Алакөл қорығы



Кіріспе
1. ӘДЕБИ ШОЛУ
Алакөлдің экологиялық жағдайы
1.2 Алакөл қорығының құрылу тарихы.
1.3 Физика.географиялық жағдайына сипаттама
1.4 Алакөл қорығында мекендейтін омыртқалы жануарлардың, өсімдіктердің түр құрамы.
1.5 Алакөлдің жұмбақ шағаласы
1.6 Алакөл мемлекеттік қорығын қорғау және күзету қызметі
Қазақстанның өзіне ғана тиесілі көл суы: Балхаш көлі, Алакөл және Теңіз көлі бар. Осы көлдердің ішінде көлемі жағынан Балхаштан кейінгі орынды алатын Алакөл көлі.
Алакөл көлі – Қазақстанның оңтүстік шығыс бөлігінде орналасқан, Қытай шекарасына қарай. Алматы облысы мен Шығыс Қазақстан облыстарының шекарасын Алакөл көлі алып жатыр.
Алакөл көлі – Қазақстандағы ең ерекше көл, ол өзінің табиғатының сұлулығымен ерекшеленеді. Көл теңіз деңгейінен 347 метр биіктікте орналасқан. Көлдің ұзындығы 104 км, ал ені 52 км, орташа тереңдігі 22 метр, ең терең жері 54 метр. Судың көлемі 58,56 куб км, жағалауының ұзындығы 348 км. Көлге 15 өзен қүяды, олардың негізгілері: Ұржар, Қатынсу, Емелқұйса, Ырғайты, Жаманты, Жаманөткел, Тасты. Алакөлдің ортасында Үлкен, Кішкене Аралтөбе, Белқұдық аралдары орналасқан. Жағалаудың климаты қатаң континентальды, көлде катты желді режим байқалады.Желдің максимальды жылдамдығы солтүстік бөлігінде 40-50 м/сек оңтүстік шығыс және орталық бөлігінде желдің жылдамдығы 50-60 м/сек. Жел күзде және қыста өте қатты болады, көлдегі толқын биіктігі 2-2,5 м. Көлдің суы теңіз суының құрамындай тұзды. Менделеев таблицасындағы барлық элементтер бар (йодтан басқа). Судың беткі температурасы 26 градус, солтүстік зонасында 30 градус, 20 метр тереңдікте судың температурасы 18 градустан аспайды. Көлдің суы емдік қасиеті бар, әр түрлі тері ауруларын жазатын қасиетті су.[1]
ХII-XIX ғғ бірнеше атаулары болған Турге-Нор (монғол тілінен аударғанда «мост-озеро»),Алактагол, Ала тениз, Алакта.[2]
Алакөл көлі өзінің табиғатының байлығымен ерекшеленеді. Табиғаты тіршілік иелерінің сан алуандылығымен, әлемде сирек кездесетін тіршілік иелерімен ерекше орын алады.[3]
Қазіргі таңда осы ерекше табиғат ортасына да саналы тіршілік иелерінің қолы жетіп, осы ортаның экологиялық жағдайына кері әсерлері байқалуда. Алакөл көлі туристтік аймақ болғандықтан, көлге әсіресе жаз айларында демалуға ағылып келген туристтерден көл зардап шегуде. Қаншама ғасырлар бойы табиғат айнасындай сақталып келген Алакөл көлінің де ластанып, табиғатының сарқылу қаупіне әкелген түрі бар.[4]
Жұмыстың мақсаты:
Алакөл көлінің экологиялық жағдайын (суын, топырағын, өсімдігін), Алакөл мемлекеттік қорығының ұйымдастырылуы және қорғау қызметіне талдау жасау.
Жұмыстың міндеттері:
- Алакөлдің суына, топырағына, өсімдігіне қоршаған ортаның әсерін зерттеу;
- Алакөл мемлекеттік қорығының құрылу тарихымен танысу;
- Алакөл мемлекеттік қорығының биологиялық әр алуандылығымен танысу;
- Алакөлдің жұмбақ шағаласы;

Кіріспе
Қазақстанның өзіне ғана тиесілі көл суы: Балхаш көлі, Алакөл
және Теңіз көлі бар. Осы көлдердің ішінде көлемі жағынан Балхаштан кейінгі
орынды алатын Алакөл көлі.
Алакөл көлі – Қазақстанның оңтүстік шығыс бөлігінде
орналасқан, Қытай шекарасына қарай. Алматы облысы мен Шығыс Қазақстан
облыстарының шекарасын Алакөл көлі алып жатыр.
Алакөл көлі – Қазақстандағы ең ерекше көл, ол өзінің
табиғатының сұлулығымен ерекшеленеді. Көл теңіз деңгейінен 347 метр
биіктікте орналасқан. Көлдің ұзындығы 104 км, ал ені 52 км, орташа
тереңдігі 22 метр, ең терең жері 54 метр. Судың көлемі 58,56 куб км,
жағалауының ұзындығы 348 км. Көлге 15 өзен қүяды, олардың негізгілері:
Ұржар, Қатынсу, Емелқұйса, Ырғайты, Жаманты, Жаманөткел, Тасты. Алакөлдің
ортасында Үлкен, Кішкене Аралтөбе, Белқұдық аралдары орналасқан. Жағалаудың
климаты қатаң континентальды, көлде катты желді режим байқалады.Желдің
максимальды жылдамдығы солтүстік бөлігінде 40-50 мсек оңтүстік шығыс және
орталық бөлігінде желдің жылдамдығы 50-60 мсек. Жел күзде және қыста өте
қатты болады, көлдегі толқын биіктігі 2-2,5 м. Көлдің суы теңіз суының
құрамындай тұзды. Менделеев таблицасындағы барлық элементтер бар (йодтан
басқа). Судың беткі температурасы 26 градус, солтүстік зонасында 30 градус,
20 метр тереңдікте судың температурасы 18 градустан аспайды. Көлдің суы
емдік қасиеті бар, әр түрлі тері ауруларын жазатын қасиетті су.[1]
ХII-XIX ғғ бірнеше атаулары болған Турге-Нор (монғол тілінен
аударғанда мост-озеро),Алактагол, Ала тениз, Алакта.[2]
Алакөл көлі өзінің табиғатының байлығымен ерекшеленеді.
Табиғаты тіршілік иелерінің сан алуандылығымен, әлемде сирек кездесетін
тіршілік иелерімен ерекше орын алады.[3]
Қазіргі таңда осы ерекше табиғат ортасына да саналы тіршілік
иелерінің қолы жетіп, осы ортаның экологиялық жағдайына кері әсерлері
байқалуда. Алакөл көлі туристтік аймақ болғандықтан, көлге әсіресе жаз
айларында демалуға ағылып келген туристтерден көл зардап шегуде. Қаншама
ғасырлар бойы табиғат айнасындай сақталып келген Алакөл көлінің де
ластанып, табиғатының сарқылу қаупіне әкелген түрі бар.[4]
Жұмыстың мақсаты:
Алакөл көлінің экологиялық жағдайын (суын, топырағын,
өсімдігін), Алакөл мемлекеттік қорығының ұйымдастырылуы және қорғау
қызметіне талдау жасау.
Жұмыстың міндеттері:
- Алакөлдің суына, топырағына, өсімдігіне қоршаған ортаның әсерін
зерттеу;
- Алакөл мемлекеттік қорығының құрылу тарихымен танысу;
- Алакөл мемлекеттік қорығының биологиялық әр алуандылығымен танысу;
- Алакөлдің жұмбақ шағаласы;
- Көлдің, қорықтың физико-географиялық жағдайларымен танысу;
- Алакөл мемлекеттік қорығын қорғау және күзету қызметіне талдау жасау;

1. ӘДЕБИ ШОЛУ
1. Алакөлдің экологиялық жағдайы
Алакөл алабы Қазақстанның оңтүстік-шығысында, Шығыс Қазақстан
обылысының оңтүстігін, Алматы облысының солтүстік-шығысын алып жатыр.
Алапты жан-жағынан тау жоталары - солтүстігінде – Тарбағатай, шығысында –
Барлық және Майлы жоталары, оңтүстігінде Жетісу Алатауы қоршап тұр. Тек
қана батыс бөлігі ылғал жеткізуші ауа массаларына ашық. Оңтүстік шығысында
тауаралық тар жазық - Қаптағай қақпасы арқылы Қытай жерінде орналасқан
Ебінұр көлі алабымен жалғасып жатыр.[5]
Алаптағы гидрометриялық бақылау жүйелерінің дамуы, негізінен, суармалы
егіншілік, мекен-жайларды сумен қамту, жол құрылыстары және т.б. көптеген
техникалық қажеттіліктердің сұраныстарымен байланысты. Өзендер ағындысын
зерттеулерді ең алғаш өткен ғасырдың басында, Ресейдің Қоныстандыру
Басқармасы жүргізген. Алғашқы бақылау бекеттері 1914ж. – Қатынсу, 1915ж. –
Тентек, Қосақ өзендерінде ашылған. Осылар секілді ХХ ғасырдың 30-жылдарына
дейін ашылған бекеттерде бақылаулар анда-санда жүргізілгенімен, ағындының
көпжылдық өзгерістерін білу үшін бұл зерттеулер өте бағалы.[6]
1930 жылдардан бастап, суармалы егіншіліктің дамуына байланысты ҚазКСР-
ның мелиорация және су шаруашылығы Министрлігі ағындыны бақылауды қолға
алды. Бірақ бұл бақылаулар негізінен өсіп-өну кезеңін ғана қамтыған.[7]
Алаптағы негізгі өзендер ағындысын жүйелі түрде бақылауларды ҚазКСР-
ның Гидрометеорологиялық қызмет Басқармасы (ГМҚБ) 60-жылдары бастады.
Жалпы, аталған ауданда түрлі кезеңдерде 58 бақылау бекеті жұмыс
істеген. Олардың 22-сі Қазгидрометтің (1988 жылға дейін ГМҚБ) қарамағына
болса, 36-сы мелиорация және су шаруашылығы Министрлігінің қарамағында
болды.[8]
Сонымен бірге, олардың жұмыс істеген кезеңдері де сан түрлі. 1930
жылға дейін ағынды бақыланған бекеттер саны бесеу болса, 1950 жылға дейін –
36, 1960 жылға дейін – 40, 80 жылдары – 7, ал 2000 жылдан бастап бар-жоғы 3
бекет қалды. Қолда бар деректерді талдай отырып, 1964 жылы 17 гидробекет,
1980 жылға дейін тағы 20 гидробекет жабылғанын айтуға болады. Соңғы жылдары
гидрометерологиялық жүйелерді қалпына келтіру шаралары іске аса бастады,
2003 жылы Еміл өзенінде бақылау бекеті ашылған.[9]
Аталған бекеттердің 30-ында ғана жылдық ағын бақыланған, ал қалған
бекеттерде бақылаулар тек өсіп-өну кезеңін қамтыған. Бекетердегі
бақылаулардың ұзақтығы 2-ден 61 жылға дейін созылады (1-кесте). Сонымен
бірге, кейбір бекеттер тек экспедициялық зерттеулер кезінде ғана жұмыс
істеген. Мысалы, ГМҚБ қарамағында болған 11 бақылау бекеті тек 1960 – 1964
жылдары ғана бақылау жүргізген.
Біз көрсетіп отырған 1-кестеде тек жылдық ағындылығы бақыланған 30
бекет келтірілген. Бұлардың 21-і ГМҚБ-ның, 9-ы мелиорация және су
шаруашылығы Министрлігінің бақылау бекеттері. Ал, тек өсіп-өру кезеңін ғана
бақылаумен қамтыған 28 бекеттің 19-ы Ұржар өзені және Тарбағатай жотасының
оңтүстік-батыс беткейлері өзендерінің алабында, 8-ші – Қатынсу және Еміл
өзендері алабында, біреуі Барлық жотасындағы өзенде орналасқан.

Бақылау қатарларының ұзақтығына байланысты бекеттердің үлестірімі.

Аудабббббб
анд
ар
1. Кудрявый - 15 1 3 12 4
пеликан
2. Розовый 13 - 8 3 - 6
пеликан
3. Лебедь кликун 4 13 - 2 7 4
4. Орлан - - - 1 - -
белохвост
5. Черноголовый - 1 1 4 1 2
хохотун
6. Дуадақ 3 - - 1 - 5

1.5 Алакөлдің жұмбақ шағаласы
Тарбағатайдың көгілдір жоталары мен Жоңғар
Алатауының қарлы шыңдарының арасында орасан зор Алакөл көлі жатыр. Мұзды
мұхиттан суық жел соқса – мыңдаған шақырым жерде жатқан Алакөл суық
боранымен жауап береді, ал соншалықты қашықтықтағы Гоби шөлінен ыстық соқса
– көл тыншып, жағасындағы шалғын шөп ыстық күннің аптабынан тез – ақ
сарғайып, қурап кетеді.
Жоңғардың табиғаты қатал, бірақ ол қонақтайтын
мекендерінен құс үйірлерін қумайды. Көптеген қанаттылар сонау ескі заманда
Тарбағатай, Орал тауларына дейін шалқып жатқан жылы теңіз Тетистің жағалауы
болған кезден-ақ осында ұя салған. Алакөл қазан шұңқырларындағы көлдерде
қазір сирек кездесетін жоғалып бара жатқан қызыл және бұйра бірқазан,
аққұтан қара ләйлек, ысылдақ аққу және сықылдақ аққу, тырна дуадақ,
безгелдек, орақ тұмсық, саджа тағы басқа құстар кездеседі. Зоология
институтының мамандары құстардың миграция жолдарын зерттеу мақсатында осы
өңірде жылына бір жарым мыңдай құсты сақиналайды. Он жыл бұрын көл
ғалымдарға күтпеген силық жасады. Олар Алакөлде кезекті сақиналау
жұмыстарымен айналысп жүргенде аралдардың бірінде – Отаңғы аралда түсі
қарабас хохотундарға ұқсайтын, бірақ олардан әлдеқайда, кіші белгісіз
шағала тұқымының балапандарын кездестірген. Олардың аяқтарына М сериялы
сақиналар салған, ал қарабас хохотундарға екі есе үлкен Дсериялы
сақиналар ғана тура келеді. [25]
Бірде қыста, жазғы экспедицияның нәтижелерін
қолдау кезінде фото суреттер мен слайдтардағы, бір қарағанда кәдімгі көл
шағалаларына ұқсайтын, бірақ өзгешелеу балапандар мен олардың үлкендері
қайта көңіл бөлуге мәжбүр етті. Лабораторияда қызу айтыстар өрбіді бұл
көгілдір құс не болды екен? Ақырында аралға қайта барып, оның ересегін
ұстап алып, жүйелеуші мамандармен келісіп, оның тұқымдық тобын анықтау
керек деп шешті.
Шағаланы ұстауға Алакөлге бара жатып, олар
еліміздің көгілдір құстың өзіндік тарихы бар екендігін білген жоқ еді. Оны
бұдан жарты ғасыр бұрын ұстап, сипаттамасын жасаған екен, ал жеке тұқым
ретінде 1970 жылы ғана қабылданды. [26]
Шағаланы Стокгольмдегі табиғат тарихы ұлттық
музейіне қойды. Бұған американ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Ақсу-жабағылы қорығы
Қазақстан қорықтары жайында
Қорықтар - табиғат эталоны
Қазақстанның қорықтары мен бақтары туралы
Табиғи қорықтар
Қазақстан қорығы
Бастапқыда қорық аумағының ауданы
Қорық ұйымдастыру ісінің болашағы
Қазақстан қорықтарына сипаттама
Түркістан облысы және Жамбыл облысы
Пәндер