Қиял туралы жалпы түсінік

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

Қиял туралы жалпы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

Қиялдың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8

Қиял бейнелерінің жасалу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12

Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13

Біз бұрын қабылданған заттар мен құбылыстардың образына сүйене отырып, еш уақытта көрмеген нәрселерді де санамызда бейнелей аламыз. Мәселен, өткен заманда болған оқиғаларды суреттейтін материалдарды оқып отырғанда, не өзіміз көрмеген алыстағы елдер туралы әңгіме тыңдағанда, не кәітап оқығанда (мәселен, алыстағы Африка, АВстралия, Индия т.б.) бізде түрлі жаңа елестеулер пайда болады. Бұл қиял процесінің жемісі болып саналады. «Жанның өзінде бұрыннан бар суреттеулерден жаңа суреттеулер жасай алуы қиял деп аталады»
Адамның өмір тәжирибесі, білімі неғұрлым мол болса, қиял елестері де соғұрлым айқын және толық болатындығы, ал бұл айтылғандар жеткіліксіз болса, қиялдың өте солғын болатындығы байқалады.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...3

Қиял туралы жалпы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...6

Қиялдың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .8

Қиял бейнелерінің жасалу
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...12

Әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...13

КІРІСПЕ

Біз бұрын қабылданған заттар мен құбылыстардың образына сүйене
отырып, еш уақытта көрмеген нәрселерді де санамызда бейнелей аламыз.
Мәселен, өткен заманда болған оқиғаларды суреттейтін материалдарды оқып
отырғанда, не өзіміз көрмеген алыстағы елдер туралы әңгіме тыңдағанда, не
кәітап оқығанда (мәселен, алыстағы Африка, АВстралия, Индия т.б.) бізде
түрлі жаңа елестеулер пайда болады. Бұл қиял процесінің жемісі болып
саналады. Жанның өзінде бұрыннан бар суреттеулерден жаңа суреттеулер
жасай алуы қиял деп аталады
Адамның өмір тәжирибесі, білімі неғұрлым мол болса, қиял елестері де
соғұрлым айқын және толық болатындығы, ал бұл айтылғандар жеткіліксіз
болса, қиялдың өте солғын болатындығы байқалады.

Қиял туралы жалпы түсінік

Біз бұрын қабылданған заттар мен құбылыстардың образына сүйене
отырып, еш уақытта көрмеген нәрселерді де санамызда бейнелей аламыз.
Мәселен, өткен заманда болған оқиғаларды суреттейтін материалдарды оқып
отырғанда, не өзіміз көрмеген алыстағы елдер туралы әңгіме тыңдағанда, не
кәітап оқығанда (мәселен, алыстағы Африка, АВстралия, Индия т.б.) бізде
түрлі жаңа елестеулер пайда болады. Бұл қиял процесінің жемісі болып
саналады. Жанның өзінде бұрыннан бар суреттеулерден жаңа суреттеулер
жасай алуы қиял деп аталады
Адамның өмір тәжирибесі, білімі неғұрлым мол болса, қиял елестері де
соғұрлым айқын және толық болатындығы, ал бұл айтылғандар жеткіліксіз
болса, қиялдың өте солғын болатындығы байқалады.
Қиял дегеніміз – сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының
субъективтік образдарын қайтадан жаңартып, өңдеп, бейнелеуде көрінетін, тек
адамға ғана тән психикалық процесс: . . . барлық жан қуаттарын (рухани
күштерді) тек қиялғана өзіндік сақталатын сезімдік заттарды моделдеріне
алады Адамда қиял пайда болған кезде ми қабығында бұрын жасалған уақытша
байланыстар түрі комбинацияларға түседі де, жаңа нәрселердің бейнесі туып
отырады. Уақытша байланыстарды қайта жасап, өңдеу процесінде екінші сигнал
жүйесі шешуші рөл атқарады.
Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға
болады:
1. әр адамның ерекшеліктері оның жеке қызығулары мен қасиеттеріне,
алдына қойған мақсатына байланысты болып келеді. Бұл арада суды аңсап
шөлдеген жолаушының қиялы мен екі-үш күннен кейін емтихан тапсыратын
студенттің машинасының тетігін жетілдіруді ойлап жүрген инженердің
қиялын салыстырып көруге болады;
2. қиял мазмұны мен формасы адамның жас және дара ерекшеліктеріне де,
білім тәжірибесіне де байланысты. Мәселен, көргені де, түйгені де көп,
өмір тәжірибесі мол, әр тарапты білімі бар ересек адамның қиялы мен
енді ғана өмірге аяқ басайын деп тұрған жеткіншкетің қиялын бір
өлшемге салуға болмайды;
3. қиял адамның өскен ортасына, этностық ерекшелігіне, табиғат, жер - су
қоршауына байланысты да көрініп отырады. Жаратылыстың құшағында, -
деп жазады М.Жұмабаев, - меруерт себілген көк шатырдың астында, хош
иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, желмен бірге жүгіріп,
алдындағы малмен бірге өрін, сарысайран далада тұрып өсетін қазақ
баласының қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті.
4. қиял адамның барлық психикалық құбылыстарымен ұштасып жататын процесс.
Мәселен, алға қойған мақсатты жоспарлап, жүзеге асырудың жолдарын
іздестіру қиялсыз мүмкін емес. Бұл - қиялдың ерікпен байланысына
жақсы мысал. Қиялдың ойлау процесіндеалатын орны ерекше. Өйткені ойлау
белсенділігі адамды шығармашылық әрекетке жетелейді. Ал ондай әрекет
қиялдың өте күшті дамуын қажет етеді. Ойлау мен қиял бір-бірімен тығыз
байланысты. Жан қуаттарының осы екеуі де мәселені шешуге, сұраққа
жауап беруге қатысады. Бірақ қиялда мәселені шешудің өзіндік
ерекшеліктері болады. Қиял – мәселені суреттеу, жанды көрініс арқылы
шешсе, ойлау оны тірі суретсіз жалпылай, ұғым, пікір, тұжырым түрінде
шешеді;
5. адам қиялы еңбек процесінде, іс-әрекет үстінде жарыққа шығып, дамып
отырады. Мұндағы негізгі шарт:
саналы мақсаттың болуы, болашақты болжай алу, істейтін еңбектің нәтижесін
күні бұрын көребілу, яғни оны өңдеп, өзгертіп, елестете алу – адам
қиялына тән негізгі белгілер . Қиялда адамның дүние жөніндегі әр түрлі
таным түсінігіәртүрлі формада қиюласып, жаңа сапаға ие болады. Қиял
бейнелері адам қажеттігінен тәуелді бола тұрып, оны белсенді қызметке
итермелейді, творчестволық және практикалық қызметте ғана емес ол
адамның бүкіл рухани өмір жүйесінде елеулі орын алады. Кісінің өмір
жолы, жеке басының ойдағыдай дамуы, даралық қасиеттері, іс-әрекеттерінің
құрылымы, өмір салтының қалыптасуы мұнсыз мүмкін емес. Адам санасының
жануар психикасынан басты айырмашылығы адамда ойлаумен қатар қиял
әрекетінің болатындығында.
Айдаһардың бейнесін Италияның атақты суретшісі Леонардо да Винчи қиял
арқылы былайша суреттейді: Көкжал аңшы иттің не жай иттің басын
аламыз, оған басқа мысықтың көзін саламыз, құлағы үкінікі болады, мұрыны
тазанікі секілді, қасы арыстандікі, самайы - әтештікі, мойны суда жүзетін
тасбақанікі сияқты . Осы бейненің осы шындықта бар нәрселерді топтастыру
арқылы туып отыр. Бірақ осы топтастыру нәтижесінде келіп шыққан тұтас
образдың өзін көре білу үшін адамға ең күшті, өрен жүйрік қиял қажет.
Қиял процесінің адам әрекетінің қандай саласында болмасын зор маңызы
бар. Қиялдың өзі осы әрекет арқылы өзгертіп, дамып отырады.
Тіпті бала қиялындағы фантастикалық образдардың өзі де оның танымын
кеңейтетіндігі, қоғамдық тәжірибені меңгеруге жағдай жасайтыны, мұның өзі
баланың психологиясына қатты әсер ететіні байқалады. А.П.Чехов Үйде
деген әңгімесінде осы жайды өте жақсы көрсеткен. Шылым шегіп әдеттенген
жеті жасар балаға ешбір сөз әсер етпей қойған. Бірде әкесі оның қиялына
әсер етуді ойлайды. Ол баласына мынадай әңгіме айтады: Кәрі патшаның
патшалыққа мұрагер болатын жалғыз ғана ұлы болыпты, - өзі дәл сен сияқты
кішкентай бала екен. Өзі жақсы бала екен. Еш уақытта өкпелемейді, ерте
жатады, столдағы нәрселерге тимейді екен . . . өзі ақылды болыпты . . .
Оның бір ғана кемшілігі – шылым тартады екен . . . Патшанаң баласы
шылымнан көкірек баласы ауру шал ешбір қолқанатсыз қалыпты. Мемлекетті
басқарып, сарайды қорғайтын ешкім болмапты. Жау келіп, шалды өлтіріп,
сарайды қиратып тастапты, сонымен, енді бақша да, шие де, құстар да,
қоқыраулар да қалмаған . . .. Эмоциялы әсерге толы осы әрекеттің оған
күшті әсер еткендігі сонша, бала қараңғы терезеге ойланып сәл қарап
отырып, селк етті де, мұңайған дауыспен: - Мен енді шылым тартпаймын . .
. – деді. . .
Қиялдың адам қажетінеасуы, оның шындықпен байланысты болып келуі
адамға ерекше қанат бітіріп, оның ілгері өрлеуіне себепші болады. Халық
Қыран жетпеген жерг қиял жетеді деп өте тауып айтқан. Бір кезде орыс
ғалымы Қ.Э.Циалковский (1857-1935) космосқа ұшуды армандап еді. Космос
кораблімен аспан әлеміне тұңғыш жол салған Ю.Гагарин мен қазақ ғарышкері
Тоқтар Әубәкіровтің және басқаларының ерліктері осындай шындықпен тығыз
байланысты қиялдың іске асуы болып табылады.

Қиялдың түрлері
Қиял актив, пассив болыпекіге бөлінеді. Қиялдық бүтіндей пассивтік
түрінің шегі – түс көру. Түс көрудің физиологиялығын жан-жақты түсіндіріп
берген И.П.Павлов боды.
Ұйқы кезінде ми клеткаларының бәрі тежелмейді, кейбір бөлімдері қозу
жағдайында болып жұмыс істей береді. Мидың мұндай бөліктерін күзетші
пункт деп атайды. Осы күзетші пункттерден біздің бұрын қабылданған,
көрген, естіген, қолға ұстап, дәмін татқан заттарымыздың бейнелері мида
қайтадан тіріледі. Түсте небір ақылға симайтын образдардың жасалатыны
белгілі. Өйткені бұл кезде мидағы сигнал жүйелерінің арасындағы байланыс
әлсірейді, мұнда негізінен бірінші сигнал жүйесі ғана қызмет етеді.
Екінші сигнал жүйесінің қызметі толық тежелуге ұшырайтындықтан, адамның
ойлау қабілеті өте төмен болады. Сөздік сигналдардың әсертетпеуі мида
кездейсоқ образдардың пайда болуына жағдай жасайды да , оның нәтижесінде
түске қайдағы кереметтер кіреді. И.М.Семенов осындай тустерді болған
әсерлердің болып көрмеген қиысулары деп сипаттаған. Түсте реалдық
образдар мен нәрселердің фантастикалық түрде қосылуынан ғажайып образдар
жасалады. Бұндай образдарды А.С.Пушкин Евгений Онегинде Татьянаның түсі
арқылы тамаша көрсетіп берген.
Ұйқы кезіндегі ғажап фантазиялық бейнелер де өмірде бар нәрселердің
жиынтығынан құралған. Бұлардың негізі – адамнң ояу кезіндегі басынан
кешкен оқиғалары, ойы мен мақсаты, тілегі мен арманы, естіген –
көргендері.істеп жүрген қызметі, басқалармен қарым-қатынасы т.б. ұйқыдағы
адамның түс көруіне себепші болатын фактілердің есебі жоқ. Мәселен, ми
клеткаларына көшедегі транспорттың тарсылы да, ағаш жапырағының сылдыры
да, иттің шәуілдеп үргені де, есіктің ашылып – жабылуы да әсеретіп
тоырады. Тіпті организмнің ішкі мүшелерінің жұмысына бар жайсыздық түссе,
бұл да адамның түсіне қай-қайдағы бірдеңелерді кіргізеді. Мәселен,
ұйқыдағы адамның жүрегіне бір салмақ туссе, оның жүрегі қатты соға
бастайды. Осыған орай адам мынадай түс көреді: өзін қуған біреуден
қашады, бұған ол ентігіп, булығады да.
Түс көрудің мазмұны адамның, көбінесе, қызығуына, талғамына орайлас
келіп отыратындығы да шындықпен жанасымды факт. Егер иттің түсіне суйек
кірсе, саудагердің түсіне ақша кіреді деген мақал да біздің осы
пікірімізді қуаттайды. Өмірге ешбір естімеген, көрмеген нәрселер түске
кірмейтіндігін ғылым дәлелдеп отыр. Мәселен, іштен оқыр болып туған
адамның түсіне көзге көрінетін бейнелер кірмейді, оның басқа сезім
мүшелері арқылы қабылдаған нәрселері еніп отырады. Егер соқырлық
кейінірек пайда болса, онда сол адамның түсіне бұрын көзімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.