Үй құстарының кросстары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Әдебиеттерге шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
2 Жобалау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
2.1. Тауықтың кросстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
2.2 Күрке тауықтардың кросстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.3 Үйректер кросстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
1 Әдебиеттерге шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
2 Жобалау бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
2.1. Тауықтың кросстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 12
2.2 Күрке тауықтардың кросстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.3 Үйректер кросстары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 21
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 24
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 27
Өндірістік құс шаруашылығы нарық сұранысын жеңіл диеталық тағамдармен қамтамасыз етуге өзінің сүбелі үлесін қосатын, аграрлық кешеннің үдемелі, әрі жедел өзгеріп тез дамитын саласы болып табылады.
Келешекте жұмыртқа және құс етін өндіру технологияларын жетілдіру және әр шаршы метр жерден өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендетуді қарастырады. Бұл жағдайдағы негізгі мақсат және міндет бүкіл шығынды барынша азайту болып табылады. Құсты дұрыс та тиімді пайдалануға бағытталған ортаның жан-жақты көрсеткішлерін, құстың тұқымдық ерекшеліктерін түгел қамтитын технологиялық прогрестің басты мақсаты – құстың күнделікті тіршілігіне қажет жем мөлшерін барынша азайтып, адамға қажет өнімдер алуға (жұмыртқа, ет, мамық) пайдалану.
Қазіргі уақытта дүние жүзінде тауықтың 100-ден астам, үйрек пен күрке тауықтың 20-ға жуық және қаздың 40 тұқымы бар деп есептелінеді. Қоршаған ортаның алуан түрлі жағдайларында жабайы түрлері үйге үйретудің нәтижесінде құстың көптеген тұқымдары пайда болды. Тұқым өрбіту процесі қазіргі тұқымдар мен қажетті белгілері бар жаңа тұқым өсіру жолымен бүгінде одан әрі жағаса түсуде.
Тұқым туыстық қосақтауды қолданбастан өзін-өзі көбейтуге мүмкіндік беретіндей санға ие болуы тиіс. Жаңа тұқымды қалыптастыру процесінде олар тұқымдық топ стадиясынан өтеді. Тұқымдық топ құсы (әсіресе оны өсірудің алғашқы кезеңінде) кереғар тұқым қуалаушылыққа ие бола алмауы ықтимал.
Өнімділік бағыты, шаруашылыққа пайдалануы және конституциялық (дене құрылысы) белгілері бойынша тұқымдар топқа бірігеді.
Соңғы жылдардағы ғылым мен алдыңғы қатарлы тәжірибелер өндірістік құс шаруашылғын дамытудың шешуші шарты селекция мәселелері, жоғары өнімді құс кросстарын құрып, өндіріске енгізу екендігін дәлелдеді.
Асыл тұқымдық шаруашылықтардың мәліметтері бойынша жұмыртқа бағытындағы кросстардың әр түрлі тізбегінің жұмыртқалағыштығы 275-290 дана, жұмырта салмағы 55-63 г деңгейінде.
Жұмыртқалағыштың бұл деңгейі пайданалып жүрген кросстардың генетикалық мүмкіндігінің өте жоғары екенін көрсетеді. Алайда құстарың өнімділігі неғұрлым жоғары болған сайын, келешекте селекциялық шектеуді қамтамасыз ету де соғұрлым қиынға түседі. Шетелдік және отандық зерттеулер бойынша жұмыртқа бағытындағы тауықтар үшін аралас генерациядағы селекцияның тиімділігі бір ұрпақтың жұмыртқалағыштығы бойынша 0,5-тен 3 жұмыртқаға дейін және жұмыртқа салмағы 0,3-0,6 г құрайды.
Келешекте жұмыртқа және құс етін өндіру технологияларын жетілдіру және әр шаршы метр жерден өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендетуді қарастырады. Бұл жағдайдағы негізгі мақсат және міндет бүкіл шығынды барынша азайту болып табылады. Құсты дұрыс та тиімді пайдалануға бағытталған ортаның жан-жақты көрсеткішлерін, құстың тұқымдық ерекшеліктерін түгел қамтитын технологиялық прогрестің басты мақсаты – құстың күнделікті тіршілігіне қажет жем мөлшерін барынша азайтып, адамға қажет өнімдер алуға (жұмыртқа, ет, мамық) пайдалану.
Қазіргі уақытта дүние жүзінде тауықтың 100-ден астам, үйрек пен күрке тауықтың 20-ға жуық және қаздың 40 тұқымы бар деп есептелінеді. Қоршаған ортаның алуан түрлі жағдайларында жабайы түрлері үйге үйретудің нәтижесінде құстың көптеген тұқымдары пайда болды. Тұқым өрбіту процесі қазіргі тұқымдар мен қажетті белгілері бар жаңа тұқым өсіру жолымен бүгінде одан әрі жағаса түсуде.
Тұқым туыстық қосақтауды қолданбастан өзін-өзі көбейтуге мүмкіндік беретіндей санға ие болуы тиіс. Жаңа тұқымды қалыптастыру процесінде олар тұқымдық топ стадиясынан өтеді. Тұқымдық топ құсы (әсіресе оны өсірудің алғашқы кезеңінде) кереғар тұқым қуалаушылыққа ие бола алмауы ықтимал.
Өнімділік бағыты, шаруашылыққа пайдалануы және конституциялық (дене құрылысы) белгілері бойынша тұқымдар топқа бірігеді.
Соңғы жылдардағы ғылым мен алдыңғы қатарлы тәжірибелер өндірістік құс шаруашылғын дамытудың шешуші шарты селекция мәселелері, жоғары өнімді құс кросстарын құрып, өндіріске енгізу екендігін дәлелдеді.
Асыл тұқымдық шаруашылықтардың мәліметтері бойынша жұмыртқа бағытындағы кросстардың әр түрлі тізбегінің жұмыртқалағыштығы 275-290 дана, жұмырта салмағы 55-63 г деңгейінде.
Жұмыртқалағыштың бұл деңгейі пайданалып жүрген кросстардың генетикалық мүмкіндігінің өте жоғары екенін көрсетеді. Алайда құстарың өнімділігі неғұрлым жоғары болған сайын, келешекте селекциялық шектеуді қамтамасыз ету де соғұрлым қиынға түседі. Шетелдік және отандық зерттеулер бойынша жұмыртқа бағытындағы тауықтар үшін аралас генерациядағы селекцияның тиімділігі бір ұрпақтың жұмыртқалағыштығы бойынша 0,5-тен 3 жұмыртқаға дейін және жұмыртқа салмағы 0,3-0,6 г құрайды.
1 Тәжиева, А. Қ. «Арман» кроссындағы А-2 тізбек үйректері жұмыртқасының салмағын ықшамдау / А.Қ. Тәжиева және И.В. Ильницкая // Жаршы. – 2008. - №3. – 57 б.
2 Біләлов, Е.С. Солтүстік Қазақстанның өндірістік жағдайында әр түрлі жұмыртқалағыш кросстарды пайдылынуы мен салыстырмалы тиімділігі / Е.С. Біләлов, Ш.Ә. Әлпейісов, А.Ү. Рамазанов // Жаршы. – 2006. - №2. – 42 б.
3 Ахметжанов, Д.Қ. Үйрек балапандарын сулы серуендеу алаңы бар жеңіл қалқаның астында өсіру тәжірибесі / Д.Қ. Ахметжанов // Жаршы. – 2006. - №9. – 25 б.
4 Ицьницкая, В.И. Шаруа қожалықтары жағдайындағы асыл тұқымды «Арман» кросты үйректердің өнімділік қасиеттері / И.В. Ильницкая, Ш.К. Серікбаева, Қ.Г. Нұрсапинова // Жаршы. – 2004. - №5. – 46 б.
5 Тулебаев, Б.Т. «Құс шаруашылығы, құс өнімдерін өндіру технологиясы « пәні бойынша курстық жұмысты орындаудың әдістемелік нұсқаулары / Б.Т. Тулебаев – Орал : БҚАТУ, 2012. – 5 б.
6 Кочиш, И.И. Птицеводство // И.И. Кочиш, М.Г. Петраш, С.Б. Смирнов. Москва : КолосС, 2007. - 21 б.
7 Фисинин, В.И. Промышленное птицеводство / В.И. Фисинин, Г.А. Тардатьян. – Москва : Агропромиздат, 1985. – 184 б.
8 Киселов, Л.Ю. Породы, линии и кроссы сельскохозяйственной птицы / Л.Ю. Киселов, В.Н. Фатеев. – Москва : КолосС, 2005. – 93 б.
9 Әкімбеков, Б.Р. Ауыл шаруашылық құстарының түрлері мен кросстары / Б.Р. Әкімбеков, М.Қ. Байбатшанов, Р. Қадыкен. - Алматы : Нурпринт, 2009. – 21 б.
10 Степанов, Ю.М. Экономика и резервы птицеводства / Ю.М. Степанов. – Москва : Колос, 1986. – 73 б.
11 Рубан, Б.В. Птицы и птицеводство / Б.В. Рубан. – Харьков : Эспода, 2002. – 79 б.
12 Бессарабов, Б.Ф. Птицеводство и технология производства яиц и мяса птиц. / Б.Ф. Бессаррбов, Э.И. Бондарев, Т.А. Столияр. – Санкт-Петербург-Мосвка-Краснодар, 2005.- 45 б.
13 Киселев, Л.Ю. Практикум по организации и технологии работ в птицеводстве. / Л.Ю. Киселев. – Москва : Агропромиздат, 1989. –154 б.
14 Боголюбский, С.И. Селекция сельскохозяйственной птицы. / С.И. Боголюбский. – Москва : Агропромиздат, 1991.- 79 б.
15 Таңатаров, А.Б. Түйеқұс шаруашылығы. / А.Б. Таңатаров. – Алматы : Нур-Принт, 2009. – 46 б.
16 Таңатаров, А.Б. Құс шаруашылығы. / А.Б. Таңатаров, Ш.Ә. Әлпейісов, С.Т. Дабжанова. Алматы : Нур-Принт, 2005. – 55 б.
17 Мымрин, И.А. Бройлерное птицеводство. Москва : Росагропромиздат, 1989. – 117 б.
18 Третьяков, Н.П. Переработка продуктов птицеводства. / Н.П. Третьяков, Б.Ф. Бессарабов. Москва : Агропромиздат, 1985.- 26 б.
19 Божко, П.Е. Производство яиц и мяса птицы на промышленной основе. / П.Е. Божко. Москва : Колос, 1984. – 18 б.
20 Есімсеитова, Г.Б. Африкалық қара түйеқұстар жұмыртқалағыштығының ерекшеліктері / Г.Б.Есімсеитова, Д.Қ. Ахметжанов // Жаршы. – 2008. - №12. – 42 б.
21 Төреханов, А.Ә. Асыл тұқымды түйеқұстарды селекциялық ұяларда бағудың қолайлы шеңберлері / А.Ә. Төреханов, Д.Қ. Ахметжанов, Г.Б. Есімсеитова // Жаршы. – 2008. - №6. – 55 б.
22 Ахметжанов, Д.Қ. Қазақстанда жерсіндірілген түйеқұстар / Д.Қ. Ахметжанов, Қ.А. Молдажанов // Жаршы. – 2006. - №1. – 38 б.
23 Махатов, Б.М. Бөдене жұмыртқасының қасиеті / Б.М. Махатов, В.И. Абрикосова, М.Х. Байбашанов // Жаршы. – 2008. - №2. – 39 б.
24 Сәбденов, А.Қ. Ет-жұмыртқа беретін тауықтар және олардың ұрпақтарының бес буындық тұқымдастықтарын бағалау / Ә.Қ. Сәбденов, В.И. Абрикосова // Жаршы. – 2004. - №5. – 45 б.
25 Дабжанова, С.Т. Жұмыртқалағыш тауықтардың жасына байланысты инкубациялық жұмыртқасының сапасы / С.Т. Дабжанова // Жаршы. – 2005. - №9. – 31 б.
26 Үй құстары / Kk.wikipediа.org
27 Тауық кроссы / www.mtrk.kz
28 Жергілікті үйрек тұқымы «Бескөл құс фабрикасы» ЖШС-де шығарылды / А.Жүнісов // Kk.Soltustikkaz.kz
29 Третьяков, Н.П. Куры, утки, гуси и индюшки / Н.П. Третьяков, Ростов на Дону : 2010.- 171 б.
30 Нұрғазы, Қ. Ш. Мал шаруашылығының негіздер / Қ.Ш. Нұрғазы. Алматы: Қайнар, 2008 .-56 б.
2 Біләлов, Е.С. Солтүстік Қазақстанның өндірістік жағдайында әр түрлі жұмыртқалағыш кросстарды пайдылынуы мен салыстырмалы тиімділігі / Е.С. Біләлов, Ш.Ә. Әлпейісов, А.Ү. Рамазанов // Жаршы. – 2006. - №2. – 42 б.
3 Ахметжанов, Д.Қ. Үйрек балапандарын сулы серуендеу алаңы бар жеңіл қалқаның астында өсіру тәжірибесі / Д.Қ. Ахметжанов // Жаршы. – 2006. - №9. – 25 б.
4 Ицьницкая, В.И. Шаруа қожалықтары жағдайындағы асыл тұқымды «Арман» кросты үйректердің өнімділік қасиеттері / И.В. Ильницкая, Ш.К. Серікбаева, Қ.Г. Нұрсапинова // Жаршы. – 2004. - №5. – 46 б.
5 Тулебаев, Б.Т. «Құс шаруашылығы, құс өнімдерін өндіру технологиясы « пәні бойынша курстық жұмысты орындаудың әдістемелік нұсқаулары / Б.Т. Тулебаев – Орал : БҚАТУ, 2012. – 5 б.
6 Кочиш, И.И. Птицеводство // И.И. Кочиш, М.Г. Петраш, С.Б. Смирнов. Москва : КолосС, 2007. - 21 б.
7 Фисинин, В.И. Промышленное птицеводство / В.И. Фисинин, Г.А. Тардатьян. – Москва : Агропромиздат, 1985. – 184 б.
8 Киселов, Л.Ю. Породы, линии и кроссы сельскохозяйственной птицы / Л.Ю. Киселов, В.Н. Фатеев. – Москва : КолосС, 2005. – 93 б.
9 Әкімбеков, Б.Р. Ауыл шаруашылық құстарының түрлері мен кросстары / Б.Р. Әкімбеков, М.Қ. Байбатшанов, Р. Қадыкен. - Алматы : Нурпринт, 2009. – 21 б.
10 Степанов, Ю.М. Экономика и резервы птицеводства / Ю.М. Степанов. – Москва : Колос, 1986. – 73 б.
11 Рубан, Б.В. Птицы и птицеводство / Б.В. Рубан. – Харьков : Эспода, 2002. – 79 б.
12 Бессарабов, Б.Ф. Птицеводство и технология производства яиц и мяса птиц. / Б.Ф. Бессаррбов, Э.И. Бондарев, Т.А. Столияр. – Санкт-Петербург-Мосвка-Краснодар, 2005.- 45 б.
13 Киселев, Л.Ю. Практикум по организации и технологии работ в птицеводстве. / Л.Ю. Киселев. – Москва : Агропромиздат, 1989. –154 б.
14 Боголюбский, С.И. Селекция сельскохозяйственной птицы. / С.И. Боголюбский. – Москва : Агропромиздат, 1991.- 79 б.
15 Таңатаров, А.Б. Түйеқұс шаруашылығы. / А.Б. Таңатаров. – Алматы : Нур-Принт, 2009. – 46 б.
16 Таңатаров, А.Б. Құс шаруашылығы. / А.Б. Таңатаров, Ш.Ә. Әлпейісов, С.Т. Дабжанова. Алматы : Нур-Принт, 2005. – 55 б.
17 Мымрин, И.А. Бройлерное птицеводство. Москва : Росагропромиздат, 1989. – 117 б.
18 Третьяков, Н.П. Переработка продуктов птицеводства. / Н.П. Третьяков, Б.Ф. Бессарабов. Москва : Агропромиздат, 1985.- 26 б.
19 Божко, П.Е. Производство яиц и мяса птицы на промышленной основе. / П.Е. Божко. Москва : Колос, 1984. – 18 б.
20 Есімсеитова, Г.Б. Африкалық қара түйеқұстар жұмыртқалағыштығының ерекшеліктері / Г.Б.Есімсеитова, Д.Қ. Ахметжанов // Жаршы. – 2008. - №12. – 42 б.
21 Төреханов, А.Ә. Асыл тұқымды түйеқұстарды селекциялық ұяларда бағудың қолайлы шеңберлері / А.Ә. Төреханов, Д.Қ. Ахметжанов, Г.Б. Есімсеитова // Жаршы. – 2008. - №6. – 55 б.
22 Ахметжанов, Д.Қ. Қазақстанда жерсіндірілген түйеқұстар / Д.Қ. Ахметжанов, Қ.А. Молдажанов // Жаршы. – 2006. - №1. – 38 б.
23 Махатов, Б.М. Бөдене жұмыртқасының қасиеті / Б.М. Махатов, В.И. Абрикосова, М.Х. Байбашанов // Жаршы. – 2008. - №2. – 39 б.
24 Сәбденов, А.Қ. Ет-жұмыртқа беретін тауықтар және олардың ұрпақтарының бес буындық тұқымдастықтарын бағалау / Ә.Қ. Сәбденов, В.И. Абрикосова // Жаршы. – 2004. - №5. – 45 б.
25 Дабжанова, С.Т. Жұмыртқалағыш тауықтардың жасына байланысты инкубациялық жұмыртқасының сапасы / С.Т. Дабжанова // Жаршы. – 2005. - №9. – 31 б.
26 Үй құстары / Kk.wikipediа.org
27 Тауық кроссы / www.mtrk.kz
28 Жергілікті үйрек тұқымы «Бескөл құс фабрикасы» ЖШС-де шығарылды / А.Жүнісов // Kk.Soltustikkaz.kz
29 Третьяков, Н.П. Куры, утки, гуси и индюшки / Н.П. Третьяков, Ростов на Дону : 2010.- 171 б.
30 Нұрғазы, Қ. Ш. Мал шаруашылығының негіздер / Қ.Ш. Нұрғазы. Алматы: Қайнар, 2008 .-56 б.
Үй құстарының кросстары (курстық жұмыс)
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1 Әдебиеттерге 5
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
2 Жобалау 12
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
2.1. Тауықтың 12
кросстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
2.2 Күрке тауықтардың 19
кросстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2.3 Үйректер кросстары 21
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер 27
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
Кіріспе
Өндірістік құс шаруашылығы нарық сұранысын жеңіл диеталық тағамдармен
қамтамасыз етуге өзінің сүбелі үлесін қосатын, аграрлық кешеннің үдемелі,
әрі жедел өзгеріп тез дамитын саласы болып табылады.
Келешекте жұмыртқа және құс етін өндіру технологияларын жетілдіру және
әр шаршы метр жерден өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендетуді
қарастырады. Бұл жағдайдағы негізгі мақсат және міндет бүкіл шығынды
барынша азайту болып табылады. Құсты дұрыс та тиімді пайдалануға
бағытталған ортаның жан-жақты көрсеткішлерін, құстың тұқымдық
ерекшеліктерін түгел қамтитын технологиялық прогрестің басты мақсаты –
құстың күнделікті тіршілігіне қажет жем мөлшерін барынша азайтып, адамға
қажет өнімдер алуға (жұмыртқа, ет, мамық) пайдалану.
Қазіргі уақытта дүние жүзінде тауықтың 100-ден астам, үйрек пен күрке
тауықтың 20-ға жуық және қаздың 40 тұқымы бар деп есептелінеді. Қоршаған
ортаның алуан түрлі жағдайларында жабайы түрлері үйге үйретудің нәтижесінде
құстың көптеген тұқымдары пайда болды. Тұқым өрбіту процесі қазіргі
тұқымдар мен қажетті белгілері бар жаңа тұқым өсіру жолымен бүгінде одан
әрі жағаса түсуде.
Тұқым туыстық қосақтауды қолданбастан өзін-өзі көбейтуге мүмкіндік
беретіндей санға ие болуы тиіс. Жаңа тұқымды қалыптастыру процесінде олар
тұқымдық топ стадиясынан өтеді. Тұқымдық топ құсы (әсіресе оны өсірудің
алғашқы кезеңінде) кереғар тұқым қуалаушылыққа ие бола алмауы ықтимал.
Өнімділік бағыты, шаруашылыққа пайдалануы және конституциялық (дене
құрылысы) белгілері бойынша тұқымдар топқа бірігеді.
Соңғы жылдардағы ғылым мен алдыңғы қатарлы тәжірибелер өндірістік құс
шаруашылғын дамытудың шешуші шарты селекция мәселелері, жоғары өнімді құс
кросстарын құрып, өндіріске енгізу екендігін дәлелдеді.
Асыл тұқымдық шаруашылықтардың мәліметтері бойынша жұмыртқа
бағытындағы кросстардың әр түрлі тізбегінің жұмыртқалағыштығы 275-290 дана,
жұмырта салмағы 55-63 г деңгейінде.
Жұмыртқалағыштың бұл деңгейі пайданалып жүрген кросстардың генетикалық
мүмкіндігінің өте жоғары екенін көрсетеді. Алайда құстарың өнімділігі
неғұрлым жоғары болған сайын, келешекте селекциялық шектеуді қамтамасыз ету
де соғұрлым қиынға түседі. Шетелдік және отандық зерттеулер бойынша
жұмыртқа бағытындағы тауықтар үшін аралас генерациядағы селекцияның
тиімділігі бір ұрпақтың жұмыртқалағыштығы бойынша 0,5-тен 3 жұмыртқаға
дейін және жұмыртқа салмағы 0,3-0,6 г құрайды.
Кей авторлардың пікірінше селекциялық прогресс қарқынының баяулауы
алдыңғы генерациядағы іріктеудің жоғары қарқынымен жүргізілуіне және
шектеулі тектік қорды пайдалануға байланысты.
Сондықтан жұмыртқа бағытындағы құс шаруашылығы дамуының қазіргі
кезеңінде бастапқы популяцияның генетикалық өзгергіштігін көтерудің маңызы
зор.
Соңғы кезде құс шаруашылығында түр аралық селекция тәсілі кең тараған.
Мұнда генетикалық құбылмалылығы үлкен бастапқы түр шығарып, кейін оларды
шағылыстыру арқылы гетерозистің тізбектік селекция тәсілімен салыстырғанда
тиімділігінің жоғары екендігі байқалады.
Кейбір авторлар құс шаруашылығында гетерогенді популяция жасау тектік
қорды сақтау және генетикалық дамудың ең тиімді жолдарының бірі деп
есептейді.
Жұмыртқа бағытындағы құстар селекциясындағы басты міндет
жұмыртқалаудың бастапқы кезеңіндегі жұмыртқа салмағын арттыру және жұмыртқа
шығымын (57 г жоғары) 80 пайызға дейін көтері болып табылады. Құстың
тірілей салмағы төмендегенде жұмыртқаның орташа салмағы 60-64 г деңгейінде
болатынын атап көрсеткен жөн.
Қазіргі кросстардың барлығы жақсы, жоғары жұмыртқалағыштығымен (бір
мекиенге 310-325 дана), жұмыртқаның орташа салмағымен (60 г және одан да
жоғары) және негізгі сапалық көрсеткіштерінің тәуірлігімен ерекшеленеді.
Шетелдік ең таңдаулы кросстардың ірі жұмыртқалар шығымы 79-91,4 пайыз
құрайды.
Торда күтіп-бағылған жұмыртқа бағытындағы тауықтар тізбектерін ірі
жұмыртқа бергіштігі бойынша бағалау және іріктеу осы нышан бойынша
жүргізілген селекцияның тиімділігін көрсетеді. Аралас генерациядағы
селекция тиімділігі 0,6 граммнан 3,5 г аралығында.
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде құстардың өнімділік қасиеттерін
танытуы генотипке, құс тобының мөлшеріне, тор пішіні мен көлеміне т.б.
факторларға байланысты деген тұжырым жасауға болады. Торда күтіп-бағылатын
құстардың экономикалық тұрғыдан маңызы өнімділік белгілерін селекциялау
арқылы жақсарту мүмкіндігі туралы дәлелдер бар.
Курстық жобаның мақсаты: үй құстарының кросстарымен, олардың өнімділік
көрсеткіштерімен танысу.
Курстық жобаның құрылымы: кіріспе, әдебиеттерге шолу және 4 тараулы
негізгі бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімі бөлімінен
тұрады. Жобада 4 сызба, 3 кесте, 2 сурет және 30 әдебиет қолданылды.
1. Әдебиеттерге шолу
А.Қ. Тәжиева және И.В. Ильницкаялардың [1] мақаласында қазіргі
уақытта үйрек шаруашылықтарының өнім беру негізін Қазақстанда шығарылған
"Медеу" жоне “Арман” кросстары құрайды. Оларды әр түрлі бағу
технологияларына жоғары бейімдігі, бұл құстың еліміздегі турлі өңірлерде
кең таралуына оң ықпалын тигізді. 1айда оларға селекцияіық жұмыстар
жүргізілгенмен, оның нәтежелігі іріктеу және сұрыптау жұмыстарында
қолданылатын әдістер және әдістемелер деңгейіне байшнысты. Өне бойы жан-
жақты іс-шаралар жасаудың нәтижесінде балапандар өсіруді дұрыс ұйымдастыру,
азықтандыру және бағу, жағдайларын жасау және біркелкі топ құруға іріктеу
арқылы үйректердің үшіші ұрпағының инкубациялық кроссында А-2 аналық
тізбектің уш микротізбектерінде әр түрлі іріктеу әдістерін қолданумен
қатар, олардың инкубациялық шығымен көбейту үшін жұмыртқалардың салмағын
ықшамдау.
Е.С. Біләлов, Ш.Ә. Әлпейісов және А.Ү. Рамазановтардың [2] жазуынша
қазір құс шаруашылықтарының іс-әрекеттерін бағалаудың өлшемі болып жұмыртқа
өнімділігі мен салмақ қосуы емес, олардың пайдалылығы мен экономикалық
тиімділігі бойынша бағалайтын уақыт жетті. Осыған байланысты 2002-2003
жылдары “Бескөл құс фабрикасы” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде
Солтүстік Қазақстан жағдайының экономикалық тиімділігін анықтау үшін әр
түрлі жұмыртқа бағытындағы кросстармен зерттеу жұмыстары жүргізілді.
Осы мақсатта біз аймақтағы құс шаруашылықтары үшін қаншалықты
экономикалық тиімділігі барлығы жөнінде зор өндірістік қызығушылық туғызған
жұмыртқалаштық, жұмыртқа салмағы, бір мекиеннен жылына алатын жалпы
жұмыртқа салмағы, азықтық конверсия жөне сақталулығы тәрізді пайдаш
шаруашылық қасиеттері бар “Ақ омбылық”, “Ақ хайсекс-R” және “Қоңыр хайсекс”
жұмыртқалағыш кросстарының будандары зерттелуге таңдалып алынды.
Д.Қ. Ахматжановтың [3] зерттеулерінде соңгы кезде суда жүзетін құстар
жеке меншік шаруа қожалықтарында өсіріле бастады. Елімізде өндірілетін құс
етінің 47-50 пайызы осыларда өндіріледі. Алайда бұл са- ланы дамытуға
арналған нақты нұсқаулардың жоқтығынан өнім өндіру деңгейі әлі де
төмендеуге болады. Мәселен, құсты өсіріп- бағу тәсілдерін табиғи ортаға
неғүрлым жақындатып, жеңіл кұрлымдарды, көк және сулы жайылымдарды, күннің
жарығын пайдалануга байланысты нақты әдіс-төсілдер жоқтың қасы. Сондықтан
баланандарды үйрек еті мен қауырсын-мамығын өндіруге арналған шектелген
құрғақ және сулы серуендеу алаңы бар жеңіл қалқаны қолдану арқылы, өсіру
тәсілін анықтау үшін зерттеулер жүргізілді. Тәжірибе Алматы облысы
Еңбекшіқазақ ауданының “Альбина” жеке шаруашылығында пекин үйректерінің
“Арман” кросты балапандарына жасалды.
В. И. Ильницкая, Ш.К. Серікбаева және Қ.Г. Нұрсапиновалардың [4]
мақаласында қазақстан ғалымдарының көп жылғы еңбегінің нәтижесі үйректің
өнімділігі және бейімделу қасиеттері жоғары болып саналатын “Арман” кросы.
Дегенмен бүл кростың жоғары көрсеткіштерін сақтау және онан әрі жетілдіру
үшін көп жүмыс жасау керек.
Үйректердің шаруашылыққа өте қажетті белгілері — етінің тез жетілуі,
жұмыртқа өнімділігі, сақталуы және қайта өндіруіне байланысты жинақталган
тізбектеріне мақсатты селекция жасау тиімді болып табылады.
Қазіргі кезде ғалымдар пекин үйректерінің “Арман" кросының аталық-А1
және аналық-А2 екі тізбегімен селекциялық түқым асылдандыру жұмысын
жүргізуде. Зерттеу жүмысы Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданының “Альбина"
биологиялық ерекшеліктерін зерттеу, қолда бар құстардың өнімділігін қолдау
мақсатында қорды тиімді пайдалану үшін кұрамалық сслекция әдісі таңдап
алынды. Құстармен жұмыс жасау барысында мынандай өнімділік көрсеткіштер
ескеріледі: тірілей салмағы, жұмыртқалағыштығы, жұмыртқа салғыштық қарқыны,
жұмыртқа салмағы, жұмыртқаның ұрықтануы, дені сау өсімтал құстың шығуы,
үйрек балаландарының тірілей салмағы, өнімділік кезендегі құстардың
сақталынуы, жемді пайдалануы.
Б.Т. Тулебаевтың [5] әдістемесінде құс шаруашылығы өнімдерін өндіру
ауыл шаруашылығының басты салаларының бірі болып табылады делінген. Құс
шаруашылығы пәні студенттердің нақты шаруашылық жағдайында технологиялық
жобалау жұмыстарын әзірлеуі, өндіріске пайдалы нақты шешімдер мен ұсыныстар
жасауы, олардың білімі мен тәжірибесін ұштастырып, болашақ мамандығын жан-
жақты меңгеруіне мүмкіндік береді.
И.И. Кочиш, М.Г. Петраш және С.Б. Смирнов [6] жазуынша ет-жұмыртқа
бағытта құс шаруашылығының дамуын ғылыми тұрғыдан қамтамасыз ету
ғалымдардың елеулі мақсаты. Қазірдің өзінде осы мәселенің шешімін табу
жолында ғалымдар жұмыла жұмыс жүргізуде. Авторлардың айтуынша бүгінгі күні
құс шаруашылығына пайдаланып отырған құс тұқымдарының бәрі шет елден
әкелінгендер, барлық құс тұқымдарының өнімділік қасиеттері шетелдік
фирмалар үсыныстарына негізделіп, бағаланылып сатып алынған, осыған орай
ғалымдар елімізге әкелінген барлық құс тұқымдарының өнімділік
көрсеткіштерін салыстырып, зерттеп, тиімділігін немесе тиімсіздігін
анықтауда.
В.И. Фисинин мен Г.А. Тардатьян [7] мәліметтерінше асылдандыру
жүмысын тез дамыту мақсатымен тез өнім беретін құс кросстарының түп
тізбектерінен тұқым өкелу жоспарланып, кейбір кәсіпкерлер өздері сатып алуы
қажет. Құс кросстарының түп тізбектерін пайдаланып жүргізілген асылдандыру
жүмысы 2-3 жылда өз нәтижесін бере бастайды және 5-6 жыл ішінде отандық
кросс шығаруға мүмкіндік бар.
Л.Ю. Киселов пен В.Н. Фатеевтің [8] деректерінде түйеқүс өсірудің
қиындығы — олардың бір еркегімен бір ұрғашысы өте сирек жұп- тасатынында
деп жазылған.
Б.Р. Әкімбеков, М.Қ. Байбатшанов және Р. Қадыкен [9] деректерінде
тауықтардың қазіргі заманғы кросстары жұмыртқа, ет, ет-жұмыртқа, сәндік
және төбелескіш секілді түрлерге бөлінеді. Қазіргі таңда сәндік және
төбелескіш тұқымдар мен кросстарды шектеп өсіреді. Жұмыртқалағыштың бұл
деңгейі пайданалып жүрген кросстардың генетикалық мүмкіндігінің өте жоғары
екенін көрсетеді. Алайда құстарың өнімділігі неғұрлым жоғары болған сайын,
келешекте селекциялық шектеуді қамтамасыз ету де соғұрлым қиынға түседі.
Шетелдік және отандық зерттеулер бойынша жұмыртқа бағытындағы тауықтар үшін
аралас генерациядағы селекцияның тиімділігі бір ұрпақтың жұмыртқалағыштығы
бойынша 0,5-тен 3 жұмыртқаға дейін және жұмыртқа салмағы 0,3-0,6 г құрайды.
Ю.М. Степановтың [10] айтуынша инкубация процесінде биологиялық
бақылау міндетті түрде жүргізіледі: инкубация кезінде овоскоптағы
жұмыртқалар тексеріледі, өлшеу жолымен олардың құрғап кетуі анықталады,
эмбриондардағы жанданған жұмыртқаларды ашып көреді, өлген ұрықтарға
паталогоанатомиялық талдау жүргізіледі, инкубацияның нәтижелері талданып,
тәуліктік балапандар бағаланады. Тауық жүмыртқалары инкубацияның 6,11 және
19-күндері, үйректер мен күрке тауықтар жұмыртқалары 8,19 және 25- күндері,
ал қаз жұмыртқалары 9,15 және 28- күндері овоскопта електен өткізіледі.
Құрғақ жұмыртқалары бар қайықшаларды бақылау, таразылау арқылы анықталады.
Б.В. Рубанның [11] дерегінше инкубациялаудың алғашқы күндері жоғары
температура (37-38°С) ұрықтың есімі мен дамуын жеделдетіп, белок пен сары
уызды жақсы сіңіруіне, жүйелер мен органдардын тездете түзілуіне ықпал
етеді.
Б.Ф. Бессаррбов, Э.И. Бондарев пен Т.А. Столияр [12] мәліметінше
құсты жүмыртқа сапмагы бойынша сұрыптаудың ең қиыншылыгы, оның басқа
шаруашылық керсеткіштерімен байланысты болуында. Мысалы, жұмыртқа салмағы
мен жұмыртқалағыштық арасындағы корреляция теріс болады да, жұмыртқа
салмағы мен балапан салмағы арасында оң корреляция болады.
Л.Ю. Киселевтың [13] деректерінше бөдене шаруашылығы құс шаруашылығының
пайдалы, табысты бағыты болып табылады. Бір бөдене жүмыртқалаған кезден
бастап бір жылда 300 жұмыртқа алуға болады. Жас шамасы 45-50 күн болғанда
олар жыныстық жетілу шағына жетіп толыққанды жүмыртқа туады. Ересек
бөденелер 120-140 г салмақ тартады. Тордағы күтімдегі әр құс жылына салмағы
10-12 г келетін 250-300 жұмыртқа табады. Балапандары тез өседі, оны екі
айлығында етке сояды.
С.И. Боголюбскийдің [14] мәліметтеріне сүйенсек ферма жағдайыида
мекиендер 2,0-2,5 жасында жұмыртқа сала бастайды, ал қораздары үш жылда
жыныстық жағынан жетіледі. Түйеқұстардың өнімділік мерзімі наурыз айынан
басталып, қыркүйек айына дейін созылады. Ұрғашы құстың бір мерзім ішіндегі
жүмыртқалағыштығы 40 дана жұмыртқадан асады. Түйеқұс жұмыртқасы ақтүсті
және сырты фарфорға ұксас. Оның салмағы 1100-1800 г тартады.
А.Б. Таңатаровтың [15] пікірінше қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы
құсы ретінде негізінен африкалық түйеқұс нанду және эму өсіріледі.
Осылардың ішінен ең пайдалысы африкалық түйеқұс. Олардың тірілей салмағы
жоғары, жұмыртқалағыштығы көп, олардың салмағы нанду мен эмуге қарағанда
өте жоғары. Бұл құстың жұмыртқалағыштығы жыл бойы 2 рет қайталанылады.
Қабыршақтың аз болуы, инкубация кезінде биологиялық бақылау жүргізуді
оңайлатады, ал эмудің кара-көкшіл түсі бұл істі қиындатады. Қолға үйрету
арқылы бұл құстардың этологиясы (поведение) өзгереді. Агрессивтік қасиеті
төмендеген, өміршеңдігі жоғарылатады, күтіп-бағушы құсханашылдарға,
күнделікті рационға тез үйрене бастады, сол себептен азықтандыруға, күтіп-
бағу процессі әртүрлі. Сондықтан өсіріп-бағу кезінде осыған көп көңіл
бөлінуі қажет.
А.Б. Таңатаров, Ш.Ә. Әлпейісов пен С.Т. Дабжанованың [16]
деректерінде жұмыртқа бағытындағы құстар селекциясындағы басты міндет
жұмыртқалаудың бастапқы кезеңіндегі жұмыртқа салмағын арттыру және жұмыртқа
шығымын (57 г жоғары) 80 пайызға дейін көтеру болып табылады. Құстың
тірілей салмағы төмендегенде жұмыртқаның орташа салмағы 60-64 г деңгейде
болатынын атап көрсеткен жөн.
Қазіргі кросстардың барлығы жақсы, жоғары жұмыртқалағыштығымен (бір
мекиенге 310-325 дана), жұмыртқаның орташа салмағымен (60 г және одан да
жоғары) және негізгі сапалық көрсеткіштерінің тәуірлігімен ерекшеленеді.
Шетелдік ең таңдаулы кросстардың ірі жұмыртқалар шығымы 79-91,4 пайыз
құрайды.
И.А. Мымрин [17] айтуынша үйректердің бройлерлі балапандарын жеңіл
лапас астында, шектелген қүрғақ алаңды жене су бетін қолдану арқылы
өсіреді. Судың бетіне екінші аптадан шығарылған балапандар тез өсіп, су
ішіндегі балдыр және ұсақ жәндіктерді қорек ететіндіктен, құрама жем шығыны
азаяды. Сонымен қатар бұл төжірибе отырғызу тыгыздығын кебейтуге мүмкіндік
беріп, құсханаларды өнімді пайдалану мерзімін ұзартады. Қарапайым брудер
ретінде шойын темірден немесе кірпіштен жасалған пешті, болмаса сумен
жылытатын орталық жүйені қолданады.
Н.П. Третьяков пен Б.Ф. Бессарабов [18] деректерінде Қолға үйретілген
құстың қай түрін болсын, әдетте, олардан ет және жұмыртқа өндіру үшін
өсіреді. Сондықтан селекция тәжірибесінде оларға баға беріп сұрыптағанда
осы негізгі екі өнімдік қасиетіне мән беріледі. Нақтылы жағдайда бұл
екеуінің қайсысын жоғары қою өсіріп отырған құстың өнім бағытына байланысты
болады. Құстың еті де, жұмыртқасы да қоректік қасиеті өте жоғары сіңімді
диетикалық тағам. Адам тағам ретінде негізінен тауықтың жұмыртқасын
пайдаланады.
П.Е. Божконың [19] пікірінше құс етінде 16 пайыздан (үйрек, қаз) 20
пайызға (тауық, күркетауық) дейін, ал жұмыртқаларында 13-14 пайыз құнды
белок болады. Сонымен қатар жұмыртқа құрамына барлық дерлік алмастыруға
келмейтін амин қышқылдары, 30-ға жуық минералды элементтер кіреді. Белок
қорытылымы өте жоғары 97 пайызға жетеді. Жұмыртқа құрамындағы темір мен Д
витамині сиыр сүтіндегіден де жоғары. Ал таза тығыз қабығы жұмыртқаларды
ұзақ уақыт бұзбай сақтайды. Қаз майы дәрігерлік мақсатта қолданылып, бауыры
диеталық тағам болып табылады.
Г.Б.Есімсеитова және Д.Қ. Ахметжанов [20] мақаласында жұмыртқалардың
ұрықтанғандық деңгейі 2 топтағылардан 1-топта - 23%, 2- топта - 16% төмен
болып шықты. Осы жағдайларға байланысты 2-топтағы жұмыртқалардың шығымдылық
пайызы анағұрлым жоғары болды. Бұл жағдайда инкубатордың ішіндегі
температураның орта есеппен 36,5 ° С , ылғалдылықтың 25% деңгейінде болғаны
жөн. Шығаруға арналған инкубатор ішіндегі температура 35° С, ал ылғалдылық
50% деңгейінде болуы тиіс.
А.Ә. Төреханов, Д.Қ. Ахметжанов және Г.Б. Есімсеитовалардың [21]
жазуынша біздің жағдайда өсіруге қолайлы және болашағы үлкен африкалық қара
түйеқұс, өйткені олар фермаларда бағуға дағдыламғап. Бұл құс біздің елде
жаңадан ғана тарай бастағандықтан олар жөнінде мәліметтер аз. Сондықтан,
бұл құстардың маңыздылығы Қа- зақстанның табиғи жағдайына қолайлы өсіріп-
бағу, азықтандыру жөне асылдандыру технологиясын анықтауды талап етеді.
Тәжірибелер африкалық қара түйеқұстардың екі жасына дейінгі өспірім
балапандарына жүргізілді. Өспірімдер шеңбері 80x18 м болатын құсханада
бағылды. Бұл құсхана бірнеше, әрқайсысынан сыртқы шеңбері 25x30 м болатын
қоршауга шығуға мүмкіндігі бар бөлімшеге бөлінді. Түйеқұстың жүгіру
қашықтығы 40 метрден кем болмайтыны белгілі.
Д.Қ. Ахметжанов пен Қ.А. Молдажановтың [22] пікірінше соңғы кезде
фермерлер арасында түйекұс қожалықтарын құруға қызығушылық туа бастады. Бұл
жағдай олардың өсімталдығымен және аталмыш өсімшелерінің өте жоғары
бағалануымен байланысты. Сондықтан өзіміздің іскер азаматтар Дания,
Бельгия, Нидерланд елдерінен түйекұстардың африкалық қара және австралиялық
Эму түрлерін әкеліп, фермалар құрды. Сонымен, Алматы облысында "Айқанат
кұстары' және “Фауна фермерлік қожалыгы”, ал Қостанай облысында “Қара
батыр” түйекұс өсіретін арнайы шаруашылықтар ашылды. Бұлардағы
түйекұстардың жалпы саны 700-ге жуық, оның ішінде 65 басы Эму түйеқұсы.
Б.М. Махатов, В.И. Абрикосова мен М.Х. Байбашановтардың мақаласында
[23] бөдене жұмыртқасы - құнды нәрлі заттарга толы, оларды әртүрлі дертке
қарсы емдік ретінде пайдаланады. Бөдене жұмыртқасы тауық жұмыртқасынан
азықтық құрамымен, құнды заттарымен анагұрлым жоғары, А витамині, никотин
қышқылы, фосфор және мыс, кобальт және өзге де аминқышқылдары айтарлықтай
басым болады. Бөдене жұмыртқаларының басқада қасиеттерін атауға болады:
тауық жұмыртқасына қарағанда про- теиннің 10%-га, фосфордың 15%-ға,
кальцидің-46%-ға, калийдің-5 есе; В1-витамині 2,8 есе, В2-11%-ға артық
болуы, қауыз салмағы 4,9%- ға кем, аллергиялық реакция болдырмайды; өсуі
мен дамуының жоғары қарқынды- лығы; инкубацияның ұзақтығы 15-18 тәулік,
жыныстық жетілу жасы 35-45 тәулік құрайды, демек жылына 3-5 ұрпақ алуға
мүмкіндік береді деген сөз; тауықтардың жұмыртқалауынан қалыспайтын
жұмыртқалағыштыгы (жылына 250- 300 жұмыртқа).
А.Қ. Сәбденов пен В.И. Абрикосовалардың [24] айтуынша аз жұмыртқалы
және көп жұмыртқалы тауықтарды жақсарту селекция нәтижесіне жатады.
Тұқымдық кросстердің барлық ұрғашы тауықтардың орташа деңгейдегі қалыпты
сипатталады. Үйірді ұлғайту үшін жұмыртқалағышгығы оның катарынан алшақ
басым келетін ұрғашы ұрпағы бар тұқымдасты қатарларды пайдалану ұсынылады.
С.Т. Дабжанованың [25] мәліметтерінде құстардың өнімділігі олардың
физиологиялық жағдайларына ғана емес, сонымен қатар ортаның факторына, ең
алдымен азықтандырылуына байланысты екені белгілі. Құстар азықтандырылуы
мен күтіп-бағу жағдайының сәл бұзылуына өте сезімтал келеді. Олардың
өнімділігінің төмеңдеуі 50% дейін жетеді.
Құстардың өсу процесінде қоспалы азықтармен азықтандырады, оның
қоректілігі құстарға қажетті сұранысқа сай болуы қажет. Бент АҚ асыл
тұқымды құс зауытында ветеринарлық бақылауға көп көңіл бөлінеді.
Шаруашылықта ветеринарлық бакылау өте қатаң түрде, құстарды вакцинациялау
аркылы жүргізіледі. Қауырысынын шұқу және азықтарды шашуды болдырмау
мақсатында тұмсықтарын кесу шарасы жүргізіледі. Сонымен бірге
температуралық-ылғалдық режимін, құстардьң отырғызылуының тығыздығын және
жарықтың факторын сақтаудың да маңызы зор. Құс тобының бағытын белгілеу —
бұл инкубация цехын жоғары, сапалы инкубациялық жүмыргқамен қамтамасыз ету
екені белгілі. "Бент” АК, асыл түқымды құс зауытына әкелінген инкубациялық
жұмыртқалар мен тәуліктік балапандардың сапасы шаруашылықта күмән
туғызбайды.
[26] қазақ құс шаруашылығы зерттеу институты қолда бар ауыл
шаруашылық линияларын жетілдіру және жаңа кросс шығару: құс үшін
селекциялық-технологиялық бағдарлама жасаумен айналысады. Институтта
жұмыртқа өндіру бағытында өсірілетін тауықтың Алатау, үйректің Медеу,
Арман кросстары шығарылды.
[27] Бескөл құс фабрикасының мамандары мен өңір ғалымдары үй
құстарының жаңа тұқымдарын шығарды. Қазақстандағы алғашқы асыл тұқымды
үйректер 7 аптада 4 кг-ға дейін салмақ қосады. Тұңғыш жоғары өнімді отандық
үйректер қалың жұртқа 2012 жылы өткен Қараөткел ауыл шаруашылығы
жәрмеңкесінде таныстырылды.
[28] Бескөл құс фабрикасы серіктестігінде тауықтың жұмыртқалағыштық
бағыттағы Родонит-2, Ақ түсті хайсекс кросстары, қаздардың қытай және
итальян тұқымдары, үйректердің Медеу және Бескөлдік түрлі түсті
кросстары, мәскеулік, израильдік күркетауық тұқымдары өсіріледі.
Н.П. Третьяковтың [29] жазуынша инкубация процесінде биологиялық
бақылау міндетті түрде жүргізіледі: инкубация кезінде овоскоптағы
жұмыртқалар тексеріледі, өлшеу жолымен олардың құрғап кетуі анықталады,
эмбриондардағы жанданған жұмыртқаларды ашып көреді, өлген ұрықтарға
паталогоанатомиялық талдау жүргізіледі, инкубацияның нәтижелері талданып,
тәуліктік балапандар бағаланады. Тауық жүмыртқалары инкубацияның 6,11 және
19-күндері, үйректер мен күрке тауықтар жұмыртқалары 8,19 және 25- күндері,
ал қаз жұмыртқалары 9,15 және 28- күндері овоскопта електен өткізіледі.
Құрғақ жұмыртқалары бар қайықшаларды бақылау, таразылау арқылы анықталады.
Қ.Ш. Нұрғазы [30] деректерінде, құстарға арналған азықтар
килоджоулдармен белгіленген қуат мөлшері, шикі протеин, минералды заттар
мен витаминдер мөлшері бойынша бағаланады.Азықтардың белоктық бағасы тек
шикі протеині бойынша ғана емес, сонымен бірге оның құрамдас бөліктері,
яғни алмастырылмайтын амин қышқылдарының мөлшері бойыншада
анықталады.Құстарды құрғақ құрама жеммен азықтандыру, азықтарды
дайындаудытолығымен механикаландырып, автоматты азықтандырғыштарды
қолдануға мүмкіндік береді, мұның өзі еңбек шығынын едәуір қысқартады.
2 Жобалау бөлімі
2.1 Тауықтың кросстары
Тауықтардың қазіргі заманғы кросстары жұмыртқа, ет, ет-жұмыртқа,
сәндік және төбелескіш секілді түрлерге бөлінеді. Қазіргі таңда сәндік және
төбелескіш тұқымдар мен кросстарды шектеп өсіреді.
Алатау кроссы – ол Қазақстанда шығарылған жұмыртқалағыш тауық
кроссы. Бұл кросс Қазақ құс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ғалымдары
және тәжірибе шаруашылығы мамандарының еңбегімен көп жылдар бойы ақ леггорн
тауық тұқымынан сұрыптау арқылы шығарылды. Торға ұстауға, Қазақстан жеріне
бейімделген, жұмыртқасы ірі, жұмыртқалағыштығы және тіршілік қабілеті
жоғары тауық тұқымы. Бұл кросстың құрасына ақ леггорн тауығының екі
тізбегі: А (1)-атылық, А (2)-аналық кіреді.
1-сызба. Өнімді будандар алу үшін тізбектерді шағылыстыру жүйесі.
Түп тізбектер және аталық
аналық
ата-әжелік түрлері ♂ А-1 х ♀ А-1 ♂ А-2 х
♀ А-2
Аталық-аналық түрлері ♂ А-1 х ♀ А-2
Екі тізбекті буындар ♂ А-
(1х2)
♂ А-1- аталық тізбек, ол сыртқы пішіні, конституциясы жағынан
жұмыртқалағыш тауық, түрі ақ леггорнға ұқсайтындығы жәй көзбен-ақ көрініп
тұрады. Бұл тізбек аналық А-2 тізбегімен жақсы үйлеседі, және жыныстық
жетілуі ерте басталады. Оның жұмыртқалағыштығы бірінші айлардан бастап
жақсы басталады, ал жұмыртқалағыштың шыңына 28-30 апталық жасында жетеді.
Орташа мекиен санына шаққанда олар 72 апталық жасына дейін 250 дана
жұмыртқа береді.
1-сурет. Алатау кросы тауығы
А- 2 аналық тізбектің тұрақты жұмыртқалағыштық уақыты ұзақ, әр
жұмыртқаның және жалпы шығым салмағы жоғары, балапандар мен тауықтардың
тіршілік қабілеті торда баққанда өте мол. Орташа мекиеннің
жұмыртқалағыштығы 72 апта ішінде 248 дана жұмыртқа.
♂ А-1 мен ♀ А-2-ні шағылыстыру арқылы алынған буданның ♂ А-1 х ♀ А-
2лары ірі және ол көрсеткіші жағынан басқа кросстардын 3,7 пайызға жоғары.
Қорыта келе айтқанда Алатау кроссы азығы жоғары спалы әрі жеткілікті
болғанда, технологиялық талаптарды дұрыс, уақытында орындап тұрған кезде
жұмыртқалағыштығы жағынан және басқа да зоотехникалық көрсеткіштерден
барлық жеңіл кросстардан кем түспейді. Оның үстіне бұл кросс Қазақстанның
ауа райына, климаттық жағдайына үйренген әрі толық жерсінген тауық тұқымы
болып табылады.
Ломани Браун кроссы 1989-1992 жылдары Германиядан әкелінген. Төрт
тәзбекті АВ – қоңыр қауырсынды, СД – ақ қауырсынды, ҰС – тізбегі тез
қауырсынданатын, Д – тізбегі баяу қауырсынданатын, құс жынысын анықтау 98-
99 пайыз. Жұмыртқалағыштықтың 50 пайызға жету мезгілі 23-24 апта,
жұмыртқалағыштық деңгейі (26-32 апта) 86-90 пайыз, 72 аптаға дейінгі
бастапқы мекиенге шаққандағы жұмыртқалағыштығы 265-295 дана жұмыртқа.
Бастапқы мекиенге шаққандағы инкубациялық жұмыртқаның шығуы 230-240 дана.
Өсіргендегі құс шығымы 81-83 пайыз. Өсіру кезіндегі құстардың сақталу
қабілеті 96-98 пайыз, ал ересек құстардың сақталынуы 94-96 пайызды құрайды.
Етті-жұмыртқалы коңыр кросстар селекциясы бастапқы мекиенге шаққанда
жалпы жұмыртқалағыштықты көтеруге (75-78 апталық кезеңінде 290-315 дана);
тауықтардың тірілей салмағын азайтуда жемді пайдалану тиімділігін арттыруға
(20 апталық кезеңінде 1,3 кг және 70 апталық кезеңінде 1,8 кг);
жұмыртқалағыштықты 50 пайызға ерте жеткізуге ( Ломанн-Тирцухт” фирмасында
150-155 күн); 9-15 апта бойы жұмыртқалағыштықтың жоғары қарқынын сақтауға
(90 пайыздан артық); тауықтарды пайдаланудың барлық кезеңінде (76-78
апталық кезең) жұмыртқалағыштық қарқынын сақтауға (80-85%) және өнімділік
кезеңінің соңында 60 пайыздан төмендетпеуге бағытталған.
Жұмыртқа қабығының сапасына, құстың өміршеңдігіне, жұмыртқалардың
инкубациялық сапасына (ұрықтану және шығымдылық), анатомоморфологиялық
көрсеткіштерге көп көңіл бөлінеді.
Бастапқы тізбек құстарын мына нышандар бойынша бағалайды:
ұрықтанғыштығы және балапан шығарғыштығы, өспірім балапандар шығымы, оның
сапасы, шағылысуды анықтаудың дәлдігі мен жеңілдігі, өміршеңдігі, тез
қауырсындануы (сәйкес тектік қор үшін), құс бітімі, жұмыртқа қабығының түрі
мен сапасы, белоктың жоғарылығы, жем пайдалану тиімділігі. Будандарды
бағалауда жыныстық жетілу, белгілі жасқа дейінгі туылған жұмыртқа саны,
тірілей салмағы, жұмыртқалағыштығы, жұмыртқа салмағы, мекиеннің сақталынуы
есепке алынады.
Өнімділікті арттыру селекциясы көп құс тобына жүргізіледі, селекциялық
ұялар саны 1000-нан астам (“Хай-Лайн”, “Шевер” және т.б. фирмалар).
Популяция саны неғұрлым көп болса, оның керекті бағытта өзгеруіне де
мүмкіншілік мол. Тексерілген құстардан әрі қарай өсіру үшін тек қана
таңдаулылары қалдырылады.
Өнімділікті арттыру мәселесі тек генетикалык заңдылық негізінде ғана
шешіледі. Популяциялық генетика әдістері тізбектердің, популяциялардың
(топтар, тұқымдар) нақты осы кезеңдегі. Келешектегі тиімділігін селекцияның
көп түрлі әдістерін дамытуға, құстардың гендік түрлерін бағалаудың неғұрлым
дәл тәсілдерін жасауға мүмкіндік береді.
Жануарлар селекциясы мен генетикасында биологиялык, тәсілдерді жаңарту
кейбір жеке организмдердің гендік түрмен, қоршаған ортамен өзара
заңдылықтарын ашуға жағдай жасайтыны анық.
Етті-жұмыртқа бағытындағы тауықтардың генетикалық қуатын жүзеге асыру
оны азықтандыру, күтіп-бағу және ветеринарлық қорғау жағдайына байланысты.
Біздің зерттеулеріміздің мақсаты “Ломанн-Браун” кроссы тауықтарының
бағалау өлшемдерін анықтап, оларды нышандарына орай іріктеу болды.
Родонит кроссы. Төрт тізбекті кросс. Құстар жоғары генетикалық
өнімділік потенциалымен сипатталады. Р1- аталық түрдің аталық тізбегі, Р2-
қоңыр қауырсынды аталық түрдің аналық тізбегі. Р3- аналық түрдің аталық
тізбегі, Р4- ақ қауырсынды аналық түрдің аналық тізбегі.
1 кесте - Родонит кросстарының өнімділігінің көрсеткіштері
Көрсеткіштер Мөлшері
80 апталық будан құстардың бастапқы 315-330
мекиенге шаққандағы
жұмыртқалағыштығы, дана
Жұмыртқаның орташа салмағы, г: (30 58,2
аптада)
Жұмыртқаның орташа салмағы, г: (52 68,8
аптада)
68 аптадағы жұмыртқа массасы, кг: 18,9
(бастапқы мекиенге шаққанда)
Орташа мекиенге шаққанда 19,2
Жұмыртқалардың ұрықтануы, пайыз 95
Жұмыртқалардың шығымы, пайыз 93
Өспірім құс шығымы, пайыз 98
16 аптаға дейінгі сақталыну, пайыз 97
17 аптадан 68 аптаға дейін 98
Жем шығыны, кг: (10 жұмыртқаға) 1,54
1 кг жұмыртқа массасына 2,29
Ет-жұмыртқа бағытындағы тауық кросстарын жұмыртқа алу үшін де, жақсы
сіңімді де жұмсақ ет алу үшін де өсіреді. Оларға ХІХ-ХХ ғасырларды біздің
елімізде де, сондай-ақ шет елдерде де алынған тауықтардың көптеген
тұқымдары жатады.
Смена 2 кроссы – смена кроссы негізінде Росс-208 кроссының әкелік
түрінің генетикалық материалдарын 1 рет пайдаланып, келешекте алынған соңғы
будандарды, олардыңы тіршілікке бейімділігіне, өсімділігіне және азықты
жақсы пайдаланатын қабілетіне қарай өте қатаң түрде іріктеу арқылы
шығарылған. Бұл қоспалардың көрсеткіштері төмендегі кестеде берілген.
2 кесте - Смена -2 кроссы бройлерлерінің тірідей салмағы мен 1 кг
өсімге азық шығындарының жастарына қарай өзгеруі.
Тіршілік Тірі салмағы, г Тәуліктік 1 кг өсімге
еткен орташа кететін
тәулігі өсім, г азықтың
шығыны, кг
Қораздар Мекиендер Орташа
1 175 165 170 18,6 1,23
2 410 390 400 32,9 1,38
3 800 700 750 50 1,63
4 1250 1050 1150 57,1 1,66
5 1750 1450 1600 64,2 1,86
6 2250 1850 2050 64,3 1,98
7 2700 2260 2480 61,4 2,24
8 3150 2650 2900 60 2,34
Бұл кросстың құрамында корниш тұқымының с2, с6-екі тізбегі,
плимутроктің с3 және с4 деген екі тәібегі бар.
Осы кросс тұқымдарын өндірісте пайдаланғанда бройлердің 42 тәуліктік
құсындағы тірі салмағы 2500-2550 г, ал тәуліктік өсімі 48-51 г деңгейінде
болып тұқым өсімге 1,9-2,0 кг азық шығындайды. Құс басының сақталғыштығы 97-
98 пайыз, ал әкелік –аналық топтағы 60 апталық тауық жұмыртқалағыштығы 164-
166 данадан кем болмайды.
Титан кроссы. Бұл кросс Қазақстанға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..
1 Әдебиеттерге 5
шолу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...
2 Жобалау 12
бөлімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
2.1. Тауықтың 12
кросстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...
2.2 Күрке тауықтардың 19
кросстары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..
2.3 Үйректер кросстары 21
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
Пайдаланылған әдебиеттер 27
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
Кіріспе
Өндірістік құс шаруашылығы нарық сұранысын жеңіл диеталық тағамдармен
қамтамасыз етуге өзінің сүбелі үлесін қосатын, аграрлық кешеннің үдемелі,
әрі жедел өзгеріп тез дамитын саласы болып табылады.
Келешекте жұмыртқа және құс етін өндіру технологияларын жетілдіру және
әр шаршы метр жерден өнім шығымын көбейтіп, оның өзіндік құнын төмендетуді
қарастырады. Бұл жағдайдағы негізгі мақсат және міндет бүкіл шығынды
барынша азайту болып табылады. Құсты дұрыс та тиімді пайдалануға
бағытталған ортаның жан-жақты көрсеткішлерін, құстың тұқымдық
ерекшеліктерін түгел қамтитын технологиялық прогрестің басты мақсаты –
құстың күнделікті тіршілігіне қажет жем мөлшерін барынша азайтып, адамға
қажет өнімдер алуға (жұмыртқа, ет, мамық) пайдалану.
Қазіргі уақытта дүние жүзінде тауықтың 100-ден астам, үйрек пен күрке
тауықтың 20-ға жуық және қаздың 40 тұқымы бар деп есептелінеді. Қоршаған
ортаның алуан түрлі жағдайларында жабайы түрлері үйге үйретудің нәтижесінде
құстың көптеген тұқымдары пайда болды. Тұқым өрбіту процесі қазіргі
тұқымдар мен қажетті белгілері бар жаңа тұқым өсіру жолымен бүгінде одан
әрі жағаса түсуде.
Тұқым туыстық қосақтауды қолданбастан өзін-өзі көбейтуге мүмкіндік
беретіндей санға ие болуы тиіс. Жаңа тұқымды қалыптастыру процесінде олар
тұқымдық топ стадиясынан өтеді. Тұқымдық топ құсы (әсіресе оны өсірудің
алғашқы кезеңінде) кереғар тұқым қуалаушылыққа ие бола алмауы ықтимал.
Өнімділік бағыты, шаруашылыққа пайдалануы және конституциялық (дене
құрылысы) белгілері бойынша тұқымдар топқа бірігеді.
Соңғы жылдардағы ғылым мен алдыңғы қатарлы тәжірибелер өндірістік құс
шаруашылғын дамытудың шешуші шарты селекция мәселелері, жоғары өнімді құс
кросстарын құрып, өндіріске енгізу екендігін дәлелдеді.
Асыл тұқымдық шаруашылықтардың мәліметтері бойынша жұмыртқа
бағытындағы кросстардың әр түрлі тізбегінің жұмыртқалағыштығы 275-290 дана,
жұмырта салмағы 55-63 г деңгейінде.
Жұмыртқалағыштың бұл деңгейі пайданалып жүрген кросстардың генетикалық
мүмкіндігінің өте жоғары екенін көрсетеді. Алайда құстарың өнімділігі
неғұрлым жоғары болған сайын, келешекте селекциялық шектеуді қамтамасыз ету
де соғұрлым қиынға түседі. Шетелдік және отандық зерттеулер бойынша
жұмыртқа бағытындағы тауықтар үшін аралас генерациядағы селекцияның
тиімділігі бір ұрпақтың жұмыртқалағыштығы бойынша 0,5-тен 3 жұмыртқаға
дейін және жұмыртқа салмағы 0,3-0,6 г құрайды.
Кей авторлардың пікірінше селекциялық прогресс қарқынының баяулауы
алдыңғы генерациядағы іріктеудің жоғары қарқынымен жүргізілуіне және
шектеулі тектік қорды пайдалануға байланысты.
Сондықтан жұмыртқа бағытындағы құс шаруашылығы дамуының қазіргі
кезеңінде бастапқы популяцияның генетикалық өзгергіштігін көтерудің маңызы
зор.
Соңғы кезде құс шаруашылығында түр аралық селекция тәсілі кең тараған.
Мұнда генетикалық құбылмалылығы үлкен бастапқы түр шығарып, кейін оларды
шағылыстыру арқылы гетерозистің тізбектік селекция тәсілімен салыстырғанда
тиімділігінің жоғары екендігі байқалады.
Кейбір авторлар құс шаруашылығында гетерогенді популяция жасау тектік
қорды сақтау және генетикалық дамудың ең тиімді жолдарының бірі деп
есептейді.
Жұмыртқа бағытындағы құстар селекциясындағы басты міндет
жұмыртқалаудың бастапқы кезеңіндегі жұмыртқа салмағын арттыру және жұмыртқа
шығымын (57 г жоғары) 80 пайызға дейін көтері болып табылады. Құстың
тірілей салмағы төмендегенде жұмыртқаның орташа салмағы 60-64 г деңгейінде
болатынын атап көрсеткен жөн.
Қазіргі кросстардың барлығы жақсы, жоғары жұмыртқалағыштығымен (бір
мекиенге 310-325 дана), жұмыртқаның орташа салмағымен (60 г және одан да
жоғары) және негізгі сапалық көрсеткіштерінің тәуірлігімен ерекшеленеді.
Шетелдік ең таңдаулы кросстардың ірі жұмыртқалар шығымы 79-91,4 пайыз
құрайды.
Торда күтіп-бағылған жұмыртқа бағытындағы тауықтар тізбектерін ірі
жұмыртқа бергіштігі бойынша бағалау және іріктеу осы нышан бойынша
жүргізілген селекцияның тиімділігін көрсетеді. Аралас генерациядағы
селекция тиімділігі 0,6 граммнан 3,5 г аралығында.
Жүргізілген зерттеулердің нәтижесінде құстардың өнімділік қасиеттерін
танытуы генотипке, құс тобының мөлшеріне, тор пішіні мен көлеміне т.б.
факторларға байланысты деген тұжырым жасауға болады. Торда күтіп-бағылатын
құстардың экономикалық тұрғыдан маңызы өнімділік белгілерін селекциялау
арқылы жақсарту мүмкіндігі туралы дәлелдер бар.
Курстық жобаның мақсаты: үй құстарының кросстарымен, олардың өнімділік
көрсеткіштерімен танысу.
Курстық жобаның құрылымы: кіріспе, әдебиеттерге шолу және 4 тараулы
негізгі бөлімнен, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімі бөлімінен
тұрады. Жобада 4 сызба, 3 кесте, 2 сурет және 30 әдебиет қолданылды.
1. Әдебиеттерге шолу
А.Қ. Тәжиева және И.В. Ильницкаялардың [1] мақаласында қазіргі
уақытта үйрек шаруашылықтарының өнім беру негізін Қазақстанда шығарылған
"Медеу" жоне “Арман” кросстары құрайды. Оларды әр түрлі бағу
технологияларына жоғары бейімдігі, бұл құстың еліміздегі турлі өңірлерде
кең таралуына оң ықпалын тигізді. 1айда оларға селекцияіық жұмыстар
жүргізілгенмен, оның нәтежелігі іріктеу және сұрыптау жұмыстарында
қолданылатын әдістер және әдістемелер деңгейіне байшнысты. Өне бойы жан-
жақты іс-шаралар жасаудың нәтижесінде балапандар өсіруді дұрыс ұйымдастыру,
азықтандыру және бағу, жағдайларын жасау және біркелкі топ құруға іріктеу
арқылы үйректердің үшіші ұрпағының инкубациялық кроссында А-2 аналық
тізбектің уш микротізбектерінде әр түрлі іріктеу әдістерін қолданумен
қатар, олардың инкубациялық шығымен көбейту үшін жұмыртқалардың салмағын
ықшамдау.
Е.С. Біләлов, Ш.Ә. Әлпейісов және А.Ү. Рамазановтардың [2] жазуынша
қазір құс шаруашылықтарының іс-әрекеттерін бағалаудың өлшемі болып жұмыртқа
өнімділігі мен салмақ қосуы емес, олардың пайдалылығы мен экономикалық
тиімділігі бойынша бағалайтын уақыт жетті. Осыған байланысты 2002-2003
жылдары “Бескөл құс фабрикасы” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде
Солтүстік Қазақстан жағдайының экономикалық тиімділігін анықтау үшін әр
түрлі жұмыртқа бағытындағы кросстармен зерттеу жұмыстары жүргізілді.
Осы мақсатта біз аймақтағы құс шаруашылықтары үшін қаншалықты
экономикалық тиімділігі барлығы жөнінде зор өндірістік қызығушылық туғызған
жұмыртқалаштық, жұмыртқа салмағы, бір мекиеннен жылына алатын жалпы
жұмыртқа салмағы, азықтық конверсия жөне сақталулығы тәрізді пайдаш
шаруашылық қасиеттері бар “Ақ омбылық”, “Ақ хайсекс-R” және “Қоңыр хайсекс”
жұмыртқалағыш кросстарының будандары зерттелуге таңдалып алынды.
Д.Қ. Ахматжановтың [3] зерттеулерінде соңгы кезде суда жүзетін құстар
жеке меншік шаруа қожалықтарында өсіріле бастады. Елімізде өндірілетін құс
етінің 47-50 пайызы осыларда өндіріледі. Алайда бұл са- ланы дамытуға
арналған нақты нұсқаулардың жоқтығынан өнім өндіру деңгейі әлі де
төмендеуге болады. Мәселен, құсты өсіріп- бағу тәсілдерін табиғи ортаға
неғүрлым жақындатып, жеңіл кұрлымдарды, көк және сулы жайылымдарды, күннің
жарығын пайдалануга байланысты нақты әдіс-төсілдер жоқтың қасы. Сондықтан
баланандарды үйрек еті мен қауырсын-мамығын өндіруге арналған шектелген
құрғақ және сулы серуендеу алаңы бар жеңіл қалқаны қолдану арқылы, өсіру
тәсілін анықтау үшін зерттеулер жүргізілді. Тәжірибе Алматы облысы
Еңбекшіқазақ ауданының “Альбина” жеке шаруашылығында пекин үйректерінің
“Арман” кросты балапандарына жасалды.
В. И. Ильницкая, Ш.К. Серікбаева және Қ.Г. Нұрсапиновалардың [4]
мақаласында қазақстан ғалымдарының көп жылғы еңбегінің нәтижесі үйректің
өнімділігі және бейімделу қасиеттері жоғары болып саналатын “Арман” кросы.
Дегенмен бүл кростың жоғары көрсеткіштерін сақтау және онан әрі жетілдіру
үшін көп жүмыс жасау керек.
Үйректердің шаруашылыққа өте қажетті белгілері — етінің тез жетілуі,
жұмыртқа өнімділігі, сақталуы және қайта өндіруіне байланысты жинақталган
тізбектеріне мақсатты селекция жасау тиімді болып табылады.
Қазіргі кезде ғалымдар пекин үйректерінің “Арман" кросының аталық-А1
және аналық-А2 екі тізбегімен селекциялық түқым асылдандыру жұмысын
жүргізуде. Зерттеу жүмысы Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданының “Альбина"
биологиялық ерекшеліктерін зерттеу, қолда бар құстардың өнімділігін қолдау
мақсатында қорды тиімді пайдалану үшін кұрамалық сслекция әдісі таңдап
алынды. Құстармен жұмыс жасау барысында мынандай өнімділік көрсеткіштер
ескеріледі: тірілей салмағы, жұмыртқалағыштығы, жұмыртқа салғыштық қарқыны,
жұмыртқа салмағы, жұмыртқаның ұрықтануы, дені сау өсімтал құстың шығуы,
үйрек балаландарының тірілей салмағы, өнімділік кезендегі құстардың
сақталынуы, жемді пайдалануы.
Б.Т. Тулебаевтың [5] әдістемесінде құс шаруашылығы өнімдерін өндіру
ауыл шаруашылығының басты салаларының бірі болып табылады делінген. Құс
шаруашылығы пәні студенттердің нақты шаруашылық жағдайында технологиялық
жобалау жұмыстарын әзірлеуі, өндіріске пайдалы нақты шешімдер мен ұсыныстар
жасауы, олардың білімі мен тәжірибесін ұштастырып, болашақ мамандығын жан-
жақты меңгеруіне мүмкіндік береді.
И.И. Кочиш, М.Г. Петраш және С.Б. Смирнов [6] жазуынша ет-жұмыртқа
бағытта құс шаруашылығының дамуын ғылыми тұрғыдан қамтамасыз ету
ғалымдардың елеулі мақсаты. Қазірдің өзінде осы мәселенің шешімін табу
жолында ғалымдар жұмыла жұмыс жүргізуде. Авторлардың айтуынша бүгінгі күні
құс шаруашылығына пайдаланып отырған құс тұқымдарының бәрі шет елден
әкелінгендер, барлық құс тұқымдарының өнімділік қасиеттері шетелдік
фирмалар үсыныстарына негізделіп, бағаланылып сатып алынған, осыған орай
ғалымдар елімізге әкелінген барлық құс тұқымдарының өнімділік
көрсеткіштерін салыстырып, зерттеп, тиімділігін немесе тиімсіздігін
анықтауда.
В.И. Фисинин мен Г.А. Тардатьян [7] мәліметтерінше асылдандыру
жүмысын тез дамыту мақсатымен тез өнім беретін құс кросстарының түп
тізбектерінен тұқым өкелу жоспарланып, кейбір кәсіпкерлер өздері сатып алуы
қажет. Құс кросстарының түп тізбектерін пайдаланып жүргізілген асылдандыру
жүмысы 2-3 жылда өз нәтижесін бере бастайды және 5-6 жыл ішінде отандық
кросс шығаруға мүмкіндік бар.
Л.Ю. Киселов пен В.Н. Фатеевтің [8] деректерінде түйеқүс өсірудің
қиындығы — олардың бір еркегімен бір ұрғашысы өте сирек жұп- тасатынында
деп жазылған.
Б.Р. Әкімбеков, М.Қ. Байбатшанов және Р. Қадыкен [9] деректерінде
тауықтардың қазіргі заманғы кросстары жұмыртқа, ет, ет-жұмыртқа, сәндік
және төбелескіш секілді түрлерге бөлінеді. Қазіргі таңда сәндік және
төбелескіш тұқымдар мен кросстарды шектеп өсіреді. Жұмыртқалағыштың бұл
деңгейі пайданалып жүрген кросстардың генетикалық мүмкіндігінің өте жоғары
екенін көрсетеді. Алайда құстарың өнімділігі неғұрлым жоғары болған сайын,
келешекте селекциялық шектеуді қамтамасыз ету де соғұрлым қиынға түседі.
Шетелдік және отандық зерттеулер бойынша жұмыртқа бағытындағы тауықтар үшін
аралас генерациядағы селекцияның тиімділігі бір ұрпақтың жұмыртқалағыштығы
бойынша 0,5-тен 3 жұмыртқаға дейін және жұмыртқа салмағы 0,3-0,6 г құрайды.
Ю.М. Степановтың [10] айтуынша инкубация процесінде биологиялық
бақылау міндетті түрде жүргізіледі: инкубация кезінде овоскоптағы
жұмыртқалар тексеріледі, өлшеу жолымен олардың құрғап кетуі анықталады,
эмбриондардағы жанданған жұмыртқаларды ашып көреді, өлген ұрықтарға
паталогоанатомиялық талдау жүргізіледі, инкубацияның нәтижелері талданып,
тәуліктік балапандар бағаланады. Тауық жүмыртқалары инкубацияның 6,11 және
19-күндері, үйректер мен күрке тауықтар жұмыртқалары 8,19 және 25- күндері,
ал қаз жұмыртқалары 9,15 және 28- күндері овоскопта електен өткізіледі.
Құрғақ жұмыртқалары бар қайықшаларды бақылау, таразылау арқылы анықталады.
Б.В. Рубанның [11] дерегінше инкубациялаудың алғашқы күндері жоғары
температура (37-38°С) ұрықтың есімі мен дамуын жеделдетіп, белок пен сары
уызды жақсы сіңіруіне, жүйелер мен органдардын тездете түзілуіне ықпал
етеді.
Б.Ф. Бессаррбов, Э.И. Бондарев пен Т.А. Столияр [12] мәліметінше
құсты жүмыртқа сапмагы бойынша сұрыптаудың ең қиыншылыгы, оның басқа
шаруашылық керсеткіштерімен байланысты болуында. Мысалы, жұмыртқа салмағы
мен жұмыртқалағыштық арасындағы корреляция теріс болады да, жұмыртқа
салмағы мен балапан салмағы арасында оң корреляция болады.
Л.Ю. Киселевтың [13] деректерінше бөдене шаруашылығы құс шаруашылығының
пайдалы, табысты бағыты болып табылады. Бір бөдене жүмыртқалаған кезден
бастап бір жылда 300 жұмыртқа алуға болады. Жас шамасы 45-50 күн болғанда
олар жыныстық жетілу шағына жетіп толыққанды жүмыртқа туады. Ересек
бөденелер 120-140 г салмақ тартады. Тордағы күтімдегі әр құс жылына салмағы
10-12 г келетін 250-300 жұмыртқа табады. Балапандары тез өседі, оны екі
айлығында етке сояды.
С.И. Боголюбскийдің [14] мәліметтеріне сүйенсек ферма жағдайыида
мекиендер 2,0-2,5 жасында жұмыртқа сала бастайды, ал қораздары үш жылда
жыныстық жағынан жетіледі. Түйеқұстардың өнімділік мерзімі наурыз айынан
басталып, қыркүйек айына дейін созылады. Ұрғашы құстың бір мерзім ішіндегі
жүмыртқалағыштығы 40 дана жұмыртқадан асады. Түйеқұс жұмыртқасы ақтүсті
және сырты фарфорға ұксас. Оның салмағы 1100-1800 г тартады.
А.Б. Таңатаровтың [15] пікірінше қазіргі уақытта ауыл шаруашылығы
құсы ретінде негізінен африкалық түйеқұс нанду және эму өсіріледі.
Осылардың ішінен ең пайдалысы африкалық түйеқұс. Олардың тірілей салмағы
жоғары, жұмыртқалағыштығы көп, олардың салмағы нанду мен эмуге қарағанда
өте жоғары. Бұл құстың жұмыртқалағыштығы жыл бойы 2 рет қайталанылады.
Қабыршақтың аз болуы, инкубация кезінде биологиялық бақылау жүргізуді
оңайлатады, ал эмудің кара-көкшіл түсі бұл істі қиындатады. Қолға үйрету
арқылы бұл құстардың этологиясы (поведение) өзгереді. Агрессивтік қасиеті
төмендеген, өміршеңдігі жоғарылатады, күтіп-бағушы құсханашылдарға,
күнделікті рационға тез үйрене бастады, сол себептен азықтандыруға, күтіп-
бағу процессі әртүрлі. Сондықтан өсіріп-бағу кезінде осыған көп көңіл
бөлінуі қажет.
А.Б. Таңатаров, Ш.Ә. Әлпейісов пен С.Т. Дабжанованың [16]
деректерінде жұмыртқа бағытындағы құстар селекциясындағы басты міндет
жұмыртқалаудың бастапқы кезеңіндегі жұмыртқа салмағын арттыру және жұмыртқа
шығымын (57 г жоғары) 80 пайызға дейін көтеру болып табылады. Құстың
тірілей салмағы төмендегенде жұмыртқаның орташа салмағы 60-64 г деңгейде
болатынын атап көрсеткен жөн.
Қазіргі кросстардың барлығы жақсы, жоғары жұмыртқалағыштығымен (бір
мекиенге 310-325 дана), жұмыртқаның орташа салмағымен (60 г және одан да
жоғары) және негізгі сапалық көрсеткіштерінің тәуірлігімен ерекшеленеді.
Шетелдік ең таңдаулы кросстардың ірі жұмыртқалар шығымы 79-91,4 пайыз
құрайды.
И.А. Мымрин [17] айтуынша үйректердің бройлерлі балапандарын жеңіл
лапас астында, шектелген қүрғақ алаңды жене су бетін қолдану арқылы
өсіреді. Судың бетіне екінші аптадан шығарылған балапандар тез өсіп, су
ішіндегі балдыр және ұсақ жәндіктерді қорек ететіндіктен, құрама жем шығыны
азаяды. Сонымен қатар бұл төжірибе отырғызу тыгыздығын кебейтуге мүмкіндік
беріп, құсханаларды өнімді пайдалану мерзімін ұзартады. Қарапайым брудер
ретінде шойын темірден немесе кірпіштен жасалған пешті, болмаса сумен
жылытатын орталық жүйені қолданады.
Н.П. Третьяков пен Б.Ф. Бессарабов [18] деректерінде Қолға үйретілген
құстың қай түрін болсын, әдетте, олардан ет және жұмыртқа өндіру үшін
өсіреді. Сондықтан селекция тәжірибесінде оларға баға беріп сұрыптағанда
осы негізгі екі өнімдік қасиетіне мән беріледі. Нақтылы жағдайда бұл
екеуінің қайсысын жоғары қою өсіріп отырған құстың өнім бағытына байланысты
болады. Құстың еті де, жұмыртқасы да қоректік қасиеті өте жоғары сіңімді
диетикалық тағам. Адам тағам ретінде негізінен тауықтың жұмыртқасын
пайдаланады.
П.Е. Божконың [19] пікірінше құс етінде 16 пайыздан (үйрек, қаз) 20
пайызға (тауық, күркетауық) дейін, ал жұмыртқаларында 13-14 пайыз құнды
белок болады. Сонымен қатар жұмыртқа құрамына барлық дерлік алмастыруға
келмейтін амин қышқылдары, 30-ға жуық минералды элементтер кіреді. Белок
қорытылымы өте жоғары 97 пайызға жетеді. Жұмыртқа құрамындағы темір мен Д
витамині сиыр сүтіндегіден де жоғары. Ал таза тығыз қабығы жұмыртқаларды
ұзақ уақыт бұзбай сақтайды. Қаз майы дәрігерлік мақсатта қолданылып, бауыры
диеталық тағам болып табылады.
Г.Б.Есімсеитова және Д.Қ. Ахметжанов [20] мақаласында жұмыртқалардың
ұрықтанғандық деңгейі 2 топтағылардан 1-топта - 23%, 2- топта - 16% төмен
болып шықты. Осы жағдайларға байланысты 2-топтағы жұмыртқалардың шығымдылық
пайызы анағұрлым жоғары болды. Бұл жағдайда инкубатордың ішіндегі
температураның орта есеппен 36,5 ° С , ылғалдылықтың 25% деңгейінде болғаны
жөн. Шығаруға арналған инкубатор ішіндегі температура 35° С, ал ылғалдылық
50% деңгейінде болуы тиіс.
А.Ә. Төреханов, Д.Қ. Ахметжанов және Г.Б. Есімсеитовалардың [21]
жазуынша біздің жағдайда өсіруге қолайлы және болашағы үлкен африкалық қара
түйеқұс, өйткені олар фермаларда бағуға дағдыламғап. Бұл құс біздің елде
жаңадан ғана тарай бастағандықтан олар жөнінде мәліметтер аз. Сондықтан,
бұл құстардың маңыздылығы Қа- зақстанның табиғи жағдайына қолайлы өсіріп-
бағу, азықтандыру жөне асылдандыру технологиясын анықтауды талап етеді.
Тәжірибелер африкалық қара түйеқұстардың екі жасына дейінгі өспірім
балапандарына жүргізілді. Өспірімдер шеңбері 80x18 м болатын құсханада
бағылды. Бұл құсхана бірнеше, әрқайсысынан сыртқы шеңбері 25x30 м болатын
қоршауга шығуға мүмкіндігі бар бөлімшеге бөлінді. Түйеқұстың жүгіру
қашықтығы 40 метрден кем болмайтыны белгілі.
Д.Қ. Ахметжанов пен Қ.А. Молдажановтың [22] пікірінше соңғы кезде
фермерлер арасында түйекұс қожалықтарын құруға қызығушылық туа бастады. Бұл
жағдай олардың өсімталдығымен және аталмыш өсімшелерінің өте жоғары
бағалануымен байланысты. Сондықтан өзіміздің іскер азаматтар Дания,
Бельгия, Нидерланд елдерінен түйекұстардың африкалық қара және австралиялық
Эму түрлерін әкеліп, фермалар құрды. Сонымен, Алматы облысында "Айқанат
кұстары' және “Фауна фермерлік қожалыгы”, ал Қостанай облысында “Қара
батыр” түйекұс өсіретін арнайы шаруашылықтар ашылды. Бұлардағы
түйекұстардың жалпы саны 700-ге жуық, оның ішінде 65 басы Эму түйеқұсы.
Б.М. Махатов, В.И. Абрикосова мен М.Х. Байбашановтардың мақаласында
[23] бөдене жұмыртқасы - құнды нәрлі заттарга толы, оларды әртүрлі дертке
қарсы емдік ретінде пайдаланады. Бөдене жұмыртқасы тауық жұмыртқасынан
азықтық құрамымен, құнды заттарымен анагұрлым жоғары, А витамині, никотин
қышқылы, фосфор және мыс, кобальт және өзге де аминқышқылдары айтарлықтай
басым болады. Бөдене жұмыртқаларының басқада қасиеттерін атауға болады:
тауық жұмыртқасына қарағанда про- теиннің 10%-га, фосфордың 15%-ға,
кальцидің-46%-ға, калийдің-5 есе; В1-витамині 2,8 есе, В2-11%-ға артық
болуы, қауыз салмағы 4,9%- ға кем, аллергиялық реакция болдырмайды; өсуі
мен дамуының жоғары қарқынды- лығы; инкубацияның ұзақтығы 15-18 тәулік,
жыныстық жетілу жасы 35-45 тәулік құрайды, демек жылына 3-5 ұрпақ алуға
мүмкіндік береді деген сөз; тауықтардың жұмыртқалауынан қалыспайтын
жұмыртқалағыштыгы (жылына 250- 300 жұмыртқа).
А.Қ. Сәбденов пен В.И. Абрикосовалардың [24] айтуынша аз жұмыртқалы
және көп жұмыртқалы тауықтарды жақсарту селекция нәтижесіне жатады.
Тұқымдық кросстердің барлық ұрғашы тауықтардың орташа деңгейдегі қалыпты
сипатталады. Үйірді ұлғайту үшін жұмыртқалағышгығы оның катарынан алшақ
басым келетін ұрғашы ұрпағы бар тұқымдасты қатарларды пайдалану ұсынылады.
С.Т. Дабжанованың [25] мәліметтерінде құстардың өнімділігі олардың
физиологиялық жағдайларына ғана емес, сонымен қатар ортаның факторына, ең
алдымен азықтандырылуына байланысты екені белгілі. Құстар азықтандырылуы
мен күтіп-бағу жағдайының сәл бұзылуына өте сезімтал келеді. Олардың
өнімділігінің төмеңдеуі 50% дейін жетеді.
Құстардың өсу процесінде қоспалы азықтармен азықтандырады, оның
қоректілігі құстарға қажетті сұранысқа сай болуы қажет. Бент АҚ асыл
тұқымды құс зауытында ветеринарлық бақылауға көп көңіл бөлінеді.
Шаруашылықта ветеринарлық бакылау өте қатаң түрде, құстарды вакцинациялау
аркылы жүргізіледі. Қауырысынын шұқу және азықтарды шашуды болдырмау
мақсатында тұмсықтарын кесу шарасы жүргізіледі. Сонымен бірге
температуралық-ылғалдық режимін, құстардьң отырғызылуының тығыздығын және
жарықтың факторын сақтаудың да маңызы зор. Құс тобының бағытын белгілеу —
бұл инкубация цехын жоғары, сапалы инкубациялық жүмыргқамен қамтамасыз ету
екені белгілі. "Бент” АК, асыл түқымды құс зауытына әкелінген инкубациялық
жұмыртқалар мен тәуліктік балапандардың сапасы шаруашылықта күмән
туғызбайды.
[26] қазақ құс шаруашылығы зерттеу институты қолда бар ауыл
шаруашылық линияларын жетілдіру және жаңа кросс шығару: құс үшін
селекциялық-технологиялық бағдарлама жасаумен айналысады. Институтта
жұмыртқа өндіру бағытында өсірілетін тауықтың Алатау, үйректің Медеу,
Арман кросстары шығарылды.
[27] Бескөл құс фабрикасының мамандары мен өңір ғалымдары үй
құстарының жаңа тұқымдарын шығарды. Қазақстандағы алғашқы асыл тұқымды
үйректер 7 аптада 4 кг-ға дейін салмақ қосады. Тұңғыш жоғары өнімді отандық
үйректер қалың жұртқа 2012 жылы өткен Қараөткел ауыл шаруашылығы
жәрмеңкесінде таныстырылды.
[28] Бескөл құс фабрикасы серіктестігінде тауықтың жұмыртқалағыштық
бағыттағы Родонит-2, Ақ түсті хайсекс кросстары, қаздардың қытай және
итальян тұқымдары, үйректердің Медеу және Бескөлдік түрлі түсті
кросстары, мәскеулік, израильдік күркетауық тұқымдары өсіріледі.
Н.П. Третьяковтың [29] жазуынша инкубация процесінде биологиялық
бақылау міндетті түрде жүргізіледі: инкубация кезінде овоскоптағы
жұмыртқалар тексеріледі, өлшеу жолымен олардың құрғап кетуі анықталады,
эмбриондардағы жанданған жұмыртқаларды ашып көреді, өлген ұрықтарға
паталогоанатомиялық талдау жүргізіледі, инкубацияның нәтижелері талданып,
тәуліктік балапандар бағаланады. Тауық жүмыртқалары инкубацияның 6,11 және
19-күндері, үйректер мен күрке тауықтар жұмыртқалары 8,19 және 25- күндері,
ал қаз жұмыртқалары 9,15 және 28- күндері овоскопта електен өткізіледі.
Құрғақ жұмыртқалары бар қайықшаларды бақылау, таразылау арқылы анықталады.
Қ.Ш. Нұрғазы [30] деректерінде, құстарға арналған азықтар
килоджоулдармен белгіленген қуат мөлшері, шикі протеин, минералды заттар
мен витаминдер мөлшері бойынша бағаланады.Азықтардың белоктық бағасы тек
шикі протеині бойынша ғана емес, сонымен бірге оның құрамдас бөліктері,
яғни алмастырылмайтын амин қышқылдарының мөлшері бойыншада
анықталады.Құстарды құрғақ құрама жеммен азықтандыру, азықтарды
дайындаудытолығымен механикаландырып, автоматты азықтандырғыштарды
қолдануға мүмкіндік береді, мұның өзі еңбек шығынын едәуір қысқартады.
2 Жобалау бөлімі
2.1 Тауықтың кросстары
Тауықтардың қазіргі заманғы кросстары жұмыртқа, ет, ет-жұмыртқа,
сәндік және төбелескіш секілді түрлерге бөлінеді. Қазіргі таңда сәндік және
төбелескіш тұқымдар мен кросстарды шектеп өсіреді.
Алатау кроссы – ол Қазақстанда шығарылған жұмыртқалағыш тауық
кроссы. Бұл кросс Қазақ құс шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты ғалымдары
және тәжірибе шаруашылығы мамандарының еңбегімен көп жылдар бойы ақ леггорн
тауық тұқымынан сұрыптау арқылы шығарылды. Торға ұстауға, Қазақстан жеріне
бейімделген, жұмыртқасы ірі, жұмыртқалағыштығы және тіршілік қабілеті
жоғары тауық тұқымы. Бұл кросстың құрасына ақ леггорн тауығының екі
тізбегі: А (1)-атылық, А (2)-аналық кіреді.
1-сызба. Өнімді будандар алу үшін тізбектерді шағылыстыру жүйесі.
Түп тізбектер және аталық
аналық
ата-әжелік түрлері ♂ А-1 х ♀ А-1 ♂ А-2 х
♀ А-2
Аталық-аналық түрлері ♂ А-1 х ♀ А-2
Екі тізбекті буындар ♂ А-
(1х2)
♂ А-1- аталық тізбек, ол сыртқы пішіні, конституциясы жағынан
жұмыртқалағыш тауық, түрі ақ леггорнға ұқсайтындығы жәй көзбен-ақ көрініп
тұрады. Бұл тізбек аналық А-2 тізбегімен жақсы үйлеседі, және жыныстық
жетілуі ерте басталады. Оның жұмыртқалағыштығы бірінші айлардан бастап
жақсы басталады, ал жұмыртқалағыштың шыңына 28-30 апталық жасында жетеді.
Орташа мекиен санына шаққанда олар 72 апталық жасына дейін 250 дана
жұмыртқа береді.
1-сурет. Алатау кросы тауығы
А- 2 аналық тізбектің тұрақты жұмыртқалағыштық уақыты ұзақ, әр
жұмыртқаның және жалпы шығым салмағы жоғары, балапандар мен тауықтардың
тіршілік қабілеті торда баққанда өте мол. Орташа мекиеннің
жұмыртқалағыштығы 72 апта ішінде 248 дана жұмыртқа.
♂ А-1 мен ♀ А-2-ні шағылыстыру арқылы алынған буданның ♂ А-1 х ♀ А-
2лары ірі және ол көрсеткіші жағынан басқа кросстардын 3,7 пайызға жоғары.
Қорыта келе айтқанда Алатау кроссы азығы жоғары спалы әрі жеткілікті
болғанда, технологиялық талаптарды дұрыс, уақытында орындап тұрған кезде
жұмыртқалағыштығы жағынан және басқа да зоотехникалық көрсеткіштерден
барлық жеңіл кросстардан кем түспейді. Оның үстіне бұл кросс Қазақстанның
ауа райына, климаттық жағдайына үйренген әрі толық жерсінген тауық тұқымы
болып табылады.
Ломани Браун кроссы 1989-1992 жылдары Германиядан әкелінген. Төрт
тәзбекті АВ – қоңыр қауырсынды, СД – ақ қауырсынды, ҰС – тізбегі тез
қауырсынданатын, Д – тізбегі баяу қауырсынданатын, құс жынысын анықтау 98-
99 пайыз. Жұмыртқалағыштықтың 50 пайызға жету мезгілі 23-24 апта,
жұмыртқалағыштық деңгейі (26-32 апта) 86-90 пайыз, 72 аптаға дейінгі
бастапқы мекиенге шаққандағы жұмыртқалағыштығы 265-295 дана жұмыртқа.
Бастапқы мекиенге шаққандағы инкубациялық жұмыртқаның шығуы 230-240 дана.
Өсіргендегі құс шығымы 81-83 пайыз. Өсіру кезіндегі құстардың сақталу
қабілеті 96-98 пайыз, ал ересек құстардың сақталынуы 94-96 пайызды құрайды.
Етті-жұмыртқалы коңыр кросстар селекциясы бастапқы мекиенге шаққанда
жалпы жұмыртқалағыштықты көтеруге (75-78 апталық кезеңінде 290-315 дана);
тауықтардың тірілей салмағын азайтуда жемді пайдалану тиімділігін арттыруға
(20 апталық кезеңінде 1,3 кг және 70 апталық кезеңінде 1,8 кг);
жұмыртқалағыштықты 50 пайызға ерте жеткізуге ( Ломанн-Тирцухт” фирмасында
150-155 күн); 9-15 апта бойы жұмыртқалағыштықтың жоғары қарқынын сақтауға
(90 пайыздан артық); тауықтарды пайдаланудың барлық кезеңінде (76-78
апталық кезең) жұмыртқалағыштық қарқынын сақтауға (80-85%) және өнімділік
кезеңінің соңында 60 пайыздан төмендетпеуге бағытталған.
Жұмыртқа қабығының сапасына, құстың өміршеңдігіне, жұмыртқалардың
инкубациялық сапасына (ұрықтану және шығымдылық), анатомоморфологиялық
көрсеткіштерге көп көңіл бөлінеді.
Бастапқы тізбек құстарын мына нышандар бойынша бағалайды:
ұрықтанғыштығы және балапан шығарғыштығы, өспірім балапандар шығымы, оның
сапасы, шағылысуды анықтаудың дәлдігі мен жеңілдігі, өміршеңдігі, тез
қауырсындануы (сәйкес тектік қор үшін), құс бітімі, жұмыртқа қабығының түрі
мен сапасы, белоктың жоғарылығы, жем пайдалану тиімділігі. Будандарды
бағалауда жыныстық жетілу, белгілі жасқа дейінгі туылған жұмыртқа саны,
тірілей салмағы, жұмыртқалағыштығы, жұмыртқа салмағы, мекиеннің сақталынуы
есепке алынады.
Өнімділікті арттыру селекциясы көп құс тобына жүргізіледі, селекциялық
ұялар саны 1000-нан астам (“Хай-Лайн”, “Шевер” және т.б. фирмалар).
Популяция саны неғұрлым көп болса, оның керекті бағытта өзгеруіне де
мүмкіншілік мол. Тексерілген құстардан әрі қарай өсіру үшін тек қана
таңдаулылары қалдырылады.
Өнімділікті арттыру мәселесі тек генетикалык заңдылық негізінде ғана
шешіледі. Популяциялық генетика әдістері тізбектердің, популяциялардың
(топтар, тұқымдар) нақты осы кезеңдегі. Келешектегі тиімділігін селекцияның
көп түрлі әдістерін дамытуға, құстардың гендік түрлерін бағалаудың неғұрлым
дәл тәсілдерін жасауға мүмкіндік береді.
Жануарлар селекциясы мен генетикасында биологиялык, тәсілдерді жаңарту
кейбір жеке организмдердің гендік түрмен, қоршаған ортамен өзара
заңдылықтарын ашуға жағдай жасайтыны анық.
Етті-жұмыртқа бағытындағы тауықтардың генетикалық қуатын жүзеге асыру
оны азықтандыру, күтіп-бағу және ветеринарлық қорғау жағдайына байланысты.
Біздің зерттеулеріміздің мақсаты “Ломанн-Браун” кроссы тауықтарының
бағалау өлшемдерін анықтап, оларды нышандарына орай іріктеу болды.
Родонит кроссы. Төрт тізбекті кросс. Құстар жоғары генетикалық
өнімділік потенциалымен сипатталады. Р1- аталық түрдің аталық тізбегі, Р2-
қоңыр қауырсынды аталық түрдің аналық тізбегі. Р3- аналық түрдің аталық
тізбегі, Р4- ақ қауырсынды аналық түрдің аналық тізбегі.
1 кесте - Родонит кросстарының өнімділігінің көрсеткіштері
Көрсеткіштер Мөлшері
80 апталық будан құстардың бастапқы 315-330
мекиенге шаққандағы
жұмыртқалағыштығы, дана
Жұмыртқаның орташа салмағы, г: (30 58,2
аптада)
Жұмыртқаның орташа салмағы, г: (52 68,8
аптада)
68 аптадағы жұмыртқа массасы, кг: 18,9
(бастапқы мекиенге шаққанда)
Орташа мекиенге шаққанда 19,2
Жұмыртқалардың ұрықтануы, пайыз 95
Жұмыртқалардың шығымы, пайыз 93
Өспірім құс шығымы, пайыз 98
16 аптаға дейінгі сақталыну, пайыз 97
17 аптадан 68 аптаға дейін 98
Жем шығыны, кг: (10 жұмыртқаға) 1,54
1 кг жұмыртқа массасына 2,29
Ет-жұмыртқа бағытындағы тауық кросстарын жұмыртқа алу үшін де, жақсы
сіңімді де жұмсақ ет алу үшін де өсіреді. Оларға ХІХ-ХХ ғасырларды біздің
елімізде де, сондай-ақ шет елдерде де алынған тауықтардың көптеген
тұқымдары жатады.
Смена 2 кроссы – смена кроссы негізінде Росс-208 кроссының әкелік
түрінің генетикалық материалдарын 1 рет пайдаланып, келешекте алынған соңғы
будандарды, олардыңы тіршілікке бейімділігіне, өсімділігіне және азықты
жақсы пайдаланатын қабілетіне қарай өте қатаң түрде іріктеу арқылы
шығарылған. Бұл қоспалардың көрсеткіштері төмендегі кестеде берілген.
2 кесте - Смена -2 кроссы бройлерлерінің тірідей салмағы мен 1 кг
өсімге азық шығындарының жастарына қарай өзгеруі.
Тіршілік Тірі салмағы, г Тәуліктік 1 кг өсімге
еткен орташа кететін
тәулігі өсім, г азықтың
шығыны, кг
Қораздар Мекиендер Орташа
1 175 165 170 18,6 1,23
2 410 390 400 32,9 1,38
3 800 700 750 50 1,63
4 1250 1050 1150 57,1 1,66
5 1750 1450 1600 64,2 1,86
6 2250 1850 2050 64,3 1,98
7 2700 2260 2480 61,4 2,24
8 3150 2650 2900 60 2,34
Бұл кросстың құрамында корниш тұқымының с2, с6-екі тізбегі,
плимутроктің с3 және с4 деген екі тәібегі бар.
Осы кросс тұқымдарын өндірісте пайдаланғанда бройлердің 42 тәуліктік
құсындағы тірі салмағы 2500-2550 г, ал тәуліктік өсімі 48-51 г деңгейінде
болып тұқым өсімге 1,9-2,0 кг азық шығындайды. Құс басының сақталғыштығы 97-
98 пайыз, ал әкелік –аналық топтағы 60 апталық тауық жұмыртқалағыштығы 164-
166 данадан кем болмайды.
Титан кроссы. Бұл кросс Қазақстанға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz