Білім базасының архитектурасы

Кіріспе
Білімге негізделген жүйелер
Білімдер негізінде құрылатын сараптау жүйелерінің сыныптамасы
Проблеманың идентификациясы
Білімнің құрылысы мен концептуалдылығы
Білімді меңгеру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Сараптау жүйелері – бұл негізгі пәндік обылыстағы мамандардың білімін жоғарылататын күрделі программалық комплекс . Жалпы мен , осы рефератта сараптау жүйесінің қызметін , жалпыланған құрлысын , сипатталуын қарастырдым . Негізі нағыз сараптау жүйесі бұдан да күрделі құрылымда болуы мүмкін. Сараптау жүйесін қарастырған кезде біз жасанды интеллект пен білім базасымен кездесеміз . Ал , білім түсінігімен жасанды интеллект негізінде құрылған жүйелерді құру барысында кездесеміз. Білімдер бұл кез-келген қолдану саласына қатысты мәселені мамандарға шешуге мүмкіндік беретін және кәсіби тәжірбие , практикалық қызмет нәтежесінде алынған осы қолдану саласының заңдылықтары қағидалары және байланыстары.Бәріне де білім базасы мен мәліметтер базасының арасындағы байланыс, көптеген пайдаланушылардың арасында қызығушылықты туындатады .
Мәліметтер сияқты білімдер өңделу барысында келесі түрге ие болады :
1. Ойлау қабілеті нәтежиесіндегі адамның есіндегі білімдер
2. Білімдерді материалдық тасығыштар
3. Білімдер шебері . Қолдану саласы обьектінің , олардың атрибуттарының және де байланыс заңдылықтарының шартты түрі .
4. Білімдерді ұсыну түрлерімен сипатталған білімдер , яғни, продукциондық модельдер , фреймдер , семантикалық желілер , логикалық есептеулер ;
5. Білімдер базасы машиналық тасығыштарындағы ақпарат
Білімдер бұл – қатаң құрылымдағы мәліметтер , метамәліметтер білімдерді сақтау үшін білім базасын қолданады . Білім базасы кез-келген интелектуалдық жүйенің негізгі компоненті болып табылады . Құрылымдық ерекшелігі бойынша білімдер қолдану саласы туралы фактілерден және ережелерден тұрады . Факт- қолдану саласы туралы қысқа мерзімді білімдер. Білімдер ережелер – фактілерді өңдеу алгоритімін анықтайтын ұзақ мерзімді білімдер . . Сонымен білім базасы фактілер , ережелер жиынтығы және осы жиынтықта қызметін қамтамасыз ететін заңдылықтар . Білімдер базасы технологиясы өз даму барасында мәліметтер базасы технологиясының дамуының жалғасы болып келеді.
Мәліметтерден білімдерге ұласу – ақпараттық құрылымдарының дамуының және күрделенуінің логикалық күрделі нәтежиесі:
Мәліметтер базасынан білім базасының ерекшіліктері :
1. Ақпарат нақты түрде ұсынылады
2. Білім базасында жалпы заңдылықтар , яғни аксиомалар орындалады .
Білім базасының ерекшеліктері :
3. Білімдер интерпретациясы, яғни білім мазмұнын талқылау мүмкіндіктері
4. Білім базасында фактілер және жағдайдың сәйкестігін анықтау мүмкіндігі , яғни ситуациялық байланыстарды анықықтайды .

1. Бралиева Н.Б Байшоланова К.С. Гагарина Н.Я
“Экономикадағы ақпарат жүйелері ”

2. “ Искусственный интелект” Справочник под редакций Попова Э.В.

3. Ж-Л.Лорьер. “Системы исскуственного интелекта 1991”

4. Нейлар К. “Как построить свою экспертную систему? ”

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қолданбалы информатика КАФЕДРАСЫ

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Білім базасының архитектурасы

Оқытушы: Батырхан С.К.

Студент: Малдыбаева Л.Т.
Мамандығы АЖ
Тобы -304 а

Алматы - 2008

Кіріспе

Сараптау жүйелері – бұл негізгі пәндік обылыстағы мамандардың
білімін жоғарылататын күрделі программалық комплекс . Жалпы мен , осы
рефератта сараптау жүйесінің қызметін , жалпыланған құрлысын , сипатталуын
қарастырдым . Негізі нағыз сараптау жүйесі бұдан да күрделі құрылымда
болуы мүмкін. Сараптау жүйесін қарастырған кезде біз жасанды интеллект пен
білім базасымен кездесеміз . Ал , білім түсінігімен жасанды интеллект
негізінде құрылған жүйелерді құру барысында кездесеміз. Білімдер бұл кез-
келген қолдану саласына қатысты мәселені мамандарға шешуге мүмкіндік
беретін және кәсіби тәжірбие , практикалық қызмет нәтежесінде алынған осы
қолдану саласының заңдылықтары қағидалары және байланыстары.Бәріне де
білім базасы мен мәліметтер базасының арасындағы байланыс, көптеген
пайдаланушылардың арасында қызығушылықты туындатады .
Мәліметтер сияқты білімдер өңделу барысында келесі түрге ие болады :

1. Ойлау қабілеті нәтежиесіндегі адамның есіндегі білімдер
2. Білімдерді материалдық тасығыштар
3. Білімдер шебері . Қолдану саласы обьектінің , олардың
атрибуттарының және де байланыс заңдылықтарының шартты түрі .
4. Білімдерді ұсыну түрлерімен сипатталған білімдер , яғни,
продукциондық модельдер , фреймдер , семантикалық желілер , логикалық
есептеулер ;
5. Білімдер базасы машиналық тасығыштарындағы ақпарат
Білімдер бұл – қатаң құрылымдағы мәліметтер , метамәліметтер
білімдерді сақтау үшін білім базасын қолданады . Білім базасы кез-келген
интелектуалдық жүйенің негізгі компоненті болып табылады . Құрылымдық
ерекшелігі бойынша білімдер қолдану саласы туралы фактілерден және
ережелерден тұрады . Факт- қолдану саласы туралы қысқа мерзімді білімдер.
Білімдер ережелер – фактілерді өңдеу алгоритімін анықтайтын ұзақ мерзімді
білімдер . . Сонымен білім базасы фактілер , ережелер жиынтығы және осы
жиынтықта қызметін қамтамасыз ететін заңдылықтар . Білімдер базасы
технологиясы өз даму барасында мәліметтер базасы технологиясының
дамуының жалғасы болып келеді.
Мәліметтерден білімдерге ұласу – ақпараттық құрылымдарының дамуының
және күрделенуінің логикалық күрделі нәтежиесі:
Мәліметтер базасынан білім базасының ерекшіліктері :
1. Ақпарат нақты түрде ұсынылады
2. Білім базасында жалпы заңдылықтар , яғни аксиомалар орындалады .
Білім базасының ерекшеліктері :
3. Білімдер интерпретациясы, яғни білім мазмұнын талқылау
мүмкіндіктері
4. Білім базасында фактілер және жағдайдың сәйкестігін анықтау
мүмкіндігі , яғни ситуациялық байланыстарды анықықтайды .
5. Білім базасын кеңейту мүмкіндігі , яғни білім базасының экстенциалының
шексіздігі
Білімге негізделген жүйелер

Сараптау жүйесі кез – келген қолдану саласында пайда болады . Яғни,
мәселені сарапшы маман жүзеге асырғандай етіп орындайтын жасанды
интеллект жүйесі . Сараптау жүйесі компьютер мүмкіндіктерімен
біріктірілген жүйе . Нағыз сараптау жүйесі бұдан да күрделі құрылымды
болуын ескеру қажет , бірақ ескеретін жәйт суретте көрсетілген блоктар
кез-келген сараптау жүйесінде болады , себебі, олар сараптау жүйесінің
жаңа құрылымы de facto стандарты болады .
Жалпы сараптау жүйесінің функционалдану процесін келесі түрде көрсетуге
болады :
Сараптау жүйесіне сұраныс жіберетін қолданушы интерфейс арқылы
керекті ақпаратты алатын қолданушы ;
Қолданушыға керекті мінездемені берумен қатар білім базасын
қолданатын шешуші ;
Сараптау жүйесінің жалпыланған құрылымы былай сипатталады :

Пайдаланушы Білім
инженері + Сарапшы

Пайдаланушы интерфейс – қолданушы мен сараптау жүйесінің арасындағы
ақпаратты шығару немесе нәтежие алу диалогтарын іске асыратын
программалар жиыны .
Білім базасы - практикалық іс- әрекеттің және де кәсіптік тәжірбиеден
алынған нәтежиені пәндік обылыста әртүрлі принцптермен , байланыстармен
және де заңды түрде мамандарға шешуге және оны қоюға рұсат етеді .Білім
базасы -интеллектуалданған жүйе ядросы , пәндік обылыстардың өзіне тән
қасиеттері машиналық тілде білім туралы мәліметті жазады . ЭЕМ –мен
жұмыс істейтін информация екі түрге бөлінеді :
-- Процедуралық
-- Декларативтік
Процедуралық - информация есепті шешу барысында программа түрінде
орындайды.
Декларативтік- программалар, жұмыс істейтін базада жүзеге асады.
Шешуші – Білім базасындағы сараптаушының қадамын білім базасы негізінде
модельдейтін программа . Осыған ұқсас : дедуктивті машина , шығарушы машина
, логикалық шығару блогы .
Түсініктеменің жүйесі – пайдаланушының қойған сұрағына жауап алуына
мүмкіндік беретін программа .
Білім базасының интеллектуалды деңгейі- диалогты режимде білім базасын
құруға мүмкіндік беретін білім бойынша инженер ұсынған программа .
Оған: 1. енгізілген меню
2. білімді түсіндіретін шаблондары
3. Көмекші режимі (Help- режимі)
4. базамен жұмысты оңайландыратын басқа сервистер .
Сараптау жүйесі кез – келген қолдану саласында пайда болады , яғни оны кез-
келген салада пайдалануға немесе басқа мақсаттарда пайдалануға болады .

Мәліметтерді анықтау – жүйеге енгізілген деректерді қолдану саласындағы
жағдайды анықтау мақсатымен айқындау
Мониторинг- мониторингтің негізгі жұмысы – уақыт масштабымен шетке
шыққан параметрлерінің сигнализацияларының үздіксіз интерпретация
мәліметтері . Негізгі проблемасы - қиынырақ жағдай мен инверстік есептің
іске асуы .
• Яғни, СПРИНТ электростанциясының жұмысын тексеру және REACTOR
атомдық редакторлар диспетчеріне көмек
• FALCON және тағы басқа химиялық заводтардың авариялық
датчиктерін бақылау .
Жобалау – қойылған талаптарға сәйкес келетін обьектілерді анықтау .
Яғни, бұл жерде “обьектілерді ” құру үшін алдына ала сол обьектің қасиетін
және қандай жобалаудан тұратынын анықтап алу қажет . Бізге керекті
документтердің жиынтығы – сызбасы , алдына ала түсіндіріліп жазылған
хаттама . Бұл жердегі негізгі проблема –обьектінің анық құрылымын білім
негізінде сипатталуы , эффекті түрде проектіні ұйымдастыру мен одан да көп
қадамдағы проектіні жүзеге асырудағы шешімдерді қарастыру .Сол себепті ,
проектіні есептеу барысында , сараптау жүйесінде орындалатын екі процестің
арасындағы байланыс қарастырылады :
• Шешімді шығару процесі
• Түсіндіру процесі
Болжау - өткен және кәзіргі кездегі жағдайды негізге ала отырып
болашақтағы өзгерістерді болжау . Болжау жүйелері берілген ситуациядан
логикалық түрде қорытынды ықтималын шығарады . Болжау жүесінде әдетте
динамикалық модель параметрлері қолданылады және сол қолданылатын
параметрлердің мәндері берілген ситуацияға сәйкестендіріледі .
Мысал ретінде келесілерді алуға болады :
• Ауа – райыны болжау – WILLARD
• Болашақ өнімді болжау - PLANT
• Экономикалық болжаулар - MOLGEN
Үйрету- негізгі интеллектуалды жүйенің басты сызықтығы – үйренуге
қабілеттілігі және де бұрын соңды кездеспеген есептерді шешу жолдары.
Біліммен басқару – Есептер шешу барысында білімді қолдану үшін
интеллектуалды жүйе мыналардан тұруы қажет:
• біліммен оперирлеу
• білімді толықтыру (ұйымдастырылып жатқан тәсілдердің және толық емес
білімді сипаттау көмегімен )
• Білім жүйесінде сақталынатындардың классификациясы
• Ұйымдастырылған білім процедураларын жалпылау
• Абстрактілі түсіндіру білімі негізінен формаға келтіру
• Құрылған методтардың көмегімен шындыққа жақын және дұрыс негізгі
білімді жүзеге асыру ;
• Аданың ой-өрісінің модельімен жүзеге асыру ;
Білімді басқару мен білімді түсіну – екі бағытта бір –бірімен тығыз
байланысты . Кәзіргі уақытта құрылатын білім базасының теориясы біріншісі
сияқты екіншісіне де бағытталған
Білімге негізделген барлық жүйелерді , келесі түрге бөлуге болады :
• Анализ есептерін шешуші жүйелері
• Синтез есептерін шешу ші жүйелері
Айырмашылығы:
Анализ есептерін шешуші жүйелері- бұл жерде , анализ есептерінің көбі
жүйеге қосылады және жүйеге көшірілетін болады ; Осы анализдік есептерге
жататындар :
• Мәліметтердің интерпретациясы
• Диагностика
• Есептің шешімін қолдау
Мәліметтердің интерпретациясы . Әрбір информациялық бірліктің өзіне тән
аты болуы керек , себебі сол мәліметтер арқылы информациялық жүйелер оны
табады және де оның аты аталған сұраныстарға жауап береді . Есте сақталған
мәліметтер аттарынан айрылғанда онымен қоса жүйемен идентификациялау
мүмкіндігі де жоғалады . Ал, мәліметтер болса тек программаны ғана
идентификаторлай алады ;
Мысалға : ЭЕМ- нің есіне вуздың студентері туралы мәліметтер енгізу керек
болсын , ЭЕМ- ді ішкі идентификациялаусыз жазатын болсақ, онда біз
таблицаның жолдарына сәйкес төрт машиналық сөз жазылған болар еді .
Диагностика – осы айқындау негізінде қолдану саласындағы күрделі
жағдайды анықтау.
Есептің шешімін қолдау - өзіміз шешкен кез-келген есептің шешімін тексере
отырып , дұрыстығын тексеру .
Синтез есептерін шешуші жүйелері – ал бұл жерде көп есептер потенциалды
түрде шектелмейді және шешу компоненттері мен проблемалардан тұрады .
Синтездік есептерге жататындар :
• Жобалау
• Жоспарлау
• Басқару
Жобалау - қойылған талаптарға сәйкес келетін обьектіерді анықтау .
Жоспарлау – қойылған мақсатқа жетудегі іс-қимылдарды жоспарлау
Басқару – Есептер шешу барысында білімді қолдану үшін интеллектуалды
жүйеге сүйеніп керекті мәліметтерді басқаруға мүмкіндік береді .

Білімдер негізінде құрылатын сараптау жүйелерінің сыныптамасы

Статикалық сараптау жүйесі – пәндік обылыста жүзеге асады және бұл
жерде , білім базасы мен интерпретацияланған мәліметтер уақыт бойынша
ауыспайды .. олар әрқашанда тұрақты болады .
Квазидинамикалық сараптау жүйелері –бағытталған уақыт
интервалындағы жағдайларды реттейді және интерпретациялайды . Мысалы ,
микробиологиялық сараптау жүйелері – лабараториялық өлшемдерді
технологиялық процестер негізінде анализдайды.
Динамикалық сараптау жүйелері – нақты уақыт аралығында үзіліссіз
интерпретациялаудың жүйеге мәліметтердің қабылдануы.
Мысалы: 1. Ыңғайлы өндірістік комплекстерімен басқару ;
2. G2- динамикалық жүйелерді инструменталдық программаларды іске
асыру үшін қолданылады .

ЭВМ-нің типі бойынша классификациясы
Кәзіргі кезде қолданыста бар :
• Супер ЭВМ-дегі ерекше стратегиялық есептер үшін сараптау жүйесі
• Орташа өнімділіктегі ЭВМ үшін сараптау жүйесі
• Символдық процессорлар мен жұмыс станциялары үшін сараптау жүйесі .
• Мини және СуперМини ЭВМ үшін сараптау жүйелері
• Дербес компьютерлер үшін сараптау жүйелері ;
Пайдаланушы - бұл сараптау жүйесімен жұмыс жасайтын қолдану саласының
маманы не болмаса сараптау жүйесін құруға тапсырыс беруші .Тапсырыс беру
барысында –түсінікті деңгейде қою қажет . Сонымен қатар сарапшының беруші
кеңестерін дұрыс талқылау қабілетіне ие болуы қажет . Пайдаланушыға ең
төмен талаптар қойылады . Себебі оны таңдамайды . Ол кейбір жағдайда
жүйенің тапсырыс берушісі болып табылады . Қажетті қасиеті:
а) Достық
б) Жүйеден не керек екендігін түсіндіре алуы
в) Есептеу техникасын қолдану барысындағы психологиялық кедергінің
жоқтығы
г) Жаңа нәрсеге қызығушылығы .Дайындалған сараптау жүйесінің
қолданатынын пайдаланушы шешуі
д) Жалпы кез- келген қолданушының өз жұмысына деген қызығушылығы жас
кезден –ақ пайда болады .
Пайдаланушы кейбір деңгей базасында квалификациясы болуы қажет, ол сараптау
жүйесінің ұсынысын дұрыс талқылқылауға мүмкіндік береді . Одан басқа
терминология интерфейсі сараптау жүйесіне толығымен сәйкес болуы керек ,
себебі ол пайдаланушыға талап онша жоғары емес , әйтпесе ол сараптаушы
разрядына өтеді және сараптау жүйесін керекті қылмайды .
Білім инженері – жасанды интеллект саласының маманы. Білім базасы мен
сарапшы арасындағы аралық буфер ролін атқарады . Білім инженері
–білімдердің барлық түрлерін біледі және де ол аналитик ролін де атқарады
.
ЭЕМ-де өңделетін мәліметтер орын ауыстырылып, келесі этаптардан өтеді :
1. D1-Мәліметтерді өлшеу мен бақылаудың қорытындысы
2. D2- Материалды түрде берілген мәліметтер туралы ақпарат (таблицалар ,
протоколдар, керекті мәлімдемелер);
3. D3-Мәліметтердің диаграмма түріндегі құрлымы , графигі, функциясы ;
4. D4- Мәліметтерді сипаттау тіліндегі компьютердегі мәліметтер ;
5. D5- ақпаратты машиналық тілде жүргізетін мәліметтер базасы
Білім эмпирикалық жолмен алынған мәліметтерге негізделген .
1. Z1-Адамның ойлау негізінде қалыптасқан білім
2. Z2- Білімнің материалдық тасығыштары (оқулық , методикалық оқулықтар )
3. Z3-білім алаңы –негізгі обьектілардың пәндік обылыстары, олардың
белгілері және заңдылықтары және олардың өзара байланысы
4. Z4- Білім берілетін тілдегі түсініктен қалыптасқан білім(продуктілік
тілдер, семантикалық желілер , фреймдер )
5. Z5- Ақпаратты тасушы машиналар базасынан қалыптасқан білім .
Сараптаушы – дайындаушы коллективінде маңызды фигура болып табылады . Соңғы
есепте , оның дайындығы білім базасының компетенциясының деңгейін
анықтайды .
А) жақсы қарым- қатынас
б) Өз тәжірбиесімен айналадағылармен бөлісуі
в) Педогогикалық білімдерді түсіндіре алуы .
г) Дайындалған жобаның іске асуына қызығушылық болуы керек . Әдетте
сараптаушының саны жағынан сұрақтар туындайды . Бұл жерде әр сараптаушының
жеке жұмыс жасауы мен әр кезде альтернативті база құруы да білімге қарсы
неше түрлі проблемалар туындалуы мүмкін . Таңдалған пәндік обылыста жоғарғы
кәсіпкерлік қана емес , басқа да мәселерден жан- жақты болуы қажет .
Мысалға : Сараптаушының жасанды интеллект туралы әйгілі әдебиеттермен
таныс болуы білімді алу барысында эффекті түрде этаптардан өту үшін
сараптау жүйелерін білу қажет.

Проблеманың идентификациясы
Сараптаушы жүйенің дайындалуы , яғни қадамы жобаланады және есеп
анықталады :
• Керекті ресурстар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.