Оқушыларға патриоттық тәрбие беру
КІРІСПЕ
Негізгі бөлім
1. Батырлар жырлары арқылы оқушыларға патриоттық тәрбие берудің негіздері.
2. ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА ЖАС ҰРПАҚПЕН БІРГЕ ЖАСАУЫ ТИІС
2.1. Халықтық педагогиканың жастарды тәрбиелеудегі алатын орны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім
1. Батырлар жырлары арқылы оқушыларға патриоттық тәрбие берудің негіздері.
2. ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА ЖАС ҰРПАҚПЕН БІРГЕ ЖАСАУЫ ТИІС
2.1. Халықтық педагогиканың жастарды тәрбиелеудегі алатын орны
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Патриоттық тәрбие беру оқушының саналы көзқарасын қалыптастыру деген сөз. Мектепте бастауыш әскери дайындықтың енгізілуі, оған байланысты әскери патриоттық тәрбиенің тереңдеуі Отанымыздың саналы және белсенді күрескерлерін тәрбиелеуге, оларды еліміздің игілігіне жанқиярлықпен еңбек етуге, республикамыздың мүддесін қорғауға, даярлауға жаңа мүмкіндіктер туғызады. Жастарды Отанды қорғауға даярлау, жас азаматтардың патриоттық тәрбиесінің танымдарымен мінездерін қалыптастыру ауыр және сан қырлы процесс. Адамның дүниетанымы, білімін, көзқарасын қалыптастыруда мектеп шешуші рөлге ие. Аға ұрпақтың лайықты мұрагері болу үшін жастарға халқымыздың Отан мүддесі жолында жасаған ерлік-батырлық істерінің ұлылығын жете түсіндіру мұғалімнің міндеті.
Әр жас жігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында табанды күрескер болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Патриотты, ержүрек адамды, табанды күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте қаланады.
Еліміздің Конституциясында кең сөз болған аса маңызды теориялы және саяси проблемалар арасында еліміздің Отан қорғау қабілетін одан әрі нығайту мәселелері көрнекті орын алады. Армия мен флоттың қуаттылығын одан әрі көтерудің қажеттілігіне ерекше маңыз берілуде. Әскери-патриоттық тәрбие – жас өренді отанды қорғауға ұдайы әзір болуға моральдік және дене бітім жағынан даярлау болып табылады.
Әскери патриоттық тәрбиенің алатын орны ерекше. Өскелең ұрпақтың идеялық сенімі мен өз Отаны үшін қасық қаны қалғанша шайқасуға әзірлеу бір-бірімен тығыз байланысты. Бастауыш әскери дайындықтың енгізілуіне байланысты мектептерде оқушылар арасында жүргізілетін қорғаныс бұқаралық жұмыстардың аясы кеңейеді, жас жігіттерді Қазақстан Қарулы күштері қатарына да қызмет етуге әзірлеу жақсарады. Алайда бұл пән 10-11 сыныптарда өтіледі, ал идеялық тәрбие бірінші сыныптан-ақ басталады.
Жалпы білім беретін орта мектептерде бастауыш әскери дайындық пәнін оқыту соңғы жылдары жақсарды. Осы пәннен сабақ беретін әскери-патриоттық тәрбие жұмысын жүйелі жүргізетін бастауыш әскери дайындық оқытушыларының қатары көбейді.
Патриоттар даярлаудағы жауапкершілікті неғұрлым терең сезініп, бар мүмкіндікті пайдаланып, шыныққан да шымыр Отан сүйгіш азаматтар даярлаудың іргетасы мектептен, алғашқы әскери білім беруден басталады. Ол үшін пән мұғалімі өз ісінің жетік маманы болуымен қатар жан-жақты білімді, тың ақпараттан хабары мол болуы қажет.
Әр жас жігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында табанды күрескер болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Патриотты, ержүрек адамды, табанды күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте қаланады.
Еліміздің Конституциясында кең сөз болған аса маңызды теориялы және саяси проблемалар арасында еліміздің Отан қорғау қабілетін одан әрі нығайту мәселелері көрнекті орын алады. Армия мен флоттың қуаттылығын одан әрі көтерудің қажеттілігіне ерекше маңыз берілуде. Әскери-патриоттық тәрбие – жас өренді отанды қорғауға ұдайы әзір болуға моральдік және дене бітім жағынан даярлау болып табылады.
Әскери патриоттық тәрбиенің алатын орны ерекше. Өскелең ұрпақтың идеялық сенімі мен өз Отаны үшін қасық қаны қалғанша шайқасуға әзірлеу бір-бірімен тығыз байланысты. Бастауыш әскери дайындықтың енгізілуіне байланысты мектептерде оқушылар арасында жүргізілетін қорғаныс бұқаралық жұмыстардың аясы кеңейеді, жас жігіттерді Қазақстан Қарулы күштері қатарына да қызмет етуге әзірлеу жақсарады. Алайда бұл пән 10-11 сыныптарда өтіледі, ал идеялық тәрбие бірінші сыныптан-ақ басталады.
Жалпы білім беретін орта мектептерде бастауыш әскери дайындық пәнін оқыту соңғы жылдары жақсарды. Осы пәннен сабақ беретін әскери-патриоттық тәрбие жұмысын жүйелі жүргізетін бастауыш әскери дайындық оқытушыларының қатары көбейді.
Патриоттар даярлаудағы жауапкершілікті неғұрлым терең сезініп, бар мүмкіндікті пайдаланып, шыныққан да шымыр Отан сүйгіш азаматтар даярлаудың іргетасы мектептен, алғашқы әскери білім беруден басталады. Ол үшін пән мұғалімі өз ісінің жетік маманы болуымен қатар жан-жақты білімді, тың ақпараттан хабары мол болуы қажет.
1. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан-2030. Барлық Қазақстандықтардың өсіп өркендеуі, қауіпсіздігі және әл- ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы Білім 2010ж. 7 бет.
2. Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Дүниежүз қазақтары құрылтайының салтанатты мәжілісіндегі сөзі. «Жетісу», 1992ж 3 қазан. 1 бет.
3. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы //Алматы «Рауан» – 1998, 125-128 б.
4. Қазақстан мектебі 2006 ж. №2, 58-62 б.
5. Очерки истории и педагогические мысли народов СССР с древнейших времен до конца 18в. // Москва – 1989, 94-98 б.
6. Қазақстан мектебі 2008 ж. №4, 72-85 б.
7. Аманжолов Қ.Р. Бастапқы әскери дайындық // Алматы «Мектеп»-2006 ж, 180-185 б.
8. Брысин П.М. Калинин М.П. Проведение занятий по начальной военной подготовке // Москва «высшая школа» 1990 г, стр. 36-37
9. Брысин П.М. Учебно-материальная база начальной военной подготовки в школе // Москва «Просвещение»-1989 г. стр 166-169
10. Қасымов Ә.Х. Бастапқы әскери дайындық // Алматы 2000 ж. 135-142 б.
11. Аверин А.И. Сборник материалов по начальной военной подготовке // Мосва «Просвещение» 1976 г
12. Тауасарұлы Қ. Түп-тұқияннан өзіме шейін // Жалын – 1993 ж
13. Жүкеш Қ. Ұлттық психологияның сипаты // Алматы – 1993 ж.
14. Қоянбаев Ж.К. Педагогика. – Алматы, 2001.
15. Әбілова З. Ә. Этнопедагогика. – Алматы, 1997.
16. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. – Алматы, 2000.
17. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. – Алматы, 1995
18. Құдайбердіұлы Ш «Қазақ шежіресі», 1911ж
19. К.Әшімов «Әдеп» 16 бет.
20. Уалиханов Ш. Шығыс Түркістанға саяхат күнделігі. Таңдамалы шығ. Алматы. Жазушы, 1980 ж.131 бет.
21. Алпамыс батыр. Ертегі.
22. Абылай хан. Тарихи жырлар. Алматы. Жазушы, 1993ж.
23. Батырлар жыры. 5 том. Алматы, Жазушы, 1989ж
24. Жансүгіров Ілияс «Жетісу суреттері» атты топтамасындағы «Жер жүгі» өлеңі.
25. Асан Қайғы жырау. Кітапта, Бес ғасыр жырлайды. Алматы, Жазушы, 1984ж
26. Қазақтың көне тарихы. Алматы, Жалын, 1993ж 346 бет.
27. Бижанов А. Тарих тамыры- ғасырлар қойнауында. Алматы, «Дәуір» 1998ж.
28. Нысанбаев Ә, Әбжанов І. Ой. Ақыл. Адамгершілік . Жоғары оқу орындарының студенттерніне арналған оқу құралы. Алматы, Білім, 1994ж 24бет.
29. Сүйінбай ақын (Өлеңдер жинағы). Қызылорда 1935ж
30. Адамбаев Б. Халық даналығы. Алматы. 1996ж 15-16 беттер
31. А. Құнанбаев. Шығ, толық жинағы. Алматы, 1945ж, 352 бет
32. Кенжеахметұлы С. Жеті қазына. Алматы. «Ана тілі», 1997ж 66-68 б.б.
33. Аронұлы Сүйінбай. Дүние ойлап тұрсам баяны жоқ. Жамбылдың әдеби музейінен алынды, папка №7.
34. Қазақтың көне тарихы. Алматы, Жалын, 1993ж 515 бет
35. Дәуіт С. Төле би, Алматы, Жалын, 1993ж 122 бет
36. Халық қазынасы. Бабабал сөзі- даналар көзі. Жинақтаған Ораз Исмаилов. Алматы, Білім, 1996ж.
37. Баласағұни Ж. Құдатғу білік. Алматы , Жазушы. 1986ж.
38. Әуезов М. Таңдамалы шығармалары 12 том. Алматы. Жазушы, 1969ж 430 бет.
2. Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Дүниежүз қазақтары құрылтайының салтанатты мәжілісіндегі сөзі. «Жетісу», 1992ж 3 қазан. 1 бет.
3. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы //Алматы «Рауан» – 1998, 125-128 б.
4. Қазақстан мектебі 2006 ж. №2, 58-62 б.
5. Очерки истории и педагогические мысли народов СССР с древнейших времен до конца 18в. // Москва – 1989, 94-98 б.
6. Қазақстан мектебі 2008 ж. №4, 72-85 б.
7. Аманжолов Қ.Р. Бастапқы әскери дайындық // Алматы «Мектеп»-2006 ж, 180-185 б.
8. Брысин П.М. Калинин М.П. Проведение занятий по начальной военной подготовке // Москва «высшая школа» 1990 г, стр. 36-37
9. Брысин П.М. Учебно-материальная база начальной военной подготовки в школе // Москва «Просвещение»-1989 г. стр 166-169
10. Қасымов Ә.Х. Бастапқы әскери дайындық // Алматы 2000 ж. 135-142 б.
11. Аверин А.И. Сборник материалов по начальной военной подготовке // Мосва «Просвещение» 1976 г
12. Тауасарұлы Қ. Түп-тұқияннан өзіме шейін // Жалын – 1993 ж
13. Жүкеш Қ. Ұлттық психологияның сипаты // Алматы – 1993 ж.
14. Қоянбаев Ж.К. Педагогика. – Алматы, 2001.
15. Әбілова З. Ә. Этнопедагогика. – Алматы, 1997.
16. Табылдиев Ә. Қазақ этнопедагогикасы. – Алматы, 2000.
17. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. – Алматы, 1995
18. Құдайбердіұлы Ш «Қазақ шежіресі», 1911ж
19. К.Әшімов «Әдеп» 16 бет.
20. Уалиханов Ш. Шығыс Түркістанға саяхат күнделігі. Таңдамалы шығ. Алматы. Жазушы, 1980 ж.131 бет.
21. Алпамыс батыр. Ертегі.
22. Абылай хан. Тарихи жырлар. Алматы. Жазушы, 1993ж.
23. Батырлар жыры. 5 том. Алматы, Жазушы, 1989ж
24. Жансүгіров Ілияс «Жетісу суреттері» атты топтамасындағы «Жер жүгі» өлеңі.
25. Асан Қайғы жырау. Кітапта, Бес ғасыр жырлайды. Алматы, Жазушы, 1984ж
26. Қазақтың көне тарихы. Алматы, Жалын, 1993ж 346 бет.
27. Бижанов А. Тарих тамыры- ғасырлар қойнауында. Алматы, «Дәуір» 1998ж.
28. Нысанбаев Ә, Әбжанов І. Ой. Ақыл. Адамгершілік . Жоғары оқу орындарының студенттерніне арналған оқу құралы. Алматы, Білім, 1994ж 24бет.
29. Сүйінбай ақын (Өлеңдер жинағы). Қызылорда 1935ж
30. Адамбаев Б. Халық даналығы. Алматы. 1996ж 15-16 беттер
31. А. Құнанбаев. Шығ, толық жинағы. Алматы, 1945ж, 352 бет
32. Кенжеахметұлы С. Жеті қазына. Алматы. «Ана тілі», 1997ж 66-68 б.б.
33. Аронұлы Сүйінбай. Дүние ойлап тұрсам баяны жоқ. Жамбылдың әдеби музейінен алынды, папка №7.
34. Қазақтың көне тарихы. Алматы, Жалын, 1993ж 515 бет
35. Дәуіт С. Төле би, Алматы, Жалын, 1993ж 122 бет
36. Халық қазынасы. Бабабал сөзі- даналар көзі. Жинақтаған Ораз Исмаилов. Алматы, Білім, 1996ж.
37. Баласағұни Ж. Құдатғу білік. Алматы , Жазушы. 1986ж.
38. Әуезов М. Таңдамалы шығармалары 12 том. Алматы. Жазушы, 1969ж 430 бет.
Кіріспе
Тәуелсіздікті
жеңіп алу жеткіліксіз,оны қорғап,
нығайтып ұрпақтарға қалдыру керек
Н.Ә.Назарбаев 2030ж
стратегиялық
бағдарлама
Патриоттық тәрбие беру оқушының саналы көзқарасын қалыптастыру деген
сөз. Мектепте бастауыш әскери дайындықтың енгізілуі, оған байланысты әскери
патриоттық тәрбиенің тереңдеуі Отанымыздың саналы және белсенді
күрескерлерін тәрбиелеуге, оларды еліміздің игілігіне жанқиярлықпен еңбек
етуге, республикамыздың мүддесін қорғауға, даярлауға жаңа мүмкіндіктер
туғызады. Жастарды Отанды қорғауға даярлау, жас азаматтардың патриоттық
тәрбиесінің танымдарымен мінездерін қалыптастыру ауыр және сан қырлы
процесс. Адамның дүниетанымы, білімін, көзқарасын қалыптастыруда мектеп
шешуші рөлге ие. Аға ұрпақтың лайықты мұрагері болу үшін жастарға
халқымыздың Отан мүддесі жолында жасаған ерлік-батырлық істерінің ұлылығын
жете түсіндіру мұғалімнің міндеті.
Әр жас жігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында табанды
күрескер болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Патриотты, ержүрек
адамды, табанды күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте қаланады.
Еліміздің Конституциясында кең сөз болған аса маңызды теориялы және
саяси проблемалар арасында еліміздің Отан қорғау қабілетін одан әрі нығайту
мәселелері көрнекті орын алады. Армия мен флоттың қуаттылығын одан әрі
көтерудің қажеттілігіне ерекше маңыз берілуде. Әскери-патриоттық тәрбие –
жас өренді отанды қорғауға ұдайы әзір болуға моральдік және дене бітім
жағынан даярлау болып табылады.
Әскери патриоттық тәрбиенің алатын орны ерекше. Өскелең ұрпақтың
идеялық сенімі мен өз Отаны үшін қасық қаны қалғанша шайқасуға әзірлеу бір-
бірімен тығыз байланысты. Бастауыш әскери дайындықтың енгізілуіне
байланысты мектептерде оқушылар арасында жүргізілетін қорғаныс бұқаралық
жұмыстардың аясы кеңейеді, жас жігіттерді Қазақстан Қарулы күштері қатарына
да қызмет етуге әзірлеу жақсарады. Алайда бұл пән 10-11 сыныптарда өтіледі,
ал идеялық тәрбие бірінші сыныптан-ақ басталады.
Жалпы білім беретін орта мектептерде бастауыш әскери дайындық пәнін
оқыту соңғы жылдары жақсарды. Осы пәннен сабақ беретін әскери-патриоттық
тәрбие жұмысын жүйелі жүргізетін бастауыш әскери дайындық оқытушыларының
қатары көбейді.
Патриоттар даярлаудағы жауапкершілікті неғұрлым терең сезініп, бар
мүмкіндікті пайдаланып, шыныққан да шымыр Отан сүйгіш азаматтар даярлаудың
іргетасы мектептен, алғашқы әскери білім беруден басталады. Ол үшін пән
мұғалімі өз ісінің жетік маманы болуымен қатар жан-жақты білімді, тың
ақпараттан хабары мол болуы қажет.
Қазақстан Республикасының Жалпыға бірдей әскери міндеттер және
әскери қызмет жайлы заңына, Қазақтан Республикасы Үкіметінің 1996 жылы 1
қарашада шыққан №1340 қаулысына сай, орта мектептерде бастапқы әскери
дайындық пәні Мемлекеттік пән ретінде оқытылатын болды. Осыдан бұлай
жастарды әскер қатарында қызмет атқаруға дайындау, келешек Отанын
қорғаушыларды тәрбиелеу мектептердің негізгі міндеттерінің біріне айналды
десе болады.
Мектептегі бастапқы әскери дайындық барысында жастар Қазақстан
Республикасы Қарулы Күштерінің даму тарихымен, мінездемесімен,
ерекшеліктерімен танысады, Жалпыға бірдей әскери міндет және әскери
қызмет туралы т.б. заңдармен, әскери ант пен әскери жарғылардың талаптарын
оқып үйреніп атыс қаруларының үлгілерімен жете танысып, азаматтық
қорғанысқа қажетті мәліметтермен іс–қимылдарға үйренеді. Мұнымен қатар қыз
балалар дәрігерлік – санитарлық іспен айналысады.
Оқушыларға әскери – патриоттық тәрбие беру дегеніміз –
оларды саяси, моральдық – психологиялық жағынан егемен елін қорғауға
дайындау.
Бұл дайындықтың негізгі бағыттары:
- еліміздегі Қарулы Күштерге деген қамқорлық Жалпыға бірдей әскери
міндет туралы, еліміздің қорғаныс қабілеті туралы т.б. заңдар мен
қаулы – қарарлардың мазмұны мен мақсатын түсіндіру;
- жастарды саяси қырағылыққа, қазіргі кезеңдегі соғыстың ерекшеліктерін
түсіндіре отырып, олардың Отанын қорғау ісіндегі міндеттерін дұрыс
түсінуге тәрбиелеу;
- аға ұрпақ өкілдерінің ерлік істерін насихаттау, ерлік пен
жанқиярлықтың мәнін түсіндіріп, олардан үлгі алып, мақтан тұтуға
баулу;
- бастапқы әскери және әскери-техникалық білім алуларын қамтамасыз ету.
Мектептің міндеті оқушыларға саяси және әскери білім бере отырып, Отан
сүйгіштік т.б. қасиеттерді дарытып, алған білімдері мен үйренгендерін іс
жүзінде іске асыра білуге тәрбиелеу. Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі
әскери құрылымдарды күшейту арқылы ғана емес, әр азаматымыздың осы жауапты
іске тікелей қатысуымен іске асырылатынын әрбір жасөспірім ұл мен қыз жете
түсіну тиіс. Республикамыздың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттерді орындау үшін мынадай педогогикалық талаптар жүзеге асырылуы
тиіс:
- әскери – патриоттық тәрбиені жалпы мектептегі оқу- тәрбие жұмысының
негізгі бөлімі деп қарастырып, оны басқа тәрбие жұмыстарының
түрлерімен тығыз байланыста жүргізу;
- әскери – патриоттық тәрбиені оқушылардың жас ерекшеліктеріне, жеке
қасиеттері мен ұлтық ерекшеліктерін ескере отырып, әртүрлі әдістерді
пайдаланып түрлендіріп жүргізу;
- әскери–патриоттық тәрбиені саяси, адамгершілік, еңбексүйгіштік,
эстетикалық және дене тәрбиесімен ұштастыра жүргізу;
- әскери-патриоттық оқушылардың бастамалық, т.б. ұсыныс талап-
тілектеріне көңіл бөліп ескеру.
Жапстарға әскери патриоттық тәрбие беруде халықтық педагогиканың
алатын орны ерекше.
Ертеде ата – бабаларымыз есігіне құлып салмай-ақ, бала тәрбиесімен
айналысатын арнайы қоғамдық орындары болмаса да, олар өз ұрпағын бесік жыр,
өлең – жыр, мақал – мәтел, тақпақ, санамақ т.б. арқылы тәрбиеледі.
Сондықтан қазақ отбасында жаман қайғылы қасіреттер болмаған ғой, шіркін.
Қазақ халқында ертеде тәрбие халықтық педагогика арқылы жүрген. Ол басқа
халықтардан өзгеше болған. Қазақ жанұясында ұлттық тәрбие ана құрсағынан
басталып, адамды өмір бойы және оны ол дүниеге шығарып салумен аяқталатын
әдеп – ғұрыптар мен салт – дәстүрлер негізінде үздіксіз жүргізілген.
Осылайша қазақ жанұясында ұлттық тәрбие халқымыздың ғасырлар бойы
жинақталған халықтық тәрбие дәстүрлері негізінде іске асқан, яғни қазақ
жанұясындағы ұлттық тәрбиенің негізі – халықтық педагогика болған.
Сондықтан болашақ мұғалім халықтық педагогикамен қаруланып, оны жас ұрпақты
немесе өз баласын тәрбиелеуде іске асырып жатса, онда келешек ұрпақтың жат
қылықтардан аулақ болары сөзсіз.
Ж.Баласағұнидың ізімен немесе одан тәуелсіз қорытындылар арқылы
ғылымның және білімнің маңыздылығы мен пайдалылығы идеясын Махмұд Қашғари,
Ахмет Жүйнеки, Қожа Ахмет Яссауи, Имад ад-дин Әбу-л Қасым Әл-Фараби,
Реванди Хорезми, Сайф Сараи да дәледдеген еді. Бұл ойлардың ерекше
өзгешеліктері ғылым мен өнер, мәдени құндылықгар әрбір халықтың туған
тілінде, халық оқымыстыларының, халыққа шын ықыласпен берілген білімпаз
адамдардың күшімен жасалуы қажеттілігіне назар аудартулары болып табылады.
Туған тілдің ролін түсінудегі пікірлестік олардың түркі халықгарының рухани
сұраныстары мен тілектеріне жақындастырды. Мәселен, кезінде ел арасына
кеңінен тарап, авторға ізгі атақ әкелген "Құтты білік" шығармасындағы
халықтың талғам-білігін аңғартатын толып жатқан арналардың біреуін ғана,
яғни тілдің қоғамдық-әлеуметтік, әсіресе, эстетикалық орнын айқындайтын
бәйіттерге назар аударсақ, қазақ жағдайында бірауыз сөзбен адам тағдырын
шеше беретін дәстүрдің алғашқы бастауын көріп, өткенімізде қаншама рухани
байлық жатқанын аңғарамыз.
Жүсіп Баласағұни өзі туған түркі дүниесі халқының салттарының әдет-
ғұрыптарын, дәстүрлерін жақсы біледі, оның рухани өміріне тереңдей енді.
Кандай да бір үлы педагог секілді ол энциклопедист-философ, психолог,
тарихшы, лингвист, этнограф, фольклорист, әдебиеттанушы болатын. Түркі
халықтарының рухани асыл қазынасы оның көз алдында болды, ғалым олардың
мәдениетіндегі сабақтастық пен ортақтыққа қызықты.
Соның ішінде адамдық жетілулердің мәні мен мазмұны жайлы түсінік
төрбиенің халықтық идеалдарының түрақтылығынан куә етеді. Кемелденген түлға
сипаттары тек тілек-сөздер аумағында ғана мүмкін болған жоқ Олар тәрбие
тәжірибесі мен тығыз байланысты алға шықты, яғни сөз бен істің бірлігі
халық педагогикасының ең күшті түстарының бірі деп арнайы көрсетеді.
Ұлы данышпанның айтуынша, тәрбие мақсатын жүйеге келтіруге
өрекеттенеді. Жақсы тілек, жақсы сөз, жақсы іс – автордың көрсетуінде түркі
халықгары үшін белгілі өсиет. Аса байкалатыны, олардың адамдық кемелдену
зандылығын тәрбиелеу, өзін-өзі тәрбиелеу, қайта тәрбиелеумен өзара
байланыста, бірлікте қарастыратындықтары байқалады. Жетілу - түркілер
ұғымында тұлғаның ұнамды жөне ұнамсыз сапаларының бірін-бірі жоққа шығаруы.
Жағымды сипаттардың қалыптасуы бұл жерде, ең алдымен адамның жағымсыз
сапаларға қарсы тұра алатын ішкі күштерін қолдау ретінде түсіндіріледі.
Ойшыл ғалымның жауынша, егер адамда ізгілікке қарсы тұратын белгілерді
жеңетін күш жоқ болса, онда ұнамды сапалар жойылады, жоғалып кетеді. Бұл
құндылықтар мен олардың қарама-қарсылықтарының халықтық түсіндірмесі
мыналар:
• біріншісі – ақыл, оны ашулану, өшігу күңгірттендіреді;
• екіншісі - достық, оны күншілдік бұзады;
• үшіншісі - ұят, оны тойымсыздық, ашкөздік жояды;
• төртіншісі - жақсы тәрбие; оған нашар орта әсер етуі мүмкін;
• бесіншісі - бақыт, ал оны қызғаншақтық бүлдіреді.
Шығармада халықтық педагогикалық тұжырымдарының дұрыстығы,
тиімділігіне назар аудартатын мұндай парасатты мәліметтер жеткілікті.
Ұлы педагог ретінде Жүсіп Баласағұни халықгық педагогика адамзат
рухани ілгерілеуінің нақты тарихи кезеңін, педагогикалық білімдер деңгейін
көрсете алатынын дұрыс байкайды. Халықтық педагогикалық афоризмдерді ойды
білдірудің тиімді құралы ретіңде жақсы көреді. Шынында да халық еш уақытта
бала тәрбиелеудің енжар сырттай бақылаушысы болған емес.
Баланың жеке басын қалыптастыруда және оны болашақ өмірге тәрбиелеуде
отбасының алатын орны ерекше. Көптеген отбасындағы ата – ана отбасы
тәрибесін қалай жүргізу қажет екендігін, яғни халықтық педагогиканы біле
бермейді. Ал, осы кезде оларға көмектесетін әрине – мұғалімдер. Демек,
болашақ мұғалімдер ұлттық тәрбиені, халықтық педагогиканы білу қажет.
Қасиетті хадис: “Отанды сүю иманнан – дүр”, дейді. Елін сүю, Отанын
қорғау қашаннан ер жігіттің парызы болған. “Отаншыл сезім жас ұрпақ бойына
қайдан беріледі? “Отан от басынан басталады”, дейтін халықтың ұрпағы бұл
сенімнен шыға алып жүр ме? Қазіргі күні жастарымыздың бойындағы отаншыл
рух, патриоттық сезім қай деңгейде?” деген сауалдардың бізді ойландыруы
заңдылық.
Мектеп “тарыдай болып кіріп, таудай болып шығатын” білім ордасы десек,
тәрбиенің алтын діңгегі осы жерден бастау алатыны даусыз. Бұл алтын ұяда
әскери-патриоттық тәрбие қаншалықты деңгейде дамып отыр? Тоқпағы мықты
Кеңес дәуірі кезінде тәрбие басқаша болатын. Ол идеологияның санаға имандай
сіңген кезі еді. Жастар алдыңғы буын ағаларға қарап бой түзейтін. Әлі
есімізде, біреуіміздің ағамыз әскерден келсе, формасын таласа-тармаса киіп
алатын едік. Көшені шаңдатқан өңкей қара сирақ солдат ойынын ойнайтынбыз.
Көкірегімізде біз де солардай ержетіп, қару асынып, ел қорғасақ деген үлкен
арман тұратын. Мектепте де кілең ер мұғалімдер сабақ беруші еді. Олардың
бойындағы талап қоя білушілік, қаталдық, темірдей тәртіп бізді ерте
есейтті. Ал, қазір ше? Ешкімнің көңіліне келмесін, орта мектептерде сабақ
беретін ұстаздардың арасында саны жағынан ең азы ер адамдар. Бұл жағдайдың
да патриоттық тәрбиеге өзіндік әсер бары сөзсіз.
Қазақ баласының ержетіп, ес жиюына айтарлықтай әсер ететін төл
фольклорымыз болды. Қазір балалар батырлар жырын оқи ма? Жоқ әлде компьютер
заманы ұлтымыздың талай ғасырлық маржандарын ұмыттырып жіберді ме? Баяғының
батырлары қандай еді? “Суға салсаң батпайды, отқа салсаң жанбайды!” Ерлер
мінген арғымақ ше? “Тығырыққа тірелгенде иесі, Астыңғы ерні жер тіреп,
Үстіңгі ерні көк тіреп, Тұлпарлары сөйлейтін!” деп келуші еді ғой эпоста.
Қазіргі жас Қара қыпшақ Қобыландыны, қара қасқа атты Қамбарды, атақты
Алпамыс батырларды біле ме? Жауынгерлік рухтағы, отаншыл сезімге толы осы
құндылықтарымыздан ажырап бара жатқанымыз да арқамызды аяздай қариды.
Тіпті, кешегі Ұлы Отан соғысының тірі куәгерлері – ақ сақалды аталарымыздың
өнегелері мен тәлім-тәрбиелері қандай еді?! Қазір олардың да қатары сиреп
бара жатыр. Соғыстың соңғы солдатына жас ұрпақтың құрметі қандай?
ХХ ғасырдың жазылмас жарасы Ауған соғысы болғаны аян. Осы жан алысып,
жан беріскен қырғыннан аман-есен келген қаншама қаһарман арамызда жүр.
Бізге де елімізді, жерімізді қорғаған батырлар туралы киноларды көбейтіп
түсіру керек. Жас ұрпақ Абылайдың айбарын, Қабанбайдың қаһарын көріп
өспейінше, бізде де тәрбиенің бұл түрі ақсай берері сөзсіз.
Ғұлама ғалым Ахмет Байтұрсынұлы: “Балам дейтін жұрты болмаса, жұртым
дейтін бала қайдан болсын” деп бекер айтпаған шығар. Қазіргі таңда баласына
қарап, бесігін түзеп отырған елді көрген жоқпыз. Есігіміз ашық-шашық. Бала
тәрбиесі компьютердің жетегінде кетті. Көк жәшікті ашып қалсаң, жаның
түршігеді. Мұхиттың арғы жағы мен Еуропа әлдеқашан бас тартқан бейәдеп
дүниелер көгілдір экраныңды кезіп жүр. Ұлт болашағы – ұрпақ тәрбиесі мүлдем
ұмыт болған. Мезетінде миллиондарға жететін эфирімізде жастарға әскери-
патриоттық тәрбие берерлік хабарлар жоқтың қасы. Бұл не, отаншылдық сезімге
деген немқұрайлылық па, жоқ әлде телеарналарымыздың кәсіби білігі жоғары
мамандарға зәрулігі ме? Сауал көп, жауап жоқ...
Негізгі бөлім
1. Батырлар жырлары арқылы оқушыларға патриоттық тәрбие берудің
негіздері.
1.1. Қазақ елінің тарихында халқымыздың туған жерге, Отанға деген
ыстық сезімдері жыр, өлең т.б. шығармашылық түрлерінің көмегімен ұрпақтан
ұрпаққа мирас болып, жалғасып отыр. Академик М.О.Әуезов халқымызды Бізге
ең асыл мұра – жыр мұрасын мирас етті. Жыршы халық, ақын халық есте жоқ
ерте замандардан бастап дарыған ақындық даналығын қапысыз жұмсап, өзінің
рухын ұмытылмас эпостық дастандарда, сан алуан түрлі жырларында
бейнелейді, - дейді. Халықтың өршіл рухы батырлар жырында нақты, кең түрде
бейнеленген, бұл ұрпақтың ой-санасын Отанға, туған жерге деген патриоттық
негізде баулуға мүмкіндік береді.
Қазақ халқының батырлар жырындағы жастарды ерлікке тәрбиелеудегі
арман-тілектері айқын байқалады. Сондықтан болар, халқымыздың қай эпостық
жырын алып қарасақ та Батыр - әрқашан да Отанын сүйетін, елі үшін жан
аямай күресетін патриот, жақсылыққа жаны құмар ізгі жан. Ол жауына
қаншалықты қатал, мейірімсіз болса, бауырларына, еліне, халқына, отбасына
соншалықты мейірімді, жұмсақ ақкөңіл болып келеді.
Батырлар жырында халқымыздың сөз өнеріндегі тәлімгерлігінің жоғары
екендігі соншалық, жырда барлық тәрбие негіздері қарастырылады. Яғни
патриоттық тәрбиемен қатар дене тәрбиесі, имандылық пен адамгершілік тәрбие
негіздері беріледі. Мұның өзі халқымыздың ерлікпен қатар адамгершілікті
жоғары бағалағанын, яғни балаға тән тәрбиесі мен жан тәрбиесін қатар беруді
мақсат еткендігін байқатады. Себебі Батырлар жырында махаббат пен
зұлымдықтың, адамгершілік пен екіжүзділіктің, кеңпейілділік пен
дүниеқоңыздықтың тартысы арқылы өмір шындығына оқушының көзін жеткізу, зор
адамгершілік қасиетін мәпелеу сезімдерін ояту көзделеді. Мұндай гумманистік
қасиеттерді қастерлеу, оған деген құштарлық сезімді ояту-этикалық
тәрбиенің басты шарты.
Қазіргі кезде патриоттық тәрбиеге саналы көзқараспен қарауымыз орынды
әрі қажет. Бұған Ж.Аймауытовтың: Баланы бұзуға, яки түзетуге себеп болатын
бір шарт – жас күнініде көрген өнеге. Ол өнеге әке-шешенің тәрбиесі арқылы
қалыптасады, - дегені дәлел болады.
Сонымен батырлар жырының баланы нағыз патриот етіп қалыптастыруда рөлі
өте жоғары. Батырлар жыры осындай тәрбиелік әсер етуімен бірге өткен
замандардан мағлұмат береді, жаңа заманның артықшылығын қадірлеуге себепші
болады, оймен бірге тілді де дамытады, халықтың тұрмыс салтын, ой-арманын
айқындайтын, жеке адамның өзін-өзі тәрбиеленуіне, мінез–құлықтарының
қалыптасуына себепші болады.
Егеменді еліміздің жас ұрпақтарының санасында бұрыннан пердесі өз
деңгейінде ашылмай, құрсауланып келген батырлар жырындағы ұлттық патриоттық
тәрбиенің үлгілерін дамытып, орта мектептің оқу-тәрбие процесіне, енгізуге
кең жол ашуымыз қажет.
1.2. Оқушылардың өз Отанын, отбасын сүю үшін, Қазақстан
Республикасының тәуелсіздігін қорғайтын патриот болып қалыптасуы үшін батыр
бабаларымыздың ерліктерінің, қаһармандық үлгі өнегесінің берері мол.
Ел боламын деген мемлекеттер ең алдымен ұрпақ тәрбиесін бірінші орынға
шығарған еді ғой. Ұлт болашағы, ұрпақ тәрбиесінің діңгегі хақ дініміз
исламда жатыр. Бізге, біздің жастарға діни тәрбие керек. Дін – тазалық, дін
– отансүйгіштік. Исламның парызын, пенденің қарызын ұғынып өскен жас әр
қадамын нық басары сөзсіз. Ол үшін тәрбиенің бұл түрін көп кешіктірмей
қолға алуымыз қажет. Діни сауаттылықты мектептен бастауымыз керек. Хадисте
де, қасиетті Құран Кәрімде де отансүйгіштік туралы көп айтылады. Осыны
санасына құйып өскен жас ертең өз Отанының нағыз патриоты болып шығатыны
анық. Әйтпесе, бөгде ағымдардың жетегіне еріп, Отан қорғаудан жалтаратын
жастардың саны уақыт санап өсе беретіні кәміл. Кеудесіне “бұл менің елім,
менің жерім” дейтін сенім ұялата білген жас қана өз елінің шынайы патриоты
бола білмек. Ол үшін “баланы жастан” дейтін халық даналығын естен
шығармасақ болғаны. Жас ұрпақты патриоттық, отансүйгіштік рухта тәрбиелеу
еліміздің өсіп-өркендеуі үшін қызмет ететіні еш күмән туғызбаса керек.
Жастарға патриоттық тәрбие беру, Отанын, жерін сүюге үндеу
әскерилермен қатар білім саласындағы қызметкерлердің де алдына қойылған
үлкен жауапкершілік болуға тиіс. Ол үшін 2006 жылдың 10 қазанында Президент
Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының
азаматтарына патриоттық тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасына және осы мәселеге қатысты Елбасының 2007 жылғы
21 наурыздағы № 229 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Әскери
доктринасына сүйене отырып, жастар тәрбиесін жандандыра түскеніміз абзал.
Бүгінгі өскелең ұрпаққа отансүйгіштік, ұлттық сана – сезім қажет. Бұл
қасиеттер ұрпақ бойына оқумен, біліммен, үйренумен, талаптанумен сіңеді.
Осы қасиеттерді ұрпақ бойына дарытатын – ұстаз, ата-ана, тәрбиеші,
қоршаған орта екені даусыз.
Патриоттық сезімнің нысаны мен қайнар көзі Отан десек, оның мазмұны
туған жер, ұлттық тіл, ұлттық дәстүр, олардың адам көкірегіне жылылық,
жақындық, туысқандық сезімдерін ұялатып, ізгі ерлік істер қайнар көзіне
айналуы патриотизмге тәрбиелеудің арқауы десек болады.
Патриотизм дегеніміз – Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман-
саулығының қоғамдық-мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын
сезіну, ал мемлекетті нығайту дегеніміз – жеке адамды күшейту екенін
мойындау, қысқасын айтқанда, патриотизм мемлекет деген ұғымды жеке адаммен,
яғни оның өткенімен, бүгінгі күнімен және болашағымен қарым-қатынасты
білдіреді.
Әр балаға өз еліне деген патриоттық рух қалыптастыру үшін оның
бойына,өз ұлтының бай тарихына, болашағына деген жауапкершілігін сездіретін
әрекет жүйесін жасауымыз керек. Патриотизм өз-өзінен қалыптаспайды,
патриотизм (грек тілінде patris - Отан деген мағынаны білдіреді), яғни
түбірі елге, жерге, туған топыраққа барып тіреледі. Ал туған жердің қадір –
қасиетін бір білсе қазақ біледі. Күлдір-күлдір кісінетіп, күреңді мінер
күн қайда! - деп ата- бабамыз күңіренген кезде тамырдағы асау қан атойлап,
арқамыз қозып кететіні неліктен? Өйткені жыраулық дәстүрдің өршіл,
жауынгерлік рухы біздің қанымызға ана сүтімен сіңген. Себебі Отанға деген
сүйіспеншілік те махабат сезімі секілді кез келген бұрышта жарнамаланбайтын
өте нәзік, өте шетін мәселе. Әркімге бала кезінен Қазақстан – менің
Отаным, мен Отанымның алдында борыштармын деген ойларды сіңіру қажет.
Бүгінде оқушыларға отансүйгіштік тәрбие беруден халықтық дәстүрге
негізделген батыр бабаларымыздың ерлік дәстүрлерін насихаттау барынша
нығайып келеді. Елімізде білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
бағдарламасының міндеттерінде Қазақстандық патриотизмге, биік мәдениетке,
адам құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу туралы айтылады.
1.3. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өз сөзінде
Тәуелсіздік алғаннан кейін не бір тар жол, тайғақ кешулерден сүрінбей
өтіп, Казакстан бүкіл әлемдік қауымдастықта өз орны бар абыройлы мемлекетке
айналды. Еліміз үшін жаңа жетістіктер мен өршіл міндеттердің уақыты туып
отыр. Қазақстан әлемдік бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі тиіс.
Бұл дегеніміз - бәсекеге төтеп беру. Әлемдік бәсекеге төтеп берудің басты
шарты –күшті рух пен білім. Өз Отанының патриоты болуы – бұл Қазақстанды өз
жүрегіне ұялату. Өз Отаны мен жеріне деген сүйіспеншілік, оның тарихы мен
мәдениетіне деген зор құрмет. Әркімнің өз күш-жігеріне деген сенімі мен
барша қоғамның топтасуы. Бұл бүгін тұрғызылып келе жатқан өз еліңнің
тарихына қатыстылықтың және оның болашағы үшін жауаптылықтың жоғары
сезімі,- деп көрсеткен болатын. Мұндай мазмұндағы мемлекеттік талап-
міндеттер бүгінде жас ұрпаққа отансүйгіштік тәрбие беру үрдісі әр отбасынан
бастау алып, білім беру жүйелерінде үздіксіз, кешенді жүргізілуін талап
етеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің жастарме кездескен сөзінде оларды
патриоттыққа тәрбиелеудің қажеттілігін көрсетті. Бұл жастарға
этнопедагогикалық негізде білім беріп, патриоттыққа тәрбиелеу ісіне нұсқау
әрі оның қажеттілігін айқындайтын бағдарлама деуге болады.
Соңғы жылдары қалыптасқан тәрбие жүйесі көпшілік жағдайда сөз, ұран,
мәліметтік сипатта болып, жастарды міндетті түрде қоғамдық пайдалы іс-
әрекетке қатысуын қарастырмады, олардың патриоттық тәрбиелеу бағытын
дамытуды қиындатты.
Бұл қазіргі кезде тәрбиелік мән беретін көптеген мәселелерді
қайта қарауды және жастарды жалпы Отанның өткендегі ерлік істерін терең
сезіммен ұғынуға баулитындай тәрбиенің ерекше тиімді формалары мен
әдістерін қарастыруды талап етеді. Әсіресе бүгінде байсалдылық, табандылық,
батылдылық, батырлық, қайсарлық, білім ғана емес, әсіресе өнегелік көрсету
қажет болып отырған уақытта аса маңызды.
Қазіргі уақытта Қазақстандық керемет деген ұғым пайда болды. Ол тек
бастамасы. Оған нағыз сай болу үшін жан-жақты дамуымыз керек. Қазақ –
құдыреттілігі, имандылығы, адамгершілігі көзінен, жүрегінен көрініп тұрған,
патриоттығы ішінде ұйып жатқан кең халық. Бүкіл білім беру жүйесі арқылы
осыларды сыртқа шығару, жоғарғы дәрежеге көтеру қажет, ол үшін сапалы
патриоттық тәрбие керек. Бұл сырттан ғана келетін әсер емес, ол іштен
шығатын, дамитын, қалыптасатын ерекше қасиет. Ол қазақ менталитетінің
ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан халыққа тән санамен келген ойлау
нәтижесі.
Қайта жаңғырған ұлттық педагогикамыздың маңызды бір бөлігі рухани
мұрадағы тәлім - тәрбиелік ой пікірлер, патриоттық сана-сезім, оған деген
ғылыми көзқарас. Қазақ елі жастарының 1986 жылғы желтоқсандағы рухани
сілкінісі туғызған қайта түлеу процесі, сол патриотизмнің даму барысын
өзгертуге, сөйтіп, шынайы ұлттық патриоттық тәрбие қағидаларын
(принциптерін) қайта қарауға ықпал етті. Қазақстан Республикасының егеменді
ел болып ана тілінің мемлекеттік тіл болуымен қатар өткен тарихымызды қайта
қарап, ондағы рухани құндылықтарды елеп-екшеп және рухани құндылықтардың
қорына өлшеусіз үлес қосатын мұраларын зерделеп зерттеу бүгінгі ұрпақ
тәрбиесінің керегіне жарату, өзекті мәселелердің бірі болуда. Кеңес Одағы
кезінде жастарды тәрбиелеудің арқауы болған социалистік патриотизм ұғымы
сол идеологиямен бірге құрдымға кетті. Қазіргі заманда біздің халқымыздың
патриотизмі экономиканы қайта құруда, қоғамды рухани жаңартып
демократияландыруда, плюрализм пікірін бекітуде және әлеуметтік орта мен
идеологиядағы сол бір тоқырау кезеңдерінің әсерінен туған жікшілдік пен
бұрмалаушылықты жоюдағы күреске бар күшті ынталандыру болып табылады.
Мұның бәрі келешек жас ұрпақты патриоттық және интернационалдық рухта
тәрбиелеудің қажеттілігін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының білім
беру жаңа бағдарламасында, қоғамның, бүгінгі күнгі талабы алдағы уақытта да
әрбір адамды Отанын сүюге, туған жерін құрметтеуге, ата-бабаның озық салт-
дәстүрлерінің құндылығын мақтаныш тұтуға, әлемде халықтар арасындағы
бейбітшілік үшін достықты нығайтуға бағыт беруде талмай еңбек етуді қажет
санайды. Идеялық тәрбие жұмыстарының маңызды міндеттерінің бірі-патриоттық
тәрбие. Патриотизм-әлемдегі бейбітшілік үшін күреспен, адамзат өміріне
қауіп төндіретін термоядролық, экологиялық және террорлық апаттың алдын
алумен, халықаралық қатынастарды құрумен және әлемдегі жаңа тәртіптерді
бекітумен, өзара түсіністікті негізге алумен, тәуелсіз елдермен және басқа
да мемлекеттермен көршілік татуластықпен, іскерлік ынтымақтастықпен тығыз
байланыста болумен өлшенеді.
Тарихты парақтасақ, қазақ патриотизмі ерте кезден бастап қалыптасқан.
Яғни VI-VIII ғасырлардан бергі қазіргі түркі тектес халықтардың бәріне
ортақ қоғамдық сананың алғаш дүниеге келу кезеңі Орхон-Енисей жазу
ескерткіштері мен Қорқыт ата тағылымдарынан басталады. Ескерткіштер
тіліндегі Білге қаған (683-734 ж.ж) Күлтегін (685-731 ж.ж) Тоныкөк (750 ж)
жазбалары түркілердің өз білімдерін, идеяларын, түсінігін, өнегесін келесі
ұрпаққа берілуін қамтамасыз еткен бірден – бір тәрбиелік мәні зор
құндылықтар.
Педагогикалық тұрғыдан келгенде Орхон ескерткіштеріндегі тәлімдік
идеяларды оқып үйренудің жастардың өз халқына, жеріне, тіліне көзқарасын,
азат өмір сүру хұқын сезіне білу деңгейін қалыптастырудағы мәні ерекше.
Сөйтіп келешек ұрпағына Отанымызды, қазақ атауын бізге мұра етіп
қалдырған батырлар, билер, хандар заманында хатқа қазақ патриотизмі деп
жазылмаса да, ауыз-екі түрде кейде жыр, өлеңмен тараған отансүйгіштік
өсиеттердің негізінде бізге жеткен. Демек, қазақ патриотизмі рухы биік
жеке тұлғаны қалыптастырудағы ата-бабаларымыздың қаһармандық, батырлық,
ерлік, отансүйгіштік тәлім-тәрбие беру идеяларының жиынтығы деп айтуымызға
болады. Оның дәлелі халықтық мәнге ие мол рухани мұра, жоғарыда айтқандай
түркі халықтарының ортақтас ескерткіштеріндегі (Орхон-Енисей жазулары)
тағылымдары, орта ғасыр ойшылдары (Махмұт Қашқари, Жүсіп Баласағұн, Ахмет
Йассауи) мен жыршы – жыраулардың (Асан Қайғы, Шалкиіз, Ақтанберді, Бұқар
жырау, Махамбет Өтемісұлы) қазақтың ағартушы гумманистері (Ш.Уалиханов,
Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев) ой-пікірлерінде көрініс тапқан. Олар өздері
өмір сүрген әлеуметтік ортаның құндылықтары мен мұраттарының қамқоршысы
бола білді. Олардың шығармашылығы, халықтың қасиеттері, рухани болмысты,
тілді дәріптеуімен, білімділікті үндеумен құнды.
Патриоттық сезімнің қайнар көзі – Отан, оның мазмұны – туған жер,
табиғат, оның байлықтары, тілі, тарихы, дәстүрі, туған өлкеміздің киелі
орындары мен тарихы, ескерткіштері, мәдени мұралары және Қазақстан
Республикасының нышандары. Ең алдымен патриоттық тәрбие Қазақстан
Республикасының мемлекеттік рәміздері саяси және рухани жағынан пайымдаудан
басталады. Бұл – ұлт рәміздері ар-намысын, борыш – парызын құрметтеуге
үйретеді. Мемлекеттік рәміздердің көмегімен азаматтардың еліне деген
мақтаныш пен патриоттық сезімі табандылықпен тәрбиелене түседі. Оқушыға
Мемлекеттік белгілердің аса маңызды екенін, оны ерекше құрметпен мақтан
тұту керектігін түсіндіре отырып, ой-өрісін кеңейту және сана сезімдерін,
Отанды сүю, халқымыздың игі дәстүрлерін құрметтеу рухында тәрбиелеуіміз
керек.
Көк байрақ – Туымыз – халқымыздың қасиетті киелі белгісі. Ертеден-ақ,
халқымыздың көк байрағы көтерілгенде Уа, аруақ қолда! деп, туды елдің
киелі белгісі деп таныған. Сол байрақ астында батырлар сан рет жеңістерге
жетіп, кең даласын, кемелді елін басқыншылардан қорғап қалған. Ту
ортасындағы алтын күн-халқымыздың азаттық күні.
Елбасының Біз тәуелсіздікті аңсап, зарығып жеттік. Енді сол
тәуелсіздіктің қасиетті белгілерін де ерекше қадірлеуіміз керек деген
тебіреністі сөздері әрбір азаматтың жүрегінде орын алуы тиіс. Қай халық
болсын өзінің әлемдік деңгейдегі ұлттық тағдырының құнды, астарлы,
қалыптасуға тиіс қасиет-көріністеріне алдымен үңіледі. Ел ертеңін, ұрпақ
келешегін ойлаған халық есін жиып, алдымен ұрпақ тағылымына жүгінеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2030жылға арналған стратегиялық
бағдарламасында Біз өзіміздің болашағымызды, балаларымыздың болашағын
қандай күйде көргіміз келеді, осыны айқындап алатын уақыт жетті деп
көрсетілген. Ендеше еліміздегі ұлттың қоғамды кемелдендіру үшін ел болашағы
жас ұрпақты ұлттың тағылым қағидалары негізіндегі рухтың тәлім және білім
негіздерімен қаруландыруымыз қажет.
Әлемде өмір сүріп жатқан қай халық болсын өзінің ұлттың рухының
негізін өз ұрпағының бойына сіңіріп, құнды қасиеттерді, мінездерді
қалыптастырады.
Қазақ халқының ұлылығы басым тұғыр тағылымы аясында ұлды ұлығымен,
қызды сан қырлы қылықтылығымен рухты етіп тәрбиелеу-бүкіл халқымыздың,
әсіресе ата-аналар мен тәлімгер ұстаздардың түпкілікті міндеті.
Білімденудің ошағы – мектеп. Тәрбиенің ауданы одан кең түбі терең.
Адамның өсетін, балалық, жеткіншектік дәуірі түгілі тәрбиенің әсері
жігіттік, кекселік кезде де қалмайды. Тәрбие сәулесі түспейтін адамның
ешбір қалтарысы жоқ. Тәрбие болмаған жерде шын ақылды, мәдениетті өмір де
болмақ емес деп классик жазушы, тәлімгер Ж. Аймауытов айтқандай, тәрбие
беру үздіксіз үдеріс болып табылады.
Жалпы алғанда, патриоттық, интернационалдық тәрбие беру ісі өте
күрделі. Бұл жұмысқа отбасы, білім мекемелері, бұқаралық ақпарат құралдары,
жұртшылықтың, еңбек ұжымдары жұмыла ат салысады.
Қазақстандықтар үшін кімнен үлгі алып, кімге еліктеу керектігі қиындық
туғызбайды. Ондай абзал жандар бізде өте көп.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың өмір жолы-үлгі-
өнегенің жарқын көрінісі. Ол қатардағы металлургтен өндірісті
ұйымдастырушыға, партия, мемлекет басшысына дейін өсті.
Тәуелсіз еліміздің тарихи жолын, елеулі табысқа жетіп, аз уақыт ішінде
мемлекет болып қалыптасуының өзі бір таңғажайып емес пе? Оның халықаралық
беделінің өсуі тұрақтылықтың басқа қызмет саласындағы табыстар бұқара
арасында жан-жақты айтуға тұрарлық екені айдан анық. Президенттің әр сөзі,
әр жылғы жолдауы қоғамдағы барлық азаматтың санасына жетуі тиіс. Ол
халықтың өмірлік позициясына айналуы тиіс.
Патриоттық тәрбие беру – оқушының саналы көзқарасын қалыптастыру деген
сөз. Әскери патриоттық тәрбиенің тереңдеуі, Отанымыздың саналы және
белсенді күрескерлерін тәрбиелеуге, олардың еліміздің игілігіне
жанқиярлықпен еңбек етуге, республикамыздың мүддесін қорғауға, талантты
ұлтжанды ұлдарымызды тәтбиелеуде жаңа мүмкіндіктер туғызады. Аға
ұрпақтыңлайықты мұрагері болу үшін жастарға халқымыздың отан мүддесі
жолында жасаған ерлік – батырлық істерінің ұлылығын жете түсіндіру-
мұғалімнің міндеті. Әр жас жігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында
табанды күрескер болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Патриот, ержүрек
адамды, табанды күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте қаланады.
Әскери–патриоттық тәрбие жасөспірімдерді еліне деген сүйіспеншілікке,
Қазақстан Қарулы Күштері сапында адал қызмет атқаруға, азаматтық-
адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіруге баулиды.
Қуат күш арттырумен әскери патриоттық тәрбие беру жұмысын, алаң
жүргізбей, әр қилы нышан, әдістемелермен түрлендіріп оның мазмұнын жаңалап
отырудың мәнісі зор.
1.4 Осы мақсатта практика кезінде №147 мектеп – гимназиясында
Аңызға айналған ғүмыр атты ашық сабақ өттім.
Сабақтың тақырыбы: Аңызға айналған ғұмыр
Мақсаты: Ұлы жеңіске 65 жылдығына орай оқушыларға
халқымыздың өткен тарихы, батырларымыздың
ерлік істері туралы түсінік беру.
Оқушылардың шығармашылық қасиеттерін,
сөздік қорын, ойын толық жеткізу мен
дағдыларын дамыту. Оқушыларды елін, жерін
сүюге, Отанын қорғауға тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: Б. Момышұлының үлкен суреті, өзі жазған кітаптары,
ақын-жазушылар жазған кітаптар, газет – журнал басылымдарындағы естеліктер.
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Кіріспе әңгіме:
- Жан аямай, Ұлы Отан соғысы кезінде халқы үшін, халқының болашағы
үшін күрескен, шайқастарға түскен кімдерді білесіңдер?
- Бауыржан, Талғат, Мәлік, Нүркен, Төлеген, Әлия, Мәншүк, Қасым,
Рақымжан, Жүнісбай т.б.
- Сол ата-бабаларымыздың үміті ақталды ма?
- Ұлы Жеңіске қанша жыл толды?
- 2010 жылы 9 мамырда - 65 жыл
Жаңа сабақтың алдында Отан туралы әнді үн таспадан тыңдата отырып,
мына өлең жолдары оқылады:
Кешігіп өтіп кешегі от жалыннан,
Қалтыраған отынан жау ордасы,
Дүниеге ерлігімен танылған.
Панфиловтың жорықтағы жолдасы
Кең жауырынды, Талғардай тік иықты,
Даңқ туын майдандағы көтерген
Бөрі кеуде, бүркіт қабақ Бауыржан
Гвардия бөлімінің қолбасы
Осыдан кейін карточка беріліп, жаңа тақырыпқа түсініктеме беріледі,
сынып оқушылары алдын ала берілген сұрақ тапсырмаларға әдебиет пәні мен
бастапқы әскери дайындық пәнімен байланыстыра аты аңызға айналған халық
батыры Б. Момышұлына арнайды. Ой толғауларын баяндайды.
1 оқушы: Бауыржан Момышұлы 1910 жылы Жамбыл облысы, Жуалы ауданында
қарапайым отбасында дүниеге келген. Әкесі: Момыш, шешесі: Рәзия. Әкесі жаны
жомарт, көзі ашық, көкірегі ояу кісі. Отбасыларында 4 қыздан кейінгі әкесі
Момыш елуді еңсерген шағында Бауыржан дүниеге келіпті. Тәуіржан деген інісі
1 жасында қайтыс болыпты, әкесінен аздап хат таныған Бауыржан көрші
Евгеньевка аулындағы орыс мектебінде 1 жыл оқиды, келесі жылы Жамбыл
қаласына келіп, бастауыш мектепті бітіреді. 1921 жылы Шымкенттегі 7 жылдық
мектепте оқиды, 1928 жылы бітіріп шығады. Жиырма жастан асқан кезде ол
міндетті әскер қатарына шақырылады, өзінің бүкіл болашағын Қызыл Армиямен
мәңгілікке байланыстырды.
2 оқушы: 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталды. Қаншама Кеңес адамы сол
соғыста мерт болды.
(Соғыстан қайтқан солдаттар әні хормен орындалады)
3 оқушы: Бауыржан атамыз соғыстың басынан аяғына дейін қатысты. Ол
лейтенант шенінен бастап полковник атағына дейін көтерілді, взод, батальон,
полк және дивизия басқарды.
4 оқушы: Соғыс – адамзат жанын қинайтын ең ауыр ең ащы азап. Осы
соғыста Кеңес Одағының және Қазақстанның миллиондаған адамы болды.
(Жойылсын соғыс әні орындалады.)
5 оқушы: Бауыржан атамыз шығарған мақал-мәтелдер:
1. Тексізден тезек артық, арсыздан айуан артық.
2. Өлтірсең, өлімнен құтыласың, өлтірмесең өлімге тұтыласың.
3. Қайратыңа әдісіңді жолдас ет, әдісіңе ақылыңды жолдас ет.
4. Отан үшін отқа түс күймейсің.
5. Ерлік – елдің қасиеті, жүректілік – жігіттің қасиеті.
6. Ешкім іштей батыр болып тумайды.
Батырлық та мінез секілді өскен орта, көрген тәрбиеге байланысты
қалыптасады.
7. Батырлық - тәуекелмен ақылдың есебінен шығуға тиіс.
8. Тәуекел кейде ақылды ақтап алады.
Ал, ақылсыз тәуекел ешкімді де ақтай алмайды.
Ақ көгершін әні орындалады.
6 оқушы: 1955 жылы қаруын қаламға айырбастап, азаматтық өмірге
ауысқанда әдеби шығармалармен де өз биігіне көтерілді.
Ескертпе, Ана тілін ардақта өлеңімен толықтырылды.
7 оқушы: Б. Момышұлының Москва үшін шайқас кітабы шықты (Кітап
көрмесімен таныстырылады)
8 оқушы: Б. Момышұлы немересіне жасырған жұмбақ жасырылады.
Ескертпе өлеңі оқылады
9 оқушы: Найзадан қол босаса қалам алдым,
Толғанып оқиғаны көп ойладым.
Тырмысып әл келгенше көргенімді,
Жалтақтамай, именбей ашық жаздым.
Отырсам көп ойланып күнім жақын,
Әр адам білі бермейді сөздің нарқын.
Ұрпаққа арнап істеген адал еңбек,
Ақ ниетпен ұсындым саған халқым.
10 оқушы: Сөзжұмбақ шешу Бауыржан
Қорытынды: Құрметті оқушылар! Бауыржан атамыз сияқты өмірі өнегелі
істерге толы қасиетті тұлғаны жете біліп, оларды мәңгі есте тұту – біздің
қасиетті борышымыз.
Бастауыш әскери дайындық пәнінің орта мектептердің бағдарламасына
қайта енгізілуі сабақтан тыс уақытта жүргізілетін әскери патриоттық тәрбие
жұмыстарының кеңінен өрістеуіне ықпал етті.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай әскери – патриоттық тәрбиенің нәтижелі
болуы оның саяси мәнімен қоғамдық пайдалы бағытта болуында, әрі оның әсерлі
түрлері мен әдістерін таңдай білуде. Бұл әдістерді таңдау кезіңде
оқушылардың көзқарастарын, мұғалімдердің дайындығын, материалдық базаны,
жақын маңайдағы әскери бөлімдермен көмек бере алатын кәсіпорындардың болуын
есте сақтаған жөн. Ең бастысы, бұл шаралардың тәрбиелік мақсатымен
жүргізілу әдісін таңдап алып, дайындық жұмыстарында ересектердің,
оқушылардың алар орнын белгілеу.
Әскери-патриоттық жұмыстарының түрлерінің мектептерде көп тарап, жиі
пайдаланатындары мыналар: баяндамалар, оқырмандар конференциясы, тақырыптық
әңгімелесулер, ауызша журналдар, байқаулар, тақырыптық кештер.
Баяндамалар мен әңгімелесулерді бейнетаспалар мен магнитті таспаларға
жазылған фрагменттер, әдеби кітаптардан үзінділер келтіре отырып жүргізген
абзал. Елеулі күндерге арналып өткізілетін шараларға ата-аналар, мамандар,
офицерлер мен жауынгерлер, ардагер ақсақалдарды қатыстыру нұр үстіне нұр
болары даусыз.
Әскери – патриоттық жұмыстардың өкінішке орай сиреп бара жатқан тағы
бір түрі облыс, аудан, қала, ауылдық көлемдерде ұйымдастырылатын еңбек,
ерлік даңқын дәріптеу орындарына саяхаттар ұйымдастыру. Бұл үшін шығынданып
алысқа барудың қажеті шамалы. Тарихи тағылымы мол ескерткіштер әр ауданнан
табылады. Біздің Жетісу аймағында мұндай орындар өте көп кездеседі. Мысалы,
Талдықорғандағы Отан – Ана, І.Жансүгіров т.б. атақты адамдарға арналып
салынған ескерткіштер, музейлер, аудан орталығындағы Ұлы Отан соғысының
жауынгерлеріне арналған мемориалдық ескерткіш, Балпық би, Кеңстер одағының
Батыры М.Байысов ескерткіші, Н.Алдабергеновтың ескерткішімен мемориалдық
Батырлар аллеясы, музей, Жансүгір кентінің маңындағы алып кешен т.б.
Осыларды зерттеу, материалдар жинастыру оқушылардың өз жерін, елін-
жұртын жете білуге, ата-баба ерлігін мақтан тұтуға тәрбиелейді, әрі
өлкетану жұмысымен тығыз байланысты болғандықтан Отан сүйгіштік, туған
табиғатқа деген көзқарастың дұрыс қалыптасуына ықпал етеді. Жинақталған
материалдар мектеп музейлері мен Даңқ залдарын жасауға көп көмек.
Саяхаттың бағыт-бағдары тақырып таңдауға, экспедиция мүшелерінің
дайындығы мен материалдық мүмкіндіктеріне тікелей байланысты болады.
Осындай бірнеше экспедициядан соң мектеп ішінде музей, бұрыш, зал т.б.
ұйымдастыру мүмкіндігі туады. Мұндай музейдің, не Даңқ залының болуы
мектептегі әскери-патриоттық, тәрбие жұмыстарының басқада бағыттарының
орталығы болумен бірдей. Бұл тұрғыда әр түрлі кездесулер мен батыр аталар
мен аналардың өмір жолын дәріптеу, ардагерлер мен соғыс мүгедектеріне ұдайы
қамқорлық жасау, әр түрлі әскери тақырыптарға байқаулар өткізу, әскери-
спорттық бағыттағы ойындар мен жарыстардың маңызын ұмытпауымыз жөн.
Жасөспірімдерді әскер қатарына қызмет атқаруға дайындауға бастапқы
әскери дайындық пәнінің шешуші маңызы бар. Сабақтар барысында жүргізетін
әскери-патриоттық тәрбиені, сыныптан тыс жұмыстармен ұштастыра жүргізу
керек. Сондықтан БӘД ұйымдастырушы мұғалімі сыныптан тыс жұмыстардың жылдық
жоспарына мынадай шараларды міндетті түрде қарастыру керек:
- бөлімше, взвод командирлерімен сабақ өткізу;
- жекелей және топтармен қосымша сабақтар ұйымдастыру;
- БӘД пәнінен нормативтер тапсыру;
- әскери – спорттық ойындарына қатысушыларды дайындау;
- әр түрлі спорт ойындарынан жарыстар өткізу;
- әскери бөлімдермен таныстыру;
- мекпеп бітіріп, әскер қатарында абыроймен қызмет атқарып жүргендермен
кездесу,
- әскери-патриоттық мәндегі көркем фильмдерді насихаттау;
- әскери-патриоттық мерекелер, әскери бағыттағы үйірмелер ұйымдар
ұйымдастыру;
- оқыту, үйретудің материалдық базасын одан ары нығайту.
Әскери-патриоттық тәрбие 1-11 сынып аралығындағы оқушыларды түгелдей
қамтиды.
1-4 сыныптарда:
- батыр бабалар мен аталар жайлы әңгімелер;
- жақын жерде орналасқан Даңқ ескерткіштеріне саяхаттар;
- мектепке аты берілген батырдың өмір дерегімен танысу;
- ерлік тақырыбындағы өлеңдер, тақпақтар жаттату;
- өз отбасындағы ерлік істермен танысу;
- төтенше жағдайларындағы қажетті іс-қимылдарға үйрету;
- әр түрлі әскери-спорттық ойындар ұйымдастыру;
- әскери-техникалардың модель үлгілерін жасату;
- сурет көрмелер;
- әскери белгілермен, таңбалармен, орден, медальдармен таныстыру;
- нысана көздеуден, граната лақтырудан жарыстар;
- әскери-спорттық ойындарға қатыстыру;
- Президенттік тесттер тапсыру;
- туристік жорықтарға қатыстыру;
- әскери-техникалық үйірмелерге қатысу;
5-9 сыныптарда:
- Біз тарихымызды тағылым етеміз, біз тарихтың жалғасымыз -
атты лекторий ұйымдастыру;
- балалардың ерлік істерін дәріптейтін кино фильмдер мен әдебиеттерді
көріп, оқып талқылау;
- Батыр ата, апалар жайлы деректер жинастырып соларға арналған сынып
сағаттарын өткізу,
- өз көшеміздегі ардагерлерге қамқорлық акцияларын жасау;
- өлке тану, іздестіру жұмыстарына араластыру, музейлерге саяхат жасау;
- әскер қатарында қызмет етіп жүрген ағалармен кездесу;
- спорттық жарыстар, саптық дайындық т.б. жарыстар байқауларға қатыстыру
- әскери тақырыптағы сурет байқауын ұйымдастыру;
- әскери өміріне арналған деректі бейне фильмдермен телехабарлар көрсету;
- ардагерлермен кездесулер;
- оқырман конференциялары.
10-11 сыныптар:
- ҚР-ның қорғаныс қабілетін нығайту туралы саясатымен таныстыру;
- аса көрнекті қазақ қол басшыларының өмір дерегімен, ерлік жолымен
таныстыру;
- әскери тақырыптағы шығармалардан көркем өнерпаздар байқауы.
- әскерлердің өмір тынысымен, әскери техника түрлерімен таныстыру.
- жауынгерлермен, офицер мамандармен кездесулер;
- ардагерлермен кездесулер, оларға қамқорлық жасауды ұйымдастыру.
- әскери- спорттық ойындарға қатысу;
- төменгі сынып оқушыларына әр- түрлі шаралар өткізуге көмек көрсету;
- БӘД пән кабинетіне көрнекі құрал жасауға тағы басқа жұмыстарына көмек
көрсету.
- тақырыптық кештер, байқаулар өткізу.
Бәрімізге белгілі, мектеп тәрбие ісінің орталығы болып саналғанмен, ата-
аналармен қоғамдық ұйымдар бұл мәртебелі істен тыс қалмаулары керек. Бұл
әскери-потриоттық тәрбиеге қатысты нәрсе. Ендеше ата-аналармен мынадай
бағыттарда жұмыс атқарылуы тиіс:
- ата-аналарға әскери-патриоттық жұмыстардың мақсаты мен мәнін жете
түсіндіру;
- оларға осы тәрбиені жүргізуге қажетті негізгі әдістерді үйрету;
- ата-аналарды әскери-патриоттық шараларға кеңінен тартып, сыныптан тыс
жұмыстарға белсенді түрде араластыру.
Әскери- патриоттық тәрбиенің ата- аналарға арналған негізгі әдістер
мыналар болып табылады:
- отбасындағы дәстүрмен, ерлік істермен таныстыру;
- халықтың жанқиярлық ерлік істерінен жалпы мәліметтер беру;
- оқыған әдеби кітап, көрген фильмдерді талдап, оларды бірге көруге жағдай
туғызу;
- балалардың игі бастамаларына әрдайым жанды көмек беріп, қолдап отыру;
- әскери мамандықтар жайлы мәліметтер беру;
- балалардың шынығуына, дене тәрбиесіне көңіл аударып, мұрындық болулары
тиіс.
Халықтық педагогика материалдарын дене тәрбиесін берудің құрамды бөлігі
ретінде қарастыру, дене мүмкіндіктерін тәрбиелеу әлеуметтік міндеттерді
шешуге жәрдемдеседі: жан-жақты жетілген адамды дамыту, әлеуметтік-
экономикалық жағдайға ағзаның бейімділік қасиетін арттыру, ағзаның
төзімділігін жоғары деңгейге жеткізіп, жеке тұлғаның салауаттылығын
қалыптастыру. Сонымен қатар халықтық мұраларды болашақ мұғалімдерге дене
тәрбиесін беруде пайдалану дене мүмкіндіктерін тәрбиелеп қана қоймай, ақыл-
ой жұмыс қабілетін қалыптастырып, рухани-адамгершілік сезімдері арқылы
шығармашылық күш-жігерін толық мәнінде көрсетуге әсер етеді.
Болашақ мұғалімдерге дене тәрбиесін беруде халықтық педагогика
материалдарын пайдалану проблемасының тамыры терең бастаулардан алады.
Сонау отызыншы жылдардың басында жазықсыз жазаға ұшырап, зорлық-зомбылықтың
құрбаны болған Шәкәрім Құдайбердиев, Жүсіпбек Аймауытов, Ахмет Байтұрсынов,
Мағжан Жұмабаев сынды асыл азаматтарымыз ұлттық тәлім-тәрбие туралы терең
де, сындарлы пікірлері бүгінгі ұрпақ үшін асыл қазына. Асыл арыстардың
ұстаздық етуімен бірге тәлім-тәрбиелік еңбектер жазуда өз ұлтының салт-
санасын терең зерттеп, халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық
психологиясына негізделген мұраларына талдау жасаған.
Бүгінгі таңда халқымыздың тарихи мұраларын оқып-білу, қастерлеп,
бүгініміз бен келешегіміздің нәрлі қайнарына айналдыру өмір қажеттілігінен
туындап отырған әрқайсысымыздың азаматтық, перзенттік парызымыз. Сондықтан
ата-баба дәстүрімен тәрбиелеу, халық педагогикасымен болашақ Отан
қорғаушыларды сусындату мектептіңц оқу-тәрбие үрдісінің негізгі
міндеттерінің бірі.
Ұрпақтан-ұрпаққа сабақтастықпен жалғасып келе жатқан ата-бабамыздың
салауатты өмір-салты, қазақ халқының тәлім-тәрбиесін педагогикалық қолдану
жүйесі әлі де толық қалыптаспай келеді.
Бүгінгі күнде Қазақстан Республикасында халықтық педагогиканың жалпы
педагогика, психология ғылымдарындағы алатын орнын анықтап, әдіснамалық
және теориялық негізін ашуда елеулі үлес қосып жүрген ғалым-педагогтар
Қ.Жарықбаев, Қ. Бөлеев, С. Ұзақбаева, К. Қожахметова, С. Қалиев, К.
Оразбекова т.б. еңбектерінің маңыздылығы жоғары.
Сонымен, жеке тұлғаның дамуы - өз мүмкіндіктерін үздіксіз кеңейтіп,
қажеттіліктерін арттырумен байланысты. Даму деңгейі жоғары болған адам
өзінің рухани мәртебелілігімен, қоғамдық мәнді құндылықтарымен
ерекшеленеді. Дене тәрбиесі сабағында күрделі жаттығулар орындаудағы
қиыншылық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тәуелсіздікті
жеңіп алу жеткіліксіз,оны қорғап,
нығайтып ұрпақтарға қалдыру керек
Н.Ә.Назарбаев 2030ж
стратегиялық
бағдарлама
Патриоттық тәрбие беру оқушының саналы көзқарасын қалыптастыру деген
сөз. Мектепте бастауыш әскери дайындықтың енгізілуі, оған байланысты әскери
патриоттық тәрбиенің тереңдеуі Отанымыздың саналы және белсенді
күрескерлерін тәрбиелеуге, оларды еліміздің игілігіне жанқиярлықпен еңбек
етуге, республикамыздың мүддесін қорғауға, даярлауға жаңа мүмкіндіктер
туғызады. Жастарды Отанды қорғауға даярлау, жас азаматтардың патриоттық
тәрбиесінің танымдарымен мінездерін қалыптастыру ауыр және сан қырлы
процесс. Адамның дүниетанымы, білімін, көзқарасын қалыптастыруда мектеп
шешуші рөлге ие. Аға ұрпақтың лайықты мұрагері болу үшін жастарға
халқымыздың Отан мүддесі жолында жасаған ерлік-батырлық істерінің ұлылығын
жете түсіндіру мұғалімнің міндеті.
Әр жас жігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында табанды
күрескер болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Патриотты, ержүрек
адамды, табанды күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте қаланады.
Еліміздің Конституциясында кең сөз болған аса маңызды теориялы және
саяси проблемалар арасында еліміздің Отан қорғау қабілетін одан әрі нығайту
мәселелері көрнекті орын алады. Армия мен флоттың қуаттылығын одан әрі
көтерудің қажеттілігіне ерекше маңыз берілуде. Әскери-патриоттық тәрбие –
жас өренді отанды қорғауға ұдайы әзір болуға моральдік және дене бітім
жағынан даярлау болып табылады.
Әскери патриоттық тәрбиенің алатын орны ерекше. Өскелең ұрпақтың
идеялық сенімі мен өз Отаны үшін қасық қаны қалғанша шайқасуға әзірлеу бір-
бірімен тығыз байланысты. Бастауыш әскери дайындықтың енгізілуіне
байланысты мектептерде оқушылар арасында жүргізілетін қорғаныс бұқаралық
жұмыстардың аясы кеңейеді, жас жігіттерді Қазақстан Қарулы күштері қатарына
да қызмет етуге әзірлеу жақсарады. Алайда бұл пән 10-11 сыныптарда өтіледі,
ал идеялық тәрбие бірінші сыныптан-ақ басталады.
Жалпы білім беретін орта мектептерде бастауыш әскери дайындық пәнін
оқыту соңғы жылдары жақсарды. Осы пәннен сабақ беретін әскери-патриоттық
тәрбие жұмысын жүйелі жүргізетін бастауыш әскери дайындық оқытушыларының
қатары көбейді.
Патриоттар даярлаудағы жауапкершілікті неғұрлым терең сезініп, бар
мүмкіндікті пайдаланып, шыныққан да шымыр Отан сүйгіш азаматтар даярлаудың
іргетасы мектептен, алғашқы әскери білім беруден басталады. Ол үшін пән
мұғалімі өз ісінің жетік маманы болуымен қатар жан-жақты білімді, тың
ақпараттан хабары мол болуы қажет.
Қазақстан Республикасының Жалпыға бірдей әскери міндеттер және
әскери қызмет жайлы заңына, Қазақтан Республикасы Үкіметінің 1996 жылы 1
қарашада шыққан №1340 қаулысына сай, орта мектептерде бастапқы әскери
дайындық пәні Мемлекеттік пән ретінде оқытылатын болды. Осыдан бұлай
жастарды әскер қатарында қызмет атқаруға дайындау, келешек Отанын
қорғаушыларды тәрбиелеу мектептердің негізгі міндеттерінің біріне айналды
десе болады.
Мектептегі бастапқы әскери дайындық барысында жастар Қазақстан
Республикасы Қарулы Күштерінің даму тарихымен, мінездемесімен,
ерекшеліктерімен танысады, Жалпыға бірдей әскери міндет және әскери
қызмет туралы т.б. заңдармен, әскери ант пен әскери жарғылардың талаптарын
оқып үйреніп атыс қаруларының үлгілерімен жете танысып, азаматтық
қорғанысқа қажетті мәліметтермен іс–қимылдарға үйренеді. Мұнымен қатар қыз
балалар дәрігерлік – санитарлық іспен айналысады.
Оқушыларға әскери – патриоттық тәрбие беру дегеніміз –
оларды саяси, моральдық – психологиялық жағынан егемен елін қорғауға
дайындау.
Бұл дайындықтың негізгі бағыттары:
- еліміздегі Қарулы Күштерге деген қамқорлық Жалпыға бірдей әскери
міндет туралы, еліміздің қорғаныс қабілеті туралы т.б. заңдар мен
қаулы – қарарлардың мазмұны мен мақсатын түсіндіру;
- жастарды саяси қырағылыққа, қазіргі кезеңдегі соғыстың ерекшеліктерін
түсіндіре отырып, олардың Отанын қорғау ісіндегі міндеттерін дұрыс
түсінуге тәрбиелеу;
- аға ұрпақ өкілдерінің ерлік істерін насихаттау, ерлік пен
жанқиярлықтың мәнін түсіндіріп, олардан үлгі алып, мақтан тұтуға
баулу;
- бастапқы әскери және әскери-техникалық білім алуларын қамтамасыз ету.
Мектептің міндеті оқушыларға саяси және әскери білім бере отырып, Отан
сүйгіштік т.б. қасиеттерді дарытып, алған білімдері мен үйренгендерін іс
жүзінде іске асыра білуге тәрбиелеу. Қазақстан Республикасының қауіпсіздігі
әскери құрылымдарды күшейту арқылы ғана емес, әр азаматымыздың осы жауапты
іске тікелей қатысуымен іске асырылатынын әрбір жасөспірім ұл мен қыз жете
түсіну тиіс. Республикамыздың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі
міндеттерді орындау үшін мынадай педогогикалық талаптар жүзеге асырылуы
тиіс:
- әскери – патриоттық тәрбиені жалпы мектептегі оқу- тәрбие жұмысының
негізгі бөлімі деп қарастырып, оны басқа тәрбие жұмыстарының
түрлерімен тығыз байланыста жүргізу;
- әскери – патриоттық тәрбиені оқушылардың жас ерекшеліктеріне, жеке
қасиеттері мен ұлтық ерекшеліктерін ескере отырып, әртүрлі әдістерді
пайдаланып түрлендіріп жүргізу;
- әскери–патриоттық тәрбиені саяси, адамгершілік, еңбексүйгіштік,
эстетикалық және дене тәрбиесімен ұштастыра жүргізу;
- әскери-патриоттық оқушылардың бастамалық, т.б. ұсыныс талап-
тілектеріне көңіл бөліп ескеру.
Жапстарға әскери патриоттық тәрбие беруде халықтық педагогиканың
алатын орны ерекше.
Ертеде ата – бабаларымыз есігіне құлып салмай-ақ, бала тәрбиесімен
айналысатын арнайы қоғамдық орындары болмаса да, олар өз ұрпағын бесік жыр,
өлең – жыр, мақал – мәтел, тақпақ, санамақ т.б. арқылы тәрбиеледі.
Сондықтан қазақ отбасында жаман қайғылы қасіреттер болмаған ғой, шіркін.
Қазақ халқында ертеде тәрбие халықтық педагогика арқылы жүрген. Ол басқа
халықтардан өзгеше болған. Қазақ жанұясында ұлттық тәрбие ана құрсағынан
басталып, адамды өмір бойы және оны ол дүниеге шығарып салумен аяқталатын
әдеп – ғұрыптар мен салт – дәстүрлер негізінде үздіксіз жүргізілген.
Осылайша қазақ жанұясында ұлттық тәрбие халқымыздың ғасырлар бойы
жинақталған халықтық тәрбие дәстүрлері негізінде іске асқан, яғни қазақ
жанұясындағы ұлттық тәрбиенің негізі – халықтық педагогика болған.
Сондықтан болашақ мұғалім халықтық педагогикамен қаруланып, оны жас ұрпақты
немесе өз баласын тәрбиелеуде іске асырып жатса, онда келешек ұрпақтың жат
қылықтардан аулақ болары сөзсіз.
Ж.Баласағұнидың ізімен немесе одан тәуелсіз қорытындылар арқылы
ғылымның және білімнің маңыздылығы мен пайдалылығы идеясын Махмұд Қашғари,
Ахмет Жүйнеки, Қожа Ахмет Яссауи, Имад ад-дин Әбу-л Қасым Әл-Фараби,
Реванди Хорезми, Сайф Сараи да дәледдеген еді. Бұл ойлардың ерекше
өзгешеліктері ғылым мен өнер, мәдени құндылықгар әрбір халықтың туған
тілінде, халық оқымыстыларының, халыққа шын ықыласпен берілген білімпаз
адамдардың күшімен жасалуы қажеттілігіне назар аудартулары болып табылады.
Туған тілдің ролін түсінудегі пікірлестік олардың түркі халықгарының рухани
сұраныстары мен тілектеріне жақындастырды. Мәселен, кезінде ел арасына
кеңінен тарап, авторға ізгі атақ әкелген "Құтты білік" шығармасындағы
халықтың талғам-білігін аңғартатын толып жатқан арналардың біреуін ғана,
яғни тілдің қоғамдық-әлеуметтік, әсіресе, эстетикалық орнын айқындайтын
бәйіттерге назар аударсақ, қазақ жағдайында бірауыз сөзбен адам тағдырын
шеше беретін дәстүрдің алғашқы бастауын көріп, өткенімізде қаншама рухани
байлық жатқанын аңғарамыз.
Жүсіп Баласағұни өзі туған түркі дүниесі халқының салттарының әдет-
ғұрыптарын, дәстүрлерін жақсы біледі, оның рухани өміріне тереңдей енді.
Кандай да бір үлы педагог секілді ол энциклопедист-философ, психолог,
тарихшы, лингвист, этнограф, фольклорист, әдебиеттанушы болатын. Түркі
халықтарының рухани асыл қазынасы оның көз алдында болды, ғалым олардың
мәдениетіндегі сабақтастық пен ортақтыққа қызықты.
Соның ішінде адамдық жетілулердің мәні мен мазмұны жайлы түсінік
төрбиенің халықтық идеалдарының түрақтылығынан куә етеді. Кемелденген түлға
сипаттары тек тілек-сөздер аумағында ғана мүмкін болған жоқ Олар тәрбие
тәжірибесі мен тығыз байланысты алға шықты, яғни сөз бен істің бірлігі
халық педагогикасының ең күшті түстарының бірі деп арнайы көрсетеді.
Ұлы данышпанның айтуынша, тәрбие мақсатын жүйеге келтіруге
өрекеттенеді. Жақсы тілек, жақсы сөз, жақсы іс – автордың көрсетуінде түркі
халықгары үшін белгілі өсиет. Аса байкалатыны, олардың адамдық кемелдену
зандылығын тәрбиелеу, өзін-өзі тәрбиелеу, қайта тәрбиелеумен өзара
байланыста, бірлікте қарастыратындықтары байқалады. Жетілу - түркілер
ұғымында тұлғаның ұнамды жөне ұнамсыз сапаларының бірін-бірі жоққа шығаруы.
Жағымды сипаттардың қалыптасуы бұл жерде, ең алдымен адамның жағымсыз
сапаларға қарсы тұра алатын ішкі күштерін қолдау ретінде түсіндіріледі.
Ойшыл ғалымның жауынша, егер адамда ізгілікке қарсы тұратын белгілерді
жеңетін күш жоқ болса, онда ұнамды сапалар жойылады, жоғалып кетеді. Бұл
құндылықтар мен олардың қарама-қарсылықтарының халықтық түсіндірмесі
мыналар:
• біріншісі – ақыл, оны ашулану, өшігу күңгірттендіреді;
• екіншісі - достық, оны күншілдік бұзады;
• үшіншісі - ұят, оны тойымсыздық, ашкөздік жояды;
• төртіншісі - жақсы тәрбие; оған нашар орта әсер етуі мүмкін;
• бесіншісі - бақыт, ал оны қызғаншақтық бүлдіреді.
Шығармада халықтық педагогикалық тұжырымдарының дұрыстығы,
тиімділігіне назар аудартатын мұндай парасатты мәліметтер жеткілікті.
Ұлы педагог ретінде Жүсіп Баласағұни халықгық педагогика адамзат
рухани ілгерілеуінің нақты тарихи кезеңін, педагогикалық білімдер деңгейін
көрсете алатынын дұрыс байкайды. Халықтық педагогикалық афоризмдерді ойды
білдірудің тиімді құралы ретіңде жақсы көреді. Шынында да халық еш уақытта
бала тәрбиелеудің енжар сырттай бақылаушысы болған емес.
Баланың жеке басын қалыптастыруда және оны болашақ өмірге тәрбиелеуде
отбасының алатын орны ерекше. Көптеген отбасындағы ата – ана отбасы
тәрибесін қалай жүргізу қажет екендігін, яғни халықтық педагогиканы біле
бермейді. Ал, осы кезде оларға көмектесетін әрине – мұғалімдер. Демек,
болашақ мұғалімдер ұлттық тәрбиені, халықтық педагогиканы білу қажет.
Қасиетті хадис: “Отанды сүю иманнан – дүр”, дейді. Елін сүю, Отанын
қорғау қашаннан ер жігіттің парызы болған. “Отаншыл сезім жас ұрпақ бойына
қайдан беріледі? “Отан от басынан басталады”, дейтін халықтың ұрпағы бұл
сенімнен шыға алып жүр ме? Қазіргі күні жастарымыздың бойындағы отаншыл
рух, патриоттық сезім қай деңгейде?” деген сауалдардың бізді ойландыруы
заңдылық.
Мектеп “тарыдай болып кіріп, таудай болып шығатын” білім ордасы десек,
тәрбиенің алтын діңгегі осы жерден бастау алатыны даусыз. Бұл алтын ұяда
әскери-патриоттық тәрбие қаншалықты деңгейде дамып отыр? Тоқпағы мықты
Кеңес дәуірі кезінде тәрбие басқаша болатын. Ол идеологияның санаға имандай
сіңген кезі еді. Жастар алдыңғы буын ағаларға қарап бой түзейтін. Әлі
есімізде, біреуіміздің ағамыз әскерден келсе, формасын таласа-тармаса киіп
алатын едік. Көшені шаңдатқан өңкей қара сирақ солдат ойынын ойнайтынбыз.
Көкірегімізде біз де солардай ержетіп, қару асынып, ел қорғасақ деген үлкен
арман тұратын. Мектепте де кілең ер мұғалімдер сабақ беруші еді. Олардың
бойындағы талап қоя білушілік, қаталдық, темірдей тәртіп бізді ерте
есейтті. Ал, қазір ше? Ешкімнің көңіліне келмесін, орта мектептерде сабақ
беретін ұстаздардың арасында саны жағынан ең азы ер адамдар. Бұл жағдайдың
да патриоттық тәрбиеге өзіндік әсер бары сөзсіз.
Қазақ баласының ержетіп, ес жиюына айтарлықтай әсер ететін төл
фольклорымыз болды. Қазір балалар батырлар жырын оқи ма? Жоқ әлде компьютер
заманы ұлтымыздың талай ғасырлық маржандарын ұмыттырып жіберді ме? Баяғының
батырлары қандай еді? “Суға салсаң батпайды, отқа салсаң жанбайды!” Ерлер
мінген арғымақ ше? “Тығырыққа тірелгенде иесі, Астыңғы ерні жер тіреп,
Үстіңгі ерні көк тіреп, Тұлпарлары сөйлейтін!” деп келуші еді ғой эпоста.
Қазіргі жас Қара қыпшақ Қобыландыны, қара қасқа атты Қамбарды, атақты
Алпамыс батырларды біле ме? Жауынгерлік рухтағы, отаншыл сезімге толы осы
құндылықтарымыздан ажырап бара жатқанымыз да арқамызды аяздай қариды.
Тіпті, кешегі Ұлы Отан соғысының тірі куәгерлері – ақ сақалды аталарымыздың
өнегелері мен тәлім-тәрбиелері қандай еді?! Қазір олардың да қатары сиреп
бара жатыр. Соғыстың соңғы солдатына жас ұрпақтың құрметі қандай?
ХХ ғасырдың жазылмас жарасы Ауған соғысы болғаны аян. Осы жан алысып,
жан беріскен қырғыннан аман-есен келген қаншама қаһарман арамызда жүр.
Бізге де елімізді, жерімізді қорғаған батырлар туралы киноларды көбейтіп
түсіру керек. Жас ұрпақ Абылайдың айбарын, Қабанбайдың қаһарын көріп
өспейінше, бізде де тәрбиенің бұл түрі ақсай берері сөзсіз.
Ғұлама ғалым Ахмет Байтұрсынұлы: “Балам дейтін жұрты болмаса, жұртым
дейтін бала қайдан болсын” деп бекер айтпаған шығар. Қазіргі таңда баласына
қарап, бесігін түзеп отырған елді көрген жоқпыз. Есігіміз ашық-шашық. Бала
тәрбиесі компьютердің жетегінде кетті. Көк жәшікті ашып қалсаң, жаның
түршігеді. Мұхиттың арғы жағы мен Еуропа әлдеқашан бас тартқан бейәдеп
дүниелер көгілдір экраныңды кезіп жүр. Ұлт болашағы – ұрпақ тәрбиесі мүлдем
ұмыт болған. Мезетінде миллиондарға жететін эфирімізде жастарға әскери-
патриоттық тәрбие берерлік хабарлар жоқтың қасы. Бұл не, отаншылдық сезімге
деген немқұрайлылық па, жоқ әлде телеарналарымыздың кәсіби білігі жоғары
мамандарға зәрулігі ме? Сауал көп, жауап жоқ...
Негізгі бөлім
1. Батырлар жырлары арқылы оқушыларға патриоттық тәрбие берудің
негіздері.
1.1. Қазақ елінің тарихында халқымыздың туған жерге, Отанға деген
ыстық сезімдері жыр, өлең т.б. шығармашылық түрлерінің көмегімен ұрпақтан
ұрпаққа мирас болып, жалғасып отыр. Академик М.О.Әуезов халқымызды Бізге
ең асыл мұра – жыр мұрасын мирас етті. Жыршы халық, ақын халық есте жоқ
ерте замандардан бастап дарыған ақындық даналығын қапысыз жұмсап, өзінің
рухын ұмытылмас эпостық дастандарда, сан алуан түрлі жырларында
бейнелейді, - дейді. Халықтың өршіл рухы батырлар жырында нақты, кең түрде
бейнеленген, бұл ұрпақтың ой-санасын Отанға, туған жерге деген патриоттық
негізде баулуға мүмкіндік береді.
Қазақ халқының батырлар жырындағы жастарды ерлікке тәрбиелеудегі
арман-тілектері айқын байқалады. Сондықтан болар, халқымыздың қай эпостық
жырын алып қарасақ та Батыр - әрқашан да Отанын сүйетін, елі үшін жан
аямай күресетін патриот, жақсылыққа жаны құмар ізгі жан. Ол жауына
қаншалықты қатал, мейірімсіз болса, бауырларына, еліне, халқына, отбасына
соншалықты мейірімді, жұмсақ ақкөңіл болып келеді.
Батырлар жырында халқымыздың сөз өнеріндегі тәлімгерлігінің жоғары
екендігі соншалық, жырда барлық тәрбие негіздері қарастырылады. Яғни
патриоттық тәрбиемен қатар дене тәрбиесі, имандылық пен адамгершілік тәрбие
негіздері беріледі. Мұның өзі халқымыздың ерлікпен қатар адамгершілікті
жоғары бағалағанын, яғни балаға тән тәрбиесі мен жан тәрбиесін қатар беруді
мақсат еткендігін байқатады. Себебі Батырлар жырында махаббат пен
зұлымдықтың, адамгершілік пен екіжүзділіктің, кеңпейілділік пен
дүниеқоңыздықтың тартысы арқылы өмір шындығына оқушының көзін жеткізу, зор
адамгершілік қасиетін мәпелеу сезімдерін ояту көзделеді. Мұндай гумманистік
қасиеттерді қастерлеу, оған деген құштарлық сезімді ояту-этикалық
тәрбиенің басты шарты.
Қазіргі кезде патриоттық тәрбиеге саналы көзқараспен қарауымыз орынды
әрі қажет. Бұған Ж.Аймауытовтың: Баланы бұзуға, яки түзетуге себеп болатын
бір шарт – жас күнініде көрген өнеге. Ол өнеге әке-шешенің тәрбиесі арқылы
қалыптасады, - дегені дәлел болады.
Сонымен батырлар жырының баланы нағыз патриот етіп қалыптастыруда рөлі
өте жоғары. Батырлар жыры осындай тәрбиелік әсер етуімен бірге өткен
замандардан мағлұмат береді, жаңа заманның артықшылығын қадірлеуге себепші
болады, оймен бірге тілді де дамытады, халықтың тұрмыс салтын, ой-арманын
айқындайтын, жеке адамның өзін-өзі тәрбиеленуіне, мінез–құлықтарының
қалыптасуына себепші болады.
Егеменді еліміздің жас ұрпақтарының санасында бұрыннан пердесі өз
деңгейінде ашылмай, құрсауланып келген батырлар жырындағы ұлттық патриоттық
тәрбиенің үлгілерін дамытып, орта мектептің оқу-тәрбие процесіне, енгізуге
кең жол ашуымыз қажет.
1.2. Оқушылардың өз Отанын, отбасын сүю үшін, Қазақстан
Республикасының тәуелсіздігін қорғайтын патриот болып қалыптасуы үшін батыр
бабаларымыздың ерліктерінің, қаһармандық үлгі өнегесінің берері мол.
Ел боламын деген мемлекеттер ең алдымен ұрпақ тәрбиесін бірінші орынға
шығарған еді ғой. Ұлт болашағы, ұрпақ тәрбиесінің діңгегі хақ дініміз
исламда жатыр. Бізге, біздің жастарға діни тәрбие керек. Дін – тазалық, дін
– отансүйгіштік. Исламның парызын, пенденің қарызын ұғынып өскен жас әр
қадамын нық басары сөзсіз. Ол үшін тәрбиенің бұл түрін көп кешіктірмей
қолға алуымыз қажет. Діни сауаттылықты мектептен бастауымыз керек. Хадисте
де, қасиетті Құран Кәрімде де отансүйгіштік туралы көп айтылады. Осыны
санасына құйып өскен жас ертең өз Отанының нағыз патриоты болып шығатыны
анық. Әйтпесе, бөгде ағымдардың жетегіне еріп, Отан қорғаудан жалтаратын
жастардың саны уақыт санап өсе беретіні кәміл. Кеудесіне “бұл менің елім,
менің жерім” дейтін сенім ұялата білген жас қана өз елінің шынайы патриоты
бола білмек. Ол үшін “баланы жастан” дейтін халық даналығын естен
шығармасақ болғаны. Жас ұрпақты патриоттық, отансүйгіштік рухта тәрбиелеу
еліміздің өсіп-өркендеуі үшін қызмет ететіні еш күмән туғызбаса керек.
Жастарға патриоттық тәрбие беру, Отанын, жерін сүюге үндеу
әскерилермен қатар білім саласындағы қызметкерлердің де алдына қойылған
үлкен жауапкершілік болуға тиіс. Ол үшін 2006 жылдың 10 қазанында Президент
Н.Ә.Назарбаевтың Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының
азаматтарына патриоттық тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасына және осы мәселеге қатысты Елбасының 2007 жылғы
21 наурыздағы № 229 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Әскери
доктринасына сүйене отырып, жастар тәрбиесін жандандыра түскеніміз абзал.
Бүгінгі өскелең ұрпаққа отансүйгіштік, ұлттық сана – сезім қажет. Бұл
қасиеттер ұрпақ бойына оқумен, біліммен, үйренумен, талаптанумен сіңеді.
Осы қасиеттерді ұрпақ бойына дарытатын – ұстаз, ата-ана, тәрбиеші,
қоршаған орта екені даусыз.
Патриоттық сезімнің нысаны мен қайнар көзі Отан десек, оның мазмұны
туған жер, ұлттық тіл, ұлттық дәстүр, олардың адам көкірегіне жылылық,
жақындық, туысқандық сезімдерін ұялатып, ізгі ерлік істер қайнар көзіне
айналуы патриотизмге тәрбиелеудің арқауы десек болады.
Патриотизм дегеніміз – Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман-
саулығының қоғамдық-мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын
сезіну, ал мемлекетті нығайту дегеніміз – жеке адамды күшейту екенін
мойындау, қысқасын айтқанда, патриотизм мемлекет деген ұғымды жеке адаммен,
яғни оның өткенімен, бүгінгі күнімен және болашағымен қарым-қатынасты
білдіреді.
Әр балаға өз еліне деген патриоттық рух қалыптастыру үшін оның
бойына,өз ұлтының бай тарихына, болашағына деген жауапкершілігін сездіретін
әрекет жүйесін жасауымыз керек. Патриотизм өз-өзінен қалыптаспайды,
патриотизм (грек тілінде patris - Отан деген мағынаны білдіреді), яғни
түбірі елге, жерге, туған топыраққа барып тіреледі. Ал туған жердің қадір –
қасиетін бір білсе қазақ біледі. Күлдір-күлдір кісінетіп, күреңді мінер
күн қайда! - деп ата- бабамыз күңіренген кезде тамырдағы асау қан атойлап,
арқамыз қозып кететіні неліктен? Өйткені жыраулық дәстүрдің өршіл,
жауынгерлік рухы біздің қанымызға ана сүтімен сіңген. Себебі Отанға деген
сүйіспеншілік те махабат сезімі секілді кез келген бұрышта жарнамаланбайтын
өте нәзік, өте шетін мәселе. Әркімге бала кезінен Қазақстан – менің
Отаным, мен Отанымның алдында борыштармын деген ойларды сіңіру қажет.
Бүгінде оқушыларға отансүйгіштік тәрбие беруден халықтық дәстүрге
негізделген батыр бабаларымыздың ерлік дәстүрлерін насихаттау барынша
нығайып келеді. Елімізде білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған
бағдарламасының міндеттерінде Қазақстандық патриотизмге, биік мәдениетке,
адам құқықтары мен бостандықтарын құрметтеуге тәрбиелеу туралы айтылады.
1.3. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев өз сөзінде
Тәуелсіздік алғаннан кейін не бір тар жол, тайғақ кешулерден сүрінбей
өтіп, Казакстан бүкіл әлемдік қауымдастықта өз орны бар абыройлы мемлекетке
айналды. Еліміз үшін жаңа жетістіктер мен өршіл міндеттердің уақыты туып
отыр. Қазақстан әлемдік бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіруі тиіс.
Бұл дегеніміз - бәсекеге төтеп беру. Әлемдік бәсекеге төтеп берудің басты
шарты –күшті рух пен білім. Өз Отанының патриоты болуы – бұл Қазақстанды өз
жүрегіне ұялату. Өз Отаны мен жеріне деген сүйіспеншілік, оның тарихы мен
мәдениетіне деген зор құрмет. Әркімнің өз күш-жігеріне деген сенімі мен
барша қоғамның топтасуы. Бұл бүгін тұрғызылып келе жатқан өз еліңнің
тарихына қатыстылықтың және оның болашағы үшін жауаптылықтың жоғары
сезімі,- деп көрсеткен болатын. Мұндай мазмұндағы мемлекеттік талап-
міндеттер бүгінде жас ұрпаққа отансүйгіштік тәрбие беру үрдісі әр отбасынан
бастау алып, білім беру жүйелерінде үздіксіз, кешенді жүргізілуін талап
етеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев өзінің жастарме кездескен сөзінде оларды
патриоттыққа тәрбиелеудің қажеттілігін көрсетті. Бұл жастарға
этнопедагогикалық негізде білім беріп, патриоттыққа тәрбиелеу ісіне нұсқау
әрі оның қажеттілігін айқындайтын бағдарлама деуге болады.
Соңғы жылдары қалыптасқан тәрбие жүйесі көпшілік жағдайда сөз, ұран,
мәліметтік сипатта болып, жастарды міндетті түрде қоғамдық пайдалы іс-
әрекетке қатысуын қарастырмады, олардың патриоттық тәрбиелеу бағытын
дамытуды қиындатты.
Бұл қазіргі кезде тәрбиелік мән беретін көптеген мәселелерді
қайта қарауды және жастарды жалпы Отанның өткендегі ерлік істерін терең
сезіммен ұғынуға баулитындай тәрбиенің ерекше тиімді формалары мен
әдістерін қарастыруды талап етеді. Әсіресе бүгінде байсалдылық, табандылық,
батылдылық, батырлық, қайсарлық, білім ғана емес, әсіресе өнегелік көрсету
қажет болып отырған уақытта аса маңызды.
Қазіргі уақытта Қазақстандық керемет деген ұғым пайда болды. Ол тек
бастамасы. Оған нағыз сай болу үшін жан-жақты дамуымыз керек. Қазақ –
құдыреттілігі, имандылығы, адамгершілігі көзінен, жүрегінен көрініп тұрған,
патриоттығы ішінде ұйып жатқан кең халық. Бүкіл білім беру жүйесі арқылы
осыларды сыртқа шығару, жоғарғы дәрежеге көтеру қажет, ол үшін сапалы
патриоттық тәрбие керек. Бұл сырттан ғана келетін әсер емес, ол іштен
шығатын, дамитын, қалыптасатын ерекше қасиет. Ол қазақ менталитетінің
ғасырлар бойы қалыптасып келе жатқан халыққа тән санамен келген ойлау
нәтижесі.
Қайта жаңғырған ұлттық педагогикамыздың маңызды бір бөлігі рухани
мұрадағы тәлім - тәрбиелік ой пікірлер, патриоттық сана-сезім, оған деген
ғылыми көзқарас. Қазақ елі жастарының 1986 жылғы желтоқсандағы рухани
сілкінісі туғызған қайта түлеу процесі, сол патриотизмнің даму барысын
өзгертуге, сөйтіп, шынайы ұлттық патриоттық тәрбие қағидаларын
(принциптерін) қайта қарауға ықпал етті. Қазақстан Республикасының егеменді
ел болып ана тілінің мемлекеттік тіл болуымен қатар өткен тарихымызды қайта
қарап, ондағы рухани құндылықтарды елеп-екшеп және рухани құндылықтардың
қорына өлшеусіз үлес қосатын мұраларын зерделеп зерттеу бүгінгі ұрпақ
тәрбиесінің керегіне жарату, өзекті мәселелердің бірі болуда. Кеңес Одағы
кезінде жастарды тәрбиелеудің арқауы болған социалистік патриотизм ұғымы
сол идеологиямен бірге құрдымға кетті. Қазіргі заманда біздің халқымыздың
патриотизмі экономиканы қайта құруда, қоғамды рухани жаңартып
демократияландыруда, плюрализм пікірін бекітуде және әлеуметтік орта мен
идеологиядағы сол бір тоқырау кезеңдерінің әсерінен туған жікшілдік пен
бұрмалаушылықты жоюдағы күреске бар күшті ынталандыру болып табылады.
Мұның бәрі келешек жас ұрпақты патриоттық және интернационалдық рухта
тәрбиелеудің қажеттілігін қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының білім
беру жаңа бағдарламасында, қоғамның, бүгінгі күнгі талабы алдағы уақытта да
әрбір адамды Отанын сүюге, туған жерін құрметтеуге, ата-бабаның озық салт-
дәстүрлерінің құндылығын мақтаныш тұтуға, әлемде халықтар арасындағы
бейбітшілік үшін достықты нығайтуға бағыт беруде талмай еңбек етуді қажет
санайды. Идеялық тәрбие жұмыстарының маңызды міндеттерінің бірі-патриоттық
тәрбие. Патриотизм-әлемдегі бейбітшілік үшін күреспен, адамзат өміріне
қауіп төндіретін термоядролық, экологиялық және террорлық апаттың алдын
алумен, халықаралық қатынастарды құрумен және әлемдегі жаңа тәртіптерді
бекітумен, өзара түсіністікті негізге алумен, тәуелсіз елдермен және басқа
да мемлекеттермен көршілік татуластықпен, іскерлік ынтымақтастықпен тығыз
байланыста болумен өлшенеді.
Тарихты парақтасақ, қазақ патриотизмі ерте кезден бастап қалыптасқан.
Яғни VI-VIII ғасырлардан бергі қазіргі түркі тектес халықтардың бәріне
ортақ қоғамдық сананың алғаш дүниеге келу кезеңі Орхон-Енисей жазу
ескерткіштері мен Қорқыт ата тағылымдарынан басталады. Ескерткіштер
тіліндегі Білге қаған (683-734 ж.ж) Күлтегін (685-731 ж.ж) Тоныкөк (750 ж)
жазбалары түркілердің өз білімдерін, идеяларын, түсінігін, өнегесін келесі
ұрпаққа берілуін қамтамасыз еткен бірден – бір тәрбиелік мәні зор
құндылықтар.
Педагогикалық тұрғыдан келгенде Орхон ескерткіштеріндегі тәлімдік
идеяларды оқып үйренудің жастардың өз халқына, жеріне, тіліне көзқарасын,
азат өмір сүру хұқын сезіне білу деңгейін қалыптастырудағы мәні ерекше.
Сөйтіп келешек ұрпағына Отанымызды, қазақ атауын бізге мұра етіп
қалдырған батырлар, билер, хандар заманында хатқа қазақ патриотизмі деп
жазылмаса да, ауыз-екі түрде кейде жыр, өлеңмен тараған отансүйгіштік
өсиеттердің негізінде бізге жеткен. Демек, қазақ патриотизмі рухы биік
жеке тұлғаны қалыптастырудағы ата-бабаларымыздың қаһармандық, батырлық,
ерлік, отансүйгіштік тәлім-тәрбие беру идеяларының жиынтығы деп айтуымызға
болады. Оның дәлелі халықтық мәнге ие мол рухани мұра, жоғарыда айтқандай
түркі халықтарының ортақтас ескерткіштеріндегі (Орхон-Енисей жазулары)
тағылымдары, орта ғасыр ойшылдары (Махмұт Қашқари, Жүсіп Баласағұн, Ахмет
Йассауи) мен жыршы – жыраулардың (Асан Қайғы, Шалкиіз, Ақтанберді, Бұқар
жырау, Махамбет Өтемісұлы) қазақтың ағартушы гумманистері (Ш.Уалиханов,
Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев) ой-пікірлерінде көрініс тапқан. Олар өздері
өмір сүрген әлеуметтік ортаның құндылықтары мен мұраттарының қамқоршысы
бола білді. Олардың шығармашылығы, халықтың қасиеттері, рухани болмысты,
тілді дәріптеуімен, білімділікті үндеумен құнды.
Патриоттық сезімнің қайнар көзі – Отан, оның мазмұны – туған жер,
табиғат, оның байлықтары, тілі, тарихы, дәстүрі, туған өлкеміздің киелі
орындары мен тарихы, ескерткіштері, мәдени мұралары және Қазақстан
Республикасының нышандары. Ең алдымен патриоттық тәрбие Қазақстан
Республикасының мемлекеттік рәміздері саяси және рухани жағынан пайымдаудан
басталады. Бұл – ұлт рәміздері ар-намысын, борыш – парызын құрметтеуге
үйретеді. Мемлекеттік рәміздердің көмегімен азаматтардың еліне деген
мақтаныш пен патриоттық сезімі табандылықпен тәрбиелене түседі. Оқушыға
Мемлекеттік белгілердің аса маңызды екенін, оны ерекше құрметпен мақтан
тұту керектігін түсіндіре отырып, ой-өрісін кеңейту және сана сезімдерін,
Отанды сүю, халқымыздың игі дәстүрлерін құрметтеу рухында тәрбиелеуіміз
керек.
Көк байрақ – Туымыз – халқымыздың қасиетті киелі белгісі. Ертеден-ақ,
халқымыздың көк байрағы көтерілгенде Уа, аруақ қолда! деп, туды елдің
киелі белгісі деп таныған. Сол байрақ астында батырлар сан рет жеңістерге
жетіп, кең даласын, кемелді елін басқыншылардан қорғап қалған. Ту
ортасындағы алтын күн-халқымыздың азаттық күні.
Елбасының Біз тәуелсіздікті аңсап, зарығып жеттік. Енді сол
тәуелсіздіктің қасиетті белгілерін де ерекше қадірлеуіміз керек деген
тебіреністі сөздері әрбір азаматтың жүрегінде орын алуы тиіс. Қай халық
болсын өзінің әлемдік деңгейдегі ұлттық тағдырының құнды, астарлы,
қалыптасуға тиіс қасиет-көріністеріне алдымен үңіледі. Ел ертеңін, ұрпақ
келешегін ойлаған халық есін жиып, алдымен ұрпақ тағылымына жүгінеді.
Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2030жылға арналған стратегиялық
бағдарламасында Біз өзіміздің болашағымызды, балаларымыздың болашағын
қандай күйде көргіміз келеді, осыны айқындап алатын уақыт жетті деп
көрсетілген. Ендеше еліміздегі ұлттың қоғамды кемелдендіру үшін ел болашағы
жас ұрпақты ұлттың тағылым қағидалары негізіндегі рухтың тәлім және білім
негіздерімен қаруландыруымыз қажет.
Әлемде өмір сүріп жатқан қай халық болсын өзінің ұлттың рухының
негізін өз ұрпағының бойына сіңіріп, құнды қасиеттерді, мінездерді
қалыптастырады.
Қазақ халқының ұлылығы басым тұғыр тағылымы аясында ұлды ұлығымен,
қызды сан қырлы қылықтылығымен рухты етіп тәрбиелеу-бүкіл халқымыздың,
әсіресе ата-аналар мен тәлімгер ұстаздардың түпкілікті міндеті.
Білімденудің ошағы – мектеп. Тәрбиенің ауданы одан кең түбі терең.
Адамның өсетін, балалық, жеткіншектік дәуірі түгілі тәрбиенің әсері
жігіттік, кекселік кезде де қалмайды. Тәрбие сәулесі түспейтін адамның
ешбір қалтарысы жоқ. Тәрбие болмаған жерде шын ақылды, мәдениетті өмір де
болмақ емес деп классик жазушы, тәлімгер Ж. Аймауытов айтқандай, тәрбие
беру үздіксіз үдеріс болып табылады.
Жалпы алғанда, патриоттық, интернационалдық тәрбие беру ісі өте
күрделі. Бұл жұмысқа отбасы, білім мекемелері, бұқаралық ақпарат құралдары,
жұртшылықтың, еңбек ұжымдары жұмыла ат салысады.
Қазақстандықтар үшін кімнен үлгі алып, кімге еліктеу керектігі қиындық
туғызбайды. Ондай абзал жандар бізде өте көп.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың өмір жолы-үлгі-
өнегенің жарқын көрінісі. Ол қатардағы металлургтен өндірісті
ұйымдастырушыға, партия, мемлекет басшысына дейін өсті.
Тәуелсіз еліміздің тарихи жолын, елеулі табысқа жетіп, аз уақыт ішінде
мемлекет болып қалыптасуының өзі бір таңғажайып емес пе? Оның халықаралық
беделінің өсуі тұрақтылықтың басқа қызмет саласындағы табыстар бұқара
арасында жан-жақты айтуға тұрарлық екені айдан анық. Президенттің әр сөзі,
әр жылғы жолдауы қоғамдағы барлық азаматтың санасына жетуі тиіс. Ол
халықтың өмірлік позициясына айналуы тиіс.
Патриоттық тәрбие беру – оқушының саналы көзқарасын қалыптастыру деген
сөз. Әскери патриоттық тәрбиенің тереңдеуі, Отанымыздың саналы және
белсенді күрескерлерін тәрбиелеуге, олардың еліміздің игілігіне
жанқиярлықпен еңбек етуге, республикамыздың мүддесін қорғауға, талантты
ұлтжанды ұлдарымызды тәтбиелеуде жаңа мүмкіндіктер туғызады. Аға
ұрпақтыңлайықты мұрагері болу үшін жастарға халқымыздың отан мүддесі
жолында жасаған ерлік – батырлық істерінің ұлылығын жете түсіндіру-
мұғалімнің міндеті. Әр жас жігіт, бойжеткен қыз еліміздің келешегі жолында
табанды күрескер болуы керек екенін тебірене сезінуі тиіс. Патриот, ержүрек
адамды, табанды күрескерлерді тәрбиелеудің негізі мектепте қаланады.
Әскери–патриоттық тәрбие жасөспірімдерді еліне деген сүйіспеншілікке,
Қазақстан Қарулы Күштері сапында адал қызмет атқаруға, азаматтық-
адамгершілік қасиеттерді бойына сіңіруге баулиды.
Қуат күш арттырумен әскери патриоттық тәрбие беру жұмысын, алаң
жүргізбей, әр қилы нышан, әдістемелермен түрлендіріп оның мазмұнын жаңалап
отырудың мәнісі зор.
1.4 Осы мақсатта практика кезінде №147 мектеп – гимназиясында
Аңызға айналған ғүмыр атты ашық сабақ өттім.
Сабақтың тақырыбы: Аңызға айналған ғұмыр
Мақсаты: Ұлы жеңіске 65 жылдығына орай оқушыларға
халқымыздың өткен тарихы, батырларымыздың
ерлік істері туралы түсінік беру.
Оқушылардың шығармашылық қасиеттерін,
сөздік қорын, ойын толық жеткізу мен
дағдыларын дамыту. Оқушыларды елін, жерін
сүюге, Отанын қорғауға тәрбиелеу.
Сабақтың көрнекілігі: Б. Момышұлының үлкен суреті, өзі жазған кітаптары,
ақын-жазушылар жазған кітаптар, газет – журнал басылымдарындағы естеліктер.
Сабақтың барысы: 1. Ұйымдастыру кезеңі
2. Кіріспе әңгіме:
- Жан аямай, Ұлы Отан соғысы кезінде халқы үшін, халқының болашағы
үшін күрескен, шайқастарға түскен кімдерді білесіңдер?
- Бауыржан, Талғат, Мәлік, Нүркен, Төлеген, Әлия, Мәншүк, Қасым,
Рақымжан, Жүнісбай т.б.
- Сол ата-бабаларымыздың үміті ақталды ма?
- Ұлы Жеңіске қанша жыл толды?
- 2010 жылы 9 мамырда - 65 жыл
Жаңа сабақтың алдында Отан туралы әнді үн таспадан тыңдата отырып,
мына өлең жолдары оқылады:
Кешігіп өтіп кешегі от жалыннан,
Қалтыраған отынан жау ордасы,
Дүниеге ерлігімен танылған.
Панфиловтың жорықтағы жолдасы
Кең жауырынды, Талғардай тік иықты,
Даңқ туын майдандағы көтерген
Бөрі кеуде, бүркіт қабақ Бауыржан
Гвардия бөлімінің қолбасы
Осыдан кейін карточка беріліп, жаңа тақырыпқа түсініктеме беріледі,
сынып оқушылары алдын ала берілген сұрақ тапсырмаларға әдебиет пәні мен
бастапқы әскери дайындық пәнімен байланыстыра аты аңызға айналған халық
батыры Б. Момышұлына арнайды. Ой толғауларын баяндайды.
1 оқушы: Бауыржан Момышұлы 1910 жылы Жамбыл облысы, Жуалы ауданында
қарапайым отбасында дүниеге келген. Әкесі: Момыш, шешесі: Рәзия. Әкесі жаны
жомарт, көзі ашық, көкірегі ояу кісі. Отбасыларында 4 қыздан кейінгі әкесі
Момыш елуді еңсерген шағында Бауыржан дүниеге келіпті. Тәуіржан деген інісі
1 жасында қайтыс болыпты, әкесінен аздап хат таныған Бауыржан көрші
Евгеньевка аулындағы орыс мектебінде 1 жыл оқиды, келесі жылы Жамбыл
қаласына келіп, бастауыш мектепті бітіреді. 1921 жылы Шымкенттегі 7 жылдық
мектепте оқиды, 1928 жылы бітіріп шығады. Жиырма жастан асқан кезде ол
міндетті әскер қатарына шақырылады, өзінің бүкіл болашағын Қызыл Армиямен
мәңгілікке байланыстырды.
2 оқушы: 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталды. Қаншама Кеңес адамы сол
соғыста мерт болды.
(Соғыстан қайтқан солдаттар әні хормен орындалады)
3 оқушы: Бауыржан атамыз соғыстың басынан аяғына дейін қатысты. Ол
лейтенант шенінен бастап полковник атағына дейін көтерілді, взод, батальон,
полк және дивизия басқарды.
4 оқушы: Соғыс – адамзат жанын қинайтын ең ауыр ең ащы азап. Осы
соғыста Кеңес Одағының және Қазақстанның миллиондаған адамы болды.
(Жойылсын соғыс әні орындалады.)
5 оқушы: Бауыржан атамыз шығарған мақал-мәтелдер:
1. Тексізден тезек артық, арсыздан айуан артық.
2. Өлтірсең, өлімнен құтыласың, өлтірмесең өлімге тұтыласың.
3. Қайратыңа әдісіңді жолдас ет, әдісіңе ақылыңды жолдас ет.
4. Отан үшін отқа түс күймейсің.
5. Ерлік – елдің қасиеті, жүректілік – жігіттің қасиеті.
6. Ешкім іштей батыр болып тумайды.
Батырлық та мінез секілді өскен орта, көрген тәрбиеге байланысты
қалыптасады.
7. Батырлық - тәуекелмен ақылдың есебінен шығуға тиіс.
8. Тәуекел кейде ақылды ақтап алады.
Ал, ақылсыз тәуекел ешкімді де ақтай алмайды.
Ақ көгершін әні орындалады.
6 оқушы: 1955 жылы қаруын қаламға айырбастап, азаматтық өмірге
ауысқанда әдеби шығармалармен де өз биігіне көтерілді.
Ескертпе, Ана тілін ардақта өлеңімен толықтырылды.
7 оқушы: Б. Момышұлының Москва үшін шайқас кітабы шықты (Кітап
көрмесімен таныстырылады)
8 оқушы: Б. Момышұлы немересіне жасырған жұмбақ жасырылады.
Ескертпе өлеңі оқылады
9 оқушы: Найзадан қол босаса қалам алдым,
Толғанып оқиғаны көп ойладым.
Тырмысып әл келгенше көргенімді,
Жалтақтамай, именбей ашық жаздым.
Отырсам көп ойланып күнім жақын,
Әр адам білі бермейді сөздің нарқын.
Ұрпаққа арнап істеген адал еңбек,
Ақ ниетпен ұсындым саған халқым.
10 оқушы: Сөзжұмбақ шешу Бауыржан
Қорытынды: Құрметті оқушылар! Бауыржан атамыз сияқты өмірі өнегелі
істерге толы қасиетті тұлғаны жете біліп, оларды мәңгі есте тұту – біздің
қасиетті борышымыз.
Бастауыш әскери дайындық пәнінің орта мектептердің бағдарламасына
қайта енгізілуі сабақтан тыс уақытта жүргізілетін әскери патриоттық тәрбие
жұмыстарының кеңінен өрістеуіне ықпал етті.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай әскери – патриоттық тәрбиенің нәтижелі
болуы оның саяси мәнімен қоғамдық пайдалы бағытта болуында, әрі оның әсерлі
түрлері мен әдістерін таңдай білуде. Бұл әдістерді таңдау кезіңде
оқушылардың көзқарастарын, мұғалімдердің дайындығын, материалдық базаны,
жақын маңайдағы әскери бөлімдермен көмек бере алатын кәсіпорындардың болуын
есте сақтаған жөн. Ең бастысы, бұл шаралардың тәрбиелік мақсатымен
жүргізілу әдісін таңдап алып, дайындық жұмыстарында ересектердің,
оқушылардың алар орнын белгілеу.
Әскери-патриоттық жұмыстарының түрлерінің мектептерде көп тарап, жиі
пайдаланатындары мыналар: баяндамалар, оқырмандар конференциясы, тақырыптық
әңгімелесулер, ауызша журналдар, байқаулар, тақырыптық кештер.
Баяндамалар мен әңгімелесулерді бейнетаспалар мен магнитті таспаларға
жазылған фрагменттер, әдеби кітаптардан үзінділер келтіре отырып жүргізген
абзал. Елеулі күндерге арналып өткізілетін шараларға ата-аналар, мамандар,
офицерлер мен жауынгерлер, ардагер ақсақалдарды қатыстыру нұр үстіне нұр
болары даусыз.
Әскери – патриоттық жұмыстардың өкінішке орай сиреп бара жатқан тағы
бір түрі облыс, аудан, қала, ауылдық көлемдерде ұйымдастырылатын еңбек,
ерлік даңқын дәріптеу орындарына саяхаттар ұйымдастыру. Бұл үшін шығынданып
алысқа барудың қажеті шамалы. Тарихи тағылымы мол ескерткіштер әр ауданнан
табылады. Біздің Жетісу аймағында мұндай орындар өте көп кездеседі. Мысалы,
Талдықорғандағы Отан – Ана, І.Жансүгіров т.б. атақты адамдарға арналып
салынған ескерткіштер, музейлер, аудан орталығындағы Ұлы Отан соғысының
жауынгерлеріне арналған мемориалдық ескерткіш, Балпық би, Кеңстер одағының
Батыры М.Байысов ескерткіші, Н.Алдабергеновтың ескерткішімен мемориалдық
Батырлар аллеясы, музей, Жансүгір кентінің маңындағы алып кешен т.б.
Осыларды зерттеу, материалдар жинастыру оқушылардың өз жерін, елін-
жұртын жете білуге, ата-баба ерлігін мақтан тұтуға тәрбиелейді, әрі
өлкетану жұмысымен тығыз байланысты болғандықтан Отан сүйгіштік, туған
табиғатқа деген көзқарастың дұрыс қалыптасуына ықпал етеді. Жинақталған
материалдар мектеп музейлері мен Даңқ залдарын жасауға көп көмек.
Саяхаттың бағыт-бағдары тақырып таңдауға, экспедиция мүшелерінің
дайындығы мен материалдық мүмкіндіктеріне тікелей байланысты болады.
Осындай бірнеше экспедициядан соң мектеп ішінде музей, бұрыш, зал т.б.
ұйымдастыру мүмкіндігі туады. Мұндай музейдің, не Даңқ залының болуы
мектептегі әскери-патриоттық, тәрбие жұмыстарының басқада бағыттарының
орталығы болумен бірдей. Бұл тұрғыда әр түрлі кездесулер мен батыр аталар
мен аналардың өмір жолын дәріптеу, ардагерлер мен соғыс мүгедектеріне ұдайы
қамқорлық жасау, әр түрлі әскери тақырыптарға байқаулар өткізу, әскери-
спорттық бағыттағы ойындар мен жарыстардың маңызын ұмытпауымыз жөн.
Жасөспірімдерді әскер қатарына қызмет атқаруға дайындауға бастапқы
әскери дайындық пәнінің шешуші маңызы бар. Сабақтар барысында жүргізетін
әскери-патриоттық тәрбиені, сыныптан тыс жұмыстармен ұштастыра жүргізу
керек. Сондықтан БӘД ұйымдастырушы мұғалімі сыныптан тыс жұмыстардың жылдық
жоспарына мынадай шараларды міндетті түрде қарастыру керек:
- бөлімше, взвод командирлерімен сабақ өткізу;
- жекелей және топтармен қосымша сабақтар ұйымдастыру;
- БӘД пәнінен нормативтер тапсыру;
- әскери – спорттық ойындарына қатысушыларды дайындау;
- әр түрлі спорт ойындарынан жарыстар өткізу;
- әскери бөлімдермен таныстыру;
- мекпеп бітіріп, әскер қатарында абыроймен қызмет атқарып жүргендермен
кездесу,
- әскери-патриоттық мәндегі көркем фильмдерді насихаттау;
- әскери-патриоттық мерекелер, әскери бағыттағы үйірмелер ұйымдар
ұйымдастыру;
- оқыту, үйретудің материалдық базасын одан ары нығайту.
Әскери-патриоттық тәрбие 1-11 сынып аралығындағы оқушыларды түгелдей
қамтиды.
1-4 сыныптарда:
- батыр бабалар мен аталар жайлы әңгімелер;
- жақын жерде орналасқан Даңқ ескерткіштеріне саяхаттар;
- мектепке аты берілген батырдың өмір дерегімен танысу;
- ерлік тақырыбындағы өлеңдер, тақпақтар жаттату;
- өз отбасындағы ерлік істермен танысу;
- төтенше жағдайларындағы қажетті іс-қимылдарға үйрету;
- әр түрлі әскери-спорттық ойындар ұйымдастыру;
- әскери-техникалардың модель үлгілерін жасату;
- сурет көрмелер;
- әскери белгілермен, таңбалармен, орден, медальдармен таныстыру;
- нысана көздеуден, граната лақтырудан жарыстар;
- әскери-спорттық ойындарға қатыстыру;
- Президенттік тесттер тапсыру;
- туристік жорықтарға қатыстыру;
- әскери-техникалық үйірмелерге қатысу;
5-9 сыныптарда:
- Біз тарихымызды тағылым етеміз, біз тарихтың жалғасымыз -
атты лекторий ұйымдастыру;
- балалардың ерлік істерін дәріптейтін кино фильмдер мен әдебиеттерді
көріп, оқып талқылау;
- Батыр ата, апалар жайлы деректер жинастырып соларға арналған сынып
сағаттарын өткізу,
- өз көшеміздегі ардагерлерге қамқорлық акцияларын жасау;
- өлке тану, іздестіру жұмыстарына араластыру, музейлерге саяхат жасау;
- әскер қатарында қызмет етіп жүрген ағалармен кездесу;
- спорттық жарыстар, саптық дайындық т.б. жарыстар байқауларға қатыстыру
- әскери тақырыптағы сурет байқауын ұйымдастыру;
- әскери өміріне арналған деректі бейне фильмдермен телехабарлар көрсету;
- ардагерлермен кездесулер;
- оқырман конференциялары.
10-11 сыныптар:
- ҚР-ның қорғаныс қабілетін нығайту туралы саясатымен таныстыру;
- аса көрнекті қазақ қол басшыларының өмір дерегімен, ерлік жолымен
таныстыру;
- әскери тақырыптағы шығармалардан көркем өнерпаздар байқауы.
- әскерлердің өмір тынысымен, әскери техника түрлерімен таныстыру.
- жауынгерлермен, офицер мамандармен кездесулер;
- ардагерлермен кездесулер, оларға қамқорлық жасауды ұйымдастыру.
- әскери- спорттық ойындарға қатысу;
- төменгі сынып оқушыларына әр- түрлі шаралар өткізуге көмек көрсету;
- БӘД пән кабинетіне көрнекі құрал жасауға тағы басқа жұмыстарына көмек
көрсету.
- тақырыптық кештер, байқаулар өткізу.
Бәрімізге белгілі, мектеп тәрбие ісінің орталығы болып саналғанмен, ата-
аналармен қоғамдық ұйымдар бұл мәртебелі істен тыс қалмаулары керек. Бұл
әскери-потриоттық тәрбиеге қатысты нәрсе. Ендеше ата-аналармен мынадай
бағыттарда жұмыс атқарылуы тиіс:
- ата-аналарға әскери-патриоттық жұмыстардың мақсаты мен мәнін жете
түсіндіру;
- оларға осы тәрбиені жүргізуге қажетті негізгі әдістерді үйрету;
- ата-аналарды әскери-патриоттық шараларға кеңінен тартып, сыныптан тыс
жұмыстарға белсенді түрде араластыру.
Әскери- патриоттық тәрбиенің ата- аналарға арналған негізгі әдістер
мыналар болып табылады:
- отбасындағы дәстүрмен, ерлік істермен таныстыру;
- халықтың жанқиярлық ерлік істерінен жалпы мәліметтер беру;
- оқыған әдеби кітап, көрген фильмдерді талдап, оларды бірге көруге жағдай
туғызу;
- балалардың игі бастамаларына әрдайым жанды көмек беріп, қолдап отыру;
- әскери мамандықтар жайлы мәліметтер беру;
- балалардың шынығуына, дене тәрбиесіне көңіл аударып, мұрындық болулары
тиіс.
Халықтық педагогика материалдарын дене тәрбиесін берудің құрамды бөлігі
ретінде қарастыру, дене мүмкіндіктерін тәрбиелеу әлеуметтік міндеттерді
шешуге жәрдемдеседі: жан-жақты жетілген адамды дамыту, әлеуметтік-
экономикалық жағдайға ағзаның бейімділік қасиетін арттыру, ағзаның
төзімділігін жоғары деңгейге жеткізіп, жеке тұлғаның салауаттылығын
қалыптастыру. Сонымен қатар халықтық мұраларды болашақ мұғалімдерге дене
тәрбиесін беруде пайдалану дене мүмкіндіктерін тәрбиелеп қана қоймай, ақыл-
ой жұмыс қабілетін қалыптастырып, рухани-адамгершілік сезімдері арқылы
шығармашылық күш-жігерін толық мәнінде көрсетуге әсер етеді.
Болашақ мұғалімдерге дене тәрбиесін беруде халықтық педагогика
материалдарын пайдалану проблемасының тамыры терең бастаулардан алады.
Сонау отызыншы жылдардың басында жазықсыз жазаға ұшырап, зорлық-зомбылықтың
құрбаны болған Шәкәрім Құдайбердиев, Жүсіпбек Аймауытов, Ахмет Байтұрсынов,
Мағжан Жұмабаев сынды асыл азаматтарымыз ұлттық тәлім-тәрбие туралы терең
де, сындарлы пікірлері бүгінгі ұрпақ үшін асыл қазына. Асыл арыстардың
ұстаздық етуімен бірге тәлім-тәрбиелік еңбектер жазуда өз ұлтының салт-
санасын терең зерттеп, халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық
психологиясына негізделген мұраларына талдау жасаған.
Бүгінгі таңда халқымыздың тарихи мұраларын оқып-білу, қастерлеп,
бүгініміз бен келешегіміздің нәрлі қайнарына айналдыру өмір қажеттілігінен
туындап отырған әрқайсысымыздың азаматтық, перзенттік парызымыз. Сондықтан
ата-баба дәстүрімен тәрбиелеу, халық педагогикасымен болашақ Отан
қорғаушыларды сусындату мектептіңц оқу-тәрбие үрдісінің негізгі
міндеттерінің бірі.
Ұрпақтан-ұрпаққа сабақтастықпен жалғасып келе жатқан ата-бабамыздың
салауатты өмір-салты, қазақ халқының тәлім-тәрбиесін педагогикалық қолдану
жүйесі әлі де толық қалыптаспай келеді.
Бүгінгі күнде Қазақстан Республикасында халықтық педагогиканың жалпы
педагогика, психология ғылымдарындағы алатын орнын анықтап, әдіснамалық
және теориялық негізін ашуда елеулі үлес қосып жүрген ғалым-педагогтар
Қ.Жарықбаев, Қ. Бөлеев, С. Ұзақбаева, К. Қожахметова, С. Қалиев, К.
Оразбекова т.б. еңбектерінің маңыздылығы жоғары.
Сонымен, жеке тұлғаның дамуы - өз мүмкіндіктерін үздіксіз кеңейтіп,
қажеттіліктерін арттырумен байланысты. Даму деңгейі жоғары болған адам
өзінің рухани мәртебелілігімен, қоғамдық мәнді құндылықтарымен
ерекшеленеді. Дене тәрбиесі сабағында күрделі жаттығулар орындаудағы
қиыншылық, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz