Echinops туысының Echinops Sphaerocephalus l. және E.Chantavicus l. түрлерін фитохимиялық зерттеу

Республика флорасында халықтық емде қолданылатын 700-ден астам дәрілік өсімдік түрлерінің барлығы белгілі [1]. Мұндай мол дәрілік шикізат қорының бүгінгі таңда ресми түрде фармакопеялық тізімде 300-дей, ал оның 84 түрін егістік жағдайда өсіріп, тұрақты агроценоздан сапасы жоғары бірыңғай шикізат алуға болатындығы белгілі [2]. Ал осындай бай шикізат қорының қазіргі дәрілік препараттар даярлауға тек 45 түрі ғана пайдаланылады. Біздің ойымызша бұл келеңсіздіктің басты себебі дәрілік өсімдік түрлерінің жалпы биологиялық және фитохимиялық зерттелуіне мемлекеттік тұрғыдан жеткіліксіз көңіл бөлінуде және биолог-ботаниктер мен фармаколог, химик мамандардың ғылыми зерттеулерінің үйлесімсіздігі сияқты.
Мақаладағы сөз болғалы отырған Asteraceae тұқымдасының дәрілік түрлері сонау өткен ғасырдың 60-70 жылдарында олардың бірлі-жарымының ғана биологиясы мен фитохимиясы зерттелген [3]. Онан кейінгі осы бағыттағы зерттеулер өткен ғасырдың соңынан бастап бүгінгі күнге дейін жалғасын табуда [4, 5, 6, 7]. Бұл ғылыми зерттеулердің алғашқысы мен соңғыларының аралығы 25-30 жылды қамтиды.
Қазіргі таңда дәрілік өсімдіктердің фитохимиясын зерттеу жұмыстары Орталық Қазақстанда (Қарағанды) жаңа ғасырдың басында ұйымдасқан ҚР ҒА фитохимия институтының ашылуымен жанданды. Фитохимиялық зерттеулердің әдістемелік бағытын Қазақ Ұлттық университетінің химия факультетіндегі химия ғылымдарының докторы, профессор Р.А. Музычкина және басқа ғалымдар бастаған ұжым негізін салуда.
Аталмыш мақалада Asteraceae тұқымдасы Echinops туысының (Echinops sphaerocephalus және E.chantavicus) дәрілік түрлерінің емдік мақсатта қолданылатын тұқымына фитохимиялық сараптаманың нәтижелері баяндалады. Өйткені Республикада бұл туыстықтың түрлеріне бұрын-соңды осы тұрғыдағы зерттеулер жүргізілмеген.
Жұмыстың мақсаты: Asteraceae тұқымдасының кейбір дәрілік түрлерін, соның ішінде Echinops sphaerocephalus және E.chantavicus екпе жағдайда өсіріліп, емдік мақсатта қолданылатын тұқымындағы биологиялық белсенді заттарының сапалық және сандық анализін анықтау.
Зерттеу объектісі мен әдістері
Зерттеу объектісі ретінде Echinops туысының Echinops sphaerocephalus L. және Echinops chantavicus L. түрлері алынды.
Белгілі әдістер [8, 9] бойынша шикізаттың сапалылығы (ылғалдылығы, экстрактивтілігі, күлділігі) және биологиялық белсенді заттарына сандық, сапалық сараптама жасалды.

1. Мухитдинов Н.М., Паршина Г.Н. Лекарственные растения. – Алматы: Қазақ университеті, 2002. - 313 с.
2. Лекарств из растении. Под редакции академика АН РК Н.Д. Беклемешева. – Алматы: Мектеп, 2002. – 206 с.
3. Синицин Г.С. Новые лекарственные растения Казахстана. – Алматы: Наука, 1982. – 128 с.
4. Султангазина Г.Ж. Ботаническое и фитохимическое исследование Rhaphonticum carth. Rhaphonticum serratuloides в условиях Центрального Казахстана: автореф. дисс. на соиск. степ. канд.биол.наук. – Алматы, 1997. – 22 с.
5. Көкенов М.К., Әдекенов С.М., Рақымов Қ.Д., Исамбаев Ә.И., Сауранбаев Б.Н. Қазақстанның дәрілік өсімдіктері және оның қолданылуы. – Алматы: Ғылым, 1998ж. – 99-100 б.
6. Мухитдинов Н.М., Мамурова А.Т., Бурашева Г.Ш., Есқалиева Б.Қ. Inula macrophylla Kar. et Kir. және Inula helenium L. өсімдіктеріндегі биологиялық белсенді заттар мөлшері. ҚР ҰҒА хабарлары: биология және медицина сериясы, 2006. №6. – 39-42 б.
7. Курбатова Н.В. Ботанико-фитохимическое изучение видов р. Marrubium в условиях предгорной зоны Заилийского Алатау: автореф.дисс. на соиск. канд. биол.наук. – Алматы, 2005. – 24 с.
8. Музычкина Р.А., Корулькин Д.Ю., Абилов Ж.А. Качественный и количественный анализ основных групп биологически активных веществ в лекарственном растительном сырье и фитопрепаратах. – Алматы, 2004. - 288 с.
9. Государственная Фармакопея СССР. Вып.2. Общие методы анализа. Лекарственное сырье. МзСССР. 11-ое изд.доп. – Москва: Медицина, 1989. – 400 с.
10. Растительные ресурсы СССР: цветковые растения, их химический состав, использование. Семейство Asteraceae (Compositae). – Санкт-Петербург: Наука, 1993. – С. 110-112.
11. Муравьева Д.А. Фармакогнозия. Москва: Медицина, 1991. – С. 354-355.
12. Кортиков В.Н., Кортиков А.В. Секреты целебных трав. Популярная энциклопедия. І том. Травы. – Минск: Белмаркет, - 1997. – С. 296-297.