Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің теориялық негіздері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3. 4

1.Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің теориялық негіздері.

1.1. Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.7
1.2. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың аудитін реттеуші негізгі нормативтік.құқықтық құжаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8.10

2. Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің аудиті.

2.1 Еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысу және еңбекақыдан ұсталымдардың дұрыстығының аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11.15
2.2.Қызметкерлерге еңбекақы төлемінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16.22
2.3.Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың бухгалтерлік есебінде болуы мүмкін бұрмалаушылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24.25

Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26

Нарықтық қатынастық экономикаға көшу барысында бухгалтерлік есеп және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда. Еліміздің экономикасында нарықтық қатынасқа көшу барысында – ғылыми,білім мен практикалық (тәжірибелік) қызметтің даму жолында жаңа ғылым саласының пайда болуына алып келді.Бұл – аудит.Себебі нарықты қатынас принципімен дамуды қамтамасыз ету ‰шін сол елде – бєсекелестік қамтамасыз ету ‰шін шешуші роль атқарады. Бєсекелестікті қамтамасыз ету ‰шін µте қатал бақылау-тексеру болуы қажет. Соның нєтижесінде ғана нарықтық қатынас жолмен дамудың тиімділігі іске асырылады, немесе “ойын тєртібі” сақталмаған елде экономикалық нарықты қатынас жолымен дамудың тиімділігі іс ж‰зінде орындалмайды. Сондықтан да аудит ж±мысының қажеттілігі кµптеген себептермен анықталады. Б±л себептерге біріншіден, кєсіпкерлердің µз шаруашылығының тиянақтылығының қамтамасыз етілуі, екіншіден, µз ж±мысына µзі сенімді т‰рде басқару ж‰ргізуі, ‰шіншіден, кєсіпкерлердің µзара қарым-қатынастарда сенімді ж±мыс істеуі мен µзінің капиталының тиімділігіне сенімді болуы жєне тағы басқалар жатқызылады.
ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңында мынадай анықтама берілген «Аудит Қазақстан Республикасының заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады».
Еліміздегі аудит ж±мысының тиянақты дамуына бірден-бір негіз болған, заң т±рғысынан ж±мыс ж‰ргізуге қ±қылығын анықтап отырған алғаш рет қабылданған 1993 жылғы 18 қазан айындағы жоғарғы Кеңес қабылдап, бекіткен “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет” туралы Заңы. (кейіннен “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы" 1998-жылғы 20-қараша Заң к‰ші бар №20 жарлығы (2001 ж. 15 қарашадағы µзгертулер мен толықтырулармен)). Б±л Заң аудит қызметін бір ж‰йеге келтіріп, оның тиімді ж‰ргізілуін қамтамасыз етеді. Осы заңға с‰йене отырып, еліміздегі аудиттің даму жолы анықталып, шетелдік аудиторлық фирмалармен қарым-қатынас жасап, бірлесіп аудит ж‰ргізу, мамандану жолдары белгіленеді.
Аудитті қаржылық,экономикалық,техникалық,заңдық және басқа да қызмет салаларында жүргізуге болады.Аудиттің ең негізгі мақсаттарының бірі – шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық есеп берулерінің нақты екендігін анықтау болып табылады.
Менің курстық жұмысымнын тақырыбы «Қызметкерлермен есеп айырысу аудиті». Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттерден тұрады.Жұмыстың мақсаты қызметкерлермен есеп айырысу аудитін жүргізуді ашып көрсету.Бұл тақырып қазіргі Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастары қалыптасу жағдайында өте маңызды және қызықты тақырып болып табылады. Себебі еңбек нәтижелелігін бағалау тікелей олардың жалақысымен байланысты, ал жалақыға байланысты барлық мәселелер соңғы жылдары қоғамда шиеленіскен реакция тудырады. Бұл тақырыпты таңдап алған себебім қазіргі нарықтық экономика жағдайында қызмет ететін шағын кәсіпорындардағы қызметкерлердің еңбек нәтижелілігін бағалаудың көкейкестілігі, ғылыми және тәжірибелік маңызы өте жоғары болып табылады.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы.,Алматы: Әділет Пресс, 2003 ж;
2. ҚР-ның «Қазақстан Республикадағы еңбек туралы заңы» 10.12.1999ж (өзгерістер 23.12.04ж) Алматы.,2005ж
3. "Бухгалтерлік есеп жєне қаржылық есеп беру туралы" 2002-жылдың 24-ші маусымындағы Қазақстан Республикасының Заңы.,
4. “Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы" 1998-жылғы 20-қараша Заң к‰ші бар №20 жарлығы (2001 ж. 15 қарашадағы µзгертулер мен толықтырулармен).,
5. Қазақстан аудиттің халықаралық стандарттары.,Алматы:Раритет,2004 ж;
6. З.Н.Әжібаева,Н.Ә.Байболтаева,Ж.Ғ.Жұмағалиева «Аудит».,Алматы:Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі,2006 ж;
7. Абленов Д.О. «Аудит негіздері».,Алматы: Экономика,2005 ж;
8. Єбдіқалықов Т.Є., Сєтмурзаев А.А. Шағын кєсіпорындарда бухгалтерлік есепті ±йымдастыру, А., ҚазМБА. 1996ж.,
9. Байдаулетов М., Байдаулетов С.М. Аудит, А., Қазақ университеті. 2004ж.
10. Кеулімжаев Қ.К., Тулегенов Э.Т. Байдаулетов М.Б., Құдайбергенов Н.А. „Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтер лік есеп шоттарының корреспонденциясы”. Алматы: Экономика 1998 ж.
11. Кеулімжаев Қ.К., „Қаржылық есеп” Алматы Экономика 2001 ж
12. Сатмурзаев А.А., Укашев Б.Е. “Аудит теориясы”, Қлағат ұниверситеті, Алматы: 1998

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3- 4

1.Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің теориялық негіздері.

1.1. Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің мәні мен
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5-7
1.2. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың аудитін реттеуші негізгі
нормативтік-құқықтық
құжаттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8-10

2. Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің аудиті.

2.1 Еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысу және еңбекақыдан ұсталымдардың
дұрыстығының аудиті
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11-15
2.2.Қызметкерлерге еңбекақы төлемінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..16-22
2.3.Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысудың бухгалтерлік есебінде
болуы мүмкін
бұрмалаушылықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..23

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24-25

Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .26

Кіріспе

Нарықтық қатынастық экономикаға көшу барысында бухгалтерлік
есеп және аудит қызметінің алатын орны және қажеттілігі артуда.
Еліміздің экономикасында нарықтық қатынасқа көшу барысында –
ғылыми,білім мен практикалық (тәжірибелік) қызметтің даму жолында жаңа
ғылым саласының пайда болуына алып келді.Бұл – аудит.Себебі нарықты
қатынас принципімен дамуды қамтамасыз ету ‰шін сол елде – бєсекелестік
қамтамасыз ету ‰шін шешуші роль атқарады. Бєсекелестікті қамтамасыз ету
‰шін µте қатал бақылау-тексеру болуы қажет. Соның нєтижесінде ғана
нарықтық қатынас жолмен дамудың тиімділігі іске асырылады, немесе “ойын
тєртібі” сақталмаған елде экономикалық нарықты қатынас жолымен дамудың
тиімділігі іс ж‰зінде орындалмайды. Сондықтан да аудит ж±мысының
қажеттілігі кµптеген себептермен анықталады. Б±л себептерге біріншіден,
кєсіпкерлердің µз шаруашылығының тиянақтылығының қамтамасыз етілуі,
екіншіден, µз ж±мысына µзі сенімді т‰рде басқару ж‰ргізуі, ‰шіншіден,
кєсіпкерлердің µзара қарым-қатынастарда сенімді ж±мыс істеуі мен µзінің
капиталының тиімділігіне сенімді болуы жєне тағы басқалар жатқызылады.
ҚР Аудиторлық қызмет туралы заңында мынадай анықтама берілген Аудит
Қазақстан Республикасының заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық
есептіліктің дұрыс және объективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру
мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады.
Еліміздегі аудит ж±мысының тиянақты дамуына бірден-бір негіз болған,
заң т±рғысынан ж±мыс ж‰ргізуге қ±қылығын анықтап отырған алғаш рет
қабылданған 1993 жылғы 18 қазан айындағы жоғарғы Кеңес қабылдап, бекіткен
“Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет” туралы Заңы. (кейіннен
“Қазақстан Республикасындағы аудиторлық қызмет туралы" 1998-жылғы 20-қараша
Заң к‰ші бар №20 жарлығы (2001 ж. 15 қарашадағы µзгертулер мен
толықтырулармен)). Б±л Заң аудит қызметін бір ж‰йеге келтіріп, оның тиімді
ж‰ргізілуін қамтамасыз етеді. Осы заңға с‰йене отырып, еліміздегі аудиттің
даму жолы анықталып, шетелдік аудиторлық фирмалармен қарым-қатынас жасап,
бірлесіп аудит ж‰ргізу, мамандану жолдары белгіленеді.
Аудитті қаржылық,экономикалық,техникалық,за ңдық және басқа да
қызмет салаларында жүргізуге болады.Аудиттің ең негізгі мақсаттарының бірі
– шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық есеп берулерінің нақты
екендігін анықтау болып табылады.
Менің курстық жұмысымнын тақырыбы Қызметкерлермен есеп айырысу
аудиті. Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және
қолданылған әдебиеттерден тұрады.Жұмыстың мақсаты қызметкерлермен есеп
айырысу аудитін жүргізуді ашып көрсету.Бұл тақырып қазіргі Қазақстан
Республикасының нарықтық қатынастары қалыптасу жағдайында өте маңызды және
қызықты тақырып болып табылады. Себебі еңбек нәтижелелігін бағалау тікелей
олардың жалақысымен байланысты, ал жалақыға байланысты барлық мәселелер
соңғы жылдары қоғамда шиеленіскен реакция тудырады. Бұл тақырыпты таңдап
алған себебім қазіргі нарықтық экономика жағдайында қызмет ететін шағын
кәсіпорындардағы қызметкерлердің еңбек нәтижелілігін бағалаудың
көкейкестілігі, ғылыми және тәжірибелік маңызы өте жоғары болып табылады.
Менің курстық жұмысым мына мәселелерді қамтиды:
1. Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың аудитін
реттеуші негізігі нормативтік-құқықтық құжаттар;
2. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізігі
ақпарат көздері;
3. Орташа еңбек ақыны есептеу тәртібі;
4. Еңбекақыдан ұсталымдардың дұрыстығының аудиті;
5. Қосымша және үстеме төлемдерді есептеудің дұрыстығының аудиті;
6. Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың бухгалтерлік есебінде
болуы мүмкін бұрмалаушылықтар және т.б.

I.Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің теориялық негіздері.

1.1. Қызметкерлермен есеп айырысу аудитінің мәні мен мазмұны.

Еңбекақы - қызметкердің орындаған жұмыс көлемі мен белгіленген еңбек
шарты және мансап инструкциясына байланысты төлем.Еңбек тиімділігін
арттырудың әр түрлі ынталандыру жолдары болып, сыйақы, қосымша төлем,
кепілді төлемақы және т.б. болып табылады.Жұмысқа алушы еңбекақы жүйесі мен
нысанын Еңбек туралы ережеге сәйкес, нақтылы еңбек жағдайын ескере отырып,
персоналдар ережесі бекіткен жұмысшылар категориясы және жұмыс уақыты
режимі бойынша өздері белгілейді.Аталған ережелер жұмысқа алушыға тек еңбек
шартына отыру немесе еңбек режимін ұйымдастыру үшін ғана емес, сонымен
қатар шығындар мен төлемдерді негіздеу мақсатында да қажет.Жалақы жеке
жұмыс нәтижесі бойынша немесе коллективтің жұмыс нәтижесіне байланысты
төленеді.
Еңбекақының негізгі екі формасы бар:
• мерізімді (негізгі - жұмыстың бір сағатына қойылатын тарифтік
мөлшерлеме немесе қызметақы және жұмыс істелген уақыт)
• кесімді (негізгі - жұмыс көлемі және оның орындалған бірліктерін
бағалау).
Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің негізгі міндеттері:
← еңбектің саны мен сапасына, шығарылым нормасының орындалуына, жұмыс
уақыты мен жалақы қорының пайдаланылуына бақылау жасау;
← объектінің әрбір қызметкеріне жалақыны дер кезінде және уақытылы
есептеу;
← жалақыдан дер кезінде және дұрыс ұстап қалу;
← белгіленген мерізімдерде қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп
айырысуды жүргізу;
← есептелген жалақыны өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнына дер
кезінде және дұрыс енгізу;
← өндірістік процеске басшылық жасау операцияларына қажетті еңбек пен
жалақы туралы деректерді алу;
← еңбек пен жалақы бойынша статистикалық есептемені жасау.
Еңбек ақы µнімнің µзіндік қ±нының негізгі элементтерінің бірі болып
табылады: оның есебін д±рыс ±йымдастыру еңбек µнімділігінің µсуіне µнімнің
µзіндік қ±нын тµмендеуіне жєне халықтық µмір с‰ру деңгейінің жоғарылауына
септігін тигізеді. Єрбір қызметкердің еңбек ақысы ж±мыстың соңғы
нєтижелерімен қызметкердің жеке µзінің қосқан ‰лестерімен анықталуға тиіс
жєне ең кµп мµлшерімен шектелмейді.
Жалпы ж±мысшы қызметкерлерге есептелетін еңбек ақы негізгі жєне қосымша
болып бµлінеді.
Негізгі тµлем – қызметкерлерге нақты ж±мыс істеген уақыты ‰шін істелген
ж±мыстардың немесе берілген баға немесе айлық еңбек ақы бойынша µндірілген
µнімнің саны мен сапасы ‰шін есептелген еңбек ақысы жатады.
Қосымша тµлем – Еңбек туралы заңға сєйкес қызметкерлерге кєсіпорында
ж±мыс істелген уақыты ‰шін есептелетін еңбек ақысы. Оған кезекті демалыстар
тµлемі, мемлекеттік жєне қоғамдық міндеттерді жєне т.б. орындалғаны ‰шін
берілетін тµлемдер, т‰нгі немесе мерзімінен тыс уақыттарда істегені ‰шін
тµленетін тµлемдер, жєне т.б жатқызылады.
¦йымның борыштарының аудитінің негізгі міндеті болып – еңбек жєне
еңбекақы тµлеу есебін, бухгалтерлік есепті ±йымдастыру жєне оның жағдайын,
ж‰ргізу тєртібін, сақтау жєне де еңбек ақы тµлеу бойынша ж‰ргізілетін есеп
айырысудың д±рыстығын тексеру.
¦йымның ж±мыскерлермен есеп айырысу бойынша есеп айырысуды тексерген
кезде мынандай мєселелерді анықтау қажет:
1. К‰шіндегі заң актілерінің еңбек және жалақы тµлеудің есебін ж‰ргізу
тєртібінің сақталғандығын.
2. Бастапқы қ±жаттарының т‰пн±сқалығын, олардың есеп айырысуын есептеу
жєне тµлеу бойынша нормативтік-қ±қықтық актілерге сєйкестігін.
3. Мерзімді жєне кесімді тарифтік қойылымдар бойынша еңбек ақы
есептеудің д±рыстығы.
4. ¦йымның қ±ндылығын сыйақы есептеу ж‰йесі бойынша кесімді жєне
мерзіміне қарай сыйақы есептеудің д±рыстығын жєне негізділігін.
5. Уақытша ж±мысқа жармсыздығы бойынша жєрдемақы жєне єр т‰рлі
қосымша ақы есептеудің д±рыстығын.
6. Жалақыдан ±сталынатын ±сталымдардың д±рыстығын.
7. Депоненттегі еңбек ақыны талап ету жєне бюджетке есептеу тєртібінің
сақталуын, еңбек ақы тµлеу жєне есептеу бойынша жасалған
счеттардың жазылған бухгалтерлік жазулардың д±рыстығын.
8. Еңбек ақы бойынша анлитикалық жєне синтетикалық есептің
сєйкестігін.
9. ¦йымның ж±мыскерлерге еңбек ақы тµлеу бойынша есеп айырысу есебін
ж‰ргізгенде, алынған ауытқуларды қалпына келтіру бойынша ±сыныстар
жасау.
Еңбек тµлемінің єр алуан нысандарында жєне ж‰йелерінде есеп айырысуды
±йымдастыру тєртібін қарастырсақ, олар мынандай ж‰йелерде болады.
Кесімді еңбек ақы - ж±мысшы қызметкерлердің еңбек µнімділігін µсіруде
еңбек уақытын қысқарту мақсатында қолданылады.
Жеке кесімді еңбек ақы ж‰йесі. М±ндай ж‰йеде еңбек ақы єрбір
ж±мысшылардың нєтижелеріне байланысты, оған белгіленген бағаны ж±мысшының
дайындаған б±йымдарының санына кµбейту арқылы анықтайды.
Жанама кесімді еңбек ақы ж‰йесі – м±нда кµмекші жєне басқа
ж±мысшылардың еңбек ақысын қызмет кµрсетіп отырған учаскенің, цехтың
негізгі ж±мысшыларының тµлеміне шаққан пайызбен анықталады.
Еңбек ақының кесімді-сыйлықтық ж‰йесі - µндірілген µнімнің (ж±мыстың)
санына тµленетін тµлемнен µзгеде ж±мысшыға белгіленген сандық жєне сапалық
кµрсеткіштерге қол жеткізгені ‰шін (µндірістік жоспарларды, нормаланған
тапсырмаларды µндірім нормаларын орындағаны ‰шін жєне асыра орындағаны ‰шін
жєне де µнім сапасын арттырғаны ‰шін шикізаттарды, материалдарды, отындарды
‰немдегені ‰шін жабдықтың техникалық ж±мыс режимін сақтағаны ‰щін) сыйлық
тµлейді
Қарапайым мерзімді еңбек ақы. Еңбек тµлемін сағаттық, к‰ндік, айлық,
тарифтік тµлем мµлшері немес айлық еңбек ақы бойынша есептейді. Оның
кµлемін ж±мыс істеген уақыт санына белгіленген тарифтік тµлем мµлшеріне
кµбейту арқылы анықтайды. Б±л ж‰йені негізінен басшы қызметкерлердің,
мамандардың, кіші қызмет кµрсететін адамдардың еңбек тµлемі ‰шін
қолданылады.
Жалпы қызметкерлерге еңбекақы екі түрде беріледі:
Ақшалай еңбек ақы – еңбек ақысының қолданыстағы ж‰йесіне сєйкес
есептелген сомалар.
Заттай еңбек ақы - тµлем ретінде заттай берілген µнімнің қ±ны, тегін
немесе тµмендетілген бағамен тамақтандыру, қызметкерлерге берілетін немесе
қоғамдық жолаушылар тасымалы ‰шін қосалқы шаруашылықтардан бµлінетін
µнімнің ж±мыстың жєне кµрсетілген қызметтің баға айырмашылығының орнын
толтыру жєне т.б.
Еңбек ақының қ±рамына қызметкерлердің дивиденттер мен проценттер
т‰ріндегі табыстары енгізілмейді. ҚР-сының 2000 жылдың 1 қаңтарында
Қазақстан Республикасының “Еңбек туралы” Заңы (µзгерістер мен
толықтырулармен) азаматтардың ҚР-дағы еңбек бостандығына Конституциялық
қ±қығын іске асыру процесіндегі туындайтын еңбек қатынастарын
реттейді.Ондағы тағы бір басты орын алатын мєселе б±л ж±мыс беруші мен
қызметкерлер арасында туындайтын еңбек қатынастарын еңбек шартпен
реттелетіндігі. Яғни, еңбек қатынастары жеке еңбек шартын жасау арқылы
ж‰зеге асырылады.
Ж±мысшылар қ±рамының есебін кадрлар бµлімі немесе арнайы белгіленген адам
ж‰ргізеді. Єрбір ж±мысқа қабылданған адамға жеке карточка толтырылып,
табельдік номер белгіленеді. ¦йымның басшысының б±йрықтары немесе
қаулылары негізінде бухгалтер єр бір ж±мысшыға жеке счет ашады. Онда
ж±мысшының анықтама деректері кµрсетіледі жєне есептелген сомалар мен
±сталымдар туралы барлық мєліметтер жинақталады.
Жеке счеттағы есептелген сомалар мен ±сталымдар туралы мєліметтер барлық
ж±мысшылар бойынша қосылатын есеп тµлемдік ведомосқа апарылады. Осы
ведомость бойынша бас бухгалтер мен басшының қол қоюынан кейін берілуге
тиісті сомаға шығыс ету ордері толтырылады жєне жалақы беріледі.

1.2.Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың аудитін
реттеуші негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар.

Баланстық шоттарда аз көрсетілгенмен,еңбек ақы төлеу операцияларының
саны өте көп.Соған байланысты аудиторлық процедуралардың басым бөлігін
жүзеге асыру кезінде бұл шоттар бойынша мәліметтерді сол операциялардың
аудиторлық бақылау тестілерін жүргізу үшін бақылауға шолу жасау процесінде
жинақтайды.
Тексеруді бастамас бұрын,аудитор шаруашылық операцияларының
қолданыстағы қандайда бір нормативтік-құқықтық актілерге,бухгалтерлік есеп
стандарттарына,есеп саясатының ережелеріне және т.б сәйкес орындалатындығы
мен бухгалтерлік есепте көрсетілетіндігін есте сақтау керек.Ол құжаттар
төмендегі кестеде келтірілген.
Кәсіпорындағы персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардың аудитін
реттеуші негізгі нормативтік-құқықтық құжаттар.
Кесте №1
№ Құжаттың атауы
1 ҚР Азаматтық кодексі,47 тарау Зиян келтірудің салдарынан туындайтын
міндеттемелер № 409-1,1999 ж.
2 Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы ҚР заңы.10.12.1999ж.,№
493-1.
3 Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы ҚР
Кодексі 12.06.2001 ж.,№ 209-2
4 ҚР Қылмыстық кодексі,3 тарау Адамдардың және азаматтардың
конституциялық және басқа да құқықтары мен бостандығына қарсы
қылмыстар № 167-1,16.07.1997 ж.
5 Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы ҚР заңы,26.12.1995
ж.,№2732
6 Міндетті әлеуметтік қамсыздандыру туралы ҚР заңы,25.04.2003
ж.,№405-2
7 Еңбекті қоғау туралы ҚР заңы,22.01.1993 ж.,№1914-ХП ҚР
Президентінің заңдық күші бар жарлығымен енгізілген өзгертулермен
және толықтырулармен 05.10.1995ж.,№2488 және ҚР заңымен
29.11.1999ж.,№488-1.
8 Халықты жұмыспен қамту туралы ҚР заңы 23.01.2001ж
9 Әлеуметтік аударымдарды есептеу тәртібін бекіту туралы ҚР
Үкіметінің қаулысы 21.06.2004ж.,№683
10 Жұмыскерлердің орташа еңбек ақысын есептеу тәртібі жөніндегі
нұсқаулар ҚР Үкіметінің қаулысы 29.12.2000ж.,№1942
11 Жұмыс берушінің қаражаттары есебінен әлеуметтік қамсыздандыру
бойынша жәрдем ақыны белгілеу және төлеу тәртібі туралы ережелер.ҚР
Үкіметінің қаулысы 11.06.1999ж.,№731
12 Уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдем ақы төлеу
шығыстарының бухгалтерлік есепте көрсетілуі туралы ҚР Қаржы
министрлігінің хаты 15.11.1999 ж.,№23-2-528210949
13 Жұмыскерлерге еңбек ақы төлеу мәселелері бойынша әдістемелік
ұсыныстар.ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігнің
бұйрығы 12.06.2003 ж.,№111-П
14 Жеке табыс салығын есептеу мен ұстау және әлеуметтік салықты есептеу
ережелерін бекіту туралы ҚР Қаржы министрлігі салық комитетінің
бұйырығы 07.11.2003 ж.,№455

Бақылау процедураларын зерттемес бұрын аудиторға өзі тексеруді жүзеге
асыруға негіз болатын ақпараттарды білу қажет.Негізгі ақпарат ретінде
төмендегі кестеде келтірілген құжаттар пайдаланылады.
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулар аудитінің негізгі ақпарат
көздері.
Кесте №2
№ Нысандарының № Құжаттың атауы
1 Есеп саясаты
2 Қаржылық есеп беру
3 Бас кітап,бухгалтерлік есеп регистрлері
4 Ұжымдық кеілісім-шарт
5 Жұмыскерлерге сый ақы беру және оларды марапаттау
туралы ереже
6 Штаттық кесте
7 Азаматтық-құқықтық сипаттағы келісім-шарт,контракт
8 Кадрды есепке алу жеке парағы,беттік карточка
9 Жұмыс уақыты есебінің табелі
10 Т-1 Есеп айырысу ведомосы
11 Т-2 Төлем ведомосы
12 Наряд,Рапорт,маршруттық қағаз,жол қағазы
13 Өнімділік нормасы,өндіру ведомосы,кесімді еңбек ақы
бағамы
14 Орындалған жұмыстардың актісі
15 Еңбекке жарамсыздық қағазы
16 Орындау қағазы

Елеулі қателер мен бұзушылықтардың болу ықтималдығын бағалау кезінде
аудиторлар олардың басым бөлігі төмендегі типтердің біріне жататындығын
білуге тиісті:
1. қызметкерлермен есеп айырысулардың есепке алынған операциялары
шын мәнінде орындалған жоқ,яғни еңбек ақы жасанды тұлғаларға
есептелген және төленген;
2. жасалған жұмыс уақыты есепке алынған,яғни қосып жазып жіберу
орын алған.
Ол үшін ішкі бақылаудың ұйымдастырылуын егжей-тегжейлі қарастыру, оның
мықты және осал тұстарына баға беру қажет.
Ішкі бақылау жүйесінде тексеру жүргізу кезіндегі аудитордың негізгі
мақсаты-елеулі қателердің жоқтығына көз жеткізу үшін оның мықты жағын
айқындау.Егер бақылау бірдей болмаса,елеулі қателерді болдырмауға қандай
жыл сайынғы процедуралардың қажет екендігін анықтап алу үшін оның осал
жақтарын бағалау талап етіледі.Операциялардың реттілігін зерттеу және
бағалау үшін аудиторлар жалпы процедуралармен,міндеттердің бөлінуімен және
ішкі бақылаумен таныс болуы керек.
Персоналмен еңбек ақы есеп айырысуларды тексеру кадрлар бөлімінде
әңгімелесуден басталады.Еңбек ақы төлеуге бақылау жасау жүйесінің
тиімділігін бағалаудың ерекше маңызы жоқ.Себебі көптеген кәсіпорындарда
еңбек ақы төлеу бойынша қаржылардың қозғалысына қатысты операциялар
жеткілікті түрде жүргізілген және де бақылауға алынған.Еңбек ақы есебіне
бақылау жасау жүйесі міндеттердің бөлінуіне негізделуге тиісті.
• Кадр бөлімі.Кадр бөлімінің қызметкерлері жұмысқа қабылдау, жұмыстан
босату бойынша құжаттарды рәсімдеуге,ставкалардың өзгергендігі туралы
бухгалтерияға хабарлауға тиісті.
• Бақылау.Еңбек ақы есептеу үшін қажет құжаттарға (жұмыс уақыты есебінің
табелі,табельдік номер,жұмыскердің жоқ болуынан,апаттың кесірінен
жұмыстың тоқтап тұрған уақыты) басшы немесе өкілетті тұлға қол қояды.
• Еңбек ақы есебі.Төлем жасауға негіз болған мәліметтер (жұмыс істеген
уақыты,өнімнің бір өлшеміне анықталған ставка) еңбек ақы есептеу үшін
және ұсталымдардың жүзеге асыру үшін бухгалтерияға өткізілуге тиісті.
• Еңбек ақының берілуі.Банктен ақша алуды және кассадан еңбек ақы беруді
кассир жүзеге асыруға тиісті.Нақты (қолма-қол) ақшаны банктен алуға
чек жазып беретін бас бухгалтер.Чекке кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтер қол қояды.
Персоналмен еңбек ақы бойынша есеп айырысулардағы негізгі кемшілік-
міндеттердің бірдей бөлінбеуі.Егер цех бастығының міндеттері шектен тыс көп
болса (мысалы,жұмыскерлері қабылдау және жұмыстан босату,ствакаларды бекіту
және жұмыс уақыты есебінің табеліне қол қою),онда жоқ жұмыскердің,жалған
жұмыс уақытының немесе төлемінің көтеріңкі ставкасының есепке алыну
мүмкіндігі ықтимал.
Бұл операциялар бойынша құжаттарды аудиторлар ішінара тексереді. Мұндай
кезде аудиторлардың жетекшісі бақылау тиімділігі жеткілікті бақылау
деңгейде жоғары деген шешім қабылдай алады.Кейінгі аудиторлық процедуралар
барысында бұл бақылаудың қаралған құжаттарда бейнеленгендей жұмыс
істейтіндігі туралы мәліметтер жинау керек.Керісінше,бақылаудың әлсіздігі
(оның жоқ болуы немесе бірдей еместігі) болуы мүмкін елеулі қателердің
қаржылық есеп беру ақпараттарына әсер етеді деген көзқараспен бағалау
қажеттілігін туындатады.Мұндай жағдайда жыл сайынғы аудиторлық процедуралар
елеулі қателіктерді болдырмауға бағытталуы керек.
Қортынды пікірлерге сүйене отырып аудиторлардың жетекшісі қаржылық
қортынды есептерде елеулі қателердің болмайтындығына жеткілікті түрде
кепілдіктер беру үшін жоспарланған жыл сайынғы процедураларды қайта
қарайды.Егер клиенттің бақылау жүйесі тиімді болса,онда жыл сайынғы
процедуралардың алдын-ала жасалынған аудиторлық бағдарламалары көбінесе
клиентке деген сенміге негізделеді,бірақ егер бақылау деңгейі төмен
болса,олардың мазмұны кеңейтіледі,сонымен бірге аудит өткізу мерзімі мен
масштабы үлкейеді.

2. Қызметкерлермен есеп айырысу есебінің аудиті.

2.1.Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу және еңбекақыдан ұсталымдардың
дұрыстығының аудиті.

Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуді тексерудің
негізгі міндеті – еңбекақы төлеуде нормативтік – құқықтық актілердің
сақталуын бақылау, жалақыдан ұстап қалу мен еңбекақы төлеуде
бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыстығын тексеру болып табылады.
Бақылау барысында қолданылатын ақпарат көздері болып 681
Қызметкерлер мен еңбекақы бойынша есеп айырысу шоты бойынша
аналитикалық және синтетикалық мәліметтер өнімділіктің есебі және
еңбекке ақы төлеуді есептеу жөніндегі бастапқы құжаттар (мысалы,
жұмыс істеген уақыт есебі табелі мен нарядтар ) уақытша еңбекке
жарамсыздық парақтары, еңбек демалысына төлемді есептеу, нормативті
құжаттар, бұл операцияны реттейтін Қазақстан Республикасы Еңбек
туралы заңы, қызметкерлердің еңбегі мәселелері жөніндегі әдістемелік
ұсыныстар, олардың орташа еңбекақысын есептеу тәртібі жөніндегі
нұсқаулық және тағы басқа басшылыққа алынады.
Қызметкерлермен еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысуларды
тексеруді әр айдың бірінші күндегі 681 шоты бойынша аналитикалық
есеп көрсеткіштерінің және бухгалтерлік баланстағы, бір уақыттағы Бас
кітаптағы қарастырып отырған айлардың бірінші күндегі 681
тізімдемесінің ведомостінің жиынтық сомасымен (берілетін) кәсіпорын
балансындағысымен салыстыру қажет.
Айырмашылық табылғанда олардың себептерін анықтау керек. Сондай-ақ
мәліметтерді депозитке салынған еңбекақы есеп кітабы көрсеткіштерімен
салыстыру керек.Сосын бастапқы құжаттардың анық сенімділігін, толтыру
дұрыстығын, олардың еңбекақы және еңбекті өтеудің басқа түрлерін
есептеу мен төлеу бойынша нормативті құжат талаптарына сәйкестігі
тексеріледі.
Еңбекті уақыт бойынша төлеуде тарифтік мөлшерлеме немесе мәміле
шарттарын қолданудың дұрыстығын, кесімді төлеуде – жұмыстың сандық және
сапалық көрсеткіштерін орындау, нормалар мен баға қоюды қолданудың
дұрыстығы тексеріледі.
Еңбек пен оны төлеу есебі жөніндегі бастапқы құжаттарды
тексергенде орындалған жұмыс есебі үшін жауапты лауазымды адамдардың
қойылған қолдары бар – жоқтығын,барлық деректердің толтырылу
дұрыстығын, құжаттарда тазартып өшірілген (ескертілмеген) түзетулердің
бар жоғын тағы басқа анықтайды.
Жұмыс уақыты мен нарядтар есебі табельін, сондай еңбекті төлеуді
есептеу жөніндегі бастапқы құжаттарды тексергенде, оларға ойдан
шығарылған (жасанды) тұлғаларды кіргізу жағдайлары бар-жоқтығын
анықтау қажет.Бұл үшін оларды берген уақыттағы нарядтарды талдап
шығу, нарядтар мен жұмыс уақытының есебі табельдеріндегі
жұмысшылардың аты-жөндерін жеке құрам есебінің және төленген сомалар
туралы мәліметтерімен салыстыру керек.
Бұрын төленген бастапқы құжаттар бойынша қайтадан есептеу
жағдайлары бар - жоқтығын, бір адамның аты жөндері бірнеше есептеу -
төлемдік тізімдемелерде (ведомостерде ) қайталануын тексеруде маңызды.
Кәсіпорынның тізімдік құрамында жоқ, аз уақыт жұмыс істеген
адамдарға жазылған нарядтарға, сондай – ақ төмен сапамен орындалған
жұмысты қайта жасап, ақауды жою бойынша нарядтарға ерекше назар
аударған жөн.
Бастапқы құжаттар мен есептік тізімдемелерде тексергенде
арифметикалық санаудың дұрыстығына ерекше көңіл бөлу керек.
Аудиторлық тексерудің жүзеге асатын одан әрі кезеңдері мыналар:
• төлемді есептеудің дұрыстығын іріктеп тексеру;
• жұмыстың қалыпты жағдайларынан ауытқумен байланысты қосымша
ақыны рәсімдеу тәртібі;
• құжаттық рәсімдеу мен іркіліс төлемі;
• өнімнің ақауын құжатпен рәсімдеу мен оны төлеу;
• түнгі мезгілдегі жұмысқа қосымша ақы;
• жұмыстан тыс уақыттағы еңбекті өтеу;
• мерекелік күндердегі жұмысқа төлеу;
• іс жүзіндегі заңнамада қарастырылған ( еңбек демалысына, жұмыстан
шығу жәрдемақысын төлеу және т.с.с.) жұмыспен өтелмеген уақытқа
төлем есептеу;
• уақытша еңбекке жарамсыздық бойынша жәрдемақы есептеу;
• жалақыдан ұстаудың дұрыстығын тексеру.
Заңнамаларға сәйкес жалақыдан мыналар ұсталады : жеке табыс
салығы,зейнетақы қорына аударымдар,бұрын берілген аванс бойынша
берешекті, сондай – ақ арифметикалық қате нәтижесінде артық төленген
соманы өткізуге,есеп беретін сома бойынша берешекті өтеуге;
пәтерақы,баланың мектепке дейінгі балаларға мекемеде тәрбиеленгені
үшін,еңбеккерлердің кәсіпорынға келтірілген материалдық зиянның орнын
толтыруға; ақшалай начеттар ( заңсыз жұмсаған қаржыны біреудің мойнына
жазу ); кредитке сатып алынған тауарға; газет пен журналдарға
жазылғаны үшін; орындалатын (үкім) құжаттар бойынша, өнім ақауы
үшін.Жалақыдан басқа ұсталымдар еңбеккерлердің келісімімен ғана
ұсталынады.
Қызметкердің жылдық жиынтық табысының қ±рамына: еңбек ақы табысы жєне
кєсіпкерлік қызметтен тапқан жеке т±лғаның м‰ліктік табысы кіреді. Бірақ та
жиынтық табысқа белгіленген тєуліктік нормамен шектелетін ж±мыскердің іс
сапарына тµленетін тµлем сомасы қосылмайды.
Жеке табыс салығы Қазақстан Республикасының Салықтар және
бюджетке міндетті басқа да төлемдер туралы кодексімен белгіленген
тәртіп пен мөлшерде ұсталынады.

Еңбекақыдан ұсталынатын және шегерілетін сомалар есебі.
Осы күнгі қолданылып жүрген ережелерге сәйкес жұмысшылар мен
қызметкерлердің еңбекақысынан тек заңда қаралған ұсталымдарды ғана ұстап
қалуға болады.Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысынан кәсіпорынның
бухгалтериясы арқылы ұсталуға болатын ұсталымдарға мыналар жатады:
▪ жинақталатын зейнетақы қорына аударылатын сома.
▪ Табыс салығы.
▪ Заң, сот оргондарыүкімі қағазы бойынша ұсталынатын ұсталымдар.
▪ Несиеге сатып алған тауарлар, заттар үшін жұмысшылар мен
қызметкерлердің міндеттемесі бойынша белгіленген сомалар.
▪ әр түрлі жарналар төленетін төлемдер.
▪ Дербестік сақтандыру шартына сәйкес жұмысшылар мен қызметкерлердің
жазбаша өтініші бойынша жеке басын, жанұя мүшелерін, мүлкін және тағы
басқаларды сақтандыруға байланысты жарна аудару.
▪ Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы есебінен аванс пен артық
төленген төлемдер сомасы.
▪ Жеке меншік үй салуына банктен алынатын ұзақ мерізімді несиені өтеу
үшін ұсталынатын ұсталымдар.
▪ Жұмысшылар мен қызметкерлердің жазбаша өтініші бойынша өзі жұмыс
істейтін шаруашылық субъектісінің қарамағындағы, яғни меншігіндегіүйде
тұрғаны үшін пәтерақы мен тұрмыстық қызмет үшін төленетін төлемдер
және сол шаруашылық субъектісінің қарамағындағы мектепке дейінгі
балалар мекемесіне балаларының барғандығы үшін төленетін тлемдер.
▪ Ұйымға келтірілген зиянды өтеу үшін ұсталынатын ұсталымдар.
Бұл айтылғандардан басқа жұмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақыларынан өздерінің жазбаша өтініштері бойынша жинақ кассаларына
салатын салымдарды, тағы да басқалар ұсталынады.
Жыл бойы жеке т±лға табысына салынатын табыс салығы бір қалыпты
есептелу ‰шін арнайы коэффициент белгіленген. Б±л коэффициент 12 санының
(жылдағы жалпы ай саны) ағымдағы айдың реттік номеріне қатынасынан
анықталады: қаңтар айына – 12 (121); ақпанға – 6(122); наурызға - 4
(123) т.с.с.
Зейнетақы жарнасын ұстауы және төлеу қызметкердің ай сайынғы
табысының 10 % мөлшерінде жүргізіледі.
Егер де қызметкер календарлық жылдың аяғына дейін қызметтен босатылса,
нақты тапқан табысына (еңбек ақысына) салынатын табыс салығы қайта
есептеледі, артық (немесе кем) алынған салық сомасы қайтарылады (немесе
қосымша ±сталады).
Єлеуметтік салық - салық салу объектісі еңбек ақы тµлеу қоры болып
табылады. Салықты тµлеушілер: заңды т±лғалар (шетелдіктер қатысқан заңды
т±лғаларды шетелдің заңды т±лғалардың µкілет µкілдіктері мен филиалдарын
қоса) Заңды т±лғалар ҚР-ның салық заңдарымен белгіленген тєртіп пен Астана,
Алматы қалаларының тиісті бюджеттеріне немесе облыстардың бюджеттеріне µз
филиалдары, µкілдіктері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.