын қолданады. Қатерді санмен бағалауда шамадағы баға қатерлердің қайнар көздерінің жинағымен сипатталатын алдын ала берілген жағдайлардың спецификалық салдарларының мүмкіндігін көрсетеді. Осылайша қатерді санды бағалау тек бір дара салдары үшін пайдалы.
Қатер жоғары, орташа немесе төмен секілді санды (ішінара санды) анықтауыштарды қолданумен мәнін табады, олар мейлінше мұқият және толық түсіндірілуі керек.
Басқарудың бірқатар аспаптары ауырлық пен ықтималдылық дәрежелерінің көптігін қатерді салыстырудың бірыңғай бағасына біріктіру үшін қатерлі салыстырмалы өлшеуді қлданады.
Қатерлерді талдау жүйесі келесі негізгі ережелерді ескерумен түзіледі:
1. Әлеуетті қауіпті факторлардың талдауын жүргізу - дәрілік препараттардың шикізат пен материалды алудан бастап, оларды таратуға рұқсатты алуға дейінгі өндірісімен байланысты қауіпті факторларды анықтау.
2. Сыни қадағалау нүктелерін (СҚН) анықтау - қауіпті факторды жою немесе оны қолданымды дәрежеге дейін төмендету үшін қадағалауға жататын нүктелерді, іс тәртіптерін немесе өндірістік кезеңдерді анықтау.
3. Сыни параметрлерін шамаларын анықтау - СҚН қадағалауда тұрғанына кепіл бере алатын сыни шектерін белгілеу.
4. СҚН қадағалауын мониторингке салу жүйесі түзу - СҚН алдын ала жоспарланған тестілер немесе бақылаулар көмегімен тексеру.
5. Кемшіліктерді жою шаралары. Түзету әрекеттерін бағдарламасын түзу.
6. Қауіпті факторларды бағалау жүйесінің тиімділігін құптау үшін, оны тексеру (валидациясы)дің іс тәртіптерін орнату.
7. СҚН байланысты барлық іс тәртіптердің және жазулардың есебін жүргізу.
8. Сыни қадағалау нүктесі. Сыни қадағалау нүктесін анықтау - маңызды әрекеттердің бірі, оның нәтижесінде қауптің туындау қатерін қадағалау, болдырмау, жою немесе қолданымды деңгейге дейін төмендету орындала алады.
1.3 Фармацевтикалық өндірісте көмірқышқылды экстракцияның қолданылуы
Фармацевтика саласында өсімдік шикізатынан биологиялық активті заттарды алу технологиясы органикалық еріткіштермен сығындылау негізделген. Мұндай әдіс арқылы алынған сығынды хош иісті ұшқыш заттарының мөлшері мен табиғи байланыстың бұзылуына әкеледі. Көмірқышқыл оксиді көмегімен сірінділеу технологиясын қолдану өсімдік шикізат құрамындағы хош иісті комплекс пен жоғары концентрацияда (тазалығы 98-99 % аралығы) максималды алуға мүмкіндік береді [5, 6].
Қазіргі таңдағы фитотехнологияда ароматты және биологиялық белсенді заттарға бай дәрілік өсімдік шикізатты алуда қолданылатын келесі үрдістер бар: престеу, гидролизге және автолизге ұшырату, су буымен айдау және т.б. Нарықтық қатынастардың даму нәтижесінде өңдеу өнеркәсіп орындарында жоғары сапалы және экологиялық таза қалдықсыз технологиясын қолдана отырып, бәсекелесе алатын өнімдер дайындау - өндірістердің негігзі талабы. Осыған байланысты қазіргі таңда дәрілік өсімдік шикізаттарынан биологиялық белсенді заттарды бөліп алудың экстракционды әдісі кеңінен қолданылады. Эктрагирлеу әдістері, мысалы ретінде перколяцияны алсақ, өз шегіне жетті деп есептесе болады. Перколяция әдісі экстракциялау үрдісінің жылдамдығын қысқарта алмайды және сәйкесінше өнім шығысын жоғарлата алмағандықтан, бұл әдістің болашақта пайдаланудан шығуы мәлім. Сондықтан, соңғы кездері кеңінен қолданысқа ие болған әдіс-сұйылған және сұйытылған газдармен экстракциялау. Термолабильді дәрілік өсімдік шикізаттарды инертті газдармен өңдеу жоғары сапалы өнім алу мүмкі ндігін қамтамасыз етеді. Берілген әдісте дәрілік өсімдік шикізаттарды өңдеуде қарқынды жаңа енгізілім болып табылады.
Отандық және шетелдік ғалымдардың жүргізген талдау жұмыстары бойынша көмірқышқыл газымен дәрілік өсімдік шикізатты және жануар тегінің шикізатын әр түрлі фазалық түрде өңдеуде қолдану аясы кең екенін дәлелдейді. Көмірқышқыл газдың газ фазасын қолданғанда шикізаттың кептіру, сақтау, жылу алмасу үрдістері, салқындату өндірістерінде тотықтандыру мүмкіндігін төмендетеді.
Берілген шарттарда (жылу әсерісіз, сұйылған және сұйытылған газбен экстракция жүргізуде) дәрілік өсімдік шикізаттардан бағалы компоненттер алу аймағында басымдылық Б.С. Алаевқа жатады. Б.С. Алаевтың ғылыми-тәжірибелік жұмыстарын жалғастырғандар А.В. Пехов, Г.И.Касьянов, Е.П. Кошев, В.А. Карамзин, А.С. Гинбург, С.М. Гребенюк, Н.Н. Липатов, Б.И. Леончик, Б.Н. Стабников, О.И. Квасенков және т.б., және де шетелдік мамандар Г. Бруннер, Р. Регомонти, В. Шульц. Болашағы жарқын инертті газдардың ішінде фармацевтикалық өндірісте кеңінен қолданып жүрген газ - көмірқышқыл газы болып табылады. Оның артықшылықтары токсикалық заттарға жатпайды, өнімнен толық бөлініп шығуы мен қауіпсіз болады. Сонымен қатар, еріткіштің температурасын өзгерте отырып, экстрактцияда қажетті фракцияның алуын мүмкін етеді [7].
Көмірқышқыл 73,8 102-нан (критикалық қысым) 5,18 102 кПа (үштік нүкте) және сәйкес +31,05-тан -60 °С температураларда сұйық күйде болады.
Көмірқышқыл экстракт алудың ең басты ерекшелігі, үрдістің аппаратта орнаған қысымы атмосфералық қысымнан жоғары болуы және температура 30 °С аспайтын режимде жүргізілуі (болуы). Сондықтан, көмірқышқыл газдың дәрілік өсімдік шикізатынан қажетті қосылыстарды таңдамалы ерекшелігімен сірінділеу қасиетін ескере отырсақ, көмірқышқыл газдың қасиетіне тікелей сүйенеміз. Экстракцияны төмен температурада жүргізуде, (егер де шикізаттың қажетті ББЗ комплексін сірінділеуге арналған температуралық режим болмаса) көмірқышқыл газының температурасын көтерсе экстракция үрдісінде экстрактивті заттар мөлшері аз алынады. Себебі жоғары температура мен 58-62 Мпа қысымда өтетін эктракцияда дәрілік өсімдік шикізаттан ауыр фракциялар алынуы мүмкін, яғни көп мөшерде қажетті емес қосылыстар. Зерттеулер экстрация үрдісінде биологиялық белсенді заттарға бай алынған температуралық режим 15-20 °С аралығында сәйкес еріткіштің қысымымен жүргізілгенде дәлелденді. Кейінгі температураның жоғарлауы критикалық температураға жетуі 31,1 °С, термолабильді заттардың ыдыраы әкелмесе де экстрактивті заттардың шығысын төмендетеді.
Бұл сұйытылған түрде көмірқышқылдың критикалық нүктеде сұйық фазаның агрегатты тұрақсыздығымен түсіндіріледі. яғни эктрагирленіп отырған компоненттердің изометриялық молекулярлы диффузияның көлемі төмендеуі (еріткіштің критикалық нүктедегі аймақта) [9]. Алынған көмірқышқыл экстракт алынған дәрілік өсімдік шикізатқа сәйкес келеді, экономиялық үнемді, антисептикалық қасиетке ие болады. Және де, осы қасиеттерді өнімге береды. Дәрілік өсімдік шикізатты өңдеудің әр сатысында көмірқышқыл газдың түрлі агрегатты күйде қолдана аламыз. Көмірқышқыл газының технологиялық қолдану негізіне зерттеме жасағанда, дәрілік өсімдік шикізатты өңдеу жұмысын жылдамдату, принципиалды түрде жаңа аппаратуралардың дайындауына әкеледі. Көмірқышқыл газ жасушаның табиғи метаболиті болып саналады, бактериялардың және саңырауқұлақтардың өмір сүруін қамтымайтын, оттекті жүйеден ығыстыруы лабильді компоненттердің тұрақтануын реттейді, тотықтандыру үрдісін баяулатады.
Ғылыми-тәжірибелік негіздер бойынша көмірқышқылды технологияда жұмысшы агент ретінде қолданыдатын сұйық, қатты және газ тәрізді көмріқашқыл газдың ерекше қасиетін қолдана отырып, химиялық пассивті ортада төмен температурада жүргізетін өңдеу уақытын қысқарту, энергияның төмендетуі мен өндірілетін өнімнің сапасын жақсартады. Көмірқышқыл газдың технологиялық қасиеттерін басқару үшін оның физикалық және химиялық ерекшеліктерін ескеу керек. Көмірқышқыл газдың қасиетін басқаруда сұйытылған күйде (20 °С температурада) оның диэлектрлік өткізгіштік шамасы 2,4 тең болады. Қазіргі таңда диэлектрлік тұрақтылық өзара молекулааралық заттардың күш әсері туралы мәлім. Молекула арасында жүретін әр түрлі заттардың әсерінің күш шамасы жоғары болған сайын, заттар одан әрі жақсы араласады. Көмірқышқыл газдың диэлектрлік тұрақтылық шамасы тұрақты полярлы емес және әлсіз полярлы заттар мәні жақын. Яғни, эфирлі және майлы майларда, майда еритін витаминдер (A, D, K), линоленді қышқылында және т.б. жақсы ерітеді. Экстракция және айдауда 30 °С температурадан аспайтын еріткішпен экстрагирлегенде шикізаттан биологиялық белсенді компоненттердің түрде, эфирлі майлар мен хош иісін сақтап қалады. Эфирлі майлардың қажетті фракциясын сірінділеу қасиеті көмірқышқыл газының ерекшелігі болады [10,11].
Дәрілік өсімдік шикізаттардан көмірқышқыл газбен экстракциялауда биологиялық белсенді заттарды алу жұмсақ режимді, жұмысы аз және дәрілік өсімдік шикізатты өңдеуде тез технология - экологиялық таза жоғары сапалы экстракт алудың алдынғы шарттары. Қазіргі таңдағы жасалған негіздеме бойынша бағалы компоненттерді дәрілік өсімдік шикізаттардан сірінділеуде селективті, кең ассортиментті үрдістің сипаттамасы беріледі. Осыған орай зерттеулерде және өндірістік өнеркәсіптерде тәжірибелік-өндірістік теориялық база дайындалады.
Өсімдік шикізатында көлем орнын кеңістіктегі қатты фаза алып отырады, ал бағалы химиялық компоненттердің құрылымы әртүрлі физико-химиялық көрсеткіштерге ие. Сондықтан, зерттеу нысанының бір бөлігі қатты фазаның құрылымын есепке ала отырып, экстракцияның теория жүзінде сипаттауға болады.
Өнеркәсіпте жоғары сапалы көмірқышқыл газды экстрактардың өндірісінің мағынасы шикізатты сірінділеуге дайындау болады. Жұмыста көрсетілгендей, экстрактивті заттардың шығысы ең көп бөлінуі, келесі шикізатты дайындаудағы әдіске тікелей байланысты: 0.2-0.3 мм диаметрге дейінгі ұнтақтау [12].
Экстракция кезінде ұнтақтау үрдісіне мән беру қажет, себебі ұнтақтау экстракцияның нәтижесіне әсер етеді. Осымен бірге, ерітінді - шикізат салмақтық арақатынасын сипаттайтын өлшемнің ауытқуына зерттеулер жүргізілді.
Тәжірибеден алынған нәтижелерге сәйкес ерітіндінің көлемі шикізатта қалған экстракті заттарға әсері айтарлықтай емес, мысалы шікізатты ұнтақтау, бірақ бұл фактордың оң әсері бар. Ерітінді-шикізат оптималды қатынасынының дәрілік-өсімдік шикізаттарының әрқайсысына әртүрлі болуы экстракцияға дайындалған материалдың ішкі құрылысының әртүрі болуымен және экстрактивті заттардың құрамының айырмашылығымен түсіндіріледі.
Көмірқышқылымен көмегімен алынған экстрактілер биотехнологияның көптеген қолдану аумақтарында сұранысқа ие. Мысалы, жұмыста көмірқышқыл экстактарының натуралды ароматизатор ретінде қолданылуының заманауи жай-күйі мен келешекте қолдануы көрсетілген [13, 14].
Қазіргі уақытта фармацевтика өнеркәсібінде функцианалды өнімдерді өндіруге деген бет-бұрыс байқалуда. Аталған бағытта қорытындысында әртүрлі азық-түлік өнімдеріне өсімдік шикізатынан алынған экстрактілерін қосыға бағытталған зерттеулер жүргізілуде. Авторлармен экстактілерлдің химиялық құрамымен және оның биологиялық құндылығын анық үшін зерттеулер жүргізілген. Нәтижесінде ароматикалық қатардағы экстрагентті, эфирмайлы және өсімдік шикізатына экстрагент таңдауда келесі талаптарды басшылыққа алу қажеттігі анықталды [15].
Көмірқышқылды экстрактардың бірегейлігі басқа ұқсас, химиялық жолмен алынған заттарға жақын ароматизаторлардан және заттай емес спиртті және майлы экстрактілерден басым болуында болып табылады. Оның себебі, мысалы шикізаттан эфирлі майларды буды айдау жолымен алуы кезінде жоғарғы температуралардың әсерінен өнімде алғашқы шикізаттың дәмі болмайды, тек иісімен ажыратылады және құрамында биологиялық пайдалы ингредиенттер болмайды. Осыған орай, аталған экстрактар заттай өнімдерді толық алмастыра алмайды және негізінен тек ароматизатор қызметін атқарады. Ұшқыш ерітінділерінен алынған экстрактар (Этил спирті, ацетон және т.б.) қара түсті және консистенциясы тығыз болып келеді, құрамында эксрагент болуы мүмкін. Сондықтан сапасы төмен болып келеді [16].
Жұмыс кезінде өсімдік шикізатынан алынған көмірқышқыл экстрактардың биологиялық құндылығын жорамалдау мен жобалауды құрайтын биотехнологияның заманауи бағыты анықталған. Көмірқыщқыл экстрактарының әртүрлі бальзамдар мен эликсирлерді алуға жол беретін аса тиімділігі бар [16]. Олардың биологиялық және тағамдық құндылығы алдын ала анықталмайды, себебі экстрактарға және олардың бактерицидтік, химиялық құрамына талдауға қажетті ықылас бөлінбейді. Зерттеулер нәтижесінде көмірқышқыл экстрактарын кез-келген өнімге қосу, оған бактерицидті әсер береді, яғни сақтау мерзімін ұзартатындығы жөнінде қорытынды жасалды [17].
Көмірқышқылды экстрактау процестерінде қолданылатын шырғанақ, түймедақ, батпақты иір, итмұрын сияқты өсімдік шикізаттары қатарында, амаранта шикізатын қолдану кең таралған. Жұмыс барысында батпақты Иір тамырсабақтарының көмірқыщқыл экстрактысы құрамында оның түріне қарай әртүрлі биологиялық заттардың көп екендігі анықталды. Аталған өсімдік шикізаты келешекте экстракты алудың нақты химиялық құрамын сақтаумен жүргізілетін технологияның пайда болу мүмкіндігін тудырды [18].
Көмірқышқылды экстрактылар жоғарғы сапалы өнім болуына және оны фармацевтика, тағам және басқа да өндірістерде кең қолданыста болуына байланысты көмірқышқылының технологиясы - өсімдік шикізатын қайта өңдеудің технологиялық және де технико-экономикалық бағыттарында келешегі бар. Осыған орай, экстракциялау процесін жандандырудың негізгі бағыттары болып келесілер табылады:
Жабдықтың өнімділігін жоғарылату;
Көмірқышқыл экстрактыларын алудың жаңа технологияларын әзірлеу;
Энергияны үнемдеудің әсерін жоғарылату.
Экстракциялық үрдістерді жетілдірудің бағыттарының бірі болып алғашқы материал ретінде үлгісіз өсімдік шикізат түрлерін қолдану болуы мүмкін. Оларға сирек кездесетін және аз зерттелген түрлер жатады.Өйткені көмірқышқылды экстракциялау технологиясы қолдануда және жабдықтар жетілген соң, үрдістің міндеті құрамында алынатын компоненттердің көлемінің жоғары болатын алғашқы материалды таңдау болады. Осыған байланысты, тағамдық өнімдердің сапасын жоғарлататын және организмнің толық жақсы қорытуын қамтамасыз ететін, дәрілік өсімдік шикізаттарға қажетті назар аудару орынды болып табылады. Өсімдік шикізаттарының осы тобындағы көмірқышқылды экстрактілері ішек микрофлорасының қалпына келуіне және сауығуына ықпал етеді. Осының нәтижесінде организмдегі зат алмасу күшейіп, оны қорыту қажетті дәрежеде болады. Сонымен қатар, алғашқы шикізатының құрамынан, алынған экстрактілердің организмнен зиянды заттарды шығаруға байланысты болады [19].
Биолгиялық белсенді қоспаларды өндірумен бірге, басқа да өнеркәсіптердің әртүрлі салаларында қолдану үшін сәйкес шикізаттарды алу үшін жаңа технологиялар әзірленуде.
Алғашқы шикізатты таңдау және талдаумен қатар, аталған шикізатты қайта өңдеу әдісімен қатар, энергияны үнемдеу және қажетті деңгейде қолдану үшін әдістері дайындаудың аса маңызы бар. Осымен бірге, алғашқы шикізатты алдын-ала дайындау үшін қолданысқа қажет қосымша жабдықтарға назар аударылуы тиіс.
1.4 Таблетка өндірісі
Таблеткалар - құрамында бір дозалық бір немесе бірнеше әсер етуші заттары бар және бөлшектердің белгілі көлемінен престеп алынған қатты дәрілік қалып. Таблеткалар ішке қабылдауға арналған. Кейбір таблеткаларды бүтін күйінде жұтады, кейбіреулерін алдын ала шайнайды, басқаларын қолданар алдында суда ерітіп немесе дисперстейді немесе ауызда қалдырады, онда әсер етуші зат босап шығады.
Бөлшектер бір немесе бірнеше әсер етуші заттардан және ас қорыту жолында дәрілік қалыптың қасиетін өзгерте алатын сұйылтқыштар, байланыстырғыштар, қопсытқыштар, сырғанатқыштар, майлағыштар сияқты қсалқы заттардан және ароматты заттардан тұрады немесе қосалқы заттарсыз болады.
Таблеткалар, әдетте, бүтін дұрыс, дөңгелек цилиндрлер тәрізді болады, олардың үстіңгі және төменгі беттері жайпақ немесе дөңес, беттерінің шеттері жонылған болуы да мүмкін. Таблеткалар бетіне штрихтер, бөлу үшін сызаттар түсіріледі, жазулар және басқа белгілер салынады. Таблеткалар қабықпен қапталуы мүмкін.
Ішке абылдаға арналған таблеткаларды төмендегідей бөліп жіктеуге болады:
oo қабықсыз таблеткалар;
oo қабықпен қапталған таблеткалар;
oo көпіршіктенетін таблеткалар;
oo еритін таблеткалар;
oo дисперстелетін таблеткалар;
oo ауыз қуысында еритін таблеткалар;
oo ішке еритін таблеткалар;
oo модификацияланған-босайтын таблеткалар.
Ұзақ уақыт бойында дәрілер басым жағдайда ұнтақтар немесе тамшылар түрінде әзірленіп, қабылданған, бұл жағдай 1880 жылы Уильям Апиджон дәрілерді таблетка күйінде шығаруды игергеніне дейін жалғасады. Төрт жыл өтісімен ол дәрілерді таблеткалауға арналған машинаны құрастырады, ал 1886 жылы бір ғасырдан астам уақыт қызмет еткен UpjohnPillandGranuleCompany құрады.
Таблетка формасы түйіршіктермен, ұнтақтармен және тамшылармен салыстырғанда, мөлшерлеуді жеңілдетіп, мөлшерлеу дәлдігін арттыруға мүмкіндік береді.
Таблеткаларды алудың үш технологиялық сызбасы едәуір кең тараған: ылғалды немесе құрғақ түйіршіктерді қолданумен және тікелей сығымдау.
Бастапқы материалдарды таблеткалауға дайындау оларды ерітуді және бөліп өлшеуді көздейді. Шикізатты өлшеу аспирациясы бар сорып шығару шкафтарында іске асырылады. Бөліп өлшеген соң, шикізат дірілдек жұмыс қағидасына негізделген електен өтеді.
Араластыру
Таблеткалық қоспаны құрайтын дәрілік және көмекші заттардың жалпы массада біркелкі үйлестірілуі үшіе, оларды мұқият араластыру қажет. Құрамы бойынша біртекті таблеткалық қоспаны алу маңызды да, мейлінше күрделі технологиялық операция юолып табылады. Ұнтақтардың дисперсиялық, сусымалық, тыгыздық, ылғалдылық секілді түрлі физика-химиялық қасиеттерге ие болуына байланысты, бұл кезеңде қалақ түріндегі кезекті әрекеттегі қоспалауыштарыды қолданады, қалақтың пішіні әртүрлі бола алады, бірақ жиі қолданылатындарды бұрамдық немесе зета түріндегілер.
Түйіршіктеу
Бұл ұнтақ түріндегі материалдарды белгілі қөлемдегі түйірлерге айналдыру әдісі, ол таблеткалауға жататын қоспаның сусымалы қасиетін жақсарту және оның қат-қабаттарға ажырауын болдыртпау үшін қажет. Түйіршіктеу ылғалды және құрғақ болады.
Ылғалды түйіршіктеу сұйықтықтарды - қосалқы заттегілер ерітінділерін қолданумен байланысты.
Құрғақ түйіршіктеуде сулайтын сұйықтықтардың көмегіне жүгінбейді, немесе таблеттеуге материалды дайындаудың тек бір ғана операциялық кезеңінде ғана қолданды.
Ылғалды түйіршіктеу келесі операциялардан құрылады:
1. Ұсақтау. Бұл операцияларды әдетте домалақ диірмендерде өткізеді. Ұнтақты елек арқылы елеп өткізеді.
2. Ылғалдау. Байланыстыру заттегілері ретінде суды, спиртті, қант шырынын, желатиннің ерітіндісін және кархмалдың 5% желімін қолдану ұсынылады. Әр таблеттеуге жататын массаға арналған байланыстыру заттегілерінің қажетті мөлшерін сынау жолымен анықталады. Ол мақсатпен, жалпы түйіршіктелуі үшін, ұнтақтар белгілі дәрежеге дейін ылғалдануы тиіс. Ылғалдануының жеткілікті дәрежеге жеткенін анықтау жолы мынадай: массаның шамалы мөлшерін (0,5-1г) бас бармақ пен сұқ саусақ арасында қысады; түзілген шелпек саусақтарға жабыспауы тиіс (асыра ылғалданған) және 15-20 см биіктіктен құлағанда, үгілмеуі тиіс (ылғалдылығы жеткіліксіз). Ылғалдандыруды қалақтары S (сигма) түріндегі араластырғышта орындайды, олардың қозғалыс жылдамдығы әртүрлі: алдыңғысы - 17-24 айнмин, артқысы - 8-11 айнмин, қалақтар кері қарай айналуы да мүмкін. Қоспалауышты босату үшін, оның тұрқын аударып, массаны қалақтарының көмегімен итеріп түсіреді.
3. Үгіту (түйіршіктеудің өзі). Түйіршіктеуді алынған массаны 3-5 мм (№20, 40 және 50) үгу арқылы орындайды. Тот баспайтын құрыштан, жезден немесе қоладан әзірленген тесік електерді қолданады. Таблеткалық массаға үзілген сымдардың түсуіне жол бермеу үшін, сым терілген матадан әзірленген електерді қолдануға болмайды. Үгуді арнайы үккіш машиналардың - түйіршіктегіштердің көмегімен орындайды. Тік тесілген цилиндрге түйіршіктеуге жататын массаны үйіп салып, оның саңылаулары арқылы серіппелі қалақтармен үгеді.
2 МАРКЕТИНГТІК ТАЛДАУ
Бастапқы кезеңде www.dari.kz сайтынан дәрілік заттар реестрінде 2015 жылы ҚР тіркелген өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препараттар тізімі зерттелді. Зерттеуге барлық дәрілік қалып түрлері алынды. Нәтижесінде 127 дәрілік препарат алынды, қорытындысы абсолюттік (саны) және салыстырмалы (пайыздық) мәнде кестеде ұсынылған.
Өндіруші ел бойынша өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препараттар ассортименті құрылымы.
Өндіруші ел бойынша Отандық дәрілік препараттар өнімінің үлесі - 10% (10 препарат), шетелдік өндірушілер арасында Германия - 8 % (10 препарат), Ресей - 4 % (5 препарат), Польша - 8% (10 препарат), Түркия - 6 % (7 препарат), Украина - 3% (4 препарат), Словения - 2 % ( 3 препарат), Франция - 8 % (10 препарат), Улыбритания - 5 % ( 2 препарат), Беларусь - 2% (2 препарат), Үндістан -16 %(20 препарат), Ирландия -9 % (12 препарат), Испания - 5% (6 препарат), Италия - 2% (2 препарат), Пәкістан - 5% (6 препарат), Сингапур - 2% (2 препарат), АҚШ - 1% (1 препарат), Швейцария - 2% (2 препарат), Швеция - 9%(9 препарат). (шеңберлі диаграмма 1).
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препаратарды негізгі өндіруші ел Үндістан (16 %) болып саналады. Шетелдік өндіруші елдер ассортиментінің сараптамасы ӘД ҚР ДСМ тек 18 ел тіркелген.
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препараттар ассортиментінің дәрілік қалып бойынша сипаттамасы.
Сараптама дәрілік заттар ассортименті қатты және сұйық дәрілік қалыптан тұратынын көрсетті (капсулалар, таблеткалар, ерітінділер, сироп, аэрозольдар, түйіршіктер, ингаляцияға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
С.Ж.АСФЕНДИЯРОВ атындағы ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ФАРМАЦЕВТИКАЛЫҚ ФАКУЛЬТЕТ
Фармацевт - технолог модулі
Қорғауға жіберілді
Фармацевт технолог модулінің мәжіліс хаттамасы № ___ 18.05.2015 ж. бастап Фармацевт-технолог модулінің жетекшісі__________ фарм.ғ.д, доцент Сакипова З.Б.
ЖҰМАМУРАТ АЙГЕРІМ МЕЙРБЕКҚЫЗЫ
4 КУРС 11-001-02 ТОП
ПЛП Жанафарм ЖШС базасында дәрілік Қырмызыгүл гүлдерінің және батпақты Иір тамырсабақтарының көмірқышқылды экстрактар негізінде алынатын таблеткалар өндірісін ұйымдастыру
5B074800 Фармацевтикалық өндіріс технологиясы мамандығы бойынша технолог және техника бакалавр дәрежесін алу үшін дипломдық жоба
Ғылыми жетекшісі: магистр
Ибадуллаева Ғ. С.
Нормоконтролер: фарм. ғ.к.
Ибрагимова Л. Н.
Сакипов А. Е.
Алматы,2015
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
Белгілеулер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
7
1
АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
1.1
Қазақстан Республикасында фармацевтика өндірісінің GMP стандарттарының талаптарына сәйкес негізгі даму бағыттары ... ... ...
9
1.2
Дәрілік өсімдік шикізаттарынан алынған дәрілік заттар өндірісіндегі сапаны қамтамасыз ету жүйесі және GMP талаптары...
10
1.3
Фармацевтикалық өндірісте көмірқышқылды экстракцияның қолданылуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
1.4
Таблеткалардың өндірісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
25
2
МАРКЕТИНГТІК ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
29
3
ИНЖЕНЕРЛІК-ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ..
32
3.1
Экскаир таблеткаларының өндірісін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ..
32
3.2
Өндірістің химиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
33
3.3
Өндірістің технологиялық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
3.4
Шикізаттардың, жартылай өнімнің және өнімнің сипаттамасы ... ... ..
33
3.5
Аппаратуралық сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
3.6
Қолданылатын технологиялық жабдықтың негіздемесі ... ... ... ... ... ..
36
3.7
Негізгі жабдықтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
37
3.8
Өндірістің технологиялық үрдісінің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ...
37
3.9
Өндірістің аумақтың сызбасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
39
3.10
Өндіріс үрдісіндегі адамдар мен материалдар ағымының сызбасы ...
39
3.11
Материалдық баланс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
3.12
Технологиялық режимді нормалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
41
3.13
Энергетикалық баланс ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
42
4
ӨНДІРІСТІ БАҚЫЛАУ ЖӘНЕ АВТОМАТИЗАЦИЯЛАУ ... ... ...
43
5
ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕРДІҢ ВАЛИДАЦИЯСЫ ... ... ... ..
46
6
ТЕХНОКА-ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... ...
49
7
ӨНДІРІСТІҢ ҚАУІПСІЗДІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
51
8
ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
62
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...
70
Қосымша А Технологиялық сызба
Қосымша Б Негізгі жабдықтың сызбасы
Қосымша В Аппаратуралық сызба
Қосымша Г Өндірістік аумақтыңсызбасы
Қосымша Д Өндіріс үрдісіндегі материал ағымының сызбасы
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы дипломдық жобада төмендегі стандарттардан сілтемелер қолданылды
МЕМСТ 1770-74
МЕМСТ 7625-86 Е
МЕМСТ 7933-89 Е
МЕМСТ 14192-96
МЕМСТ 17768-90 Е
МЕМСТ 24104-88
МЕМСТ 25336-82
ӘН 09140.07-2004
Сан ЕжН
№ 42-123-404988
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Өлшеуіш лабораториялық шыны ыдыс. Цилиндрлер, мензуркалар, колбалар, пробиркалар және сынау әдістері
Этикеткалық қағаз.Техникалық шарттар
Тұтыну тарасына арналған картон. Жалпы техникалық шарттар
Жүктерді таңбалау
Дәрілік заттар. Орамдау, таңбалау, тасымалдау және сақтау
Лабораториялық жалпылама қолдануға арналған және модель таразылар. Жалпы техникалық шарттар
Лабораториялық шыны ыдыстар мен қондырғылар. Типтері, негізгі параметрлері мен өлшемдері
Әдістемелік нұсқаулықтар. Жаңа субстанциялар мен дайын дәрілік құралдардың тұрақтылығын зерттеу және жарамдылық мерзімін анықтау
Балаларға арналған, емдік және диеталық тағамдық өнімдер және олардың компоненттеріндегі микробиологиялық нормативтер және талдау әдістері
Тазартылған су
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
АНҚ
- аналитикалық нормативті құжат
БАЗ
- бетті активті заттар
КЗ
- көмекші заттар
г
- грамм
МЕМСТ
- мемлекеттік стандарт
ГХ
- газды хроматография
ДӨ
- дәрілі өсімдік
ДӨШ
- дәрілік өсімді шикізат
ДҚ
- дәрілік қалып
ЕФ
- еуропалық фармакопея
ЖШС
- жауапкершілігі шектеулі серіктестігі
КазҰМУ
- Қазақ Ұлттық медицина университеті
ҚР
- Қазақстан Республикасы
ҚОМ
- қаптау, орау, маркілеу
Л
- литр
м
- метр
Мин
- минут
мкг
- микрограмм
мкл
- микролитр
мл
- миллилитр
мм
- миллиметр
МФ
- Мемлекеттік фармакопея
НҚ
- нормативті құжат
ОСТ
- салалық стандарт
ПЭГ
- полиэтиленгликоль
ТП
- технологиялық процесс
т.б
- тағы басқа
т
- температура
ТҮ
- технологиялық үрдіс
УАНҚ
- уақытша аналитиалық нормативті құжат
КІРІСПЕ
Дипломдық жоба ПЛП Жанафарм ЖШС өндірісінде дәрілік өсімдік шикізаттарынан көмірқышқылды экстракциялау әдісі бойынша алынған көмірқышқылды экстракт негізінде тынысалу жолдары ауруларына қарсы әсерлері бар дәрілік құралдар - таблеткалардың өндірісін ұйымдастыру.
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстанның фармацевтикалық саласы енді құрылып келеді. Ішкі нарықтың шектеулігінен өндірістер сыртқы сатылымға бағытталған. Бүгінде Қазақстанда тіркелген 79 фармөнімдерді өндірушілер жұмыс жасайды. Оларың ішінде 7 ірі зауыттар толық айналымды және GMP сертефикаттарын алған кәсіпорындар.
* Қазақстанның фармацевтикалық нарығының бәсекелестігін жоғарлату.
* Отандық дәрілік препараттардың сұранысын жоғарылату.
* Қазақстандық фармацевтикалық өндіріс кәсіпорындарына GMP стандарттарын енгізу басты өзектілігі болып табылады.
* GMP стандарттарын енгізу Қазақстанның фармацевтикалық нарығын жоғарылатады және ЕАЭО аумағындағы мемлекеттерге экспорттауға мүмкіндік береді.
Жұмыстың мақсаты: "ПЛП Жанафарм" ЖШС өндірісде батпақты Иір тамырсабақтары мен Қырмызыгүл гүлдерінің көмірқышқылды экстрактары негізінде алынған таблеткалар өндірісін GMP стандарттарының талаптарына тсай ұйымдастыру.
Зерттеу міндеттері:
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған таблекткалар бойынша Қазақстандық фармацевтикалық нарығына маркетингтік талдау жаусау.
oo GMP стандартының талаптары бойыша өндіріс орнын ұйымдастыру;
oo Таблеткалардың технологиялық және аппаратуралық сызбасын жасау;
oo Өдірістік аумақтың және өндіріс үрдісіндегі адамдар мен материалдар ағымының сызбасы
oo Технологиялық есептеулер жүргізу;
oo Техника-эконмикалық негіздеу;
oo Зерттелген ғылыми жұмыстың нәтижесін өндіріс орнына ұсыну.
Ғылыми жаңалығы
Алғаш рет өндіріс орнына GMP стандартының талаптарына сай жоба ұсынылды;
Дайын өнім шығаруға НТҚ регламент таблеткалардың өндірісіне тәжірибелік- өндірістік жасалынады.
Жұмыстың практикалық мәні
ЭКСКАИР таблетканың Уақытша аналитикалық нормативтік құжаттардың жобалары Б. А. Атчабаров атындағы ғылыми клиника - диагностикалық лабораториясында клиникаға дейінгі зерттеулер жүргізіледі.
ЭКСКАИР таблетканың өндірісіне тәжірибелік - өндірістік регламенттер жасалады.
Дипломды қорғауға ұсынылатын мәселелер:
- дәрілік қырмызы гүл гүлдері көмірқышқылды экстракттары негізінде алынған таблеткалардың өндірісін GMP талаптарына сай ұйымдастыру;
Жұмыстың апробациясы. Диплом тақырыбы бойынша орындалған зерттеулердің негізгі нәтижелері Дни науки - 2015 атты конференцияда (27 наурыз - 5 сәуір 2015 жыл) баяндалады.
Жариялымдар. Дипломдық жобаның негізгі нәтижелері 2 ғылыми еңбекте, яғни мақалада жарияланады.
Дипломдық жобанының көлемі мен құрылымы. Дипломдық жоба кіріспеден, әдебиеттерге шолудан, зерттеу материалдары мен әдістерінен, эксперименттік зерттеулердің 4 бөлімінен, қорытындылардан, тұжырымнан, әдебиеттер тізімі мен тіркемелерден тұрады. Дипломдық жоба 70 бет мәтінде, компьютерде орындалған, 10 кесте және 4 сурет бар. Әдебиеттер тізімі 50 отандық және шетелдік авторлардың ғылыми еңбектерін құрайды.
1 АНАЛИТИКАЛЫҚ ШОЛУ
1.1 Қазақстан Республикасында фармацевтика өндірісінің GMP стандарттарының талаптарына сәйкес негізгі даму бағыттары
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы халқының емдік дәрі-дәрмектерге қажеттілігі толығымен қанағаттандырылып отыр, бірақ отандық емдік дәрі-дәрмектерді өндірудің үлесі жалпы қажеттілігінің 15% құрайды. Орын алып отырған жағдай Қазақстан Республикасының үкіметін, сонымен қатар фармацевтикалық өнім өндірушілерді де алаңдатпай қоймайды, себебі емдік дәрі-дәрмектер кез келген мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігі болып табылады. Осы жағдайды шешу үшін шаралар қабылданған.
Бірінші қадам фармацевтика және медициналық өндірісті дамытудың Мемлекеттік Бағдарламасы қабылдануы, мұндағы үлкен рөл дайын дәрі-дәрмектік формаларға бағытталған, қазіргі уақытта бұлардың емдік дәрі-дәрмек нарығындағы үлесі 90% астам. Бұдан басқа мемлекет фармацевтикалық саланы дамыту үшін басқа да заң және нормативті актілердің салалары қабылданған, соның салдарынан қазіргі уақытта отандық өндірушілердің өнімінің өсу үлесі 15% дейін жетті.
Қажетті нәтижеге жету үшін келесі шаралар комплексін орындау керек, соның ішінде келесі ғылыми-зерттеулерді: сыртқы және ішкі бәсекелестердің емдік, формалық дәрі-дәрмектер нарығын маркетингті зерттеу, тауарлардың өндіру, сапасы және бәсекеге лайықтылығын зерттеу.
Адамдардың орташа өмір сүру ұзақтығын және халықтың көбеюі емдік дәрі-дәрмектердің, соның ішінде қартаюшы халықтың емделуіне және алдын алуына сұранысын арттыруда. Осының салдарынан емдік дәрі-дәрмектердің, соның ішінде жергілікті қолдану үшін емдік дәрі-дәрмектердің тұрақты өсуі.
Рационалды дәрі-дәрмектік формадағы бастырмалы әсер ететін препараттардың арасында зақымдалған ұлпаға көп факторлы әсер ететіндерді жүзеге асыруға болады, олар жұмсақ дәрі-дәрмекті форма, оған жақпа майлар, пасталар, кремдер, гельдер, линименттер жатады (1-диаграмма).
Қазақстан Республикасында сыртқа қолдану үшін дәрі-дәрмектер препараттарының қазіргі номенклатурасы жеткілікті түрде кең, оны екі үлкен топқа бөлуге болады: құрамында белсенді фармацевтикалық қоспалары ретінде синтетикалық дәрілік заттары бар емдік дәрі-дәрмектер және әрекет етуші заттары өсімдік текті дәрі-дәрмектер.
GMP ережелері өндірістің барлық қырларына қатысты, соның ішінде:
# берілген өндірістік үрдіс;
# валидациядан өткен (сенімділігі тексерілген) ең маңызды технологиялық үрдістер;
# белгіленген талаптарға сәйкес келетін өндірістік және қойма жайлары мен көлік құралдары;
# білікті және кәсіби дайындығы бар өндірістік қызметкерлер құрамы мен сапаны қадағалаумен айналысатын қызметкерлер;
# сайма-сай зертханалық қызметтер;
# бекітілген жазбаша іс тәртіптер мен нұсқаулар;
# белгіленген іс тәртіптердің барлық кезеңдерінің орындалуын тіркейтін формулярлар;
# препараттар партиясына ілесетін хаттамалардың және дайын өнімді таратуды есепке алу журналдарының көмегімен өнім өндірісін толығымен қадағалау мүмкіндігі;
# және препараттарды қайтару және шағымдарды қарастыру жүйесі.
1.2 Дәрілік өсімдік шикізаттарынан алынған дәрілік заттар өндірісіндегі сапаны қамтамасыз ету жүйесі және GMP талаптары
Өсімдік дәрілік заттары өндірісінің кезеңдерінде туындайтын қауіпті факторлардың ішінде келесілерді атауға облады: өнімді алу, ыдыстарға бөлу, сынаманы алу, карантинге қою, мәртебесін беру, сақтау, өндірісте қолдану үшін тапсыру, өндіріске енгізу, өндіріс кезеңдері (араластыру, түйіршіктеу, таблеткалау, орау және т.б.), белгілеу, нұсқауларын салу, қоймаға тапсыру, қызметкерлердің қозғалыс жолдары, мүмкін контаминацияның тоғысу мүмкіндігі. Қазіргі уақытта өндіріс жағдайында өсімдік шикізаттарынан алынатын препараттарды (фитопрепараттарды) төрт топқа бөлуге болады:
1. Жиынтық (нативті) немесе галенді препараттар (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде - 40%)
2. Жиынтық, мейлінше тазартылған немесе жаңа галенді препараттар (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде -15%)
3. Өсімдіктерден бөлінетін жеке заттегілерден алынатын препараттар (алкалоидтар, гликозидтер, кумариндер және т.б.) (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде -25%)
4. Кешенді (аралас) препараттар (құрамына өсімдіктерден алынған дәрілік заттегілермен бірге химиялық, химиялық-фармацевтикалық субстанциялар, дәрумендер, гормондар енеді) (номенклатурасы бойынша өндірістің жалпы көлемінде -20%)
Жиынтық (нативті) немесе галенді препараттар
Бұл топтың препараттары жалпы номенклатураның шамамен 40% құрайды. Оларға тұнбалар, сұйық, қою және құрғақ сығындыларды, өсімдіктердің шырындарын, ұнтақталған өсімдіктердің жинақ-қоспаларын жатқызады. Бұл препараттар құрамына дәрілік (биологиялық белсенді), сонымен қатар түрлі ілестірмелердің топтары, кейде балласт заттегілері енеді. Препараттардың бұл тобы олардың қолданысында көп уақыттан бері тәжірибе жинақталғанына, бірқатар кемшіліктерінің болуына қарамастан, өз маңызын осы күні де жоғалтпаған.
Жиынтық, мейлінше тазартылған немесе жаңа галенді препараттар.
Бұл топтарға мүмкіндігінше балластты ғана емес, ілестірме заттарынан да босатылған әрекетті заттегілердің қоспаларын жатқызады. Олар басым бөлігінде жеке әрекетті заттардың нативті кешенін құрайды. Препараттардың бұл тобы фитопрепараттардың жалпы номенклатурасынан шамамен 15% құрайды.
Жаңа галенді препаттар сығындылар технологиясын оларды балласт заттегілерінен босату жолымен жетілдіру үрдісінде он тоғызыншы ғасырдың екінші жартысында Германияда ойластырылған. Бірінші алынған препарат дигипурит болды, оның құрамына қанқызыл оймақгүл жапырақтарынан алынатын жүрек глизкозидтері енді.
Өсімдіктерден бөлінетін жеке заттардан дайындалатын препараттар.
Бұл препараттар фитопрепараттардың жалпы номенклатурасының шамамен 25% құрайды. Оларды пероральды және инъекциялар түрінде қолданады.
Препараттардың өндірісі көп кезеңді технологиялық үрдіске негізделген, оның қатарында ББҚ (биологиялық белсенді қоспалар) ажырату мен тазартудың алуан түрлі физикалық-химиялық әдістері бар.
Кешенді (аралас) препараттар.
Бұл топтың құрамына өсімдік және басқа да дәрілік заттегілері енетін препараттары (мысалы, аллахол, валокордин, бекарбон) препараттардың жалпы номенклатурасының шамамен 20% құрайды.
Дәрілік препараттарды дайындау үшін қолданылатын өсімдік шикізатының әрбір түрі нормативтік құжаттамалардағы талаптарға сәйкес келуі тиіс, ал дәрілік заттардың осы шикізаттан өндірісі алынатын өнімнің сапасы бойынша барлық талаптарға жауап беруі керек.
Осыған орай, Медициналық тағайындалған дәрілік өнімдерді тіркеу жөніндегі техникалық талаптарды үйлестірудің Халықаралық конференциясы (ICH) сапаны қамтамасыз ету жүйесі бойынша әдістемелік ұсыныстарды әзірлеген:
:: ICH-Q8 Фармацевтикалық өнімдерді дайындау
:: ICH-Q9 Қатерлерді бақылауға алу
:: ICH-Q10 Сапа жүйесі
Дәрілік заттың сапасын қамтамасыз ету - бұл жеке немесе бірлесе отырып өнімнің сапасына ықпалын тигізетін барлық факторларды қамтитын ауқымды ұғым.
Сапаны болдыру мақсатымен басқару амалдары 4 эволюциялық кезеңнен өткенін атап өту керек, олар: өнімнің сапасын шығуында қадағалау, үрдіс параметрлерін қадағалау арқылы сапаны қамтамасыз ету, сапа құнын ұтымды ету, сапаны кешенді басқаруға алу, сапа негізінде басқару.
Ғылыми зерттеулерге және өмірлік айналымының әр кезеңінде қатерлердің талдауларына препараттың қауіпсіздігін және тиімділігіне кепіл беруге арналған сапаның жүйесін түзу сапасына, өнімнің барлық өмірлік айналымдарында жақсартуға әсер етеді.
Өнімнің өмірлік айналымы жаңа және қолданыстағы дәрілік заттарға арналған қызметтің келесі түрлерін құрайды:
:: жаңа молекуланы іздеу және нысананы таңдау бойынша іргелі зерттеулер;
:: Фармацевтикалық талдамалар;
:: Тәжірибелі-өндірістік тексеру мен технологияны тасу;
:: Өндірістік (сериялық) өндіріс;
:: Препаратты сату және қолдану;
:: Өнім өндірісін тоқтату.
GMP ережелері өндірістің барлық салаларына қатысты, соның ішінде келесілерге де:
берілген өндірістік үрдіс;
валидациядан өткен (сенімділігі тексерілген) ең маңызды технологиялық үрдістер;
белгіленген талаптарға сәйкес келетін өндірістік және қойма жайлары мен көлік құралдары;
білікті және кәсіби дайындығы бар өндірістік қызметкерлер құрамы мен сапаны қадағалаумен айналысатын қызметкерлер;
сайма-сай зертханалық қызметтер;бекітілген жазбаша іс тәртіптер мен нұсқаулар;
белгіленген іс тәртіптердің барлық кезеңдерінің орындалуын тіркейтін формулярлар;
препараттар партиясына ілесетін хаттамалардың және дайын өнімді таратуды есепке алу журналдарының көмегімен өнім өндірісін толығымен қадағалау мүмкіндігі;
және препараттарды қайтару және шағымдарды қарастыру жүйесі.
GMP басшылыққа алып отырған қағидасы сапаның тек өнімнің дайын күйіндегі тексерілуінде ғана емес, өнімнің шығарылу үрдісіне де салынуында. Сондықтан препараттың тек сапа стандарттарына (мекеменің фармакопея бабына) ғана сай келіп қоймай, оның шығарылудың іске асырылып отырғанында әрдайым сол бір әрекеттер тәртібіне, сол бір шаттарына сәйкес өндірілгеніне де кепілдіктер тудырылады. Нақты үрдісті қадағалаудың амалдары аз емес, соның ішінде:
- өндірістік базаны және оның жүйелерін қадағалау;
- бастапқы материалдардың сапасын қадағалау;
- өнім сапасын барлық кезеңдерінде қадағалау, препаратты тестілеу сапасын қадағалау;
- сайма-сай зат белгілерін қою және бөлектеу арқылы технологиялық материалдардың ұқсастығын қадағалау;
- технологиялық материалдардың және өнімнің сапасын қоймада сайма-сай сақтау және т.б. арқылы қадағалау.
Осындай барлық әрекеттер хаттамалар, СОП, жұмыс нұсқаулары, талдамалар әдістемелері мен өнімді шығарудың және оны қадағалаудың тұтас үрдісі бойында орындалатын барлық міндеттемелері сипатталған технологиялық регламенттер түрінде белгіленген нысандалған және мақұлданған іс тәртіптеріне сәйкес келуі тиіс.
Өсімдік дәрілік заттары өндірісінің технологиялық үрдісі дегенде, біз өсімдік шикізатынан дәрілік заттарды немесе оның негізіндегі препараттарды қажеттігіне қарай дәрумендерді және минералдық заттегілерді қосумен дәрілік заттарды өндіруді түсінеміз. Жеке технологиялық операциялар анық белгіленген әдістемелермен, тиесілі сапасындағы өнімді алу мақсатымен GMP қағидаларды ұстанумен өткізіліп, өндіріске берілген лицензияның және тіркеу құжаттамаларының талаптарына сәйкес келуі керек.
Жалпы талаптар:
:: технологиялық үрдіс құзырлы тұлғалармен іске асырылып, қадағалауға алынуы тиіс;
:: материалдармен және өнімдермен жүргізілетін барлық әрекеттер әдістемелерге сәйкес, хаттаманы түзумен іске асырылуы тиіс;
:: бастапқы және орау материалдары тапсырыспен сәйкестігін анықтау үшін қадағалауға алынады;
:: ыдыс тазартылып, белгіленуі тиіс;
:: бүлінген материал хаттаманы түзумен, сапаны қадағалау бөліміне хабарлаумен тергеледі;
:: материал мен дайын өнім өндірісті алған соң, немесе аяқтаған соң карантинге салынуы тиіс;
:: егер аралық және өлшеніп, бумаға оралған өнім сатып алынатын болса, онымен жұмыс бастапқы шикізатпен жүргізген тәртіпке ұқсайды;
:: барлық бастапқы заттегілер, орау материалдары мен өнімдер сәйкес шарттарында белгілі тәртіпте, серияларымен бөліп сақтау;
:: қоймадағы қорды айналдыру FIFO қағидаларына сәйкес болуы тиіс;
:: шығуларды тексеру және бастапқы шикізаттың санымен салғастыру;
:: түрлі өнімдермен жұмыс бір уақытта немесе кезегімен бір орын-жайда атқарылмауы тиіс (алмастыру, контаминацияны тоғыстыру);
:: материалдарды және контаминацияны қорғау;
:: шаңтүзуші материалдармен жұмыс әсіресе сақтық шараларымен тиіс;
:: барлық материалдарды, сыйымдылықтарды және бөлмелерді белгілеу;
:: өнімді тасымалдау үшін қолданылатын көлікпен тасымалдайтын құбыр жолдарын және жабдықтарды қадағалау;
:: ауытқулар өндірістік құрылымдық бөлімнің жауапты қызметкерімен және сапаны қадағалау бөлімімен тергеледі;
:: өндірістік орын-жайларға рұқсат осыған уәкілетті қызметкерлер құрамына ғана берілуі тиіс;
:: дәрілік аттардан басқа өнімнің өндірісіне жол бермеу.
Осы күннің өзінде АҚШ нарығының ЕС - FDA, ЕМА, сонымен қатар PICS секілді көшбасшыларының реттеу органадары сапасын дәріліз препарттар өндірушісіне сеніп тапсырып, тіркеу құжаттамаларына өзгертулерді ресми енгізу қажеттілігін азайтуды жариялауда. Нәтижесінде, өндруші өнім туралы білімдері мен оны түсінуінее онымен байланысты үрдістерге қарай өздігінен өзгерістерді енгізу алатын болады. Соңғылары сапа жүйесінің жетілуіне және тиімділігіне тікелей байланысты (ICH Q10). Өндірушідегі сапаның фармацевтикалық жүйесіндегі тиімділік дәрежесі қадағалау GMP-инспекцияларының жиілігі мен тереңдігін жоспарлағанда реттеу органымен ескеріледі деп жоспарлануда.
Өнім сапасына мониторинг жасау барлық белгіленген талаптарға сәйкестігін құптау үшін, өндірістің, бақылаудың, шығарудың және сақтаудың сәйкес кезеңдерінде тұрақты түрде қадағалауды іске асыруды көздейді. Бұл жағдайда тікелей қадағалаудың нәтижелері сенімділікті неғұрлым кем дәрежеде тудырса, соғұрлым ондай өнім сапасына әсер ететін үрдістердің де мониторингі сенімді болады.
Үрдістер мониторингін және дәрілік заттар сапасын қолдау үрдістің жоспарлы ревалидациясы және жоспарлы жабдықтың жоспарлы ревалидациясы секілді ұғымдардан бас тартуға мүмкіндік береді. Ондай көзқарас мониторинг нәтижелерімен қадағалау нысаны тұрақтылықты көрсетсе, бұл қайта өндіруге құптау болып табылады. Себебі, мониторингте жинақталған деректер бір-екі (ре)валидациялық серияларға қарағанда әлдеқайда сенімді. Сонымен қатар, жинақталдған деректер сапаны спецификалық қадағалаудың шектеріне негіздеме беріп, үрдісті және препарат сапасының параметрлерін түсінуді жақсартуға, және оның салдары ретінде қадағалаудың әлдебір нүктелерінен бас тартып, қабылдау қадағалауын сынауды өткізудің орнына, шынайы уақытта серияның шығарылымына қолдау көрсетуге мүмкіндік береді.
Дәрілік препараттардың, соның ішінде оның құрамдастарының өндірісі мен қолданысы әрқашан қайсыбір қатерді салдары ретінде қарастырып отыруды талап етеді. Бүгінгі күні фармацевтикалық өнеркәсіпте сапа қатерлерін басқаруға алуды қолданудың мысалдары бар, алайда олар жеткілікті дәрежеде шектеулі және қатерлерді басқаруға алу ісінің ұсынуға қабілетті қолданысының толық аясына көрсете алмайды.
ICH Q 9 құжаты сапа қатерлерін басқаруды сапаның ұтымды жүйесінің өзімен байланыстыруда.
Дәрілік заттар сапасының қатерлерін басқарудың екі негіз қалаушы қағидасы бар, олар:
:: сапа қатерін бағалау ғылыми білімдерге негізделіп, ақыр соңында науқасты қорғаумен байланысты болуы тиіс;
:: шығындалған күштің, нысандандырылған көзқарастарды және сапа қатерлерін басқару үрдісін құжаттаудың деңгейі қатер көлеміне сайма-сай болуы керек.
Фармацевтикалық өнеркәсіпте өндірістік үрдістер сыни көзқарастан бағаланып, GMP анықтамалары негізінде сенімділігіне тексеріледі. Ал оларда құрылымдық көзқарас пен қорытындыны құжаттау болмайтыны рас.
Қатерлерді басқару үшін, дәрілік заттардың өндірісі барысында өнім сапасына қатысты келесі аспаптарды қолдануға ұсыныс бар:
:: қатерлерді басқаруда элементар әдістемелер (желілік сызбалар, қадағалау карталары және т.б.);
:: Болдырмаудың сипатын және салдарын талдау (FMEA);
:: Болдырмаудың сипатын, салдарын және сыншылдығын талдау (FMECA);
:: Қателер шежіресін талдау (FTA);
:: Қауіпті талдау жән сыни қадағалау нүктелері (ХАССП);
:: Қауіпті және пайдалануға жарамдылығын зерттеу (HAZOP);
:: Қауіпті алдын ала талдау (PHA);
:: Қатерлерді саралау және іріктеу;
:: Қолдаушы статисткалық аспаптар.
Егер қатер санды мәнімен берілсе, онда ықтималдардың санды шкаласын қолданады. Қатерді санмен бағалауда шамадағы баға қатерлердің қайнар көздерінің жинағымен сипатталатын алдын ала берілген жағдайлардың спецификалық салдарларының мүмкіндігін көрсетеді. Осылайша қатерді санды бағалау тек бір дара салдары үшін пайдалы.
Қатер жоғары, орташа немесе төмен секілді санды (ішінара санды) анықтауыштарды қолданумен мәнін табады, олар мейлінше мұқият және толық түсіндірілуі керек.
Басқарудың бірқатар аспаптары ауырлық пен ықтималдылық дәрежелерінің көптігін қатерді салыстырудың бірыңғай бағасына біріктіру үшін қатерлі салыстырмалы өлшеуді қлданады.
Қатерлерді талдау жүйесі келесі негізгі ережелерді ескерумен түзіледі:
1. Әлеуетті қауіпті факторлардың талдауын жүргізу - дәрілік препараттардың шикізат пен материалды алудан бастап, оларды таратуға рұқсатты алуға дейінгі өндірісімен байланысты қауіпті факторларды анықтау.
2. Сыни қадағалау нүктелерін (СҚН) анықтау - қауіпті факторды жою немесе оны қолданымды дәрежеге дейін төмендету үшін қадағалауға жататын нүктелерді, іс тәртіптерін немесе өндірістік кезеңдерді анықтау.
3. Сыни параметрлерін шамаларын анықтау - СҚН қадағалауда тұрғанына кепіл бере алатын сыни шектерін белгілеу.
4. СҚН қадағалауын мониторингке салу жүйесі түзу - СҚН алдын ала жоспарланған тестілер немесе бақылаулар көмегімен тексеру.
5. Кемшіліктерді жою шаралары. Түзету әрекеттерін бағдарламасын түзу.
6. Қауіпті факторларды бағалау жүйесінің тиімділігін құптау үшін, оны тексеру (валидациясы)дің іс тәртіптерін орнату.
7. СҚН байланысты барлық іс тәртіптердің және жазулардың есебін жүргізу.
8. Сыни қадағалау нүктесі. Сыни қадағалау нүктесін анықтау - маңызды әрекеттердің бірі, оның нәтижесінде қауптің туындау қатерін қадағалау, болдырмау, жою немесе қолданымды деңгейге дейін төмендету орындала алады.
1.3 Фармацевтикалық өндірісте көмірқышқылды экстракцияның қолданылуы
Фармацевтика саласында өсімдік шикізатынан биологиялық активті заттарды алу технологиясы органикалық еріткіштермен сығындылау негізделген. Мұндай әдіс арқылы алынған сығынды хош иісті ұшқыш заттарының мөлшері мен табиғи байланыстың бұзылуына әкеледі. Көмірқышқыл оксиді көмегімен сірінділеу технологиясын қолдану өсімдік шикізат құрамындағы хош иісті комплекс пен жоғары концентрацияда (тазалығы 98-99 % аралығы) максималды алуға мүмкіндік береді [5, 6].
Қазіргі таңдағы фитотехнологияда ароматты және биологиялық белсенді заттарға бай дәрілік өсімдік шикізатты алуда қолданылатын келесі үрдістер бар: престеу, гидролизге және автолизге ұшырату, су буымен айдау және т.б. Нарықтық қатынастардың даму нәтижесінде өңдеу өнеркәсіп орындарында жоғары сапалы және экологиялық таза қалдықсыз технологиясын қолдана отырып, бәсекелесе алатын өнімдер дайындау - өндірістердің негігзі талабы. Осыған байланысты қазіргі таңда дәрілік өсімдік шикізаттарынан биологиялық белсенді заттарды бөліп алудың экстракционды әдісі кеңінен қолданылады. Эктрагирлеу әдістері, мысалы ретінде перколяцияны алсақ, өз шегіне жетті деп есептесе болады. Перколяция әдісі экстракциялау үрдісінің жылдамдығын қысқарта алмайды және сәйкесінше өнім шығысын жоғарлата алмағандықтан, бұл әдістің болашақта пайдаланудан шығуы мәлім. Сондықтан, соңғы кездері кеңінен қолданысқа ие болған әдіс-сұйылған және сұйытылған газдармен экстракциялау. Термолабильді дәрілік өсімдік шикізаттарды инертті газдармен өңдеу жоғары сапалы өнім алу мүмкі ндігін қамтамасыз етеді. Берілген әдісте дәрілік өсімдік шикізаттарды өңдеуде қарқынды жаңа енгізілім болып табылады.
Отандық және шетелдік ғалымдардың жүргізген талдау жұмыстары бойынша көмірқышқыл газымен дәрілік өсімдік шикізатты және жануар тегінің шикізатын әр түрлі фазалық түрде өңдеуде қолдану аясы кең екенін дәлелдейді. Көмірқышқыл газдың газ фазасын қолданғанда шикізаттың кептіру, сақтау, жылу алмасу үрдістері, салқындату өндірістерінде тотықтандыру мүмкіндігін төмендетеді.
Берілген шарттарда (жылу әсерісіз, сұйылған және сұйытылған газбен экстракция жүргізуде) дәрілік өсімдік шикізаттардан бағалы компоненттер алу аймағында басымдылық Б.С. Алаевқа жатады. Б.С. Алаевтың ғылыми-тәжірибелік жұмыстарын жалғастырғандар А.В. Пехов, Г.И.Касьянов, Е.П. Кошев, В.А. Карамзин, А.С. Гинбург, С.М. Гребенюк, Н.Н. Липатов, Б.И. Леончик, Б.Н. Стабников, О.И. Квасенков және т.б., және де шетелдік мамандар Г. Бруннер, Р. Регомонти, В. Шульц. Болашағы жарқын инертті газдардың ішінде фармацевтикалық өндірісте кеңінен қолданып жүрген газ - көмірқышқыл газы болып табылады. Оның артықшылықтары токсикалық заттарға жатпайды, өнімнен толық бөлініп шығуы мен қауіпсіз болады. Сонымен қатар, еріткіштің температурасын өзгерте отырып, экстрактцияда қажетті фракцияның алуын мүмкін етеді [7].
Көмірқышқыл 73,8 102-нан (критикалық қысым) 5,18 102 кПа (үштік нүкте) және сәйкес +31,05-тан -60 °С температураларда сұйық күйде болады.
Көмірқышқыл экстракт алудың ең басты ерекшелігі, үрдістің аппаратта орнаған қысымы атмосфералық қысымнан жоғары болуы және температура 30 °С аспайтын режимде жүргізілуі (болуы). Сондықтан, көмірқышқыл газдың дәрілік өсімдік шикізатынан қажетті қосылыстарды таңдамалы ерекшелігімен сірінділеу қасиетін ескере отырсақ, көмірқышқыл газдың қасиетіне тікелей сүйенеміз. Экстракцияны төмен температурада жүргізуде, (егер де шикізаттың қажетті ББЗ комплексін сірінділеуге арналған температуралық режим болмаса) көмірқышқыл газының температурасын көтерсе экстракция үрдісінде экстрактивті заттар мөлшері аз алынады. Себебі жоғары температура мен 58-62 Мпа қысымда өтетін эктракцияда дәрілік өсімдік шикізаттан ауыр фракциялар алынуы мүмкін, яғни көп мөшерде қажетті емес қосылыстар. Зерттеулер экстрация үрдісінде биологиялық белсенді заттарға бай алынған температуралық режим 15-20 °С аралығында сәйкес еріткіштің қысымымен жүргізілгенде дәлелденді. Кейінгі температураның жоғарлауы критикалық температураға жетуі 31,1 °С, термолабильді заттардың ыдыраы әкелмесе де экстрактивті заттардың шығысын төмендетеді.
Бұл сұйытылған түрде көмірқышқылдың критикалық нүктеде сұйық фазаның агрегатты тұрақсыздығымен түсіндіріледі. яғни эктрагирленіп отырған компоненттердің изометриялық молекулярлы диффузияның көлемі төмендеуі (еріткіштің критикалық нүктедегі аймақта) [9]. Алынған көмірқышқыл экстракт алынған дәрілік өсімдік шикізатқа сәйкес келеді, экономиялық үнемді, антисептикалық қасиетке ие болады. Және де, осы қасиеттерді өнімге береды. Дәрілік өсімдік шикізатты өңдеудің әр сатысында көмірқышқыл газдың түрлі агрегатты күйде қолдана аламыз. Көмірқышқыл газының технологиялық қолдану негізіне зерттеме жасағанда, дәрілік өсімдік шикізатты өңдеу жұмысын жылдамдату, принципиалды түрде жаңа аппаратуралардың дайындауына әкеледі. Көмірқышқыл газ жасушаның табиғи метаболиті болып саналады, бактериялардың және саңырауқұлақтардың өмір сүруін қамтымайтын, оттекті жүйеден ығыстыруы лабильді компоненттердің тұрақтануын реттейді, тотықтандыру үрдісін баяулатады.
Ғылыми-тәжірибелік негіздер бойынша көмірқышқылды технологияда жұмысшы агент ретінде қолданыдатын сұйық, қатты және газ тәрізді көмріқашқыл газдың ерекше қасиетін қолдана отырып, химиялық пассивті ортада төмен температурада жүргізетін өңдеу уақытын қысқарту, энергияның төмендетуі мен өндірілетін өнімнің сапасын жақсартады. Көмірқышқыл газдың технологиялық қасиеттерін басқару үшін оның физикалық және химиялық ерекшеліктерін ескеу керек. Көмірқышқыл газдың қасиетін басқаруда сұйытылған күйде (20 °С температурада) оның диэлектрлік өткізгіштік шамасы 2,4 тең болады. Қазіргі таңда диэлектрлік тұрақтылық өзара молекулааралық заттардың күш әсері туралы мәлім. Молекула арасында жүретін әр түрлі заттардың әсерінің күш шамасы жоғары болған сайын, заттар одан әрі жақсы араласады. Көмірқышқыл газдың диэлектрлік тұрақтылық шамасы тұрақты полярлы емес және әлсіз полярлы заттар мәні жақын. Яғни, эфирлі және майлы майларда, майда еритін витаминдер (A, D, K), линоленді қышқылында және т.б. жақсы ерітеді. Экстракция және айдауда 30 °С температурадан аспайтын еріткішпен экстрагирлегенде шикізаттан биологиялық белсенді компоненттердің түрде, эфирлі майлар мен хош иісін сақтап қалады. Эфирлі майлардың қажетті фракциясын сірінділеу қасиеті көмірқышқыл газының ерекшелігі болады [10,11].
Дәрілік өсімдік шикізаттардан көмірқышқыл газбен экстракциялауда биологиялық белсенді заттарды алу жұмсақ режимді, жұмысы аз және дәрілік өсімдік шикізатты өңдеуде тез технология - экологиялық таза жоғары сапалы экстракт алудың алдынғы шарттары. Қазіргі таңдағы жасалған негіздеме бойынша бағалы компоненттерді дәрілік өсімдік шикізаттардан сірінділеуде селективті, кең ассортиментті үрдістің сипаттамасы беріледі. Осыған орай зерттеулерде және өндірістік өнеркәсіптерде тәжірибелік-өндірістік теориялық база дайындалады.
Өсімдік шикізатында көлем орнын кеңістіктегі қатты фаза алып отырады, ал бағалы химиялық компоненттердің құрылымы әртүрлі физико-химиялық көрсеткіштерге ие. Сондықтан, зерттеу нысанының бір бөлігі қатты фазаның құрылымын есепке ала отырып, экстракцияның теория жүзінде сипаттауға болады.
Өнеркәсіпте жоғары сапалы көмірқышқыл газды экстрактардың өндірісінің мағынасы шикізатты сірінділеуге дайындау болады. Жұмыста көрсетілгендей, экстрактивті заттардың шығысы ең көп бөлінуі, келесі шикізатты дайындаудағы әдіске тікелей байланысты: 0.2-0.3 мм диаметрге дейінгі ұнтақтау [12].
Экстракция кезінде ұнтақтау үрдісіне мән беру қажет, себебі ұнтақтау экстракцияның нәтижесіне әсер етеді. Осымен бірге, ерітінді - шикізат салмақтық арақатынасын сипаттайтын өлшемнің ауытқуына зерттеулер жүргізілді.
Тәжірибеден алынған нәтижелерге сәйкес ерітіндінің көлемі шикізатта қалған экстракті заттарға әсері айтарлықтай емес, мысалы шікізатты ұнтақтау, бірақ бұл фактордың оң әсері бар. Ерітінді-шикізат оптималды қатынасынының дәрілік-өсімдік шикізаттарының әрқайсысына әртүрлі болуы экстракцияға дайындалған материалдың ішкі құрылысының әртүрі болуымен және экстрактивті заттардың құрамының айырмашылығымен түсіндіріледі.
Көмірқышқылымен көмегімен алынған экстрактілер биотехнологияның көптеген қолдану аумақтарында сұранысқа ие. Мысалы, жұмыста көмірқышқыл экстактарының натуралды ароматизатор ретінде қолданылуының заманауи жай-күйі мен келешекте қолдануы көрсетілген [13, 14].
Қазіргі уақытта фармацевтика өнеркәсібінде функцианалды өнімдерді өндіруге деген бет-бұрыс байқалуда. Аталған бағытта қорытындысында әртүрлі азық-түлік өнімдеріне өсімдік шикізатынан алынған экстрактілерін қосыға бағытталған зерттеулер жүргізілуде. Авторлармен экстактілерлдің химиялық құрамымен және оның биологиялық құндылығын анық үшін зерттеулер жүргізілген. Нәтижесінде ароматикалық қатардағы экстрагентті, эфирмайлы және өсімдік шикізатына экстрагент таңдауда келесі талаптарды басшылыққа алу қажеттігі анықталды [15].
Көмірқышқылды экстрактардың бірегейлігі басқа ұқсас, химиялық жолмен алынған заттарға жақын ароматизаторлардан және заттай емес спиртті және майлы экстрактілерден басым болуында болып табылады. Оның себебі, мысалы шикізаттан эфирлі майларды буды айдау жолымен алуы кезінде жоғарғы температуралардың әсерінен өнімде алғашқы шикізаттың дәмі болмайды, тек иісімен ажыратылады және құрамында биологиялық пайдалы ингредиенттер болмайды. Осыған орай, аталған экстрактар заттай өнімдерді толық алмастыра алмайды және негізінен тек ароматизатор қызметін атқарады. Ұшқыш ерітінділерінен алынған экстрактар (Этил спирті, ацетон және т.б.) қара түсті және консистенциясы тығыз болып келеді, құрамында эксрагент болуы мүмкін. Сондықтан сапасы төмен болып келеді [16].
Жұмыс кезінде өсімдік шикізатынан алынған көмірқышқыл экстрактардың биологиялық құндылығын жорамалдау мен жобалауды құрайтын биотехнологияның заманауи бағыты анықталған. Көмірқыщқыл экстрактарының әртүрлі бальзамдар мен эликсирлерді алуға жол беретін аса тиімділігі бар [16]. Олардың биологиялық және тағамдық құндылығы алдын ала анықталмайды, себебі экстрактарға және олардың бактерицидтік, химиялық құрамына талдауға қажетті ықылас бөлінбейді. Зерттеулер нәтижесінде көмірқышқыл экстрактарын кез-келген өнімге қосу, оған бактерицидті әсер береді, яғни сақтау мерзімін ұзартатындығы жөнінде қорытынды жасалды [17].
Көмірқышқылды экстрактау процестерінде қолданылатын шырғанақ, түймедақ, батпақты иір, итмұрын сияқты өсімдік шикізаттары қатарында, амаранта шикізатын қолдану кең таралған. Жұмыс барысында батпақты Иір тамырсабақтарының көмірқыщқыл экстрактысы құрамында оның түріне қарай әртүрлі биологиялық заттардың көп екендігі анықталды. Аталған өсімдік шикізаты келешекте экстракты алудың нақты химиялық құрамын сақтаумен жүргізілетін технологияның пайда болу мүмкіндігін тудырды [18].
Көмірқышқылды экстрактылар жоғарғы сапалы өнім болуына және оны фармацевтика, тағам және басқа да өндірістерде кең қолданыста болуына байланысты көмірқышқылының технологиясы - өсімдік шикізатын қайта өңдеудің технологиялық және де технико-экономикалық бағыттарында келешегі бар. Осыған орай, экстракциялау процесін жандандырудың негізгі бағыттары болып келесілер табылады:
Жабдықтың өнімділігін жоғарылату;
Көмірқышқыл экстрактыларын алудың жаңа технологияларын әзірлеу;
Энергияны үнемдеудің әсерін жоғарылату.
Экстракциялық үрдістерді жетілдірудің бағыттарының бірі болып алғашқы материал ретінде үлгісіз өсімдік шикізат түрлерін қолдану болуы мүмкін. Оларға сирек кездесетін және аз зерттелген түрлер жатады.Өйткені көмірқышқылды экстракциялау технологиясы қолдануда және жабдықтар жетілген соң, үрдістің міндеті құрамында алынатын компоненттердің көлемінің жоғары болатын алғашқы материалды таңдау болады. Осыған байланысты, тағамдық өнімдердің сапасын жоғарлататын және организмнің толық жақсы қорытуын қамтамасыз ететін, дәрілік өсімдік шикізаттарға қажетті назар аудару орынды болып табылады. Өсімдік шикізаттарының осы тобындағы көмірқышқылды экстрактілері ішек микрофлорасының қалпына келуіне және сауығуына ықпал етеді. Осының нәтижесінде организмдегі зат алмасу күшейіп, оны қорыту қажетті дәрежеде болады. Сонымен қатар, алғашқы шикізатының құрамынан, алынған экстрактілердің организмнен зиянды заттарды шығаруға байланысты болады [19].
Биолгиялық белсенді қоспаларды өндірумен бірге, басқа да өнеркәсіптердің әртүрлі салаларында қолдану үшін сәйкес шикізаттарды алу үшін жаңа технологиялар әзірленуде.
Алғашқы шикізатты таңдау және талдаумен қатар, аталған шикізатты қайта өңдеу әдісімен қатар, энергияны үнемдеу және қажетті деңгейде қолдану үшін әдістері дайындаудың аса маңызы бар. Осымен бірге, алғашқы шикізатты алдын-ала дайындау үшін қолданысқа қажет қосымша жабдықтарға назар аударылуы тиіс.
1.4 Таблетка өндірісі
Таблеткалар - құрамында бір дозалық бір немесе бірнеше әсер етуші заттары бар және бөлшектердің белгілі көлемінен престеп алынған қатты дәрілік қалып. Таблеткалар ішке қабылдауға арналған. Кейбір таблеткаларды бүтін күйінде жұтады, кейбіреулерін алдын ала шайнайды, басқаларын қолданар алдында суда ерітіп немесе дисперстейді немесе ауызда қалдырады, онда әсер етуші зат босап шығады.
Бөлшектер бір немесе бірнеше әсер етуші заттардан және ас қорыту жолында дәрілік қалыптың қасиетін өзгерте алатын сұйылтқыштар, байланыстырғыштар, қопсытқыштар, сырғанатқыштар, майлағыштар сияқты қсалқы заттардан және ароматты заттардан тұрады немесе қосалқы заттарсыз болады.
Таблеткалар, әдетте, бүтін дұрыс, дөңгелек цилиндрлер тәрізді болады, олардың үстіңгі және төменгі беттері жайпақ немесе дөңес, беттерінің шеттері жонылған болуы да мүмкін. Таблеткалар бетіне штрихтер, бөлу үшін сызаттар түсіріледі, жазулар және басқа белгілер салынады. Таблеткалар қабықпен қапталуы мүмкін.
Ішке абылдаға арналған таблеткаларды төмендегідей бөліп жіктеуге болады:
oo қабықсыз таблеткалар;
oo қабықпен қапталған таблеткалар;
oo көпіршіктенетін таблеткалар;
oo еритін таблеткалар;
oo дисперстелетін таблеткалар;
oo ауыз қуысында еритін таблеткалар;
oo ішке еритін таблеткалар;
oo модификацияланған-босайтын таблеткалар.
Ұзақ уақыт бойында дәрілер басым жағдайда ұнтақтар немесе тамшылар түрінде әзірленіп, қабылданған, бұл жағдай 1880 жылы Уильям Апиджон дәрілерді таблетка күйінде шығаруды игергеніне дейін жалғасады. Төрт жыл өтісімен ол дәрілерді таблеткалауға арналған машинаны құрастырады, ал 1886 жылы бір ғасырдан астам уақыт қызмет еткен UpjohnPillandGranuleCompany құрады.
Таблетка формасы түйіршіктермен, ұнтақтармен және тамшылармен салыстырғанда, мөлшерлеуді жеңілдетіп, мөлшерлеу дәлдігін арттыруға мүмкіндік береді.
Таблеткаларды алудың үш технологиялық сызбасы едәуір кең тараған: ылғалды немесе құрғақ түйіршіктерді қолданумен және тікелей сығымдау.
Бастапқы материалдарды таблеткалауға дайындау оларды ерітуді және бөліп өлшеуді көздейді. Шикізатты өлшеу аспирациясы бар сорып шығару шкафтарында іске асырылады. Бөліп өлшеген соң, шикізат дірілдек жұмыс қағидасына негізделген електен өтеді.
Араластыру
Таблеткалық қоспаны құрайтын дәрілік және көмекші заттардың жалпы массада біркелкі үйлестірілуі үшіе, оларды мұқият араластыру қажет. Құрамы бойынша біртекті таблеткалық қоспаны алу маңызды да, мейлінше күрделі технологиялық операция юолып табылады. Ұнтақтардың дисперсиялық, сусымалық, тыгыздық, ылғалдылық секілді түрлі физика-химиялық қасиеттерге ие болуына байланысты, бұл кезеңде қалақ түріндегі кезекті әрекеттегі қоспалауыштарыды қолданады, қалақтың пішіні әртүрлі бола алады, бірақ жиі қолданылатындарды бұрамдық немесе зета түріндегілер.
Түйіршіктеу
Бұл ұнтақ түріндегі материалдарды белгілі қөлемдегі түйірлерге айналдыру әдісі, ол таблеткалауға жататын қоспаның сусымалы қасиетін жақсарту және оның қат-қабаттарға ажырауын болдыртпау үшін қажет. Түйіршіктеу ылғалды және құрғақ болады.
Ылғалды түйіршіктеу сұйықтықтарды - қосалқы заттегілер ерітінділерін қолданумен байланысты.
Құрғақ түйіршіктеуде сулайтын сұйықтықтардың көмегіне жүгінбейді, немесе таблеттеуге материалды дайындаудың тек бір ғана операциялық кезеңінде ғана қолданды.
Ылғалды түйіршіктеу келесі операциялардан құрылады:
1. Ұсақтау. Бұл операцияларды әдетте домалақ диірмендерде өткізеді. Ұнтақты елек арқылы елеп өткізеді.
2. Ылғалдау. Байланыстыру заттегілері ретінде суды, спиртті, қант шырынын, желатиннің ерітіндісін және кархмалдың 5% желімін қолдану ұсынылады. Әр таблеттеуге жататын массаға арналған байланыстыру заттегілерінің қажетті мөлшерін сынау жолымен анықталады. Ол мақсатпен, жалпы түйіршіктелуі үшін, ұнтақтар белгілі дәрежеге дейін ылғалдануы тиіс. Ылғалдануының жеткілікті дәрежеге жеткенін анықтау жолы мынадай: массаның шамалы мөлшерін (0,5-1г) бас бармақ пен сұқ саусақ арасында қысады; түзілген шелпек саусақтарға жабыспауы тиіс (асыра ылғалданған) және 15-20 см биіктіктен құлағанда, үгілмеуі тиіс (ылғалдылығы жеткіліксіз). Ылғалдандыруды қалақтары S (сигма) түріндегі араластырғышта орындайды, олардың қозғалыс жылдамдығы әртүрлі: алдыңғысы - 17-24 айнмин, артқысы - 8-11 айнмин, қалақтар кері қарай айналуы да мүмкін. Қоспалауышты босату үшін, оның тұрқын аударып, массаны қалақтарының көмегімен итеріп түсіреді.
3. Үгіту (түйіршіктеудің өзі). Түйіршіктеуді алынған массаны 3-5 мм (№20, 40 және 50) үгу арқылы орындайды. Тот баспайтын құрыштан, жезден немесе қоладан әзірленген тесік електерді қолданады. Таблеткалық массаға үзілген сымдардың түсуіне жол бермеу үшін, сым терілген матадан әзірленген електерді қолдануға болмайды. Үгуді арнайы үккіш машиналардың - түйіршіктегіштердің көмегімен орындайды. Тік тесілген цилиндрге түйіршіктеуге жататын массаны үйіп салып, оның саңылаулары арқылы серіппелі қалақтармен үгеді.
2 МАРКЕТИНГТІК ТАЛДАУ
Бастапқы кезеңде www.dari.kz сайтынан дәрілік заттар реестрінде 2015 жылы ҚР тіркелген өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препараттар тізімі зерттелді. Зерттеуге барлық дәрілік қалып түрлері алынды. Нәтижесінде 127 дәрілік препарат алынды, қорытындысы абсолюттік (саны) және салыстырмалы (пайыздық) мәнде кестеде ұсынылған.
Өндіруші ел бойынша өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препараттар ассортименті құрылымы.
Өндіруші ел бойынша Отандық дәрілік препараттар өнімінің үлесі - 10% (10 препарат), шетелдік өндірушілер арасында Германия - 8 % (10 препарат), Ресей - 4 % (5 препарат), Польша - 8% (10 препарат), Түркия - 6 % (7 препарат), Украина - 3% (4 препарат), Словения - 2 % ( 3 препарат), Франция - 8 % (10 препарат), Улыбритания - 5 % ( 2 препарат), Беларусь - 2% (2 препарат), Үндістан -16 %(20 препарат), Ирландия -9 % (12 препарат), Испания - 5% (6 препарат), Италия - 2% (2 препарат), Пәкістан - 5% (6 препарат), Сингапур - 2% (2 препарат), АҚШ - 1% (1 препарат), Швейцария - 2% (2 препарат), Швеция - 9%(9 препарат). (шеңберлі диаграмма 1).
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препаратарды негізгі өндіруші ел Үндістан (16 %) болып саналады. Шетелдік өндіруші елдер ассортиментінің сараптамасы ӘД ҚР ДСМ тек 18 ел тіркелген.
Өкпе-тыныс алу жолдарының қабынуына қарсы және қақырық түсіруге арналған препараттар ассортиментінің дәрілік қалып бойынша сипаттамасы.
Сараптама дәрілік заттар ассортименті қатты және сұйық дәрілік қалыптан тұратынын көрсетті (капсулалар, таблеткалар, ерітінділер, сироп, аэрозольдар, түйіршіктер, ингаляцияға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz