Дайын өнім есебінің маңыздылығы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
Тарау 1. ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... 6
1.1 Дайын өнім туралы ұғым, олардың бағаланылуы ... ... .. 6
1.2 Халықаралық есеп стандарттарына сай дайын өнімді есепке алу және тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
Тарау 2. «ҚАЙСАР.СҮТ» ЖШС ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2.1 ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері ... ... ... ... ... 15
2.2 Ұйымның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.3 Дайын өнімнің қоймадағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
2.4 Дайын өнімнің синтетикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
2.5 Дайын өнімді тиеудің және сатудың есебі ... ... ... ... ... ... . 39
Тарау 3. ДАЙЫН ӨНІМНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.1 Аудиттің бағдарламасы және негізгі процедуралары ... ... 48
3.2 Дайын өнімді сатудың және оны тиеудің аудиті ... ... ... ... 64
3.3 Есеп пен аудитті жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Тарау 1. ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... 6
1.1 Дайын өнім туралы ұғым, олардың бағаланылуы ... ... .. 6
1.2 Халықаралық есеп стандарттарына сай дайын өнімді есепке алу және тану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
9
Тарау 2. «ҚАЙСАР.СҮТ» ЖШС ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
2.1 ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері ... ... ... ... ... 15
2.2 Ұйымның есеп саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 20
2.3 Дайын өнімнің қоймадағы есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
2.4 Дайын өнімнің синтетикалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
2.5 Дайын өнімді тиеудің және сатудың есебі ... ... ... ... ... ... . 39
Тарау 3. ДАЙЫН ӨНІМНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
3.1 Аудиттің бағдарламасы және негізгі процедуралары ... ... 48
3.2 Дайын өнімді сатудың және оны тиеудің аудиті ... ... ... ... 64
3.3 Есеп пен аудитті жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... 72
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 77
Кез келген ұйымның кәсіпорын іс-әрекетінде екі мақсаты бар: максималды табыс алу және кәсіпорынның атына сенімді келтіру. Осы екі мақсат бір-бірін толықтырады, бірақта алғашқы көзқараста әр-түрлі мінезіне ие: бірінші - тек коммерциялық, ал екіншісі - моральды-этикалық. Осы максаттардын негізіне тиімді бухгалтерлік есеп жүйесін кұру және катаң тиімді бакылау жүйесін жүргізу шарттары жатады.
Сонымен қатар кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жүйесі тиімді болып саналады, егер шаруашылық операциялардың есептеу процесі келесі шарттарға жауап берсе;
- есепте шаруашылық операциялардын уақыттық кезеңі дұрыс келтіру; шаруашылық операциялар есепте дұрыс сомаларда тіркелу;
- шаруашылық операциялар дұрыс және нормативті жағдайларға сәйкес және есеп саясатымен бухгалтерлік есеп шотында көрсетілу;
- қаржы және салық есептеме үшін маңыздылығына ие, шаруашылық операциялар құралдары тіркеу;
- қиянат етушіліктің пайда болу мүмкіншілігін шектеу.
Жоғарыда келтірілген бухгалтерлік есеп талаптарына сәйкес, қазіргі жағдайда бухгалтерлік есептін негізгі мақсаттары келесідей:
- басқаруға қажетті және инвесторлардын, жабдықтаушылардың, сатып алушылардың, несие берушілердін, салық, қаржы және банк ұйымдардың қолдануына қажетті кәсіпорынның іс-әрекет нәтижелері мен шаруашылык процестері туралы дұрыс толық ақпаратпен қамтамасыз ету;
- нормативті сметалар мен бекітілген нормаларға сәйкес каржы, еңбек және материалды ресурстарды бақылауын қамтамасыз ету;
- шаруашылық іс-әрекетінде негативті құбылыстарды өз уақытында алдын алу, ішкі шаруашылық резервтерді мобилизациялау.
Сонымен, бүгінгі таңда кәсіпорында көлемінің көбеуімен жөне іс-әрекет мазмұнының киындаушылығымен, есептеме және есеп жүйесіне қоятын талаптар жоғарлады.
Сонымен қатар кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жүйесі тиімді болып саналады, егер шаруашылық операциялардың есептеу процесі келесі шарттарға жауап берсе;
- есепте шаруашылық операциялардын уақыттық кезеңі дұрыс келтіру; шаруашылық операциялар есепте дұрыс сомаларда тіркелу;
- шаруашылық операциялар дұрыс және нормативті жағдайларға сәйкес және есеп саясатымен бухгалтерлік есеп шотында көрсетілу;
- қаржы және салық есептеме үшін маңыздылығына ие, шаруашылық операциялар құралдары тіркеу;
- қиянат етушіліктің пайда болу мүмкіншілігін шектеу.
Жоғарыда келтірілген бухгалтерлік есеп талаптарына сәйкес, қазіргі жағдайда бухгалтерлік есептін негізгі мақсаттары келесідей:
- басқаруға қажетті және инвесторлардын, жабдықтаушылардың, сатып алушылардың, несие берушілердін, салық, қаржы және банк ұйымдардың қолдануына қажетті кәсіпорынның іс-әрекет нәтижелері мен шаруашылык процестері туралы дұрыс толық ақпаратпен қамтамасыз ету;
- нормативті сметалар мен бекітілген нормаларға сәйкес каржы, еңбек және материалды ресурстарды бақылауын қамтамасыз ету;
- шаруашылық іс-әрекетінде негативті құбылыстарды өз уақытында алдын алу, ішкі шаруашылық резервтерді мобилизациялау.
Сонымен, бүгінгі таңда кәсіпорында көлемінің көбеуімен жөне іс-әрекет мазмұнының киындаушылығымен, есептеме және есеп жүйесіне қоятын талаптар жоғарлады.
1. Налоговый кодекс Республики Казахстан от 12 июня 2001г. № 209-П.
2. Закон Республики Казахстан от 26 декабря 1995г. № 2732 "О
бухгалтерском учете и финансовой отчетности" (с изменениями от
24.06.02 г.)
3. Закон Республики Казахстан от 20 ноября 1998 года N 304-1 "Об
аудиторской деятелъности" (с учетом изменений и дополнений от
15.01.01 г.
4. Закон Республики Казахстан "О труде в Республике Казахстан" от
10.12.99 г.№ 493-1.
5. Закон от 20 июня 1997 года N 136-1 "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан (внесены изменения от 16.11.99 г. N 482-1).
6. Приказ МФ РК "Об утверждении Типового плана счетов бухгалтерского учета" №438 от 18.09.2002 г.
7. Стандарты бухгалтерского учета №5; №11; №30. Национальная комиссия Республики Казахстан. -1996-2005гг.
8. Абдыманапов А. Концептуальные основы и принципы бухгалтерского учета: учебное пособие. – Алматы, 2003.
9. Абдыманапов А. Терминология и признание элементов финансовой отчетности // Бухгалтерский учет и аудит. – 2003.
10. Абдыманапов А., Даимов С. Принципы бухгалтерского учета и финансовой отчетности: (учебник) – Алматы, 2005.
11. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт). Алматы, 2006.
12. Андросов А.М., Викулова Е.В. Бухгалтерский учет. - М.: Финансы и
статистика 2000г.
13. Аренс Э.А., Лоббек Дж.К. Аудит / пер с англ. под ред. Я.В.Соколов. -
М: Финансы и статистика, 1995г.
14. Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. - М: Издательство "ДИС", НГАЭиУ, 1997.
15. Аудит/Подред. В.И.Подолъского.-М.: ЮНИТИ, 2001.
16. Барышников Н.П. В помощь бухгалтеру и аудитору.- М: Филин,
1997.
17. Грушков И.В. Практический аудит на современном предприятии. Москва-Новосибирск: КНОРУС-ЭКОР, 1997.
18. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и
анализ финансовой отчетности. - Алматы: Каржы-Каражат, 1998.
19. Дюсембаев К.Ш. Теория аудита. - Алматы: Экономика, 1995.
20. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. - Алматы: Гылым, 1994.
21. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском
предприятйи (практический аспект). - Алматы: Издательсісий дом
"Бико", 1997.
22. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие). - "Бизнес-школа", "Интел-Синтез", 1999.
23. Кеулимжаев К.К. Финансовый учет на предприятии. - Алматы: Экономика, 2005.
24. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния
предприятия. - М.: центр экономики и маркетинга, 1995.
25. Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки. - М.: ПРИОР, 2000.
26. Козлова Е.П., Парашутин Н.В., Бабченко Т.Н., Галанина Е.Н. Бухгалтерский учет. -М: Финансы и статистика, 1998.
27. Камышанов Л.И., Камышанов А.П., Камышанова И- Бухгалтерский учет и аудит. -М:Приор, 1998.
28. Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П. Финансовый анализ. -М: ПРИОР,
1996.
29. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов .-Алматы: Экономика, 2005
30. Нидлз Б., Андерсон X., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. Пер. с англ. под ред. Я.В.Соколова. - М: Финансы и статистика, 1993.
31. Нурсеитов Э.О. Руководителю о контроле за бухгалтерским учетом. -
Алматы: ИД "Бет", 2000.
32. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.ВГ, Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. - Алматы: Центраудит Казахстан, 2002.
33. Русак Н.А., Русак В.А. Финансовый анализ субъекта хозяйствования: Справочное пособие. -М: Высшая школа, 1997.
34. Справочник бухгалтера. 2001-2005 г.
35. Тасмагамбетов Т.А., Тлеужанова М.А., Омаров А.Ш., Мурзагалиев Ж.Н., Юсупова М.П. Анализ и аудит в системе управления предпринимательской деятельностью. -Алматы: Юнти, 1999.
36. Тасмағамбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау.Алматы,2002.
37. Тулешова Г.К. Система бухгалтерского учета в Республике Казахстан. - Алматы: Гылым, 2001.
2. Закон Республики Казахстан от 26 декабря 1995г. № 2732 "О
бухгалтерском учете и финансовой отчетности" (с изменениями от
24.06.02 г.)
3. Закон Республики Казахстан от 20 ноября 1998 года N 304-1 "Об
аудиторской деятелъности" (с учетом изменений и дополнений от
15.01.01 г.
4. Закон Республики Казахстан "О труде в Республике Казахстан" от
10.12.99 г.№ 493-1.
5. Закон от 20 июня 1997 года N 136-1 "О пенсионном обеспечении в Республике Казахстан (внесены изменения от 16.11.99 г. N 482-1).
6. Приказ МФ РК "Об утверждении Типового плана счетов бухгалтерского учета" №438 от 18.09.2002 г.
7. Стандарты бухгалтерского учета №5; №11; №30. Национальная комиссия Республики Казахстан. -1996-2005гг.
8. Абдыманапов А. Концептуальные основы и принципы бухгалтерского учета: учебное пособие. – Алматы, 2003.
9. Абдыманапов А. Терминология и признание элементов финансовой отчетности // Бухгалтерский учет и аудит. – 2003.
10. Абдыманапов А., Даимов С. Принципы бухгалтерского учета и финансовой отчетности: (учебник) – Алматы, 2005.
11. Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт). Алматы, 2006.
12. Андросов А.М., Викулова Е.В. Бухгалтерский учет. - М.: Финансы и
статистика 2000г.
13. Аренс Э.А., Лоббек Дж.К. Аудит / пер с англ. под ред. Я.В.Соколов. -
М: Финансы и статистика, 1995г.
14. Артеменко В.Г., Белленир М.В. Финансовый анализ. - М: Издательство "ДИС", НГАЭиУ, 1997.
15. Аудит/Подред. В.И.Подолъского.-М.: ЮНИТИ, 2001.
16. Барышников Н.П. В помощь бухгалтеру и аудитору.- М: Филин,
1997.
17. Грушков И.В. Практический аудит на современном предприятии. Москва-Новосибирск: КНОРУС-ЭКОР, 1997.
18. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и
анализ финансовой отчетности. - Алматы: Каржы-Каражат, 1998.
19. Дюсембаев К.Ш. Теория аудита. - Алматы: Экономика, 1995.
20. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. - Алматы: Гылым, 1994.
21. Ержанов М.С., Ержанова С.М. Учетная политика на казахстанском
предприятйи (практический аспект). - Алматы: Издательсісий дом
"Бико", 1997.
22. Ефимова О.В. Как анализировать финансовое положение предприятия (практическое пособие). - "Бизнес-школа", "Интел-Синтез", 1999.
23. Кеулимжаев К.К. Финансовый учет на предприятии. - Алматы: Экономика, 2005.
24. Ковалев А.И., Привалов В.П. Анализ финансового состояния
предприятия. - М.: центр экономики и маркетинга, 1995.
25. Ковалева О.В., Константинова Ю.П. Аудит. Организация аудиторской деятельности. Методика проведения аудиторской проверки. - М.: ПРИОР, 2000.
26. Козлова Е.П., Парашутин Н.В., Бабченко Т.Н., Галанина Е.Н. Бухгалтерский учет. -М: Финансы и статистика, 1998.
27. Камышанов Л.И., Камышанов А.П., Камышанова И- Бухгалтерский учет и аудит. -М:Приор, 1998.
28. Маркарьян Э.А., Герасименко Г.П. Финансовый анализ. -М: ПРИОР,
1996.
29. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов .-Алматы: Экономика, 2005
30. Нидлз Б., Андерсон X., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета. Пер. с англ. под ред. Я.В.Соколова. - М: Финансы и статистика, 1993.
31. Нурсеитов Э.О. Руководителю о контроле за бухгалтерским учетом. -
Алматы: ИД "Бет", 2000.
32. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.ВГ, Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии. - Алматы: Центраудит Казахстан, 2002.
33. Русак Н.А., Русак В.А. Финансовый анализ субъекта хозяйствования: Справочное пособие. -М: Высшая школа, 1997.
34. Справочник бухгалтера. 2001-2005 г.
35. Тасмагамбетов Т.А., Тлеужанова М.А., Омаров А.Ш., Мурзагалиев Ж.Н., Юсупова М.П. Анализ и аудит в системе управления предпринимательской деятельностью. -Алматы: Юнти, 1999.
36. Тасмағамбетов Т.А., Әбленов Д.О. Бизнестегі есеп пен талдау.Алматы,2002.
37. Тулешова Г.К. Система бухгалтерского учета в Республике Казахстан. - Алматы: Гылым, 2001.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
Тарау 1. ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... 6
1.1 Дайын өнім туралы ұғым, олардың бағаланылуы ... ... .. 6
1.2 Халықаралық есеп стандарттарына сай дайын өнімді
есепке алу және 9
тану ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... .
Тарау 2. ҚАЙСАР-СҮТ ЖШС ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
... ... ... ... ...
2.1 ЖШС негізгі экономикалық 15
көрсеткіштері ... ... ... ... ...
2.2 Ұйымның есеп 20
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
2.3 Дайын өнімнің қоймадағы 28
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
2.4 Дайын өнімнің синтетикалық 35
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
2.5 Дайын өнімді тиеудің және сатудың 39
есебі ... ... ... ... ... ... .
Тарау 3. ДАЙЫН ӨНІМНІҢ 48
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Аудиттің бағдарламасы және негізгі 48
процедуралары ... ...
3.2 Дайын өнімді сатудың және оны тиеудің 64
аудиті ... ... ... ...
3.3 Есеп пен аудитті жетілдіру 72
шаралары ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Қорытынды 74
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 77
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Кіріспе
Кез келген ұйымның кәсіпорын іс-әрекетінде екі мақсаты бар: максималды
табыс алу және кәсіпорынның атына сенімді келтіру. Осы екі мақсат бір-
бірін толықтырады, бірақта алғашқы көзқараста әр-түрлі мінезіне ие: бірінші
- тек коммерциялық, ал екіншісі - моральды-этикалық. Осы максаттардын
негізіне тиімді бухгалтерлік есеп жүйесін кұру және катаң тиімді бакылау
жүйесін жүргізу шарттары жатады.
Сонымен қатар кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жүйесі тиімді болып
саналады, егер шаруашылық операциялардың есептеу процесі келесі шарттарға
жауап берсе;
- есепте шаруашылық операциялардын уақыттық кезеңі дұрыс келтіру;
шаруашылық операциялар есепте дұрыс сомаларда тіркелу;
- шаруашылық операциялар дұрыс және нормативті жағдайларға сәйкес
және есеп саясатымен бухгалтерлік есеп шотында көрсетілу;
- қаржы және салық есептеме үшін маңыздылығына ие, шаруашылық
операциялар құралдары тіркеу;
- қиянат етушіліктің пайда болу мүмкіншілігін шектеу.
Жоғарыда келтірілген бухгалтерлік есеп талаптарына сәйкес, қазіргі
жағдайда бухгалтерлік есептін негізгі мақсаттары келесідей:
- басқаруға қажетті және инвесторлардын, жабдықтаушылардың, сатып
алушылардың, несие берушілердін, салық, қаржы және банк
ұйымдардың қолдануына қажетті кәсіпорынның іс-әрекет нәтижелері
мен шаруашылык процестері туралы дұрыс толық ақпаратпен
қамтамасыз ету;
- нормативті сметалар мен бекітілген нормаларға сәйкес каржы,
еңбек және материалды ресурстарды бақылауын қамтамасыз ету;
- шаруашылық іс-әрекетінде негативті құбылыстарды өз уақытында
алдын алу, ішкі шаруашылық резервтерді мобилизациялау.
Сонымен, бүгінгі таңда кәсіпорында көлемінің көбеуімен жөне іс-әрекет
мазмұнының киындаушылығымен, есептеме және есеп жүйесіне қоятын талаптар
жоғарлады.
Бухгалтерлік есепті жүргізудің жаңа түрлері мен әдістері пайда болды,
соның ішінде компьютерлік жүйелерді қолданумен, қаржылық есептеме белгілі
бір бизнес тіліне айналды және кәсіпорын жағдайының қаржылық және мүліктік
жағдайы туралы негізгі ақпарат көзі болып табылады. Ақпарат нарықтық
қатынастар жағдайында ең кымбат тауар болып табылады. Ақпарат толық болу
үшін, қолданушы қаржылық есептеме мәліметтерінін дәлдігінде сенімділігінің
дұрыстығын білуі тиіс. Бірақта, адамның бір сөзі нақты және потенциалды
партнерлар арасында жеткіліксіз, сол себептен білікті мамандары бар арнайы
институттың объективті қажеттілігі пайда болды.
Кәзіргі уақытта қаржылык есептеме кәсіпорынның қаржылық жағдайы
туралы, іс-әрекет нәтижесі туралы және қаржылык жағдайындағы өзгерістер
туралы ақпаратты жинақтайды. Қазақстан Республикасының Қаржы министірліктін
№14-7 каңтардың 2005 ж. бекітілген бұйрығына сәйкес Қаржылық есептемені
ұсыну №30 БЕС сәйкес қаржылық есептеме ұсынудың дәлдік принципіне және
бухгалтерлік есеп стандартының сәйкестік принципіне, ұйымның үзіліссіз іс
әрекетіне, есептеу принципіне, бір ізділік принципіне, маңыздылык пен
біріктілік принципіне сәйкес болуы тиіс.
Әлем тәжірибесінде аудиторлық бақылау көп жылдар бойы барлык іс-
әрекеттер салаларында нарықтық экономика жағдайында кең қолданылады.
Қазақстан Республикасында аудит кәзіргі жағдайда қолданылуын тапты.
Сонымен қатар, нарықты экономика жағдайында кәсіпорын алдында дұрыс
есепті жүргізу және өз активтердін сақтандыруын қамтамасыз ету
мәселелерімен қатар, олардын тиімді қолданылуын жоғарлату мақсаты түр. Сол
себептен кәсіпорынның басшылары қаржылық талдау мәліметтерін колдана
отырып, тез арада және көп шығындалмай табыс алу үшін дұрыс және оптималды
басқарушылык және каржылық шешімдерді қабылдауы тиіс.
Аудитордың жұмысы тек қаржылық есептеме көрсеткіштерінің және
элементтердің дұрыстығын аныктаумен ғана аяқталмайды, ол сонымен қатар,
кемшіліктермен олардын себептерін анықтау мақсатымен, оның қаржылық
жағдайын талдауы тиіс. Бұл тақырыптың актуалдығы - дайын өнім бағалауының
дұрыс вариантын таңдауы, өнім сапасын жоғарылату яғни, тек қана ішкі
нарықта емес, сонымен қатар сыртқы нарықта сұранысқа ие болатындай өнім
шығару, оны сатуды жеделдету және сатудан түскен табысты өсіру.
Зерттеу объектісі болып Қайсар-сүт ЖШС болып табылады. Қойылған
мәселелерді шешу үшін Қазақстан Республикасының есеп пен аудит аумағында
нормативті құқылы актілер, методикалық пособиялар және бухгатерлік және
салық есебі бойынша отандық және шет ел авторларының арнайы әдебиеттері,
сонымен қатар Қайсар-сүт ЖШС тәжірибелік материалдары зерттелген.
І ТАРАУ. ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1. Дайын өнім туралы ұғым, олардың бағаланылуы
Дайын өнім - бұл өңдеуден толық өткен, бекітілген техникалық
нормаларға немесе стандарттарға сәйкес, қоймаға өткізілген немесе тапсырыс
берушімен қабылданған бұйымдар мен жартылай фабрикаттар. Ол сату үшін
арналған негізгі және көмекші цехтардың өнімдері. Дайын өнім өндірісте
біткен, жинақталған болуы керек, техникалық бақылау қызметімен техникалық
шарттарға және стандарттарға сәйкес және жинақталғандығын куәландыратын
төлқұжатпен, сертификатпен немесе басқа да құжаттармен қамтамасыз етіліп,
қоймаға тапсырылған, ал қоймасынан босатылатын болса, онда алушы міндетті
түрде жүкті алу кұқы үшін сенімхатты көрсетуі керек.
Қазіргі уақытта дайын өнімді бағалаудың келесідей түрлері қолданады:
Нақты өндірістік өзіндік құн бойынша - өнімді дайындауға кеткен барлық
шығындар сомасының жиынтығы. Дайын өнімді бағалаудың бұл әдісі өте сирек
пайдаланады. Негізінен ірі өте сирек жабдықтар мен көлік құралдарын
шығаратын жеке өндірістік кәсіпорындарда пайдаланады. Бұл бағалау түрі
шектелген өнім номенклатурасын өндіретін кәсіпорындарда пайдалануы мүмкін.
Бұл бағалау вариантының кемшілігі - объект бойынша барлық жұмыстар
аяқталғанға дейін және есепті айдың біткеніне дейін өзіндік құнды
есептеудегі дәлсіздік.
Жоспарлы (нормативті) өзіндік құн бойынша - бұл кезде есепті айдағы
нақты өндірістік өзіндік қүнның оның жоспарлы (нормативті) өзіндік құнынан
ауытқуларын анықтайды.
Көрсетілген өзіндік құн бойынша тауардың шығарылуын есептеудің жағымды
жағы, жоспарлау және есеп беруді құрастыру кезінде ағымды есептегі
бағалаудың бірлігі болып табылады. Дегенмен, егер жоспарлы (нормативті)
өзіндік күн жыл барысында жиі өзгеретін болса, онда дайын өнім қалдығын
бағалау дәлдігін анықтау, көп еңбекті қажет етеді.
Есептік баға бойынша бағалаған кезде, нақты өзіндік құнмен есептік
баға арасындағы айырмашылық есептеледі. Соңғы уақытқа дейін дайын өнімді
бағалаудың бұл түрі жиі кездесетін. Оның артықшылығы, салыстырмалы түрде
бағалар тұрақты болғанда жүзеге асады және ағымдағы есеп пен есеп берудегі
өнімді бағалауды салыстыру мүмкіндігі пайда болады, ал бұл тауардың
шығарылу көлемінің дұрыс анықталуына бақылау үшін маңызды.
Сату (нарықтық) бағасы және тариф бойынша бағалау. Бұл бағалаудың түрі
қазіргі кезде өте көп колданылуда. Бұл тапсырыс берушімен алдын ала
құрастырылған және келісілген өнімді калькуляциялау әдісі негізінде яғни,
алдын ала айтылған жеке бағаларды немесе өнімді жеткізудің нарықтық
бағаларын пайдалану арқылы жасалған өнімдер мен жұмыстардың бағасы.
Бұдан басқа В.Радостовецтің Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп
кітабында бағалаудың мынадай әдістері кездеседі. Толық өзіндік құн
(жоспарлы, нақты) - өндірістік өзіндік құннан және коммерциялық шығындардан
тұрады.
Жеке бөлшек сауда бағасы бойынша - көбінесе жеке қажеттіліктерді өтеу
үшін арналған тауарлар, олар бөлшек сауда торабы және қоғамдық тамақтану
кәсіпорындары арқылы сатылады. Олар келісілген бағадан және айналым
шығындары мен сауда ұйымдарының табыстарын жабу үшін арналған, сауда
үстемесінен тұрады.
Дайын өнім есебінде есептік баға мен жоспарлы (нормативті) өзіндік
құнды пайдалану кезінде, есептік бағасы бойынша есептеліп шығарылған тауар,
оның өндірістік өзіндік кұннан ауытқуын есептеу қажеттілігі туады. Өз
кезегінде, бұл ағымдағы есепте қолданылатын бағалау түріне қарамастан,
тиелген, сатылған өнімнің (жұмыс, қызмет), сонымен қатар айдың соңында
қоймада қалған дайын бұйымдар қалдығының нақты өзіндік құндарын анықтауға
мүмкіндік береді.
Әдетте ауытқу орташа салмақталған пайыз бойынша есептеледі. Ол былай
анықталады: айдың басындағы өнім қалдығының және сол айда өндірістен
шығарылған өнімдердің нақты өзіндік құнының, сол өнім көлемінің есептік
бағасы бойынша есептелген кұнына қатынасымен табылады.
Өнімнің нақты өндірістік өзіндік құнының оның есептік бағасына
қатынасының орташа салмақталған коэффициенті Z мына формуламен есептеледі:
мұндағы, ай бойы келіп түскен және ай басындағы өнім көлемі;
- қалдықтың және келіп түскен дайын өнімнің нақты өндірістік өзіндік
құны; - өнім бірлігінің есептік бағасы.
1- кесте
Дайын өнімнің және тиелген тауарлардың нақты өзіндік
құнын есептен шығару
Көрсеткіштер Дайын өнім (жұмыс,
қызмет)
Есептік Нақты
баға өндірістік
өзіндік құн
Ай басындағы қалдық 6000 5100
Өндірістен келіп түскен 22900 18200
Қайтару тәртібінде келіп түскен - -
Басқа да келіп түскендер 1100 700
Жиыны 30000 24000
Қалдықтың және ай бойы 24000 х 100 = 80
келіп түскеннің нақты өндірістік 30000
өзіндік кұнның оның есептік бағадағы
кұнына қатынасы
Сату тәртібінде тиелген және сатылған 25000 20000
Ай соңындағы калдық 5000 4000
Кәсіпорынның қаржылық есебі бойынша
Есептік баға және жоспарлы өзіндік құн бойынша бағаланған өнім
құнының, оның нақты өндірістік өзіндік құнынан ауытқуын оларды салыстыру
арқылы анықтайды. Ауытқудың теріс мәні қызыл сторно әдісі арқылы
көрсетіледі, ал оның мәні - қарапайым жазумен жазылады.
Көрсетілген есептеулер белгілі бір дәрежеде шартты болып табылады,
әсіресе өнім түрлерінің бағасы мен рентабельділіктің едәуір тұрақсыз болған
жағдайда. Егер орташа салмақталған коэффициент өнім топтары бойынша
есептелсе, онда дәлірек нәтижеге алуда болады. Тиелген тауарлардың және
қоймадағы тауар жылжуының есебі әрбір бүйымның атауы (түрі) бойынша
жүргізіледі. Осы әрбір бұйым атауы және жұмыс түрлері бойынша нақты
өзіндік құнмен есептік бағаны салыстыру коэффициентін анықтау қажеттілігі
тауды.
Қайсар-сүт жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өнімді бағалаудың
нормативтік өзіндік құн әдісі қолданылады. Бұл әдісті қолданған уақытта,
жоспарлы (нормативтік) өзіндік құннан нақты өндірістік өзіндік құнының
ауытқулары пайда болады. Бұл ауытқулар көп жағдайда шамалы болады.
Дегенмен, бұл ауытқулар бухгалтерлік есепте қосымша немесе сторно
жазулармен көрсетіледі. Оны өнімнің синтетикалық есебі бөлімінде толық
көруге болады. Кәсіпорынның өндірістік спецификациясына байланысты, есеп
саясатында көрсетілген, дайын өнім және оны сатудың есебі бөлімінде арнайы
8020 Өнім шығару шоты көзделген.
Ауытқулар көбінесе сыртқы факторлардың әсерінен болады. Бұлар: шикізат
пен материалдық жабдықтаушы кәсіпорындарды өзгерткен кезде, шикізат пен
материалға бағаның өсуі, кедендік баж салығын салуына байланысты және тағы
басқа жағдайлар әсер етеді.
1.2. Халықаралық есеп стандарттарына сай дайын өнімді есепке алу және
тану
Шетелдік әріптестермен ынтымақтастық процесі күні бүгінге дейін
жалғасып келеді. Қазіргі таңда біздің еліміздің есеп жүйесін халықаралық
стандартқа көшіру, сондай - ақ мұның дәрежесімен мазмұнын халықаралық
деңгейге көтері мақсатында карала, прагма, эднет атты халықаралық
корпорациялар қызмет атқарып келеді.
Алайда еліміздегі бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық бухгалтерлік
есеп принциптері мен стандарттарына сай ары қарай ұлттық тұрғыда
жетілдірілуі және дамуы керек. Қазақстан экономикасына қызмет атқару мен
пайда табуды мақсат тұтқан бірлескен кәсіпорындардың дамуына, инвестициялық
саясатқа, сауда және саяси-әлеуметтік процестерге байланысты біздің ұлттық
бухгалтерлік есеп жүйеміз төмендегі негізгі бағыттарға сай жетілдірілуі
тиіс:
Біріншіден, заңдастырылған негізінде арнайы сараптаушылардың жұмыс
тобы құрылып, мұның құрамына жақсы мамандар білікті ғылыми зерттеушілер
тартылып, бұл топтық құзырына әлемдік бухгалтерлік есеп тәжірбиесін тұрақты
түрде зерттеу мен зерделең және мұның нәтижесін отандық есеп жүйесіне
енгізу шаралары жүктелуі керек.
Сараптаушылардың мұндай жұмыс тобы белгісіз жылдарға дейін тұрақты
қызмет атқарғаны тән. Әлемдік бухгалтерлік есеп тәжірибесін отандық және
мұның нәтижесін отандық есеп жүйесіне біртіндеп енгізу - бүгін бар, ертең
жоқ мәселе түрінде қаралмауы керек.
Екіншіден, Қазақстандық есеп жүйесінде болашақта қолданылатын
қазақстандық жекелеген есеп объектілеріне тән бухгалтерлік есеп
стандарттарын жасау үрдісіне кәсіби мамандығы жоғары және осы саланың
білімді ғалым-зерттеушілері қатыстырылып, бұлардың сараптаушылар тобы
өндіріс және ұлттық экономика талабын қанағаттандырмайтын халықаралық
стандарттарды енгізу мәселесі орын алған жағдайда сараптаушылар тобы басқа
да альтернативтік шешім қабылдаудың жолдарын қарастырғаны жөн. Қазақстанның
есеп тәжірбиесінде күні бүгінге дейін қолданылып келе жатқан ұлттық
тұжырымдама концепция және есеп принциптері мен стандарттарының мазмұны
үйлесімділік тәртіппен қайта қаралып, барлық жағымды тәжірбиелер мен есеп
жүргізудің ұйымдастырушылық шаралары белгіленіп отыруы керек.
Үшіншіден, бухгалтерлік есеп және аудит мамандығы бойынша оқу
орындарыда оқитын студенттерге арналған, халықаралық бухгалтерлік есеп
принциптері мен стандарттары талабына сай келетін, сондай-ақ кредиттік
технология жүйесімен оқытуды қамтамасыз ететін сапалы окулықтар шығару
мәселесі жылдан жылға тиісті жоғарғы деңгейде мемлекеттік басшы органдарда
бекітіліп отыруы керек.
Төртіншіден, отандық бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп
мазмұның толық және сенімді даярлау мен тапсыру, сондай - ақ сыртқы
пайдаланушылар мүддесін тиісті заңнамалар және нормативтік актілер, нұсқау
- ережелер нарықтық экономикалық кезеңдік дамуына қайта қаралып, жаналанып
отыруы керек.
Бесіншіден, Қазақстандық бухгалтерлік есеп жұйесін алдағы кезеңдерде
халыкаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшіріп, мұның өзі тұрақтану
үшін елімізде күні бүгінге дейін қолданып келе жатқан бухгалтерлік есеп
шоттарының типтік жоспары қайта жасалынып, бұл жоспар өтеушілік
айналымдағы активтер дәрежесін төменнен жоғарыға қарай сипаттап көрсетуі
керек. Мұндай сабақтастық бағыт халықаралық қаржылық есеп стандарттарында
және өркениеттегі елдер есебінің тәжірбиесінде қаралған. Бухгалтерлік есеп
счеттарының типтік жоспарын жаңадан жасап, мұны сапалы қолдану үшін арнайы
әдіснамалар, нұсқау - ережелер, салық нормативтік актілер мазмұны қайта
қаралып, әр жылдары зерттеліп, тәжірбиеден өткізіліп отыруы керек. Мұндай
шаралар бір күндік және бір жылдық мәселе емес.
Алтыншыдан, Қазақстанда қызмет атқарушы бухгалтерлердің білімін
жетілдіру, кәсіби бухгалтерлер мектебін қалыптастыру, жекелеген
бухгалтердің алдыңғы қатарлы іс-тәжірбиесін үйрену мен жариялаудың маңызы
зор.
Жетіншіден, халықаралық ынтымақтық немесе жаһандану мәселесіне
байланысты елімізден қоғамдық бухгалтерлік есеп ұйымдарының басқада
халықаралық ұйымдарға мүше болып енуі, басқа да ұлттық ұйымдармен өзара
ықпалдастық атқару нәтижесінде бухгалтерлік есеп стандарттарын жасауға
қатысуының рөлі зор.
Сегізіншіден, бухгалтерлік есеп өрісінде қалыптасқан ақпараттар
жүйесіне тән компьютерлендіру. Бухгалтерлік еспке алу мен қаржылық есеп
беру туралы 26.12.1995ж №2732 Қазақстан Республикасының Заңының
өзгертулерімен толықтырулармен бірге өзінде Қазақстан Республикасындағы
халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары 2.1.-бабында Бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы Қазақстан республикасының заңының
24.06.2002 жылғы №329-11 Қазақстан Республикасының заңының негізінде
енгізілген болатын. Осы заңмен ІІІ.06.2005 жылғы №562-11 өзгерістермен және
толықтыруімен бірге 2-1 бап:
• Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген тәртіппен айқындалатын
жекелеген ұйымдар үшін - 2005 жылғы 1қантардан бастап;
• Акционерлік қоғамдар үшін - 2006 жылғы 1-қантардан бастап.
• Өзге ұйымдар үшін - 2006 жылғы 1 қантардан бастап күніне енгізіледі
деп айқындалған.
Жаңа есеп саясатын қолдануды бастамас бұрын, қазіргі қолданылып жүрген
есептік нысандарға енгізілген кейбір көрсеткіштерді түзету талап етеді.
ХҚЕС бойынша кіру балансына енетін сальдоны қалыптастыру қажет
болады. Компаниялар ХҚЕС - қа өту күшіне баланссын дайындауы тиіс.
Бұл халықаралық стандарттар бойынша алдағы уақытта есеп жүргізу үшін пункті
болады. Кіру балансын қалыптастыру тәртібі 1-ХҚЕС-нда IFRS
айқын белгіленген:
1. ХҚЕС бойынша танылу талап етілетін барлық активтер мен
міндеттемелерді тану.
2. ХҚЕС бойынша таныту талап етілмейтін барлық активтер мен
міндеттемелерді танымау, бұл үшін;
-16 ХҚЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшемдеріне
келмейтін объектілер;
-38 ХҚЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшеидеріне сай
келмейтін объектілер;
3. ¥лттық ерекшелерге сәйкес танылған есептелік баптарын активтердің,
міндеттемелердің немесе меншікті капитал элементтерінің бір түрі
ретінде жіктеу, алайда қазір ХҚЕС-на сәйкес активтердің,
міндеттемелердің немесе меншікті капитал элементтерінің басқа түрі
көрсетіледі.
4. Барлық баптары активтер мен міндеттемелерді ХҚЕС-на сай
келетін бағалауға енгізу.
Бағалануы өзгеруі мүмкін активтер мен міндеттемелер:
• Қаржы құралдары, оның ішінде дебиторлық берешек және несиелер 39-
ХБЕС;
• Шетелдік компанияға инвестициялар 21-ХБЕС;
• Кейінгіге қалдырылған салықтар 12-ХБЕС;
• Резервтер37-ХБЕС;
• Негізігі құралдар мен материалдық емес активтердің құнсыздануы 36-
ХБЕС
• Кіріс18-ХБЕС;
• Сыйақы бойынша міндеттемелер 19-ХБЕС;
Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру тек қана жоғарыда
айтылған мәселелерге ғана байланысты болмай, еліміздегі нарықтық
қатынастардың тұрақты дамуымен тығыз байланыста болғаны жөн. Біздер бір
жағынан халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары мазмұнын екінші жақтан
Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары мазмұнын терең түсініп,
отандық бухгалтерлік есеп мэселелеріне баса назар аударуымыз керек.
Халықаралық қаржылық есеп стандарттары негізінде отандық бухгалтерлік
есеп жүйесін ары қарай жетілдірудің негізгі мәселелерінің бірі -ұйымдарда
күні бүгінге дейін екі бағытта жүргізіліп келе жатқан қаржылық және салық
есебін біріктіріп үидестіру, сондай - ақ есептің үйдестірілген жаңа моделін
кұру болып табылады. Егер қаржылық есептің үйдестірілген жаңа моделі
құрылған жағдайда есеп жүргізудің еңбек шығындары біршама азаяды. Сонымен
қатар екі түрлі есептің орнына көп мағыналы қаржылық есеп құрылып, мұның
өзі салық есебіне тән есептеулер жөніндегі ақпараттар даярлауды камтамасыз
етеді.
2 ТАРАУ. ҚАЙСАР-СҮТ ЖШС ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1. ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері
Қайсар-сүт ЖШС 1996 жылы құрылған.
ЖШС-тің нарыққа енгеніне он жыл болды. Осы уақыт аралығында фирма
бүкіл Қазақстан территориясына таралған, республиканың барлық аймақтарын
қамтитын дайын өнімін өткізетін диллерлік торабын дамытты. Республиканың
оңтүстік астанасынан, Алматы қаласынан шаруашылық өнімі бүкіл Оңтүстік
Қазақстанға (Алматы, Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарына)
таратады.
1998 жылдан бастап Астана қаласында жұмыс істейтін филиалы бүгінгі
күнге үлкен жеті облыстарды камтиды.
Олар: Қарағанды, Ақмола, Петропавл, Өскемен, Павлодар, Ақтөбе,
Қостанай облыстары. Қазіргі уақытта Астана каласында орналасқан филиал
фирманың барлық тауар айналымының 40% қамтамасыз етеді, ол жұмыс істей
бастаған уақытымен салыстырсақ 4 есе көбірек.
Кәсіпорынның негізгі іс-әрекеті баспа өнімін көтерме өткізу
болғандықтан, жұмыстын бір бағыты Қазақстан бойынша үлкен дилерлік торабын
құру болып табылады.
Сөйтіп, Астана қаласында аумақ бойынша клиенттердін саны 2005 ж. 36
адамнан, 2006 ж. - 21 адамға дейін қысқарылды, ол аумақтағы орта деңгейлі
дилерлерді біріктіру себебінен болады.
Осындай ірілендіру процессі Алматы қаласында да байқалады, мұнда
2005ж. 18 клиенттен кәзіргі күні 8 ірі дилерлер ғана қалды. Клиенттердің
табиғи қысқарылуы, дилерлік торабты құру барысында, дебиторлық қарыздан
бақылауын жақсартуға көмектеседі.
ЖШС-тің 2003-2006 жж. Тауар айналымының
географиялық бағытталуы
Сурет 1
Есепті кезеңде ЖШС іс-әрекеті табысты болды. Ол туралы 2 кестеде
келтірілген қаржы-шаруашылық іс-әрекеттерінің негізгі көрсеткіштердін
динамикасы куәландырады.
2 кесте
2005-2006жж. Қайсар-сүт ЖШС-нің негізгі технико-экономикалық
көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлшем 2005ж. 2006ж. Ауытқу Өсу
бірлігі (+,-) қаркыны
%
1 2 3 4 5 6 7
Табыстың бағалануы
1 Өнімді (қызметті, Мың тг. 329246 457308 +128062138,9
жұмысты) өткізуден
алынатын табыс
2 Өнімнің (кызметтің, Мың тг. 258644 371486 +112842143,6
жұмыс тың) өзіндік
құны
3 Жалпы табыс Мың тг. 70602 85822 +15220 121,6
4 Кезеңнің шығындары Мың тг. 51859 56121 +4262 108,2
5 Салық салынғанға Мың тг. 18743 29701 +10958 158,5
дейінгі табыс
6 Рентабельділік % 5,7 6,5 +0,8 1Д4
7 Жұмыс шылардың Адам 27 29 +2 107,5
орташа сан тізімі
8 Еңбек өнімділігі Мың тг. 12194,3 15769,2 +3,575 129,3
2 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
Баланстың құрастыру уақытына активтердің ликвидтілігі мен төлеу
қабілетін бағалау
9 Ағымдағы активтер Мың тг. 52667 98380 +45713 186,8
10 Ағымдағы Мың тг. 37249 68194 +30945 183,1
міндеттемелер
11 Ақша қорлары Мың тг. 4057 14907 +10850 367,4
12 Дебиторлық берешек Мың тг. 38712 91178 +52466 235,5
13 Басқадай активтер Мың тг. 5864 6103 +239 104,1
14 Озіндік айналым Мың тг. 15418 30 186 +14768 195,8
Басқадай активтер
капитал
15 Кредиторлық берешек Мың тг. 37249 68 194 +30 945183,1
16 Жалпы өтілу 1,41 1,44 +0,03 102,1
коэффициент
(ағымдағы)
17 Абсолюдты өтілу 0,11 0,22 +0,11 200
коэффициент
(оперативті)
18 Аралық өтіле 1,31 1,65 +0,34 126,0
коэффициент (сын)
19 Өзіндік айналым 0,29 0,31 +0,02 106,9
қорларымен
камтамасыз етілген
коэффициенті
Іскерлік белсенділікті бағалауы
20 Өзіндік капиталдың
айналым коэффициенті 21,4 10,9 -10,5 50,9
(сатудан түскен
табыс өзіндік
капитал)
21 Ағымдағы активтердің
айналым 6,3 4,7 -1,6 74,6
коффициенттері(айнал
ым саны) (сатудан
түскен табыс
ағымдағы активтердің
орташа құны)
22 Ағымдағы активтердің
айналымы (бір Күн 57,6 77,5 + 19,8 134,6
айналымның
ұзақтылығы) (360*
ағымдағы активтердің
орташа құны сатудан
түскен табыс)
23 Дебиторлық берешек 8,5 4,7 -3,8 55,3
айналымының
коэффициенті
(сатудан түскен
4табыс дебиторлық
берешектің орташа
көлемі)
2 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
24 Дебиторлык берешек Күн 42,3 71,8 +29,5 169,7
айналымының орташа
уақыты (360*
дебиторлық
берешектің орташа
мөлшері сатудан
түскен табыс)
25 Кредиторлық 8,8 6,7 -2Д 76,1
берешектін айналым
коэффициенті
(сатудан түскен
табыскредиторлық
берешектің оріаша
мөлшері)
26 Кредиторлық берешек Күн 40,7 53,7 +13 131,9
айналымының орташа
уақыты (360*
кредиторлық
берешектін орташа
мөлшері сатудан
түскен табыс)
Кәсіпорынның қаржылық есебі бойынша
Есептелген коффициенттердің талдауы арқылы келесідей қортындылар
келтіруге болады:
- жалпы ликвидтік коэффициент көрсеткіші 2006 ж. 1,44 ал 2005ж. 1,41
болды, оның жоғарлауы ликвидті ағымдағы, активтердің барлық
сомалардын жоғарлауын және барлық төлем міндеттемелер сомаларының
төмендеуін көрсетеді, ол болса, оның маңызының 0,9 коэффициентін оң
мінездейді;
- абсолютгы-ликвидті коэффициент көрсеткішінің 2006ж. 0,11 -ден 2005ж.
0,22-ге өсуі балансты құру күніне қарызын өтеуіне қабілетті ағымдағы
берешек бөлігінің өсуін көрсетеді. Егер 2005 жыл көрсеткіші
оптималды 0.2-0.5 көрсеткішіне сәйкес болса, 2006ж. жағдай
жақсарылды;
- аралык ликвидті коэффициент көрсеткіші 2006ж. 1,31-ден 2005ж. 1,65-
ке дейін өсуі ағымдағы міндеттемелер бөлігінің өсуін білдіреді, ол
тек ақшалай қорлар есебінен ғана төлене алмайды, сонымен
қатар, жіберілген өнімнен алынатын түсімдерденде төленеді.
Осы коэффициенттін оптималды мәні бірден жоғаруы болуы тиіс; өзіндік
айналым коэффициент мәнінің 2005 жылы 0,29-дан, 2006 жылы-0,31-ге
дейін өсуі, кәсіпорынның каржылық тұрақтылығына қажетті, оның жеке
меншік айналым қорларының өсуін көрсетеді және де бұл көрсеткіш
оптималды мәніне сәйкес, яғни ол бірден жоғары болуы тиіс;
- өзіндік капитал айналым коэффициент көрсеткішінің 2005ж. 21,4-тен,
2006 ж. 10,9-ге дейін төмендеуі кәсіпорын акционерлердің қорларын
қолдану тиімділігіиің төмендеуін көрсетеді;
- ағымдағы активтер айналым коэффициент көрсеткіштерінің 2005ж. 6,3-
тен 2006ж. 4,7-ге дейін төмендеуі, ұйымның қосымша өнім өндіруге
қажетті корларды босату қабілетін жоғалтқаның көрсетеді. Бұған
ағымдағы активтердін айналым күндерінің жоғарлауында көрсетеді:
2005ж. 57,6 күннен, 2005ж. 77,5 күнге дейін;
- дебиторлық берешек коэффициент көрсеткішінің 2005ж. - 8,5-тен, 2006ж
-4,7-ге дейін төмендеуі сатып алушылардың өнімді өткізу
табысымен салыстырғанда, дебиторлық берешек өсуінің алда болуын
көрсетеді, оны дебиторлық берешектің 2,4 есеге жоғарлауы
куәландырылады.
Коэффициент көрсеткішінің төмендеуі сатып алушыларға берілетін несие
көлемінің жоғарлауын көрсетеді. Дебиторлық берешектін айналым күндері
2005ж. 42,3 күннен 2006 ж. 71,8 күнге дейін көбейді, яғни клиентке
төлемге жазылған шоттарды төлеуге қажетті уақкыты жоғарлады, бұл теріс
мінезделінеді;
- кредиторлық берешек айналым коэффициент көрсеткішінің 2005ж. 8,8-
ден, 2005ж. 6,7-ге дейін төмендеуі өнімді өткізуден алынатын табыс
пен салыстырғанда, ұйымның қредиторлық берешек өсуінің көбірек
болуын көрсетеді, бұл ұйымның кредиторлық берешегінің 83,1%
мөлшеріне жоғарлауымен байланысты. Сонымен, кәсіпорын несиеге сатуда
жоғарлатады, бұл теріс тенденция. Бұны кредиторлық берешектің
айналым күндерінің 2005ж. 40,7 күннен, 2006ж. 53,7 күнге дейін
жоғарлауы көрсетеді.
Сонымен, Қайсар-сүт ЖШС-нің ликвидтік және төлем қабілет
көрсеткіштері 2006 жылы 2005 жылмен салыстырғанда жақсарды, бұл
кәсіпорынның өндірістік-өткізу іс-әрекетінің тиімділігімен байланысты.
Бірақта өзіндік капитал, ағымдағы активтердің, дебиторлық және кредиторлық
берешектің айналым коэффициенті кәсіпорынның 2006 жылы іскерлік
белсенділігінің төмендеуін мінездейді.
2.2. Ұйымның есеп саясаты
Есеп саясаты - оның принциптері мен негізіне сәйкес қаржы есептемені
ашу және есепті жүргізу әдістер жиынтығы.
Қайсар-сүт ЖШС-нің есеп саясаты негізгі ережелермен, кәсіпорындағы
бухгалтерлік есеп ережелерін және ұйымдастырушылығын ашатын ережелерден
тұрады және төменде келтірілген негізінде зерттеліп дайындалған:
1. Қазақстан Республикасының 1995 ж. 26 желтоқсанында шыққан №2732
(24.06.02ж. өзгерістермен) "Бухгалтерлік есеп және қаржы есептеме туралы"
заңына сәйкес;
2. Бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартына сәйкес;
3. 18.09.2002ж. №438 Қазақстан Республикасының қаржы министірлігінің
бұйрығы мен бекітілген бухгалтерлік есеп шотының типтік жоспарына сәйкес;
4. Есепті жүргізу бойынша методикалық үсыныстарға сәйкес Қайсар-сүт
ЖШС-нің бухгалтерлік есеп мәселелері келесі ережелерден құрады:
- оперативті басқару үшін, сонымен қатар несие берушілер,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, салық және басқа да қаржы
ұйымдар мүдделі ұйымдар мен тұлғалар қолдану үшін, қажетті іс-
әрекет нәтижелері және шаруашылық процестері туралы толық және
дұрыс ақпаратты қалыптастыру;
- бекітілген нормаларға, нормативтерге, сметаларға сәйкес қаржы,
еңбек, материалды қорларын рационалды қолданылуын, мүліктік
козғалысының және бар болуының бақылауын қамтамасыз ету;
- қаржы-шаруашылық іс-әрекетәнде негативті құбылыстарын алдын-ала
анықтау, ішкі резервтерін бақылау.
Ұйымның шарушылық іс-әрекеті туралы өз уақытында және дұрыс ақпаратты
алу мақсатында ЖШС бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы есеп процесінің
және орындаушылардын жұмысын ұйымдастырылуын құрастыратын элементтер мен
шоттар жүйесі.
Қайсар-сүт ЖШС-нің бухгалтерлік есебі 1-С бухгалтерия програмасын
қолданумен автоматтандырылған. Аналитикалық есеп 1050, 1051, 1010, 1040,
2150, 2411, 2417 шоттар бойынша ай сайын карточкаларда басып шығарылады, ал
калган мәліметтер дискеталарда сақталады.
Бухгалтерлік есеп ақпаратын сақтауы және жоюы, 30.06.1992ж. Қазақстан
Республикасының Министрлер Кабинетінің бұйрығына сәйкес сақталады жөне
жойылады. Ақпарат пен құжаттарды бухгалтерияға өткізу және толтыру ережесі
бойынша бас бухгалтердін талаптары кәсіпорынның барлық жұмысшылары үшін
бір.
Алғашқы құжаттар Қазақстан Республикасының Мемлекеттік комитетімен
бекітілген (бүйрық № 73, 16.11.1994ж. қабылданған, 01.01.1995ж. күшіне
енген) алғашқы есеп құжаттардың ведомстволары аралық түрлер альбомына
сәйкес кұрастырылады.
Компанияда мазмұны коммерциялық құпияны құрайтын келесідей алғашқы
кұжаттар тізімі анықталынған:
- төлемдік міндеттемелер;
- банктің көшірмесі;-
- шығын және түсім кассалық ордерлері;
- жабдықтау келісім шарты.
Президент осы ақпаратты көре алатын тұлғалар тізімін анықтайды.
Қайсар-сүт ЖШС-нің жалпы есеп саясат тәртібін қарастырайық. Есеп
саясаты Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржы есептеме
туралы 26.12.1996ж. №2732 заңына сәйкес жүзеге асырылады. Оның қалыптасу
базасы болып, бухгалтерлік есеп стандарттары олардын методикалык,
ұсыныстары, сонымен қатар - басқа да Қазақстан Республикасындағы
бухгалтерлік есеп жүйесі реттейтін нормативті - құқылы құжаттар табылады.
Осы есеп саясатымен есепті ұйымдастырудын негізгі ережелер, сонымен қатар
ішкі бақылаумен және сыртқы аудит талаптар анықтайды. Қалыптастыру негізіне
келесідей принциптер салынған: есептеу, үзіліссіз іс-әрекет, түсініктілік,
маңыздылық, дұрыстылық, нейтральдік, сақтық, аяқтаушылық, салыстыру,
жүйелілік, шындық көрсету.
Салықтық есептемелер мен төлемдер 2001ж. 12 шілдесінде күшіне енген
Қазақстан Республикасының Заңы №209-11 салық кодексіне
сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте есептеме әдісі қолданылады. Есеп
саясатын калыптастыру үшін жауапкершілікті ЖШС-нің президенті атқарады.
Қайсар-сүт ЖШС-нің есеп саясатының негізгі ережелер
келесі бөлімдерден кұрады:
- ЖШС-нің бухгалтерлік балансы Қаржылық есептемені ұсыну №30 БЕС-ң
барлық талаптарына сәйкес келеді;
- ЖШС үшін есепті кезеңі болып календарлы жыл саналады. Оперативті
ақпаратқа ие болу үшін, каржы-шаруашылық іс-әрекеттін нәтижелері ай
сайын жасалады. Алғашқы кезеңдерде каржылық есептемені құрастырған
кезде жіберілген қателіктердін түзету сомаларын есепті кезеңнің
шығынына немесе табысқа еңгізіледі. Алғашқы кезеңдерге жататын үлкен
қателік сомасын түзету есептемеде алғашқы бөлінбеген табыс сальдосын
өзгерту жолымен көрсетіледі;
- №30 БЕС сәйкес ЖШС Алматы Сауда-Қаржы банкінде есептік шотына ие.
Ақшалай қорлардың ұлттық және шетел валютасында қозғалыстары
келесі шоттарда көрсетіледі: 1040 Ағымдағы есеп шотындағы ақшалар,
1050 Мемлекет ішіндегі валюта шотындағы ақшалар, 1051 Шетелдегі
валюта шотындағы ақшалар, 1010 Ұлттық валютада кассадағы ақша.
Оперативті іс-әрекеттен ақшалай қорлар қозғалысы тікелей әдіспен
ашылады. ЖШС шет елде валюта шотында ақшасы жоқ. Касса қалдығын
инвентаризациялауы ай сайын жоспарлы тексеріс, яғни айдын бірінші күні
жүргізіледі, және жоспарланбаған - кәсіпорын басшысыныц бұйрығы
бойынша жүргізіледі. Барлық кассалық тәртіптін тексерістері актілерде
көрсетіледі;
- табыстарды бағалау және тану бөлігіндегі есеп саясаты Табыс №5 БЕС
сәйкес жүргізіледі. Есептеу принципіне сәйкес бухгалтерлік
есепте
табыстар танылады және қаржылық есептемеде тек табыс кірген кезде
танылады, ал шыгындар - шығынға ұшыраған кезде. Бір келісім бойынша
табыстар мен шығындар бір уақытта танылады. Негізгі және негізгі емес
іс-әрекеттен табылған табыс, жиынтық табысты құрайды. Табыс келесі
шоттарда танылады:
1) табыс сомасы үлкен дұрыстық деңгейімен бағаланады;
2) келісіммен экономикалық пайда табу ықтималы бар;
3) сатушыдан сатып алушыға жеке меншік күқығының өтуі орын
табады;
4) келісім бойынша нақты және күтілген шығындардын бағалануы үлкен
дұрыстық деңгеймен жүзеге асырылады.
Келісім бойынша контрактілер және олардын есептемелері бас
бухгалтермен міндетті түрде визаланады. Тауарларды өткізуден түскен табыс
есебін жүргізу үшін 6011 Негізгі іс-әрекеттен түскен табыс шоты
қолданады. Табыс, тауар жіберілген есепті кезеңде танылады, бірақта тауар
өзіндік құнынан төмен жіберілуі мүмкін. Бұл оның тез құртылуымен
(актуалдылығын жоғалтуымен) байланысты. Өткізілген тауардын өзіндік құны
Сату үшін сатып алынған өткізілген тауардың өзіндік құны жыл ішінде
алынған табыстын бөлінуі күрылтай құжаттарға сәйкес жүргізіледі.
6011 шоттын кредиті бойынша, дебет 2110 Алынуға тиісті шоттар
корреспонденциясында өткізілген тауардын құны көрсетіледі. Төменде сатып
алынған тауарларды өткізу бойынша шоттар корреспонденциясы көрсетілген:
Дт 2110 Кт 6011 - тауар үшін табыс есептелінеді;
Дт 7011 Кт 1330 - өткізілген тауарлардың өзіндік құны шығынға жазылды;
Дт 1060 Кт 1210 - өткізілген өнім үшін түскен түсім есеп шотына
есептелінеді;
Дт 1010 Кт 6011 - өткізілген тауар үшін магазиннен түскен түсім есепке
алынды;
Дт 7011 Кт 1330 - өткізілген тауардын өзіндік құны шығынға жазылды.
Кәсіпорында дабиторлық берешек сомасының бөлігінде күдікті талаптар
бойынша резерв құруы қажет. Күдікті талаптар бойынша резерві 1290 шотында,
2110 және 7210 шоттарымен корреспонденцияланады. Екі жыл өткеннен кейін
және төлем болмаған себебінен күдікті талаптар алымдарға жатқызылады. Үш
жыл өткеннен кейін ол күдікті талаптар бойынша резерві арқылы есептеп
шығарылады. Резервті күру Дт 7210 Кт 1290, кайтарылмайтын қарыздарды резерв
арқылы есептен шығару Дт 1290 Кт 2110, қолданылмаған резерв Дт7210Кт1290.
Негізгі қуралдардың есебі Негізгі қорлар есебі №6 БЕС сәйкес
жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте негізгі қорларға ұзақ уақыт бойы кызмет
көрсететін материалды активтер жатады.
Барлық негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеген кезде
бухгалтерлік есепте құнды біркелкі есептен шығару әдісі қолданылады. Салық
мақсатында салық кодексінің Негізгі қорлар бойынша амортизациялық
алымдармен есептемелер 20 бабына сәйкес негізгі қорлар амортизациясының
проценттік ставкалары қолданылады. Негізгі қорларды есептеу үшін келесі
шоттар қолданылады; 2413 Машиналар мен жабдықтар, беріліс қондырғылары,
2414 Көлік құралдары, 2416 Басқалары.
Негізгі құралдардың инвентаризациясы жыл сайын 1 карашада жүргізіледі.
Комиссия Алика ЖАҚ басшысының бұйрығымен белгіленеді. Сатып алынған қүрал-
жабдықтын алғашқы құнына сатып алу бағасы, тасымалдау шығындары қосылады.
Негізгі құралдар қайта бағалау нәтижесінде есепте және ағымдағы құны
бойынша есептемеде көрсетіледі.
Негізгі корлардың келіп-түсуі Негізгі құралдарды өткізу-қабылдау
Актісімен (форма №НҚ-1) қабылданады, актіге сол объектіге техникалық құжат
(паспорт) қосылады. Бұл жағдайда келесідей жазулар жүргізіледі:
Дт 2415-2416 Кт 3310, 3370 - жабдықтаушының шот-фактурасына немесе
накладнойы бойынша негізгі құрал құнының сомасына.
Негізгі қорлар объектісі үшін төленген шоттар бойынша қосымша құн
салығының сомасына келесідей проводка жүргізіледі:
Дт 1420 Кт 3310, 3370
ҚҚС сомасы есепке алынбайды, ол негізгі құралдар құнына жатқызылады
(газет пен журнал өніміне ҚҚС жоқ болуы).
Негізгі қорлар бухгалтерлік есепте барлық сатып алу бойынша нақты
жүргізілген шығындарды қамтитын алғашқы құны бойынша келіп түскен уақытында
көрсетіледі. Сол себептен келесідей корреспонденциялық шоттар жүргізілуі
мүмкін:
Дт 2415-2416 Кт 1250 - есепті тұлғамен жүргізілген шығындар.
Негізгі құралдар объектілерінің сатылуы Алика ЖАҚ келісімімен
келісім бағалар бойынша жүзеге асырылады.
Объектіні сатып алушыға берілуі Негізгі корларды қабылдау - өткізу
актімен жүргізіледі. Ол үш экземплярда толтырылады: бірінші екеуі
-кәсіпорындарды өткізушіге, үшіншісі негізгі құралдарды қабылдап алған
түлғада. Актіде объектінің жағдайы, оның алғашқы құны, тозу деңгейі
көрсетіледі. Өткізілген объектінің баланстық құнына келесідей өткізбе
жүргізіледі:
Дт 7410 Негізгі қорларды сату бойынша шығындар Кт 2415-2416 сату
уақытына есептеген тозу сомасына келесідей бухгалтерлік жазу жүргізіледі.
Дт 2427 – 2429 Негізгі қорлардың тозуы Кт 2415-2416.
Белгілі бір құралдар мен бөлшектерді ликвидациялаудан алынған құнына:
Дт 1314 Қосалқы бөлшектер Кт 3210 Негізгі қорларды сатудан алынатын
табыс.
Жылдың соңына ликвидацияның көрсеткіштері көрсетіледі: шығындар
сомасын шығынға жазу Дт 5430 Кт 7410, табыстар сомасын шығынға жазу Дт-6210
Кт-5430. негізгі қорлардың амортизациясының есептеуі келесі шоттарда
көрсетіледі: 2423 Машиналар мен жабдықтардың, беріліс қондырғыларының
(құрылғысының) тозуы, 2425 Көлік құралдарының тозуы, 2429 Басқа да
құралдардың тозуы. Осы шоттарда әрбір есепті кезеңде тиімді нормативті
кызмет көрсету уақытысында амортизациялық есептеме сомалары көрсетіледі
және кәсіпорынның шығыны болып табылады. Кәсіпорында Мерседес-Бенц
көлігіне амортизацияны есептеудін тездетілген әдісі қолданылады, себебі
жұмыс процесінде көліктің қуаттылығы максималды қолданылады, жұмыс баспа
өнімін тасымалдау мен байланысты.
Негізгі қорларға басқада капиталды салымдар алғашқы құнын жоғарлатады
егер тиімді қызметін алғашқы кезеңде бағаланғаннан кейін оны қолданудан
болашақта экономикалық пайдасы жоғарласа.
Басқа шығындар, топтын құндылық балансының 10%-тен жоғары емес кезең
шығындары деп танылады.
Материалды емес активтердін есебі Қаржы Министрлігімен №490 1999ж. 10
қыркүйекте бекітілген №28 БЕС сәйкес жүргізіледі. Материалды емес
активтерге материалды түрі жоқ, физикалық түрі жоқ, бірақта кәсіпорынға
ұзақ уақыт кезеңінде немесе күнделікті (бухгалтерлік программалар) пайданы
алуын қамтамасыз ететін объектілер жатады. Материалды емес активтердін
есебі оған сәйкес шоттар бөлімшелеріне сәйкес қолданылады (2730, 2740
типтік жоспар шоты). Есепте материалды емес активтер, оларды сатып алу
алғашқы құнымен көрсетіледі. Материалды активтер бойынша амортизациялык
алымдар әр-бір объект бойынша жүргізіледі. Нормалар материалды емес
активтерді тиімді колдану уақыты есебімен белгіленеді (тура сызықтық әдіс).
Тауарлы-материалды қорлардын есебі Қаржы Министірлігімен №3 1996ж. 11
қарашада бекітілген №7 БЕС сәйкес жүргізіледі. Тауарлы-материалды қорлардың
құны сатып алу бағасының, енгізу бажының, кедендік төлемдердің, орналасқан
жеріне жеткізу шығындарының және басқада тікелей қорларды сатып алумен
байланысты шығындарының қосындысынан тұрады.
Өнімнің сатып алу өзіндік қүнына еңбеген шығындар кезеңнің шығындары
деп саналады. Бұл өндірісті ұйымдастырумен басқарумен байланысты жалпы және
әкімшілік шығындар, 7210 шот.
Өнімді өткізу бойынша пайда болған шығындар 7110 шотында есептеледі.
Жарнамамен байланысты шығындар өнімді өткізумен байланысты шығындарға
жатады, шығындардын актімен көрсетіп шығынға жазып жояды.
Шетел валютада жүргізілетін операциялардын есебі №9 БЕС Шетел
валютадағы операциялардын есебі сәкес жүргізіледі. Операциялардын
көрсетілуі ұлттық эквивалентінде - теңге және келесі шоттарда көрсетіледі:
1050 (валюталық шоттарда ақшалар, соның ішінде ресей сомы мен АҚШ доллары
номиналда және валютада); 1051 (ел ішіндегі ақшалар, соның ішінде рессей
сомы мен АҚШ доллары номиналда және валютада); 431-1 (ақшалар АҚІЫ
долларында); 1052 (ресей сомында). Валютаны сатып алу және сатудын курстық
айырмашылығы 1050 шотта көрсетіледі және 6250 (курстық айырмашылықтан
алынатын табыс) және 7430 (курстық айырмашылықтан пайда болған шығын)
шоттарымен корреспонденцияланады және есептеу күні танылады. Жабдықтаушылар
мен есеп жүргізу бойынша курстық айырмашылықтар 3310 шотпен
корреспонденцияланып көрсетіледі және қаржы есептеме құру күніне пайда
болған кезеңдегі шығыпдар мен табыстар деп танылады.
Заңды тұлғалардың корпоративті табыс салығының есебі №11 БЕС Табыс
салығы бойынша есеп сәйкес жүргізіледі. Салық заңының талаптары
бухгалтерлік есеп талаптарынан басқа болып келеді, сол себептен
бухгалтерлік табыс пен салық салынатын табыс аралығында айырмашылық пайда
болады. Салык заңды шығындарды шегерімге жатқызуына рұқсат бермеген
себебінен әр-қашан айырмашылық пайда болады. Оларға жататындар:
- Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітілген, нормадан жоғары
болған әкімшілік және іс-сапар шығындары;
- Шетел валютадағы валюттық шоты бойынша курстық айырмашылықтар;
- Бюджетке төленетін айыппұл санкциялар.
Заңды тұлғалардан алынатын салық шығынға жатқызылады және оған
бухгалтерлік есеп сәйкес келетін сол есепте кезеңде есептеледі: Дт 7700 Кт
3110. Бухгалтерлік табыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 3
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
Тарау 1. ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ ... ... 6
1.1 Дайын өнім туралы ұғым, олардың бағаланылуы ... ... .. 6
1.2 Халықаралық есеп стандарттарына сай дайын өнімді
есепке алу және 9
тану ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... .
Тарау 2. ҚАЙСАР-СҮТ ЖШС ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
... ... ... ... ...
2.1 ЖШС негізгі экономикалық 15
көрсеткіштері ... ... ... ... ...
2.2 Ұйымның есеп 20
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
2.3 Дайын өнімнің қоймадағы 28
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
2.4 Дайын өнімнің синтетикалық 35
есебі ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
2.5 Дайын өнімді тиеудің және сатудың 39
есебі ... ... ... ... ... ... .
Тарау 3. ДАЙЫН ӨНІМНІҢ 48
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Аудиттің бағдарламасы және негізгі 48
процедуралары ... ...
3.2 Дайын өнімді сатудың және оны тиеудің 64
аудиті ... ... ... ...
3.3 Есеп пен аудитті жетілдіру 72
шаралары ... ... ... ... ... ... .. ... ..
Қорытынды 74
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 77
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
Кіріспе
Кез келген ұйымның кәсіпорын іс-әрекетінде екі мақсаты бар: максималды
табыс алу және кәсіпорынның атына сенімді келтіру. Осы екі мақсат бір-
бірін толықтырады, бірақта алғашқы көзқараста әр-түрлі мінезіне ие: бірінші
- тек коммерциялық, ал екіншісі - моральды-этикалық. Осы максаттардын
негізіне тиімді бухгалтерлік есеп жүйесін кұру және катаң тиімді бакылау
жүйесін жүргізу шарттары жатады.
Сонымен қатар кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп жүйесі тиімді болып
саналады, егер шаруашылық операциялардың есептеу процесі келесі шарттарға
жауап берсе;
- есепте шаруашылық операциялардын уақыттық кезеңі дұрыс келтіру;
шаруашылық операциялар есепте дұрыс сомаларда тіркелу;
- шаруашылық операциялар дұрыс және нормативті жағдайларға сәйкес
және есеп саясатымен бухгалтерлік есеп шотында көрсетілу;
- қаржы және салық есептеме үшін маңыздылығына ие, шаруашылық
операциялар құралдары тіркеу;
- қиянат етушіліктің пайда болу мүмкіншілігін шектеу.
Жоғарыда келтірілген бухгалтерлік есеп талаптарына сәйкес, қазіргі
жағдайда бухгалтерлік есептін негізгі мақсаттары келесідей:
- басқаруға қажетті және инвесторлардын, жабдықтаушылардың, сатып
алушылардың, несие берушілердін, салық, қаржы және банк
ұйымдардың қолдануына қажетті кәсіпорынның іс-әрекет нәтижелері
мен шаруашылык процестері туралы дұрыс толық ақпаратпен
қамтамасыз ету;
- нормативті сметалар мен бекітілген нормаларға сәйкес каржы,
еңбек және материалды ресурстарды бақылауын қамтамасыз ету;
- шаруашылық іс-әрекетінде негативті құбылыстарды өз уақытында
алдын алу, ішкі шаруашылық резервтерді мобилизациялау.
Сонымен, бүгінгі таңда кәсіпорында көлемінің көбеуімен жөне іс-әрекет
мазмұнының киындаушылығымен, есептеме және есеп жүйесіне қоятын талаптар
жоғарлады.
Бухгалтерлік есепті жүргізудің жаңа түрлері мен әдістері пайда болды,
соның ішінде компьютерлік жүйелерді қолданумен, қаржылық есептеме белгілі
бір бизнес тіліне айналды және кәсіпорын жағдайының қаржылық және мүліктік
жағдайы туралы негізгі ақпарат көзі болып табылады. Ақпарат нарықтық
қатынастар жағдайында ең кымбат тауар болып табылады. Ақпарат толық болу
үшін, қолданушы қаржылық есептеме мәліметтерінін дәлдігінде сенімділігінің
дұрыстығын білуі тиіс. Бірақта, адамның бір сөзі нақты және потенциалды
партнерлар арасында жеткіліксіз, сол себептен білікті мамандары бар арнайы
институттың объективті қажеттілігі пайда болды.
Кәзіргі уақытта қаржылык есептеме кәсіпорынның қаржылық жағдайы
туралы, іс-әрекет нәтижесі туралы және қаржылык жағдайындағы өзгерістер
туралы ақпаратты жинақтайды. Қазақстан Республикасының Қаржы министірліктін
№14-7 каңтардың 2005 ж. бекітілген бұйрығына сәйкес Қаржылық есептемені
ұсыну №30 БЕС сәйкес қаржылық есептеме ұсынудың дәлдік принципіне және
бухгалтерлік есеп стандартының сәйкестік принципіне, ұйымның үзіліссіз іс
әрекетіне, есептеу принципіне, бір ізділік принципіне, маңыздылык пен
біріктілік принципіне сәйкес болуы тиіс.
Әлем тәжірибесінде аудиторлық бақылау көп жылдар бойы барлык іс-
әрекеттер салаларында нарықтық экономика жағдайында кең қолданылады.
Қазақстан Республикасында аудит кәзіргі жағдайда қолданылуын тапты.
Сонымен қатар, нарықты экономика жағдайында кәсіпорын алдында дұрыс
есепті жүргізу және өз активтердін сақтандыруын қамтамасыз ету
мәселелерімен қатар, олардын тиімді қолданылуын жоғарлату мақсаты түр. Сол
себептен кәсіпорынның басшылары қаржылық талдау мәліметтерін колдана
отырып, тез арада және көп шығындалмай табыс алу үшін дұрыс және оптималды
басқарушылык және каржылық шешімдерді қабылдауы тиіс.
Аудитордың жұмысы тек қаржылық есептеме көрсеткіштерінің және
элементтердің дұрыстығын аныктаумен ғана аяқталмайды, ол сонымен қатар,
кемшіліктермен олардын себептерін анықтау мақсатымен, оның қаржылық
жағдайын талдауы тиіс. Бұл тақырыптың актуалдығы - дайын өнім бағалауының
дұрыс вариантын таңдауы, өнім сапасын жоғарылату яғни, тек қана ішкі
нарықта емес, сонымен қатар сыртқы нарықта сұранысқа ие болатындай өнім
шығару, оны сатуды жеделдету және сатудан түскен табысты өсіру.
Зерттеу объектісі болып Қайсар-сүт ЖШС болып табылады. Қойылған
мәселелерді шешу үшін Қазақстан Республикасының есеп пен аудит аумағында
нормативті құқылы актілер, методикалық пособиялар және бухгатерлік және
салық есебі бойынша отандық және шет ел авторларының арнайы әдебиеттері,
сонымен қатар Қайсар-сүт ЖШС тәжірибелік материалдары зерттелген.
І ТАРАУ. ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІНІҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ
1.1. Дайын өнім туралы ұғым, олардың бағаланылуы
Дайын өнім - бұл өңдеуден толық өткен, бекітілген техникалық
нормаларға немесе стандарттарға сәйкес, қоймаға өткізілген немесе тапсырыс
берушімен қабылданған бұйымдар мен жартылай фабрикаттар. Ол сату үшін
арналған негізгі және көмекші цехтардың өнімдері. Дайын өнім өндірісте
біткен, жинақталған болуы керек, техникалық бақылау қызметімен техникалық
шарттарға және стандарттарға сәйкес және жинақталғандығын куәландыратын
төлқұжатпен, сертификатпен немесе басқа да құжаттармен қамтамасыз етіліп,
қоймаға тапсырылған, ал қоймасынан босатылатын болса, онда алушы міндетті
түрде жүкті алу кұқы үшін сенімхатты көрсетуі керек.
Қазіргі уақытта дайын өнімді бағалаудың келесідей түрлері қолданады:
Нақты өндірістік өзіндік құн бойынша - өнімді дайындауға кеткен барлық
шығындар сомасының жиынтығы. Дайын өнімді бағалаудың бұл әдісі өте сирек
пайдаланады. Негізінен ірі өте сирек жабдықтар мен көлік құралдарын
шығаратын жеке өндірістік кәсіпорындарда пайдаланады. Бұл бағалау түрі
шектелген өнім номенклатурасын өндіретін кәсіпорындарда пайдалануы мүмкін.
Бұл бағалау вариантының кемшілігі - объект бойынша барлық жұмыстар
аяқталғанға дейін және есепті айдың біткеніне дейін өзіндік құнды
есептеудегі дәлсіздік.
Жоспарлы (нормативті) өзіндік құн бойынша - бұл кезде есепті айдағы
нақты өндірістік өзіндік қүнның оның жоспарлы (нормативті) өзіндік құнынан
ауытқуларын анықтайды.
Көрсетілген өзіндік құн бойынша тауардың шығарылуын есептеудің жағымды
жағы, жоспарлау және есеп беруді құрастыру кезінде ағымды есептегі
бағалаудың бірлігі болып табылады. Дегенмен, егер жоспарлы (нормативті)
өзіндік күн жыл барысында жиі өзгеретін болса, онда дайын өнім қалдығын
бағалау дәлдігін анықтау, көп еңбекті қажет етеді.
Есептік баға бойынша бағалаған кезде, нақты өзіндік құнмен есептік
баға арасындағы айырмашылық есептеледі. Соңғы уақытқа дейін дайын өнімді
бағалаудың бұл түрі жиі кездесетін. Оның артықшылығы, салыстырмалы түрде
бағалар тұрақты болғанда жүзеге асады және ағымдағы есеп пен есеп берудегі
өнімді бағалауды салыстыру мүмкіндігі пайда болады, ал бұл тауардың
шығарылу көлемінің дұрыс анықталуына бақылау үшін маңызды.
Сату (нарықтық) бағасы және тариф бойынша бағалау. Бұл бағалаудың түрі
қазіргі кезде өте көп колданылуда. Бұл тапсырыс берушімен алдын ала
құрастырылған және келісілген өнімді калькуляциялау әдісі негізінде яғни,
алдын ала айтылған жеке бағаларды немесе өнімді жеткізудің нарықтық
бағаларын пайдалану арқылы жасалған өнімдер мен жұмыстардың бағасы.
Бұдан басқа В.Радостовецтің Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп
кітабында бағалаудың мынадай әдістері кездеседі. Толық өзіндік құн
(жоспарлы, нақты) - өндірістік өзіндік құннан және коммерциялық шығындардан
тұрады.
Жеке бөлшек сауда бағасы бойынша - көбінесе жеке қажеттіліктерді өтеу
үшін арналған тауарлар, олар бөлшек сауда торабы және қоғамдық тамақтану
кәсіпорындары арқылы сатылады. Олар келісілген бағадан және айналым
шығындары мен сауда ұйымдарының табыстарын жабу үшін арналған, сауда
үстемесінен тұрады.
Дайын өнім есебінде есептік баға мен жоспарлы (нормативті) өзіндік
құнды пайдалану кезінде, есептік бағасы бойынша есептеліп шығарылған тауар,
оның өндірістік өзіндік кұннан ауытқуын есептеу қажеттілігі туады. Өз
кезегінде, бұл ағымдағы есепте қолданылатын бағалау түріне қарамастан,
тиелген, сатылған өнімнің (жұмыс, қызмет), сонымен қатар айдың соңында
қоймада қалған дайын бұйымдар қалдығының нақты өзіндік құндарын анықтауға
мүмкіндік береді.
Әдетте ауытқу орташа салмақталған пайыз бойынша есептеледі. Ол былай
анықталады: айдың басындағы өнім қалдығының және сол айда өндірістен
шығарылған өнімдердің нақты өзіндік құнының, сол өнім көлемінің есептік
бағасы бойынша есептелген кұнына қатынасымен табылады.
Өнімнің нақты өндірістік өзіндік құнының оның есептік бағасына
қатынасының орташа салмақталған коэффициенті Z мына формуламен есептеледі:
мұндағы, ай бойы келіп түскен және ай басындағы өнім көлемі;
- қалдықтың және келіп түскен дайын өнімнің нақты өндірістік өзіндік
құны; - өнім бірлігінің есептік бағасы.
1- кесте
Дайын өнімнің және тиелген тауарлардың нақты өзіндік
құнын есептен шығару
Көрсеткіштер Дайын өнім (жұмыс,
қызмет)
Есептік Нақты
баға өндірістік
өзіндік құн
Ай басындағы қалдық 6000 5100
Өндірістен келіп түскен 22900 18200
Қайтару тәртібінде келіп түскен - -
Басқа да келіп түскендер 1100 700
Жиыны 30000 24000
Қалдықтың және ай бойы 24000 х 100 = 80
келіп түскеннің нақты өндірістік 30000
өзіндік кұнның оның есептік бағадағы
кұнына қатынасы
Сату тәртібінде тиелген және сатылған 25000 20000
Ай соңындағы калдық 5000 4000
Кәсіпорынның қаржылық есебі бойынша
Есептік баға және жоспарлы өзіндік құн бойынша бағаланған өнім
құнының, оның нақты өндірістік өзіндік құнынан ауытқуын оларды салыстыру
арқылы анықтайды. Ауытқудың теріс мәні қызыл сторно әдісі арқылы
көрсетіледі, ал оның мәні - қарапайым жазумен жазылады.
Көрсетілген есептеулер белгілі бір дәрежеде шартты болып табылады,
әсіресе өнім түрлерінің бағасы мен рентабельділіктің едәуір тұрақсыз болған
жағдайда. Егер орташа салмақталған коэффициент өнім топтары бойынша
есептелсе, онда дәлірек нәтижеге алуда болады. Тиелген тауарлардың және
қоймадағы тауар жылжуының есебі әрбір бүйымның атауы (түрі) бойынша
жүргізіледі. Осы әрбір бұйым атауы және жұмыс түрлері бойынша нақты
өзіндік құнмен есептік бағаны салыстыру коэффициентін анықтау қажеттілігі
тауды.
Қайсар-сүт жауапкершілігі шектеулі серіктестігі өнімді бағалаудың
нормативтік өзіндік құн әдісі қолданылады. Бұл әдісті қолданған уақытта,
жоспарлы (нормативтік) өзіндік құннан нақты өндірістік өзіндік құнының
ауытқулары пайда болады. Бұл ауытқулар көп жағдайда шамалы болады.
Дегенмен, бұл ауытқулар бухгалтерлік есепте қосымша немесе сторно
жазулармен көрсетіледі. Оны өнімнің синтетикалық есебі бөлімінде толық
көруге болады. Кәсіпорынның өндірістік спецификациясына байланысты, есеп
саясатында көрсетілген, дайын өнім және оны сатудың есебі бөлімінде арнайы
8020 Өнім шығару шоты көзделген.
Ауытқулар көбінесе сыртқы факторлардың әсерінен болады. Бұлар: шикізат
пен материалдық жабдықтаушы кәсіпорындарды өзгерткен кезде, шикізат пен
материалға бағаның өсуі, кедендік баж салығын салуына байланысты және тағы
басқа жағдайлар әсер етеді.
1.2. Халықаралық есеп стандарттарына сай дайын өнімді есепке алу және
тану
Шетелдік әріптестермен ынтымақтастық процесі күні бүгінге дейін
жалғасып келеді. Қазіргі таңда біздің еліміздің есеп жүйесін халықаралық
стандартқа көшіру, сондай - ақ мұның дәрежесімен мазмұнын халықаралық
деңгейге көтері мақсатында карала, прагма, эднет атты халықаралық
корпорациялар қызмет атқарып келеді.
Алайда еліміздегі бухгалтерлік есеп жүйесі халықаралық бухгалтерлік
есеп принциптері мен стандарттарына сай ары қарай ұлттық тұрғыда
жетілдірілуі және дамуы керек. Қазақстан экономикасына қызмет атқару мен
пайда табуды мақсат тұтқан бірлескен кәсіпорындардың дамуына, инвестициялық
саясатқа, сауда және саяси-әлеуметтік процестерге байланысты біздің ұлттық
бухгалтерлік есеп жүйеміз төмендегі негізгі бағыттарға сай жетілдірілуі
тиіс:
Біріншіден, заңдастырылған негізінде арнайы сараптаушылардың жұмыс
тобы құрылып, мұның құрамына жақсы мамандар білікті ғылыми зерттеушілер
тартылып, бұл топтық құзырына әлемдік бухгалтерлік есеп тәжірбиесін тұрақты
түрде зерттеу мен зерделең және мұның нәтижесін отандық есеп жүйесіне
енгізу шаралары жүктелуі керек.
Сараптаушылардың мұндай жұмыс тобы белгісіз жылдарға дейін тұрақты
қызмет атқарғаны тән. Әлемдік бухгалтерлік есеп тәжірибесін отандық және
мұның нәтижесін отандық есеп жүйесіне біртіндеп енгізу - бүгін бар, ертең
жоқ мәселе түрінде қаралмауы керек.
Екіншіден, Қазақстандық есеп жүйесінде болашақта қолданылатын
қазақстандық жекелеген есеп объектілеріне тән бухгалтерлік есеп
стандарттарын жасау үрдісіне кәсіби мамандығы жоғары және осы саланың
білімді ғалым-зерттеушілері қатыстырылып, бұлардың сараптаушылар тобы
өндіріс және ұлттық экономика талабын қанағаттандырмайтын халықаралық
стандарттарды енгізу мәселесі орын алған жағдайда сараптаушылар тобы басқа
да альтернативтік шешім қабылдаудың жолдарын қарастырғаны жөн. Қазақстанның
есеп тәжірбиесінде күні бүгінге дейін қолданылып келе жатқан ұлттық
тұжырымдама концепция және есеп принциптері мен стандарттарының мазмұны
үйлесімділік тәртіппен қайта қаралып, барлық жағымды тәжірбиелер мен есеп
жүргізудің ұйымдастырушылық шаралары белгіленіп отыруы керек.
Үшіншіден, бухгалтерлік есеп және аудит мамандығы бойынша оқу
орындарыда оқитын студенттерге арналған, халықаралық бухгалтерлік есеп
принциптері мен стандарттары талабына сай келетін, сондай-ақ кредиттік
технология жүйесімен оқытуды қамтамасыз ететін сапалы окулықтар шығару
мәселесі жылдан жылға тиісті жоғарғы деңгейде мемлекеттік басшы органдарда
бекітіліп отыруы керек.
Төртіншіден, отандық бухгалтерлік және қаржылық қорытынды есеп
мазмұның толық және сенімді даярлау мен тапсыру, сондай - ақ сыртқы
пайдаланушылар мүддесін тиісті заңнамалар және нормативтік актілер, нұсқау
- ережелер нарықтық экономикалық кезеңдік дамуына қайта қаралып, жаналанып
отыруы керек.
Бесіншіден, Қазақстандық бухгалтерлік есеп жұйесін алдағы кезеңдерде
халыкаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшіріп, мұның өзі тұрақтану
үшін елімізде күні бүгінге дейін қолданып келе жатқан бухгалтерлік есеп
шоттарының типтік жоспары қайта жасалынып, бұл жоспар өтеушілік
айналымдағы активтер дәрежесін төменнен жоғарыға қарай сипаттап көрсетуі
керек. Мұндай сабақтастық бағыт халықаралық қаржылық есеп стандарттарында
және өркениеттегі елдер есебінің тәжірбиесінде қаралған. Бухгалтерлік есеп
счеттарының типтік жоспарын жаңадан жасап, мұны сапалы қолдану үшін арнайы
әдіснамалар, нұсқау - ережелер, салық нормативтік актілер мазмұны қайта
қаралып, әр жылдары зерттеліп, тәжірбиеден өткізіліп отыруы керек. Мұндай
шаралар бір күндік және бір жылдық мәселе емес.
Алтыншыдан, Қазақстанда қызмет атқарушы бухгалтерлердің білімін
жетілдіру, кәсіби бухгалтерлер мектебін қалыптастыру, жекелеген
бухгалтердің алдыңғы қатарлы іс-тәжірбиесін үйрену мен жариялаудың маңызы
зор.
Жетіншіден, халықаралық ынтымақтық немесе жаһандану мәселесіне
байланысты елімізден қоғамдық бухгалтерлік есеп ұйымдарының басқада
халықаралық ұйымдарға мүше болып енуі, басқа да ұлттық ұйымдармен өзара
ықпалдастық атқару нәтижесінде бухгалтерлік есеп стандарттарын жасауға
қатысуының рөлі зор.
Сегізіншіден, бухгалтерлік есеп өрісінде қалыптасқан ақпараттар
жүйесіне тән компьютерлендіру. Бухгалтерлік еспке алу мен қаржылық есеп
беру туралы 26.12.1995ж №2732 Қазақстан Республикасының Заңының
өзгертулерімен толықтырулармен бірге өзінде Қазақстан Республикасындағы
халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары 2.1.-бабында Бухгалтерлік
есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы Қазақстан республикасының заңының
24.06.2002 жылғы №329-11 Қазақстан Республикасының заңының негізінде
енгізілген болатын. Осы заңмен ІІІ.06.2005 жылғы №562-11 өзгерістермен және
толықтыруімен бірге 2-1 бап:
• Қазақстан Республикасының Үкіметі белгіленген тәртіппен айқындалатын
жекелеген ұйымдар үшін - 2005 жылғы 1қантардан бастап;
• Акционерлік қоғамдар үшін - 2006 жылғы 1-қантардан бастап.
• Өзге ұйымдар үшін - 2006 жылғы 1 қантардан бастап күніне енгізіледі
деп айқындалған.
Жаңа есеп саясатын қолдануды бастамас бұрын, қазіргі қолданылып жүрген
есептік нысандарға енгізілген кейбір көрсеткіштерді түзету талап етеді.
ХҚЕС бойынша кіру балансына енетін сальдоны қалыптастыру қажет
болады. Компаниялар ХҚЕС - қа өту күшіне баланссын дайындауы тиіс.
Бұл халықаралық стандарттар бойынша алдағы уақытта есеп жүргізу үшін пункті
болады. Кіру балансын қалыптастыру тәртібі 1-ХҚЕС-нда IFRS
айқын белгіленген:
1. ХҚЕС бойынша танылу талап етілетін барлық активтер мен
міндеттемелерді тану.
2. ХҚЕС бойынша таныту талап етілмейтін барлық активтер мен
міндеттемелерді танымау, бұл үшін;
-16 ХҚЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшемдеріне
келмейтін объектілер;
-38 ХҚЕС-на сәйкес негізгі құралдарды тану өлшеидеріне сай
келмейтін объектілер;
3. ¥лттық ерекшелерге сәйкес танылған есептелік баптарын активтердің,
міндеттемелердің немесе меншікті капитал элементтерінің бір түрі
ретінде жіктеу, алайда қазір ХҚЕС-на сәйкес активтердің,
міндеттемелердің немесе меншікті капитал элементтерінің басқа түрі
көрсетіледі.
4. Барлық баптары активтер мен міндеттемелерді ХҚЕС-на сай
келетін бағалауға енгізу.
Бағалануы өзгеруі мүмкін активтер мен міндеттемелер:
• Қаржы құралдары, оның ішінде дебиторлық берешек және несиелер 39-
ХБЕС;
• Шетелдік компанияға инвестициялар 21-ХБЕС;
• Кейінгіге қалдырылған салықтар 12-ХБЕС;
• Резервтер37-ХБЕС;
• Негізігі құралдар мен материалдық емес активтердің құнсыздануы 36-
ХБЕС
• Кіріс18-ХБЕС;
• Сыйақы бойынша міндеттемелер 19-ХБЕС;
Қазақстандық бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдіру тек қана жоғарыда
айтылған мәселелерге ғана байланысты болмай, еліміздегі нарықтық
қатынастардың тұрақты дамуымен тығыз байланыста болғаны жөн. Біздер бір
жағынан халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттары мазмұнын екінші жақтан
Қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары мазмұнын терең түсініп,
отандық бухгалтерлік есеп мэселелеріне баса назар аударуымыз керек.
Халықаралық қаржылық есеп стандарттары негізінде отандық бухгалтерлік
есеп жүйесін ары қарай жетілдірудің негізгі мәселелерінің бірі -ұйымдарда
күні бүгінге дейін екі бағытта жүргізіліп келе жатқан қаржылық және салық
есебін біріктіріп үидестіру, сондай - ақ есептің үйдестірілген жаңа моделін
кұру болып табылады. Егер қаржылық есептің үйдестірілген жаңа моделі
құрылған жағдайда есеп жүргізудің еңбек шығындары біршама азаяды. Сонымен
қатар екі түрлі есептің орнына көп мағыналы қаржылық есеп құрылып, мұның
өзі салық есебіне тән есептеулер жөніндегі ақпараттар даярлауды камтамасыз
етеді.
2 ТАРАУ. ҚАЙСАР-СҮТ ЖШС ДАЙЫН ӨНІМ ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1. ЖШС негізгі экономикалық көрсеткіштері
Қайсар-сүт ЖШС 1996 жылы құрылған.
ЖШС-тің нарыққа енгеніне он жыл болды. Осы уақыт аралығында фирма
бүкіл Қазақстан территориясына таралған, республиканың барлық аймақтарын
қамтитын дайын өнімін өткізетін диллерлік торабын дамытты. Республиканың
оңтүстік астанасынан, Алматы қаласынан шаруашылық өнімі бүкіл Оңтүстік
Қазақстанға (Алматы, Жамбыл, Қызылорда және Оңтүстік Қазақстан облыстарына)
таратады.
1998 жылдан бастап Астана қаласында жұмыс істейтін филиалы бүгінгі
күнге үлкен жеті облыстарды камтиды.
Олар: Қарағанды, Ақмола, Петропавл, Өскемен, Павлодар, Ақтөбе,
Қостанай облыстары. Қазіргі уақытта Астана каласында орналасқан филиал
фирманың барлық тауар айналымының 40% қамтамасыз етеді, ол жұмыс істей
бастаған уақытымен салыстырсақ 4 есе көбірек.
Кәсіпорынның негізгі іс-әрекеті баспа өнімін көтерме өткізу
болғандықтан, жұмыстын бір бағыты Қазақстан бойынша үлкен дилерлік торабын
құру болып табылады.
Сөйтіп, Астана қаласында аумақ бойынша клиенттердін саны 2005 ж. 36
адамнан, 2006 ж. - 21 адамға дейін қысқарылды, ол аумақтағы орта деңгейлі
дилерлерді біріктіру себебінен болады.
Осындай ірілендіру процессі Алматы қаласында да байқалады, мұнда
2005ж. 18 клиенттен кәзіргі күні 8 ірі дилерлер ғана қалды. Клиенттердің
табиғи қысқарылуы, дилерлік торабты құру барысында, дебиторлық қарыздан
бақылауын жақсартуға көмектеседі.
ЖШС-тің 2003-2006 жж. Тауар айналымының
географиялық бағытталуы
Сурет 1
Есепті кезеңде ЖШС іс-әрекеті табысты болды. Ол туралы 2 кестеде
келтірілген қаржы-шаруашылық іс-әрекеттерінің негізгі көрсеткіштердін
динамикасы куәландырады.
2 кесте
2005-2006жж. Қайсар-сүт ЖШС-нің негізгі технико-экономикалық
көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер Өлшем 2005ж. 2006ж. Ауытқу Өсу
бірлігі (+,-) қаркыны
%
1 2 3 4 5 6 7
Табыстың бағалануы
1 Өнімді (қызметті, Мың тг. 329246 457308 +128062138,9
жұмысты) өткізуден
алынатын табыс
2 Өнімнің (кызметтің, Мың тг. 258644 371486 +112842143,6
жұмыс тың) өзіндік
құны
3 Жалпы табыс Мың тг. 70602 85822 +15220 121,6
4 Кезеңнің шығындары Мың тг. 51859 56121 +4262 108,2
5 Салық салынғанға Мың тг. 18743 29701 +10958 158,5
дейінгі табыс
6 Рентабельділік % 5,7 6,5 +0,8 1Д4
7 Жұмыс шылардың Адам 27 29 +2 107,5
орташа сан тізімі
8 Еңбек өнімділігі Мың тг. 12194,3 15769,2 +3,575 129,3
2 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
Баланстың құрастыру уақытына активтердің ликвидтілігі мен төлеу
қабілетін бағалау
9 Ағымдағы активтер Мың тг. 52667 98380 +45713 186,8
10 Ағымдағы Мың тг. 37249 68194 +30945 183,1
міндеттемелер
11 Ақша қорлары Мың тг. 4057 14907 +10850 367,4
12 Дебиторлық берешек Мың тг. 38712 91178 +52466 235,5
13 Басқадай активтер Мың тг. 5864 6103 +239 104,1
14 Озіндік айналым Мың тг. 15418 30 186 +14768 195,8
Басқадай активтер
капитал
15 Кредиторлық берешек Мың тг. 37249 68 194 +30 945183,1
16 Жалпы өтілу 1,41 1,44 +0,03 102,1
коэффициент
(ағымдағы)
17 Абсолюдты өтілу 0,11 0,22 +0,11 200
коэффициент
(оперативті)
18 Аралық өтіле 1,31 1,65 +0,34 126,0
коэффициент (сын)
19 Өзіндік айналым 0,29 0,31 +0,02 106,9
қорларымен
камтамасыз етілген
коэффициенті
Іскерлік белсенділікті бағалауы
20 Өзіндік капиталдың
айналым коэффициенті 21,4 10,9 -10,5 50,9
(сатудан түскен
табыс өзіндік
капитал)
21 Ағымдағы активтердің
айналым 6,3 4,7 -1,6 74,6
коффициенттері(айнал
ым саны) (сатудан
түскен табыс
ағымдағы активтердің
орташа құны)
22 Ағымдағы активтердің
айналымы (бір Күн 57,6 77,5 + 19,8 134,6
айналымның
ұзақтылығы) (360*
ағымдағы активтердің
орташа құны сатудан
түскен табыс)
23 Дебиторлық берешек 8,5 4,7 -3,8 55,3
айналымының
коэффициенті
(сатудан түскен
4табыс дебиторлық
берешектің орташа
көлемі)
2 кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
24 Дебиторлык берешек Күн 42,3 71,8 +29,5 169,7
айналымының орташа
уақыты (360*
дебиторлық
берешектің орташа
мөлшері сатудан
түскен табыс)
25 Кредиторлық 8,8 6,7 -2Д 76,1
берешектін айналым
коэффициенті
(сатудан түскен
табыскредиторлық
берешектің оріаша
мөлшері)
26 Кредиторлық берешек Күн 40,7 53,7 +13 131,9
айналымының орташа
уақыты (360*
кредиторлық
берешектін орташа
мөлшері сатудан
түскен табыс)
Кәсіпорынның қаржылық есебі бойынша
Есептелген коффициенттердің талдауы арқылы келесідей қортындылар
келтіруге болады:
- жалпы ликвидтік коэффициент көрсеткіші 2006 ж. 1,44 ал 2005ж. 1,41
болды, оның жоғарлауы ликвидті ағымдағы, активтердің барлық
сомалардын жоғарлауын және барлық төлем міндеттемелер сомаларының
төмендеуін көрсетеді, ол болса, оның маңызының 0,9 коэффициентін оң
мінездейді;
- абсолютгы-ликвидті коэффициент көрсеткішінің 2006ж. 0,11 -ден 2005ж.
0,22-ге өсуі балансты құру күніне қарызын өтеуіне қабілетті ағымдағы
берешек бөлігінің өсуін көрсетеді. Егер 2005 жыл көрсеткіші
оптималды 0.2-0.5 көрсеткішіне сәйкес болса, 2006ж. жағдай
жақсарылды;
- аралык ликвидті коэффициент көрсеткіші 2006ж. 1,31-ден 2005ж. 1,65-
ке дейін өсуі ағымдағы міндеттемелер бөлігінің өсуін білдіреді, ол
тек ақшалай қорлар есебінен ғана төлене алмайды, сонымен
қатар, жіберілген өнімнен алынатын түсімдерденде төленеді.
Осы коэффициенттін оптималды мәні бірден жоғаруы болуы тиіс; өзіндік
айналым коэффициент мәнінің 2005 жылы 0,29-дан, 2006 жылы-0,31-ге
дейін өсуі, кәсіпорынның каржылық тұрақтылығына қажетті, оның жеке
меншік айналым қорларының өсуін көрсетеді және де бұл көрсеткіш
оптималды мәніне сәйкес, яғни ол бірден жоғары болуы тиіс;
- өзіндік капитал айналым коэффициент көрсеткішінің 2005ж. 21,4-тен,
2006 ж. 10,9-ге дейін төмендеуі кәсіпорын акционерлердің қорларын
қолдану тиімділігіиің төмендеуін көрсетеді;
- ағымдағы активтер айналым коэффициент көрсеткіштерінің 2005ж. 6,3-
тен 2006ж. 4,7-ге дейін төмендеуі, ұйымның қосымша өнім өндіруге
қажетті корларды босату қабілетін жоғалтқаның көрсетеді. Бұған
ағымдағы активтердін айналым күндерінің жоғарлауында көрсетеді:
2005ж. 57,6 күннен, 2005ж. 77,5 күнге дейін;
- дебиторлық берешек коэффициент көрсеткішінің 2005ж. - 8,5-тен, 2006ж
-4,7-ге дейін төмендеуі сатып алушылардың өнімді өткізу
табысымен салыстырғанда, дебиторлық берешек өсуінің алда болуын
көрсетеді, оны дебиторлық берешектің 2,4 есеге жоғарлауы
куәландырылады.
Коэффициент көрсеткішінің төмендеуі сатып алушыларға берілетін несие
көлемінің жоғарлауын көрсетеді. Дебиторлық берешектін айналым күндері
2005ж. 42,3 күннен 2006 ж. 71,8 күнге дейін көбейді, яғни клиентке
төлемге жазылған шоттарды төлеуге қажетті уақкыты жоғарлады, бұл теріс
мінезделінеді;
- кредиторлық берешек айналым коэффициент көрсеткішінің 2005ж. 8,8-
ден, 2005ж. 6,7-ге дейін төмендеуі өнімді өткізуден алынатын табыс
пен салыстырғанда, ұйымның қредиторлық берешек өсуінің көбірек
болуын көрсетеді, бұл ұйымның кредиторлық берешегінің 83,1%
мөлшеріне жоғарлауымен байланысты. Сонымен, кәсіпорын несиеге сатуда
жоғарлатады, бұл теріс тенденция. Бұны кредиторлық берешектің
айналым күндерінің 2005ж. 40,7 күннен, 2006ж. 53,7 күнге дейін
жоғарлауы көрсетеді.
Сонымен, Қайсар-сүт ЖШС-нің ликвидтік және төлем қабілет
көрсеткіштері 2006 жылы 2005 жылмен салыстырғанда жақсарды, бұл
кәсіпорынның өндірістік-өткізу іс-әрекетінің тиімділігімен байланысты.
Бірақта өзіндік капитал, ағымдағы активтердің, дебиторлық және кредиторлық
берешектің айналым коэффициенті кәсіпорынның 2006 жылы іскерлік
белсенділігінің төмендеуін мінездейді.
2.2. Ұйымның есеп саясаты
Есеп саясаты - оның принциптері мен негізіне сәйкес қаржы есептемені
ашу және есепті жүргізу әдістер жиынтығы.
Қайсар-сүт ЖШС-нің есеп саясаты негізгі ережелермен, кәсіпорындағы
бухгалтерлік есеп ережелерін және ұйымдастырушылығын ашатын ережелерден
тұрады және төменде келтірілген негізінде зерттеліп дайындалған:
1. Қазақстан Республикасының 1995 ж. 26 желтоқсанында шыққан №2732
(24.06.02ж. өзгерістермен) "Бухгалтерлік есеп және қаржы есептеме туралы"
заңына сәйкес;
2. Бухгалтерлік есептің қазақстандық стандартына сәйкес;
3. 18.09.2002ж. №438 Қазақстан Республикасының қаржы министірлігінің
бұйрығы мен бекітілген бухгалтерлік есеп шотының типтік жоспарына сәйкес;
4. Есепті жүргізу бойынша методикалық үсыныстарға сәйкес Қайсар-сүт
ЖШС-нің бухгалтерлік есеп мәселелері келесі ережелерден құрады:
- оперативті басқару үшін, сонымен қатар несие берушілер,
жабдықтаушылар, сатып алушылар, салық және басқа да қаржы
ұйымдар мүдделі ұйымдар мен тұлғалар қолдану үшін, қажетті іс-
әрекет нәтижелері және шаруашылық процестері туралы толық және
дұрыс ақпаратты қалыптастыру;
- бекітілген нормаларға, нормативтерге, сметаларға сәйкес қаржы,
еңбек, материалды қорларын рационалды қолданылуын, мүліктік
козғалысының және бар болуының бақылауын қамтамасыз ету;
- қаржы-шаруашылық іс-әрекетәнде негативті құбылыстарын алдын-ала
анықтау, ішкі резервтерін бақылау.
Ұйымның шарушылық іс-әрекеті туралы өз уақытында және дұрыс ақпаратты
алу мақсатында ЖШС бухгалтерлік есебінің ұйымдастырылуы есеп процесінің
және орындаушылардын жұмысын ұйымдастырылуын құрастыратын элементтер мен
шоттар жүйесі.
Қайсар-сүт ЖШС-нің бухгалтерлік есебі 1-С бухгалтерия програмасын
қолданумен автоматтандырылған. Аналитикалық есеп 1050, 1051, 1010, 1040,
2150, 2411, 2417 шоттар бойынша ай сайын карточкаларда басып шығарылады, ал
калган мәліметтер дискеталарда сақталады.
Бухгалтерлік есеп ақпаратын сақтауы және жоюы, 30.06.1992ж. Қазақстан
Республикасының Министрлер Кабинетінің бұйрығына сәйкес сақталады жөне
жойылады. Ақпарат пен құжаттарды бухгалтерияға өткізу және толтыру ережесі
бойынша бас бухгалтердін талаптары кәсіпорынның барлық жұмысшылары үшін
бір.
Алғашқы құжаттар Қазақстан Республикасының Мемлекеттік комитетімен
бекітілген (бүйрық № 73, 16.11.1994ж. қабылданған, 01.01.1995ж. күшіне
енген) алғашқы есеп құжаттардың ведомстволары аралық түрлер альбомына
сәйкес кұрастырылады.
Компанияда мазмұны коммерциялық құпияны құрайтын келесідей алғашқы
кұжаттар тізімі анықталынған:
- төлемдік міндеттемелер;
- банктің көшірмесі;-
- шығын және түсім кассалық ордерлері;
- жабдықтау келісім шарты.
Президент осы ақпаратты көре алатын тұлғалар тізімін анықтайды.
Қайсар-сүт ЖШС-нің жалпы есеп саясат тәртібін қарастырайық. Есеп
саясаты Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп және қаржы есептеме
туралы 26.12.1996ж. №2732 заңына сәйкес жүзеге асырылады. Оның қалыптасу
базасы болып, бухгалтерлік есеп стандарттары олардын методикалык,
ұсыныстары, сонымен қатар - басқа да Қазақстан Республикасындағы
бухгалтерлік есеп жүйесі реттейтін нормативті - құқылы құжаттар табылады.
Осы есеп саясатымен есепті ұйымдастырудын негізгі ережелер, сонымен қатар
ішкі бақылаумен және сыртқы аудит талаптар анықтайды. Қалыптастыру негізіне
келесідей принциптер салынған: есептеу, үзіліссіз іс-әрекет, түсініктілік,
маңыздылық, дұрыстылық, нейтральдік, сақтық, аяқтаушылық, салыстыру,
жүйелілік, шындық көрсету.
Салықтық есептемелер мен төлемдер 2001ж. 12 шілдесінде күшіне енген
Қазақстан Республикасының Заңы №209-11 салық кодексіне
сәйкес жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте есептеме әдісі қолданылады. Есеп
саясатын калыптастыру үшін жауапкершілікті ЖШС-нің президенті атқарады.
Қайсар-сүт ЖШС-нің есеп саясатының негізгі ережелер
келесі бөлімдерден кұрады:
- ЖШС-нің бухгалтерлік балансы Қаржылық есептемені ұсыну №30 БЕС-ң
барлық талаптарына сәйкес келеді;
- ЖШС үшін есепті кезеңі болып календарлы жыл саналады. Оперативті
ақпаратқа ие болу үшін, каржы-шаруашылық іс-әрекеттін нәтижелері ай
сайын жасалады. Алғашқы кезеңдерде каржылық есептемені құрастырған
кезде жіберілген қателіктердін түзету сомаларын есепті кезеңнің
шығынына немесе табысқа еңгізіледі. Алғашқы кезеңдерге жататын үлкен
қателік сомасын түзету есептемеде алғашқы бөлінбеген табыс сальдосын
өзгерту жолымен көрсетіледі;
- №30 БЕС сәйкес ЖШС Алматы Сауда-Қаржы банкінде есептік шотына ие.
Ақшалай қорлардың ұлттық және шетел валютасында қозғалыстары
келесі шоттарда көрсетіледі: 1040 Ағымдағы есеп шотындағы ақшалар,
1050 Мемлекет ішіндегі валюта шотындағы ақшалар, 1051 Шетелдегі
валюта шотындағы ақшалар, 1010 Ұлттық валютада кассадағы ақша.
Оперативті іс-әрекеттен ақшалай қорлар қозғалысы тікелей әдіспен
ашылады. ЖШС шет елде валюта шотында ақшасы жоқ. Касса қалдығын
инвентаризациялауы ай сайын жоспарлы тексеріс, яғни айдын бірінші күні
жүргізіледі, және жоспарланбаған - кәсіпорын басшысыныц бұйрығы
бойынша жүргізіледі. Барлық кассалық тәртіптін тексерістері актілерде
көрсетіледі;
- табыстарды бағалау және тану бөлігіндегі есеп саясаты Табыс №5 БЕС
сәйкес жүргізіледі. Есептеу принципіне сәйкес бухгалтерлік
есепте
табыстар танылады және қаржылық есептемеде тек табыс кірген кезде
танылады, ал шыгындар - шығынға ұшыраған кезде. Бір келісім бойынша
табыстар мен шығындар бір уақытта танылады. Негізгі және негізгі емес
іс-әрекеттен табылған табыс, жиынтық табысты құрайды. Табыс келесі
шоттарда танылады:
1) табыс сомасы үлкен дұрыстық деңгейімен бағаланады;
2) келісіммен экономикалық пайда табу ықтималы бар;
3) сатушыдан сатып алушыға жеке меншік күқығының өтуі орын
табады;
4) келісім бойынша нақты және күтілген шығындардын бағалануы үлкен
дұрыстық деңгеймен жүзеге асырылады.
Келісім бойынша контрактілер және олардын есептемелері бас
бухгалтермен міндетті түрде визаланады. Тауарларды өткізуден түскен табыс
есебін жүргізу үшін 6011 Негізгі іс-әрекеттен түскен табыс шоты
қолданады. Табыс, тауар жіберілген есепті кезеңде танылады, бірақта тауар
өзіндік құнынан төмен жіберілуі мүмкін. Бұл оның тез құртылуымен
(актуалдылығын жоғалтуымен) байланысты. Өткізілген тауардын өзіндік құны
Сату үшін сатып алынған өткізілген тауардың өзіндік құны жыл ішінде
алынған табыстын бөлінуі күрылтай құжаттарға сәйкес жүргізіледі.
6011 шоттын кредиті бойынша, дебет 2110 Алынуға тиісті шоттар
корреспонденциясында өткізілген тауардын құны көрсетіледі. Төменде сатып
алынған тауарларды өткізу бойынша шоттар корреспонденциясы көрсетілген:
Дт 2110 Кт 6011 - тауар үшін табыс есептелінеді;
Дт 7011 Кт 1330 - өткізілген тауарлардың өзіндік құны шығынға жазылды;
Дт 1060 Кт 1210 - өткізілген өнім үшін түскен түсім есеп шотына
есептелінеді;
Дт 1010 Кт 6011 - өткізілген тауар үшін магазиннен түскен түсім есепке
алынды;
Дт 7011 Кт 1330 - өткізілген тауардын өзіндік құны шығынға жазылды.
Кәсіпорында дабиторлық берешек сомасының бөлігінде күдікті талаптар
бойынша резерв құруы қажет. Күдікті талаптар бойынша резерві 1290 шотында,
2110 және 7210 шоттарымен корреспонденцияланады. Екі жыл өткеннен кейін
және төлем болмаған себебінен күдікті талаптар алымдарға жатқызылады. Үш
жыл өткеннен кейін ол күдікті талаптар бойынша резерві арқылы есептеп
шығарылады. Резервті күру Дт 7210 Кт 1290, кайтарылмайтын қарыздарды резерв
арқылы есептен шығару Дт 1290 Кт 2110, қолданылмаған резерв Дт7210Кт1290.
Негізгі қуралдардың есебі Негізгі қорлар есебі №6 БЕС сәйкес
жүргізіледі. Бухгалтерлік есепте негізгі қорларға ұзақ уақыт бойы кызмет
көрсететін материалды активтер жатады.
Барлық негізгі құралдар бойынша амортизацияны есептеген кезде
бухгалтерлік есепте құнды біркелкі есептен шығару әдісі қолданылады. Салық
мақсатында салық кодексінің Негізгі қорлар бойынша амортизациялық
алымдармен есептемелер 20 бабына сәйкес негізгі қорлар амортизациясының
проценттік ставкалары қолданылады. Негізгі қорларды есептеу үшін келесі
шоттар қолданылады; 2413 Машиналар мен жабдықтар, беріліс қондырғылары,
2414 Көлік құралдары, 2416 Басқалары.
Негізгі құралдардың инвентаризациясы жыл сайын 1 карашада жүргізіледі.
Комиссия Алика ЖАҚ басшысының бұйрығымен белгіленеді. Сатып алынған қүрал-
жабдықтын алғашқы құнына сатып алу бағасы, тасымалдау шығындары қосылады.
Негізгі құралдар қайта бағалау нәтижесінде есепте және ағымдағы құны
бойынша есептемеде көрсетіледі.
Негізгі корлардың келіп-түсуі Негізгі құралдарды өткізу-қабылдау
Актісімен (форма №НҚ-1) қабылданады, актіге сол объектіге техникалық құжат
(паспорт) қосылады. Бұл жағдайда келесідей жазулар жүргізіледі:
Дт 2415-2416 Кт 3310, 3370 - жабдықтаушының шот-фактурасына немесе
накладнойы бойынша негізгі құрал құнының сомасына.
Негізгі қорлар объектісі үшін төленген шоттар бойынша қосымша құн
салығының сомасына келесідей проводка жүргізіледі:
Дт 1420 Кт 3310, 3370
ҚҚС сомасы есепке алынбайды, ол негізгі құралдар құнына жатқызылады
(газет пен журнал өніміне ҚҚС жоқ болуы).
Негізгі қорлар бухгалтерлік есепте барлық сатып алу бойынша нақты
жүргізілген шығындарды қамтитын алғашқы құны бойынша келіп түскен уақытында
көрсетіледі. Сол себептен келесідей корреспонденциялық шоттар жүргізілуі
мүмкін:
Дт 2415-2416 Кт 1250 - есепті тұлғамен жүргізілген шығындар.
Негізгі құралдар объектілерінің сатылуы Алика ЖАҚ келісімімен
келісім бағалар бойынша жүзеге асырылады.
Объектіні сатып алушыға берілуі Негізгі корларды қабылдау - өткізу
актімен жүргізіледі. Ол үш экземплярда толтырылады: бірінші екеуі
-кәсіпорындарды өткізушіге, үшіншісі негізгі құралдарды қабылдап алған
түлғада. Актіде объектінің жағдайы, оның алғашқы құны, тозу деңгейі
көрсетіледі. Өткізілген объектінің баланстық құнына келесідей өткізбе
жүргізіледі:
Дт 7410 Негізгі қорларды сату бойынша шығындар Кт 2415-2416 сату
уақытына есептеген тозу сомасына келесідей бухгалтерлік жазу жүргізіледі.
Дт 2427 – 2429 Негізгі қорлардың тозуы Кт 2415-2416.
Белгілі бір құралдар мен бөлшектерді ликвидациялаудан алынған құнына:
Дт 1314 Қосалқы бөлшектер Кт 3210 Негізгі қорларды сатудан алынатын
табыс.
Жылдың соңына ликвидацияның көрсеткіштері көрсетіледі: шығындар
сомасын шығынға жазу Дт 5430 Кт 7410, табыстар сомасын шығынға жазу Дт-6210
Кт-5430. негізгі қорлардың амортизациясының есептеуі келесі шоттарда
көрсетіледі: 2423 Машиналар мен жабдықтардың, беріліс қондырғыларының
(құрылғысының) тозуы, 2425 Көлік құралдарының тозуы, 2429 Басқа да
құралдардың тозуы. Осы шоттарда әрбір есепті кезеңде тиімді нормативті
кызмет көрсету уақытысында амортизациялық есептеме сомалары көрсетіледі
және кәсіпорынның шығыны болып табылады. Кәсіпорында Мерседес-Бенц
көлігіне амортизацияны есептеудін тездетілген әдісі қолданылады, себебі
жұмыс процесінде көліктің қуаттылығы максималды қолданылады, жұмыс баспа
өнімін тасымалдау мен байланысты.
Негізгі қорларға басқада капиталды салымдар алғашқы құнын жоғарлатады
егер тиімді қызметін алғашқы кезеңде бағаланғаннан кейін оны қолданудан
болашақта экономикалық пайдасы жоғарласа.
Басқа шығындар, топтын құндылық балансының 10%-тен жоғары емес кезең
шығындары деп танылады.
Материалды емес активтердін есебі Қаржы Министрлігімен №490 1999ж. 10
қыркүйекте бекітілген №28 БЕС сәйкес жүргізіледі. Материалды емес
активтерге материалды түрі жоқ, физикалық түрі жоқ, бірақта кәсіпорынға
ұзақ уақыт кезеңінде немесе күнделікті (бухгалтерлік программалар) пайданы
алуын қамтамасыз ететін объектілер жатады. Материалды емес активтердін
есебі оған сәйкес шоттар бөлімшелеріне сәйкес қолданылады (2730, 2740
типтік жоспар шоты). Есепте материалды емес активтер, оларды сатып алу
алғашқы құнымен көрсетіледі. Материалды активтер бойынша амортизациялык
алымдар әр-бір объект бойынша жүргізіледі. Нормалар материалды емес
активтерді тиімді колдану уақыты есебімен белгіленеді (тура сызықтық әдіс).
Тауарлы-материалды қорлардын есебі Қаржы Министірлігімен №3 1996ж. 11
қарашада бекітілген №7 БЕС сәйкес жүргізіледі. Тауарлы-материалды қорлардың
құны сатып алу бағасының, енгізу бажының, кедендік төлемдердің, орналасқан
жеріне жеткізу шығындарының және басқада тікелей қорларды сатып алумен
байланысты шығындарының қосындысынан тұрады.
Өнімнің сатып алу өзіндік қүнына еңбеген шығындар кезеңнің шығындары
деп саналады. Бұл өндірісті ұйымдастырумен басқарумен байланысты жалпы және
әкімшілік шығындар, 7210 шот.
Өнімді өткізу бойынша пайда болған шығындар 7110 шотында есептеледі.
Жарнамамен байланысты шығындар өнімді өткізумен байланысты шығындарға
жатады, шығындардын актімен көрсетіп шығынға жазып жояды.
Шетел валютада жүргізілетін операциялардын есебі №9 БЕС Шетел
валютадағы операциялардын есебі сәкес жүргізіледі. Операциялардын
көрсетілуі ұлттық эквивалентінде - теңге және келесі шоттарда көрсетіледі:
1050 (валюталық шоттарда ақшалар, соның ішінде ресей сомы мен АҚШ доллары
номиналда және валютада); 1051 (ел ішіндегі ақшалар, соның ішінде рессей
сомы мен АҚШ доллары номиналда және валютада); 431-1 (ақшалар АҚІЫ
долларында); 1052 (ресей сомында). Валютаны сатып алу және сатудын курстық
айырмашылығы 1050 шотта көрсетіледі және 6250 (курстық айырмашылықтан
алынатын табыс) және 7430 (курстық айырмашылықтан пайда болған шығын)
шоттарымен корреспонденцияланады және есептеу күні танылады. Жабдықтаушылар
мен есеп жүргізу бойынша курстық айырмашылықтар 3310 шотпен
корреспонденцияланып көрсетіледі және қаржы есептеме құру күніне пайда
болған кезеңдегі шығыпдар мен табыстар деп танылады.
Заңды тұлғалардың корпоративті табыс салығының есебі №11 БЕС Табыс
салығы бойынша есеп сәйкес жүргізіледі. Салық заңының талаптары
бухгалтерлік есеп талаптарынан басқа болып келеді, сол себептен
бухгалтерлік табыс пен салық салынатын табыс аралығында айырмашылық пайда
болады. Салык заңды шығындарды шегерімге жатқызуына рұқсат бермеген
себебінен әр-қашан айырмашылық пайда болады. Оларға жататындар:
- Қазақстан Республикасының Үкіметімен бекітілген, нормадан жоғары
болған әкімшілік және іс-сапар шығындары;
- Шетел валютадағы валюттық шоты бойынша курстық айырмашылықтар;
- Бюджетке төленетін айыппұл санкциялар.
Заңды тұлғалардан алынатын салық шығынға жатқызылады және оған
бухгалтерлік есеп сәйкес келетін сол есепте кезеңде есептеледі: Дт 7700 Кт
3110. Бухгалтерлік табыс ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz