Жылқыны ұдайы өcipy

Кіріспе

Жылқы шаруашылығы өнімдерін өндіруді одан әpi арттыруды қамта¬масыз етудің басты жағдайы табынды интенсивті түрде өcipiп, құлындайтын биенің бедеулігін болдырмау, қысыр қалуын барынша азайту болып саналады.
Әр биеден бір-бірден құлын алып, оны келешекте жұмыс малына айналдыруға жағдайы келмейтін шаруашылықтар басы артық кұлындарын енесінен айырғаннан кейін мемлекетке сата алады, бұдан шаруашы лыққа қосымша табыс туседі, сондай-ақ елімізде ет, тepi шикізат ресурстарын молайтуға жағдай туады.
Көптеген шаруашылықтарда туып-өсірілген құлындар саны куткендегіден әлдеқайда төмен болып жүр. Шағылыстырылған бие мен аман сакталған құлынның арасындағы сәйкессіздік көбінесе дұрыс ұрықтанбау салдарынан болып нақты төл алынбайды.
Көп жылғы ғьлыми және практикалық деректердің талдауына қарағанда биенің урыктануын тек алынған құлын бойынша ғана емес, төлдегіштігі бойынша да бағалау кажет.
Соңғы жылдардағы зерттеулерге қарағанда жылқы шаруашылықтарында құлындайтын биелердің қысыр қалуы салдарынан болатын шығын, әр турлі аурулардан болатын шығындарға қарағанда 3-5 есе көп екендігі анықталған. Демек биенің қысыр қалудан сақтандыру және эмбрионды аман сақтау мал дәрігерлері мамандары мен жылқышылардың ең нeгізгі міндеті.
Бүгінгі таңда жылқы зауыттарында биені қолдан ұрыктандыру мен ұрыктанғыштығын арттыруда біршама тиімді әдеттер жасалып, құлыннан өсірілетін жылқы тобы құрылды, онда құлындаған биенің ece6iн алу және бақылау жасау қысыр қалудан сақтандыру, ауырғандарын емдеу жұмыстары жүpгiзiлeдi. Яғни жылқыны төлінен өсіру мәселесімен жылқышылар тікелей шұғылданады.
Жылқыны ұдайы өндіру төрт кезеңнен тұрады: биенің шағылыстыру немесе ұрықтандыру, буаздығы, құлындауы және құлынды төлінен өcipyi.
Бұл үшін жылқының шағылыстыру биологиясын және төлді өндіріп өcipy технологиясын жақсы бiлy қажет.
4.1 Биенің биологиялық өзгешелігі
Биенің биологиялық жағынан өзгешелігі және оның күйлеу уақыты мен циклын, овуляция мерзімін білу және биенің ұрықтану мен эмбриондардың тіршілік ету қабілетін арттыру әдістерін қарастыру - ғылым мен практиканың ең актуальді мәселесі, өйткені, мұның барлығы малдың төлден өсу қарқынына тежеу болады. Биенің куйлеу мерзімі басқа малдарға қарағанда ұзақтау болады. Дж. Хэммондтың деректері бойынша, биеде - 144 сағатқа созылады, шошқада - 48 сағат, сиырда - 17-20 сағат, қойда -2 сағат.
Аналық ұрық безінде толық 6ip фолликула ғана пісіп-жетіледі. Бір емес 6ipнеше фолликулалар қысыр және құлынды биеде болуы мүмкін, 6ipaқ олар овуляцияға жетпейді.
Бие құлындағаннан кейін 8-18 куннен кейін күйлейді, кейде оның өзі 8- 16 күнге созылады, бұған биенің күтімі және азықтандырылу жағдайы себеп болады. Күннің суық кезінде және толық азықтандырылмаса биенің 6ipiнші күйлеуі ұзаққа созылады. Еміп жүрген құлын бие күйлеген кезде тышқақтауы мумкін. Құлындаған биенің алғашқы күйлеуі қысқа болады, алайда дәл осы уақытта шағылыстырудың сапалы болатындығы байқалады. Биенің күйлеу мерзімі орташа есеппен 5-7 күн болса, кейбір биелердің күйлеу мерімі 1-2 күн, ал кейбіреулерінде 12 күнге созылады.

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Жылқыны ұдайы өcipy
Жылқы шаруашылығы өнімдерін өндіруді одан әpi арттыруды қамта - масыз етудің басты жағдайы табынды интенсивті түрде өcipiп, құлындайтын биенің бедеулігін болдырмау, қысыр қалуын барынша азайту болып саналады.
Әр биеден бір-бірден құлын алып, оны келешекте жұмыс малына айналдыруға жағдайы келмейтін шаруашылықтар басы артық кұлындарын енесінен айырғаннан кейін мемлекетке сата алады, бұдан шаруашы лыққа қосымша табыс туседі, сондай-ақ елімізде ет, тepi шикізат ресурстарын молайтуға жағдай туады.
Көптеген шаруашылықтарда туып-өсірілген құлындар саны куткендегіден әлдеқайда төмен болып жүр. Шағылыстырылған бие мен аман сакталған құлынның арасындағы сәйкессіздік көбінесе дұрыс ұрықтанбау салдарынан болып нақты төл алынбайды.
Көп жылғы ғьлыми және практикалық деректердің талдауына қарағанда биенің урыктануын тек алынған құлын бойынша ғана емес, төлдегіштігі бойынша да бағалау кажет.
Соңғы жылдардағы зерттеулерге қарағанда жылқы шаруашылықтарында құлындайтын биелердің қысыр қалуы салдарынан болатын шығын, әр турлі аурулардан болатын шығындарға қарағанда 3-5 есе көп екендігі анықталған. Демек биенің қысыр қалудан сақтандыру және эмбрионды аман сақтау мал дәрігерлері мамандары мен жылқышылардың ең нeгізгі міндеті.
Бүгінгі таңда жылқы зауыттарында биені қолдан ұрыктандыру мен ұрыктанғыштығын арттыруда біршама тиімді әдеттер жасалып, құлыннан өсірілетін жылқы тобы құрылды, онда құлындаған биенің ece6iн алу және бақылау жасау қысыр қалудан сақтандыру, ауырғандарын емдеу жұмыстары жүpгiзiлeдi. Яғни жылқыны төлінен өсіру мәселесімен жылқышылар тікелей шұғылданады.
Жылқыны ұдайы өндіру төрт кезеңнен тұрады: биенің шағылыстыру немесе ұрықтандыру, буаздығы, құлындауы және құлынды төлінен өcipyi.
Бұл үшін жылқының шағылыстыру биологиясын және төлді өндіріп өcipy технологиясын жақсы бiлy қажет.
4.1 Биенің биологиялық өзгешелігі
Биенің биологиялық жағынан өзгешелігі және оның күйлеу уақыты мен циклын, овуляция мерзімін білу және биенің ұрықтану мен эмбриондардың тіршілік ету қабілетін арттыру әдістерін қарастыру - ғылым мен практиканың ең актуальді мәселесі, өйткені, мұның барлығы малдың төлден өсу қарқынына тежеу болады. Биенің куйлеу мерзімі басқа малдарға қарағанда ұзақтау болады. Дж. Хэммондтың деректері бойынша, биеде - 144 сағатқа созылады, шошқада - 48 сағат, сиырда - 17-20 сағат, қойда -2 сағат.
Аналық ұрық безінде толық 6ip фолликула ғана пісіп-жетіледі. Бір емес 6ipнеше фолликулалар қысыр және құлынды биеде болуы мүмкін, 6ipaқ олар овуляцияға жетпейді.
Бие құлындағаннан кейін 8-18 куннен кейін күйлейді, кейде оның өзі 8- 16 күнге созылады, бұған биенің күтімі және азықтандырылу жағдайы себеп болады. Күннің суық кезінде және толық азықтандырылмаса биенің 6ipiнші күйлеуі ұзаққа созылады. Еміп жүрген құлын бие күйлеген кезде тышқақтауы мумкін. Құлындаған биенің алғашқы күйлеуі қысқа болады, алайда дәл осы уақытта шағылыстырудың сапалы болатындығы байқалады. Биенің күйлеу мерзімі орташа есеппен 5-7 күн болса, кейбір биелердің күйлеу мерімі 1-2 күн, ал кейбіреулерінде 12 күнге созылады.
Биенің күйлеуі екі жұмадан асса ол биенің ауру белгісі екендігін аңғартады. Овуляция көбіне тyнгі уақытта өтеді, сондықтан биенің күндізгіден гөрі таңға жақын шағылыстырған жөн.
Жыныс жетілуі және шағылыстыру жасы. Жылқы малының жынысының жетілуі 6ip жастан екі жасқа дейінгі аралықта болады (өсімтал зауыт жылқысы ертелеу, жергілікті жылқы тұқымы кеештеу жетеді). Айғырлардың жьныс жетілуі биелерден rөpi кеш жүреді. Мысалы, монғол жылқысының айғырында 3 жаста ғана сперматогенез npoueci басталғаны байкалған.
Алайда жыныс жетілуі калай болғанда да жылқыны 3 жасқа толмай шағылыстыруға болмайды, өйткені толық жетілмеген ата-аналықтан нәзік кішкентай құлын туады.
Жылқының шағылыстыру жасы оның жетілуіне байланысты: биелерді 6iрінші рет 3 -4 жасында, ал желгіш және салт мінетін тұқым айғырларды 4-5 жасында ғана шағылыстыруға косады.
Тұқым жақсартқыш айғырларды іріктеп алу. Жылқы шағылысты - ру маусымы басталмай тұрып, әр6ip аудандарда арнаулы комиссия қурылады, оның құрамына аудандық ауыл шаруашылығы өндірістік басқармасының зоотехния мен мал дәрігері, сондай-ак шаруашылық мамандары кіреді. Комиссия шаруашылықтағы айғырларды тугелдей қарап шығып, оларды тұқым жақсартуға жарамдыларын бөліп алып, нақтылы шағылыстыру пункттерінде бекітіп 6epyi тиіс. Шағылыстыру маусымы ушін пайдалануға iріктеп алынған әр айғырға комиссия куәлік береді.
Шағылыстыру пунктерінде пайдалану ушін ең алдымен белгілі 6ip ауданның не шаруашылықтың тұқымдық бағытына сай келетін жоспарда көзделген айғырлар үлестіріледі. Егер асыл тұқымдық айғырлар 6ip шаруашылықта көп, ал екінші шаруашылықта жетіспейтін болса, мұндай шаруашылықтарды өзара келістіріп, шағылыстыру науқаны кезінде ауыстыру жұмысын ұйымдастырып отыру қажет.
Шағылыстыру пунктерін құру үшін ауданда тұқымдық айғырлар жeтicпece сол аудандағы айғырлардың ең тәуірлері таңдап алынады да, кейін олардың орны тұқымдық айғырлармен толықтырылады.
Айғырларды тұқымға іріктеп аларда дене 6ітімі мықты суйегі ipi, кең омыраулы, жалпақ жонды, аяқтарын түзу басатын (аяғына жем түсу, сүйегі ісініп, ентігіп, тұншығу) сияқты кемшіліктің жоқтығына аса көңіл бөлiнeдi.
Айғырлардың тұқым жақсарту iсіне жарамды не жарамсыз екендігі шағылыстыру маусымынан бұрын анықталады, бұл үшін айғырларды клиникалық байқаудан өткен, олардың жыныстық шабыты мен ұрығының сапасы тексеріледі.
Ұрықтың сапасы қатарынан үш күн бойы тексеріледі, ол ушін биені айғырға кун сайын 6ip рет қосып отырады, жалпы баға үшінші рет қосқан кезде алынған ұрыктың сапасына қарай берілуге тиіс.
Ұрықтың сапасы төмен болса айғыр әдеттегіден ұзақ сыналады , осыған орай оның азығы мен күтімі де өзгертіледі.
Әдетте айғырдың ұрығы сүт тәрізді ақшыл келеді, 6ipақ оның ешқандай дөрекі иici болмайды. Иіci сасық, түci қызғылт не жасыл көк (ipiңі мен кан аралас) ұрык беретін айғырлар пайдалануға жіберілмейді.
Ұрықтың биеге дару қабілетін аныктау ушін төмендегі ережелерді басшылыққа алған жөн. Ұрыктың бастапқы жылжу шапшаңдығы 0,5 не одан да жоғары болады. Шәуеттердің концентрациясын тексеру кезінде ұзақ уақыт шағылысқа түспеген айғырлардың ұрығында олардың саны 1 миллиардта 200-400 млн, ал қалыпты шағылыстыру маусымы кезінде 150- 250 млн болады. Айғырдың 6ip жылғы ұрығының мөлшері 30 мл.
Шағылыстыру науқаны кезінде айғыр ұрығының сапасын әлсін-әлсін тексеріп отырған жөн.
Ауданның нeгізгі өндірістік мақсаты - қымыз бен ет өндіру болса, сұрыпталатын тұқымдық айғырлардың тірілей салмағы, еттің сапасы, көктемгі және күзгі өрісте ceмipy қa6ілеті ескеріледі.
Жылқыны үйipлeп бағатын аудандарда шөп қаулап шығысымен-ак көктемнің жылы уақытында биелерден құлындайтын бөлек үйір құрып, өpicкe шығарады.
Жылқыны қорада бағатын аудандарда бие шағылыстыру жұмысы 6iрінші наурызда басталады да, шамамен 15 шілдеде аякталады. Бұдан кеш шағылыстыру көңілдегідей болмайды, өйткені биелер көп кеш құлындайды да, құлындары сүтке тойынбайды, сондай-ақ олар қыс түскенше буыны қатып, ширап кете алмайды.
Шағылыстыру науқаны басталардан 6ip, 6ip жарым ай бұрын осы мақсатпен таңдап алынған айғырларға құнарлы азық бере бастау керек.
Биелерді іріктеу және оны шағылыстыруға дайындау. Шаруашылықтарда құлындауға жарамды барлық бие жыл сайын айғырға қосылуы керек.
Шағылыстыру науқаны алдында зоотехниктер мен мал дәрігерлік қызметкерлер өз шаруашылығындағы байтал биелерді түгелдей қарап шығып, құлындауға жарайтын биелерді бөліп алады да, оларды арнаулы тізімге тіркейді, тізімде биенің аты, сондай-ақ онымен шағылысатын айғырдың аты көрсетілді.
Айғырға қосу ушін іріктеп алынған биелердің қоңы нашар болса, оларды бөліп алып, күшті азықпен жемдейді.
Айғырмен жанасатын биелерді іріктеп аларда төмендеп ережелерді басшылыққа алған жөн:келешек құлынның сапасын жақсарту үшін жақсы биелерді тұқымы жақсы айғырмен шағылыстыру керек;
ата-тeri жақын биелер мен айғырларды 6ip-6ipiмен шағылыстыруға болмайды;
сыртқы мүшесінде биеге де, айғырға да тән 6ip кемшілік болса, оларды 6ip-6ipiмен шағылыстырудан аулақ болған дұрыс;
шағылыстыру үшін бөлініп алынған айғырлар шаруашылықтағы бие шағылыстыратын пунктке жақын жерге орналастырылуға тиіс;
егер шаруашылықта асыл тұқымды айғыр болмаса, тұқымдық биелерді көршi шаруашылықтағы тұқымдық айғырларға бекітіп қою керек.
Мемлекеттік ат зауыттары, малды қолдан ұрықтандыратын станциялар және мемлекеттік тұқым мал станциялары өздері қамтитын шаруашы - лықтарда биені қолдан ұрықтандыратын пункт ұйымдастырады немесе сол шаруашылықтарға уақытша асыл тұқымды айғырлар беріп отырады.
4. 2 Асыл тұқымды айғырларды биеге қосу
Айғырларды кең және жарық қорада бос ұстаган жөн. Қораның еденіне саз балшық төселіп, әбден тапталады. Оның іші құрғак, ауасы таза болуға тиіс. Жем мен пішен үлестіру үшін қораны науамен жабдықтау қажет.
Айғырлар белгілі 6ip мөлшермен күніне не кем дегенде уш рет жеке-жеке азықтандырылады. Шағылыстыру кезінде азық мөлшері төмендегідей болуы керек. Айғырдың тірідей салмағының әp6ip 100 килограмына 2 кг азық өлшемі келетіндей, ал әp6ip азық өлшемінде 110-130 г сіңімді протеин, 6 г кальций, 4-5 г фосфор, 35 г каротин болуға тиіс.
Бул азықтың шамамен алынған орта мөлшерін айғырдың куйіне, коңдылығына, тірілей салмағына, биеге қосылу санына қарап көбейтіп немесе азайтып отыруға болады.
Салмағы 500 кг тартатын айғырдың күндік рационы шамамен 5 кг сұлыдан, 1 кг кебектен, 6-8 кг пішеннен құрастырылады.
Азық рационын құнарлы ету ушін айғырларға көк пішен (даладан, шалғыннан орылған, екпе шөптерден тұратын, астық тұқымдас, бұршақ тұқымдас шөптер), бұршақ, сәбіз, сапалы сурлем және маусымға байла - нысты жем немесе көк шөп беріледі.
Қара топырақты емес аймақтағы шаруашылықтарда қаңтар-шілде айларында әp6ip айғырдың рационына премикс "Успех" немесе микроэлементтер косу керек. Мэселен, салмагы 500-700 кг айгырга кунше 50-70 мг күкірт қышқылды мыс, 15-20 мг хлорлы кобальт, 10-12 мг йодты калий беріледі.
Әp6ip шағылыстыру пунктінде күнделікті атқарылатын жұмыстардың нақты тізімі ілулі тұруға тиіс: мұнда айғырдың суарылатын, азықтандырылатын, тазартылатын мерзімі, сондай-ақ қора тазаланатын, айғыр серуен детілетін уақыт, күйті келу және шағылыстыру мерзімдері көрсетіледі. Жылы күнде ұдайы, ал қыста күніне кемінде 2-3 сағат айғырды сыртта бағу кажет. Тек жаңбырлы салқын кундері не қайнаған ыстықта айғырды серуенге шығаруға болмайды. Бой cepгіту үшін асыл тұқымды айғырлар - ды күн сайын 2-3 сағат арбаға жеңіл-желпі жұмыска пайдалануға болады.
Жаздың жылы күнінде айғырды шомылдырған жөн. Бірақ тынығып суымаған айғырларды шомылдыруға болмайды.
Кемінде айына 6ip рет айғырдың тұяғын тазартып тұру керек. Шағылыстыру кезінде асыл тұқымды айғырлар мен күйттеуші айғырлардың тағасын алып тастау керек.
Үйірге айғыр қосу. Шағылыстырудың қолдан, бөлме ішінде(қорада) және үйірде шағылыстыру деп аталатын үш тypi бар. Шаруашылық жағдайына байланысты бұлардың кез-келгенін қолдануға болады.
Қолдан шағылыстырғанда жасы 4-12 аралығындағы айғырға 35-40 бие тағайындалады. Шәуетінің сапасы мен жалпы куйіне қарай оған қосылатын бие санын көбейтіп немесе азайтып отыруға болады.
Шағылыстыруға алғаш қосылып отырған үш жасар айғырға 15-20 бие жүктеледі. Сақа айғырға денсаулығына байланысты бие бұдан rөpi аз тағайындалады.
Қолдан және қамап шағылыстыратын жағдайда 4 жасар және одан ересек әp6ip айғырды күн сайын 1-2 рет биеге қосуға болады. Бірақ ол үшін оның азығы жеткілікті және құнарлы болуға тиіс. Бір қосылу мен екінші косылу аралығы 8 сағаттан кем болмауға тиіc. Жалпы күйіне, ұрық сапасына, жыныстық шабытына қарай жас және сақа айғырларды биеге куніне не күн ара 6ip-ақ рет қосу керек. Барлық айғырға аптасына 6ip рет демалыс беріледі.
10. Шағылыстырудың түріне қарай айғырды қосу тәртібі
Шағылыстыру түрі
Айғырдың жасы
Бие саны
Биеге айғырдың қосу саны

күніне
Маусымда
Қолдан қосу
Ересек (4-12) жас
35-40
1-2
175

және кәрі
15-20
1
75
Бөлмеде қосу
Ересек жас
25-35
1-2
175

және кәрі
15-20
1
75
Үйірде қосу
Ересек жас
20-25
-
-

және кәрі
12-15
-
-
Жасанды

ұрықтандыру
ересек
150-ден кем
1
-

емес

Үйірде шағылыстыру кезінде әp6ip ересек айғырға 20-25, ал жас және сақа айғырға 12-15 бие үйір болып топтастырылады.
Қолдан ұрықтандыру әдісі алғашкы рет жылқы шаруашылығында қолданылған. Соңғы жылдарда ipi қара және қой шаруашылығында да кеңінен пайдаланылып жүргені белгілі. Малдың санын арттырып, сапасын жақсартуға әcipece тұқымдық айғырдың ұрығын қатыру және 196 0 С сұйық азотпен ұзақ уақыт бойы сақтау әдісінің өндіріске енгізілуіне байланысты оның рөлі арта түсті. Мұның 631 мемлекеттік станцияларда ұрықты көптеп сақтауға қолдан ұрықтандыру ауқымын едәуір кеңейтуге және оны тасымалдауға кеткен транспорт шығындарын азайтуға мумкіндік береді.
Айғырдың 6ip жолғы алынған ұрығымен 15-20 биені, ал маусым кeзiндe 300-500 биені ұрықтандыруға болады. Мысалы, орлов желгіш жылқысының Квадрат деген айғырының ұрығымен қашырылған биелерден 600 құлын алынған.
Жылқыны қолдан ұрықтандыратын пунктің үнемі таза болуы және мaл-дәpiгepлiк санитарлық ережелердің мүлтіксіз орындалуы тиіс.
Ұрықты алуға, сақтауға және биені урықтандыруға қолданылатын құрал-саймандар мен аспаптар үнемі жуылып, кептіріліп, әpi зарарсыздандырылып отырады. Жаңа жабдықтар мен аспаптарды майлы заттардан шаң-тозаңнан тазартып, соңынан зарарсыздандырады. Таза аспаптар, сондай-ақ қолдан ұрықтандыруға қажетті материалдар мен химикаттарды жабық шкафта сақтайды, ал мұнда басқа да дәрі-дәрмектер мен дезинфекциялағыш заттарды сақтауға болмайды.
Аспаптар мен ыдыстарды қос көмір қышқылды ерітіндімен немесе 1 - 1,5 проценттік кальцийленген сода ерітіндісімен (1,0 л суға 20-30 г) жуады. Мұндайда үлпекті мактаны, дәкені пайдаланады, бұларды пинцетпен қысып немесе шыны таяқшаға орап алады. Жасанды қынапты тазалағанда резеңке түтіктің ішінде вазелин мен кip қалмауы тиіс. Жуылған құрал-саймандарды таза ыстық сумен шайып, кептіреді, таза сүлгімен немесе дәкемен сүртеді.
Аспаптар мен ыдыстарды қолданар алдында таза стерилизаторда қайнатып алып, спиртке малынған тампонмен зарарсыздандырады. Ол үшін 70 градустық спиртті пайдаланады, оған 96 градустық спиртректификаттан 73 мл және қайнатып сүзілген немесе зарарсыздандырылған 27 мл су қосады.
Жеке жабдықтар мен материалдарды былай зарарсыздандырады.
Жұмыс аяқталғаннан кейін 3 проценттік ыстық сода ерітіндісімен қынап айнасын жуады, 20 минутгай суға салып қайнатады да, кептіру үшін шкаф-термостатқа іліп қояды, ал қолдану алдында 96 градустық спиртке салынған мақта тампонмен сүртеді.
Yenрық қабылдағышты кептіргіш шкафқа салып 160-180° температурада 30 минут бойы қыздыру арқылы немесе жалынға ұстау және спиртпен сүрту арқылы зарарсыздандыруға болады.
Таза жуылып кeптipiлгeн шприцтерді 70 градустық спиртпен зарарсыздандырып, сосын 1 проценттік хлорды натрий ерітіндісімен кемінде 5 рет шаяды.
Металл қынап айнасы мен шприцтерді зарарсыздандыру үшін қайнатады немесе ем қабат қалпақшасы бар примус жалынына ұстайды.
Шыны ыдыстарды қайнату, спиртпен ысқылау немесе 160-180° кептіргіш шкафта 30 минут бойы қыздыру арқылы зарарсыздандырады.
Вазелинді күнде стерильдеп тұру керек. Ол үшін стерилизаторға немесе су құйылған кастрюльге банканың астына мақта төсеп, тосын суды 30 минуттай қайнатады, ал сықпа вaзeлиндi стерильдемей-ак пайдалануға болады.
Бір проценттік хлорлы натрий ерітіндісін күнбе-күн даярлап отырады: ол ушін 1 л дистилденген суға 10 г хлорлы натрийді ерітеді. Epітіндіні жұқа қабырғалы колбаға құяды да, мақтамен тығындап қайнатады.
Сода epітіндісін әзірлеу ушін 30 г көмip қышқыл соданы температурасы 50-60° болатын 1 л суға ерітеді де, кальцийленген соданың 15 грамын 1 л cyғa epітеді.
Диаметрі 2-3 см келетін мақта тампонын дымқыл тартқыш мақтадан жасап, сосын 96° спиртке малып алып сығады да, қақпағы сүртілген шыны банкаға салып қояды.
Ұрықты жасанды қынаппен алады. Жұмысқа кірісердe жасанды қынаптың дұрыстығын тексереді. К,ынаптың қабырға аралығында ешқандай су мен ауа болмауға тиіс. Ішкі түтіктің бұралып тұруын және тым созылып кетуін болдырмау керек, цилиндр түбінде ол воронка тәрізді емес, тік бұрыштанып қайырылуы тиіс. Жасанды қынапты құрастырғанда резеңке түтіктің сырт жағының тeric болуын қадағалау қажет.
Жасанды қынапты ұрық алуға дайындау жұмыстарына зарарсыздандыру, су құю, ұрық қабылдағышты жалғастыру, майлау, температурасын өлшеу және т.б. жатады. Температурасы 50-55° суды воронка арқылы құяды. Қынапты сумен толтырғаннан кейін келте түтікке шүмекті тығындайды. Қынаптың түп жағына ұрық қабылдауышты енгізіп қояды. Қынаптың ішкі жағын ұрық қабылдағышқа жеткізбей зарарсыздандырылған таза вазелин жағылған таяқшамен жұқалап сылайды.
Айғырдан ұрық алар алдында спиртті тампон және зарарсыздандырылған термометрмен міндетті түрде жасанды қынап температурасын өлшейді. Жасанды кынаптың температурасы 40-42° болуға тиіс.
Айғырдан ұрық аларда жасанды қынапты биенің жамбасына тақап (35- 40° қиғаштатып) ұстап тұрады. Айғыр биеге артылған мезетте оның жыныс мушесін үрпінен ұстап, жайлап жасанды қынапқа сұғады. Айғырдан ұрық бөлінісімен сол мезетте жасанды қынаптың ұрық қабылдаушы тұрған жағын төмен қаратып, ауасын шығарады да, ұрық қабылдауышты жайлап шығарып, бетін дереу шыны қақпақпен жабады. Осыдан кейін жасанды қынаптағы суды төгіп, оны жылы сода ерітіндісімен жуып, вазелинін кетіреді, соңынан таза ыстық сумен шаяды.
Айғырдан ұрық бөлінгенін оның қимылы тоқтап құйыршығы қозғалғанынан білуге болады. Айғырдың ұрық бөлінуі 10-20 секундқа созылып, 50-120 мл ұрық береді.
Ұрық сапасын 38-40° температурада микроскоппен 120-180 есе үлкейтіп қарайды. Ол үшін ұрықтың 6ip тамшысын төсеніш шыныға тамызып, оған 3 проценттік лимон қышқылды натрий ерітіндісімен 1-2 тамшы қосып, араластырады. Tөсеніш шыны арасында ауа көпіршігі қалмайтындай етіп, жапқыш шынымен мықтап жабады.
Төсеніш және жапқыш шынылар таза жуылып (сабынсыз) кептірілуі тиіс. Микроскопты туралағанда жапқыш шыныға тимейтіндей етіп микроскоптың трубасын бүйірінен қарап тұрып, шыныға мейлінше жақындатады да, сосын ғана окулярдан қарап тұрып, шәует анық көрінгенше жайлап көтереді.
Микроскоп арқылы шәуеттің қоюлығын сондай-ақ үдемелі қозғалысы бойынша ұрық сапасын көз мөлшерімен тексереді. Егер микроскоп аясында шәует быжынап жатса, онда ұрықты Қ (қою) әрпімен, егер шәует аралығы тым сирек болса С (сирек) әрпімен, ал шәует болмаған жағдайда А (азооспермия) әрпімен белгілейді. Қоюлығы сирек, 5 балдан төмен ұрықтар пайдалануға жарамайды.
Шәуеттің активтілігі (қозғалғыштығын) он балдық шкаламен белгілейді. Барлық шәует түзу сызықты үдемелі қозғалыста болса (100 процент), онда олар жоғары баға (10 балл) алады. 9 балл алған жағдайда әр он шәуеттің 9-ы (яғни 95 проценті) түзу сызықты үдемелі қозғалыста, 8 балл алғанда - он шәуеттің 8 (80 процент, 7 балл алғанда - он шәуеттің 7-i (70 процент) тузу сызықты үдемелі қозғалыста болады.
Ұрықтағы барлық шәует тербемелі қозғалыста болса Т (тербемелі) әрпімен, егер барлық шәует қозғалыссыз болса Н (некроспермия - өлi ұрық деген сөз) әрпімен белгілейді.
Ұрықтың қоюлығы мен активтілігі (қозғалғыштығын) екі таңбамен белгілейді. Мәселен, К-9 - қою ұрық, түзу сызықты үдемелі қозғалыспен жылжиды, активтілігі 90 процент дегенді білдіреді. Шәуеттің концентрациясын күнбе-күн, ал төзімділігін он күнде 6ip рет Горяевтің есептегіш камерасымен анықтайды.
Ұрықты сұйылтуға лейкоцит араластырғыш меланжерді пайдалануға болады. Ол үшін меланжерді алдымен тазартылған немесе қайнатып сүзілген сумен сосын спиртпен жуып, эфирмен кептіреді. Меланжердің ұшына резеңке түтік кигізеді. Меланжердің 0,5 деңгейіне дейін ұрықты, 11 деңгейіне дейін 3 проценттік хлорлы натрий ерітіндісін сорып алады. Хлорлы натрийдің гипертониялық epітіндісі шәуетті өлтіріп, ұрықты сұйылтады. Мұның өзi олардың санын есептеуді оңайлатады. Меланжердің екі ұшын бас бармақ және сұқ саусақтарымен қысып тұрып 2-3 минуттай шайқайды. Ерітіндіні араластыру кезінде түтіктің екі ұшындағы араласпай калған ұрықты шығарып тастау үшін меланжерден 4-5 тамшыны ағызып жібереді. Сұйытылған ұрықтың 6ip тамшысын жапқыш шынының астындағы камера торына тамызып, оны ауа кірмейтіндей тығыздап жабады. Камераны микроскоптың төсегіш столына қойып, 200-300 есе үлкейтіп барып, тағы (80 кіші квадрат) шәуетті есептеп шығарады. Шәуеттің бас квадрат ішінде немесе оның жоғарғы және сол жақ сызығында жатқандары ғана есептеледі.
Саналған шәуеттің 1000-ға бөліндісі 1 мл ұрьқтағы шәуеттің санын көрсетеді. Әдетте айғыр ұрығының 6ip миллилитрінде 0,2 миллиард шәует болады.
Әp6ip анықтаудан кейін араластырғышты, камераны және жапқыш шыныны алдымен жай сумен, сосын тазартылған сумен жуып, осыдан кейін араластырғыш пен камераның ішіндегі су қалдығын 96 пайыздық спиртпен, эфирмен кетіріп, Ричардсон шарымен немесе резеңке грушамен кептіреді.
Ұрықтың тіршілік қабілеті сұйылту арқылы анықталады. Ол үшін құрамында 4,16 г натрий фосфаты (екі дүркін ауысқан) және 0,16 г калий фосфаты бар (6ip дүркін ауысқан) 100 мл дистилденген суда ерітіп тексереді. Ішінде сұйылтылған ұрығы бар шыныны температурасы 38 градус жылы суға қояды да, ұрықтың тіршілік қабілетін 6ip сағат сайын анықтап отырады. Tiршілік қабілетін анықтағанда қатар тұрған екі бағананың әр біреуінің жартысы 6ip-6ipiнe қосылады. Сапалы ұрықтың тіршілік қабілеті 400 өлшемге тең болуы тиіс.
Жылқыны ұрықтандыру үшін активтілігі 5 балдан, ал шәует концентрациясы 1 миллиметрінде 0,2 миллиардтан кем емес ұрық қана пайдаланылады. Ұрықты биенің тікелей жатыр мойнына жіберетін болса, әp6ip биеге 25-300 мл мөлшерінде қолданылады. Ұрықты жатырға 8-10 см тереңдетіп , резеңке катетермен және жартылай автоматты шприцпен енгізеді. Ауыр жүк тартатын тұқым жылқысына жаңа құлындаған болса ұрықты 35-400 мл мөлшерінде жібереді. Айғырдың ұрығының 6ip дозасында 300-400 млн активті шәуеті болуға тиіс. Келесі биені ұрықтандырар алдында катетерді 96 градустық спирт малынған мақта тампонымен cүртіп зарарсыздандырады, бұл кезде катетер каналына спирттің кіріп кетуін болдырмау керек.
Әрбір ұрықтандырғаннан кейін айнаны ыстық сумен жуып, сүлгімен құрғата сүртеді, содан соң түтіні жоқ жалында ұстап зарарсыздандырады.
Ішіндегі ұрық толық аластатылған кезде шприцті 6ip проценттік хлорлы натрий epiтiндiciмeн жуып, соңынан 70 градустық спиртпен сүртеді де, қағазға орап қояды.
Қолдан ұрықтандыру пунктерінде мынандай документтер, атап айтқанда, айғыр белгілеу журналы (үлгі № 1), бие карточкасы (үлгі № 2), қолдан ұрықтандырылған биелерді тіркейтін журнал (үлгі № 3), қолдан ұрықтандыру жұмысының барысы туралы есеп берудің формалары, есепке алынған жабдықтар мен материалдардың тізімi болуға тиіс.
4.3 Биені шағылыстыру
Биені қолдан шағылыстыру немесе қолдан ұрықтандыру үшін оның күйлеген-күйлемегенін малдың сыртқы белгілеріне, сондай-ақ аналық ұрық безінің пicy дәрежесіне қарай анықталады.
Аналық ұрық безінде толықсыған фолликулалардың бар-жоқтығы тік ішекке қол сұғу арқылы анықталады. Мұндай зерттеуді арнаулы дайындығы бар мамандар ғана жүргізеді (ұрықтанған соң 30-35 күннен кейін).
Күн сайын фолликулалардың толықсып жетілу дәрежесін анықтау үшін олардың мынадай сатылары негізге алынады:
1-сатыда - аналық ұрық безі тығыз болып келеді, әдетте оның көлемі 2-3 см (кейде одан үлкенірек), ал қабырғалары қап-қатты болып сезіледі, өйткені басып қарағанда күлтілдемейді. Аналық ұрық 6eзi тап осындай болса биені шағылыстыруға болмайды.
2 - сатыда - фолликул тығыз, 6ipaқ былқылдақтау болады, басқан кезде күлтілдейді, оньң көлемi 4-6 см, кейде одан да көбірек болады. Ұрық фолликулы осындай сатыға жеткен биені таяудағы күндерде шағылыстырып жібереді.
3-сатыда - фолликул жұмсақ, басқан кезде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.