Echinops туысының Echinops Sphaerocephalus l. және E.Chantavicus l. түрлерін фитохимиялық зерттеу

Пән: Химия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ECHINOPS ТУЫСЫНЫҢ ECHINOPS SPHAEROCEPHALUS L. ЖӘНЕ E. CHANTAVICUS L. ТҮРЛЕРІН ФИТОХИМИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ.

Республика флорасында халықтық емде қолданылатын 700-ден астам дәрілік өсімдік түрлерінің барлығы белгілі [1] . Мұндай мол дәрілік шикізат қорының бүгінгі таңда ресми түрде фармакопеялық тізімде 300-дей, ал оның 84 түрін егістік жағдайда өсіріп, тұрақты агроценоздан сапасы жоғары бірыңғай шикізат алуға болатындығы белгілі [2] . Ал осындай бай шикізат қорының қазіргі дәрілік препараттар даярлауға тек 45 түрі ғана пайдаланылады. Біздің ойымызша бұл келеңсіздіктің басты себебі дәрілік өсімдік түрлерінің жалпы биологиялық және фитохимиялық зерттелуіне мемлекеттік тұрғыдан жеткіліксіз көңіл бөлінуде және биолог-ботаниктер мен фармаколог, химик мамандардың ғылыми зерттеулерінің үйлесімсіздігі сияқты.

Мақаладағы сөз болғалы отырған Asteraceae тұқымдасының дәрілік түрлері сонау өткен ғасырдың 60-70 жылдарында олардың бірлі-жарымының ғана биологиясы мен фитохимиясы зерттелген [3] . Онан кейінгі осы бағыттағы зерттеулер өткен ғасырдың соңынан бастап бүгінгі күнге дейін жалғасын табуда [4, 5, 6, 7] . Бұл ғылыми зерттеулердің алғашқысы мен соңғыларының аралығы 25-30 жылды қамтиды.

Қазіргі таңда дәрілік өсімдіктердің фитохимиясын зерттеу жұмыстары Орталық Қазақстанда (Қарағанды) жаңа ғасырдың басында ұйымдасқан ҚР ҒА фитохимия институтының ашылуымен жанданды. Фитохимиялық зерттеулердің әдістемелік бағытын Қазақ Ұлттық университетінің химия факультетіндегі химия ғылымдарының докторы, профессор Р. А. Музычкина және басқа ғалымдар бастаған ұжым негізін салуда.

Аталмыш мақалада Asteraceae тұқымдасы Echinops туысының ( Echinops sphaerocephalus және E. chantavicus ) дәрілік түрлерінің емдік мақсатта қолданылатын тұқымына фитохимиялық сараптаманың нәтижелері баяндалады. Өйткені Республикада бұл туыстықтың түрлеріне бұрын-соңды осы тұрғыдағы зерттеулер жүргізілмеген.

Жұмыстың мақсаты: Asteraceae тұқымдасының кейбір дәрілік түрлерін, соның ішінде Echinops sphaerocephalus және E. chantavicus екпе жағдайда өсіріліп, емдік мақсатта қолданылатын тұқымындағы биологиялық белсенді заттарының сапалық және сандық анализін анықтау.

Зерттеу объектісі мен әдістері

Зерттеу объектісі ретінде Echinops туысының Echinops sphaerocephalus L. және Echinops chantavicus L. түрлері алынды.

Белгілі әдістер [8, 9] бойынша шикізаттың сапалылығы (ылғалдылығы, экстрактивтілігі, күлділігі) және биологиялық белсенді заттарына сандық, сапалық сараптама жасалды.

Сапалық құрамды зерттеу үшін қағазды және жұқа қабатты хроматография әдістері мен бутанол-сірке қышқылы-су (40:12, 5:29) еріткіштер жүйесі; биологиялық белсенді заттардың сандық мөлшерін анықтау үшін спектрофотометрлік, фотоколориметрлік және титриметрлік әдістер қолданылды.

Зерттеу нәтижелері

Бұл түрлерді фитохимиялық зерттеу үшін толық пісіп жетілген сапалы тұқымдары жиналды. Тұқымдар күн көзі түспейтін, температурасы 23-25 ⁰ C бөлмеде кептірілді. Сапалылығын және сандық сараптау жасау үшін тұқымдар диаметрі 0, 5 см електен өтетіндей ұнтақталды.

Әдеби мәліметтерге [10, 11, 12] қарағанда E. sphaerocephalus және E. chantavicus емдік мақсатта қолданылатын тұқымында көп мөлшерде алкалоид болатындығын Зонненштейн реактивіне жасыл-сары түс беріп, әсер етуі дәлелдейді. Бірақ бізге дейінгі зерттеулер [10, 11, 12] бойынша бұл өсімдіктердің тұқымында флавоноид қосылыстары жоқ болғанымен, AlCl ₃ реактивіне ашық сары түс; аммиак буына сары түс; FeCl ₃ 1% ерітіндісіне күлгін түс беруі флавоноид қосылыстарының нақты болатындығын көрсетеді. Сонымен бірге 1%-к нингидрин реактивіне әсері амин қышқылдарының бар екендігін сипаттайды.

Шикізат құрамындағы алкалоидтар мен флавоноид қосылыстарының сандық мөлшерін анықтау үшін спектрофотометрия (СФ-26 спектрометр аппаратында), бос амин қышқылдарының мөлшерін фотоколориметрия (ЛМФ-72 фотоэлектроколориметр), С дәруменін анықтауға титриметрия әдістері [8, 9] қолданылды. Зерттеу жұмыстарының мәліметтері төмендегі 1-кестеде келтірілді.

1-кесте. E. sphaerocephalus және E. chantavicus сапалылығы және биологиялық белсенді заттарының негізгі топтарының сандық мөлшері.

№

Сапалық сараптау

Өсімдік атауы

E. sphaerocephalus

E. chantavicus

№: 1

Сапалық сараптау: ылғалдылығы

Өсімдік атауы: 3, 31

3, 3

№: 2

Сапалық сараптау: экстрактивтілігі

Өсімдік атауы: 31, 03

21, 72

№: 3

Сапалық сараптау: күлділігі

Өсімдік атауы:

№: 4

Сапалық сараптау: алкалоидтар

Өсімдік атауы: 4, 29

6, 19

№: 5

Сапалық сараптау: флавоноидтар

Өсімдік атауы: 2, 7

0, 1

№: 6

Сапалық сараптау: аминқышқылдар

Өсімдік атауы: 0, 49

0, 38

№: 7

Сапалық сараптау: С дәрумені

Өсімдік атауы: 0, 06

0, 04

1-кестеде келтірілген мәліметтер бір туыстың бұл түрлерінің ылғалдылық мөлшері бірдей, ал 70% сулы спирттегі экстрактивті заттарының E. sphaerocephalus көп болуы (31, 03%), E. chantavicus салыстырғанда (21, 72%) шипалық қасиеті жоғары, яғни биологиялық белсенді қосылыстарының көп болатындығын көрсетеді. Бұл сапалылық мәндер - дәрілік шикізат екендігін растайтын көрсеткіштер.

Кестеде көрсетілгендей E. sphaerocephalus шикізатына қарағанда E. chantavicus өсімдігінде алкалоидтар мөлшері 1, 5 есе жоғары болса, ал флавоноидтардың сандық көрсеткіші керісінше екіншімен салыстырғанда бірінші өсімдікте көп мөлшерде (2, 7 пайыз) болады. Сол сияқты амин қышқылдарының (0, 49%) да, С дәруменінің (0, 06%) де сандық пайызы E. sphaerocephalus өсімдігінде жоғары екендігі анықталды.

Өсімдік шикізатында май қышқылдарының болуы өсімдіктегі липидтердің гидролизіне байланысты. Май қышқылдарының глициридтері физиологиялық белсенді болып табылады. Бұл қышқылдар ағза тіршілігі үшін маңызды роль атқарады. Алынған өсімдіктер шикізатында көп мөлшерде шыны майы болғандықтан май қышқылдық құрамы «CARLO ERBA-4200» газды хроматограф аппаратында анықталды. Зерттеу нәтижелері төмендегі 1-суретте және 3-кестеде берілді.

А Б

1-сурет E. sphaerocephalus (А) және E. chantavicus (Б) тұқымының май қышқылдық құрамы

3-кесте E. sphaerocephalus және E. chantavicus тұқымындағы май қышқылдарының сандық көрсеткіші (%)

№

Май қышқылдарының аталуы

Белгіленуі

E. sphaerocephalus

E. chantavicus

№: 1

Май қышқылдарының аталуы: Миристин

Белгіленуі: С _14:0

E. sphaerocephalus: 0, 2

E. chantavicus: 0, 3

№: 2

Май қышқылдарының аталуы: Пентадекан

Белгіленуі: С _15:0

E. sphaerocephalus: 0, 2

E. chantavicus: 0, 2

№: 3

Май қышқылдарының аталуы: Пальмитин

Белгіленуі: С _16:0

E. sphaerocephalus: 16, 5

E. chantavicus: 16

№: 4

Май қышқылдарының аталуы: Стеарин

Белгіленуі: С _18:0

E. sphaerocephalus: 3, 9

E. chantavicus: 3, 7

№: 5

Май қышқылдарының аталуы: Олеин

Белгіленуі: С _18:1

E. sphaerocephalus: 22, 6

E. chantavicus: 22, 8

№: 6

Май қышқылдарының аталуы: Линолен

Белгіленуі: С _18:2

E. sphaerocephalus: 57

E. chantavicus: 57

Зерттеліп отырған екі өсімдіктің май қышқылдарының сандық мөлшерінде айтарлықтай айырмашылықтар жоқ. Май қышқылдарының басым бөлігін қанықпаған май қышқылдары құрайды. Олардың ішінде олеин және линолен қышқылдары көп мөлшерде кездеседі.

Қорытынды

1. Қазақстанда алғаш рет Echinops туысының E. sphaerocephalus және E. chantavicus түрлері екпе жағдайда өсіріліп, биологиялық белсенді заттары анықталды.

2. Осы өсімдіктердің сапалылығы (ылғалдылығы, экстрактивтілігі, күлділігі), алкалоидтар, аминқышқылдары және С дәруменінің сандық мөлшері зерттелінді.

3. Алғаш рет тұқымында флавоноид қосылыстары бар екендігі белгілі болды.

4. Тұңғыш рет E. sphaerocephalus және E. chantavicus шикізатының май қышқылдық құрамы анықталды.

Әдебиеттер тізімі

1. Мухитдинов Н. М., Паршина Г. Н. Лекарственные растения. - Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 313 с.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.