Алматы және Астана қалаларының физика географиялық сипаттамасы



КІРІСПЕ 3
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 4
1.1 Ауа температурасының таралуына әсер ететін негізгі факторлар 4
1.2 Қазақстанның термикалық режимі 7
1.3 Қазігі таңдағы өзекті мәселе . жаһандық жылыну 9
1.4 Қазақстанның температуралық жағдайы жайында жазылған еңбектер
2 АЛМАТЫ ЖӘНЕ АСТАНА ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ФИЗИКА ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ 13

2.1 Алматы қаласының климаттық сипаттамасы 13
2.2 Астана қаласының климаттық сипаттамасы 13
3 АЛМАТЫ ЖӘНЕ АСТАНА ҚАЛАЛАРЫНДАҒЫ АУА ТЕМПЕ.
ТУРАСЫНЫҢ ТАРАЛУЫ 15
3.1 Орташа айлық және жылдық ауа темперптурасының жүрісі 15
3.2 Орташа максималды ауа температурасының жүрісі 16

3.3 Орташа минималды ауа температурасының жүрісі 17
3.4 Ауа температурасының абсолютті минимумы 18
3.5 Ауа температурасының абсолютті максимумы 19
3.6 Ауа температурасының аномалиясының қаңтар айындағы жүрісі 19
3.7 Ауа температурасының аномалиясының шілде айындағы жүрісі 20
3.8 Орташа жылдық ауа температурасының аномалиясының жүрісі 20
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23
Ауа да барлық дене сияқты температурасы болады. Ауа температурасы атмосфераның әр нүктесінде әр түрлі болады және уақыт бойынша өзгеріп отырады. Яғни, ауа температурасы дегеніміз - ауаның жылулық режимін сипаттайтын шама. Биіктеген сайын температура әр қабат сайын және әр түрлі себептермен өзгеріп отырады. Мысалы, 10-15 км–ге дейін ауа температурасы төмендейді, одан 50-60 км аралығында өседі, одан кейінгі биіктіктерде қайтадан төмендейді.
Ауа температурасын, сонымен қатар топырақ температурасын, су температурасын Халықаралық температур шкаласы және Цельсия шкаласы арқылы өлшеу қабылданған. Цельсий шкаласының нөлі мұздың еру температурасына сәйкескеледі, ал 100 градус – судың қайнау температурасына сәйкес келеді.
Қазіргі таңда климаттың өзгеруін қарастыру – климатологияда өте өзекті мәселе. Ол соңғы 100 жыл ішінде климатқа табиғи әсерден басқа, антропогендік әсердің де болуымен байланыстырылады. Климаттың өзгеруіне температура жүрісі де зор ықпалын тигізеді. Жылдан – жылға температураның өсуі жаһандық жылыну проблемасын тудыруда. Сол себепті, осы мәселелерді қарастыру - өте маңызды және төменде берілген курстық жұмыс онымен тығыз байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты - Алматы және Астана қалаларының жылды температура жүрісі ерекшеліктерін анықтау үшін келесі жұмыстар орындалды: Алматы және Астана станцияларының орташа айлық және жылдық ауа температура, орташа максималды ауа температура, орташа минималды ауа температура жүрістерін анықтау. Сонымен қатар, ауа температурасының абсолютті минимумы, максимумдарын анықтау және көпжылдық мәліметтер бойынша тұрғызылған ауа температурасының аномалиясын көрсету.
1) Байшоланов С.С. Қожақметов П.Ж Жалпы метеорология. 1- бөлім. Оқу құралы. - Алматы: Қазақ университеті, 2005. - 187 б.
2) Матвеев Л.Т Курс общей метеорологий. Физика атмосферы.-Л.: Гидрометиздат, 1984.-888 б.
3) Научно- прикладной справочник по климату СССР. Сер. 3: Многолетние данные. Вып. 18. Казахская СССР. Книга 1. -Л.: Гидрометиздат. 1989.-514 б.
4) Будыко М.И. Срвременное изменение климата. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 46 с.
5) Винников К.Я. Эмпирический анализ СО2 на современные изменения среднегодовой приземной температуры воздуха северного полушария // Метеорология и гидрология. – 1981. - № 11. – С. 30-43
6) Груза Г.В. Об изменчивости температуры и циркуляционного режимов атмосферы Северного полушария // Метеорология и гидрология. – 1982. -№ 3. – С. 8-20.
7) Мелешко В.П. Антропогенные изменения климата в XXI веке в Северной Евразии // Метеорология и гидрология – 2004. -№7. – С. 5-26.
8) Долгих С.А. О многолетних тенденциях термического режима на территории Республики Казахстан // Гидрометеорология и экология. – 1995 - №3. – С. 68-77.
9) Долгих.С.А., Ильякова Р.М., Сабитаева А.У. Об изменении климата Казахстана в прошедший столетний период // Гидрометеорология и экология. - 2005. - №4. – С. 6-23.
10) Пилифосова О.Н. О тенденциях изменения климата Приаралья и их учет при прогнозе уровня Аральского моря // Труды КазНИГМИ. – 1998. – Вып. 102. – С. 64-71.
11) Тихонова Е.А. О степени аномальности температурных полей летом в Казахстане // Труды КазНИГМИ. – 1987. – Вып. 96. – С. 43-47.
12) Турулина Г.К. Климатические характеристики пятидневок с резким изменением температуры воздуха в Казахстане.// Труды КазНИГМИ. – 1988. – Вып. 100. – С. 45-53.
13) Тюребаева С.И. Изменение приземной температуры воздуха в Казахстане // Труды КазНИИ. – 1987. – Вып.99. – С.46-52.
14) Вилесов Е.Н. Региональные изменения климата в условиях глобального потепления // Гидрометеорология и экология. -2008. - №1. – С. 7-19.

Пән: География
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:   
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ 3
1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ 4
1.1 Ауа температурасының таралуына әсер ететін негізгі факторлар 4
1.2 Қазақстанның термикалық режимі 7
1.3 Қазігі таңдағы өзекті мәселе – жаһандық жылыну 9
1.4 Қазақстанның температуралық жағдайы жайында жазылған еңбектер
2 АЛМАТЫ ЖӘНЕ АСТАНА ҚАЛАЛАРЫНЫҢ ФИЗИКА ГЕОГРАФИЯЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ 13
Алматы қаласының климаттық сипаттамасы 13
Астана қаласының климаттық сипаттамасы
13
3 АЛМАТЫ ЖӘНЕ АСТАНА ҚАЛАЛАРЫНДАҒЫ АУА ТЕМПЕ- 15
ТУРАСЫНЫҢ ТАРАЛУЫ
3.1 Орташа айлық және жылдық ауа темперптурасының жүрісі 15
3.2 Орташа максималды ауа температурасының жүрісі 16
3.3 Орташа минималды ауа температурасының жүрісі 17
3.4 Ауа температурасының абсолютті минимумы 18
3.5 Ауа температурасының абсолютті максимумы 19
3.6 Ауа температурасының аномалиясының қаңтар айындағы жүрісі 19
3.7 Ауа температурасының аномалиясының шілде айындағы 20
жүрісі
3.8 Орташа жылдық ауа температурасының аномалиясының жүрісі 20
ҚОРЫТЫНДЫ 22
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 23

КІРІСПЕ

Ауа да барлық дене сияқты температурасы болады. Ауа температурасы
атмосфераның әр нүктесінде әр түрлі болады және уақыт бойынша өзгеріп
отырады. Яғни, ауа температурасы дегеніміз - ауаның жылулық режимін
сипаттайтын шама. Биіктеген сайын температура әр қабат сайын және әр түрлі
себептермен өзгеріп отырады. Мысалы, 10-15 км–ге дейін ауа температурасы
төмендейді, одан 50-60 км аралығында өседі, одан кейінгі биіктіктерде
қайтадан төмендейді.
Ауа температурасын, сонымен қатар топырақ температурасын, су
температурасын Халықаралық температур шкаласы және Цельсия шкаласы арқылы
өлшеу қабылданған. Цельсий шкаласының нөлі мұздың еру температурасына
сәйкескеледі, ал 100 градус – судың қайнау температурасына сәйкес келеді.
Қазіргі таңда климаттың өзгеруін қарастыру – климатологияда өте өзекті
мәселе. Ол соңғы 100 жыл ішінде климатқа табиғи әсерден басқа,
антропогендік әсердің де болуымен байланыстырылады. Климаттың өзгеруіне
температура жүрісі де зор ықпалын тигізеді. Жылдан – жылға температураның
өсуі жаһандық жылыну проблемасын тудыруда. Сол себепті, осы мәселелерді
қарастыру - өте маңызды және төменде берілген курстық жұмыс онымен тығыз
байланысты.
Курстық жұмыстың мақсаты - Алматы және Астана қалаларының жылды
температура жүрісі ерекшеліктерін анықтау үшін келесі жұмыстар орындалды:
Алматы және Астана станцияларының орташа айлық және жылдық ауа
температура, орташа максималды ауа температура, орташа минималды ауа
температура жүрістерін анықтау. Сонымен қатар, ауа температурасының
абсолютті минимумы, максимумдарын анықтау және көпжылдық мәліметтер бойынша
тұрғызылған ауа температурасының аномалиясын көрсету.

1 ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1.1 Ауа температурасының таралуына әсер ететін негізгі факторлар

Ауа температурасы ауа күйінің ең маңызды термодинамикалық сипаттамасы
болып табылады.
Ауа температурасы атмосфераның әр нүктесінде әртүрлі болады және уақыт
бойынша өзгеріп отырады. Биіктеген сайын температура әр қабат сайын және
әртүрлі себептермен өзгеріп отырады. Мысал ретінде 10-15 км-ге дейін ауа
температурасы төмендейді, одан 50-60 км аралығында өседі, кейінгі
биіктіктерде қайтадан төмендейді.
Ауа температурасын сонымен қатар топырақ температурасы, су
температурасын халықаралық температура шкаласы немесе Цельсия шкаласы
арқылы алмасу қабылданған. Цельсия шкаласының ролі мұздық еру
температурасына сәйкес келеді, ол плюс 100˚ судың қайнау температурасына
сәйкес келеді.
АҚШ-та және тағы басқа мемлекеттерде Фаренгейт шкаласы қолданылады.
Бұл шкаланың нолі қар мен нашатыр қоспасының температурасына тең. Цельсия
шкаласының 0˚С-сы Фаренгейттің плюс 32˚F, ал 100 ˚С-сы плюс 212 ˚F-ке
сәйкес келеді. Фаренгейттің Цельсийға және керісінше бойынша көшуге болады.
t ˚C=(519)(tF-32) және t ˚C=(915)(TC+32) яғни, 0˚F шамамен минус 17,8 ˚С-ға
сәйкес келеді.
Теоретикалық метеорологияда температураның абсолютті шкаласы Кельвин
шкаласы қолданылады. Ол шкаланың нолі молекулалар қозғалысының толық тоқтау
температурасына, яғни ең төменгі температураға сәйкес келеді. Ол
температура Цельсия шкаласы бойынша минус 273,15˚С-ға тең. Кельвин шкаласы
бойынша температура тек оң таңбалы болады.
Орташа көпжылдық декадалық және орташа тәуліктік температураны табу
үшін графикалық әдіс қолданылады. Қолмен жасалынатын гистограмма әдісі
немесе автоматтандырылған слайн-интерполяция әдісі.
Минималды және максималды температураларды бақылау, анықтау үшін
минималды және максималды термометрлер пайдаланылады.
Абсолютті минималды және абсолютті максималды температуралар бақылау
жүргізген станцияның көпжылдық периодына әр айдың немесе жылдың ең жоғарғы
және ең төменгі температураларды сипаттайды.
Ауаның жылуы мен салқындауы төселме беткейдің режиміне бағынатындықтан
ауа температурасының тәуліктік жүрісі төселме беткейдің температурасының
тәуліктік жүрісімен анықталады. Ауа температурасының (2м биіктікте)
минималды мәні күн шығар алдында байқалады. Көкжиектен күн көтерілген сайын
алғашқы 2-3 сағат ішінде ауа температурасы тез өседі, сосын оның өсуі
баяулайды. Ауа температурасының максималды мәні талтүстен 2-3 сағат кейін
(14-15 сағ) орнығады. Одан кейін температура төмендейді – алдымен баяу,
сосын жылдамырақ 1.
Мұхиттар мен теңіздер үстінде ауа температурасының максималды мәні
құрлық үстіндегіден 2-3 сағатқа кешірек байқалады. Ірі су қоймаларының
үстіндегі ауа температурасының тәуліктік амплитудасынан жоғары болады. Оның
себебі – мұхит үсті ауасында су буының мөлшері жоғары болатындықтан күн
радиациясы жақсы жұтылады және ондай ауаның өзіндік сәулешашуы да жоғары
болады.
Салқын немесе жылы ауа массалары басып кіргенде ауа температурасының
жоғарыда айтылғандай тәуліктік тербелісі бұзылады, яғни кейде керісінше
күндіз төмендеуі немесе түнде өсуі мүмкін.
Тұрақталған ауа-райында ауа температурасының өзгерісі тәулік бойында
айқын ажыратылады. Бірақ, ауа температурасының тәуліктік амплитудасы
әрқашанда топырақ беті температурасының тәуліктік амплитудасынан кіші
болады. Ауа температурасының тәуліктік амплитудасы әртүрлі факторларға
бағынышты. Маңызды факторлар:
1) Географиялық ендік. Ендік өскен сайын ауа температурасының тәуліктік
амплитудасы азаяды. Ең үлкен тәуліктік амплитуда субтропиктік ендіктерде
байқалады. Жыл бойында орташа алғанда тәуліктік амплитуда тропиктік
облыстарда 12˚С шамасында, орта ендіктерде 8-9˚С, поляр шеңберінде 3-4˚С,
ал одан жоғары 1-2˚С құрайды.
2) Жыл мезгілі. Қоңыржай белдеуде тәуліктік амплитуданың ең кіші мәні
қыста, ең үлкені жазда орнығады. Көктемде олар күзгі маусымнан біршама
үлкен болады. Ауа температурасының тәуліктік амплитудасы түннің
ұзақтығына да бағынышты. Жоғарғы ендіктерде жазғы түн өте қысқа
болатындықтан температура өте төмен түсіп үлгермейді, сондықтан амплитуда
кішірек болады. Полярлық аудандарда жазда тәулік бойы күн батпайтын кезде
амплитуда 1˚C шамасында болады. Поляр түні кезінде температураның
тәуліктік тербелісі тіпті байқалмайды, ал көктем мен күзде тәуліктік
амплитуда біршама өседі (Диксон аралында 5-6˚С құрайды). Тропиктік
ендіктерде температураның тәуліктік амплитудасы жыл маусымдарына онша
бағынбайды, жыл бойы 20-22˚С шамасында болады.
3) Төселме беткейдің сипаты. Су беті үстіндегі ауа температурасының
тәуліктік амплитуда құрлық үстіндегіден кіші болады. Мұхит және теңіз
үстінде ол 2-3˚С құраса, құрлық ішінде 20-22˚С-ға дейін өседі. Құрғақ дала
мен шөлдерде температураның орташа жылдық тәуліктік амплитудасы 30˚С-ға
дейін жетеді.
4) Бұлттылық. Ауа температурасының тәуліктік амплитуда бұлттылық өскен
сайын азая түседі. Бұлт қабаты күндіз күннен көлеңкелеп температураны
азайтса, түнде жер бетінің сәулешашуын атмосфераға жібермей ауаның
салқындауына кедергі жасайды.
5) Жер бедері (рельеф). Ойпаң жерлерде (жыра, шұңқыр, аңғар) ауа күндіз
тұрып қалатындықтан қатты қызады, ал түнде керісінше салқын ауа биік
жерлерден ойпаңға ағып түседі. Сондықтан тегіс жерге қарағанда ойпаң
жерлерде температураның тәуліктік амплитудасы жоғары болады. Дөңес
рельефтердің шыңында тәуліктік амплитуда тегіс жердікінен кіші болады.
6) Теңіз деңгейінен биіктік. Теңіз деңгейінен биіктеген сайын ауа
температурасының тәуліктік амплитудасы азаяды, ал максималды және минималды
мәні байқалатын уақыт кешігіп орнығады. Тропопауза биіктігінде де
амплитудасы 1-2˚С құрайтын температураның тәуліктік жүрісі байқалады. Бірақ
ол, бұл биіктікте озонның күн сәулесін жұтуымен байланысты 2.
Ауа температурасының жылдық жүрісі негізінен төселме беттің
температурасының жылдық жүрісімен анықталады. Температураның жылдық
амплитудасы, ең жылы, ең салқын айлардың орташа айлық температураларының
айырмашылығы болып табылады. Солтүстік жартышарда құрлықта орташа айлық
максималды температура шілдеде, минималды қаңтарда байқалады. Мұхиттар мен
құрлық жағалауында экстрималды температуралыр кешігіп орнығады: максимумы
тамызда, минимумы ақпан-наурызда. Су беті үстінде ауа температурасының
жылдық амплитудасы құрлық үстіндегіден біршама кіші болады.
Ендік өскен сайын ауа температурасының жылдық амплитудасы да өседі. Ең
кіші мәні экваторлық аймақта, ең үлкен мәні полярлық ендіктерде байқалады.
Теңіз деңгейінен биіктеген сайын жылдық амплитуда азаяды.
Амплитуданың мөлшеріне және экстрималдық температуралардың орнығу
уақытына байланысты ауа температурасының жылдық жүрісінің төрт түрі
ажыратылады:
1) Экваторлық тип. Экваторлық аймақта жылына температураның екі
максималды мәні көктемгі және күзгі күн мен түннің теңелуінен
кейін, күн экватор үстінде тұрғанда, және екі минимумы қысқы
және жазғы күн тоқырауынан кейін байқалады. Бұл жерде
температураның жылдық амплитудасы кішкентай, себебі жыл бойы
келетін жылу аз өзгереді. Мұхиттар үстінде амплитуда 1˚С
шамасында, құрлықта 5-10˚С құрайды.
2) Тропиктік тип. Тропиктік ендікте температураның қарапайым
жылдық жүрісі байқалады, максимумы жазғы және минимумы қысқы
күн тоқырауынан кейін орнығады. Жылдық амплитуда экватордан
қашықтаған сайын өсе түседі, әсіресе қыс пен жазда.
Температураның жылдық амплитудасы мұхиттар үстінде 5-10˚С,
құрлықтар үстінде 10-20˚С құрайды.
3) Қоңыржай белдеу типі. Бұл белдеуде де температураның максимумы
жазғы және минимумы қысқы күн тоқырауынан кейін орнығады.
Температураның максимумы солтүстік жартышары құрлық үстінде
шілдеде, теңіздер үстінде және жағалауда тамызда байқалады.
Ендік өскенде температураның жылдық амплитудасы да өседі.
Мұхиттар мен жағалаулар үстінде олар орташа алғанда 10-15˚С,
құрлықтар үстінде 30-50˚С болады, ал 60˚ ендікте 60˚С жетеді.
4) Полярлық тип. Полярлық аудандар да қыс ұзақ және суық, жаз
қысқа да салқын болады. Температураның жылдық амплитудасы
мұхиттар мен жағалау үстінде 25-40˚С, ал құрлықта 65˚С-дан
асады. Максимумы тамызда, минимумы қаңтарда байқалады.
Бұл, жоғарыда айтылған ауа температурасының жылдық жүріс түрлері
орташа көпжылдық болып табылады, ал жеке жылдары жылы және салқын ауа
массаларының басып кіруінің арқасында оларда біршама ауытқу байқалады.
Органикалық және органикалық емес әлемде болып жатқан процестер мен
құбылыстар ортаның термикалық жағдайымен санасады. Ауа температурасы
климаттың негізгі элементі ретінде ауа райының сипатын және режимін
білдіреді.

1.2 Қазақстанның термикалық режимі

Қазақстанның термикалық режимі негізінен радиациялық факторлармен
анықталады. Оны ендіктің ұзындығы мен республиканың физикалық жағдайының
біркелкі еместігімен және ауа райының шұғыл өзгерісімен түсіндіруге болады.
Сонымен қатар, мұндай жағдайда атмосфера циркуляциясының ықпалы, суық және
жылы ауа массаларының күрделі алмасуы мен олардың әр маусымда барикалық
жағдаймен бірігіп әрекет етуі ең бастысы болып табылады. Осы факторлар
Қазақстанның температура жағдайының әртүрлілігімен алып келеді. Ауа
температурасының амплитудасының үлкен қарама-қайшылығы, жылдық және
маусымдық тербелісі, климаттың қатаңдығы, құрғақшылықтың солтүстіктен
оңтүстікке қарай тез өсуі, өз кезегінде барико-циркуляциялық жағдайдың және
жылдың үлкен бөлігінде радиациялық баланстың қалыпты жағдай болып табылады.
Қазақстан суық периодтың үстінде жылы периодқа иелік етеді, өз кезегінде
солтүстіктен оңтүстікке қарай жоғарылай береді. Оңтүстік аудандарда жылы
периодтың ұзақтығы он айға созылады.
Солтүстік аудандарда қарлы қыс ұзақ және суық. Кей жылдары қысы қатаң,
45-50˚С дейін барады. Аз да болса кей жылдары Орталық Азиядан жылы ауа
массалары кіреді. Солтүстік аудандарда жазы қоңырсалқын, кей жағдайларда
ауа температурасы 35-40˚С. Көктемнің соңы мен күздің басында үсік болуы
мүмкін.
Оңтүстік аудандарда қыс аязсыз және жұмсақ болады. Қыста 15-20˚C, кей
кездері аязды күндері минус 30-35˚C-ға жетеді. Арктикалық және Сібір ауа
массалары кіретіндіктен, кей аудандарда минус 40˚С-қа жетуі мүмкін.
Көктемгі үсік сәуірдің соңында, күзгі үсік қыркүйектің ортасында
байқалады. Қазақстанның оңтүстік аудандарында, таулы аймақтарды қоспағанда,
жаз ұзақ болады. Бұл жерде бөлек күндері ауа температурасы 45-47˚С-қа
жетеді. Ал топырақ температурасы 70˚С-қа дейін көтеріледі. Шөл зоналарында
құрғақ және өте ыстық ауа райы болады.
Қазақстанның таулы аудандарында термикалық режим бойынша жазық
жерлерден айырмашылық болады. Таулы аудандарда жазық жерге қарағанда ауа
температурасы төмен болады. Тау зонасында радиациалық-орографиялық инверсия
қатты дамыған. Тау баурайының экспозициясы және биіктігі, рельефтің
тілімделу сипаты, таудың ұзындығы, орналасуы және басқа факторлар әртүрлі
климаттың орнығуына септігін тигізеді.
Ауа температурасы режиміне, сонымен қатар үлкен су объектілері: Каспий
теңізі, Арал теңізі, Балқаш, Жайсан, Теңіз және басқа да өзендер әсер
етеді. Қазақстан территориясы жыл мезгілдердің термикалық әртүрлілігімен
ерекшеленеді. Шөл зоналарында орташа айлық температурасы тұрақты болады.
Қазақстанда оңтүстік бөлігі үшін көктем қысқа, ал күз ұзаққа созылады.
Ауа температурасының режимінің негізгі көрсеткіші ретінде, оның жылдық
амплитудасы, оның тербелісі, ең жылы және ең салқын айлардың орташа айлық
температурасының айырмашылығы болып табылады. Сәйкес келетін мәлімет
климаттың континентал деңгейін сипаттайды.
Ауа температурасының режимі жергілікті жердің биіктігіне және рельеф
формасына байланысты болады. Қыстық және жаздық температура айырмашылығы
тауда және жаздық жерлерде бірдей болмайды. Бұны Іле Алатауының солтүстік
болігінен жақсы көруге болады.
Қазақстанда ауа температурасының жылдық таралу сипаты бойынша 7 түрге
бөлінеді:
Қысы ұзақ, суық және жылы, ылғалды жаз, ауа температурасының жылулық
амплитудасы 37-38˚С болады. Бұл орманды дала, дала зонасында байқалады.
Суық қыс және ыстық құрғақ жаз. Жылдық температура амплитудасы 36-38˚С.
Оңтүстік дала зонасы және жартылай шөл зонасы.
Ыстық жаз және біркелкі суық қыс. Жылдық амплитудасы 38-40˚С құрайды. Оған
Орталық Қазақстан жатады.
Ыстық, құрғақ ұзақ жаз және жұмсақ, қысқа қыс, амплитудасы 30-35˚С.
Оңтүстік Қарақұм аймағы жатады.
Ыстық-құрғақ жаз және суық қыс. Жылдық амплитудасы 30˚С. Оңтүстік таулы
аймақ және оңтүстік шығыс жатады.
Суық қыс және салқын-ылғалды жаз. Жылдық амплитудасы 20-25˚С және одан
төмен болады. Таулы және биік таулы аудандар жатады.
Қатаң қыс және ылғалды жаз, жылдық амплитудасы 40˚С және одан да жоғары
болады. Оған Оңтүстік Алтай, Шығыс Қазақстан аймақтары кіреді.
Әдеттегі ауа температурасының ауытқуы, басқа климат элементтері сияқты
орнықты болады. Бұған тек барико-циркуляциялық емес, сонымен қатар
радиациялық жағдайда әсер етеді. Бұл жағдайда Қазақстан территориясының
солтүстік және оңтүстік шекараларының ашықтығы Орта Азиядан жылы ауа
массасының және Арктикадан суық ауаның келуіне ықпал жасайды. Бұл
жергілікті жердің ауа райының температурасының қарама-қайшылығын туғызады.
Ал осының бәрі ауа температурасының ауытқуына алып келеді.
Ауа температурасының абсолютті амплитудасы, жыл үшін ең төменгі және
ең жоғарғы тәуліктік температура айырмашылығы Қазақстанның жазық жерлері
үшін маңызы бар. Ауа температурасының төменгі ауытқуы Каспий және Арал
теңізінің жағалауында, таулы аймақтарда болады. Ауа температурасының
абсолютті амплитудасы 60-80˚С-қа ауытқиды. Жоғарғы көрсеткіші Қазақстанның
батыс аудандарында байқалған. Жылдық жүрісінде абсолютті максимум-көктемде
және күзде, абсолютті минимум жазда байқалады.
Максимальды температура тауда білінеді, мысалы: 2 км теңіз деңгейінен
жоғары Іле Алатауында максимум 30-35˚С, теңіз деңгейінен 3 км биіктікте
температура 21˚С болған.
Жаз айларында республиканың солтүстігінде ауа температурасының
абсолютті максимумы 40˚С-қа, ал жазық жерлерде 42-44˚С-қа жетеді.
Бетпақдала және Қызылқұмда жазда 45-46˚С-қа дейін барады. Ең жоғарғы
температура Қазақстанда 1944 жылы Шардара станциясында тіркелген.
Термикалық жағдайдың маңызды көрсеткіші ауа температурасының абсолютті
минимумы болып табылады және мұндай жағдайда қыста қатты аяздар болуы
мүмкін. Қазақстанның солтүстік-шығысында абсолюттік минимум минус 5-50˚С-қа
жетеді. Қыста өте қатты аяздардың болуы, жергілікті орографиялық –
антициклогенезімен, сонымен қатар солтүстік-батыс және солтүстік арктика
ауа массаларының келуімен байланысты.
Ауа температурасы кеңістікте және уақыт бойынша өзгеріп тұратын
метеорологиялық элемент. Бөлек жылдары айлық ауа температурасы әдеттегідей
орташа көп жылдық температурасымен ерекшеленеді және Қазақстанның әр
аудандарында әртүрлі болады.
Қазақстанның оңтүстік және орташа жылдық жүрісінің ауытқуы солтүстікке
қарағанда айқын көрінеді. Солтүстік аудандарында орташа ауытқуы қысқы және
көктемгі айларда оңтүстік аудандарға қарағанда 1-2˚С-қа төмен болады. Жаз
және күз айлары үшін ауа температурасының айлық орташа ауытқуы солтүстікте
±1˚; ±1,5˚, оңтүстікте ±0,8˚; ±1,2˚-ты құрайды. Айта кетерлігі, жылы және
суық айлар бірнеше жылдар бойы қайталануы мүмкін, қалыпты аномалия бұл
кезде тұрақты болуы мүмкін. Бұл ерекшелік Қазақстанның термикалық
жағдайында ылғалды және құрғақ жылдың айналып келуімен ерешеленеді. Өнімсіз
жылдар 3-4 жыл қайталануы мүмкін, өнім бітік шыққан жылдар бір рет, кей
жағдайда екі рет қана қайталануы мүмкін 3.

1.3 Қазіргі таңдағы өзекті мәселе – жаһандық жылыну

Қазіргі таңдағы ең өзекті мәселенің бірі болып – жаһандық жылыну болып
табылады. Осы тақырып төңірегінде көптеген ғалымдар өз пікірлерін,
зерттеулерін қағаз бетінде қалдырған. Жаһандық жылыну туралы Будыко М.И.
4, Винников К.Я. 5, Груза Г.В. 6, Мелешко В.П. 7 Долгих С.А. 8
және тағы да басқа ғалымдар көп сөз қозғаған.
М.И. Будыко 4 бойынша қазіргі климаттың өзгеруі соңғы жүзжылдыққа
тән. Эмпирикалық мәліметтер көрсеткендей, XIX ғасыр аяғынан бастап біздің
жүзжылдығымыздың отызыншы жылдарына дейінгі уақыт аралығында, солтүстік
жартышарда температураның жоғарылауы байқалған. Ол әсіресе, биік ендіктерде
қатты анықталады. Ал 30-шы жылдардың соңында температураның төмендеуі
басталды. Бұл температураның төмендеуі Арктикада өте маңызды мәселе болды.
Себебі салқын аймақта температураның төмендеуі көптеген мәселеге әкеліп
соғуы мүмкін деген қауіптер болды. Сонымен қатар, жұмыста климаттың
өзгеруін түсіндіру үшін жоғарыда айтылған өзекті мәселелерді түсіндіретін
көлемдік теорияны қолдану керек екендігі туралы айтты.
К.Я. Винников 5 СО2-нің солтүстік жартышардың жылдық орташа
температурасына әсері туралы эмпирикалық талдау жүргізген. Қысқаша тоқтала
кетейік. Көптеген жұмыстар көрсеткендей, климаттың жаһандық өзгеруіне
вулкандық қызметпен тығыз байланысты стратосфераның аэрозольді қабатының
вариациялық параметрлері және атмосферада антропогендік әсермен көмірқышқыл
газының көбеюі негізгі себепкерлер болып анықталды. Осы гипотезаны тексеру
үшін бірнеше тексеру жұмыстары ұйымдастырылған болатын. Тексерулер
нәтижелері көрсеткендей, соңғы жүз жыл ішінде солтүстік жартышардың орташа
жылдық температурасының өзгеруіне ондағы детерминделген компоненттер
себепкер. Ол атмосфера мөлдірлігінің ауытқуымен және атмосферада CO2-нің
көбеюімен түсіндіріледі. Солтүстік жартышар атмосфераның жаһанды жер беті
термикалық режиміне алынған эмпирикалық баға, СО2 атмосферада 2˚С және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Алматы және Астана қалаларының жел режимі жайлы
Алматы және астана қалаларының термикалық режимі
Күн радиациясының атмосферада әлсіреуі
Алматы ауасының ластануын зерттеу
1986 жылдан 2002 жылдар аралығындағы салқын кездегі Алматы және Астана қалалары бойынша ауа температурасының термикалық режимі
Алматы қаласының физика-географиялық сипаттамасы
Алматы және Астана қалаларының жел режимі
АЛМАТЫ ҚАЛАСЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
Атырау және Семей қалаларының физика – географиялық сипаттамасы
Атмосфераның ластануының теориялық аспектілері
Пәндер