Ақша айналымы мен оның құрлымы

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе

1. Ақшаның даму тарихы мен түрлері.
2. Ақша айналымы мен оның құрлымы
3. Бағалы қағаздар мен инфляция және оларды реттеу
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Ақшаның өмір сүруіндегі обьективті қажеттілік тауар өндірісі және тауар айналысының болуына негізделеді. Кез келген тауар айналысында ақша айырбас құралы болып табылады. Тауар және ақша бір-бірінен бөлінбейді. Ақша айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайды. Бірақ 16 ғасырдың басында утопиялық соиализмнің негізін қалаушы Томас Моор өзінің “Жаңа утопия аралы және мемлекеттің үздік құрлымы туралы алтын кітап” деген еңбегінде: “Қай жерде болсын барлық нерсені ақша өлшеміміен өлшейтін болса, онда ол жерде мемлекеттік істердің табысты және дұрыс ағысының болуы мүмкін емес”.
Осыған байланысты К. Маркс балай деді: ақшаларды жоя отырып, біз қоғамдық дамудың ең жоғарғы сатысында (коммунизмде) болуымыз мүмкін немесе ең төменгі сатыға қайта оралар едік. Қанша дегенмен де коммунизм – ол қиял, сондықтан да ақша болған, олар бар және бола береді.
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді, бірақ тауар ерекше жалпылама эквивалент. Ақша – жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда барлық басқа тауардың құны бейнеленеді және оның делдал ретінде қатысуыменен тауар өндірушілер арасында еңбек өнімдерінің айырбасы үздіксіз жасала береді.
Жалпыға бірдей эквивалент рөлі тарихи түрде алтынға бекітілген. Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиеті, оның табиғи қасиеті емес. К. Маркс айтқандай: «Табиғат ақшаны жаратпайды. Алтынға бұл қасиет қоғаммен берілген».

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

Ақшаның даму тарихы мен түрлері.

Ақша айналымы мен оның құрлымы

Бағалы қағаздар мен инфляция және оларды реттеу

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер

Кіріспе

Ақшаның өмір сүруіндегі обьективті қажеттілік тауар өндірісі және тауар
айналысының болуына негізделеді. Кез келген тауар айналысында ақша айырбас
құралы болып табылады. Тауар және ақша бір-бірінен бөлінбейді. Ақша
айналысы болмаса, онда тауар айналысы да болмайды. Бірақ 16 ғасырдың
басында утопиялық соиализмнің негізін қалаушы Томас Моор өзінің “Жаңа
утопия аралы және мемлекеттің үздік құрлымы туралы алтын кітап” деген
еңбегінде: “Қай жерде болсын барлық нерсені ақша өлшеміміен өлшейтін болса,
онда ол жерде мемлекеттік істердің табысты және дұрыс ағысының болуы мүмкін
емес”.
Осыған байланысты К. Маркс балай деді: ақшаларды жоя отырып, біз
қоғамдық дамудың ең жоғарғы сатысында (коммунизмде) болуымыз мүмкін немесе
ең төменгі сатыға қайта оралар едік. Қанша дегенмен де коммунизм – ол қиял,
сондықтан да ақша болған, олар бар және бола береді.
Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала береді, бірақ тауар ерекше
жалпылама эквивалент. Ақша – жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда
барлық басқа тауардың құны бейнеленеді және оның делдал ретінде
қатысуыменен тауар өндірушілер арасында еңбек өнімдерінің айырбасы үздіксіз
жасала береді.
Жалпыға бірдей эквивалент рөлі тарихи түрде алтынға бекітілген.
Алтынның басқа барлық тауарлардың құнын бейнелеу қасиеті, оның табиғи
қасиеті емес. К. Маркс айтқандай: Табиғат ақшаны жаратпайды. Алтынға бұл
қасиет қоғаммен берілген.

1. Ақша ежелгі заманда пайда болды. Олар тауар өндірісінің
дамуындағы бірден-бір шарт және өнім болып табылады. Тауар – бұл
сату немесе айырбастау үшін жасалынған еңбек өнімі. Айырбас құн
тауарлардың өзінен бөліп шыққан және олармен бірге өз бетінше
өмір сүретін тауар, ол ақша.
19 ғ. Социал утопистері – Прудон, Оуэн, Грен және басқалар ақшаға
теріс көзқараста болды. Прудон тауар өндірісін сақтай отырып, ақшаны жоюдың
жобасын ұсынды және дәлелдемек болды.
Ақша - өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арасындағы белгілі бір
экономикалық қарымқатынастар көрсететін, тарихи даму үстіндегі экономикалық
категория болвп табылады. Экономикалық категория ретінде ақшаның мәні оның
үш қасиетімен бірігуімен көрініс табады:
• Жалпыға тікелей айырбастауы
• Айырбас құнының дербес формасы
• Еңбектің сыртқы заттық өлшемі
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген
метериалдық құндылықтарға ақшаны айырбастау мүмкіншілігінің бар екндігін
көрсетеді.
Қазіргі кезде жекешелендіру процестерінің жүруімен байланысты, жалпыға
тікелей айырбастау формасында ақшаны пайдаланудың көлемі едәуір кеңіді.
Ақшаның айырбас құнының дербес формасы ретінде пайдалану тауарды
тікелей өткізумен байланысты емес. Ақшаның бұл формада қолдану жағдайлары
несие беру, бюджеттің кірістерін қарыздық берешектерді өтеу, мемлекеттік
бюджеттін кірістерін қалыптастыру, өндірістік және өндірістік емес
қаржыларды қарржыландыру, ұлттық банктің несиелік ресурстарын басқа
банктерге сатуы және т.б.
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің,
олардың ақша көлеммен өлшенуі мүмкін құнын анықтау арқылы көрінеді.
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен туындайтын,
тауар өндірушілердің өзара байланысының формасы ретіндегі әлеуметтік-
экономикалық маңызының бір жағын мінездейді. Ақша бес түрлі қызмет
атқарады: құн өлшемі, айналыс құралы, төлем құралы, қор және қазына жинау
құралы, дүниежүзілік ақша.
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар өндірісі жағдайында
туындайды. Ақша еңбек өлшемі – ол жұмыс уақытын емес, осы еңбекпен құралған
құнды көрсетеді.
Ақша айналыс құралы. Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды
өткізудегі делдал болып табылады. Тауарлар бір қолдан екінші қолға ауыса
отырып, өзінің тұтынушысын тап қанға дейін ақша үздіксіз қозғалыста болады.

Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
• Тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы
• Оны идеалды ақшалар емес, нақты ақшалар орындайды.
• Ақшаның бұл қызмметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
болғандықтан, оны нағыз ақшалар емес, оны ауыстырушылар – ақша
белгілері орындайды.
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысы мен байланысты. Бірақ
ақша қозғалысы міндетті түрде тауар қозғалысымен бір уақытта тоғысуы тиіс
емес. Ақша құның еркін формасында көрінеді.
Ақша – қорлану және қазына жинау құралы ретінде. Ақшаның төлем және
айналыс құралы қызметтері ақшалайқорлардың құрылуын талап етеді. Ақшаның
қорлануының қажеттігі Т – А – Т және А – Т айрылуымен байланысты.
Қазыналарды қорландыру – алтын монеталар мен алтын құймаларын жинақтау
түрінде жүзеге асады.
Дүниежүзілік ақша қызметі. Тауар шаруашылығының кеңеюі, шаруашылық
бацланыстардың интернационалдануы, дүниежүзілік нарықтың пайда болуы
дүниежүзілік ақшалар қызметінің пайда болуына себеп болды. Дүниежүзілік
ақшалар интернационалдық құн өлшемі, халықаралық төлем және сатып алу
құралы ретінде қызмет етеді.
Сөйтіп, ақшалар ертеден адамзаттың пайда болуымен қатар өмір сүріп
келеді десе болады. Ғасырлар бойы ақша өзгеріп отырған және бүгінде олардың
жағдайы аяқталған, соңғы фаза болып табылмайды. Тауар айналысының тарихи
дамуы процессінде жалпыға бірдей формасында әр алуан тауарлар болған: мал,
тері, бақалшақ , метал бұйымдары және т.б.
2. Қайта құру кезеңіне дейін “ақша айналымы” мен “ақша айналысы”
ұғымдары арасында айтарлықтай шек қойылатын. Ақша айналысы деп қолма-қол
ақшаның қозғалысы танылды. Ал ақша айналымы ұғымы одан кең мағына
бергендіктен ол қолма-қол және қолмақолсыз айналым мағынасын сипаттайды.
Бұл жағдайда қолма-қол ақша қозғалысы тұрғындардың ақшалай табыстарының
бөлінуін қарастырса, қолма-қолсызақша өндіріс қаражаттарының бөлінуін
қарастырады.
Мұндай жүйе тек қана орталықтандырылған жоспарлы экономика жағдайында
ғана мүмкін болады, себебі ол уақытта кәсіпорындар мен халықтың қолында
қанша ақша, қанша таурадың болатыны және олардың қандай бағада сатылатыны
белгілі болған. КСРО-ның таратылуына, бағаның босатылуына, меншіктің
мемлекет иелігінен алынуына және т.б.байланысты жүзеге асыру мүмкін емес
болып қалды.
Ақша айналысы мен ақша айналымы арасындағы шек жойылды. Тауар
айналсыпроцесіндегі қолмақол ақша қозғалысы және төлемақыны жүзеге асыру
кезінде қызметкөрсету, сонымен бірге кәсіпорындар мен қаржы-несие
мекемлерінің арасындағы ақшалай қаражаттардың алмасуы – ақша айналысы деп
аталады.
Ақша айналысының обьективті негізі – тауар өндірісі мен тауар айналысы
болып табылады. Айналыста жүре отырып ақша әрі айналыс құралы, әрі төлем
құралы функцияларын атқарады. Сонымен, тауарды сутудан түскен ақша қарызды
өтеуге жұмсалуы мүмкін.
Жалпы ақша айналысының көлемі тауар бағаларының соммасынан әрдайым
артық болады. Ақша еңбек ақы, зейнетақы, стипендия төлеу үшін бюджетке
төлемдер аудару үшін, банктен қарыз алу үшін және т.б. мақсаттар үшін
қолданылады.
Ақша айналысын реттеудің маңызды реттеудің маңызды элементі – колмақол
ақшаның қолдану аясын азйту болып келеді. Бұл мәселе біздің елімізде
кәсіпорындар арасындағы есеп айрысу чектерін ендіру арқылы ғана шешіледі.
Банк жүйесін реформалау және ақша банкнотасын өндіруге байланысты
өзінің меншікті қуатын енгізуі, Қазақстандағы қолмақол ақшамен байланысты
жағдайды түбірмен өзгертті. Осыған байланысты 1992-1993 ж.ж. қолмақол
ақшаның тапшылығы тұсында енгізілген директивті саясаттың орнына
республикамызда қолмақол ақша айналысын тұрақтандыру және басқарудың
экономикалық әдістерінің алғышарттары жасалынды. Дамыған елдерге бұл
процесс кеңінен дами түсуде: оларда қолмақолсыз ақша айналысы өріс алып
жатыр. АҚШ- та халықтың есеп айрысуының 25-27% ғана қолмақол ақшамен, ал
қалғаны чек, несиелік карточкола, т.б. көмегімен жүргізіледі.
Көпестер классының бөлінуімен алғашқы монеталар пайда болды. Олардың
пайда болуы ақшаның қалыптасуындағы соңғы кезеңді сипаттайды.
Монета – ол формасы, сыртқы пішіні, салмақтық құрамы заңмен бекітілген
металдан жасалған ақша белгісі.
Монетада бет жағы – аверс, келесі жағы – реверс, кесіндісі – гурт болып
ажыратылады. Егер монетаның номиналды құны құрамындағы металдың құнына
сәйкес келсе, онда бұл толық құнды ақшалар. Толық құнды еместері биллонды
ақшалар деп аталады. Монеталық ақша айналысы тарихында мынадай
түсініктемелер бар:
Биметализм – жалпыға бірдей эквивалент рөлін екі немесе одан да көп
метал атқарады, яғни айналыста алтын және күміс монеталар пайдаланылады.
Монометализм – жалпыға бірдей эквивалент ретінде бір ғана металл түрі
қолданылатын ақша жүйесі.
Ақшаның номиналистік теориясы меркантилистердің металлизмге қарсы
әрекет болып табылады. Тауар өндірісі мен айналымның өсуіне байланысты
металл монеталарды вексель, банкнот түріндегі несиелік айналыс құралдарына
жартылай ауыстыру біртіндеп орын алды. Ақшалар мен бағалы металлдардың
арасындағы ішкі байланыстарды жоққа шығара отырып, номиналистер құн
белгілерінің жүруқұқығын негіздедеі, ол үшін олардың металдық құрамын
белгіледі.
1929 –1933 жж. экономикалық дағдарыс тұсында номинализм әрі қарай ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.