Адамның даралық психологиялық сипаттары

М а з м ұ н ы

I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

II. Негізгі бөлім

2.1 Адамның қалыптасуында еңбектің ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.2 Адамның тілі мен санасының қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2.3 Адамның өзіндік сана сезімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
2.4 Адамның қажеттілігі мен мотивтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.5 Адамның қызығуы, дүниетанымы, сенімі, мұраты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.6 Адамның бойында жеке адамдық сипаттардың қалыптасуы ... ... ... ... ... ... 19

III. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21

IV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22

V. Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

К і р і с п е
Түркі және тектік бастапқы түсіні “адам” болуға тиіс. Адам - бұл, ең алдымен, Ното Sapiens түріндегі сүт қоректілер класына жататын биологиялық тіршілік иесьі. Басқа жануарлардан айырмашылығы адамда сана бар, яғни ол сыртқы ортаның мәнін де өз жаратылысын да танып біледі және осыған орай парасатты түрде, ойланып әрекет жасайды. Адам бтюологиялық тек ретінде негізгі ерекшеліктері мыналар болып табылатын айрықша дене бітімімен сипатталады: денесін тік ұстап жүру, тану мен еңбекке бейімделген екі қолының болуы, әлеуметтік жағдайларда өмірді өз танымында бейнеліп және оны өз қажеттілігінде, мүддесі мен мұраттарына қарай қайта құрауға бейім жоғары дәрежеде дамыған миының барлығы.
Адам, сонымен бірге қоғамдық тіршілік иесі әрі бұл оның ең елеулі белгісі. Қоғамдық өмір мен еңбек адамның табиғи құрылымын жетілдіріп қана қойған жоқ, сондай - ақ оны өз еркіне бағындырады да. Адам – өзінен – өзі қоғамдық өмір жемісі болып табылатын сананың таратушысы. Тек қоғамда және қоғамның игі әсері арқасында сана адам танып – білуге және еңбек етуге қабілетті болып қоймайды, сонымен қатар өзінің ішкі процестерін сезінуге, тілегі мен жағдайын сыртқы өмір жағдайларымен үйлестіре білуге, парасатты түрде іс – әрекет жасауға бейімделеді. Өзіндік сана - сезім адам санасы дамуының филогенездегі (тектің тарихы) де, сондай – ақ антогенездегі (индивидтің өмір тарихы) де шыңы болып табылады.
Адам алуан қырлы міне, сондықтан да ол жаратылыстану ғылымдарының да, қоғамдық ғылымдардың да зерттеу объектісі болып табылады.
Сонымен адам дегеніміз – өмір дамуының еьң жоғарғы деңгейінің көрінісі, қоғамдық еңбек барысының жемісі әрі табиғат пен әлеулметтік болмыс тұтастығын аңдататын тіршілік иесі.
Адам өте ертедегі адам тектес маймылдан шыққан. Адамның дене бітімінің қазіргі жоғарғы дамыған маймылдардың дене бітіміне ұқсауы сондықтан. Алайда, адам маймылдардың қазіргі типінен таралды деу жанастық болар еді. Ғылым осыдан шаматмен 50 миллион жыл бұрын кейінірек шамамен осыдан 30 миллион жыл бұрын төменгі дәрежеде дамыған маймылдар – парапиттерге - адам тәріздес маймылдардың ары аталарының пайда болғанын дәлелдеп отыр. Шамамен осыдан 15 миллион жыл бұрын ежелгі антропондтар дриопитектер өмір сүрген. Соңғылардың өзі екі текке бөлінеді. Бұл - қазіргі маймылдар - горилла мен шимпозе екіншісі жоғары дәрежеде дамыған антродноморфты маймылдар - роматер. Осы австролопиктектерден адамның тегі тарайды. Ең соңғы мағлұматтрарға қарағанда, австролопиктекте бұдан 1750000 - 600000 жыл бұрын өмір сүрген, жер бетінде екі аяғымен жүретін болған. Австралопитектердің екі аяғымен қозғалатындығын олардың табанының құрылысы дәлелдейді. Австралопитек миының көлемі (519 см3) қазіргі шамамен 400 – 200 мың жыл бұрын Дюбуа “питекантропус эректус” - тік жүретін маймыл адам деп атаған маймыл - адам тіршілік еткен. (4 – сурет) Маймыл – адамдардың ұрпақтары ежелден адамдар (палеолиттер), немесе неадертальдар деп аталғандар (5 – суркт). Неандертальдар бұдан 250 – 400 мың жылдар бұрын тіршілік еткен.

Неандертальдардықты сүйек қалдықтары бойынша қайта құрастырған кезде оның сыртқы түрінің қазіргі адамдарға ұқсас болғандығы байқалады. Неандертальдықтың бойы бүгінгі адамдарікіне қарағантда аздап аласалау болған, екі аяғына сәл бүгін жүрген. Бас сүйегінің қорабы адамдардікендей, тек маңдайы біраз көлбеу келген. Нале олиттер (ертедегі адамдар), солардың қатарына неадертальдықтар да жатады, сол кездің өзінде -ақ қарадбурелін еңбек құралдарын жасай білген және қарапайым жұмыстарды атқарған.
Бұдан 40 – 38 мың жыл бұрын неадертальдықтардың үрім – бұтағы – қазіргі типтегі адамдар неантроптар (жаңа адам) тегі пайда бола бастады. Олардыьң қалдықтары Кро – Маньоне (Францияда) табылған, сондықтан орларды крамоньондық деп атаған. (6 – сурет).

Қолданылған әдебиеттер
1. Энгельс Ф. Маймылдың адамға айналу процксіндегі еңбектің ролі. К.Маркс пен Ф.Энгельс. Шығармалар 20 – том
2. Спиркин А.Г. «Сананың пада болуы» М... Мемлекеттік саяси әдебиет баспасы 1960 ж.
3. Мясищев Б.Н. Адам психологиясының негізгі проблемалары мен қазіргі жай – күйі. «Психология ғылымы» жинағынан 2 том М.... 1960
4. Ковалов А.Г. Жеке адам психологиясы, 3 – басылуы М...
«Просвешение» 1970
5. Ковалев А.Г. Әлеуметтік психология бойынша лекциялар курсы М... Высшая школа 1972
6. Парыгин Б.Д. Әлеуметтік – психологиялық теория негізі М... «Мысль» 1971
7. «Психология» журнал № 2 2005
8. «Бастауыш мектеп» журнал №3 1999
9. «Ұлағат» жкрнал № 5 1999
10. Немов «Психология» I том
11. Сәбет Бап -Баба «Жалпы психология» 2005
12. Аймауытов Ә., Мұқанов М. «Психология пәнінен лабороториялық – практикалық сабақтар» А ... 1978 – 1979 жж.
13. Алдамұратов Ә. «Жалпы психология» А... 1996 ж
14. АймауытовЖ. «Психология» А... 1994.
15. Богословский В. Редакциясымен «Жалпы психология» А... 1980 ж.
16. Бодалев А. «Личность и общение» - М... 1983
17. Бодалев А. Восприятие и пономание человек человекам М... 1982
18. Қожахметова М. «Адам -құпия» - А... 1997
19. Тәжібаев Т. «Жалпы психология» А... 1993
20. Рейнвальд Н. «Психология личности» М... 1991

Пән: Психология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Тақырып: Адамның даралық психологиялық сипаттары

М а з м ұ н ы

I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
II. Негізгі бөлім

2.1 Адамның қалыптасуында еңбектің
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2.2 Адамның тілі мен санасының
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.3 Адамның өзіндік сана
сезімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...11
2.4 Адамның қажеттілігі мен
мотивтері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15

2.5 Адамның қызығуы, дүниетанымы, сенімі,
мұраты ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 17
2.6 Адамның бойында жеке адамдық сипаттардың
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... 1 9

III.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
IV. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..22
V.
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23

Адам өміріндегі ең
тамаша нәрсе – оның
басқа адамдармен
қарым – қатынасы
(А.Линкалтн)
К і р і с п е
Түркі және тектік бастапқы түсіні “адам” болуға тиіс. Адам - бұл,
ең алдымен, Ното Sapiens түріндегі сүт қоректілер класына жататын
биологиялық тіршілік иесьі. Басқа жануарлардан айырмашылығы адамда
сана бар, яғни ол сыртқы ортаның мәнін де өз жаратылысын да танып
біледі және осыған орай парасатты түрде, ойланып әрекет жасайды.
Адам бтюологиялық тек ретінде негізгі ерекшеліктері мыналар болып
табылатын айрықша дене бітімімен сипатталады: денесін тік ұстап
жүру, тану мен еңбекке бейімделген екі қолының болуы, әлеуметтік
жағдайларда өмірді өз танымында бейнеліп және оны өз
қажеттілігінде, мүддесі мен мұраттарына қарай қайта құрауға бейім
жоғары дәрежеде дамыған миының барлығы.
Адам, сонымен бірге қоғамдық тіршілік иесі әрі бұл оның ең
елеулі белгісі. Қоғамдық өмір мен еңбек адамның табиғи құрылымын
жетілдіріп қана қойған жоқ, сондай - ақ оны өз еркіне бағындырады
да. Адам – өзінен – өзі қоғамдық өмір жемісі болып табылатын сананың
таратушысы. Тек қоғамда және қоғамның игі әсері арқасында сана адам
танып – білуге және еңбек етуге қабілетті болып қоймайды, сонымен
қатар өзінің ішкі процестерін сезінуге, тілегі мен жағдайын сыртқы
өмір жағдайларымен үйлестіре білуге, парасатты түрде іс – әрекет
жасауға бейімделеді. Өзіндік сана - сезім адам санасы дамуының
филогенездегі (тектің тарихы) де, сондай – ақ антогенездегі (индивидтің
өмір тарихы) де шыңы болып табылады.
Адам алуан қырлы міне, сондықтан да ол жаратылыстану
ғылымдарының да, қоғамдық ғылымдардың да зерттеу объектісі болып
табылады.
Сонымен адам дегеніміз – өмір дамуының еьң жоғарғы деңгейінің
көрінісі, қоғамдық еңбек барысының жемісі әрі табиғат пен
әлеулметтік болмыс тұтастығын аңдататын тіршілік иесі.
Адам өте ертедегі адам тектес маймылдан шыққан. Адамның дене
бітімінің қазіргі жоғарғы дамыған маймылдардың дене бітіміне ұқсауы
сондықтан. Алайда, адам маймылдардың қазіргі типінен таралды деу
жанастық болар еді. Ғылым осыдан шаматмен 50 миллион жыл бұрын
кейінірек шамамен осыдан 30 миллион жыл бұрын төменгі дәрежеде
дамыған маймылдар – парапиттерге - адам тәріздес маймылдардың ары
аталарының пайда болғанын дәлелдеп отыр. Шамамен осыдан 15 миллион
жыл бұрын ежелгі антропондтар дриопитектер өмір сүрген.
Соңғылардың өзі екі текке бөлінеді. Бұл - қазіргі маймылдар -
горилла мен шимпозе екіншісі жоғары дәрежеде дамыған антродноморфты
маймылдар - роматер. Осы австролопиктектерден адамның тегі тарайды.
Ең соңғы мағлұматтрарға қарағанда, австролопиктекте бұдан 1750000 -
600000 жыл бұрын өмір сүрген, жер бетінде екі аяғымен жүретін
болған. Австралопитектердің екі аяғымен қозғалатындығын олардың
табанының құрылысы дәлелдейді. Австралопитек миының көлемі (519 см3)
қазіргі шамамен 400 – 200 мың жыл бұрын Дюбуа “питекантропус
эректус” - тік жүретін маймыл адам деп атаған маймыл - адам тіршілік
еткен. (4 – сурет) Маймыл – адамдардың ұрпақтары ежелден адамдар
(палеолиттер), немесе неадертальдар деп аталғандар (5 – суркт).
Неандертальдар бұдан 250 – 400 мың жылдар бұрын тіршілік еткен.

Неандертальдардықты сүйек қалдықтары бойынша қайта
құрастырған кезде оның сыртқы түрінің қазіргі адамдарға ұқсас
болғандығы байқалады. Неандертальдықтың бойы бүгінгі адамдарікіне
қарағантда аздап аласалау болған, екі аяғына сәл бүгін жүрген. Бас
сүйегінің қорабы адамдардікендей, тек маңдайы біраз көлбеу келген.
Нале олиттер (ертедегі адамдар), солардың қатарына неадертальдықтар
да жатады, сол кездің өзінде -ақ қарадбурелін еңбек құралдарын
жасай білген және қарапайым жұмыстарды атқарған.
Бұдан 40 – 38 мың жыл бұрын неадертальдықтардың үрім – бұтағы –
қазіргі типтегі адамдар неантроптар (жаңа адам) тегі пайда бола
бастады. Олардыьң қалдықтары Кро – Маньоне (Францияда) табылған,
сондықтан орларды крамоньондық деп атаған. (6 – сурет).

Олар денелерін тік ұстап қозғалатын болған, маңдайлары кең бет
– әлпеті қазіргі адамдардікендей. Бұлар ақыл иелері, өзлернінен
бұрынғылармен салыстырғанда көптеген түрлі еңбек құралдарын
пайдаланған.
Ертедегі адамның жаңа адам кейіпіне енуі бүтіндей әлумет
анықталады. “Адаммен бірге – деп жазды Энгльс – біз тарихи саласына
енеміз”
Сөйтіп табиғат аясында сұрыптау процесінде өзінің
психофизикалық жағдайлары бойынша адамға жақын түр және еңбек етудің
арқасында адамға айналған жануарлардың биологиялық тегі пайда
борлады деу керек.
2.1 Адамның қалыптасуында еңбектің ролі
К. Маркс пен ФЙ. Энгельс адам мен жануардың арасындағы физикалық
та, психикалық та тұрғыдағы түбегейлі айырмашылық еңбекпен
түсіндіріледі деп атап көрсетеді. Еңбек адамның дене бітімін
жетілдіріп қана қойған жоқ, сонымен бірге оның психикалық жетілуінің
сананың қалыптасуы мен дамуының негізгі факторы болып табылады.
Сонымен қатар еңбек адамды қоғамдық тіршілік иесіне айналдырады,
биологиялық жан иесі еңбектің арқасында адам дәрежесіне көтеріледі.
Жанубарлар тобына еңбектің арқасында ғана адам қоғамына
айналады. Тоында көрсьетілетін болмашы өзара көмек ынтымақтастық
дәрежесіне дейін өсті. Адам еңбек процесінде тек қана табиғатпен
қатынасқа түсіп қоймайды сондай – ақ бір - бірімен де қатынас
жасайтын болады. Олардың табиғатпен арадағы қатынасы енді
өндірістік мақсаттарға орай ғана жас алады. Сөйтіп, өндіріс
процсінде әр түрлі бірлестіктерді қалыптастыратын өзара тәуелді
қатынастар пайда болады. Адам өз өмірінің жалғастып келе жатқаны
үшін де бүкіл жер бетіне мекендеп отырғаны үшін де еңбекке борыщты.
Қоғамдық өндірістің ол алдымен жасқана, кейінірек батыл түрде
айналасындағы табиғатты өз қажетіне жарата бастады өмір сүруге
бейімделді.
Ең бастысы, өндіріс, ең қарапайым еңбек құралдарын жасаудан
бастап табиғат ерекшеліктерін : материалдың қарсыласкын , механика
заңдары адамның алдына жайып салды. Сонымен, еңбекте сыртқы дүниені
тану құралы ретінде сана қалыптасады. Еңбекте адам өзін өзі таниды,
өзінің табиғи күшіне алдына қойған міндеті мен еңбек материалдарына
қарай реттей білуге үйренеді. Демек, еңбекте өзіндік сана - сезім
де қалыптасады.
Адамның сыртқы табиғатты және өзін – өзі тану ендігі жерде адам
өзі жасап жатқан қоғамдық өндірілске ебнді өз тарапынан үлкен ықпал
жасай бастады. Еңбек жұмыс атқаратын органдар – бас пен қолды
жетілдіреді. Адамның қолы сан салалы әрі өте нәзік еңбек
операцияларының арқасында өз дамуының шыңына жетті. Және тек қана
еңбек органы болып қалмады, сонымен бірге таным құралына, ақырында,
шығармашылық құралға айналды.
Іс үстіндегі шеңбердің қолы - қолына жұқпайтынын көріп таң –
тамаша қаламыз, мүсінші мен суретшінің қолы өнердің ғажап
туындыларын дүнилеге келтіреді, ал музыканттың қолы шектерден
сиқырлы үн төгеді. Адамның миы анатомиялық тұрғысынан гөрі ойлау
жағынан әбден жетіледі, өйткені еңбек адамның алдына нақ осы
еңбекте шешілуге тиісті проблемаларды үнемі қойып келеді. Ойлау
қабілеті қалыптасты, ал өз тарапынан еңбектің одан әрі жетілдіріле
түсуіне жағдай туғызды.
Сөйбтіп, адам еңбектің көмегімен өзін айнала қоршаған табиғатты
ғана өзгертіп қойған жлқ, сонымен бірге өзі де өзгеріп , дами
береді. Бұл жөнінде К.Маркс былай деп жазған болатын: “Еңбек
дегеніміз алдымен адам өз қызметі арқылы өзі мен табиғат арасында
заттардың алмасуына себепкер болады, оны реттеп, бақылап отырады.
Табиғат затына өз басының тіршілік етуіне жарамды формада иемендеу
үшін адам өз тәнінің табиғи күштерін қолдары мен аяқтары , ақыл –
ойы мен саусақтарын қимылға келтіреді. Осындай қимыл арқылы сыртқы
табиғатқа әсер ете отырып, оны өзгерте отырып, адам сонымен бірге өз
басының жаратылысын да өзгертеді. Ол осында мүлігіп жатқан күш –
қабілшеттерді өшітеді де бұл күштердің құбылысын өз өктемдігіне
бағындырады”.
Қоғамдық өндіріс қажеттілікті қанағаттандыру заттарын жасай
отырып, жаңа қажеттіліктерді де туғызды №және оларды жетілдіріп те
отырды. Тіпті ең қарапайым деген бтабидғи қажеттіліктің өзі адамға
тән сипат алады және әсіресе олардың эстетикалық бейнелеу
бағытында барған сайын әдетте айнала береді. Адам өзі өлтіргегн
аңның терісіне қанағаттана алмайтын болды, ендігі жерде әр түрлі
безендірулермен киім тігіп кие бастады. Ол, сондай - ақ тұратын
мекен – жайын, еңбек құралдарын тағы басқалары да жетілдіре түсті.
Адамның бпсихикалшық дамуында алғашқы адамдардың қоғамдық санасында
бейнеленген өндірдістік қатынастардың маңызы зор болды. Қалыптасып
келе жатқан қоғамдық сана өз тарапынан, жеке ада мдар санасында
өзінің таңбасын қалдырып отырады.
2.2 Адамның тілі мен сананың қалыптасыуы
Адамның күрделі құрылған саналы әрекетінің қалыптасуына себепші
болған кеінші шарт – бұл т ілдің туындауыц еді. Тіл деп қоршаған
дүние заттарын, олардың әрекетін, сапасын және объектілерарасындағы
қатынастарды бейнелейтін белгілер жүйесін айтамыз.
Ф.Энгельс сананың қалыптасуын да сөздің үлкен маңызды роль
атқаратының жағынан өте жоғары болатын. Адамның психофизикалық
жағынан өте жоғары дәрежеде дамығандықтан, басқа жануарларға
қарғанда дыбыстық белгілері көбірек жүгінсе керек. Адам мен
питикантроп, неандертальдық және кроманьондық миларының гипстен
жасалған үлгілерін салыстырғанда, сөйлеу және іс – әрекетпен
байланысты, маңдайдың төмен, алдыңғы тармағы қазіргі адамдарда бұрынғы
тектестерініңкінен әлдеқайда артық жетілгендігі анықталған. Молай
болуы түсінікті де қоғамдық сипат алған еңбек адаюмдардың бір – бірімен
қарым – қатынас жасауын және өзара көмегін талап етті, дыбыстық
белгілер ендігі жерде еңбекке бастап қана қоймай, еңбекті жүзеге
асырушы дәрежесіне көтеріледі. Сөйтіп, ол белгі беру құралынан
біртіндеп еңбюекті ұйымдастыру құралына айналды. Дыбыс комплекстері
ендігі жерде заттарды, әрекеттерді және еңбектің тұтас заттарды,
әрекеттерді және еңбектің тұтас ситуацияларын белгілей бастайды.
Сөйлеудің қалыптасуы адамның психикалық дамуындағы ревалюция болды.
Сөйлеу белгілері жоғары нерв қызметін жетілдіреді, соның
нәтижесінде жануларларда болмайтын екінші сигналдық жүйе қалыптасады.
Сөз сөйлеуге қосыла, тілдесудіңь негізгі құралына айналды, соның
арқасында адам ақпарат таптайды, білдіреді, адамдар әулетінің
тәжірибесін үйреніп, игереді. Тілдің келіп шығуы жөнінде көптеген
болжамдар мен теориялар бар. Біреулер оны рухани өмір көрінісі дей
кьеле, бір Алланың ісі деп таниды. Екіншілер тілді тіршілік дүние
эваюциясының нәтижесінде қалыптасты деп қарастырады. Ал енді ғдылыми
түрде алатын болсақ, тілдің шығу негізін адамның қоғамдық еңбек
қатынастарын іздеген жөн.
Тіл алғашқыда адамдардың еңбек процесінде қарым – қатанса жасау
қажеттілігіне байланысты қалыптасты.
Іс – әрекеке қатысты екінші біреуге көңіл - - күй ғана емес, еңбекке
байланысты заттар жөнінде де ақпарат білдіру қажеттбігі туды.
Ақпараттардың осы алғашқы белгілері : интонация, ишаралар және
қарапайым дыбыстар болды. Тек көп мыңдаған жылдарды ң өтуімен
дыбыс, тіл жылпы әрекеттен бөлініп, дербестігіне жетті.
Тіл – заттарды, олардың қозғаллысы , сапасы және қатынастыран
білдіретін таңбалар жүйдесі, ақпарат жеткізуші құрал ретінде адамның
саналы әрекетінің бұдан былайғы өркендеуінде үлкен маңызға ие болды.
Осыдан тіл де, еңбекпен, сана қалыптасуының бнегізгі себептерінң
бірі.
Тілдің адам өміріне енуі іс – әрекетте өте мәнді болған үш
өзгеріс енгізді.
– қордшаған орта заттары мен оқиғаларын жеке сөздер мен сөйлемдерге
келтіріп, тіл сол заттарды бөліп алып, оларға назар салып, бесте
қалдыруға мүмкіндік берді, яғни тіл біз таритын дүниені екі есе
көбейтіп, ол жөніндегі ақиқатты жадқа бекіту мен адамның ішкі жан –
дүние бейнелерін түзуге жәрдемдесті.
– Тілдегі мөздер белгілі заттарды атап қан қоймастар, олардың мәнді
қасиеттерін абстракт танып, қабылданушщы затты тиісті
категорияларға жатқызуға көмек береді. Осыдан, бтілге байланысты
дерексіздену мен қорытындылау процесі қаитамасыз етіліп, сөз енді
тек тілдесу құралы ғана емес, бейнелеудің сезімдік дүниеден ақыл –
сана әлеміне келтірілген ойлаудың да жабдығына айналды.
– Тіл адамзаттың қоғабмдық тарихында жиналған ақпаратты жеткізудің
бірден – бір құралы. Ғасырлар өтуімен қоғамдық тарихи тәжірибедегі
күрделенген ақпаратты ұрпақтан - ұрпаққа жеткізумен тіл адамға
сол тәжірибені игеріп, жеке бас ының қолына келмейтін білім, ептілік
пен әрекет тәсілдерін үйреніп алуына жол ашты. Осыдан, жтілдің пайда
болуымен адамда жаңа типі дамыды, тіл сана дамуының ең маңызды
шынайы құралы болды.
Тіл адамның саналы іс – әрекетінің барша саласына қатысуымен,
оның психикалық процестерімен, оның психикалық процестерінің ағымын жаңа
деңгейге келтірді. Саналы өмірінің арқауы деп қарасақта артық болмас.
Сонымен сана өзімен қатар еңбек барысында пайда болған адамның
барлық психикалық қызметіне ортақ қасиетті бейнелеудің ерелкшен формасы.
Бүкіл психикалық әрекеттердің бір – біріне ықпалды әсерінің дамуы
адамның қоршаған дүниені іштей бейнелеуін қамтамасыз етіп, оның
дерексіз моделін түзеді.
Жоғарыда айтқанымыздай, жануарлар психикасы олардың сыртқы
жағдайларға икемдесу әрекеттерінің барысында дамып барады, ал
адамдардың дамуы мен өмірді қайта жаңғыртуға табиғатты қайта түрлендіру
процесінде іске асады. Психологияның қызықтыратын жеке қоғамдық санамен
біртұтас байланыстан қалыптастыр, өрістеп барады. Әрбір тұлға
бейнелеудің формасын қоғам өміріне нақты орналасумен игереді: адар
ретінде ол өмірден тыс, қоғамдық қатынастарынсыз жасай алмайды. Осы
жасау формасына өтпей, ол адам қоғам мүшесі, азамат деңгейіне қөтере
алмайды.
Қорыта айтсақ, сана психиканы біріктіруші ең жоғары өмір
әрекеті формасы, адамның еңбек ірекетіне орай басқалармен тұрақты тілдік
қатынасқа келу арқасында қоғамдық тарихи шарттарға сай қалыптасуының
нәтижесі. Сана - бұл қоғамдық болмыс.
Сана құрылымында төрт негізгі сипат байқалады (А.В.Петровский)
1. Сана қоршаған дүние жөніндегі білімдердің жиынтығы бірлігі, оның
құрылымына барша танымдық процестер енеді, түйсік, қабылдау, ес,
ойлау, қиял.
2. Санадан субъекті мен объектінің айырмашылқтары бекиді. Органикалық
әлем тарихына тек адам өзін басқалардан бөлектеп, олармен салыстыра
алады. Жалғыз адам – ақ тіршілік иелері арасында өзін тануға, яғни
психика әрекетінің бағытын өзіне бұруға қабілетті.
3. Мақсат болжастыру әрекетін қаматамасыз ете алады. Адам табиғат берген
заттың формасы өзгертеді, сонымен бірге өзін өзгерту ісін заңдық
сипатқа ие саналы мақсатпен ұштастырып, іс – әрекетінің сипаты мен
тәсілдерін алдын - ала белгілейді, ерік күшіне бағындырады. Осыдан
сана қызметі: мақсат қалыптастыру, себер – салдарын анықтау, еріктік
шешім қабылдау, іс – әрекеттің орындалу жолын айқындау т.б.
4. Сана құрылымында әрекетке орай қатынастар орнығады. Адам санасы
міндетті түрде өз ішіне күрделі объектив, ең алдымен адам қатысқан
қоғамдық қатынастарды бейнелейтін сезімдер жүйесін қамтиды.
Сананың жоғары аталған бүкіл арнайы қалсиеттерінің қалыптасу мен
көрініс беруінің міндетті шарты – тіл сөз. Тіл – бұл қоғамдық тарихи
тәжірибе немесе қоғамдық сананы бекіткен ерекше объективтік жүйе. Нақты
адам тарапынан қабылданған тіл сол адамның нақты санасының көрінісі.
2.3 Адамның өзіндік сана сезімі
Адамның жануарлардан ерекшелігі – ол өзін танитын және білетін, өзін
түзетін және жетілдіріп отыруға қабілетті тіршілік иесі.
Өзінді сана – сезім – сананың өзіңді білу мен өзіңе қатынастың
бірлігі ретінде көрінетін бір түрі – өзіндік сана – сезім сыртқы ортаны
және өзіңді – өзің танудың бейнеленуін біртіндеп қалыптасады.
Жас бала бастапқыда өзін қоршаған ортадан бөліп қарамайды. Ол
ойыншықты қозғатып та, айырмай ойнай береді. Бірте – бірте ол өзін,
өзінің органдары мен тұтас денесін қоршаған заттардан бөле қарап,
ажырата бастайды. Бұл физикалық саралау процесі сыртқы дүние мен өзін
танудың нәтижесінде және алғашқы кезде проприоцептиотік деңгейінде өз
органдарының қалыпты жайы мен қимыл - қозғалысының сезіну өтеді.
Баланың өзін – өзі аңғаруынан кейін, - деп жазды И.М.Сеченов – есейгенде
адамның өз санасының актілеріне сын көзбен қарауға, яғни өзіндік бүкіл
кішкі дүниесі сырттай келіп қосылатын барша құбылыстардан бөліп қарауға,
оны талдауға және сыртқымен қатар қоя қарауға бір сөзбен айтқанда, өз
санасының актін зерттеуге мүмкіндік беретін өзіндік сана – сезім туады.
Күрделі психикалық құбылыстарды, әсіресе өз басының қасиеттерін танып –
білу іс - әрекет және қарым – қатынас процестерінде өтеді. К.Маркс былай
деп көрсетті: адам алдымен айнаға қараған сияқты, боқа адамға қарайды.
Қарым – қатынас процесінде адамдар бірін – бірі біоіп, біріне -бірі
баға береді. Өзгенің осылай бағалауын әр адамның өзін – өзі бағалауынан
көрініс танытатын болады.
Адамның өзін – өзі тануында оны басқаның бағалауы мен ұжымдық
бабғаның маңызы ерекше. Егер бір адамның іс – әрекеті мен мінез –
құлқын сыңар жақты бағалау тұрақты сипат алса, онда сол адам өзінің
қабілеті немесе мінезі жайындағы осы сыңар жоқ бағаны молданып алады да
соған мойын ұсынады.
Өзін – өзі тану өзіндік сана – сезімнің қалыптасуында маңызды роль
атқарады. Өзін – өзі тану адамның өз психологиялық және физибкалық
ерекшеліктерін зерттеп - білуі. Адам өзін тікелей де, жанама түрде де
танып біледі. Жанама таным неғұрлым күрделірек тікелей танымның алғашқы
сатысы істетті.
Өзін жанама тану өз іс – әрекетінің нәтижелерін талдау жолымен
жүзеге асырылады. Белгілі бір саладағы жетістіктерін талдай және
бағалай отырып, жұмысқа жұмасалған уақыт пен күшті есептей отырып өз
қабілеттерінің деңгейін анықтауға болады. Қоғамдағы өз мінез құқын
бағалау арқылы адам өз басының адамгершілік және психологиялық
ерекшеліктерін танып, біледі. Жанама танымда өзін – өзі зерттеп жүрген
жеке адамға айналасындағылардың өзі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.