«Транс Техно Сервис» ЖШС- нің ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы ақшалардың есебі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1. «ТРАНС ТЕХНО СЕРВИС» ЖШС.НІҢ ТЕХНИКО.ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептегі ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшаларының сипаттамасы ... 7
1.2 «Транс Техно Сервис» ЖШС.нің технико.экономикалық көрсеткіштері.11
1.3 «Транс Техно Сервис» ЖШС.нің есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2. «ТРАНС ТЕХНО СЕРВИС» ЖШС. НІҢ АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ ... ... 21
2.1 Ақшалар есебінің мәні, маңызы және шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшалардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.3 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қолсыз ақшалардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.4 Ақшаларды түгендеудің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
3. «ТРАНС ТЕХНО СЕРВИС» ЖШС.НЫҢ АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ АУДИТІ ... .45
3.1 Аудиттің маңызы, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
3.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы ақшалардың аудитін жүргізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
3.3 Ағымдағы және корреспонденциялық ақшалар есебінің аудитін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
ТІРКЕМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
1. «ТРАНС ТЕХНО СЕРВИС» ЖШС.НІҢ ТЕХНИКО.ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.1 ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептегі ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшаларының сипаттамасы ... 7
1.2 «Транс Техно Сервис» ЖШС.нің технико.экономикалық көрсеткіштері.11
1.3 «Транс Техно Сервис» ЖШС.нің есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2. «ТРАНС ТЕХНО СЕРВИС» ЖШС. НІҢ АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ ... ... 21
2.1 Ақшалар есебінің мәні, маңызы және шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшалардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26
2.3 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қолсыз ақшалардың есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
2.4 Ақшаларды түгендеудің әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .39
3. «ТРАНС ТЕХНО СЕРВИС» ЖШС.НЫҢ АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ АУДИТІ ... .45
3.1 Аудиттің маңызы, түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .45
3.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы ақшалардың аудитін жүргізуді ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .52
3.3 Ағымдағы және корреспонденциялық ақшалар есебінің аудитін жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
ТІРКЕМЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...73
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік есептің рольі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына, әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап, бәсекелес – субъектіні айқындауға,сондай-ақ субъектілердің қаржылық –шаруашылық қызметі туралы сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты мақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы ашылып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектінің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтайды.
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты комерциялық негізінде іске асыратын аудиторлар, аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында кәсіпорындардағы ақша қаражаттар үлкен роль атқарады.
Ақша қаражаттар шаруашылық субъектілердің айналым активтеріне кіреді. Ақша қаражаттарының нақтығын бақылау, оларды көбейтуді дұрыс пайдалану - бухгалтерлік есептің өте күрделі міндеті.
Ақша қаражаттары субъектінің кассадағы нақта ақашаларынан, банктегі есеп айырысу несесе басқа шоттарындағы ақша қаражаттарынан, шетелдік валюталардан, ақшалай құжаттардан құралады. Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау үшін әр субъектіде кассасы болуы тиіс. Ақша қаражаттарының қозғалысының міндеттеріне келесі сұрақтардың шешімі кіреді:
- кассалық операциялардың есебін ұйымдастыру;
- есеп айырысу бойынша операциялардың есебі;
- жолдағы ақшалардың есебі;
- кәсіпорынның ақша қаражаттарын қаржылық есеп беруде көрсету.
Ақша қаражаттарының аудиті келесілерден тұрады:
- ақша қаражаттарын тексерудің бағдарламасын құру
- кассалық операцияларын құру;
- ақша қаражаттарын қолдануды талдау.
Тақырыптың өзектілігі.Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында кәсіпорындардағы ақша қаражаттарының орындары үлкен роль атқарады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің бірі. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық қызметтің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады, қаржылық жағдайы ашылып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектінің меншігін сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты жинақтайды.
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты комерциялық негізінде іске асыратын аудиторлар, аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында кәсіпорындардағы ақша қаражаттар үлкен роль атқарады.
Ақша қаражаттар шаруашылық субъектілердің айналым активтеріне кіреді. Ақша қаражаттарының нақтығын бақылау, оларды көбейтуді дұрыс пайдалану - бухгалтерлік есептің өте күрделі міндеті.
Ақша қаражаттары субъектінің кассадағы нақта ақашаларынан, банктегі есеп айырысу несесе басқа шоттарындағы ақша қаражаттарынан, шетелдік валюталардан, ақшалай құжаттардан құралады. Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау үшін әр субъектіде кассасы болуы тиіс. Ақша қаражаттарының қозғалысының міндеттеріне келесі сұрақтардың шешімі кіреді:
- кассалық операциялардың есебін ұйымдастыру;
- есеп айырысу бойынша операциялардың есебі;
- жолдағы ақшалардың есебі;
- кәсіпорынның ақша қаражаттарын қаржылық есеп беруде көрсету.
Ақша қаражаттарының аудиті келесілерден тұрады:
- ақша қаражаттарын тексерудің бағдарламасын құру
- кассалық операцияларын құру;
- ақша қаражаттарын қолдануды талдау.
Тақырыптың өзектілігі.Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында кәсіпорындардағы ақша қаражаттарының орындары үлкен роль атқарады.
1. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» ҚР Заңы 28.02.2007 ж. өзгерістер мен толықтырулар
2. «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР Заңы 05.05.2006 ж. өзгерістер мен толықтырулар – 24.02.2009
3. Бухгалтерлік есептің шоттар жоспары – 23.05.2007 ж.
4. ХҚЕС: қолдану бойынша методикалық нұсқаулар
5. Ажибаева З.Н. «Аудит», Алматы , 2006 ж.
6. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности», Алматы, «Экономика», 2000 г.
7. Ержанов М.С. «Аудит 1», Алматы, 2005г.
8. Назарова В.Л. «Бухгалтерский учет на предприятий», Алматы, 2005
9. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт И.О. «Бухгалтерский учет на предприятии», переиздание Алматы, «Центраудит», 1998г.
10. Радостовец В.К. «Бухгалтерский учет в отраслях», Алматы, 2000г.
11. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Учебное пособие, «Экоперспектива», Минск, Москва, 1998г.
12. Вахрушина М.А. «Бухгалтерский управленческий учет: учебное пособие» М; ЗАО «Финмтатинформ» 1999г.
13. Любшин И.П., Лещева В.Б., Дъякова В.Р. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия» - МИОНИТИ 1999г
14. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» Алматы, 2005
15. Нурсеитов Э.О. «Бухгалтерский учет на предприятиях» Алматы, 2006
16. Нурсеитов Э.О. «Аудиторская деятельность» Алматы, 2006
17. Нурсеитов Э.О., Нурсеитов Д.Э. «МСФО в Казахстане: принципы перехода и применения. Алматы, 2008
18. Управленческий учет, учебное пособие с практическими заданиями, ЮСАИД, Алматы, 2004 год.
19. Шеремет А.Д., Суйц В.П. “Аудит. Учебное пособие”, Москва, “Инфра-М”, 1995 г.
20. Сапожникова Н.Г., Бухгалтерский учет для менеджеров, Москва, 2004 год.
21. Синнамон Р.Почему вы не понимаете своего бухгалтера?, М., издательство Гранд, 2003 год.
22. Финансово-хозяйственная деятельность предприятия: методика анализа. В.Янкин, В.Парасочка, В.Горелый. М., «Статистика и финансы». 2000, с.60-63.
2. «Аудиторлық қызмет туралы» ҚР Заңы 05.05.2006 ж. өзгерістер мен толықтырулар – 24.02.2009
3. Бухгалтерлік есептің шоттар жоспары – 23.05.2007 ж.
4. ХҚЕС: қолдану бойынша методикалық нұсқаулар
5. Ажибаева З.Н. «Аудит», Алматы , 2006 ж.
6. Дюсембаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности», Алматы, «Экономика», 2000 г.
7. Ержанов М.С. «Аудит 1», Алматы, 2005г.
8. Назарова В.Л. «Бухгалтерский учет на предприятий», Алматы, 2005
9. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт И.О. «Бухгалтерский учет на предприятии», переиздание Алматы, «Центраудит», 1998г.
10. Радостовец В.К. «Бухгалтерский учет в отраслях», Алматы, 2000г.
11. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Учебное пособие, «Экоперспектива», Минск, Москва, 1998г.
12. Вахрушина М.А. «Бухгалтерский управленческий учет: учебное пособие» М; ЗАО «Финмтатинформ» 1999г.
13. Любшин И.П., Лещева В.Б., Дъякова В.Р. «Анализ финансово-экономической деятельности предприятия» - МИОНИТИ 1999г
14. Назарова В.Л. «Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп» Алматы, 2005
15. Нурсеитов Э.О. «Бухгалтерский учет на предприятиях» Алматы, 2006
16. Нурсеитов Э.О. «Аудиторская деятельность» Алматы, 2006
17. Нурсеитов Э.О., Нурсеитов Д.Э. «МСФО в Казахстане: принципы перехода и применения. Алматы, 2008
18. Управленческий учет, учебное пособие с практическими заданиями, ЮСАИД, Алматы, 2004 год.
19. Шеремет А.Д., Суйц В.П. “Аудит. Учебное пособие”, Москва, “Инфра-М”, 1995 г.
20. Сапожникова Н.Г., Бухгалтерский учет для менеджеров, Москва, 2004 год.
21. Синнамон Р.Почему вы не понимаете своего бухгалтера?, М., издательство Гранд, 2003 год.
22. Финансово-хозяйственная деятельность предприятия: методика анализа. В.Янкин, В.Парасочка, В.Горелый. М., «Статистика и финансы». 2000, с.60-63.
ЖОСПАР
КІРІСПЕ ----------------------------------- ---------------------------------
---------------------5
1. Транс техно сервис ЖШС-нІң ТЕХНИКО–ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
----------------------------------- -----------------------------------------
7
1. ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептегі ағымдағы және корреспонденциялық
шоттардағы қолма қол ақшаларының сипаттамасы----7
2. Транс Техно Сервис ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері-11
3. Транс Техно Сервис ЖШС-нің есеп саясаты ------------------------------
-- 16
2. Транс техно сервис ЖШС- нің АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ
ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ--------21
2.1 Ақшалар есебінің мәні, маңызы және шаралары--------------------------- --
----21
2.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшалардың
есебі----------------------------------- ------------------------------------
----------------------26
2.3 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қолсыз ақшалардың
есебі ----------------------------------- -----------------------------------
------36
2.4 Ақшаларды түгендеудің әдістері--------------------------- --------------
------------39
3. Транс техно сервис ЖШС-ның АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ ШОТТАРДАҒЫ
АҚШАЛАРДЫҢ АУДИТІ-----45
3.1 Аудиттің маңызы, түрлері ----------------------------------- ------------
--------------45
3.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы ақшалардың аудитін
жүргізуді ұйымдастыру----------------------------------- --------------------
--------------52
3.3 Ағымдағы және корреспонденциялық ақшалар есебінің аудитін жетілдіру
жолдары----------------------------------- ----------------------------------
-------------------61
ҚОРЫТЫНДЫ----------------------------------- --------------------------------
-------------67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ----------------------------------- ------------
71
ТІРКЕМЕ----------------------------------- ----------------------------------
------------------73
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік
есептің рольі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына,
әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға
субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап, бәсекелес – субъектіні
айқындауға,сондай-ақ субъектілердің қаржылық –шаруашылық қызметі туралы
сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты
мақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын
алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
қызметтің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады,
қаржылық жағдайы ашылып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектінің меншігін
сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты
жинақтайды.
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және
тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз
қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты комерциялық негізінде іске
асыратын аудиторлар, аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында кәсіпорындардағы ақша
қаражаттар үлкен роль атқарады.
Ақша қаражаттар шаруашылық субъектілердің айналым активтеріне кіреді.
Ақша қаражаттарының нақтығын бақылау, оларды көбейтуді дұрыс пайдалану -
бухгалтерлік есептің өте күрделі міндеті.
Ақша қаражаттары субъектінің кассадағы нақта ақашаларынан, банктегі
есеп айырысу несесе басқа шоттарындағы ақша қаражаттарынан, шетелдік
валюталардан, ақшалай құжаттардан құралады. Ақша қаражаттарын сақтау,
қабылдау үшін әр субъектіде кассасы болуы тиіс. Ақша қаражаттарының
қозғалысының міндеттеріне келесі сұрақтардың шешімі кіреді:
- кассалық операциялардың есебін ұйымдастыру;
- есеп айырысу бойынша операциялардың есебі;
- жолдағы ақшалардың есебі;
- кәсіпорынның ақша қаражаттарын қаржылық есеп беруде көрсету.
Ақша қаражаттарының аудиті келесілерден тұрады:
- ақша қаражаттарын тексерудің бағдарламасын құру
- кассалық операцияларын құру;
- ақша қаражаттарын қолдануды талдау.
Тақырыптың өзектілігі.Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында
кәсіпорындардағы ақша қаражаттарының орындары үлкен роль атқарады. Ақша
қаражаттары шаруашылық субъектідегі айналымдағы активтердің құрамына
кіреді. Ақша қаражаттарын бақылау, дұрыс пайдалану және көбейту – бұл
субъектілердің және бухгалтерлік есептің алдындағы міндеті болып табылады.
Ақшалай қаражатты басқару қаржы нарығындағы өте күрделі қиындықтарға
байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процесстерді
заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақша қаражатын талап
етеді. Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету
мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында
басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым-қатынас жасайтындаға белгілі. Сол
уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу белгілі бір
заңға сәйкес жүргізілуді қажет етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорындардағы ақша қаражаттарының
есебін қарастыру.
1. Транс техно сервис ЖШС-нІң ТЕХНИКО –ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1. ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептегі ағымдағы және
корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшаларының сипаттамасы
Әлемдік глобализациялау жағдайында ел Президенті болашақта негізгі
приоритет етіп анықтаған Қазақстан Республикасының экономикасының бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз ету қажеттілігі уақыт өте келе маңызды болып
келеді. Мемлекет басшысы бұл жағдайда Қазақстан экономикасының өмір сүру
мәселесі артта қалып, болашақта екпінді даму мен өркендеуі үшін әлемдіка
аса дамушы тәжірибені таңдау ғана деп белгіледі.
Экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің және транспаренттілігінің
атрибуттарының негізгісі болып бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру
жүйесінің халықаралық стандарттарға сәйкестілігі болып саналатынын атап
өту қажет. Бұл тұжырымға келуге ҚЕБХС (Қаржылық есеп берудің Халықаралық
стандарттарына) -көшу себеп болған жоқ – бұл белгілі-бір халықаралық
қаржыгерлер зорлап міндеттейтін директивалық норма, ал қазіргі стиль қорды
интеграциялауға, экономиканың қарқынды дамуына негіз ретінде міндет
атқаратын қаржылық есеп беруді біркелкі түсіну үшін қажет.
ҚЕБХС – қазақстандық ұжымдардың инвестициялық тартымдылығы мен
бәсекелестілігінің құрамды бөлігі ретінде, және Қазақстаннның барлық
экономикасының салдары ретінде, ал ҚЕБХС білу және ол бойынша жұмыс істеу –
тек қана қазіргі кездегі бухгалтер мен аудитордың емес, қазіргі басшының
имиджіне қажетті, сапалы ерекшелігі. Осылайша, Қазақстан талай онжылдықтар
бұрын жасаған таңдауы, Қазақстан сапалы даму жолдарын ресми жариялаған
кезде өзінің тіршілікке қабілеттілігін көрсетті. Бухгалтерлік есеп пен
қорытынды есеп берудің қайта құрылуы және ҚЕБХС-на көшу процесі Қазақстанда
тәуелсіздік алған кезден басталып, ҚР Президентінің 1995 жылдың желтоқсан
айында қол қойған Бухгалтерлік есеп туралы Жарлығымен бекітілген еді.
Осыдан кейін БЕХС-на (Бухгалтерлік есептің Халықаралық стандарттарына)
жуықталған немесе осы стандарттар негізінде құрылған бухгалтерлік есептің
қазақстандық стандарттарын (БЕҚС) қабылдау бухгалтер мамандығының жаңа
философиясына бейімделуіне және есепшінің ойының қайта құрылуына негіз
болды. Нарықтық экономикаға көші кезінде БЕҚС белгілі рөл атқарғанын айтып
өтуіміз мақұл. Бірақ мемлекет экономикасын көтеру және құнды қағаздар
нарығының даму жағдайлары, сонымен қатар құрылған әлемдік тенденция ҚЕБХС
толық және ескертусіз қабылдау қажеттілігіне себеп болды.
Өмір болмысына сүйенер болсақ, ҚЕБХС-на экономиканың нақты секторының
көшуінің бұрын бекітілген мерзімдері шындыққа сәйкес келмейтінін нақты
сеніммен айтсақ болады. Бұл күшіне енген ҚЕБХС-на концептуалды өзгертулер
енгізу аяқталған кезде басталатын 2006 жыл ҚЕБХС-на көшу үшін оптималды деп
анықтаған, экономикасы жағынан дамыған елдердің көбінің шешуімен және ҚЕБХС
бойынша Комитеттің пікірімен расталады.
Бірақ, белгілі болғандай, жетілу процесі шексіз, және бухгалтерлік есеп
ғылым ретінде үздіксіз өзгертіліп тұруын қажет етеді. Сондықтан, әлемдік
экономикада апробацияланған ең үздік әдістерді пайдалана отырып, белгілі-
бір этапта осы процесске интеграцияланып, дамуымыз керек. Осыған байланысты
акционерлік қоғамдар үшін – 2005 жылдың 11 маусымы және басқа ұжымдар үшін
– 2006 жылдың 1 қаңтары көшудің нақты мерзімі белгіленген, Президент 2004
жылдың 11 маусымында №526-11 қол қойған, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық
қорытынды есеп беру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заң
актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы Заңына Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігі бастама жасады.
Қазақстан ұжымдары ҚЕБХС (IFRS) 1 сәйкес көшуді жүзеге асырады – ҚЕБХС
талаптарына сәйкестілігі туралы тікелей көрсету және сөзсіз жария ету
жолымен, алғаш рет қаржылық қорытынды есеп берудің Халықаралық
стандарттарын қабылдау. Осы көрсетілген стандарт ҚЕБХС сәйкес ұжымда есеп
жүргізу үшін жіберілу орыны болып саналатын, қаржылық қорытынды есеп
берудің Халықаралық стандарттарына көшу кезінде ҚЕБХС бойынша бастапқы
балансты құруды талап етеді. Бұл жағдайда, ұжым ҚЕБХС бойынша өз балансын
ҚЕБХС 2 юойынша алғашқы қаржылық қорытынды есеп беру құжаттарында ұсынуға
міндетті емес деп айтып өтуге міндеттіміз. Яғни, 2005 жылдың 1 қаңтарынан
бастап көшетін ұжымдар (акционерлік қоғамдар), 2004 жылға БЕҚС сәйкес
қаржылық қорытынды есеп берудің толық пакетін құрып, бухгалтерлік есеп
жүргізеді де, содан кейін тек қана баланстық қорытынды есепті алып, ҚЕБХС
сәйкес ұжымдар есеп жүргізу үшін, бастапқы баланс ретінде қолданылатын
(жіберу орыны) ҚЕБХС бойынша қайта есептейді. Сонымен қатар, ҚЕБХС 1
Қаржылық қорытынды есепті тапсыру, ұжымның ҚЕБХС бойынша алғашқы
қаржылық қорытынды есепке ең болмағанда бір жылға ҚЕБХС сәйкес салыстырмалы
ақпарат енгізілу керек. Осылайша, ұжым 2005 жылдан бастап ҚЕБХС сәйкес
қаржылық қорытынды есепті құрады және 2005 жыл ҚЕБХС сәйкес көшу, түзетулер
енгізу және салыстыру көрсеткіштері жылы болып табылады. Бірақ ҚЕБХС сәйкес
құрылатын 2005 жылғы есеп беруді ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды
есеп емес, 2006 жылғы қорытынды есеп саналады. ҚЕБХС бойынша бастапқы
бухгалтерлік балансты қайта есептеу кезінде таңдап алынған ұжымның есеп
саясаты сонымен қатар, ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды есепте
ұсынылған барлық мерзімдерде (яғни 2005 және 2006 жылдарға) де
пайдаланылады. Бұл жағдайда есеп жүргізу саясаты 2006 жылдың 31
желтоқсанына дейінгі балансты (2005 ж. салыстырмалы көрсеткіштерін
қосқанда), табыстар мен шығындар туралы қорытынды есепті, қордағы
өзгерістер туралы қорытынды есеп және ақшалай қаражаттардың ағымы туралы
қорытынды есепті енгізетін, ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды
есептің (2006 жылдың 31 желтоқсанына дейін немесе 2007 жылдың 31
желтоқсанына дейін) және ақпаратты ашудың (2005 жылдың салыстырмалы
ақпаратын қосқанда) қорытынды мерзімінде күшіне енген деп табылатын, әр
Халықаралық стандарттың талаптарына сай болу керек.
ҚЕБХС-на 2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап көшетін ұжымдар БЕҚС сәйкес 2005
жылға есеп пен қаржылық қорытынды есепті ұсынады, сонмен бірге 2005 жыл
балансын ҚЕБХС сәйкес бастапқы баланс ретінде және 2006 жылдан бастап
ҚЕБХС сәйкес есеп жүргізу ретінде қайта есептейді, 2007 жылдың 31
желтоқсанын қосқанда аяқталатын мерзім ішінде ҚЕБХС бойынша алғашқы толық
қаржылық қорытынды есепті және 2006 жылға салыстырмалы көрсеткіштерді
тапсырады. Бұл жағдайда, ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды есепке
жоғарыда айтылған акционерлік қоғамдар үшін қарастырылған дәл осындай
құрылым кіреді.
ҚЕБХС-на көшу – бұл маңызды қадам екенін және арнайы дайындықты талап
ететінін айтып өтуге тиіспіз. Көшуге байланысты негізгі мәселелердің бірі –
бұл ҚЕБХС-рын түсінетін және пайдаланатын мамандардың жетіспеушілігі болып
табылады. Бүгінгі күні еңбек нарығында маманданған бухгалтерлер мен
аудиторлардың дефициті байқалады, ал ҚЕБХС-на көшуге байланысты бұл мәселе
өзекті болып бара жатыр. Тәжірибе көрсеткендей, қазіргі бухгалтерлер мен
аудиторлардың деңгейі өте төмен, қазіргі заманға сай стратегиялық түрде
ойлау қабілеті бар бухгалтерлердің жетіспеушілігі тек қана бизнес саласында
емес, мемлекеттік қызмет пен ғылыми-ұстаздық ортада да кездеседі. Жоғарғы
оқу орындарында теориялық материалды шаруашылық өмірдің шын мәніндегі
жағдайларымен байланыстыра білетін маманданған бухгалтерлер-ұстаздар
жетіспейді. Ал бұл жеткіліксіз дайындалған бітірушілердің көбеюіне әкеліп
соғады. Мамандардың жетіспеушілігінің негізгі себебі – білім беру
саласындағы жалақының төмендігі. Жаңа білім беру стандарттарын және
мемлекет экономикасының ерекшеліктерін есепке ала отырып құрастырылған
есеп, аудит және талдау бойынша базалық оқулықтармен толық жабдықталмағаны
да болашақ маманнның тууында өз рөлін атқарады.
Бұдан өзге, бухгалетрлерді дайындау саласын бүгінге ешкім
аккредиттемейді. Көптеген ақысы жоғары дайындық курстары өз сорпасында
қайнап жатыр. Олар қандай бағдарлама бойынша не үшін және кімді оқытып
жатыр – бұл мәселені ешкім бақылап жатқан жоқ. Бухгалетрлердің мемлекет
реттейтін аттестацияның жоқтығы қызметке алынатын маманнның титтей болса да
өз мамандығын дәлелдейтін мүмкіндігі бойынша алуға мәжбүр етеді. Сондықтан
халық ішінде ешкім бақыламайтын бухгалтерлік есеп бойынша түрлі курстардың
сертификаттары бағаланып жүр.
Көшу мерзімінің негізгі проблемасы болып негізі мазмұнының бір-бірінен
айырмашылығы жоқ болса да, ресми орыс тіліндегі аударма терминологиясының
Қазақстан Заңдарында қолданылатын терминологиясына сай келмейтіндігі. Бұл
жағдайда заңдардың түрлі келіспеушіліктер жағдайларында интерпретациясы
кезінде қиыншылықтар пайда болуы мүмкін. Осыған байланысты, сонымен қатар
маманданған қоғамдардың рөлін көтеру мақсатында 14.09.2004 № 351 Қаржы
Министрлігінің бұйрығымен бухгалтерлік есеп пен аудит мәселелері бойынша
Эксперттік кеңес құрылды. Бұл кеңес ҚР Қаржы Министрлігі жанындағы
консультативті-кеңестік органы болып табылады. Оның құрамына осыған
байланысты министрліктер, ведомстволар, ұжымдар, қоғамдық ұжымдар өкілдері,
сонымен қатар бухгалтерлік есеп пен аудит саласында үздік мамандар кіреді.
Кеңес қызметінің негізгі бағыттары - бұл Қазақстанда Халықаралық қаржылық
есеп стандарттарын қолдану, ҚЕБХС реттемеген бухгалтерлік есеп
стандарттарын, аудит стандарттарын және коллегиалды қарастыруды және шешуді
талап ететін бухгалтерлік есеп және аудит мәселелері бойынша басқа да
нормативті-құқықтық актілерді бекіту, өзгерту және бас тарту бойынша
әдістемелік ұсыныстарды бекіту бойынша кеңес беру.
Бүгінгі таңда бухгалтерлік есеп және аудит Департаменті ҚР –ында ҚЕБХС-
рын қолдану бойынша әдістемелік ұсыныстарын мемлекеттің алдыңғы қатардағы
аудиторлық компанияларын және халықаралық кеңесшілерді тарта отырып
өңдеуде. Бұл жағдайта айтып өтетін бір жәй, ҚЕБХС қолдану бойынша
әдістемелік ұсыныстарды өңдеу қажеттігін, ҚЕБХС ұжымға маневр жасау құқығы
шегінде берілетін рамалық шарттарды белгілеу арқылы анықталады. Бірақ
бухгалтерлік есеп өзінің жұмыс жасап жатқан ортасымен анықталады. Әр
мемлекеттің өз тарихы, өз құндылықтары, өз саяси жүйесі болады. Дәл осыны
бухгалтерлік есеп жөнінде де айтуға болады.
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп ортасын структурасында қазып шығаратын
салалары басым, бүгінгі экономиканың жағдайымен анықталады. Сонымен қатар,
көптеген үлкен өнеркәсіптер, акционерлік қоғамдар мемлекеттің қатысуымен
құрылғанын айтып өтуіміз керек. Бұл меншікті басқарудың ақпараттық негізі
болып келетін олардың бухгалтерлік есеп және қорытынды есеп беру жүйесіне
жоғары назар аударуын талап етеді. Осыған байланысты, ҚЕБХС-тын қолданатын
Қазақстанның құқықтық ортасын есепке ала отырып және шын мәніндегі
мысалдармен кең түсініктеме беретін, әдістемелік ұсыныстарды өңдеу
қажеттілігін тудырады. Негізгі 33 стандарттарға әдістемелік ұсыныстарды
2004 жылдың соңына дейін шығару болжанған.
Осыған орай, еліміздің бухгалтерлері мен аудиторлары алдында үлкен және
қиын мәселелер мен осы процесс үшін жауапкершілік тұр. Өз кезегінде,
мемлекеттегі бухгалтерлік есеп пен аудит саласын нормативті реттейтін және
саясатын анықтайтын Қаржы министрлігінің бухгалтерлік есеп пен аудитті
методологиялау Департаменті бар жауапкершілікпен және барлық мүмкін
ресурстарды мобилизациялау арқылы Мемлекет Басшысы мен Үкімет қойған
мәселелерді жүзеге асырады.
1.2 Транс Техно Сервис ЖШС-нің технико-экономикалық
көрсеткіштері
Транс Техно Сервис ЖШС (бұдан әрi - Қоғам) жарғылық капиталында
мемлекеттің 100% қатысу үлесiмен мемлекеттік ақпарат жүйелерін құру және
олардың өзара iс-қимылын ұйымдастыру жөнiндегi уәкілетті ұйым ретінде
"Қазақстан Республикасында бiрыңғай ақпараттық кеңiстікті дамыту және
"Ұлттық ақпараттық технологиялар" акционерлiк қоғамын құру туралы"
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 4 сәуірдегі N
492 қаулысына сәйкес құрылды. "Мемлекеттік органдарды ақпараттандыру
мәселелерi туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметінің 2000 жылғы 5 қазандағы
N 1501 қаулысымен оған "Банкаралық және қаржылық телекоммуникациялар
орталығы" жабық акционерлiк қоғамының қосылуы жолымен Қоғам қайта құрылды.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 22 шілдедегі N
724 қаулысымен Қоғам акцияларының мемлекеттiк пакеттерiн иелену және
пайдалану құқығын Қазақстан Республикасының Ақпараттандыру және байланыс
агенттігi жүзеге асырады.
"Ақпараттандыру саласындағы Ұлттық оператор туралы" Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 16 қаңтардағы N 44 қаулысына сәйкес
Қоғам ақпараттандыру саласындағы Ұлттық оператор болып айқындалды. 2004
жылғы 1 қазанда Астана қаласының әдiлет департаментi Қоғамды қайта тiркедi
(тiркеу N9223-1901-АО).
Қоғам қызметiнiң негiзгi мәнi коммуникациялық орта мен мемлекеттiк
ақпарат ресурстарының өзара iс-қимыл жүйесiн жасау, жалпы пайдаланудағы
ақпарат базасын қалыптастыру, сондай-ақ халықаралық ақпарат жүйелерiмен
ынтымақтастық болып табылады.
Ұлттық оператор ретiнде Қоғамның ақпараттандыру саласындағы негізгі
қызметi:
- мемлекеттiк ақпарат жүйелерінің өзара iс-қимылын, олардың әлемдiк
ақпарат ресурстарына және ақпарат жүйелерiне интеграциялануын қамтамасыз
ету;
- ведомствоаралық мемлекеттік ақпарат жүйелерiн сүйемелдеу мен
пайдалануды жүзеге асыру;
- жеке және заңды тұлғалардың ақпараттық талабын қанағаттандыру
мақсатында олардың жалпыға қолжетiмдi мемлекеттiк ақпарат ресурстарына
қолжетімділігі үшін техникалық жағдайлар ұйымдастыруды қамтамасыз ету;
- мемлекеттiк ақпарат ресурстары мен ақпарат жүйелерiнің тiркелiмiн
жүргізудi техникалық қамтамасыз ету болып табылады.
- алға қойған мiндеттердi тиiмдi және сапалы орындау, Ұлттық оператордың
функциялары мен өкiлеттіктерiн iске асыру мақсатында 2003 жылғы қазаннан
бастап Қоғамның мынадай негiзгі бөлiмшелердi қамтитын құрылымыжұмысiстейдi:
1)орталықаппарат;
2)өндiрiсдепартаменттерi;
3) Алматыфилиалы;
4) өңiрлiк орталықтар.
Ұлттық оператордың мiндеттерiн қамтамасыз ету үшін Қоғам құрамында
мынадай өндiрiс бөлiмшелерi жұмыс iстейдi: Ақпарат жүйелерiн сервистік
сүйемелдеу департаментi, Сервистік жүйелiк-техникалық қызмет көрсету
департаментi, Жобаларды әзiрлеу және басқару департаментi, Ақпарат
ресурстары мониторингi және әдiстемесi департаментi, Алматы филиалы және
15өңiрлікорталықтар.
Алматы филиалы және аймақтық орталықтар компьютерлiк, желілік және
шеткерi жабдықтарға сервистік жүйелік-техникалық қызмет көрсету мен
жөндеудi, республикалық салық комитеттерінің ақпарат жүйелерiн сүйемелдеу
мен оларға әкiмшілік етудi жүзеге асырады, сондай-ақ телекоммуникациялық
қызметтер көрсетедi.
Орталық аппарат басқарудың әкiмшілiк тұтастық екенін бiлдiредi ол Қоғамға
жалпы басшылықты жүзеге асырады, даму стратегиясын, перспективалық және
ағымдағы жоспарларын әзiрлейдi, мемлекеттік органдармен, мемлекеттiк емес
құрылымдармен және халықаралық ұйымдармен өзара iс-қимыл кезiнде Қоғам
мүддесiн бiлдiредi.
Орталық аппарат бөлiмшелерi Қазақстан Республикасының ұлттық ақпарат
инфрақұрылымын қалыптастыру мен дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын iске
асыру шеңберiнде (бұдан әрi - Мемлекеттік бағдарлама) жасасқан шарттарды,
мемлекеттiк органдардың ақпарат жүйелерiне техникалық қызмет көрсету мен
сүйемелдеу жөнiндегi және телекоммуникациялық қызмет көрсетулер жөнiндегi
шарттарды жалпы сүйемелдеуді жүзеге асырады.
Орталық аппарат акционерлерге, Директорлар кеңесiне және басқа да
бақылаушы органдарға қаржылық және өндiрiстiк есептіліктi табыс етудi
қамтамасызетедi.
Қоғам қызметкерлерінің тiзiмдiк саны 2009 жылғы 1 қаңтарға 250
қызметкердiқұрады.
Жоспарланған жұмыс көлемiн орындау мақсатында қызметкерлердiң штат санын
2010 жылы - 381 бiрлiкке дейiн, 2011жылы - 428 бiрлiкке дейiн, 2012 жылы -
447 бiрлiкке дейiн ұлғайту жоспарланып отыр.
Компания алдына қойылған мiндеттердi орындауға бағытталған
корпоративтiк басқару моделi пайдаланылып, оны басқарманың негiзгi төрт
органы:
- жоғары органы - акционерлердiң жалпы жиналысы;
- басқару органы - директорлар кеңесi;
- алқалық атқарушы орган - басқарма;
- бақылаушы орган - аудит секторы жүзеге асырады.
Кесте 1 – Транс Техно Сервис ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштерін
талдау*
Көрсеткіштер өлшем 2008 ж. 2009 ж. Ауытқу Өсу
бірлігі (+, -) темпі
(%)
Қызмет көрсетуден Мың.тг 138567,90 146119,10 7551,20 5,45%
түскен табыс
Көрсетілген Мың.тг 113831,20 119604,80 5773,60 5,07%
қызметтің өзіндік
құны
Жалпы табыс Мың.тг 24736,70 26514,30 1777,60 7,19%
Негізгі қызметтен Мың.тг 597,72 1036,58 438,85 73,42
түскен табыс
Негізгі емес Мың.тг 70,13 73,23 3,10 4,42
қызметтен түскен
табыс
Мерзімдік Мың.тг 24068,85 25404,50 1335,6 5,55
шығындар
Салық салынуға Мың.тг 667,85 1109,80 441,95 66,18
дейінгі табыс
Табыстылық % 0,217 0,222 0,00 2,01
Жұмысшылардың адам 237,00 250,00 13,00 5,49
орташа саны
Негізгі құралдардың Мың.тг 1165,48 1064,06 -101,43 -8,70
орташа жылдық құны
Қор қайтарым Мың.тг 0,40 0,73 0,33 82,02
Еңбек ақы қоры Мың.тг 124650,00 131640,00 699,00 5,61
Бір жұмысшының Мың.тг 520,29 520,66 0,06 0,12
орташа жылдық саны
* кәсіпорынның қаржылық есеп беру формалары
Қоғам қызметiне жалпы басшылықты Басқарма төрағасы (Президент) жүзеге
асырады, ол басқарудың дара басшылық пен алқалық басқару қағидаттарын
ұштастыра отырып, ақпараттандыруда мемлекеттік саясат жүргiзудi қамтамасыз
етедi. Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-
инновациялық даму стратегиясын (бұдан әрi - Стратегия) iске асыру
шеңберiнде Қоғамның Қазақстандағы ақпараттық технологиялар паркін дамыту
жөніндегі iс-шараларға қатысуы жоспарлануда. Ақпараттық технологиялар
саласында Қазақстан қызметін ұсыну үшін Ганновер жәрмеңкесiне (2004 жылғы
сәуiр) қатысты.
Индустриалдық-инновациялық саясаттың бiрiншi кезектегi мiндеттерiн
iске асыру жөніндегі iс-қимыл жоспарының шараларына сәйкес, Республикалық
бюджет комиссиясы отырысының 2003 жылғы 18 тамыздағы N 19 хаттамалық
шешімін орындау үшін Қоғам 2000-2002 жылдары мемлекеттiк органдарды
ақпараттандыруға республикалық бюджеттен бөлiнген шығындарға және ақпарат
жүйесiнің тиiмдiлігіне талдау жүргiзілдi.
Жүргiзiлген талдау нәтижесiнде ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк
органдарды жоспарлау мен нормативтеу бойынша ұсыныстар жасалды. Қоғамның
қатысуымен мемлекеттік органдар үшін әзiрленген құжаттама (техникалық
құралдармен қамтамасыз етушілік нормативтерi және Ақпараттандыру
саласындағы бюджеттік бағдарламаларды iске асыру жөніндегі iс-шараларды
жоспарлау жөнiндегi нұсқаулық) 2005 жылға арналған республикалық бюджетті
қалыптастыру кезiнде iс жүзiнде қолданылды.
Мемлекеттік бағдарламаны iске асыру кезiнде Қоғам бiрқатар iс-
шараларды жүзеге асырады, жұмыстар атқару мен жобаларды басқару
мониторингін жүргiзедi. Мемлекеттік бағдарлама жеті кіші бағдарламаны
(ақпарат ресурстары жай-күйінің мониторингі, деректердi электрондық алмасу
стандарттарын құру, электрондық коммерциялар, аукциондар мен тендерлер
енгiзу, мемлекеттiк органдардың ақпарат инфрақұрылымын құру, мемлекеттік
ақпарат жүйелерін интеграциялық, мемлекеттiк деректер базасын жасау,
әлеуметтiк-экономикалық даму мониторингі) iске асыруды көздейдi. 2003 жылғы
1 қарашадағы жағдай бойынша Қоғам Мемлекеттік бағдарламаны iске асыру
барысы туралы есеп дайындап, ол Ұлттық ақпарат инфрақұрылымын қалыптастыру
мен дамыту жөніндегi жұмыстар мен Қазақстан Республикасының ақпараттық
қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң негiзгі бағыттары жөнiндегi қызметті
үйлестіру жөнiндегi комиссияның 2003 жылғы 4 желтоқсандағы отырысында (N17-
52И-693 хаттама) қаралып, назарға алынды.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2001 жылғы 16 наурыздағы N
573 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының ұлттық инфрақұрылымын
қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру шеңберiнде
Қоғам 2001 жылдан бастап Мемлекеттiк органдардың ақпараттық-
телекоммуникациялық мемлекеттік тiркелiмiн дамыту мен сүйемелдеу, Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң Beб-сайты жөніндегi Мемлекеттiк органдардың
электрондық құжат айналымының бiрыңғай жүйесi мен Мемлекеттiк деректер
базасы ("Жеке тұлғалар", "Заңды тұлғалар" және "Қазақстан ресурстары")
жобаларын басқаруға қатысу жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырып отыр.
Қоғам Қазақстан Республикасының "электрондық үкімет" (бұдан әрi - е-
Үкімет) инфрақұрылымын қалыптастыру бағдарламасын әзiрлеу жөнiнде жұмыстар
жүргізді. Қазақстан Республикасында "электронды үкiмет" қалыптастырудың
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы
Президентінің 2004 жылғы 10 қарашадағы N 1471 Жарлығымен бекiтілдi. Қоғам
дамуының перспективалық бағыттарының бiрi ақпараттық технологиялар
саласында жетекші халықаралық IT-компанияларымен әріптестік қарым-қатынасты
жолға қою болып табылады. Мәселен, Siemens AG компаниясымен, D21 (Германия)
Қоғамымен, Crimson Logic-пен, Молдова Республикасы Ақпараттандыру
департаментiмен өзара қарым-қатынасты жолға қойып Samsung компаниясымен
меморандумға қол қою жоспарлануда.
Қазiргi таңда ведомствоаралық ақпарат жүйелерiнде түрлi қатынас орын алып
отыр, бiрқатар мемлекеттік органдарда ақпараттандыру жөніндегі жұмыстарды
бөлiмшелер бойынша бөлек жоспарлау орын алып, нәтижесiнде жекелеген өзара
байланыссыз бағдарламалық өнiмдер пайда болуда. Мемлекеттiк органдарда
деректер берудiң бiрыңғай желісінің жоқтығы, ведомствоаралық деректер
базасын интеграциялаудың аяқталмауы, нормативтiк базаның дайын болмауы,
қажеттi жіктеуiштердiң жоқтығы т.б. аяқтан шалып отыр. Қоғамның
жоспарланған мерзiмдегі негiзгi мақсаты электрондық үкiмет құру үшін
базалық инфрақұрылым қалыптастыру болып табылады.
Осыған байланысты алда тұрған кезеңнiң негізгі мiндеттерi:
қазiргi заманғы технологияларды қолдана отырып Қазақстан Республикасының
Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қалыптастыру, оның ішінде е-Үкіметтің
инфрақұрылымын құру, iске асыру және қызмет көрсету, мемлекеттік
органдардың ақпараттық ресурстарын интеграциялау; мемлекеттiк органдардың
ақпарат жүйелерiне жүйелiк-техникалық қызметтер көрсету мен сүйемелдеудi
қамтамасыз ету, телекоммуникациялық қызметтер көрсету үшін қоғамның cepвис
орталықтарын қалыптастыру болып табылады.
Ақпараттандыру саласында Мемлекеттік ақпарат жүйелерінің өзара iс-
қимылын қамтамасыз ету жөніндегі ұлттық оператордың қызметiне сәйкес
олардың әлемдiк ақпарат ресурстары мен ақпарат жүйелеріне интеграциялануы,
ведомствоаралық ақпарат жүйелерiн пайдалану мен сүйемелдеудi қамтамасыз ету
және тиiстi өкілеттiктердi iске асыру үшін қоғам алға қойылған міндеттерге
мынадай негiзгi бағыттарды дамыту жолымен қол жеткiзудi жоспарлап отыр:
ақпараттық технология саласында алдыңғы қатарлы халықаралық компаниялардың
тәжiрибесін зерделеу және олармен ынтымақтасу; оқытып-үйрету және жоғары
бiлiктi ұжым қалыптастыру; Қазақстан Республикасы ұлттық ақпарат
инфрақұрылымының нормативтiк құқықтық базасын қалыптастыру мен жетілдiруге
қатысу; мемлекеттік органдардың қолданыстағы және құрылып жатқан ақпарат
жүйелерінің интеграциясы. Қоғам дамуының перспективалық бағыттарының бiрi
ақпараттандыру саласындағы жетекшi халықаралық IT-компаниялармен
серiктестiк қатынастарды жолға қою болып табылады.
Халықаралық байланыстарды кеңейту, семинарларға, симпозиумдарға,
көрмелерге, бiрлескен жобаларға қатысу және т.б. арқылы ақпараттық
технологиялар саласындағы алдыңғы қатарлы халықаралық компаниялардың
тәжiрибесiн зерделеу қоғамға неғұрлым қолайлы кешендiк шешімдердi iске
асыру үшін ұсыныс жасауға, Қоғам мамандары мен ақпарат жүйелерін
пайдаланушылардың деңгейiн көтеруге мүмкiндiк бередi.
1.3 Транс Техно Сервис ЖШС-нің есеп саясаты
Мақсатта 2005 жылы ақпараттандыру саласындағы: растау орталығының
қызметiн; электрондық коммерция саласындағы құқықтық қатынастарды; ЭҚА БЖ
қызметiнiң регламентiн; ақпараттандыру саласындағы қазақстандық
заңнамаларды кезең-кезеңімен халықаралық стандартқа келтiрудi реттейтiн
бiрқатар нормативтік құқықтық актiлер жобаларын әзiрлеуге қатысу
жоспарлануда:
22 ұйымды қамтитын Қоғам жанында қызмет ететiн ақпараттандыру жөніндегі
ТК-34 техникалық комитет ақпараттық технологиялар және ақпараттық
қауiпсiздiкті қамтамасыз ету саласында стандарттар әзiрлеу жөнiндегi
жұмыстарды жалғастыруды жоспарлап отыр.
Жобаларды басқару жөнiндегi жұмыстарды сапалы орындау үшiн 2005 жылы
басқарушылық шешімдердi құжаттау мен оларды бақылау ресiмдерiне жоғары
талаптарды көздейтiн ISО-9001 сапалы сертификат алу жөнінде iс-шаралар
өткiзу жоспарлануда.
Стратегияға сәйкес негiзгi мiндеттердiң бiрi ұлттық ақпарат
инфрақұрылымын (ҰАИ) ашық жүйелер тұжырымдамасы негiзiнде әлемдiк
қоғамдастық iске асыратын ғаламдық ақпарат инфрақұрылымның (Global
Information Infrastructure - GII) бөлiгi ретінде бiрте-бiрте дамыту, сондай-
ақ бағдарламалық өнiмдер мен софт-технологияларды дамытуды ынталандыру
болып табылады.
Қоғам қызметi Стратегияның ақпараттық технологиялар саласындағы мынадай
негізгi бағыттарын дамытуға жәрдемдесетiн болады:
ҰАИ дамуына жәрдемдесетін ашық және тұрақты нормативтiк құқықтық база мен
стандарттар құру; халықтың, шаруашылық субъектілерінің, қоғамдық ұйымдардың
және Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының ҰАИ-ға әмбебап қол
жетiмдiлігін қамтамасыз ету; мемлекеттiк органдар порталдары мекемесiн,
мемлекеттік деректер базасын және құжат айналымының рәсiмдерiн қоса
алғанда, "электрондық үкіметті әзiрлеу және енгізу мемлекеттiк құралдар мен
ақпараттандыру жүйелерін стандарттау, сәйкестендiру және сертификаттау;
әлемдiк және ішкі рыноктардың жаңа мүмкіндіктерін барынша пайдалануға
мүмкiндiк беретін электрондық коммерцияның кең ауқымын енгiзуге жәрдемдесу;
Мемлекеттік сатып алу саласында электрондық аукциондар мен тендерлер
тетiгiн енгiзу; электрондық оқу мекемелерi мен кiтапханаларын құруды қолдау
есебiнен халықтың бiлiм деңгейін көтеру; бағдарламалық құралдар мен софт-
технологиялардың ұлттық индустриясын дамытуды жан-жақты қолдау.
Бұдан басқа, бiрлескен инвестициялық жобаларды iске асыру мен
ақпараттандыру саласында тәжiрибе алмасуға байланысты трансұлттық және
iргелi шетелдiк компаниялармен қатынастарды кеңейту мен дамыту
жоспарлануда.
Үкiмет инфрақұрылымын қалыптастырудың әрбiр кезеңінде дұрыс стратегия мен
тактиканы жүзеге асыру, атқарушы, заң шығарушы билiктердiң және сот
билiгінің барлық деңгейлерін, бизнесті, университеттердi, қоғамдық ұйымдар
мен азаматтарды - барлық процеске қатысушыларды тиімдi ұйымдастыру,
үйлестiру және өзара iс-қимыл жасату үшін қоғам Қазақстан Республикасының
"электрондық үкiмет" инфрақұрылымын қалыптастыру бағдарламасын пысықтау
жөніндегi жұмыстарды жалғастыруды жоспарлап отыр.
Ел ауқымында Интернет-технологияларға көшу үкіметтік мекемелер қызметінің
барлық негiзгi нысандарының трансформациясын бiлдiредi және елеулi қаржылық
шығындар мен өзара байланысты саяси, құқықтық әкiмшiлiк пен технологиялық
мәселелердiң тұтастай кешенiн шешудi талап ететiн күрделi процесс болып
табылады.
Үкiметтiң тұжырымдамасы мемлекеттік органдар қызметінде ақпараттық
технологияларды пайдаланудың ұйымдастырушылық, әдiстемелiк және
технологиялық қағидаттарын айқындайды және әкiмшiлiк реформа мен
мемлекеттік басқару жүйесiн жаңғыртуды қамтамасыз ету құралы болып
табылады.
Қоғамның қатысуымен е-Үкіметке көшудiң стратегиялық мақсаттарына қол
жеткiзу үшін мынадай міндеттердi шешу белгiленедi:
- мемлекетке, азаматтар мен ұйымдарға ақпараттық қоғам жағдайында
жұмыс iстеуге мүмкiндiк беретін нормативтiк-құқықтық және әдiстемелiк база
жасау;
- ақпарат ресурстары мен мемлекеттік билiк органдары жүйелерiн
интеграциялау;
- мемлекеттік ақпарат ресурстары мен қызмет көрсетулерге (қаражатының
болуы, даярлығы мен бiлiм деңгей, жас шамасы мен әлеуметтік жағдайы
ескерiле отырып) қолжетiмдi әмбебап қоғамдық орталықтар құру;
- ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында кәсiби бiлiм мен
қайта даярлау жүйесiн өрiстету.
Үкiмет инфрақұрылымын құрудың әлемдiк тәжiрибесiн назарға ала отырып,
мемлекеттік органдардың ақпарат жүйесi мен басталған жұмыстардың жай-күйiн
ескере отырып, Үкімет тұжырымдамасын iске асыруды кезең-кезеңмен жүзеге
асыру жоспарлануда. Үкiметтiң 1-шi кезеңiн iске асыру жөніндегі дайындық
жұмыстары 2004 жылдан-ақ басталады.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда қарастырылған бухгалтерлік есептің кез-келген мәселелерін шешудің
көп түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп туралы
Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік есеп принциптерінде
кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша
қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Бұл бекітілген
құжаттардың қатарына мыналар жатады:
• Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
• Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттардың жұмыс жоспары;
• Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
• Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
• Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
• Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
• Шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
• Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудағы қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негізделуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді:
• Меншік нысаны мен құқықтық –ұйымдастырушылық нысаны;
• Салалық қызметінің түрі;
• Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа;
• Салық салу жүйесі мен арақатынасы;
• Қаржы-шаруашылық қызметі мен даму стратегиясы;
• Ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі;
• Материалдық базасының болуы;
• Кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының біліктілігі және басшылардың
экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық даеңгейі.
Кез-келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама- қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық:
Толықтылық. Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның объектілерді
есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттылық. Кәсіпорынның шаруашылық әрекеттерінің фактілері бухгалтелік
есеп беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай опреаиялар бухгалтерлік
есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе орындалмай тұрып
есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
бар болатын кірістері алынады.
Қарама – қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдық соңғы
күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінін теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаяты бухгалтерлік есепті орынды және
үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
Кәсіпорынның есеп саясаты ол кәсіпорында қолданатын бухгалтерлік есеп
жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
ұйымдастырушылқ жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясасытының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол
сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын
ұйым өінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік
есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет:
• Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері.
• Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
және оларды есептен шығару жолдары.
• Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері.
• Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
• Жанама шығындарды анықтау және оларды лбъектілер арасында тарату
әдісі.
• Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.
• Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары.
• Материалдық қорларды бағалау әдістері.
• Негзгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
• Курстық айырманы есептеу.
• Тағы да басқалар.
Өндірістік шығндарды есептеу мен өзіндік құнын есепету, яғни
калькуляциялау жүйесі.
Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне,
өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің
түрі мен сипатына байланысты байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеуі
мен өнім құнын калбкуляциялаудың келесі негізгі әдісерін қолдана алады:
• Нормативтік әдіс
• Өндірістік сатысы
• Тапсырыстық әдіс
Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Жанама шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған
әдістерді пайдалана алады:
• Өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей
шығындар;
• Тікелей шығындардың жалпы сомасы;
• Материалдық шығындардың сомасы;
• Сметалық мөлшерлеме;
• Өткізілген өнім көлемі.
• Аяқталмаған өндірістің бағалануы.
Жаппай және среиялы өндірісте аяқталмаған өндіріс былайша бағаланады:
• Нақты немесе нормативті өндірістік құн бойынша;
• Тікелей шығындар бойынша;
• Жұмсаылнған шикізаттар мен матераилдың құндары бойынша.
Өнімнің бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік балансында
аяқталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар бойынша есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте
қолданылатын тіркемелердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері
коммерциялық құпия болып есептеледі.
Кәсіпорының есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны
дайындаумен кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен
бекітеді.
Бұйрықтың құрамына есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған барлық
пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады.сонымен қатар әр пунктке
тоқтала келіп қандаә нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде
есеп саясаятының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болса міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен , яғни бұйрық, өкім немесе қаулылармен ресімделіу қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі
мүмкін:
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес;
• Бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі
салдарынан;
• Жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және тағы
басқа.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының
дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорындардың
барлық құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан
қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестінің және
тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне,
яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.
Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша
жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп
туралы шығарылған шешім әжне таза табысты бөлу тәртібі жазылады. Сонымен
қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылданған есеп
саясаты жазылады.
2. Транс техно сервис ЖШС-нің АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ
ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Ақша қаражаттары есебінің мәні, маңызы және шаралары
Ақша қаражатттары бұл – кассадағы және банктегі шоттарда нақты ақшалар.
Ақша қаражаттарына, оның эквиваленттеріне нақты ақшалар және талап
етілгенге дейінгі салымдар жатады.
Ақша қаражаттарының эквиваленті деп – ақша қаражаттарының эквиваленті деп
ақша қаражаттарының белгілі бір сомасына жеіл айнала алатын және
құныдылықтың өзгеру қаупіне аз ұшырайтын қысқа мерзімді, өтімділігі жоғары
салымдарды айтады.
Ақша легі деп – ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерінің кеоіп
түсіу мен шығуын айтады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің нақты ақша қаражаттары, әдетте,
кассадағы бір нақты ақшаларынан, есеп айырысу, валюталық шоттарындағы және
банкте ашылған арнайы шоттардағы нақты ақшаларынан тұрады.
Ақшалай қаражатты басқару қаржы нарығындағы өте күрделі қиындықтарға
байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процесстерді
заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақша қаражатын талап
етеді. Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету
мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында
басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым-қатынас жасайтындаға белгілі. Сол
уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу белгілі бір
заңға сәйкес жүргізілуді қажет етеді. Біздің елімізде қызмет ететін
кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан
Республикасының Ұлттық банк мекемесі белгілеген ержелер мен тәотіпке сәйкес
жүргізіп отырады. Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшалар арқылы есеп айырысу
операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу
керек:
• Ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер
кезінде есептеу;
• Кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың түгелділігін және олардың
тиімді пайдалануын бақылау;
• Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорын ақшаларының кіріске
алыннуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне
байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке қабілеттілігі –
кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай, алдағы уақыттарда
дамуына қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап етеді. Ақшалар
мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорын қызметінің
нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Ақшалар шоттарында тек қана жедел арада міндеттемелерді орындау үшін
төлем жасауға қабілетті активтер есептеледі. Кәсіпорындар мен ұйымдардың
ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу және валюталық шоттарындағы
ақшаларынан, аккредитивтеріндегі ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан,
банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы
ақшаларынан құралады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы
ақшаларының қалдығы деп аталатын бабында осы жоғарыда аталған ақшалар
шоттарындағы ақшалардың барлық қалдығының жиыньық сомасы жазылады.
Ақша баламалары – бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін активтер
болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және
депозиттік сертификаттар жатады. Түрлі ұсталымдар мен айыппұлдар ұйымның
ақшалары қатарына жатқызылмайды. Сондықтан да оларды кассадағы ақшалар
шотында есептемейді. Ақша баламаларын кәсіпорынның есеп айырысу құралдары
ретінде қарастырудың қажеттілігі де жоқ. Көп жағдайларда оларды қысқа
мерзімді инвестициялар шотында есептейді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың меншігіндегі пошта маркалары, алынған
вексельдер, жұмысшылар мен қызметкерлерге іссапар шығындары үшін аванс
ретінде берілген сомалары, жұмысшылар мен қызметкерлердің басқадй
дебиторлық қарыздары ақшалар қатарына жатқызылмайды. Оларды бухгалтрлік
есепте дебиторлық борыштар бөлімінде есептейді.
Овердрафт дегеніміз кәсіпорынның иелігіндегі, яғни активті шоттың
қалдығындағы сомадан артық сомада төлем төлеу нәтижесінде пайда болған
кредиттік қалдық. Бұл сома қысқа мерзімді міндеттеме болып табылады және
кредиторлық борыш ретінде есептеледі. Овердрафт кәсіпорындар мен ұйымдардың
банк мекемесі арқылы басқаларға төленген қаржы сомасы есеп айырысу
шотындағы қалдық сомадан артық болған уақытта ғана пайда болады. Егер
овердрафт үлкен көлемде болатын болса, онда бөл сома кәсіпорының балансында
немесе өз алдында жасалған түсіндірмелі құжатында бөлек көрсетілуі тиіс.
Қаржы салымына кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың
бағалы қағаздарын сатып алуға жұмсалған қаржылары жатқызылады.
Қаржы нарығының айрықша бөлігі, ол – бағалы қағаздар нарығы. Ал қаржылық
инвестициямен осы бағалы қағаздар нарығы тікелей байланысты. Бүгінгі күні
елімізде көптеген акционерлік қоғамдар, сақтандыру компаниялары,
инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары, сонымен қатар басқа
да кәсіпорындар мен ұйымдар тіркелген. Осы жоғарыда аталаған кәсіпорындар
мен ұйымдардың барлығы да еліміздегі бағалы қағаздар нарығының потенциалды
қатысушылары қатарына жатқызылады. Олардың кейбіреулері эмитент, яғни
айналымға бағалы қағаздар шығарушылар болып табылса, ал екіншілері инвестор
ретінде қызмет атқарады. Кәсіпорындар мен ұйымдарға жаңа технология енгізу,
өндірісті енгізу, өндірісті жаңғырту, қайта құру әрқашанда ірі капитал
салымын керек етеді. Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр
уақытта капитал бола бермейді. Сондықтан да кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз
каптиталы нарығына несиелер мен заемдарының қаржаттарын, айналымға
акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы
пайда болады.
Іс жүзінде акция, облигация және басқа да бағалы қағаздарын шығару арқылы
капталды тартуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент деп аталатын және
сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемданушілердің алдында белгілі бір
жағдайда борышты болып табылад.
Эмитенттің кім болғанына байланысты бағалы қағаздар төмендегідей үш түрге
бөлінеді.
- мемлекеттік;
- муниципалдық;
- корпоративтік.
Мемлекеттік бағалы қағаздар – бағалы қағаздардың бүл түрі Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес мемлекеттің сыртқы және ішкі
қарыздарын қайтару мақсатында шығарылады. Сонымен қатар бағалы қағаздың бұл
түрі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк мекемесінен эмитенттелінетін бағалы
қағаз болып табылады. Үкімет өз атынан бағалы қағаздардың бұл түрін шығара
отырып, Республикалық бюджеттің тапшылығын қысқарту және инфляцияны
болдырмау жағын қарастырады. Осыған сәйкес Ұлттық банк мекемесі айналымдағы
ақша қаражаттарының қозғалысын реттеуді көздейді. Мемлекеттік бағалы
қағаздардың мындадй түрлері бар:
- Ұлттық жинақ облигациялары
- Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме
- Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттеме.
Муниципалдық бағалы қағаздар – бағалы қағаздардың мұндай түрі жергілікті
бюджетпен эмиссияланатын жергілікті атқарушы органдар шешімімен шығарылады.
Бағалы қағаздардың бұл түрін шығарудағы басты мақсат - құрылыс, яғни
ауруханалар салу үшін, бала бақшалар мен мектептер, тұрғын үйлер, жолдардың
жағдайларын жақсарту және тағы басқадай аймақтың әлеуметтік мәселелерді
шеші болып табылады.
Корпоративтік бағалы қағаздар – кәсіпорындар мен ұйымдардың заң күшіне
сүйене отырып, өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе шаруашылық
қызметін жүзеге асыру үшін шығарылатын бағалы қағаздарын корпоративтік
бағалы қағаздар деп атайды. Бағалы қағаздардың бұл түрін көп жағдайларда
акционерлік қоғамдар шығарып және олар эмитент ретінде тіркеледі.
Бағалы қағаздарды жалпы мынадай екі топқа бөлуге болады:
• Ақшалай бағалы қағаздар
• Капиталды бағалы қағаздар
7 - Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер Халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартының (7-ХБЕС ) ХБЕСБ қабылдаған кезде ХБЕСК
стандартының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ----------------------------------- ---------------------------------
---------------------5
1. Транс техно сервис ЖШС-нІң ТЕХНИКО–ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
----------------------------------- -----------------------------------------
7
1. ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептегі ағымдағы және корреспонденциялық
шоттардағы қолма қол ақшаларының сипаттамасы----7
2. Транс Техно Сервис ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштері-11
3. Транс Техно Сервис ЖШС-нің есеп саясаты ------------------------------
-- 16
2. Транс техно сервис ЖШС- нің АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ
ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ--------21
2.1 Ақшалар есебінің мәні, маңызы және шаралары--------------------------- --
----21
2.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшалардың
есебі----------------------------------- ------------------------------------
----------------------26
2.3 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы қолма қолсыз ақшалардың
есебі ----------------------------------- -----------------------------------
------36
2.4 Ақшаларды түгендеудің әдістері--------------------------- --------------
------------39
3. Транс техно сервис ЖШС-ның АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ ШОТТАРДАҒЫ
АҚШАЛАРДЫҢ АУДИТІ-----45
3.1 Аудиттің маңызы, түрлері ----------------------------------- ------------
--------------45
3.2 Ағымдағы және корреспонденциялық шоттардағы ақшалардың аудитін
жүргізуді ұйымдастыру----------------------------------- --------------------
--------------52
3.3 Ағымдағы және корреспонденциялық ақшалар есебінің аудитін жетілдіру
жолдары----------------------------------- ----------------------------------
-------------------61
ҚОРЫТЫНДЫ----------------------------------- --------------------------------
-------------67
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ----------------------------------- ------------
71
ТІРКЕМЕ----------------------------------- ----------------------------------
------------------73
КІРІСПЕ
Нарықтық экономика жағдайында басқаруды жетілдіруде бухгалтерлік
есептің рольі мен мәні артуда. Басқару мен нарықтық экономиканың дамуына,
әр түрлі деңгейдегі басқару шешімдерін әзірлеуге, негіздеу мен қабылдауға
субъектінің нарықтағы іс-қимылын анықтап, бәсекелес – субъектіні
айқындауға,сондай-ақ субъектілердің қаржылық –шаруашылық қызметі туралы
сапалы, уақтылы ақпаратты қалыптастыру бухгалтерлік есептің басты
мақсаттары болып табылады.
Бухгалтерлік есеп –экономикалық білім жүйесіндегі негізгі пәндердің
бірі. Ол шаруашылық жүргізуші кез-келген субъект қызметінде жетекші орын
алады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері негізінде бүкіл шаруашылық
қызметтің іс-әрекеті сипатталып, оның табысы мен шығыны есепке алынады,
қаржылық жағдайы ашылып көрсетіледі. Бухгалтерлік есеп субъектінің меншігін
сақтауды бақылауға және басқару шешімдерін қабылдауға қажетті ақпаратты
жинақтайды.
Қазіргі нарық жағдайындағы экономикалық бақылаудың перспективті және
тиімді түрлерінің бірі тәуелсіз бақылау болып отыр. Тәуелсіз бақылауды өз
қызметін тапсырыс иесі – клиент есебінен шартты комерциялық негізінде іске
асыратын аудиторлар, аудиторлық ұйымдар жүргізеді.
Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында кәсіпорындардағы ақша
қаражаттар үлкен роль атқарады.
Ақша қаражаттар шаруашылық субъектілердің айналым активтеріне кіреді.
Ақша қаражаттарының нақтығын бақылау, оларды көбейтуді дұрыс пайдалану -
бухгалтерлік есептің өте күрделі міндеті.
Ақша қаражаттары субъектінің кассадағы нақта ақашаларынан, банктегі
есеп айырысу несесе басқа шоттарындағы ақша қаражаттарынан, шетелдік
валюталардан, ақшалай құжаттардан құралады. Ақша қаражаттарын сақтау,
қабылдау үшін әр субъектіде кассасы болуы тиіс. Ақша қаражаттарының
қозғалысының міндеттеріне келесі сұрақтардың шешімі кіреді:
- кассалық операциялардың есебін ұйымдастыру;
- есеп айырысу бойынша операциялардың есебі;
- жолдағы ақшалардың есебі;
- кәсіпорынның ақша қаражаттарын қаржылық есеп беруде көрсету.
Ақша қаражаттарының аудиті келесілерден тұрады:
- ақша қаражаттарын тексерудің бағдарламасын құру
- кассалық операцияларын құру;
- ақша қаражаттарын қолдануды талдау.
Тақырыптың өзектілігі.Нарықтық қатынастар экономикасы жағдайында
кәсіпорындардағы ақша қаражаттарының орындары үлкен роль атқарады. Ақша
қаражаттары шаруашылық субъектідегі айналымдағы активтердің құрамына
кіреді. Ақша қаражаттарын бақылау, дұрыс пайдалану және көбейту – бұл
субъектілердің және бухгалтерлік есептің алдындағы міндеті болып табылады.
Ақшалай қаражатты басқару қаржы нарығындағы өте күрделі қиындықтарға
байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процесстерді
заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақша қаражатын талап
етеді. Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету
мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында
басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым-қатынас жасайтындаға белгілі. Сол
уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу белгілі бір
заңға сәйкес жүргізілуді қажет етеді.
Дипломдық жұмыстың мақсаты – кәсіпорындардағы ақша қаражаттарының
есебін қарастыру.
1. Транс техно сервис ЖШС-нІң ТЕХНИКО –ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1. ХҚЕС бойынша бухгалтерлік есептегі ағымдағы және
корреспонденциялық шоттардағы қолма қол ақшаларының сипаттамасы
Әлемдік глобализациялау жағдайында ел Президенті болашақта негізгі
приоритет етіп анықтаған Қазақстан Республикасының экономикасының бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз ету қажеттілігі уақыт өте келе маңызды болып
келеді. Мемлекет басшысы бұл жағдайда Қазақстан экономикасының өмір сүру
мәселесі артта қалып, болашақта екпінді даму мен өркендеуі үшін әлемдіка
аса дамушы тәжірибені таңдау ғана деп белгіледі.
Экономиканың бәсекеге қабілеттілігінің және транспаренттілігінің
атрибуттарының негізгісі болып бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру
жүйесінің халықаралық стандарттарға сәйкестілігі болып саналатынын атап
өту қажет. Бұл тұжырымға келуге ҚЕБХС (Қаржылық есеп берудің Халықаралық
стандарттарына) -көшу себеп болған жоқ – бұл белгілі-бір халықаралық
қаржыгерлер зорлап міндеттейтін директивалық норма, ал қазіргі стиль қорды
интеграциялауға, экономиканың қарқынды дамуына негіз ретінде міндет
атқаратын қаржылық есеп беруді біркелкі түсіну үшін қажет.
ҚЕБХС – қазақстандық ұжымдардың инвестициялық тартымдылығы мен
бәсекелестілігінің құрамды бөлігі ретінде, және Қазақстаннның барлық
экономикасының салдары ретінде, ал ҚЕБХС білу және ол бойынша жұмыс істеу –
тек қана қазіргі кездегі бухгалтер мен аудитордың емес, қазіргі басшының
имиджіне қажетті, сапалы ерекшелігі. Осылайша, Қазақстан талай онжылдықтар
бұрын жасаған таңдауы, Қазақстан сапалы даму жолдарын ресми жариялаған
кезде өзінің тіршілікке қабілеттілігін көрсетті. Бухгалтерлік есеп пен
қорытынды есеп берудің қайта құрылуы және ҚЕБХС-на көшу процесі Қазақстанда
тәуелсіздік алған кезден басталып, ҚР Президентінің 1995 жылдың желтоқсан
айында қол қойған Бухгалтерлік есеп туралы Жарлығымен бекітілген еді.
Осыдан кейін БЕХС-на (Бухгалтерлік есептің Халықаралық стандарттарына)
жуықталған немесе осы стандарттар негізінде құрылған бухгалтерлік есептің
қазақстандық стандарттарын (БЕҚС) қабылдау бухгалтер мамандығының жаңа
философиясына бейімделуіне және есепшінің ойының қайта құрылуына негіз
болды. Нарықтық экономикаға көші кезінде БЕҚС белгілі рөл атқарғанын айтып
өтуіміз мақұл. Бірақ мемлекет экономикасын көтеру және құнды қағаздар
нарығының даму жағдайлары, сонымен қатар құрылған әлемдік тенденция ҚЕБХС
толық және ескертусіз қабылдау қажеттілігіне себеп болды.
Өмір болмысына сүйенер болсақ, ҚЕБХС-на экономиканың нақты секторының
көшуінің бұрын бекітілген мерзімдері шындыққа сәйкес келмейтінін нақты
сеніммен айтсақ болады. Бұл күшіне енген ҚЕБХС-на концептуалды өзгертулер
енгізу аяқталған кезде басталатын 2006 жыл ҚЕБХС-на көшу үшін оптималды деп
анықтаған, экономикасы жағынан дамыған елдердің көбінің шешуімен және ҚЕБХС
бойынша Комитеттің пікірімен расталады.
Бірақ, белгілі болғандай, жетілу процесі шексіз, және бухгалтерлік есеп
ғылым ретінде үздіксіз өзгертіліп тұруын қажет етеді. Сондықтан, әлемдік
экономикада апробацияланған ең үздік әдістерді пайдалана отырып, белгілі-
бір этапта осы процесске интеграцияланып, дамуымыз керек. Осыған байланысты
акционерлік қоғамдар үшін – 2005 жылдың 11 маусымы және басқа ұжымдар үшін
– 2006 жылдың 1 қаңтары көшудің нақты мерзімі белгіленген, Президент 2004
жылдың 11 маусымында №526-11 қол қойған, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық
қорытынды есеп беру мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заң
актілеріне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы Заңына Қазақстан
Республикасының Қаржы Министрлігі бастама жасады.
Қазақстан ұжымдары ҚЕБХС (IFRS) 1 сәйкес көшуді жүзеге асырады – ҚЕБХС
талаптарына сәйкестілігі туралы тікелей көрсету және сөзсіз жария ету
жолымен, алғаш рет қаржылық қорытынды есеп берудің Халықаралық
стандарттарын қабылдау. Осы көрсетілген стандарт ҚЕБХС сәйкес ұжымда есеп
жүргізу үшін жіберілу орыны болып саналатын, қаржылық қорытынды есеп
берудің Халықаралық стандарттарына көшу кезінде ҚЕБХС бойынша бастапқы
балансты құруды талап етеді. Бұл жағдайда, ұжым ҚЕБХС бойынша өз балансын
ҚЕБХС 2 юойынша алғашқы қаржылық қорытынды есеп беру құжаттарында ұсынуға
міндетті емес деп айтып өтуге міндеттіміз. Яғни, 2005 жылдың 1 қаңтарынан
бастап көшетін ұжымдар (акционерлік қоғамдар), 2004 жылға БЕҚС сәйкес
қаржылық қорытынды есеп берудің толық пакетін құрып, бухгалтерлік есеп
жүргізеді де, содан кейін тек қана баланстық қорытынды есепті алып, ҚЕБХС
сәйкес ұжымдар есеп жүргізу үшін, бастапқы баланс ретінде қолданылатын
(жіберу орыны) ҚЕБХС бойынша қайта есептейді. Сонымен қатар, ҚЕБХС 1
Қаржылық қорытынды есепті тапсыру, ұжымның ҚЕБХС бойынша алғашқы
қаржылық қорытынды есепке ең болмағанда бір жылға ҚЕБХС сәйкес салыстырмалы
ақпарат енгізілу керек. Осылайша, ұжым 2005 жылдан бастап ҚЕБХС сәйкес
қаржылық қорытынды есепті құрады және 2005 жыл ҚЕБХС сәйкес көшу, түзетулер
енгізу және салыстыру көрсеткіштері жылы болып табылады. Бірақ ҚЕБХС сәйкес
құрылатын 2005 жылғы есеп беруді ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды
есеп емес, 2006 жылғы қорытынды есеп саналады. ҚЕБХС бойынша бастапқы
бухгалтерлік балансты қайта есептеу кезінде таңдап алынған ұжымның есеп
саясаты сонымен қатар, ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды есепте
ұсынылған барлық мерзімдерде (яғни 2005 және 2006 жылдарға) де
пайдаланылады. Бұл жағдайда есеп жүргізу саясаты 2006 жылдың 31
желтоқсанына дейінгі балансты (2005 ж. салыстырмалы көрсеткіштерін
қосқанда), табыстар мен шығындар туралы қорытынды есепті, қордағы
өзгерістер туралы қорытынды есеп және ақшалай қаражаттардың ағымы туралы
қорытынды есепті енгізетін, ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды
есептің (2006 жылдың 31 желтоқсанына дейін немесе 2007 жылдың 31
желтоқсанына дейін) және ақпаратты ашудың (2005 жылдың салыстырмалы
ақпаратын қосқанда) қорытынды мерзімінде күшіне енген деп табылатын, әр
Халықаралық стандарттың талаптарына сай болу керек.
ҚЕБХС-на 2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап көшетін ұжымдар БЕҚС сәйкес 2005
жылға есеп пен қаржылық қорытынды есепті ұсынады, сонмен бірге 2005 жыл
балансын ҚЕБХС сәйкес бастапқы баланс ретінде және 2006 жылдан бастап
ҚЕБХС сәйкес есеп жүргізу ретінде қайта есептейді, 2007 жылдың 31
желтоқсанын қосқанда аяқталатын мерзім ішінде ҚЕБХС бойынша алғашқы толық
қаржылық қорытынды есепті және 2006 жылға салыстырмалы көрсеткіштерді
тапсырады. Бұл жағдайда, ҚЕБХС бойынша алғашқы қаржылық қорытынды есепке
жоғарыда айтылған акционерлік қоғамдар үшін қарастырылған дәл осындай
құрылым кіреді.
ҚЕБХС-на көшу – бұл маңызды қадам екенін және арнайы дайындықты талап
ететінін айтып өтуге тиіспіз. Көшуге байланысты негізгі мәселелердің бірі –
бұл ҚЕБХС-рын түсінетін және пайдаланатын мамандардың жетіспеушілігі болып
табылады. Бүгінгі күні еңбек нарығында маманданған бухгалтерлер мен
аудиторлардың дефициті байқалады, ал ҚЕБХС-на көшуге байланысты бұл мәселе
өзекті болып бара жатыр. Тәжірибе көрсеткендей, қазіргі бухгалтерлер мен
аудиторлардың деңгейі өте төмен, қазіргі заманға сай стратегиялық түрде
ойлау қабілеті бар бухгалтерлердің жетіспеушілігі тек қана бизнес саласында
емес, мемлекеттік қызмет пен ғылыми-ұстаздық ортада да кездеседі. Жоғарғы
оқу орындарында теориялық материалды шаруашылық өмірдің шын мәніндегі
жағдайларымен байланыстыра білетін маманданған бухгалтерлер-ұстаздар
жетіспейді. Ал бұл жеткіліксіз дайындалған бітірушілердің көбеюіне әкеліп
соғады. Мамандардың жетіспеушілігінің негізгі себебі – білім беру
саласындағы жалақының төмендігі. Жаңа білім беру стандарттарын және
мемлекет экономикасының ерекшеліктерін есепке ала отырып құрастырылған
есеп, аудит және талдау бойынша базалық оқулықтармен толық жабдықталмағаны
да болашақ маманнның тууында өз рөлін атқарады.
Бұдан өзге, бухгалетрлерді дайындау саласын бүгінге ешкім
аккредиттемейді. Көптеген ақысы жоғары дайындық курстары өз сорпасында
қайнап жатыр. Олар қандай бағдарлама бойынша не үшін және кімді оқытып
жатыр – бұл мәселені ешкім бақылап жатқан жоқ. Бухгалетрлердің мемлекет
реттейтін аттестацияның жоқтығы қызметке алынатын маманнның титтей болса да
өз мамандығын дәлелдейтін мүмкіндігі бойынша алуға мәжбүр етеді. Сондықтан
халық ішінде ешкім бақыламайтын бухгалтерлік есеп бойынша түрлі курстардың
сертификаттары бағаланып жүр.
Көшу мерзімінің негізгі проблемасы болып негізі мазмұнының бір-бірінен
айырмашылығы жоқ болса да, ресми орыс тіліндегі аударма терминологиясының
Қазақстан Заңдарында қолданылатын терминологиясына сай келмейтіндігі. Бұл
жағдайда заңдардың түрлі келіспеушіліктер жағдайларында интерпретациясы
кезінде қиыншылықтар пайда болуы мүмкін. Осыған байланысты, сонымен қатар
маманданған қоғамдардың рөлін көтеру мақсатында 14.09.2004 № 351 Қаржы
Министрлігінің бұйрығымен бухгалтерлік есеп пен аудит мәселелері бойынша
Эксперттік кеңес құрылды. Бұл кеңес ҚР Қаржы Министрлігі жанындағы
консультативті-кеңестік органы болып табылады. Оның құрамына осыған
байланысты министрліктер, ведомстволар, ұжымдар, қоғамдық ұжымдар өкілдері,
сонымен қатар бухгалтерлік есеп пен аудит саласында үздік мамандар кіреді.
Кеңес қызметінің негізгі бағыттары - бұл Қазақстанда Халықаралық қаржылық
есеп стандарттарын қолдану, ҚЕБХС реттемеген бухгалтерлік есеп
стандарттарын, аудит стандарттарын және коллегиалды қарастыруды және шешуді
талап ететін бухгалтерлік есеп және аудит мәселелері бойынша басқа да
нормативті-құқықтық актілерді бекіту, өзгерту және бас тарту бойынша
әдістемелік ұсыныстарды бекіту бойынша кеңес беру.
Бүгінгі таңда бухгалтерлік есеп және аудит Департаменті ҚР –ында ҚЕБХС-
рын қолдану бойынша әдістемелік ұсыныстарын мемлекеттің алдыңғы қатардағы
аудиторлық компанияларын және халықаралық кеңесшілерді тарта отырып
өңдеуде. Бұл жағдайта айтып өтетін бір жәй, ҚЕБХС қолдану бойынша
әдістемелік ұсыныстарды өңдеу қажеттігін, ҚЕБХС ұжымға маневр жасау құқығы
шегінде берілетін рамалық шарттарды белгілеу арқылы анықталады. Бірақ
бухгалтерлік есеп өзінің жұмыс жасап жатқан ортасымен анықталады. Әр
мемлекеттің өз тарихы, өз құндылықтары, өз саяси жүйесі болады. Дәл осыны
бухгалтерлік есеп жөнінде де айтуға болады.
Қазақстандағы бухгалтерлік есеп ортасын структурасында қазып шығаратын
салалары басым, бүгінгі экономиканың жағдайымен анықталады. Сонымен қатар,
көптеген үлкен өнеркәсіптер, акционерлік қоғамдар мемлекеттің қатысуымен
құрылғанын айтып өтуіміз керек. Бұл меншікті басқарудың ақпараттық негізі
болып келетін олардың бухгалтерлік есеп және қорытынды есеп беру жүйесіне
жоғары назар аударуын талап етеді. Осыған байланысты, ҚЕБХС-тын қолданатын
Қазақстанның құқықтық ортасын есепке ала отырып және шын мәніндегі
мысалдармен кең түсініктеме беретін, әдістемелік ұсыныстарды өңдеу
қажеттілігін тудырады. Негізгі 33 стандарттарға әдістемелік ұсыныстарды
2004 жылдың соңына дейін шығару болжанған.
Осыған орай, еліміздің бухгалтерлері мен аудиторлары алдында үлкен және
қиын мәселелер мен осы процесс үшін жауапкершілік тұр. Өз кезегінде,
мемлекеттегі бухгалтерлік есеп пен аудит саласын нормативті реттейтін және
саясатын анықтайтын Қаржы министрлігінің бухгалтерлік есеп пен аудитті
методологиялау Департаменті бар жауапкершілікпен және барлық мүмкін
ресурстарды мобилизациялау арқылы Мемлекет Басшысы мен Үкімет қойған
мәселелерді жүзеге асырады.
1.2 Транс Техно Сервис ЖШС-нің технико-экономикалық
көрсеткіштері
Транс Техно Сервис ЖШС (бұдан әрi - Қоғам) жарғылық капиталында
мемлекеттің 100% қатысу үлесiмен мемлекеттік ақпарат жүйелерін құру және
олардың өзара iс-қимылын ұйымдастыру жөнiндегi уәкілетті ұйым ретінде
"Қазақстан Республикасында бiрыңғай ақпараттық кеңiстікті дамыту және
"Ұлттық ақпараттық технологиялар" акционерлiк қоғамын құру туралы"
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 4 сәуірдегі N
492 қаулысына сәйкес құрылды. "Мемлекеттік органдарды ақпараттандыру
мәселелерi туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметінің 2000 жылғы 5 қазандағы
N 1501 қаулысымен оған "Банкаралық және қаржылық телекоммуникациялар
орталығы" жабық акционерлiк қоғамының қосылуы жолымен Қоғам қайта құрылды.
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 22 шілдедегі N
724 қаулысымен Қоғам акцияларының мемлекеттiк пакеттерiн иелену және
пайдалану құқығын Қазақстан Республикасының Ақпараттандыру және байланыс
агенттігi жүзеге асырады.
"Ақпараттандыру саласындағы Ұлттық оператор туралы" Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң 2004 жылғы 16 қаңтардағы N 44 қаулысына сәйкес
Қоғам ақпараттандыру саласындағы Ұлттық оператор болып айқындалды. 2004
жылғы 1 қазанда Астана қаласының әдiлет департаментi Қоғамды қайта тiркедi
(тiркеу N9223-1901-АО).
Қоғам қызметiнiң негiзгi мәнi коммуникациялық орта мен мемлекеттiк
ақпарат ресурстарының өзара iс-қимыл жүйесiн жасау, жалпы пайдаланудағы
ақпарат базасын қалыптастыру, сондай-ақ халықаралық ақпарат жүйелерiмен
ынтымақтастық болып табылады.
Ұлттық оператор ретiнде Қоғамның ақпараттандыру саласындағы негізгі
қызметi:
- мемлекеттiк ақпарат жүйелерінің өзара iс-қимылын, олардың әлемдiк
ақпарат ресурстарына және ақпарат жүйелерiне интеграциялануын қамтамасыз
ету;
- ведомствоаралық мемлекеттік ақпарат жүйелерiн сүйемелдеу мен
пайдалануды жүзеге асыру;
- жеке және заңды тұлғалардың ақпараттық талабын қанағаттандыру
мақсатында олардың жалпыға қолжетiмдi мемлекеттiк ақпарат ресурстарына
қолжетімділігі үшін техникалық жағдайлар ұйымдастыруды қамтамасыз ету;
- мемлекеттiк ақпарат ресурстары мен ақпарат жүйелерiнің тiркелiмiн
жүргізудi техникалық қамтамасыз ету болып табылады.
- алға қойған мiндеттердi тиiмдi және сапалы орындау, Ұлттық оператордың
функциялары мен өкiлеттіктерiн iске асыру мақсатында 2003 жылғы қазаннан
бастап Қоғамның мынадай негiзгі бөлiмшелердi қамтитын құрылымыжұмысiстейдi:
1)орталықаппарат;
2)өндiрiсдепартаменттерi;
3) Алматыфилиалы;
4) өңiрлiк орталықтар.
Ұлттық оператордың мiндеттерiн қамтамасыз ету үшін Қоғам құрамында
мынадай өндiрiс бөлiмшелерi жұмыс iстейдi: Ақпарат жүйелерiн сервистік
сүйемелдеу департаментi, Сервистік жүйелiк-техникалық қызмет көрсету
департаментi, Жобаларды әзiрлеу және басқару департаментi, Ақпарат
ресурстары мониторингi және әдiстемесi департаментi, Алматы филиалы және
15өңiрлікорталықтар.
Алматы филиалы және аймақтық орталықтар компьютерлiк, желілік және
шеткерi жабдықтарға сервистік жүйелік-техникалық қызмет көрсету мен
жөндеудi, республикалық салық комитеттерінің ақпарат жүйелерiн сүйемелдеу
мен оларға әкiмшілік етудi жүзеге асырады, сондай-ақ телекоммуникациялық
қызметтер көрсетедi.
Орталық аппарат басқарудың әкiмшілiк тұтастық екенін бiлдiредi ол Қоғамға
жалпы басшылықты жүзеге асырады, даму стратегиясын, перспективалық және
ағымдағы жоспарларын әзiрлейдi, мемлекеттік органдармен, мемлекеттiк емес
құрылымдармен және халықаралық ұйымдармен өзара iс-қимыл кезiнде Қоғам
мүддесiн бiлдiредi.
Орталық аппарат бөлiмшелерi Қазақстан Республикасының ұлттық ақпарат
инфрақұрылымын қалыптастыру мен дамытудың Мемлекеттік бағдарламасын iске
асыру шеңберiнде (бұдан әрi - Мемлекеттік бағдарлама) жасасқан шарттарды,
мемлекеттiк органдардың ақпарат жүйелерiне техникалық қызмет көрсету мен
сүйемелдеу жөнiндегi және телекоммуникациялық қызмет көрсетулер жөнiндегi
шарттарды жалпы сүйемелдеуді жүзеге асырады.
Орталық аппарат акционерлерге, Директорлар кеңесiне және басқа да
бақылаушы органдарға қаржылық және өндiрiстiк есептіліктi табыс етудi
қамтамасызетедi.
Қоғам қызметкерлерінің тiзiмдiк саны 2009 жылғы 1 қаңтарға 250
қызметкердiқұрады.
Жоспарланған жұмыс көлемiн орындау мақсатында қызметкерлердiң штат санын
2010 жылы - 381 бiрлiкке дейiн, 2011жылы - 428 бiрлiкке дейiн, 2012 жылы -
447 бiрлiкке дейiн ұлғайту жоспарланып отыр.
Компания алдына қойылған мiндеттердi орындауға бағытталған
корпоративтiк басқару моделi пайдаланылып, оны басқарманың негiзгi төрт
органы:
- жоғары органы - акционерлердiң жалпы жиналысы;
- басқару органы - директорлар кеңесi;
- алқалық атқарушы орган - басқарма;
- бақылаушы орган - аудит секторы жүзеге асырады.
Кесте 1 – Транс Техно Сервис ЖШС-нің технико-экономикалық көрсеткіштерін
талдау*
Көрсеткіштер өлшем 2008 ж. 2009 ж. Ауытқу Өсу
бірлігі (+, -) темпі
(%)
Қызмет көрсетуден Мың.тг 138567,90 146119,10 7551,20 5,45%
түскен табыс
Көрсетілген Мың.тг 113831,20 119604,80 5773,60 5,07%
қызметтің өзіндік
құны
Жалпы табыс Мың.тг 24736,70 26514,30 1777,60 7,19%
Негізгі қызметтен Мың.тг 597,72 1036,58 438,85 73,42
түскен табыс
Негізгі емес Мың.тг 70,13 73,23 3,10 4,42
қызметтен түскен
табыс
Мерзімдік Мың.тг 24068,85 25404,50 1335,6 5,55
шығындар
Салық салынуға Мың.тг 667,85 1109,80 441,95 66,18
дейінгі табыс
Табыстылық % 0,217 0,222 0,00 2,01
Жұмысшылардың адам 237,00 250,00 13,00 5,49
орташа саны
Негізгі құралдардың Мың.тг 1165,48 1064,06 -101,43 -8,70
орташа жылдық құны
Қор қайтарым Мың.тг 0,40 0,73 0,33 82,02
Еңбек ақы қоры Мың.тг 124650,00 131640,00 699,00 5,61
Бір жұмысшының Мың.тг 520,29 520,66 0,06 0,12
орташа жылдық саны
* кәсіпорынның қаржылық есеп беру формалары
Қоғам қызметiне жалпы басшылықты Басқарма төрағасы (Президент) жүзеге
асырады, ол басқарудың дара басшылық пен алқалық басқару қағидаттарын
ұштастыра отырып, ақпараттандыруда мемлекеттік саясат жүргiзудi қамтамасыз
етедi. Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-
инновациялық даму стратегиясын (бұдан әрi - Стратегия) iске асыру
шеңберiнде Қоғамның Қазақстандағы ақпараттық технологиялар паркін дамыту
жөніндегі iс-шараларға қатысуы жоспарлануда. Ақпараттық технологиялар
саласында Қазақстан қызметін ұсыну үшін Ганновер жәрмеңкесiне (2004 жылғы
сәуiр) қатысты.
Индустриалдық-инновациялық саясаттың бiрiншi кезектегi мiндеттерiн
iске асыру жөніндегі iс-қимыл жоспарының шараларына сәйкес, Республикалық
бюджет комиссиясы отырысының 2003 жылғы 18 тамыздағы N 19 хаттамалық
шешімін орындау үшін Қоғам 2000-2002 жылдары мемлекеттiк органдарды
ақпараттандыруға республикалық бюджеттен бөлiнген шығындарға және ақпарат
жүйесiнің тиiмдiлігіне талдау жүргiзілдi.
Жүргiзiлген талдау нәтижесiнде ақпараттандыру саласындағы мемлекеттiк
органдарды жоспарлау мен нормативтеу бойынша ұсыныстар жасалды. Қоғамның
қатысуымен мемлекеттік органдар үшін әзiрленген құжаттама (техникалық
құралдармен қамтамасыз етушілік нормативтерi және Ақпараттандыру
саласындағы бюджеттік бағдарламаларды iске асыру жөніндегі iс-шараларды
жоспарлау жөнiндегi нұсқаулық) 2005 жылға арналған республикалық бюджетті
қалыптастыру кезiнде iс жүзiнде қолданылды.
Мемлекеттік бағдарламаны iске асыру кезiнде Қоғам бiрқатар iс-
шараларды жүзеге асырады, жұмыстар атқару мен жобаларды басқару
мониторингін жүргiзедi. Мемлекеттік бағдарлама жеті кіші бағдарламаны
(ақпарат ресурстары жай-күйінің мониторингі, деректердi электрондық алмасу
стандарттарын құру, электрондық коммерциялар, аукциондар мен тендерлер
енгiзу, мемлекеттiк органдардың ақпарат инфрақұрылымын құру, мемлекеттік
ақпарат жүйелерін интеграциялық, мемлекеттiк деректер базасын жасау,
әлеуметтiк-экономикалық даму мониторингі) iске асыруды көздейдi. 2003 жылғы
1 қарашадағы жағдай бойынша Қоғам Мемлекеттік бағдарламаны iске асыру
барысы туралы есеп дайындап, ол Ұлттық ақпарат инфрақұрылымын қалыптастыру
мен дамыту жөніндегi жұмыстар мен Қазақстан Республикасының ақпараттық
қауiпсiздiгiн қамтамасыз етудiң негiзгі бағыттары жөнiндегi қызметті
үйлестіру жөнiндегi комиссияның 2003 жылғы 4 желтоқсандағы отырысында (N17-
52И-693 хаттама) қаралып, назарға алынды.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2001 жылғы 16 наурыздағы N
573 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының ұлттық инфрақұрылымын
қалыптастыру мен дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру шеңберiнде
Қоғам 2001 жылдан бастап Мемлекеттiк органдардың ақпараттық-
телекоммуникациялық мемлекеттік тiркелiмiн дамыту мен сүйемелдеу, Қазақстан
Республикасы Үкiметiнiң Beб-сайты жөніндегi Мемлекеттiк органдардың
электрондық құжат айналымының бiрыңғай жүйесi мен Мемлекеттiк деректер
базасы ("Жеке тұлғалар", "Заңды тұлғалар" және "Қазақстан ресурстары")
жобаларын басқаруға қатысу жөнiндегi iс-шараларды жүзеге асырып отыр.
Қоғам Қазақстан Республикасының "электрондық үкімет" (бұдан әрi - е-
Үкімет) инфрақұрылымын қалыптастыру бағдарламасын әзiрлеу жөнiнде жұмыстар
жүргізді. Қазақстан Республикасында "электронды үкiмет" қалыптастырудың
2005-2007 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан Республикасы
Президентінің 2004 жылғы 10 қарашадағы N 1471 Жарлығымен бекiтілдi. Қоғам
дамуының перспективалық бағыттарының бiрi ақпараттық технологиялар
саласында жетекші халықаралық IT-компанияларымен әріптестік қарым-қатынасты
жолға қою болып табылады. Мәселен, Siemens AG компаниясымен, D21 (Германия)
Қоғамымен, Crimson Logic-пен, Молдова Республикасы Ақпараттандыру
департаментiмен өзара қарым-қатынасты жолға қойып Samsung компаниясымен
меморандумға қол қою жоспарлануда.
Қазiргi таңда ведомствоаралық ақпарат жүйелерiнде түрлi қатынас орын алып
отыр, бiрқатар мемлекеттік органдарда ақпараттандыру жөніндегі жұмыстарды
бөлiмшелер бойынша бөлек жоспарлау орын алып, нәтижесiнде жекелеген өзара
байланыссыз бағдарламалық өнiмдер пайда болуда. Мемлекеттiк органдарда
деректер берудiң бiрыңғай желісінің жоқтығы, ведомствоаралық деректер
базасын интеграциялаудың аяқталмауы, нормативтiк базаның дайын болмауы,
қажеттi жіктеуiштердiң жоқтығы т.б. аяқтан шалып отыр. Қоғамның
жоспарланған мерзiмдегі негiзгi мақсаты электрондық үкiмет құру үшін
базалық инфрақұрылым қалыптастыру болып табылады.
Осыған байланысты алда тұрған кезеңнiң негізгі мiндеттерi:
қазiргi заманғы технологияларды қолдана отырып Қазақстан Республикасының
Ұлттық ақпараттық инфрақұрылымын қалыптастыру, оның ішінде е-Үкіметтің
инфрақұрылымын құру, iске асыру және қызмет көрсету, мемлекеттік
органдардың ақпараттық ресурстарын интеграциялау; мемлекеттiк органдардың
ақпарат жүйелерiне жүйелiк-техникалық қызметтер көрсету мен сүйемелдеудi
қамтамасыз ету, телекоммуникациялық қызметтер көрсету үшін қоғамның cepвис
орталықтарын қалыптастыру болып табылады.
Ақпараттандыру саласында Мемлекеттік ақпарат жүйелерінің өзара iс-
қимылын қамтамасыз ету жөніндегі ұлттық оператордың қызметiне сәйкес
олардың әлемдiк ақпарат ресурстары мен ақпарат жүйелеріне интеграциялануы,
ведомствоаралық ақпарат жүйелерiн пайдалану мен сүйемелдеудi қамтамасыз ету
және тиiстi өкілеттiктердi iске асыру үшін қоғам алға қойылған міндеттерге
мынадай негiзгi бағыттарды дамыту жолымен қол жеткiзудi жоспарлап отыр:
ақпараттық технология саласында алдыңғы қатарлы халықаралық компаниялардың
тәжiрибесін зерделеу және олармен ынтымақтасу; оқытып-үйрету және жоғары
бiлiктi ұжым қалыптастыру; Қазақстан Республикасы ұлттық ақпарат
инфрақұрылымының нормативтiк құқықтық базасын қалыптастыру мен жетілдiруге
қатысу; мемлекеттік органдардың қолданыстағы және құрылып жатқан ақпарат
жүйелерінің интеграциясы. Қоғам дамуының перспективалық бағыттарының бiрi
ақпараттандыру саласындағы жетекшi халықаралық IT-компаниялармен
серiктестiк қатынастарды жолға қою болып табылады.
Халықаралық байланыстарды кеңейту, семинарларға, симпозиумдарға,
көрмелерге, бiрлескен жобаларға қатысу және т.б. арқылы ақпараттық
технологиялар саласындағы алдыңғы қатарлы халықаралық компаниялардың
тәжiрибесiн зерделеу қоғамға неғұрлым қолайлы кешендiк шешімдердi iске
асыру үшін ұсыныс жасауға, Қоғам мамандары мен ақпарат жүйелерін
пайдаланушылардың деңгейiн көтеруге мүмкiндiк бередi.
1.3 Транс Техно Сервис ЖШС-нің есеп саясаты
Мақсатта 2005 жылы ақпараттандыру саласындағы: растау орталығының
қызметiн; электрондық коммерция саласындағы құқықтық қатынастарды; ЭҚА БЖ
қызметiнiң регламентiн; ақпараттандыру саласындағы қазақстандық
заңнамаларды кезең-кезеңімен халықаралық стандартқа келтiрудi реттейтiн
бiрқатар нормативтік құқықтық актiлер жобаларын әзiрлеуге қатысу
жоспарлануда:
22 ұйымды қамтитын Қоғам жанында қызмет ететiн ақпараттандыру жөніндегі
ТК-34 техникалық комитет ақпараттық технологиялар және ақпараттық
қауiпсiздiкті қамтамасыз ету саласында стандарттар әзiрлеу жөнiндегi
жұмыстарды жалғастыруды жоспарлап отыр.
Жобаларды басқару жөнiндегi жұмыстарды сапалы орындау үшiн 2005 жылы
басқарушылық шешімдердi құжаттау мен оларды бақылау ресiмдерiне жоғары
талаптарды көздейтiн ISО-9001 сапалы сертификат алу жөнінде iс-шаралар
өткiзу жоспарлануда.
Стратегияға сәйкес негiзгi мiндеттердiң бiрi ұлттық ақпарат
инфрақұрылымын (ҰАИ) ашық жүйелер тұжырымдамасы негiзiнде әлемдiк
қоғамдастық iске асыратын ғаламдық ақпарат инфрақұрылымның (Global
Information Infrastructure - GII) бөлiгi ретінде бiрте-бiрте дамыту, сондай-
ақ бағдарламалық өнiмдер мен софт-технологияларды дамытуды ынталандыру
болып табылады.
Қоғам қызметi Стратегияның ақпараттық технологиялар саласындағы мынадай
негізгi бағыттарын дамытуға жәрдемдесетiн болады:
ҰАИ дамуына жәрдемдесетін ашық және тұрақты нормативтiк құқықтық база мен
стандарттар құру; халықтың, шаруашылық субъектілерінің, қоғамдық ұйымдардың
және Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының ҰАИ-ға әмбебап қол
жетiмдiлігін қамтамасыз ету; мемлекеттiк органдар порталдары мекемесiн,
мемлекеттік деректер базасын және құжат айналымының рәсiмдерiн қоса
алғанда, "электрондық үкіметті әзiрлеу және енгізу мемлекеттiк құралдар мен
ақпараттандыру жүйелерін стандарттау, сәйкестендiру және сертификаттау;
әлемдiк және ішкі рыноктардың жаңа мүмкіндіктерін барынша пайдалануға
мүмкiндiк беретін электрондық коммерцияның кең ауқымын енгiзуге жәрдемдесу;
Мемлекеттік сатып алу саласында электрондық аукциондар мен тендерлер
тетiгiн енгiзу; электрондық оқу мекемелерi мен кiтапханаларын құруды қолдау
есебiнен халықтың бiлiм деңгейін көтеру; бағдарламалық құралдар мен софт-
технологиялардың ұлттық индустриясын дамытуды жан-жақты қолдау.
Бұдан басқа, бiрлескен инвестициялық жобаларды iске асыру мен
ақпараттандыру саласында тәжiрибе алмасуға байланысты трансұлттық және
iргелi шетелдiк компаниялармен қатынастарды кеңейту мен дамыту
жоспарлануда.
Үкiмет инфрақұрылымын қалыптастырудың әрбiр кезеңінде дұрыс стратегия мен
тактиканы жүзеге асыру, атқарушы, заң шығарушы билiктердiң және сот
билiгінің барлық деңгейлерін, бизнесті, университеттердi, қоғамдық ұйымдар
мен азаматтарды - барлық процеске қатысушыларды тиімдi ұйымдастыру,
үйлестiру және өзара iс-қимыл жасату үшін қоғам Қазақстан Республикасының
"электрондық үкiмет" инфрақұрылымын қалыптастыру бағдарламасын пысықтау
жөніндегi жұмыстарды жалғастыруды жоспарлап отыр.
Ел ауқымында Интернет-технологияларға көшу үкіметтік мекемелер қызметінің
барлық негiзгi нысандарының трансформациясын бiлдiредi және елеулi қаржылық
шығындар мен өзара байланысты саяси, құқықтық әкiмшiлiк пен технологиялық
мәселелердiң тұтастай кешенiн шешудi талап ететiн күрделi процесс болып
табылады.
Үкiметтiң тұжырымдамасы мемлекеттік органдар қызметінде ақпараттық
технологияларды пайдаланудың ұйымдастырушылық, әдiстемелiк және
технологиялық қағидаттарын айқындайды және әкiмшiлiк реформа мен
мемлекеттік басқару жүйесiн жаңғыртуды қамтамасыз ету құралы болып
табылады.
Қоғамның қатысуымен е-Үкіметке көшудiң стратегиялық мақсаттарына қол
жеткiзу үшін мынадай міндеттердi шешу белгiленедi:
- мемлекетке, азаматтар мен ұйымдарға ақпараттық қоғам жағдайында
жұмыс iстеуге мүмкiндiк беретін нормативтiк-құқықтық және әдiстемелiк база
жасау;
- ақпарат ресурстары мен мемлекеттік билiк органдары жүйелерiн
интеграциялау;
- мемлекеттік ақпарат ресурстары мен қызмет көрсетулерге (қаражатының
болуы, даярлығы мен бiлiм деңгей, жас шамасы мен әлеуметтік жағдайы
ескерiле отырып) қолжетiмдi әмбебап қоғамдық орталықтар құру;
- ақпараттық-коммуникациялық технологиялар саласында кәсiби бiлiм мен
қайта даярлау жүйесiн өрiстету.
Үкiмет инфрақұрылымын құрудың әлемдiк тәжiрибесiн назарға ала отырып,
мемлекеттік органдардың ақпарат жүйесi мен басталған жұмыстардың жай-күйiн
ескере отырып, Үкімет тұжырымдамасын iске асыруды кезең-кезеңмен жүзеге
асыру жоспарлануда. Үкiметтiң 1-шi кезеңiн iске асыру жөніндегі дайындық
жұмыстары 2004 жылдан-ақ басталады.
Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда қарастырылған бухгалтерлік есептің кез-келген мәселелерін шешудің
көп түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп туралы
Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік есеп принциптерінде
кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша
қажетті құжаттар тізімін бекітуі керек екендігі көрсетілген. Бұл бекітілген
құжаттардың қатарына мыналар жатады:
• Бухгалтерлік есептің уақытылы және есеп берудің толық тиісті
талаптарына сәйкес жүргізілуі;
• Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттардың жұмыс жоспары;
• Алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
• Ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
• Актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
• Құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
• Шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
• Бухгалтерлік есепті ұйымдастырудағы қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негізделуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді:
• Меншік нысаны мен құқықтық –ұйымдастырушылық нысаны;
• Салалық қызметінің түрі;
• Қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа;
• Салық салу жүйесі мен арақатынасы;
• Қаржы-шаруашылық қызметі мен даму стратегиясы;
• Ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі;
• Материалдық базасының болуы;
• Кәсіпорындағы бухгалтер мамандарының біліктілігі және басшылардың
экономикалық батылдылығы, ынталылығы мен тапқырлық даеңгейі.
Кез-келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен есеп
саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама- қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық:
Толықтылық. Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның объектілерді
есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттылық. Кәсіпорынның шаруашылық әрекеттерінің фактілері бухгалтелік
есеп беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай опреаиялар бухгалтерлік
есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді немесе орындалмай тұрып
есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері бухгалтерлік есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
бар болатын кірістері алынады.
Қарама – қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері әр айдық соңғы
күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінін теңдігін қамтамасыз етіп
отыруы қажет.
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаяты бухгалтерлік есепті орынды және
үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
Кәсіпорынның есеп саясаты ол кәсіпорында қолданатын бухгалтерлік есеп
жүйесінің тұтастығын және оны құраушы әдістемелік, техникалық,
ұйымдастырушылқ жақтардың барлығын қамтиды.
Есеп саясасытының әдістемелік жағына мына элементтер кіреді: мүлік пен
міндеттемелерді бағалау әдістері, мүліктің әрбір түрлері бойынша
амортизация есептеу әдістері, табысты есептеу әдістері және тағы сол
сияқты.
Осылайша белгіленген заңға сәйкес кез келген заңды тұлға болып табылатын
ұйым өінің есеп саясатын құрастырған уақытта төменде аталған бухгалтерлік
есептің негізгі әдістемелік аспектілерін айқындауы қажет:
• Негізгі құралдарына амортизациялық аударым сомасын есептеу
әдістері.
• Материалдық емес активтеріне амортизациялық аударым сомасын есептеу
және оларды есептен шығару жолдары.
• Шығындарды топтау мен өндіріс шығындарына жатқызу әдістері.
• Өндіріс шығындарын және өнімнің өзіндік құнын есептеу, яғни
калькуляциялау жүйесі.
• Жанама шығындарды анықтау және оларды лбъектілер арасында тарату
әдісі.
• Дайын өнімдерді кіріске алудың есебі.
• Аяқталмаған өндірісті анықтау және бағалау жолдары.
• Материалдық қорларды бағалау әдістері.
• Негзгі құралдарды жөндеу бойынша шығындар есебін ұйымдастыру.
• Курстық айырманы есептеу.
• Тағы да басқалар.
Өндірістік шығндарды есептеу мен өзіндік құнын есепету, яғни
калькуляциялау жүйесі.
Өндірістің технологиялық және ұйымдастырушылық ерекшеліктеріне,
өндірістік циклдің ұзақтығына, өнім түріне, оның күрделілігіне, өндірістің
түрі мен сипатына байланысты байланысты кәсіпорындар шығындарды есептеуі
мен өнім құнын калбкуляциялаудың келесі негізгі әдісерін қолдана алады:
• Нормативтік әдіс
• Өндірістік сатысы
• Тапсырыстық әдіс
Жанама шығындарды калькуляциялау объектілері арасында тарату әдісі.
Жанама шығындарды тарату базасы ретінде кәсіпорын мына төменде аталған
әдістерді пайдалана алады:
• Өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын төлеуге байланысты тікелей
шығындар;
• Тікелей шығындардың жалпы сомасы;
• Материалдық шығындардың сомасы;
• Сметалық мөлшерлеме;
• Өткізілген өнім көлемі.
• Аяқталмаған өндірістің бағалануы.
Жаппай және среиялы өндірісте аяқталмаған өндіріс былайша бағаланады:
• Нақты немесе нормативті өндірістік құн бойынша;
• Тікелей шығындар бойынша;
• Жұмсаылнған шикізаттар мен матераилдың құндары бойынша.
Өнімнің бір ғана түрін өндіретін кәсіпорындардың бухгалтерлік балансында
аяқталмаған өндіріс нақты жұмсалған шығындар бойынша есептелінеді.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы Қазақстан
Республикасының заңы бойынша кәсіпорындардағы бухгалтерлік есепте
қолданылатын тіркемелердің мазмұны және бухгалтерлік ішкі есеп мәліметтері
коммерциялық құпия болып есептеледі.
Кәсіпорының есеп саясаты осы ұйымның құрылған уақытында дайындалады. Оны
дайындаумен кәсіпорынның басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен
бекітеді.
Бұйрықтың құрамына есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған барлық
пункттерінің мазмұны толық ашылып жазылады.сонымен қатар әр пунктке
тоқтала келіп қандаә нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде
есеп саясаятының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болса міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген өзгертулер осы ұйымның басқару
құжаттарымен , яғни бұйрық, өкім немесе қаулылармен ресімделіу қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі
мүмкін:
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес;
• Бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі
салдарынан;
• Жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты және тағы
басқа.
Кәсіпорынның бухгалтерлік есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының
дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорындардың
барлық құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан
қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестінің және
тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік бухгалтерлік есеп жолдарын жүргізуіне,
яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.
Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл бойы орындалған жұмыстар бойынша
жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік қорытынды есеп
туралы шығарылған шешім әжне таза табысты бөлу тәртібі жазылады. Сонымен
қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға қабылданған есеп
саясаты жазылады.
2. Транс техно сервис ЖШС-нің АҒЫМДАҒЫ ЖӘНЕ КОРРЕСПОНДЕНЦИЯЛЫҚ
ШОТТАРДАҒЫ АҚШАЛАРДЫҢ ЕСЕБІ
2.1 Ақша қаражаттары есебінің мәні, маңызы және шаралары
Ақша қаражатттары бұл – кассадағы және банктегі шоттарда нақты ақшалар.
Ақша қаражаттарына, оның эквиваленттеріне нақты ақшалар және талап
етілгенге дейінгі салымдар жатады.
Ақша қаражаттарының эквиваленті деп – ақша қаражаттарының эквиваленті деп
ақша қаражаттарының белгілі бір сомасына жеіл айнала алатын және
құныдылықтың өзгеру қаупіне аз ұшырайтын қысқа мерзімді, өтімділігі жоғары
салымдарды айтады.
Ақша легі деп – ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерінің кеоіп
түсіу мен шығуын айтады.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің нақты ақша қаражаттары, әдетте,
кассадағы бір нақты ақшаларынан, есеп айырысу, валюталық шоттарындағы және
банкте ашылған арнайы шоттардағы нақты ақшаларынан тұрады.
Ақшалай қаражатты басқару қаржы нарығындағы өте күрделі қиындықтарға
байланысты үлкен мәнге ие. Бәсекеге қабілеттілік технологиялық процесстерді
заманға сай жаңғырту мен одан әрі даму үшін фирмадан ақша қаражатын талап
етеді. Сондықтан ақшалай қаражатпен олардың баламаларын дұрыс ашып көрсету
мен сыныптау компанияның өтемпаздығын дәл бағалау үшін қажет.
Қай саладағы кәсіпорындар мен ұйымдар болмасын өз қызметі барысында
басқа заңды және жеке тұлғалармен қарым-қатынас жасайтындаға белгілі. Сол
уақыттардағы операциялардың барлығы дерлік ақшамен есеп айырысу белгілі бір
заңға сәйкес жүргізілуді қажет етеді. Біздің елімізде қызмет ететін
кәсіпорындар мен ұйымдар ақшалармен есеп айырысу операцияларын Қазақстан
Республикасының Ұлттық банк мекемесі белгілеген ержелер мен тәотіпке сәйкес
жүргізіп отырады. Кәсіпорындар мен ұйымдарда ақшалар арқылы есеп айырысу
операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізгенде мыналарды басшылыққа алу
керек:
• Ақшалар арқылы есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы дер
кезінде есептеу;
• Кәсіпорындар мен ұйымдардағы ақшалардың түгелділігін және олардың
тиімді пайдалануын бақылау;
• Есеп айырысу, төлеу тәртібін бақылау, кәсіпорын ақшаларының кіріске
алыннуы мен шығыс етілуін дұрыс есептеу.
Қазіргі таңда ақшалар қозғалысын басқару қаржы нарығының күрделілігіне
байланысты маңызды мәселе болып саналып отыр. Бәсеке қабілеттілігі –
кәсіпорындар мен ұйымдардың бүгінгі күннің талабына сай, алдағы уақыттарда
дамуына қажетті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуін талап етеді. Ақшалар
мен оның баламаларын дұрыс ашып көрсету және жіктеу кәсіпорын қызметінің
нәтижесін дұрыс бағалау үшін қажет.
Ақшалар шоттарында тек қана жедел арада міндеттемелерді орындау үшін
төлем жасауға қабілетті активтер есептеледі. Кәсіпорындар мен ұйымдардың
ақшалары олардың кассасындағы, есеп айырысу және валюталық шоттарындағы
ақшаларынан, аккредитивтеріндегі ақшаларынан, чектеріндегі ақшаларынан,
банктердегі арнаулы шоттарындағы ақшаларынан, сондай-ақ аударылған жолдағы
ақшаларынан құралады. Кәсіпорындар мен ұйымдардың бухгалтерлік балансындағы
ақшаларының қалдығы деп аталатын бабында осы жоғарыда аталған ақшалар
шоттарындағы ақшалардың барлық қалдығының жиыньық сомасы жазылады.
Ақша баламалары – бұл ақшаларға ұқсас, бірақ басқаша жіктелетін активтер
болып табылады. Оларға қазыналық вексельдер, коммерциялық қағаздар және
депозиттік сертификаттар жатады. Түрлі ұсталымдар мен айыппұлдар ұйымның
ақшалары қатарына жатқызылмайды. Сондықтан да оларды кассадағы ақшалар
шотында есептемейді. Ақша баламаларын кәсіпорынның есеп айырысу құралдары
ретінде қарастырудың қажеттілігі де жоқ. Көп жағдайларда оларды қысқа
мерзімді инвестициялар шотында есептейді.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың меншігіндегі пошта маркалары, алынған
вексельдер, жұмысшылар мен қызметкерлерге іссапар шығындары үшін аванс
ретінде берілген сомалары, жұмысшылар мен қызметкерлердің басқадй
дебиторлық қарыздары ақшалар қатарына жатқызылмайды. Оларды бухгалтрлік
есепте дебиторлық борыштар бөлімінде есептейді.
Овердрафт дегеніміз кәсіпорынның иелігіндегі, яғни активті шоттың
қалдығындағы сомадан артық сомада төлем төлеу нәтижесінде пайда болған
кредиттік қалдық. Бұл сома қысқа мерзімді міндеттеме болып табылады және
кредиторлық борыш ретінде есептеледі. Овердрафт кәсіпорындар мен ұйымдардың
банк мекемесі арқылы басқаларға төленген қаржы сомасы есеп айырысу
шотындағы қалдық сомадан артық болған уақытта ғана пайда болады. Егер
овердрафт үлкен көлемде болатын болса, онда бөл сома кәсіпорының балансында
немесе өз алдында жасалған түсіндірмелі құжатында бөлек көрсетілуі тиіс.
Қаржы салымына кәсіпорындар мен ұйымдардың басқа заңды тұлғалардың
бағалы қағаздарын сатып алуға жұмсалған қаржылары жатқызылады.
Қаржы нарығының айрықша бөлігі, ол – бағалы қағаздар нарығы. Ал қаржылық
инвестициямен осы бағалы қағаздар нарығы тікелей байланысты. Бүгінгі күні
елімізде көптеген акционерлік қоғамдар, сақтандыру компаниялары,
инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары, сонымен қатар басқа
да кәсіпорындар мен ұйымдар тіркелген. Осы жоғарыда аталаған кәсіпорындар
мен ұйымдардың барлығы да еліміздегі бағалы қағаздар нарығының потенциалды
қатысушылары қатарына жатқызылады. Олардың кейбіреулері эмитент, яғни
айналымға бағалы қағаздар шығарушылар болып табылса, ал екіншілері инвестор
ретінде қызмет атқарады. Кәсіпорындар мен ұйымдарға жаңа технология енгізу,
өндірісті енгізу, өндірісті жаңғырту, қайта құру әрқашанда ірі капитал
салымын керек етеді. Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әр
уақытта капитал бола бермейді. Сондықтан да кәсіпорындар мен ұйымдар қарыз
каптиталы нарығына несиелер мен заемдарының қаржаттарын, айналымға
акциялары мен облигацияларын шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы
пайда болады.
Іс жүзінде акция, облигация және басқа да бағалы қағаздарын шығару арқылы
капталды тартуды көздейтін заңды тұлғалар эмитент деп аталатын және
сонымен қатар олар бағалы қағаздарды иемданушілердің алдында белгілі бір
жағдайда борышты болып табылад.
Эмитенттің кім болғанына байланысты бағалы қағаздар төмендегідей үш түрге
бөлінеді.
- мемлекеттік;
- муниципалдық;
- корпоративтік.
Мемлекеттік бағалы қағаздар – бағалы қағаздардың бүл түрі Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес мемлекеттің сыртқы және ішкі
қарыздарын қайтару мақсатында шығарылады. Сонымен қатар бағалы қағаздың бұл
түрі Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк мекемесінен эмитенттелінетін бағалы
қағаз болып табылады. Үкімет өз атынан бағалы қағаздардың бұл түрін шығара
отырып, Республикалық бюджеттің тапшылығын қысқарту және инфляцияны
болдырмау жағын қарастырады. Осыған сәйкес Ұлттық банк мекемесі айналымдағы
ақша қаражаттарының қозғалысын реттеуді көздейді. Мемлекеттік бағалы
қағаздардың мындадй түрлері бар:
- Ұлттық жинақ облигациялары
- Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме
- Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттеме.
Муниципалдық бағалы қағаздар – бағалы қағаздардың мұндай түрі жергілікті
бюджетпен эмиссияланатын жергілікті атқарушы органдар шешімімен шығарылады.
Бағалы қағаздардың бұл түрін шығарудағы басты мақсат - құрылыс, яғни
ауруханалар салу үшін, бала бақшалар мен мектептер, тұрғын үйлер, жолдардың
жағдайларын жақсарту және тағы басқадай аймақтың әлеуметтік мәселелерді
шеші болып табылады.
Корпоративтік бағалы қағаздар – кәсіпорындар мен ұйымдардың заң күшіне
сүйене отырып, өзінің жарғылық капиталын қалыптастыруға немесе шаруашылық
қызметін жүзеге асыру үшін шығарылатын бағалы қағаздарын корпоративтік
бағалы қағаздар деп атайды. Бағалы қағаздардың бұл түрін көп жағдайларда
акционерлік қоғамдар шығарып және олар эмитент ретінде тіркеледі.
Бағалы қағаздарды жалпы мынадай екі топқа бөлуге болады:
• Ақшалай бағалы қағаздар
• Капиталды бағалы қағаздар
7 - Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер Халықаралық
бухгалтерлік есеп стандартының (7-ХБЕС ) ХБЕСБ қабылдаған кезде ХБЕСК
стандартының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz