Аймақты әлеуметтiк экономикалық дамуын жоспарлау мәселелерi

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I БӨЛІМ. Әлеуметтiк.экономикалық дамуды жоспарлаудың теориялық және методологиялық негiздерi
1.1. Әлеуметтiк.экономикалық жоспарлаудың мақсаты және оның түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Аумақтың әлеуметтiк.экономикалық дамуын жоспралаудың мазмұны, көрсеткiштерi мен құрылымы ... ... ... ... .8
1.3. Әлеуметтiк.экономикалық дамуды жоспралаудың әдiстерi және оны жасау тәртiбi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.4. Әлеуметтiк.экономикалық дамуды жоспарлаудың құқықтық негiздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.5. Жоспарлаудың шетелдiк тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... ... ...21

II БӨЛІМ. Аумақтың әлеуметтiк.экономикалық дамуын жос.пар¬лау тиiмдiлiгiн талдау
2.1. Қазақстан Республикасының 2000.2002 жылдарға әлеуметтiк.экономикалық дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2000.2002 жылдарға әлеуметтiк.экономикалық даму көрсеткiштерiн талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
2.3. Оңтүстiк Қазақстан облыс дамуының негiзгi басым бағыттары бойынша бағдарламалардың орындалуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49

III БӨЛІМ. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2005.2010 жылдарға дейiн әлеуметтiк.экономикалық дамуының негiзгi бағыттары
3.1. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2005 жылға дейiн әлеуметтiк.экономикалық дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3.2. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2010 жылға дейiн стратегиялық жоспарды iске асыру бойынша iс қимял стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...81
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..82

Бiздiң алға қарай тұрақты жылжуымыздың басты шарты – бiздiң қоғамымыздың алға қойылған мақсаттарға қол жеткiзудегi бiртұтастықы, халықтың барлық жiктерi мен топтарының ортақ мiндеттердi шешуге бағытталған стратегия айналасындағы топтасуы. Сондықтан стратегиялық жоспарлау мен стратегиялық бақылау, есептiлiк пен жауапкершiлiк жүйесi қажет.
Экономикалық тiрлiгiмiздiң мiндеттерiн шеше отырып, Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi дамуының Стратегиясында келешекке деген көзқарасын Елбасы Нүрұлтан Назарбаев баян ет¬кен болатын. Онда қоғамымыздың болашағы ен мемлеке¬тiмiз¬дiң мұратын iске асыруға, өзiмiздiң басым мақсат¬тарымызды дұрыс айқындауға, тиiстi стратегияларымызға таңдау жасап, осы жолмен жүру үстiнде ерiк-жiгер мен төзiмдiлiк таныта отырып, күш-қуатымызды, уақытымыз бен ресурстарымызды жөнсiз зая кетiруден сақтандыру үшiн қажеттi бағыттары айқын көрсетiлген. Мемлекетiмiз бен қоғамымызды құрудың дұрыс стратегиясын таңдап алужың өмiршең мәнi бар. Екшеле талданып жасалған стратегиялық жоспар назарды жинайқтайды, тәртiпке жұмылдырады. Бiздiң әлiмiз осы айтылған перспективаларға қол жеткiзуi үшiн мынадай ұзақ мерзiмдi 7 басымдықты iске асыру қажет:
1. Ұлттық қауiпсiздiк.
Аумақтық тұтастықын толық сақтай отырып, Қазақстанның тәуелсiз егемен мемлекет ретiнде дамуын қамтамасыз ету.
2. Ішкi саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы
Қазақстанға бүгiе және алдағы ондаған жылдар iшiнде ұлттық стратегиясын жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн iшкi саяси тұрақтылық пен ұлттық бiртұтастықты сақтап, нығайта беру.
3. Шетел инвестицияларының деңгейi жоқары, дамыған нарықтық экономикаға негiзделгеен экономикалық өсу.
Экономикалық өрлеудiң нақтылы, тұрлауы және барған сайын арта түсетiн қарқынына қол жеткiзу.
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, бiлiмi мен әл-ауқаты.
Барлық қазақстандықтардың өмiр сүру жағдайларын, денсаулығын, бiлiмi мен мүмкiндiктерiн ұдайы жақсарту, экологиялық ортаны жақсарту.
5. Энергетика ресурстары.
Мұнай мен газ өндiрудi және экспорттауды қалыпты эконо¬ми-калық өрлеу мен халықтың тұрмысын жақсартуға жәрдемде¬се¬тiн табыс алу мақсатында жедел арттыру жолымен Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиiмдi пайдалану.
6. Инфрақұрылым, әсiресе көлiк және байланыс.
Осы шешушi секторларды ұлттық қауiпсiздiктi нығайтуға, саяси тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жәрдемдесетiндей етiп дамыту.
7. Негiзгi мiндеттермен ғана шектелетiн кәсiпқой мемлекет.

1. "Қазақстан-2030" даму стратегиясы.
2. Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономи¬ка¬лық да¬му-ының индикативтж жоспары туралы. 2000 жылдың 15 мамырдағы Қазақстан Республикасы ҮҮкiметiнiң N722 Қаулысы.
3. Қазакстан Республикасының әлеуметтiк-эконо¬мика¬лық дамуының индикативтiк жоспарын жасау ережелерiн бекiту туралы 2000 жылдың 3 наурыздағы Қазақстан Республикасы Үкiмiнiң N432 Каулысы.
4. Евграшин А. Француздык индикативтi жоспарлау¬дың тәр¬-биесi Ресей экономикалық журналы - 1998 ж. - N2.
5. Ихданов Ж.О., Сансызбаева Т.Н. и др. Планово-фи¬нан¬¬совые механизмы регулирования экономики. -Алматы: Экономика, 1998.
6. Ихданов Ж., Орманбеков Э. -Экономиканы мем¬ле¬кетiк реттеудiң өзектi мәселелерi. Алматы; Экономика, 2002.
7. Коньюнктурные обследования. Агентство по ста¬тис¬тике и анализу РК - 2003 - январь.
8. Кошанов А.К. и др. Формирование государ¬ствен¬¬ного предпринимательства в РК в условиях смешан¬ной экономики. Алматы, 2000.
9. Мамыров И.К., Ихданов М.О. Государ¬ст¬вен¬ное регули¬ро¬¬ва-ние в условиях Казахстана: теория, опыт, проблемы: Учеб¬ное пособие. -Алматы: Экономикс, 1998.
10. Основные целевые индикаторы и направления государ¬ствен¬-ной социально-экономической политики Казахстана. Азия: эко¬номика и жизнь; 2001 г. - N21, 27.
11. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2010 жылға дейiн стра¬те¬гия-лык дамуынын жоспары.
12. Петров А. П.; Демилова С. М., Климов С.М. – ин¬ди¬ка¬тивтiк жоспарлау: теориясы жене оны жақсарту мәселелерi Санкт-Петербург; Знание, 2000.
13. Самуэльсон П. Экономикс. Т.2.
14. Серков А. Уровень и качество жизни: понятия, ин¬ди¬ка¬то¬ры, современное состояние в России. Росийский эконо¬ми¬чес¬кий журнал - 2000 - N7.
15. Серков А. Прогназирование и индикативное плани¬ро¬ва¬ние в сельском хозяйстве. Экономист – 2001 – N11.
16. Толебаев Г. Сельское население Казахстана: штрихи к соци-ологическому портрету. “Саясат” – 2002 – N9.
17. Ысқақов Н. Әлеуметтiк саясат нарық экономикасында. Саясат – 2001 ж. -N12.
18. Ысқақов Н. Әлеуметтiк қорғау жүйесi және адам дамуының индексi. Аль-Пари –2002 ж. –N5.
19. Шаккум М. М. Жоспарды iске енгiзу механизмдерi. Ресей экономикалық журналы. – 1999 ж. –N7.
20. Шаккум М. К формированию системы индикативного пла-нирования и ее инвестиционно-бюджетного инструментария. Российский экономический журнал. – 1999. –N12.
21. Шогенов Б.А. Индикативное планирование как под¬сис¬те¬ма государственного планирования. Экономика сельскохо¬зяй¬ственных и перерабатывающих предприятий; 2002 г. –N10.
22. Социально-экономическое положение Южно-Казах¬стан¬ской области за 2001-2002 год. Управление статистики – 2003 - январь.
23. Казахстан 1991-2001 годы: Информационно-аналити¬ческий сборник. Агенства РК по статистике – Алматы: Экономика.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 80 бет
Таңдаулыға:

Дипломдық жұмыс

Аймақты әлеуметтiк экономикалық дамуын жоспарлау мәселелерi.

2004ж.

МАЗМҰНЫ

Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
I БӨЛІМ. Әлеуметтiк-экономикалық дамуды жоспарлаудың теориялық және
методологиялық негiздерi
1.1. Әлеуметтiк-экономикалық жоспарлаудың мақсаты және оның
түрлерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.2. Аумақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуын жоспралаудың мазмұны,
көрсеткiштерi мен құрылымы ... ... ... ... .8
1.3. Әлеуметтiк-экономикалық дамуды жоспралаудың әдiстерi және оны
жасау тәртiбi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.4. Әлеуметтiк-экономикалық дамуды жоспарлаудың құқықтық
негiздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...1 9
1.5. Жоспарлаудың шетелдiк тәжiрибесi ... ... ... ... ... ... ... ...21

II БӨЛІМ. Аумақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуын жоспарлау
тиiмдiлiгiн талдау
2.1. Қазақстан Республикасының 2000-2002 жылдарға әлеуметтiк-
экономикалық дамуын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
2.2. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2000-2002 жылдарға әлеуметтiк-
экономикалық даму көрсеткiштерiн талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
2.3. Оңтүстiк Қазақстан облыс дамуының негiзгi басым бағыттары
бойынша бағдарламалардың орындалуын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49

III БӨЛІМ. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2005-2010 жылдарға дейiн
әлеуметтiк-экономикалық дамуының негiзгi бағыттары
3.1. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2005 жылға дейiн әлеуметтiк-
экономикалық дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 60
3.2. Оңтүстiк Қазақстан облысының 2010 жылға дейiн стратегиялық
жоспарды iске асыру бойынша iс қимял стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...81
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..82
КІРІСПЕ
Бiздiң алға қарай тұрақты жылжуымыздың басты шарты – бiздiң
қоғамымыздың алға қойылған мақсаттарға қол жеткiзудегi бiртұтастықы,
халықтың барлық жiктерi мен топтарының ортақ мiндеттердi шешуге бағытталған
стратегия айналасындағы топтасуы. Сондықтан стратегиялық жоспарлау мен
стратегиялық бақылау, есептiлiк пен жауапкершiлiк жүйесi қажет.
Экономикалық тiрлiгiмiздiң мiндеттерiн шеше отырып, Қазақстанның 2030
жылға дейiнгi дамуының Стратегиясында келешекке деген көзқарасын Елбасы
Нүрұлтан Назарбаев баян еткен болатын. Онда қоғамымыздың болашағы ен
мемлекетiмiздiң мұратын iске асыруға, өзiмiздiң басым мақсаттарымызды дұрыс
айқындауға, тиiстi стратегияларымызға таңдау жасап, осы жолмен жүру
үстiнде ерiк-жiгер мен төзiмдiлiк таныта отырып, күш-қуатымызды, уақытымыз
бен ресурстарымызды жөнсiз зая кетiруден сақтандыру үшiн қажеттi бағыттары
айқын көрсетiлген. Мемлекетiмiз бен қоғамымызды құрудың дұрыс стратегиясын
таңдап алужың өмiршең мәнi бар. Екшеле талданып жасалған стратегиялық
жоспар назарды жинайқтайды, тәртiпке жұмылдырады. Бiздiң әлiмiз осы
айтылған перспективаларға қол жеткiзуi үшiн мынадай ұзақ мерзiмдi 7
басымдықты iске асыру қажет:
1. Ұлттық қауiпсiздiк.
Аумақтық тұтастықын толық сақтай отырып, Қазақстанның тәуелсiз егемен
мемлекет ретiнде дамуын қамтамасыз ету.
2. Ішкi саяси тұрақтылық пен қоғамның топтасуы
Қазақстанға бүгiе және алдағы ондаған жылдар iшiнде ұлттық
стратегиясын жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн iшкi саяси тұрақтылық пен
ұлттық бiртұтастықты сақтап, нығайта беру.
3. Шетел инвестицияларының деңгейi жоқары, дамыған нарықтық
экономикаға негiзделгеен экономикалық өсу.
Экономикалық өрлеудiң нақтылы, тұрлауы және барған сайын арта түсетiн
қарқынына қол жеткiзу.
4. Қазақстан азаматтарының денсаулығы, бiлiмi мен әл-ауқаты.
Барлық қазақстандықтардың өмiр сүру жағдайларын, денсаулығын, бiлiмi
мен мүмкiндiктерiн ұдайы жақсарту, экологиялық ортаны жақсарту.
5. Энергетика ресурстары.
Мұнай мен газ өндiрудi және экспорттауды қалыпты экономикалық өрлеу
мен халықтың тұрмысын жақсартуға жәрдемдесетiн табыс алу мақсатында жедел
арттыру жолымен Қазақстанның энергетикалық ресурстарын тиiмдi пайдалану.
6. Инфрақұрылым, әсiресе көлiк және байланыс.
Осы шешушi секторларды ұлттық қауiпсiздiктi нығайтуға, саяси
тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жәрдемдесетiндей етiп дамыту.
7. Негiзгi мiндеттермен ғана шектелетiн кәсiпқой мемлекет.
Ісiне адал әрi бiздiң басты мақаттарымызға қол жеткiзуге халықтың
өкiлдерi болуға қабiлеттi Қазақстанның мемлекеттiк қызметшiлерiнiң ықпалды
және осы заманға корпусын жасақтау.
Сонымен, ұзақ, орта және ағымды мерзiмге әлеуметтiк-экономикалық
саясатты жоспарлау және этап бойынша стратегиялық мақсаттарға жету – кез-
келген мемлекеттiң, аумақтың немесе мекеменiң табысты және өркендi дамуының
кепiлi.
Осы дипломдық жұмыста аумақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуының
индикативтiк жоспары мәселелерiне, жоспардың тәсiлдерiне, республикамызда
және облысымызда қалыптасқан әлеуметтiк-экономикалық жағдайына сараптама
жасалынады. Соның негiзiнде келешекте күтiлетiн нәтижелер айқындалады.
Осы дипломдық жұмыстың мақсаты:
- нарықты экономика жағдайында жоспарлау қажеттiлiгiн негiздеу;
- аймақ экономикасының күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiндiктерiн
ескерiп, облыстың әлеуметтiк-экономикалық дамуын жоспарлау;
- экономикалық өсiмдi қамту арқылы, облыс тұрғындарының өмiр сүру
деңгейiн болжау.
I БӨЛІМ
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫІ ДАМУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫі ТЕОРИЯЛЫІ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫІ
НЕГІЗДЕРІ

1. Әлеуметтiк-экономикалық жоспарлаудың мақсаттары мен мiндеттерi.
Жоспарлаудың түрлерi.

Кез келген қоғам, өзiнiң болашақтағы даму перспективасын анықтап,
болжаусыз өмiр сүре алмайды. Экономикалық болжамдар қоғамның даму мақсатын,
сол мақсатқа жетуге қажеттi экономикалық ресурстар көлемiн – ұзақ, ортақ,
қысқа ерзiмдiк жоспардың тиiмдi варианттарын, үҮкiметтiң экономикалық,
техникалық саясаттарының негiзгi бағыттарын анықтау үшiн қажет.
Экономикалық болжам дегенiмiз экономикалық прогностиканың барлық әдiс-
тәсiлдерiн, құралдарын қолдануға және экономикалық құбылыстарды зерттеудiң
ғылыми әдiстемелерiне негiзделген экономикалық жоспарлау процесi.
Жоспарлау – экономиканың объективтi заңдары мен заңдылықтарын зерттеп
түсуiне бiлу және оларды саналы түрде пайдалану арқылы әлеуметтiк-
экономикалық дамудың жоспарларын ғылыми негiзде дайындау мен олардың
орындалуын ұйымдастыру процессi. Жоспарлаудың негiзгi мақсаты – экономикада
баланстық үйлесiм мен макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшiн
белгiлi бiр пропорциялар мен пропорционалдыққа қол жеткiзу.
Экономикалық пропорциялар дегенiмiз өндiрiстiң әр түрлi элементтерi
(машиналар, құрал-саймандар, шикiзат және материалдық қорлар, жұмыс күшi)
арасындағы, әр түрлi өндiрiс салаларының өнiм көлемдерi арасындағы, түптеп
келгенде өндiрiс құрылымдары мен өндiру көлемдерi және тұтыну құрылымдары
мен тұтыну көлемдерi арасындағы белгiлi сандық қатынастар.
Экономикалық пропорциялар өздiгiнен (стихиялық) және адамның мақсатты
түрде жүргiзген әрекеттерi нәтижесiнде құрылуы мүмкiн.
Капиталистiк экономикалық формацияның қалыптаса бастаған алғашқы
кезеңiнде, пропорциялар нарықтық үйлестiру механизмi арқылы және кризистер
арқылы қалыптасады. Оған экономиканың даму заңдары үздiксiз ықпал тiп
отырады. Тауар өндiрушiлер экономикалық заңдардың бар-жоғын сезбесе де, сол
заңдардың талабына сәйкес қызмет жасайды. Мысалы, ол өндiрген тауарына баға
қойған кезде, тек өзiнiң жұмсаған шығынын есептеп қоймай, сонымен бiрге
базарда қалыптасқан жағдайды ескередi. Оған құн заңы ықпал етедi. Сонымен,
бiрiнен-бiрi туындап отыратын, бiрiмен-бiрi тықыз байланыстағы тауар
өндiрушiлер қызметi арқасында экономикада пропорциялар жүйесi құрылады.
Яғни, экономиканың құрылымдық бөлiктерi арасында белгiлi бiр сандық
қатынастар қалыптасады. Оны бiз пропорционалдық деймiз.
Өндiрiс күштерiнiң дамуы жоқары деңгейге жеткен кезде, нарықтық
үйлестiру механизмi де, криистер де экономикалық пропорцияларды құруға
жеткiлiктi бола алмайды.
Осы жағдайда экономикалық пропорциялар жүйесiн, пропорционалдықты
саналы түрде құру қажеттiлiгi туындайды. Саналы түрде құрылған
пропорционалдық – жоспарлылық болып табылады.
Жоспарлау төменде көрсетiлген мiндеттердi атқарады:
1. қоғамның әлеуметтiк-экономикалық дамуының негiзгi бағыттарын
анықтау;
2. жоспарлы кезең экономикасының сандық және сапалық сипаттамаларын
белгiлеу;
3. материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын орынды пайдалану арқылы
ғылыми-техникалық, әлеуметтiк және экономикалық мәселелердi
шешудiң тиiмдi жолдарын таңдау;
4. жекелеген салалар мен аумақтардың даму қарқыны мен пропорцияларын
анықтау.
Жоспарлау 1 схемада көрсетiлген классификацияға сәйкес жiктеледi:
Жоспарлаудың деңгейiне (масштабына) байланысты: макроэкономикалық
(халық шаруашылығының); аумақтық (облыстық, аудандық); ұйым iшiнде (iшкi
жоспарлау); микроэкономикалық (салалық көрсеткiшдертi жоспарлау).
Жоспарлау мерзiмiне байланысты: ұзақ мерзiмге жоспарлау (5 жылдан 20
жылдан арғы мерзiмге); орта мерзiмдiк (1 жылдан 5 жылға дейiн); ағымдағы
жоспарлау (1 айға дейiн, 1 айдан 1 жылға дейiн). Жоспарлау процесiнiң
мазмұнына (жоспарлау объектiсiне) байланысты: экономикалық жоспарлау
(өндiрiстiк қатынастардың даму жоспары, халық шаруашылығы дамуының
динамикасы); әлеуметтiк жоспарлау (демография процестерiн, халықтың өмiр
сүру деңгейiн, еңбек ресурстарының даму болжамы); ғылыми-техникалық
жоспарлау (ғылыми-техникалық прогресстiң даму болжамы); экологиялық
жоспарлау (табиғи ресурстарды пайдалану болжамы, қоршаған ортаны қорғау).
Сонымен, жоспарлаудың негiзгi мақсаттарына төмендегiлердi жатқызуға
болады:
- мемлекеттiк экономика саясатын және экономиканы мемлекеттiк реттеу
шараларын жасау;
- экономиканың өсу қарқынын, қажеттi сапасын қамту және қолдау;
- ұлттық экономиканың циклдiк тепе-теңдiгiн орнату және қолдау;
- барлық экономикалық шешiмдердiң үйлестiлiгiн қамту;
- ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамту.

Макроэкономикалық Ұзақ мерзiмге
Экономикалық

(мемлекеттiк) жоспарлау жоспарлау
жоспарлау.

Аумақтық Орта мерзiмге
Әлеуметтiк
жоспарлау жоспарлау жоспарлау

Ұйым iшiндегi Ағымдағы Ғылыми-
техникалық
жоспарлау жоспарлау жоспарлау

Микроэкономикалық
Экологиялық
жоспарлау жоспарлау

Қазiргi кездегi басқару теориясы мен тәжiрибесiнде жалпы мемлекеттiк
макроэкономикалық жоспарлаудың бюджеттiк, стратегиялық, индикативтi,
директивтi формалары бар. Солардың iшiнде Қазақстан үшiн стратегиялық және
индикативтi жоспарлардың маңызы зор болып отыр.
Стратегия – ұғымы ежелгi грек елiндегi ауқымды өкiлеттiлiкке ие
болатын басқарушыны, тура аудармасында “генерал шеберлiгiн” бередi.
Стратегиялық жоспарлау - Үкiметтiң, аумақ әкiмшiлiктерiнiң, мекеме
және фирма басшыларының өндiрiс сұрақтары бойынша, кiрiс және шығыс,
бюджет, салық, баға және әлеуметтiк қорғау бойынша ұзақ мерзiмдi жобалары.
Индикативтi жоспарлау – мемлекеттiң әлеуметiк-экономикалық дамуының
негiзгi бағыттары және индикаторлары, соны iске асыру бойынша жоспарланған
мерзiмге iс шаралары және мемлекетiк экономикалық реттеуiш тiзiмi бар
құжат.
Индикативтi жоспарлаудың негiзгi мақсаты – ұлттық экономиканың бiр
қалыпты дамуын, оның құрылымдық өзгерiстерiн, дағдарысты жағдайлардың алдын-
алу және олардың ықпалын жұмсарту, елдiң экономикалық және саяси
тәуелсiздiгiн қамтамасыз ету. Сондықтан, индикативтi жоспарлау төмендегi
талаптарға сай болуы шарт:
- республика экономикасын мемлекеттiк ретеуде қолданылатын
құралдардың тиiмдi болуына қол жеткiзу;
- нарық механизмдерiнiң әрекетi негiзiнде экономиканың өзiн-өзi
реттеу деңгейiнiң жоқары болуын қамтамасыз ету және шаруашылық
жүргiзшi субъектiлердiң өзiндiк экономикалық белсендiлiгiн
пайдалануына кеңiнен жағдай жасау;
- әлемдiк тәжiрибеде кеңiнен қолданылып жүрген және тиiмдiлiгi
дәлелденген экономикалық талдау, болжау мен реттеу әдiстерiн
пайдалану;
- аумақтық экономикалық саясаттың тиiмдiлiгiн қамтамасыз ету.

1.2 Әлеуметтiк-экономикалық жоспарлаудың мазмұны, көрсеткiштерi мен
құрылымы

Жоспарлау – басқарудың маңызды жүйесi және қазiргi экономикалық
дағдарыстан шығу тәсiлдерiнiң бiрi. Нарықты экономикаға өту кезiнде басқару
жүйесiн одан әрi дамыту және осы кезеңге тән жаңа қағидаларды басшылыққа
ала отырып экономиканы жандандыру – бүгiнгi күннiң өзектi мәселелерiнiң
бiрi.
Жоспарлау – белгiлi мерзiмге есептелген басқару объектiлерiн дамытуда
қолайлы альтернатива таңдауға бағытталған басқару қызметiнiң бiр түрi.
Басқару объектiсiнiң даму қарқыны жән келешекте күтiлетiн күйi бар жоспар –
жоспарлау процесiнiң қорытындысы болады. Жоспарда мақсат және оларды iске
асыру бойынша iс-шаралар жүйесi мiндеттi түрде болу қажет.
Жоспарлауға келесi ерекшiлiктер тән:
1. Жоспарлау алдын-ала қабылданған шешiм және келешекте белгiлi
нәтижеге жетуге бағытталған.
2. Әр түрлi жағдайларға байланысты жоспарға тұрақты түзетулер
енгiзiледi, сондықтан жоспарлау жүйесi икемдi және өзгерiстерге бейiмделу
қажет.
3. Жоспарлау процесi қате iстердi болдырмауға және қолданбаған
мүмкiндiктердi аайтуға бағытталған.
Жоспарлау процесiнiң негiзгi элементтерi төменде көрсетiлген.

ЖОСПАРЛАУ НӘТИЖЕЛЕР
АМАЛДАРЫ
РЕСУРСТАР
ЕНГIЗУ
БАІЫЛАУ

1 сурет. Жоспарлау процесiнiң негiзгi элементтерi.
Жоспарлау төмендегi принциптерге негiзделiнедi:
❑ ЖҮЙЕЛIЛIК;
❑ ЖИНАІТЫЛЫҚ;
❑ ҮЙЛЕСIМДIЛIК;
❑ ИКЕМДIЛIК;
❑ РЕСУРС МҮМКІНДIКТЕРIНIҢ ШЕКТIЛIГI.

ЖҮЙЕЛІЛІК – жоспар шешiмiн жасау және негiздеу барысында экономиканың
барлық элементтерiн есепке алу қажеттiгн ұйқарады.
ЖИНАІТЫЛЫІ – жоспар шешiмiн жасау және негiздеу барысында, оның iске
асырғанда салдарын ескеру қажеттiгн ұйқарады.
ҮЙЛЕСІМДІЛІК – жоспарланған объекттiң жұмыс iстеуiн және дамуының
нәтижелi болуына жоспар шешiмiн бейiмдеу.
ИКЕМДІЛІК – жоспар шешiмiнiң тұрақты болатын өзгерiстерге бейiиделуiн
ұйқарады.
РЕСУРС МҮМКІНДІКТЕРІНІі ШЕКТІЛІГІ – қолда бар ресурстарды ұтымды және
нәтижелi пайдалану қажеттiгiн ұйқарады.
Экономикалық және әлеуметтiк дамудың барлық жақтары, жоспар мен
болжамның мақсаты мен талаптары, қоғамдық өндiрiстiң салалары мен
құрылымдарының дамуындағы сандық және сапалық өзгерiстер бiрiмен-бiрi тықыз
байланысқан көрсеткiштер арқылы берiледi. Көрсеткiштер жүйесi мынадай
талаптарға сай болуы керек:
- экономикалық және әлеуметтiк даму процесiнiң заңдылықтары мен
мұқтаждығын ескеруi керек;
- болжам мен жоспардың мақсаты мен мiндетiн жеткiлiктi дәрежеде
көрсетуi шарт;
- атаулы негiзде, яғни жоспарлардағы көрсеткiшi орындаушыны анық,
нақты көрсетуi керек;
- кешендi негiзде, яғни ұдайы өндiрiс пен әлеуметтiк дамудың барлық
жақтарын қамтуы қажет;
- аймақтар мен салалардың ерекшелiктерiн ескерiп, көрсетуi керек;
- қоғамдық өндiрiстiң жоқары тиiмдiлiгiне және iстiң сапасына қол
жеткiзудi ынталандыруы шарт.
Жоспар көрсеткiшi дегенiмiз – басқару шешiмiнiң нақтылы бiр
тапсырмасын санмен көрсету формасы. Жоспарлық көрсеткiштер өзiнiң сыртқы
белгiсiне және атқарар мiндетiне байланысты бiрнеше топқа бөлiнедi. Олар:
сандық және сапалық; натуралдық және құндық; абсолюттiк және салыстырмалық;
нормативтiк (директивтiк) және есептiк көрсеткiштер.
Сандық көрсеткiштер жоспардағы тапсырманың сандық белгiсiн көрсетедi.
Олар көлемдiк және сандық болып екiге бөлiнедi. Көлемдiк көрсеткiштер,
мысалы, өндiрiлген өнiмнiң көлемiн көрсетсе, тармақтық (сандық)
көрсеткiштер мектептердiң, кiтапханалардың т.б. санын көрсетедi.
Сапалық көрсеткiштер өндiрiс тиiмдiлiгi, экономикалық құбылыстар мен
процестердiң сапалық белгiлерiн көрсетедi (еңбек өнiмдiлiгi, өзiндiк құнның
азаюы, материалдық ресурстардың шығын нормасы).
Натуралдық көрсеткiштер ұдайы өндiрiс процесiнiң физикалық өлшем
бiрлiктерiмен өлшенетiн жарықтарын көрсетедi. Мысалы, өндiрiлген өнiм
көлемi (салмағы, ұзындығы бойынша). Кейбiр экономикалық құбылыстар шартты-
натуралды бiрлiктермен өлшенуi мүмкiн.
Құндық көрсеткiштер экономикалық құбылыстарды натуралдық-заттық
құрамын басқа құндық өлшеммен көрсетедi. Олардың арқасында әр түрлi салалар
өнiмдерiн, еңбек шығыны мен оның нәтижесiн салыстыруға мүмкiндiк туады.
Құндық көрсеткiштердiң көмегiмен экономикадағы көптеген байланыстар мен
пропорциялар анықталады.
Абсолюттiк көрсеткiштер өнiм, еңбекақы, т.б. көлемдерiн көрсетедi. Ал
салыстырмалық көрсеткiштер салыстырмалы өлшемдермен белгiленедi (үлес
салмағы).
Директивтiк көрсеткiштер, жоспардағы негiзгi тапсырманы, жоғарғы
органның төменгi органдарға, кәсiпорындарға бекiткен тапсырманы көрсетедi.
Олардың бiрi түрi болып нормативтiк көрсеткiштер саналады, олар басқарудың
барлық деңгейiне мiндеттi түрде орындалуы шарт көрсеткiштер. Болжаудың
негiзгi мақсаты экономикалық дамудың балама бағыттарын және олардың
әлеуметтiк-экономикалық салдарын анықтау болғандықтан ол экономиканы
жоспарлаудың алғашқы сатысы болып табылады.
Қазiргi қалыптасқан нарықтық қарым-қатынас экономиканың жоспарлау
түрiн жоймайды, керiсiнше экономикалық және әлеуметтiк дағдарыстан шығудың
бiр тәсiлi болып жаңа құндылыққа және сапаға ие болады.
Қазiргi дүние жүзiлiк экономика дамуында ұйымшылдық және жоспарлылық
күшею тенденциясы тән. Барлық елдерде болждау және жоспарлау тәжiрибесi кең
таралғаны, осыған дәлел. Сонымен қатар, экономиканы мемлекеттiк реттеу
жүйесiнде жоспарлаудың мазмұны және мақсатты өзгеруде.
Экономиканы мемлекеттiк реттеудегi аса маңызды және күрделiсi –
индиактивтiк жоспарлау болып табылады.
Индиактивтiк жоспарлаумен қамтамасыз етудiң маңызды себептерiне
төмендегiлер жатады:
1. Ұлттық экономика индекаторларында (бюджет, қаржы, пайыздық ставка
және т.б.) мемлекеттiң ролi артуда. Макроэкономикалық балансты орнатуға
және қолдауға мемлекет ынталы болып тұр және басқару субъектiсi ретiнде
орын алуда. Сөзсiз, мұндай басқару – ұлттық экономика дамуының проблемалары
және келешегi бойынша бiлiмсiз және стратегиясыз мүмкiн емес.
2. Нарықтық қарым-қатынастың қажетi жоқ немесе шектелген экономика
салаларында индикативтiк жоспарлауды қолдану қажет (қорғаныс жүйесiнде,
ғылым және бiлiм саласында). Бұл салаларда ресурс үйлестiруде нарықтық
қарым-қатынастан тыс тәсiлдердi қолдану қажет.
3. Мемлекеттiк жоспарлаудың негiзгi мiндетi – инфляцаны,
жұмыссыздықты, бюджеттiк дефициттi және т.б. жеңi.
4. Қазiргi кезде ұлттық экономиканың интеграциясы мемлекеттiк немесе
макроэкономикалық жоспарлаудың ролiнiң артуына себеп болып тұр.
5. Табиғи ресурстар азаю және экологиялық қауiпсiздiк жүйесiн құру
сияқты, глобальды мәселелердi шешу үшiн макроэкономикалық жоспарлау қажет.
Индикативтiк жоспар келесi бөлiмдерден құралады:
1. Өткен жылдың әлекметтiк-экономикалық дамуына сараптама.
2. Жобаланған мерзiмге әлеуметтiк-экономиккалық даму саясатының мақсаты
және мiндеттерi.
3. Макроэкономикалық саясат.
1. Қаржылық-несиелiк саясат;
2. Салықтық-бюджеттiк саясат.
4. Іүрылымдылық саясат.
1. Сауда саясаты.
2. Баға саясаты;
3. Құнды қағаздар нарығының саясаты;
4. Инвестиция саясаты.
5. Экономика секторларын дамыту.
1. Өнеркәсiп;
2. Ауыл шаруашылығы;
3. Іүрылыс;
4. Көлiк және байланыс;
5. Қаржы саласы;
6. Сауда;
7. Ғылым және технологиялар.
6. Әлеуметтiк даму
1. Халық, жұмыспен қамту және еңбек ресурсының дамуы;
2. Кедейшiлiкпен күресу және халықты әлеуметтiк қорғау;
3. Әлеуметтiк-экономикалық дамуда әйелдердiң қатысуы;
4. Бiлiм беру;
5. Денсаулық сақтау;
6. Мәдениет, спорт және туризм.
7. Қоршаған ортаны қорғау.
Әлеуметтiк-экономикалық мақсаттарды шешу мерзiмiнiң ұзақтықына
байланысты индикативтiк жоспарлар жүйесi стратегиялық, орта мерзiмдiк, және
жылдық жоспарлардан тұрады, олар мкаро-аумақтық, салалық деңгейдi қамтиды.
Республика Президентi Н.Назарбаевтың 1997 жылғы Қазақстан халқына
жолдауында жарияланған “Қазақстан-2030” – жоспары стратегиялық жоспарға
жатады. Стратегиялық жоспарлар ұзақ мерзiмге жасалады және ұлттық экономика
дамуының ұзақ мерзiмдiк мақсаттарын, мәселелерiн, басынқыларын анықтайды
және оларды жүзеге асыру кезеңдерi мен мемлекеттiк әлеуметтiк-экономикалық
саясаттың жалпы бағыттарын белгiлейдi.
Стратегиялық жоспарлау – көптеген мемлекеттер, iрi және орта
компаниялар соңғы кездерi кеңiнен қолданып жүрген арнаулы бiлiм саласы. Ол
басқаруда ертеден қолданылып келедi, бiрақ жиi және кең көлемде қолданылуы
екiншi дүниежүзiлiк соғыс кезiнен басталады және тек әскери ғана емес,
сонымен қатар азаматтық қызмет пен бизнес сферасында да кеңiнен
қолданылғандықтан қазiргi кезде жеке ғылым саласы ретiнде қалыптасады.

Стратегиялық жоспарлар төмендегi бөлiмдерден тұрады:
1. саланың ағымдағы қал-күйiне баға беру;
2. жоспарлы кезеңдегi министрлiк жұмысының мақсатын анықтау;
3. басынқылар;
4. SWOT – мақсаттарға қол жеткiзу мүмкiндiктерiн талдау;
5. мақсаттарға қол жеткiзу стратегиясы;
6. стратегияларды жүзеге асыру кезеңдерi, немесе аралық мақсаттар.

SWOT – ағылшын әрiптерiнiң аббревиатурасы. Қазақ тiлiнде күштi
әрiптерiнiң аббревиатурасы. Қазақ тiлiнде күштi (ұтымды) және әлсiз жақтар,
мүмкiндiктер мен қатерлер мағынасын бередi. Ол сыртқы және iшкi жағдайларды
жүйелеу негiзiнде алға қойған мақсаттарға жету стратегиясын жасау үшiн
қолданады.

Төмендегi схемада жоспарлау мазмұны көрсетiлген.

ЖОСПАРЛАУ

Миссия

Басты
мақсат
Күштi
жақтар Әлсiз
жақтар
Мүм-
кiндiк
тер Қатер-
лер

Күтiлетiн нәтижелер

2 схема. Жоспарлау мазмұнының схемасы.

Оңтүстiк Қазақстан облысының даму жоспарының

SWOT-талдауы.
Миссия – аумақтық мүмкiндердi iске асыру негiзiнде экономиканың нақты
секторын өркендету.
Басты мақсат - облыс тұрғындарының тұрмыс деңгейi мен оның сапасын
арттыру.
Күштi жақтар
1. Ауыл шаруашылығының дамуына ауа райының қолайлығы.
2. Облыстың жоғарғы транзиттiк әлеуетi
3. Көптеген еңбек ресурстарының саны
4. Жекеменшiктiң көп үлесi
5. Экспортқа негiзделген өндiрiстер (мақта, талшығы)
6. Мәдени және тарихи орталықтардың саны

Әлсiз жақтар
1. Өндiрiстiк базаның бәсекелестiк қабiлетсiздiгi
2. Облыстың субвенциялық бюджетi
3. Қаржы ресурстарының жеке секторға өту қабiлетiнiң төмендiгi
4. Нақты жер нарығның болмауы
5. Қоғамда қылмыстық с-әрекеттердiң өсуi
6. Экологиялық және эпидемиологиялық жағдайдың өршуi.

Мүмкiндiктер

1. Үлкен өкiлеттiктердiң, бюджеттiк қарым-қатынастарды қоса
орталықтан аймақтарға таралуы.
2. Ауыл шаруашылығы өнiмдерi мен қайта өңдеу өнiмдерi үшiн сыртқы
және iшкi нарықтар әлеуетi.
3. Кiшi және орта кәсiпкерлiктi дамыту.
4. Дәстүрлi емес секторға инвестицияларды тарту
5. Шекаралық сауда мен қызмет түрлерiнiң ұлғаюы
6. Альтернативтi энергия көздерiн пайдалану

Қатерлер

1. Облыстың электр тарату және сумен қамтамасыз ету жағынын басқа
мемлекеттен тәуелдiлiгi.
2. Халықтың заңсыз көшiп қонуы және контрабандалық қылмыспен
айналысуы.
3. Көршi мемлекеттерден аймақта билiкке бәсекелесуi
4. Сыртқы және iшкi нарықтардың жоғалуы импорттық тауарларға, сауда
кедергiлерiне жол беруi.

Күтiлетiн нәтижелер

- Кiрiстi көбейтудiң және салық салу базасын кеңейтудiң есебiнен
бюджеттiң субвенциясыздығына шығу.
- Облыстың өндiрiс әлеуетiн диверсмкациялау үшiн негiз қалау.
- Ауыл шаруашылығын сауықтыру және оны әрi қарай дамыту және оның
базасында бәсекелестiкке қабiлеттi қайта өңдеу өндiрiстердi құру;
- Облыс өндiрiсi мен халқын жұмыспен қамту көлемiнде, орта және шағын
кәсiпкерлiктiң үлесiн арттыру.
- Қазiргi заманғы технологияларды, басқару дағдыларын және
маркетингтiк қызмет көрсетудi енгiзе отырып тiкелей
инвестициялардың ағымына жағдай жасау.
- Облыстың құрылымдық экономикалық реформаларын аяқтау және
жергiлiктi өнiмдердiң экспортқа шығуын көбейту.
- Транзиттiк әлеуетiн жүзеге асыру және облыстың көлiк жүйесiнiң
бiртұтастықын қамтамасыз ету.
- Облыстың энергетикалық (газ, электр) және су ресурстары бойынша
сыртқы тәуелдiгiн төмендету.
- Жергiлiктi ерекшелiктерiн ескере отырып, облыстың аудандары мен
қалаларын дамыту.

1.3. Әлеуметтiк-экономикалық дамуды жоспарлаудың әдiстерi және оны жасау
тәртiбi.
Қоғамның даму үрдiстерiн болжау деңгейi неғұрлым жоқары болса
экономиканы басқару iсi де соғұрлым тиiмдi болады.
Болжам дегенiмiз белгiлi бiр объектiнiң болашақтағы жай-күйi, даму
жолдары туралы ғылыми-дәлелдi пiкiр. Болжамдарды зертеп дайындау процессi
болжау деп аталады. Болжау – қоғам өмiрiнiң барлық саласында даму теория
мен практиканы байланыстырып тұратын өте маңызды түйiн болып саналады.
Ол негiзiнде екi мағынадан тұрады. Бiрiншiсi, болжап айту, яғни
мәселенiң болашақтағы перспективасын, жәй-күйiн суреттеп, бейнелеп беру.
Екiншiсi, болжап көрсету, ескерту, яғни мәселенiң болашағы туралы барлық
ақпаратты тиiмдi пайдалана отырып, оны шешу жолдарын көрсету, анықтау.
Қазiргi кезде, ғалымдардың бағасы бойынша экономикалық болжам
жасаудың 150-ге жуық әдiсi бар. Iс жүзiнде соның 15-20 шақтысы ең негiзгi
әдiстер ретiнде қолданылады.
Интуициялық әдiстер, (эксперттiк баға әдiстерi) екi топқа бөлiнедi:
дербес эксперттiк баға беру және коллективтiк эксперттiк баға беру
әдiстерi. Бiрiншi топқа: интервью (сұхбат) жүргiзу; логикалық анализ жасау;
сценарий құру әдiстерi жатады. Екiншi топқа: комиссия құру; коллективтiк
идеяны жинақтау (“дөңгелек стол”) және “Дельфи” әдiсi кiредi.
Математикалық әдiстер де екi топқа бөлiнедi: экстрополяциялық әдiстер
және модельдер құру әдiстерi. Бiрiншi топқа ең кiшi квадраттар;
экспоненциялдық түзеу; тұрақсыз орташа көрсеткiштер әдiстерi енедi. Екiншi
топқа құрылымдық модельдер, матрицалық модельдер әдiстерi жатады.
Жоспарлаудың ғылыми негiздерiне объективтi экономикалық заңдарды тану
және саналы түрде қолдану, ұдайы өндiрiс теориясы, жүйелiк, кешендiлiк,
жоспар жасау тәртiбi, ретi мен логикасының бiрлiгi және жоспарлау
қағидалары мен әдiстерi жатады.
Жоспар жасау логикасы – барлық деңгейде жалпы мемлекеттiк жоспарларды
әзiрлеумен байланысты нақтылы әрекеттердiң тәртiпке бағындырылған ретi.
Оның негiзге идеясы барлық жоспар жасау процесiнiң басталатын және соған
бағынатын негiзгi пнуктiн анықтау. Жоспар жасау логикасының негiзгi
элементтерiне төмендегiлер жатады:
1. жоспарлау кезеңiндегi экономика дамуының мақсаттарының жүйесiн
қалыптастыру (логиканыфң негiзгi пунктi);
2. базистiк кезеңдегi экономика дамуын талдау және оның деңгейлерiнiң
параметрлерiн анықтау;
3. жоспарлы кезеңдегi қоғамның қажеттiлiктерiнiң көлемi мен құрылымын
анықтау;
4. қоғамның қорлары мен қажеттiлiктерiн үйлестiру және жоспарлы
кезеңдегi экономика дамуы жоспарының жобасын әзiрлеу;
5. жоспар жобасын талқылау және бекiту.
Жоспар жасау логикасы жоспарлау қағидалары деп аталатын белгiлi бiр
заңдылықтарға сүйенедi. Олардың негiзгiлерiнiң қатарына төмендегiлердi
жатқызуға болады:
1. Басқарудың ғылыми нақтылы және тиiмдi болу қағидасы. Яғни,
жоспарлауда экономика дамуының объективтi заңдарының талаптары, отандық
және шет елдiк тәжiрибе мен ғылымның жетiстiктерi назардан тыс қалмауы
тиiс. Жоспардың ғылыми нақтылануы жиналған тәжiрибенi, нақты қалыптасқан
жағдайларды елемеумен және жоспарлаудағы жағымпаздықпен (басшы адамның кез
келген идеясын дұрыс пен табумен) сиыспайды.
2. Жоспарлаудың үздiксiз болуы. Ұзақ мерзiмдiк жоспарлар бiрнеше орта
мерзiмдiк, ал орта мерзiмдiк жоспарлар, қысқа мерзiмдiк жоспарлардан
құрылуы тиiс.
3. Жалпы мемлекеттiк және жеке мүдделердi үйлестiру қағидасы.
Жоспарды ойдағыдай орындау көбiнесе жалпыхалықтық мүдделердiң, ұжымдар мен
жеке адамдардың мүдделерiмен қаншалықты тиiдi үйлескенiне байланысты.
Аталған мүдделердi назарға iлмеу, экономиканы басқарудың тиiмдiлiгiн
төмендетедi.
4. Жетекшi салаларды белгiлеу арқылы экономикада тиiмдi үйлесiмдiктi
(сандық қатынастарды) қалыптастыру қағидасы. Жетекшi салаларды,
басынқыларды белгiлеу – бар қорларды дамыдуың сол кезеңi үшiн аса маңызды
салалар мен аумақтарды дамытуға, iрi әлеуметтiк-экономикалық мәселелердi
шешуге жұмылдыруға үмкiндiк бередi.
5. Жалпымемлекеттiк жоспарлардың бiрлiгi мен кешендiлiгiн қамтамасыз
ету қағидасы. Жоспарлардың бiрлiгiн қамтамасыз ету екi жақтан тұрады.
Бiрiншi – жоспардың методологиясының, көрсеткiштер жүйесi мен
реттегiштерiнiң бiрлiгi, екiншiден – материалдық бiрлiгi. Жоспарлардың
кешендi болуы кез келген деңгейдiң жоспарлары экономиканың барлық жақтарын,
байланыстарын бiр-бiрiнен ажыратпай қамту керек екенiн бiлдiредi.
Жоспардың жасалу ерекшелiктерiне, қамтитын ауқымына байланысты жоспар
жасау үшiн бiрнеше әдiс қолданылады. Олар: экономикалық анализ (талдау),
нормативтiк, баланстық, экономикалық-математикалық, бағдарламалық-мақсаттық
т.б. әдiстер.
Жоспар жасау iсi, бiрiншiден, экономика дамуының өткен мерзiмдегi
көрсеткiштерiн талдауды, зерттеудi талап етедi. Бұл жұмысты орындау үшiн
экономикалық анализ (талдау), нормативтiк, баланстық, экономикалық-
математикалық, бағдарламалық-мақсаттық, т.б. әдiстер.
Жоспар жасау iсi, бiрiншiден, экономика дамуының өткен мерзiмдегi
көрсеткiштерiн талдауды, зерттеудi талап етедi. Бұл жұмысты орындау үшiн
экономикалық талдау әдiсi қолданылады. Оның негiзгi мақсаты экономикалық
даму деңгейiн, пайдаланылмаған ресурстарды тауып, оларды қолдану жолдарын,
салааралық қатынастардың тиiмдiлiгiн, өткен мерзiмдегi жоспардың орындалуы,
не орындалмау себептерiн, жоспарлау iсiнде жiберiлген кемшiлiктердi анықтау
болып табылады. Ол үшiн экономикалық анализ және синтез, топтастыру, теңеу,
индекстер мен корреляциялық коэффициенттердi есептеу, статистикалық
әдiстердi қолданылады.
Экономика дамуы жоспарының көрсеткiштерiн нақтылау үшiн, әсiресе,
пайдаланатын материалдар мен шикiзат ресурстарының қажеттi көлемiн анықтау
үшiн жоспарлау органдары мен ғылыми-зерттеу институттары жасайтын
прогессивтiк жоспарлау нормалары мен нормативтердi пайдаланады.
Баланыстық әдiс, жоспар көрсеткiштерiн тықыз байланыстыру үшiн
қолданылатын негiзгi әдiс. Бұл әдiс экономикадағы барлық пропорцияларды
құру құралы болып саналады. Жоспарлау iсiнде баланыстардың қалыптасқан
жүйесi қолданылады. Баланыстар негiзiнде үш топқа бөлiнедi. Олар:
материалдық, еңбек ресурстары,құндық баланыстар. Бұлардан басқа салалар
және халық шаруашылығы баланыстары қолданылады.
Еңбек баланстарының көмегiмен экономика салаларында еңбек ресурстарын
тиiмдi пайдалану жолдары, халық шаруашылығын жұмысшы және маман кадрларымен
қамтамасыз ету көрсеткiштерi анықталады.
Құндық баланстар арқылы қоғамдық жиынтық өнiм мен ұлыттық табыстар
бөлудегi дұрыс экономикалық пропорциялар құралады. Мемлекеттiң,
кәсiпорындардың, халықтық қаржылық ресурстарын дұрвс пайдалану жолдары
анықталады.
Жоспардың экономикалық тиімділік тұрғысынан оптималді вариантын
анықтау үшін экономикалық-математикалық әдіс қолданылады. Осы әдіске сүйене
отырып, экономикалық құбылыстардың математикалық моделдері құрылады.
Мысалы, болжамдық халық шаруашылығы балансының моделі, салааралық өнім
өндіру және тұтыну балансының моделі.
Сызықтық программалау әдістерін пайдалану арқылы өндірісті жоспарлу
ісінің көптеген күрделі мәселелері шешіледі.
Жоспарлаудың бағдарламалық мақсаттық әдісі экономикадағы
құбылыстарға, ірі мәселелерді шешуге жүйелік, кешенді көзқарас керектігіне
негізделген. Себебі, кез-келген саланың дамуы басқа да салалардың шикізат
беретін, отын-энергия, қосалқы бөлшектер шықаратын және сол саланың
өнімдерін пайдаланатын, сол салаға әр түрлі қызмет көрсететін салалардың
даму көрсеткіштерімен тықыз байланыста болады. Сондықтан, алға қойған
мақсатқа жету жолдарын көрсететін жоспар жасалған кезде осы байланыстардың
бәрі ескерілуі керек.
Бағдарламалық -мақсаттық әдіс мемлекеттік, салааралық және аймақтық
бағдарламалар жасағанда қолданылады. Бағдарламаларда алға қойған мақсат
анықталады және сол мақсатқа жету жолдары мен құралдары көрсетіледі.
Бағдарламалық-мақсаттық әдіс: біріншіден, экономика дамуындағы
күрделі мәселелер ішінен ең негізі, ең көкейкесті ғылыми-техникалық,
экономикалық әлеуметтік мәселені айқындауға мүмкіндік береді; екіншіден-сол
мәселені шешу үшін керекті материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын тиімді
пайдалану жолдарын көрсетеді; үшіншіден, кешенді мәселелелерді шеші мақсаты
мен мерзімін экономика мүмкіндіктері мен ресурстарын үйлестіреді, соның
арқасында жоспардың баланстық үйлестіру деңгейін көтереді; төртіншіден-
кешенді бағдарлама көрсеткіштерін салалық және аумақтық жоспарлардың
көрсеткіштерімен байланыстырады.
Индикативтік жоспар Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау
жөніндегі агенттігінің “Министрліктер мен ведомстволарға арналған жылдық
стратегиялық жоспарларды дайындау жөнінде әдістемелік ұсыныстарына”,
Қазақстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына, Қазақстан Республикасының 2010
жылға дейінгі стратегиялық даму жоспарына сәйкес Оңтүстік Қазақстан
облысының аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып жасалынады.
Әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспары жыл сайын
республика, облыс сондай-ақ аудандар мен қаллардың орта мерзімге дейін
арналып әзірленеді және әміршілдік емес, ұсыныс сипатына ие, яғни нарық
субъектілеріне бағыт беруші болып табылады. Индикативтік жоспар
экономиканың барлық салалары (қаржы, өнеркәсіп, көлік, ауыл шаруашылық,
экспорт, импорт және т.б.) бойынша аймақтың алдағы кезеңдегі әлеуметтік-
экономикалық дамуының мақсаты мен міндеттерін және негізгі бағыттарын
қамтиды.
Индикативтік жоспарлау қазіргі таңда тұрған мәселелерді кешенді
шешуге және этап бойынша стратегиялық мақсаттарға жетуге бағытталған
мемлекеттің орта және ағымды мерзімге әлеуметік-экономикалық саясатын
айқындайды.
Жоспарлау барысында, ең алдымен мақсат айқындалады немесе жобаланған
кезеңде неге жетууіміз керек . Сосын стратегия айқындалады, қойылған
мақсатқа жетуге есептелген істің тәуір болып бітуінің тәсілдерін
таңдалады. Қолда бар ресурс, басылымдықтарға және мүмкіндіктерге қарай әр
экономика саласының статегиясы жасалынады.
Мұнда облыстың әлеуметтік-экономикалық даму перспективалары
өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымның, шағын орта бизнестік,
кедейшілікпен және жұмысыздыққа қарсы күрестің басымды бағыттары
қарастырылады.

1.4 Әлеуметтік-экономикалық дамуды жоспарлаудың құқықтық негіздері

Халық шаруашылық салаларының даму барысын стратегиялық жағынан болжау-
жоспарлау керек екендігін өмір айқындап берді, және осы дипломдық жұмыстың
жоқарыдағы бөлімдерінде олардың экономиканы басқаруда алатын ролі, маңызы
дәлелденді. Экономика дамуын болжау және жалпы мемлекеттік жоспарларды
жасау үшін, 1997 жылдың наурыз айында Қазақстан Республикасы Президентіне
тікелей бағынатын Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігі құрылды.
Агентікке экономиканың дамуын болжау негізінде оның басыңқы бағыттарын
анықтау және стратегиялық жоспарлар жасау арқылы оған жеткізу жолдарын
белгілеу тапсырылған.
Ал индикативті жоспарды әзірлеу алғашында Экономика министрлігіне,
кейін ол таратылған соң жаңа құрылған Экономикалық жоспарлау агенттігіне
тапсырылған болатын. Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылдың 13
қазанында қол қойылған “Қазақстан Республикаcының мемлекеттік органдарының
жүйесін жетілдіру және қызметтерін анықтау туралы” жарлығына сәйкес
жоқарыда аталған функцияны қайтадан құрылғн Экономика және сауда
министрлігі атқаратын, бұл министрлік Экономика және бюджеттік жоспарлау
болып қайта аталып, индикативтік жоспарды жасау аталған органға жүктелді.
Әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспары Қазақстан
Республикасының Конституциясына, Қазақстан Республика үкіметінің жыл сайын
шығатын “Әлеуметтік-экономикалық дамуыныңиндикативтік жоспары туралы”
Қаулысына және “Қазақстан Республикасында мемлекеттік жергілікті басқару
туралы” Заңына сәйкес негізделеді.
Қазақстан Республикасынң әлеуметтік-экономикалық дмуының индикативтік
жоспары туралы Қазақстан Республика Үкіметінің Қаулысы әр жыл сайын шығады
және онда Қазақстан, облыстар және ұлттық компаниялар, мекемелердің
жоспаланған мерзімге мақсаты, мінедеттері және әлеуметтік-экономикалық
саясатының басымдылықтары бойынша Үкіметтің көрінісі беріледі.
Аумақтың индикативтік жоспары Қазақстан Республикасының жоспарланған
мерзімге арналған даму индикаторларына (1 кесте) және үкіметінің әлеуметтік-
экономикалық саясатының басымдылықтарына негізделеді және Қазақстан
Республикасының Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігінің
“Министрліктер мен ведомстволарға арналған жылдық стратегиялық жоспарларды
дайындау жөнінде әдістемелік ұсыныстарына” сәйкес жасалады.
Қазақстан Республикасы Үкіметі 2003-2006 жылдарға жоспарлаған
республика дамуының негізі макроэкономикалық индикаторлары 1 кестеде
көрсетілген және аумақтардың даму болжамы осы индикаторлардың өсу
қарқынынан төмен болмуын жергілікті жоспарлау органдары қамтамасыз етуі.

2003-2006 жылдарға Қазақстан Республикасының макроэкономикалық
көрсеткіштерінің болжамы

Көрсеткіштер 2001 ж. 2002 ж. Болжам
есеп Есеп
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж.
ЖІӨ (жалпы ішкі 3251 3751 4210 4706 5312 6134,7
өнім), млрд. теңге
ЖІӨ, млрд. АҚШ долл. 22,2 24,4 26,7 29,1 32,1 36,3
АҚШ долл. теңгеге 146,7 153,5 157,4 161,7 165,5 169,1
шаққанда курсы
Экономиканың 17,7 20,4 22,2 23,6 24,3 24,6
монетизация деңгейі,
%
Ұлттық банктің алтын 2508,0 3136,0 4000,0 4231,0 4527,0 5008,0
валюталық қоры, млн.
АҚШ долл.
Тауарлардың экспорты,9101,0 9677,0 10166,6 10606,0 11235,0 13244,0
млн. АҚШ долл.
Тауарлардың импорты, 7849,9 7530,0 8240,0 8715,0 9185,0 10093,0
млн. АҚШ долл.
Тауарлық баланс, млн.1251,1 2147,0 1926,6 1891,0 2050,0 3161,0
АҚШ долл.
Негізгі капиталға 775,7 1193,1 1372,0 1177,3 1295,1 1498,5
инвестиция, млрд.
теңге
Ауыл шаруашылығы 1999,5 2292,0 2477,6 2741,5 3140,1 3762,7
өнімінің жалпы
мөлшері, млрд. теңге
Экспортқа шыққан шикі3891,0 5154,0 4686,5 4642,3 5383,1 7707,7
мұнай бағасы, млн.
АҚШ долл.
Мұнай бағасы, 24,4 25,1 21,2 21,0 22,0 22,5
барелльге АҚШ
долларымен
Мұнайдың экспорт 18,2 18,3 15,9 15,8 16,5 16,9
бағасы, барельге АҚШ
долларымен

1.5 Әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудың шетелдік тәжірибесі

Басқа елдердегі жоспарлау тәжірибесін біздің әлеуметтік-экономикалық
жағдайымызға өзгертпей көшіріп алу мүмкі емес. Бұл келесі объективті
сипаттағы себептерге байланысты:
1.Республика басқа елдерден саяси, табиғи экономикалық, әлеуметтік-
демографиялық, этно-мәдени және тағы да басқа себептерге байланысты
өзгешеленеді;
2. қазіргі Қазақстан жағдайында біз ұлттық экономиканы құру
процесіндеміз және де әлемдік экономикалық тарихта әкімшілік-жоспарлық
шаруашылықтан нарықтық экономикаға өткен бізге ұқсас бір ел жоқ;
3. басқару жүйесі мен шаруашылықта негізгі өзгерістер белгілі бір
себептерге байланысты тиісті негіздеусіз жүргізіледі және “революциялық”
көрініс табады, ал нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеу ьшаралары
олардың эволюциялық даму “нәтижесі” болып табылады.
Бірақ та шет елдер тәжірибесін ғылыми қорытындылау қажеттігі келесі
жағдайлар бойынша түсіндіріледі: біріншіден, экономиканы мелекеттік
реттеудің қағидалары мен жүйесінің тұжырымдамалы негізін, түбірін анықтауға
мүмкіндік туады, екіншіден, аралас экономиканың жалпы заңдылықтарын анықтау
мүмкіндігі туады, және де бұл Қазақстан тжағдайында мемлекеттік реттеудің
механизмдерін “түйістіруге” мүмкіндік жасайды, үшіншіден, мұндай толықтыру
мемлекеттік реттеудің нәтижелерін салыстырып талдауға мүмкіндік береді және
де керек болған жағдайда экономикалық реформалардықұруды, әлемдік
шаруашылық процеске республиканың араласу мөлшерін ескере отырып,
реформаларды дұрыс жолмен жүргізуге мүмкіндік береді.
Әлеуметтік-экономикалық процестерге мемлекеттің араласу тәжірибесін
үйренуден шығатын қорытынды-көптеген алдыңғы қатарлы елдерде экономиканы
мемлекеттік реттеудің негізгі құралдары ретінде халық шаруашылығы дамуының
мақсаттары мен басымдылықтарын анықтау, болжау, жоспарлау, бағдарлама жасау
қарастырылады.
Осыған байланысты, шет елдердің жоспарды жасау жзәне қолдану
тәжірибесін зерттеу өте маңызды. Өнерксібі дамыған елдерде (АҚШ, Франция,
Ұлыбритания, Германия, Қытай) индикативті жоспарлау-нарықтық экономиканы
мемлекеттік реттеуші тәсілінің бірі болып жоқары нәтижесін дәлелдеді және
осы елдердің тәжірибесі белгілі бір шаруашылық туғызады.
Капиталистік елдерде бағдарламалаудың алғашқы кезеңдерінде экономиканы
басқарудың салааралық қағидасы қолданылды. Францияда дайындалған саларалық
бағдарламалар барлық шешуші экономикалық салаларды қамтиды және олардың
дамуын маңызды және тұтастай болжауда үлкен рол атқарады. Бұл тәжірибе
біздің жағдайға пайдалы болар еді. Нарықтық жүйеге көшуге байланысты
эйфория халық шаруашылық мәселелерін тиімді шешу жолдарын кейінге
қалдырады. Францияда ағымды, орта мерзімдегі жоспарлаудың ғылыми-
әдістемелік және ұйымдастырушылдық мәселелерін арнайы мемлекеттік органдар
шешеді, бұл қызметті Жоспарлау бойынша Комиссириат жүргізеді.
Реттеуші органдардың басты мінеттерінінің бірі аймақтардың үйлесімді
кешенді дамуын қамтамасыз ету. Мысалы, Францияда 1982 жылы жүргізілген
реформалардың нәтижесінде аймақтық шаруашылық жүйесін басқару иерархиясының
үш деңгейінің функциялары ажыратылған (коммуналдар, департаменттер және
аймақтар). Ал департамент құрамына кіретін кантондар мен аудандардың
өзіндік даму мәселелерін шешуде құқықтық және ұйымдастырушылық
тәуелсіздігі жоқ.
Халық шаруашылығында аймақтық мәселелер мен оларды салалық
экономикамен үйлесімді байланыстыруға Швецияның, Англияның, Германияның
және де басқа дамыған нарықтық жүйедегі елдердің көптеген үкіметтік
шешімдері арналған. Бұл шешімдердегі басты ой, жергілікті билік органдары
өзінің әлеуметтік-экономикалық саясатын жүргізе отырып жалпы мемслкеттік
және макроэкономикалық мақстақа жету.
Көптеген елдердің жоспарлау тәжірибесін қорытындылай келіп американдық
маркетинг маманы Мелвилл Бранч маркетинг қызметін жетілдірудің бірнеше
қолайлы жақтарын бөледі. Соның ішінде жоспарлау:
1. Басшылардың үнемі болашақты ойлауын ынталандыруға мүмкіндік береді;
2. Мемлекет және шаруашылық жүргізуші субъектілер қолданылатын
шараларды үйлестіреді;
3. Көрсеткіштерді анықтау және олардың орындалуын қадағалауға жол
ашады;
4. Алдағы мәселелердің және саяси ұстанымдардың нақты анықталуын талап
етеді;
5. Шұғыл өзгерістерге дайындықты күшейтеді;
6. Барлық қызметкерлердің міндеттерінің өзара байланыста, қарым-
қатынаста екенін көрсетеді.
Аталғанпунктерден ең маңыздысы ретінде бірінші, екінші және алтыншыны
айтуға болады, өйткені қазіргі жағдайда жоспарлауда осы 3 пункт жетіспейді
немесе өте аз қолданылады.
Қарастырылып отырған мемлекеттердің тәжірибесінен мемлекеттердің
экономикасын реттеудегі күшті тетіктерінің бірі қаржы-бюджет ресурстарын
пайдалану және салық жинау механизмі болып табылады. Осы механизмдерді
негізге ала отырып, бірнеше тұжырым жасауға болады. Біріншіден, бюджеттік
қаржымен қаржыландыру арқылы (субсидиялар, дотоциялар, субвенциялар, бюджет
шығындарын жоспарлау) халық шаруашылығының басымдылықтарын және білімді көп
қажет ететін салларды жылдам дамыту мәселелері шешіледі. Италияда,
Норвегияда, Данияда, Швецияда мемлекеттік бюджет арқылы ұлттық табыстың
үлесі 50 пайыздан жоқары, 580 пайыз шамасында.
Екіншіден, құрылымдық-инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшін салық
салу механизмі үлкен ролді атқарады.Бұл механизм арқылы шаруашылық
жүргізуші субъектілердің қызығушылығын арттыруға болады, өйткені олар
өндіріс және өнеркәсіп салаларының тез дамуына әкеледі.Ол деген импортты
ауыстыратын және бәсекеге түсе алатын түрлі тауарларды шығару.
Үшіншіден, мемлекет әлеуметтік және ғылым салаларына шығындарын азайтпауы
қажет. Шығындарын азайтып бұл салалардағы сұранысты қанағаттандары алмаса,
ол қайтадан шығындалуға мәжбүр болады және бұл жерде екінші шығын бірінші
шығыннан өте үлкен болады.
Австрия, Италия, Франция үкіметтерінің баға деңгейін реттеу АҚШ
елімен салыстырғанда өте қатал тәртіппен және арнаулы экономиканы басқару
органдармен жүзеге асырылады. Мысалы, Францияда мемлекеттік баға реттеу
қызметтері бәсекелестік кеңес арқылы жүргіізледі және халық
шаруашылығындағы бағаның бестен бір бөлігін қамтиды.
Мемлекеттік баға реттеудің басты объектісі ауыл шаруашылық өндірісі
болып табылатын бүкіл дүнижүзілік тәжірибе көрсетіп отыр. Ғылыми талдау
шаруашылық өндірісінің бірқатар ерекшеліктерін бөліп көрсетеді. Біріншіден,
ол табиғи климаттық жағдайға байланысты. Бұл тәуелділік фермердің және
аграрлы сектор субъектісінің табиғи-климаттық фактордың қолайсыз жағдайда
да табыс пен пайда табуын объективті және өзекті проблемаға айналдырады.
Оны шешуде басты рол ауыл шаруашылық өнімдеріне бағаны мемлекеттің реттеуі
және сол механизмдер арқылы ауыл шруашылық жұмыскерлерінің арқылы
ынталандыру.
Екіншіден, тұрғындардың тамақ өнімдеріне қажеттілігін уақытында
қамтамасыз етілуіне ауыл шаруашылық өнімдерін табиғи өңделген түрлеріне
негізіг көңіл бөлінеді. Әлеуметтік түрдегі міндеттерді шешуде және
тұрғындардың өмірін қамтамасыз етуден ауыл шаруашылық өнімдеріне баға құру
процесіне негізгі мемлекеттік басқару органдары шеттеп тұра алмайды.
Осындай объективті араласу әр түрлі басымды механизмдерде әкімшілік,
экономикалық, тікелей, жанама, құқықтық және аймақтық реттеуде орын алады.
Олар көбінесе әр елдің әлеуметтік-шаруашылық, құрылымдық ерекшеліктеріне
байланысты.
Қытай Халық Республикасында экономиканы мемлекеттік реттеу
тәжірибесі белгідлі бір қызығушылық туғызады. Қытайдағы экономикалық
реформалардың стратегиясы ұйымдық аспекутіде болғанмен “ауылдан қалаға”
деген қағидаға негізделіп ерекшеленеді. Көптеген экономикалық реформаларды
бастан кешірген басқа елдерге қарағанда, қытайдың реформасы мемлекеттік
реттеудің күшті құралдарын (директивтік жоспарлау, салалық және аймақтық
жоспарды үйлестіру, “ғылым-өндіріс” циклін жоспарлау, салалық және аймақтық
жоспарды үйлестіру, “ғылым-өндіріс” циклін жоспарлау, несие-салық және баға
саясатын жүйемен жүргізу) қолданды. Сол сияқты нәтижелер бір қатар Оңтүстік
Шығыс Азия елдерінде-Жапонияда, Тайландта байқалады.
Қытай экономисті Цзиньвэнь Лидің айтуынша: “Қытайда макроэкономикалық
жоспарлаудың негізін жекеменшік және мемлекеттік секторларының тіркестігі
құрайды, соның ішінде мемлекеттік секторы-басымды. Мемлекеттік мекемелер
экономикалық дербестікте жұмыс істегендіктен, Қытайда жоспарлау
дирекутивтік емес, индикативтік”. Қытайда қазіргі жоспарлау жүйесі,
біріңғай жалпы мемлекеттік жоспарлауында, көпдеңгейлі басқару принципіне
сәйкес құрылады.
Экономиканың өзекті мәселелері мемлекеттің қатысуымен шешіледі.
Оған төмендегілер жатады:
1) экономикалық және әлеуметтік даму қарқыны, бағыттары және мақсаттары;
2) өнеркәсіп және ауыл шаруашылығының негізгі өнім түрлерін өндіру;
3) күрделі қаржы бөлудің негізгі пропорциялары, мөлшері және оларды
үйлестіру;
4) негізгі өндіріс объектілерінің құрылысы;
5) өндірістік күш;
6) халықтың материалыдқ және рухани тұрмысын көтеру;
7) мемлекттік бюджет, несие қаржыларының түсуі және шығыны, ақша эмиссиясы;
8) валюта кірісінің тепе-теңдігі және шетел капиталын пайдалану;
9) стратегиялық тауарларды және материалдық ресурстарды сатып алу және
үйлестіру;
10) сыртқы сауда тауар айналымы және экспорт бағасы;
11) ғылым және техника жетістіктерін зерттеу және енгіәзу;
12) білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік саланың басқа да салаларын
дамыту;
13) экономика және техника саясатының негізгі бағыттары;
14) негізгі тауарлардың бағасы.

Қытайда аумақ және сала дамуының жоспарлары, мемлекеттік жоспардың
негізгі элементі болып табылады. Мемлекет қоғамдық өндіріс және қоғамдық
тұтынудың комплекстік тепе-теңдігін қамтиды.
Жалпы ұлттық экономикаға қатысты сұрақтарды шешу бойынша негізгі
құқық мемлекет қолында шоғырланған және олар керекті материалдық және қаржы
ресурстарымен қамтылған. Бұл шешімдерорталық органдардың саясатын
айқындайды. Бұл Қытайдың жоспарлау жүйесінің негізгі айырмашылығы болып
табылады. Қытай мамандары, осындай жоспарлау жүйесін экономика дамуының
барлық кезеңдерінде қолдану қажет деп есептейді.
Сонымен қатар, қазіргі заманға сай, жоспарлау жүйесіне келесі
талаптар қойылады:
- орталықтырылған басшылықты күшейту қажет;
- ұлттық экономикасының тепе-теңдігі қамту бойынш жұмысты жақсарту;
- мекемелерді әр-түрлі деңгейлі жоспарлау дербестігімен қамту;
- мекемелердің шаруашылық қызметі мемлекеттік жоспарға кіру қажет, немесе
нарық өзгерістеріне сәйкес реттеу қажет.
Қытай экономистері жоспарлаудың үш формасын қолданады:
1. Жалпы ұлтық экономикаға қатысты міндеттер мемлекетпен орталықтырылған
жағдайда орнатылады. Мемлекеттік органдар сол бойыншадирективтік жоспар
жасайды, ол мекемелерге орындалу үшін жіберіледі. Директивтік жоспардың
көрсеткіштері екі түрге бөлінеді: орындалуға міндетті және лимиттер.

2. Ұлтық экономикаға маңызды міндеттер, әр-түрлі деңгейдегі халықтық
үкіметтермен немесе жоспарлау органдарымен бағыттауыш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.