Білім базасының архитектурасы



Кіріспе
Білімге негізделген жүйелер
Білімдер негізінде құрылатын сараптау жүйелерінің сыныптамасы
Проблеманың идентификациясы
Білімнің құрылысы мен концептуалдылығы
Білімді меңгеру
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Сараптау жүйелері – бұл негізгі пәндік обылыстағы мамандардың білімін жоғарылататын күрделі программалық комплекс . Жалпы мен , осы рефератта сараптау жүйесінің қызметін , жалпыланған құрлысын , сипатталуын қарастырдым . Негізі нағыз сараптау жүйесі бұдан да күрделі құрылымда болуы мүмкін. Сараптау жүйесін қарастырған кезде біз жасанды интеллект пен білім базасымен кездесеміз . Ал , білім түсінігімен жасанды интеллект негізінде құрылған жүйелерді құру барысында кездесеміз. Білімдер бұл кез-келген қолдану саласына қатысты мәселені мамандарға шешуге мүмкіндік беретін және кәсіби тәжірбие , практикалық қызмет нәтежесінде алынған осы қолдану саласының заңдылықтары қағидалары және байланыстары.Бәріне де білім базасы мен мәліметтер базасының арасындағы байланыс, көптеген пайдаланушылардың арасында қызығушылықты туындатады .
Мәліметтер сияқты білімдер өңделу барысында келесі түрге ие болады :
1. Ойлау қабілеті нәтежиесіндегі адамның есіндегі білімдер
2. Білімдерді материалдық тасығыштар
3. Білімдер шебері . Қолдану саласы обьектінің , олардың атрибуттарының және де байланыс заңдылықтарының шартты түрі .
4. Білімдерді ұсыну түрлерімен сипатталған білімдер , яғни, продукциондық модельдер , фреймдер , семантикалық желілер , логикалық есептеулер ;
5. Білімдер базасы машиналық тасығыштарындағы ақпарат
Білімдер бұл – қатаң құрылымдағы мәліметтер , метамәліметтер білімдерді сақтау үшін білім базасын қолданады . Білім базасы кез-келген интелектуалдық жүйенің негізгі компоненті болып табылады . Құрылымдық ерекшелігі бойынша білімдер қолдану саласы туралы фактілерден және ережелерден тұрады . Факт- қолдану саласы туралы қысқа мерзімді білімдер. Білімдер ережелер – фактілерді өңдеу алгоритімін анықтайтын ұзақ мерзімді білімдер . . Сонымен білім базасы фактілер , ережелер жиынтығы және осы жиынтықта қызметін қамтамасыз ететін заңдылықтар . Білімдер базасы технологиясы өз даму барасында мәліметтер базасы технологиясының дамуының жалғасы болып келеді.
Мәліметтерден білімдерге ұласу – ақпараттық құрылымдарының дамуының және күрделенуінің логикалық күрделі нәтежиесі:
Мәліметтер базасынан білім базасының ерекшіліктері :
1. Ақпарат нақты түрде ұсынылады
2. Білім базасында жалпы заңдылықтар , яғни аксиомалар орындалады .
Білім базасының ерекшеліктері :
3. Білімдер интерпретациясы, яғни білім мазмұнын талқылау мүмкіндіктері
4. Білім базасында фактілер және жағдайдың сәйкестігін анықтау мүмкіндігі , яғни ситуациялық байланыстарды анықықтайды .
1. Бралиева Н.Б Байшоланова К.С. Гагарина Н.Я
“Экономикадағы ақпарат жүйелері ”

2. “ Искусственный интелект” Справочник под редакций Попова Э.В.

3. Ж-Л.Лорьер. “Системы исскуственного интелекта 1991”

4. Нейлар К. “Как построить свою экспертную систему? ”

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Қолданбалы информатика КАФЕДРАСЫ

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Білім базасының архитектурасы

Оқытушы: Батырхан С.К.

Студент: Малдыбаева Л.Т.
Мамандығы АЖ
Тобы -304 а

Алматы - 2008

Кіріспе

Сараптау жүйелері – бұл негізгі пәндік обылыстағы мамандардың
білімін жоғарылататын күрделі программалық комплекс . Жалпы мен , осы
рефератта сараптау жүйесінің қызметін , жалпыланған құрлысын , сипатталуын
қарастырдым . Негізі нағыз сараптау жүйесі бұдан да күрделі құрылымда
болуы мүмкін. Сараптау жүйесін қарастырған кезде біз жасанды интеллект пен
білім базасымен кездесеміз . Ал , білім түсінігімен жасанды интеллект
негізінде құрылған жүйелерді құру барысында кездесеміз. Білімдер бұл кез-
келген қолдану саласына қатысты мәселені мамандарға шешуге мүмкіндік
беретін және кәсіби тәжірбие , практикалық қызмет нәтежесінде алынған осы
қолдану саласының заңдылықтары қағидалары және байланыстары.Бәріне де
білім базасы мен мәліметтер базасының арасындағы байланыс, көптеген
пайдаланушылардың арасында қызығушылықты туындатады .
Мәліметтер сияқты білімдер өңделу барысында келесі түрге ие болады :

1. Ойлау қабілеті нәтежиесіндегі адамның есіндегі білімдер
2. Білімдерді материалдық тасығыштар
3. Білімдер шебері . Қолдану саласы обьектінің , олардың
атрибуттарының және де байланыс заңдылықтарының шартты түрі .
4. Білімдерді ұсыну түрлерімен сипатталған білімдер , яғни,
продукциондық модельдер , фреймдер , семантикалық желілер , логикалық
есептеулер ;
5. Білімдер базасы машиналық тасығыштарындағы ақпарат
Білімдер бұл – қатаң құрылымдағы мәліметтер , метамәліметтер
білімдерді сақтау үшін білім базасын қолданады . Білім базасы кез-келген
интелектуалдық жүйенің негізгі компоненті болып табылады . Құрылымдық
ерекшелігі бойынша білімдер қолдану саласы туралы фактілерден және
ережелерден тұрады . Факт- қолдану саласы туралы қысқа мерзімді білімдер.
Білімдер ережелер – фактілерді өңдеу алгоритімін анықтайтын ұзақ мерзімді
білімдер . . Сонымен білім базасы фактілер , ережелер жиынтығы және осы
жиынтықта қызметін қамтамасыз ететін заңдылықтар . Білімдер базасы
технологиясы өз даму барасында мәліметтер базасы технологиясының
дамуының жалғасы болып келеді.
Мәліметтерден білімдерге ұласу – ақпараттық құрылымдарының дамуының
және күрделенуінің логикалық күрделі нәтежиесі:
Мәліметтер базасынан білім базасының ерекшіліктері :
1. Ақпарат нақты түрде ұсынылады
2. Білім базасында жалпы заңдылықтар , яғни аксиомалар орындалады .
Білім базасының ерекшеліктері :
3. Білімдер интерпретациясы, яғни білім мазмұнын талқылау
мүмкіндіктері
4. Білім базасында фактілер және жағдайдың сәйкестігін анықтау
мүмкіндігі , яғни ситуациялық байланыстарды анықықтайды .
5. Білім базасын кеңейту мүмкіндігі , яғни білім базасының экстенциалының
шексіздігі
Білімге негізделген жүйелер

Сараптау жүйесі кез – келген қолдану саласында пайда болады . Яғни,
мәселені сарапшы маман жүзеге асырғандай етіп орындайтын жасанды
интеллект жүйесі . Сараптау жүйесі компьютер мүмкіндіктерімен
біріктірілген жүйе . Нағыз сараптау жүйесі бұдан да күрделі құрылымды
болуын ескеру қажет , бірақ ескеретін жәйт суретте көрсетілген блоктар
кез-келген сараптау жүйесінде болады , себебі, олар сараптау жүйесінің
жаңа құрылымы de facto стандарты болады .
Жалпы сараптау жүйесінің функционалдану процесін келесі түрде көрсетуге
болады :
Сараптау жүйесіне сұраныс жіберетін қолданушы интерфейс арқылы
керекті ақпаратты алатын қолданушы ;
Қолданушыға керекті мінездемені берумен қатар білім базасын
қолданатын шешуші ;
Сараптау жүйесінің жалпыланған құрылымы былай сипатталады :

Пайдаланушы Білім
инженері + Сарапшы

Пайдаланушы интерфейс – қолданушы мен сараптау жүйесінің арасындағы
ақпаратты шығару немесе нәтежие алу диалогтарын іске асыратын
программалар жиыны .
Білім базасы - практикалық іс- әрекеттің және де кәсіптік тәжірбиеден
алынған нәтежиені пәндік обылыста әртүрлі принцптермен , байланыстармен
және де заңды түрде мамандарға шешуге және оны қоюға рұсат етеді .Білім
базасы -интеллектуалданған жүйе ядросы , пәндік обылыстардың өзіне тән
қасиеттері машиналық тілде білім туралы мәліметті жазады . ЭЕМ –мен
жұмыс істейтін информация екі түрге бөлінеді :
-- Процедуралық
-- Декларативтік
Процедуралық - информация есепті шешу барысында программа түрінде
орындайды.
Декларативтік- программалар, жұмыс істейтін базада жүзеге асады.
Шешуші – Білім базасындағы сараптаушының қадамын білім базасы негізінде
модельдейтін программа . Осыған ұқсас : дедуктивті машина , шығарушы машина
, логикалық шығару блогы .
Түсініктеменің жүйесі – пайдаланушының қойған сұрағына жауап алуына
мүмкіндік беретін программа .
Білім базасының интеллектуалды деңгейі- диалогты режимде білім базасын
құруға мүмкіндік беретін білім бойынша инженер ұсынған программа .
Оған: 1. енгізілген меню
2. білімді түсіндіретін шаблондары
3. Көмекші режимі (Help- режимі)
4. базамен жұмысты оңайландыратын басқа сервистер .
Сараптау жүйесі кез – келген қолдану саласында пайда болады , яғни оны кез-
келген салада пайдалануға немесе басқа мақсаттарда пайдалануға болады .

Мәліметтерді анықтау – жүйеге енгізілген деректерді қолдану саласындағы
жағдайды анықтау мақсатымен айқындау
Мониторинг- мониторингтің негізгі жұмысы – уақыт масштабымен шетке
шыққан параметрлерінің сигнализацияларының үздіксіз интерпретация
мәліметтері . Негізгі проблемасы - қиынырақ жағдай мен инверстік есептің
іске асуы .
• Яғни, СПРИНТ электростанциясының жұмысын тексеру және REACTOR
атомдық редакторлар диспетчеріне көмек
• FALCON және тағы басқа химиялық заводтардың авариялық
датчиктерін бақылау .
Жобалау – қойылған талаптарға сәйкес келетін обьектілерді анықтау .
Яғни, бұл жерде “обьектілерді ” құру үшін алдына ала сол обьектің қасиетін
және қандай жобалаудан тұратынын анықтап алу қажет . Бізге керекті
документтердің жиынтығы – сызбасы , алдына ала түсіндіріліп жазылған
хаттама . Бұл жердегі негізгі проблема –обьектінің анық құрылымын білім
негізінде сипатталуы , эффекті түрде проектіні ұйымдастыру мен одан да көп
қадамдағы проектіні жүзеге асырудағы шешімдерді қарастыру .Сол себепті ,
проектіні есептеу барысында , сараптау жүйесінде орындалатын екі процестің
арасындағы байланыс қарастырылады :
• Шешімді шығару процесі
• Түсіндіру процесі
Болжау - өткен және кәзіргі кездегі жағдайды негізге ала отырып
болашақтағы өзгерістерді болжау . Болжау жүйелері берілген ситуациядан
логикалық түрде қорытынды ықтималын шығарады . Болжау жүесінде әдетте
динамикалық модель параметрлері қолданылады және сол қолданылатын
параметрлердің мәндері берілген ситуацияға сәйкестендіріледі .
Мысал ретінде келесілерді алуға болады :
• Ауа – райыны болжау – WILLARD
• Болашақ өнімді болжау - PLANT
• Экономикалық болжаулар - MOLGEN
Үйрету- негізгі интеллектуалды жүйенің басты сызықтығы – үйренуге
қабілеттілігі және де бұрын соңды кездеспеген есептерді шешу жолдары.
Біліммен басқару – Есептер шешу барысында білімді қолдану үшін
интеллектуалды жүйе мыналардан тұруы қажет:
• біліммен оперирлеу
• білімді толықтыру (ұйымдастырылып жатқан тәсілдердің және толық емес
білімді сипаттау көмегімен )
• Білім жүйесінде сақталынатындардың классификациясы
• Ұйымдастырылған білім процедураларын жалпылау
• Абстрактілі түсіндіру білімі негізінен формаға келтіру
• Құрылған методтардың көмегімен шындыққа жақын және дұрыс негізгі
білімді жүзеге асыру ;
• Аданың ой-өрісінің модельімен жүзеге асыру ;
Білімді басқару мен білімді түсіну – екі бағытта бір –бірімен тығыз
байланысты . Кәзіргі уақытта құрылатын білім базасының теориясы біріншісі
сияқты екіншісіне де бағытталған
Білімге негізделген барлық жүйелерді , келесі түрге бөлуге болады :
• Анализ есептерін шешуші жүйелері
• Синтез есептерін шешу ші жүйелері
Айырмашылығы:
Анализ есептерін шешуші жүйелері- бұл жерде , анализ есептерінің көбі
жүйеге қосылады және жүйеге көшірілетін болады ; Осы анализдік есептерге
жататындар :
• Мәліметтердің интерпретациясы
• Диагностика
• Есептің шешімін қолдау
Мәліметтердің интерпретациясы . Әрбір информациялық бірліктің өзіне тән
аты болуы керек , себебі сол мәліметтер арқылы информациялық жүйелер оны
табады және де оның аты аталған сұраныстарға жауап береді . Есте сақталған
мәліметтер аттарынан айрылғанда онымен қоса жүйемен идентификациялау
мүмкіндігі де жоғалады . Ал, мәліметтер болса тек программаны ғана
идентификаторлай алады ;
Мысалға : ЭЕМ- нің есіне вуздың студентері туралы мәліметтер енгізу керек
болсын , ЭЕМ- ді ішкі идентификациялаусыз жазатын болсақ, онда біз
таблицаның жолдарына сәйкес төрт машиналық сөз жазылған болар еді .
Диагностика – осы айқындау негізінде қолдану саласындағы күрделі
жағдайды анықтау.
Есептің шешімін қолдау - өзіміз шешкен кез-келген есептің шешімін тексере
отырып , дұрыстығын тексеру .
Синтез есептерін шешуші жүйелері – ал бұл жерде көп есептер потенциалды
түрде шектелмейді және шешу компоненттері мен проблемалардан тұрады .
Синтездік есептерге жататындар :
• Жобалау
• Жоспарлау
• Басқару
Жобалау - қойылған талаптарға сәйкес келетін обьектіерді анықтау .
Жоспарлау – қойылған мақсатқа жетудегі іс-қимылдарды жоспарлау
Басқару – Есептер шешу барысында білімді қолдану үшін интеллектуалды
жүйеге сүйеніп керекті мәліметтерді басқаруға мүмкіндік береді .

Білімдер негізінде құрылатын сараптау жүйелерінің сыныптамасы

Статикалық сараптау жүйесі – пәндік обылыста жүзеге асады және бұл
жерде , білім базасы мен интерпретацияланған мәліметтер уақыт бойынша
ауыспайды .. олар әрқашанда тұрақты болады .
Квазидинамикалық сараптау жүйелері –бағытталған уақыт
интервалындағы жағдайларды реттейді және интерпретациялайды . Мысалы ,
микробиологиялық сараптау жүйелері – лабараториялық өлшемдерді
технологиялық процестер негізінде анализдайды.
Динамикалық сараптау жүйелері – нақты уақыт аралығында үзіліссіз
интерпретациялаудың жүйеге мәліметтердің қабылдануы.
Мысалы: 1. Ыңғайлы өндірістік комплекстерімен басқару ;
2. G2- динамикалық жүйелерді инструменталдық программаларды іске
асыру үшін қолданылады .

ЭВМ-нің типі бойынша классификациясы
Кәзіргі кезде қолданыста бар :
• Супер ЭВМ-дегі ерекше стратегиялық есептер үшін сараптау жүйесі
• Орташа өнімділіктегі ЭВМ үшін сараптау жүйесі
• Символдық процессорлар мен жұмыс станциялары үшін сараптау жүйесі .
• Мини және СуперМини ЭВМ үшін сараптау жүйелері
• Дербес компьютерлер үшін сараптау жүйелері ;
Пайдаланушы - бұл сараптау жүйесімен жұмыс жасайтын қолдану саласының
маманы не болмаса сараптау жүйесін құруға тапсырыс беруші .Тапсырыс беру
барысында –түсінікті деңгейде қою қажет . Сонымен қатар сарапшының беруші
кеңестерін дұрыс талқылау қабілетіне ие болуы қажет . Пайдаланушыға ең
төмен талаптар қойылады . Себебі оны таңдамайды . Ол кейбір жағдайда
жүйенің тапсырыс берушісі болып табылады . Қажетті қасиеті:
а) Достық
б) Жүйеден не керек екендігін түсіндіре алуы
в) Есептеу техникасын қолдану барысындағы психологиялық кедергінің
жоқтығы
г) Жаңа нәрсеге қызығушылығы .Дайындалған сараптау жүйесінің
қолданатынын пайдаланушы шешуі
д) Жалпы кез- келген қолданушының өз жұмысына деген қызығушылығы жас
кезден –ақ пайда болады .
Пайдаланушы кейбір деңгей базасында квалификациясы болуы қажет, ол сараптау
жүйесінің ұсынысын дұрыс талқылқылауға мүмкіндік береді . Одан басқа
терминология интерфейсі сараптау жүйесіне толығымен сәйкес болуы керек ,
себебі ол пайдаланушыға талап онша жоғары емес , әйтпесе ол сараптаушы
разрядына өтеді және сараптау жүйесін керекті қылмайды .
Білім инженері – жасанды интеллект саласының маманы. Білім базасы мен
сарапшы арасындағы аралық буфер ролін атқарады . Білім инженері
–білімдердің барлық түрлерін біледі және де ол аналитик ролін де атқарады
.
ЭЕМ-де өңделетін мәліметтер орын ауыстырылып, келесі этаптардан өтеді :
1. D1-Мәліметтерді өлшеу мен бақылаудың қорытындысы
2. D2- Материалды түрде берілген мәліметтер туралы ақпарат (таблицалар ,
протоколдар, керекті мәлімдемелер);
3. D3-Мәліметтердің диаграмма түріндегі құрлымы , графигі, функциясы ;
4. D4- Мәліметтерді сипаттау тіліндегі компьютердегі мәліметтер ;
5. D5- ақпаратты машиналық тілде жүргізетін мәліметтер базасы
Білім эмпирикалық жолмен алынған мәліметтерге негізделген .
1. Z1-Адамның ойлау негізінде қалыптасқан білім
2. Z2- Білімнің материалдық тасығыштары (оқулық , методикалық оқулықтар )
3. Z3-білім алаңы –негізгі обьектілардың пәндік обылыстары, олардың
белгілері және заңдылықтары және олардың өзара байланысы
4. Z4- Білім берілетін тілдегі түсініктен қалыптасқан білім(продуктілік
тілдер, семантикалық желілер , фреймдер )
5. Z5- Ақпаратты тасушы машиналар базасынан қалыптасқан білім .
Сараптаушы – дайындаушы коллективінде маңызды фигура болып табылады . Соңғы
есепте , оның дайындығы білім базасының компетенциясының деңгейін
анықтайды .
А) жақсы қарым- қатынас
б) Өз тәжірбиесімен айналадағылармен бөлісуі
в) Педогогикалық білімдерді түсіндіре алуы .
г) Дайындалған жобаның іске асуына қызығушылық болуы керек . Әдетте
сараптаушының саны жағынан сұрақтар туындайды . Бұл жерде әр сараптаушының
жеке жұмыс жасауы мен әр кезде альтернативті база құруы да білімге қарсы
неше түрлі проблемалар туындалуы мүмкін . Таңдалған пәндік обылыста жоғарғы
кәсіпкерлік қана емес , басқа да мәселерден жан- жақты болуы қажет .
Мысалға : Сараптаушының жасанды интеллект туралы әйгілі әдебиеттермен
таныс болуы білімді алу барысында эффекті түрде этаптардан өту үшін
сараптау жүйелерін білу қажет.

Проблеманың идентификациясы
Сараптаушы жүйенің дайындалуы , яғни қадамы жобаланады және есеп
анықталады :
• Керекті ресурстар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Деректер базасының сервері
Концептуалды, логикалық және физикалық жобалау. деректер базасының ғылымда, техника мен бизнесте қолданылуы
Қалыпқа келтіру. мәліметтерді сақтаудың теориялық негіздері
Деректер базасының архитектурасы
Delphi ортасы туралы түсінігі
Кеден қызметі ақпараттық жүйесін құру. Кедендік пост ішкі жүйесі
Виртуалды жеке желілердің протоколдары
Пайдаланушы интерфейсі компоненттері
«Кітапхана бөлімінің Мәліметтер Базасын құру(ұйымдастыру)»
Кәсіпорынға арналған қойма есебінің автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу
Пәндер