Мүлікке салынатын салықтардың экономикалық маңызы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
I. МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1 Мемлекеттік бюджет кірісіндегі салықтардын экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2 Мүлікке салынатын салықтардың тұрлері және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
15
1.3 Мүлікке салынатын салықтардын жекеленген шет елдердегі алыну механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ АЛЫНУ МЕХАНИЗМІ ... ..
32
2.1 Мүлікке салынағын салықтарды есептеу механизмі ... . 32
2.2 Мүлікке салынатын салықтардын бюджет кірісіндегі алатын рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
ІІІ МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
3.1 Мүлікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары және даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 52
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
I. МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
5
1.1 Мемлекеттік бюджет кірісіндегі салықтардын экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2 Мүлікке салынатын салықтардың тұрлері және мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
15
1.3 Мүлікке салынатын салықтардын жекеленген шет елдердегі алыну механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ АЛЫНУ МЕХАНИЗМІ ... ..
32
2.1 Мүлікке салынағын салықтарды есептеу механизмі ... . 32
2.2 Мүлікке салынатын салықтардын бюджет кірісіндегі алатын рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
36
ІІІ МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
3.1 Мүлікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары және даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
44
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 52
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
Казакстан Республикасының Салық кодексін кабылдаудағы ең негізгі ерекшеліктері және кол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдерден ажырата отырып. оны ерекше тауар тұрінде карастырылғанын атап өтуге болады.
Мемлекеттік бюджет мемлекеттін орталықтандырылған акша корын жасау және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық кажеттіліктерді канағаттандыру максаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің кұнын бөлу және кайта бөлу процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістін баска катысушылары арасында пайда болатын экономикалық катынастарды білдіреді.
Салық дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар дүниежузіндегі барлық адамзаттық омірінде кұнделікті кездесіп отыратын құрал болып келеді, себебі әрбір тұлғаның сатып алатын, тұтынатын заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір мөлшері тұрады. Мемлекет қоғамның кызығушылықтарын әр-тұрлі салада колдай отырып, сәйкесінше белгілі бір саясатты ұстанады. Мұнда әлеуметтік-экономикалық процесстерді мемлекеттік реттеуінің объектісі мен субъектісінің ара-катынасының кұралы ретінде қаржы-несиелік және бага механизмі қызмет аткарады.
Қаржылық-бюджеттік жүйе мемлекеттің қаржылық ресурстарын, яғни бюджеттік және бюджеттен тыс корларды құру мен колдану жөніндегі катынастарды камтиды. Бұл корлар мемлекеттін әлеуметтік, экономикалық, құқықтық, діни және қорғаныс сиякты баска да қызметтерінің тиімділігін камтамасыз етуге бағытталған. Ал осы корлардың КР-да бүгінгі таңда көп үлесі салықтар мен бюджетке төленетін міндетті телемдерден құрылатындықтан қаржылық-бюджеттік жүйенің негізгі корлану көзі салықтар болып келеді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сиякты болу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардын іс кимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет катынастарынын каралған айрыкшалығымен айкындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық өнімнің кұны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың секторлары, аумактар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлінеді.Дипломдық жұмыстың өзектілігі: қазіргі таңда мемлекеттік бюджеттің кірісіндегі мүлік салығы өте маңызды болып есептеледі.
Барлық салықтық және салықтық емес түсімдер, баска да капиталмен жасалатын операциялардан түскен түсімдердің барлығы мемлекеттік бюджетте шогырланады, ал мемлекеттік бюджет өз кезегінде республикалық және аумақтық бюджеттерге бөлінеді. Біз алдымыздағы жұмысымызда аймақтық бюжеттердің кірісінің негізін кұрайтын мүлік салықтары туралы бар мәліметті беруге тырысамыз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мүлікке салынатын салықтардың экономикалық мағызын және де мүлікке салынатын салықтардың алыну механизмін анықтау, оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Бірінші бөлімде біз салықтарға жалпы сипаттама беріп өтеміз: салықтар ұгымы, мазмұны, экономикалық мәні, жүйесі, механизміне.
Екінші бөлімде мүлікке салынатын салықтарды жекеше карастырып, олардын тұрлерін, жалпы сипаттамасын, жұмыс істеу механизмін карастырып өтеміз.
Ал соңғы бөлімде біз мүлікке салынатын салықтардың мәселелері мен оны жетілдіру жолдары мен даму перспективаларына шолу жасаимыз.
Мемлекеттік бюджет мемлекеттін орталықтандырылған акша корын жасау және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық кажеттіліктерді канағаттандыру максаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің кұнын бөлу және кайта бөлу процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістін баска катысушылары арасында пайда болатын экономикалық катынастарды білдіреді.
Салық дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар дүниежузіндегі барлық адамзаттық омірінде кұнделікті кездесіп отыратын құрал болып келеді, себебі әрбір тұлғаның сатып алатын, тұтынатын заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір мөлшері тұрады. Мемлекет қоғамның кызығушылықтарын әр-тұрлі салада колдай отырып, сәйкесінше белгілі бір саясатты ұстанады. Мұнда әлеуметтік-экономикалық процесстерді мемлекеттік реттеуінің объектісі мен субъектісінің ара-катынасының кұралы ретінде қаржы-несиелік және бага механизмі қызмет аткарады.
Қаржылық-бюджеттік жүйе мемлекеттің қаржылық ресурстарын, яғни бюджеттік және бюджеттен тыс корларды құру мен колдану жөніндегі катынастарды камтиды. Бұл корлар мемлекеттін әлеуметтік, экономикалық, құқықтық, діни және қорғаныс сиякты баска да қызметтерінің тиімділігін камтамасыз етуге бағытталған. Ал осы корлардың КР-да бүгінгі таңда көп үлесі салықтар мен бюджетке төленетін міндетті телемдерден құрылатындықтан қаржылық-бюджеттік жүйенің негізгі корлану көзі салықтар болып келеді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сиякты болу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардын іс кимылы, мазмұны, мәні мен маңызы бюджет катынастарынын каралған айрыкшалығымен айкындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол, қоғамдық өнімнің кұны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың секторлары, аумактар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер арасында бөлінеді.Дипломдық жұмыстың өзектілігі: қазіргі таңда мемлекеттік бюджеттің кірісіндегі мүлік салығы өте маңызды болып есептеледі.
Барлық салықтық және салықтық емес түсімдер, баска да капиталмен жасалатын операциялардан түскен түсімдердің барлығы мемлекеттік бюджетте шогырланады, ал мемлекеттік бюджет өз кезегінде республикалық және аумақтық бюджеттерге бөлінеді. Біз алдымыздағы жұмысымызда аймақтық бюжеттердің кірісінің негізін кұрайтын мүлік салықтары туралы бар мәліметті беруге тырысамыз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мүлікке салынатын салықтардың экономикалық мағызын және де мүлікке салынатын салықтардың алыну механизмін анықтау, оны жетілдіру жолдарын қарастыру.
Бірінші бөлімде біз салықтарға жалпы сипаттама беріп өтеміз: салықтар ұгымы, мазмұны, экономикалық мәні, жүйесі, механизміне.
Екінші бөлімде мүлікке салынатын салықтарды жекеше карастырып, олардын тұрлерін, жалпы сипаттамасын, жұмыс істеу механизмін карастырып өтеміз.
Ал соңғы бөлімде біз мүлікке салынатын салықтардың мәселелері мен оны жетілдіру жолдары мен даму перспективаларына шолу жасаимыз.
1. А. Абдирова Бухгалтерский бюллетень: Налоговое обязательство в случае купли-продажи транспортного средства,
Тамыз2006, №31;
2.Аимаганбетова М. Бухгалтерский бюллетень: Налог:порядок исчисления, кантар 2006 №3; Алматы: Қазак Университеті, 2009ж.
3.Аманжолова З.М.Налоговый консультант: Еще раз о налогах с населения - кыркүйек 2005 №9(46);
4.Бобров В.А., Налоговый консультант: Земельный налог. Что нового в 2005 году? - каңтар 2005 №1(38);
5.Бухгалтер Бюллетені: Бухгалтер Бюллетені:2008 ж.№14
6.Г. Дорошева, Бухгалтерский бюллетень: Изменения форм и правил расчетов текущих платежей по налогу на имущество, земельному налогу, налогу на транспортное средство, акпан 2006, №6;
7..Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу.Алматы 2005
8.Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. Шет мемлекеттердің салықтары
9.Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Е.А. Основы налогообложения
10.Жанбыршиева К.К. Налоговый консультант: О ставках земельного налога - каңтар 2005 №1(38);
11. К.Серикбаева, Қаржы және каражат: Экономическое
12.Содержание земельного налога и принципы налогообложения
земли.
13.Караманов А.А., Налоговый консультант: Позитивные моменты налогового кодекса РК в части исчисления налога на транспортное средство - акпан 2005 №2(39);
14.Қазакстан Республикасының Салық Кодексі 2003 ж.;
15.Лободрыга Т.Д. Налоговый консультант: Порядок исчисления и уплаты земельного налаога- кантар 2005 №1(38);
16.Н.Анохина Бухгалтерский бюллетень: Налоговое обязательство
17.В период бездействия налогоплательщика, мамыр 2006, № 23
18.Н.Анохина Бухгалтерский бюллетень: Текущие платежи по налогу на имущество — что нового в 2006 году? маусым 2006, №19;
19.Худяков А.И., Наурызбаев Н.Е. Налоги: понятие, элементы, установление, виды Алматы: ТОО Баспа, 2000г.
20. Шоидыбасов К.М. Налоговый консультант: Порядок исчисления и уплаты налога на имущество физических лиц -мамыр 2005 №6(43);
21.Егемен Казакстан 2006ж 8 желтоксан 26
22.Аль Пари 2007ж 5 кыркүйекЮ. Озеров И.Х. Основы финансовой науки. Выпуск 1. М., 1917.-С.42-43
23. Статежегодник 2007; ВВП за 2002г. - базовый год (2599901.6 млн. тенге).
24. В.Пансков. Истоки роста// Экономика и жизнь. 1999 - №1.-с.З; М.Д.Игнатьева. В.В.Шаромова. Проблемы государственного регулирования переходной экономики. М.: Изд-во МГУК. 1997.-с.36
25.О.Д.Василик. Сводный финансовый баланс (на примере союзной республики).М.: Финансы и статистика. 1984. -с. 4-5
26.Черник Д.Г., Дадашев А.З. Финансы крупного города в условиях перехода к рыночным отношениям. М., 1995.-С.4
27.Воронин Ю.М., Коркин С.К., Габутдинова A.M. Финансовый баланс региона// Финансы. 1993.-№12.-с.7
28.Илларионов А. Бремя государства// Вопросы экономики, 1998.-№9.-с. 18-22; Швырков Ю. Государственное регулирование экономики// Экономист, 1998.-№8.-с.35-48;
29.Хавина С. Государственное регулирование в современной смешанной экономике// вопросы экономики, 1996.-№11.-61 с.80-84 и др.
30.Г.К.Шеховцов.Сводное бюджетное планированием.: финансы. 1976.-с. 15
31.Н.М.Волуйский. Сводный финансовый план. М.: Финансы. 1970.-с.54
32.Черник Д.Г., Дадашев А.З. Финансы крупного города в условиях перехода к рыночным отношениям. М., 1995.-с.4
33.В.М. Родионова. Бюджетная реформа: содержание и проблемы //Финансы. 1996. - №8. - с. 11
34.Г. Поляковский. Жилищная экономика. М, Дело, 1998г.
35.Джек Фридман, Николас Ордуэй. Анализ и оценка приносящей доход недвижимости. М, Дело, 1997г.
36. А.Б. Крутик, М.А. Горенбургов, Ю.М. Горенбургов. Экономика недвижимости. С-П, Лань, 2002г.
37. С.Н. Максимов. Основы предпринимательской деятельности на рынке недвижимости. С-П, Питер, 2002г.
38.И.Т. Балабанов. Экономика недвижимости. С-П, Питер, 2002г.
39.Закон Республики Казахстан «О жилищных отношенияхң от 16 апреля 1999 года № 94-1. (Ведомости Парламента РК, 1999г, №8, ст.84).
40.Гражданский кодекс Республики Казахстан.
41.Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 24 января 1994 года № 66 об Утверждении Положения о приватизации государственного жилищного фонда в Республики Казахстан.
42. ҚР Азаматтық кодекске комментарий, Алматы: Жеті Жарғы 2005ж.
43.ҚР Қылмыстық кодекске комментарий, Алматы: Баспа 2003ж.
44.Төлеуғалиев Ғ.Н. ҚР азаматтық құқығы, оқулық – Алматы: Жеті Жарғы 2003ж.
45.Сүлейменов М.К., Басин Ю.Г. Азаматтық құқық. 1 том. 2-басылым – Алматы 2005ж.
46.Гражданское право: Учебник, Под.ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого – М: Проспект, 2005 – 776с.
47.“Честь, достоинство и деловая репутация как естественные блага лиц”. Бюллетень “Законодательство и практика СМИ Казахстана” №13 за 2009 год.
48.Ярошенко К.Б. Жизнь и здоровье под охраной закона. Гражданско – правовая защита личных неимущественных прав граждан. Москва “Юридическая натура” 1992
49.О.С. Иоффе. Новая кодификация Советского гражданского законодательства и охрана чести и достоинства граздан. Сов. гос. и право 1962, №7.
50.“Юрист” журнал рос. изд. 2009г. №2.
51. “Юрист” журнал рос. изд. 2004г. №7. “О соотношении понятий нематериальные блага и личные неимущественные права”
52.“Юрист” Рос. изд. Журнал. 2004г. №8. “Компенсация морального вреда юридическому лицу”
53. “Юрист” журнал рос. изд. 2004г. №9. “О соотношении права собственности и морального вреда”.
54. Л. Пак, преп. кафедры гражд. и труд. Права юр. Фак-та КАРГУ им. Е.А. Букетова. “Право на честь, достоинство и деловую репутацию в системе судебных прав граждан”.
55. “Мир закона” журнал.2009. №5
Тамыз2006, №31;
2.Аимаганбетова М. Бухгалтерский бюллетень: Налог:порядок исчисления, кантар 2006 №3; Алматы: Қазак Университеті, 2009ж.
3.Аманжолова З.М.Налоговый консультант: Еще раз о налогах с населения - кыркүйек 2005 №9(46);
4.Бобров В.А., Налоговый консультант: Земельный налог. Что нового в 2005 году? - каңтар 2005 №1(38);
5.Бухгалтер Бюллетені: Бухгалтер Бюллетені:2008 ж.№14
6.Г. Дорошева, Бухгалтерский бюллетень: Изменения форм и правил расчетов текущих платежей по налогу на имущество, земельному налогу, налогу на транспортное средство, акпан 2006, №6;
7..Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу.Алматы 2005
8.Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. Шет мемлекеттердің салықтары
9.Ермекбаева Б.Ж., Лесбеков Е.А. Основы налогообложения
10.Жанбыршиева К.К. Налоговый консультант: О ставках земельного налога - каңтар 2005 №1(38);
11. К.Серикбаева, Қаржы және каражат: Экономическое
12.Содержание земельного налога и принципы налогообложения
земли.
13.Караманов А.А., Налоговый консультант: Позитивные моменты налогового кодекса РК в части исчисления налога на транспортное средство - акпан 2005 №2(39);
14.Қазакстан Республикасының Салық Кодексі 2003 ж.;
15.Лободрыга Т.Д. Налоговый консультант: Порядок исчисления и уплаты земельного налаога- кантар 2005 №1(38);
16.Н.Анохина Бухгалтерский бюллетень: Налоговое обязательство
17.В период бездействия налогоплательщика, мамыр 2006, № 23
18.Н.Анохина Бухгалтерский бюллетень: Текущие платежи по налогу на имущество — что нового в 2006 году? маусым 2006, №19;
19.Худяков А.И., Наурызбаев Н.Е. Налоги: понятие, элементы, установление, виды Алматы: ТОО Баспа, 2000г.
20. Шоидыбасов К.М. Налоговый консультант: Порядок исчисления и уплаты налога на имущество физических лиц -мамыр 2005 №6(43);
21.Егемен Казакстан 2006ж 8 желтоксан 26
22.Аль Пари 2007ж 5 кыркүйекЮ. Озеров И.Х. Основы финансовой науки. Выпуск 1. М., 1917.-С.42-43
23. Статежегодник 2007; ВВП за 2002г. - базовый год (2599901.6 млн. тенге).
24. В.Пансков. Истоки роста// Экономика и жизнь. 1999 - №1.-с.З; М.Д.Игнатьева. В.В.Шаромова. Проблемы государственного регулирования переходной экономики. М.: Изд-во МГУК. 1997.-с.36
25.О.Д.Василик. Сводный финансовый баланс (на примере союзной республики).М.: Финансы и статистика. 1984. -с. 4-5
26.Черник Д.Г., Дадашев А.З. Финансы крупного города в условиях перехода к рыночным отношениям. М., 1995.-С.4
27.Воронин Ю.М., Коркин С.К., Габутдинова A.M. Финансовый баланс региона// Финансы. 1993.-№12.-с.7
28.Илларионов А. Бремя государства// Вопросы экономики, 1998.-№9.-с. 18-22; Швырков Ю. Государственное регулирование экономики// Экономист, 1998.-№8.-с.35-48;
29.Хавина С. Государственное регулирование в современной смешанной экономике// вопросы экономики, 1996.-№11.-61 с.80-84 и др.
30.Г.К.Шеховцов.Сводное бюджетное планированием.: финансы. 1976.-с. 15
31.Н.М.Волуйский. Сводный финансовый план. М.: Финансы. 1970.-с.54
32.Черник Д.Г., Дадашев А.З. Финансы крупного города в условиях перехода к рыночным отношениям. М., 1995.-с.4
33.В.М. Родионова. Бюджетная реформа: содержание и проблемы //Финансы. 1996. - №8. - с. 11
34.Г. Поляковский. Жилищная экономика. М, Дело, 1998г.
35.Джек Фридман, Николас Ордуэй. Анализ и оценка приносящей доход недвижимости. М, Дело, 1997г.
36. А.Б. Крутик, М.А. Горенбургов, Ю.М. Горенбургов. Экономика недвижимости. С-П, Лань, 2002г.
37. С.Н. Максимов. Основы предпринимательской деятельности на рынке недвижимости. С-П, Питер, 2002г.
38.И.Т. Балабанов. Экономика недвижимости. С-П, Питер, 2002г.
39.Закон Республики Казахстан «О жилищных отношенияхң от 16 апреля 1999 года № 94-1. (Ведомости Парламента РК, 1999г, №8, ст.84).
40.Гражданский кодекс Республики Казахстан.
41.Постановление Кабинета Министров Республики Казахстан от 24 января 1994 года № 66 об Утверждении Положения о приватизации государственного жилищного фонда в Республики Казахстан.
42. ҚР Азаматтық кодекске комментарий, Алматы: Жеті Жарғы 2005ж.
43.ҚР Қылмыстық кодекске комментарий, Алматы: Баспа 2003ж.
44.Төлеуғалиев Ғ.Н. ҚР азаматтық құқығы, оқулық – Алматы: Жеті Жарғы 2003ж.
45.Сүлейменов М.К., Басин Ю.Г. Азаматтық құқық. 1 том. 2-басылым – Алматы 2005ж.
46.Гражданское право: Учебник, Под.ред. А.П. Сергеева, Ю.К. Толстого – М: Проспект, 2005 – 776с.
47.“Честь, достоинство и деловая репутация как естественные блага лиц”. Бюллетень “Законодательство и практика СМИ Казахстана” №13 за 2009 год.
48.Ярошенко К.Б. Жизнь и здоровье под охраной закона. Гражданско – правовая защита личных неимущественных прав граждан. Москва “Юридическая натура” 1992
49.О.С. Иоффе. Новая кодификация Советского гражданского законодательства и охрана чести и достоинства граздан. Сов. гос. и право 1962, №7.
50.“Юрист” журнал рос. изд. 2009г. №2.
51. “Юрист” журнал рос. изд. 2004г. №7. “О соотношении понятий нематериальные блага и личные неимущественные права”
52.“Юрист” Рос. изд. Журнал. 2004г. №8. “Компенсация морального вреда юридическому лицу”
53. “Юрист” журнал рос. изд. 2004г. №9. “О соотношении права собственности и морального вреда”.
54. Л. Пак, преп. кафедры гражд. и труд. Права юр. Фак-та КАРГУ им. Е.А. Букетова. “Право на честь, достоинство и деловую репутацию в системе судебных прав граждан”.
55. “Мир закона” журнал.2009. №5
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ...
I. МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.1 Мемлекеттік бюджет кірісіндегі салықтардын экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 5
... ... .
1.2 Мүлікке салынатын салықтардың тұрлері және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Мүлікке салынатын салықтардын жекеленген шет елдердегі алыну
механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . 26
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ АЛЫНУ
МЕХАНИЗМІ ... .. 32
2.1 Мүлікке салынағын салықтарды есептеу механизмі ... . 32
2.2 Мүлікке салынатын салықтардын бюджет кірісіндегі алатын
рөлі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 36
... ... ... ... ... ..
ІІІ МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ОНЫ
ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
... ... ... ... ... ...
3.1 Мүлікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары және даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер 54
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Казакстан Республикасының Салық кодексін кабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және кол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдерден ажырата отырып. оны ерекше
тауар тұрінде карастырылғанын атап өтуге болады.
Мемлекеттік бюджет мемлекеттін орталықтандырылған акша корын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық кажеттіліктерді канағаттандыру
максаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің кұнын бөлу және кайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістін баска катысушылары арасында
пайда болатын экономикалық катынастарды білдіреді.
Салық дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар дүниежузіндегі барлық адамзаттық омірінде кұнделікті кездесіп
отыратын құрал болып келеді, себебі әрбір тұлғаның сатып алатын, тұтынатын
заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір мөлшері тұрады.
Мемлекет қоғамның кызығушылықтарын әр-тұрлі салада колдай отырып,
сәйкесінше белгілі бір саясатты ұстанады. Мұнда әлеуметтік-экономикалық
процесстерді мемлекеттік реттеуінің объектісі мен субъектісінің ара-
катынасының кұралы ретінде қаржы-несиелік және бага механизмі қызмет
аткарады.
Қаржылық-бюджеттік жүйе мемлекеттің қаржылық ресурстарын, яғни
бюджеттік және бюджеттен тыс корларды құру мен колдану жөніндегі
катынастарды камтиды. Бұл корлар мемлекеттін әлеуметтік, экономикалық,
құқықтық, діни және қорғаныс сиякты баска да қызметтерінің тиімділігін
камтамасыз етуге бағытталған. Ал осы корлардың КР-да бүгінгі таңда көп
үлесі салықтар мен бюджетке төленетін міндетті телемдерден құрылатындықтан
қаржылық-бюджеттік жүйенің негізгі корлану көзі салықтар болып келеді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сиякты
болу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардын іс кимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет катынастарынын каралған айрыкшалығымен
айкындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол,
қоғамдық өнімнің кұны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумактар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер
арасында бөлінеді.Дипломдық жұмыстың өзектілігі: қазіргі таңда мемлекеттік
бюджеттің кірісіндегі мүлік салығы өте маңызды болып есептеледі.
Барлық салықтық және салықтық емес түсімдер, баска да капиталмен
жасалатын операциялардан түскен түсімдердің барлығы мемлекеттік бюджетте
шогырланады, ал мемлекеттік бюджет өз кезегінде республикалық және аумақтық
бюджеттерге бөлінеді. Біз алдымыздағы жұмысымызда аймақтық бюжеттердің
кірісінің негізін кұрайтын мүлік салықтары туралы бар
мәліметті беруге тырысамыз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мүлікке салынатын салықтардың экономикалық
мағызын және де мүлікке салынатын салықтардың алыну механизмін анықтау, оны
жетілдіру жолдарын қарастыру.
Бірінші бөлімде біз салықтарға жалпы сипаттама беріп өтеміз: салықтар
ұгымы, мазмұны, экономикалық мәні, жүйесі, механизміне.
Екінші бөлімде мүлікке салынатын салықтарды жекеше карастырып, олардын
тұрлерін, жалпы сипаттамасын, жұмыс істеу механизмін карастырып өтеміз.
Ал соңғы бөлімде біз мүлікке салынатын салықтардың мәселелері мен оны
жетілдіру жолдары мен даму перспективаларына шолу жасаимыз.
I. МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ
1.1 Мемлекеттік бюджет кірісіндегі салықтардың экономикалық мәні
Мемлекеттік бюджет мемлекеттін орталықтандырылған акша корын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық кажеттіліктерді канағаттандыру
максаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің кұнын бөлу және кайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістін баска катысушылары арасында
пайда болатын экономикалық катынастарды білдіреді[1].
Қаржы катынастарының белгілі бір жнынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тэн:бюджет катынастарының бөлгіштік сипаты бар, әркашан акша нысанында
жүзеге асырылады,максатты акша корларын калыптастырумен және пайдаланумен
косарлана жүреді. Сонымен бірге, бюджет катынастарына белгілі бір өзіндік
ерекшелік тэн, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шенберінен
шықпайды.
Құндық бөліністің айрыкшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
өзгеше белгілермен сипатталады:
1) мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін окшауландырумен
және оны қоғамдық кажеттіліктерді канагаттандыруга пайдаланумен байланысты
бөлгіштік катынастардың айрыкша экономикалық нысаны болып табылады;
2) кұнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және кұнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік емес сфера
қаржысынан мемлекеттік бюджеттін айырмашылығы ол ұлттық шаруашылықтың
салалары, аумактар, экономиканың секторлары, қоғамдық қызметтің сфералары
арасында кұнды кайта бөлуге арналған; 3) қоғамдық өнімнің оның тауар
нысанындағы қозғалысымен тікелей байланысты емес кұндық бөліністің
стадиясын білдіреді және одан белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы
катынастары материалдық өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-акша
катынастарымен тығыз токайласып жатады. Мемлекеттік бюджет, кез келген
баска экономикалық категория сиякты, өндірістік катынастарды білдіреді және
оларға сәйкес келетін нақты материалдық -заттай тұрінде болады:бюджет
катынастары мемлекеттің орталықтандырылған акша корында -бюджеттік корында
затталынады. Мұның нэтижесінде қоғамда болып жаткан пақты
экономикалық процестер мемлекеттің жұмылдыратын және пайдаланатын акшаның
ағымында өзінің көрінісін табады.Бюджеттік кор-бұл қоғамдық өнім мен ұлттық
табыстың кұндық бөліністің белгілі стадияларын өткен және үлгаймалы үдайы
өндіріс, халықка әлеуметтік-мәдини қызмет көрсету, қорғаныс және баскару
жөніндегі кажеттіліктерді канагаттандыру үшін мемлекетке түсетін бөлігі
қозғалысынын объективті шарттасылған экономикалық нысаны. Бюджеттік
кордың калыптасуы мен пайдаланылуы кұнды бөлу және кайта бөлумен байланысты
оның қозғалыс процесін білдіреді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сиякты
болу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардын іс кимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет катынастарынын каралған айрыкшалығымен
айкындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол,
қоғамдық өнімнің кұны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумактар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер
арасында бөлінеді.Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазакстанда жалпы
қоғамдық өнімнің шамамен 10% және жалпы ішкі өнімнін 20% бөлінеді.Сонымен
бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет
бөлгіштік функция шеңберінде қосалкы функцияларды, атап айтканда:ұлттық
табыс пен жалпы ішкі өнімді кайта бөлу;экономиканы мемлекеттік реттеу және
ынталандыру;әлеуметтік саясатты қаржымен камтамасыз ету;акша каражаттарының
орталықтандырылған корын жасау және пайдалануға бақылау жасау сиякты
сипатты функцияларды орындайды. Бақылау функциясы қорларын бөлудін сандық
үйлесімдеріне, олардың қоғамдық өндіріс дамуының кажеттіліктеріне сай
келетіндігіне, бөлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын аныктау және оларды жою
мүмкіндігінде көрінеді.
Мемлекеттік бюджеттік сан кырлы маңызын ескере отырып, оны тек
экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған акша коры
ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-
экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы ретінде карауга
болады. Мәселен, мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық
процестер бейнеленетіндіктен. сондай-ак барлық негізгі қаржы институттары -
салықтар мемлекеттін шығыстары, мемлекттік кредит, мемлекеттік карыздар
және т.б. өзінің шогырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің
негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы баскарудын басты механизмдерінін
бірі. Ол экономикага мемлекттің орталықтандырылған акша корын жасау мен
пайдаланудын нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикага ыкпал етудін кұралы
ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған акша корының сандық көлемін аныктау, оны жасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттін аткарылуы процесінде
қаржы ресурстарын кайта болу жолымен жүзеге асырылады.Ақырында, мемлекеттік
бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының бірі болып табылады. Сөйтіп,
бюджетті осы жоғарыда айтылғандардың жиынтығы ретінде караган жөн.
Нарыктық механизмге көшу жағдайында мемлекеттік бюджеттің каражаттары
ең алдымен экономиканың кұрылымын кайта кұруды, кешенді максатты бюджеттік
багдарламаларды қаржыландырута, ғылыми-техникалық элуетті арттыруга,
әлеуметтік дамуды тездетуте және халықтың табысы аз жіктерін
(зейнеткерлерді, мүгедектерді, аз камтылған отбастарын) колдау, сондай-ак
денсаулық сактау, білім беру және мәдиниет мекемелерін әлеуметтік қорғауга
бағытталуы тиіс.
Мемлекеттік бюджеттің сапалық сипаттамасы
кесте-1
Негізгі қаржы жоспары Қондырма бөлігі
(субъективтік жағы)
Мемлекет заңы
Әлеуметтік –экономикалық дамуды басқару
механизмі
Мемлекеттік бюджет
Базис бөлігі Мемлекеттің Ресурстар
Обективтік жағы орталықтандырылған ақша
қоры
Экономикалық категория Қатынастар
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
кұралы болып табылады[2].
Дүниежүзінін әр тұрлі елдерінде бюджет кұрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бөлінісіне, экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің баска айрыкша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен
ерекшеленеді.
Бюджет жүйесінің құрамы елдін ұлттық-мемлекеттік кұрылымымен
аныкталады. Мемлекеттік федеративтік және унитарлық құрылымы болуы мүмкін.
Федеративтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
-мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің
бюджеті:
-федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та -штаттардын, ГФР-да-
жерлердің(ландтардың), Канадада-провинциялардың, Ресейде-федерация
субъектілерінің бюджеттері);
-жергілікті бюджеттер.
Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буынлы бюлжет жүйесі
колданылады: орталық (республикалық) бюджет және толып жаткан жергілікті
бюджеттер. Екі жағдайда да бюджеттердің окшаулану мен дербестігінің тұрлі
дәрежесі болуы мүмкін, бірак, эдеттегідей, әлеуметтік-экономикалық
процестерді баскаруды орталықтандыру денгейіне байланысты төменгі
бюджеттерге катынасы бойынша белгілі бір реттеуші рөл орталық бөджетте
сакталады.
Қазакстан республикасының бюджет жүйесі бюджет кұрылымынын унитарлық
типімен аныкталады, өйткені Казакстан- федералдық емес, баскарудың
Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік бюджетті кұрайтын
бекітілетін, аткарылатын және дербес болып табылатын мынандай бюджеттер
жұмыс істейді:
-республикалық бюджет;
-облыстық бюджет, республикалық маңызы бар каланың, астананың бюджету,
-ауданның (облыстық маңызы бар каланың) бюджеті.
1993 жылы Қазакстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге
ұшырады. Бұған дейін Қазакстанның мемлекеттік бюджеті. баска одактас
республикалардын мемлекеттік бюджеттері сиякты, КСРО-ның мемлекеттік
бюджетіне кірді, онда ел аумағының барлық бюджеттері. сонын ішінде ауылдық
және поселкалық бюджеттер де камтылып көрсетілді. Ол одақтық бюджеттен, 15
одактас республиканың мемлекеттік бюджеттерінен және мемлекеттік әлеуметтік
сактандыру бюджетінен тұрды. Одақтық бюджетке 1970-1992 жж. мемлекеттік
бюджет ресурстарының жалпы аукымынын 552-50% тиді, оның 35%
республикалардын бюджеттерінің және 15% жергілікті бюджеттерінің
карамағында болды. Республикалық бюджет -бұл салықтық және баска да
түсімдер есебшен калыптастырылатын және орталық мемлекеттік орғандардын,
оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен камтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпы
республикалық бағыттарын жүзеге асырута арналған орталықтандырылған акша
коры. Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері)
-облыстық бюджет, республикалық маңызы бар каланың, астананын бюджеті,
аудандардың ( облыстық маңызы бар каланың) бюджеті.
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің кұрылымы мына бөлімдерден тұрады:
1) кірістер:
салықтық түсімдер;
салықтық емес түсімдер;
негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
ресми трансферттер түсімдері;
2) шығындар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттік кредит беру: бюджеттік кредиттер; бюджеттік
кредиттерді өтеу;
5) қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо: қаржы
активтерін сатып алу;
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
6) бюджет тапшылығы (профициті)
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану): карыздар
түсімі;
карыздарды өтеу;
бюджет каражаты калдықтарының козғалысы. Бюджеттерді бекіту және
бюджеттердің аткарылуы туралы есептерді түзу осы көрсетілген құрылым
бойынша жүзеге асырылады.
Бюджеттін кірістері салықтық және баска міндетті төлемдері (салықтар
және бюджетке төленетін баска міндетті төлемдер), ресми трансферттер,
мемлекетке өтеусіз негізінде берілетін, кайтарылатын сипатта болмайтын және
мемлекеттін қаржы активтерін сатумен байланысты емес. бюджетке есептелуге
тиісті акшалар болып табылады. Салықтық емес түсімдер- бюджетке төленетін .
міндетті, кайтарылмайтын төлемдер, сондай-ак ресми трансферттертерден баска
түсімдер, бюджетке өтеусіз негізінде берлетін акша. Негізгі капиталды
сатудан түсетін түсімдерге мемлекеттік материялдық резервтен тауарларды,
мемлекет меншігінде жер ужаскілерін жеке меншікке сатудан немесе оларды
тұрақты немесе уакытша жер пайдалануға беруден,мемлекетке тиесілі
материялдық емес активтерді сатудан түсетін акшалар жатады. Ресми
трансферттердің түсімдері бұл бюжеттің бір деңгейінен екіншісіне Ұлттық
кордан бюджетке түсетін трансферттердің түсімдері. Максатты ресми
трансфеттерді коспағанда, кірістердің нысаналы максаты болмайды[3].
Кірістер мен шығыстардың кұрамы құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық
және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын емлекетік бюджет және салық
саясатын жүргізудің бағыттарына айланысты болады. Бұл кезде мемлекет
белгілі бір жағдайларда айланысты кірісті калыптастырудын және шығыстарды
жұмсаудың олайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады. Нарыктық катынастарға
көшкенге дейін КСРО-нын мемлекеттік бюджеттін кірістері мемлекеттік
кәсіпорындардың акша жинактарына
негізделіп келеді. Дагдыдағыдай кірістердің көзі салықтар немесе
оларға бара-бар төлемдер болып табылады. Казакстан Республикасының
Мемлекеттік бюджеті кірістерінің кұрамы мен құрылымы салық төлемдердерінің
колданыстағы жүйесімен және салыстырмалы тұраксыз сипаттағы салықтық емес
каражаттардын түсімдерін айкындайды.
Бюджеттің кірістері - бюджетке кайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін баскада міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердін. салықка жатпайтын және өзге де түсімдердін, сондай-ак негізгі
капиталды сатудан түсетін кірістердің көлемі.
Қазакстан Республикасынын Бюджет кодексіне сәйкес республикалық
бюджетке түсетін кірістер мыналар болып табылады.
1) Салықтық түсімдер, алымдар және баскада міндетті төлемдер;
корпаративтік табыс салығы, косылған кұн салығы, акциздер.
2) Салықтық емес түсімдер
3) Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер
4) Ресми капиталды сатудан түсетін түсімдер.
Кірістің негізін салықтық түсімдер құрайды, ал салықтық түсімдердің
негізгі көздері, бүрынгыдай косылған кұнға салынатын салық пен
корпарациялық табыс салығы мен акциздер табыс салығы болып табылады.
Республикалық бюджет кірістерінің баска едәуір көзі салықтық емес түсімдер
мен капиталмен жасалған операциялардан алынатын кірістер.
Республикалық бюджетке республикалық бюджеттен кредиттерді өтеуден,
республикалық манызы бар қаржы актвтерін сатудан, Үкіметтік карыздарды
өтеуден түскен түсімдер есепке алынады.
Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы Қазақстан
Республикасының заңы 2002 жылы 30 қарашада қабылданды.
Бұл заң бағалау объектілерінің нарықтық немесе өзгеше құнын белгілеу
мақсатымен бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде туындайтын қатынастарды
реттейді. Бағалау қызметі субъектілерінің меншік нысандарына қарамастан
олардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды. Қазақстан Республикасының
Бағалау қызметі туралы заңы 6 тарау 22 баптан тұрады.
Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы заңдар
Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заңнан соған
сәйкес қабылданатын Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық
актілерінен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарынан
тұрады.
Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
Мынадай негізгі ұғымдар:
1) тапсырыс беруші – бағалаушының қызметтерін тұтынушы жеке немесе
заңды тұлға;
2) өзге құн – нарықтық құннан басқа, бағалау объектісінің өзге құны
(баланстық, қалдық және басқа құны);
3) бағалау әдісі – бағалау объектісінің нарықтық және өзге құнын
белгілеу үшін пайдаланылатын заңдық, қаржы-экономикалық және ұйымдастыру-
техникалық сипаттағы іс-қимыл жиынтығы;
4) бағалау қызметі – бағалау қызметінің субъектілері жүзеге асыратын,
егер заңдарда өзгеше көзделмесе, бағалау объектісіне қатысты белгілі бір
күнге нарықтық немесе өзгеше құнын белгілеуге бағытталған кәсіпкерлік
қызмет;
5) бағалаушы – бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар жеке
немесе заңды тұлға;
6) бағалау қызметінің мақсаты – бағалау қызметінің ықтимал нарықтық
немесе өзге құнын анықтау;
7) бағалау туралы есеп – тапсырыс берушіге берілетін, бағалау
жөніндегі жұмыстардың нәтижесі туралы бағалаушының уәкілетті орган
белгілеген нысан бойынша және осы Заңның талаптарына сай келетін жазбаша
хабарламасы;
8) бағалау объектісі - өздеріне қатысты бағалау қызметі жүзеге
асырылуы мүмкін азаматтық құқықтар объектілері;
9) бағалау қызметі саласындағы нормативтік-құқықтық актілер бағалау
қызметі субъектілерінің бағалау жөніндегі жұмыстардың орындалу сапасына,
пайдаланылатын бағалау принциптері мен әдістеріне, бағалау жөніндегі
есептердің мазмұны мен нысанына қойылатын талаптарды қолдану жөніндегі
актілер және осыған Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген
мемлекеттік органдар әзірлейтін және бекітетін басқа да нормативтер;
10) уәкілетті органдар – бағалау қызметі саласындағы лицензиялау мен
бақылау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар.
Бағалау түрлеріне міндетті бағалау мен бастамашылық бағалау жатады.
Міндетті бағалау Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес:
- салық салу үшін;
- жекешелендіру, сенімгерлік басқаруға не жалға беру үшін;
- ипотекалық кредит беру үшін;
- меншік иесінен мүлікті мемлекеттік қажеттерге сатып алу және алып
қою үшін;
- борышкер немесе өндіріп алушы сот орындаушысы жүргізген бағалауға
қарсылық білдірген жағдайда борышкер мүлкінің құнын анықтау
үшін[4].
Бастамашылық бағалау тапсырыс берушіге тиесілі кез-келген бағалау
объектісіне бағалаушының осы Заңға және Қазақстан Республикасының басқа да
нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес бағалау жүргізу жөніндегі тапсырыс
берушінің ерік беру негізінде жүргізіледі.
Бағалау қызметінің субъектілері болып бір жағынан – бағалау қызметін
жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар жеке және заңды тұлғалар, екінші
жағынан – олардың қызметін тұтынушылар танылады, олардың қызметі мен өзара
қарым –қатынасы осы заңмен реттеледі.
Бағалау объектілеріне:
- жекелеген материалдық объектілер, оның ішінде қараусыз қалған иесіз
мүліктер;
- тұлғаның мүлкін, оның ішінде мүліктің белгілі бір түрін (жылжымалы
немесе жылжымайтын) құрайтын заттардың жиынтығы;
- меншік құқығы және мүлікке немесе мүліктің құрамындағы жекелеген
заттарға өзге де заттық құқықтар;
- міндеттемені талап ету құқығы;
- жұмыстар, көрсетілген қызметтер, ақпарат;
- санаткерлік меншік объектілері және азаматтық құқықтардың өзге де
объектілері жатады.
Бағалау жүргізу шарты мынадай міндетті талаптарды қамтуға тиіс:
- тапсырыс беруші мен бағалаушының атауы, олардың заңды мекен-жайы;
- бағаланатын бағалау объектісінің атауы, оның орналасқан жері;
- бағалау жүргізу шартын жасаудың мақсаты;
- бағалау түрі;
- бағалау объектісінің түрі;
- бағалау жүргізудің мерзімдері мен күндері;
- көрсетілген қызметтер үшін ақы төлеудің шарттары, тәртібі және
мөлшері;
- тараптардың жауапкершілігі;
- тапсырыс берушінің бағалау объектісіне меншік құқығын растайтын
құжаттың деректемелері немесе тапсырыс берушіге бағалау шартын
жасау құқығын беретін өзге де негіздемелер;
- бағалаушыда лицензия нөмірі немесе лицензияның тіркелу нөмірі,
берілген күні лицензияны берген орган көрсетілген бағалау қызметін
жүзеге асыруға берілген лицензияның бар-жоғы туралы мәліметтер.
Бағалаушы:
- бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде осы Заңның, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінің
талаптарын сақтауға;
- бағалау жүргізу барысында тапсырыс беруші мен үшінші бір
тұлғалардан алынатын құжаттардың сақталуын және құпиялылығын
қамтамасыз етуге;
- уәкілетті орган өкілінің және тапсырыс берушінің талап етуі бойынша
бақылау қызметін жүзеге асыруға берілген лицензияны көрсетуге;
- тапсырыс берушіге бағалау туралы есеп беруге;
- бағалау жүргізу шарттарының нөмірлерін көрсете отырып,
хронологиялық тәртіппен бағалау жүргізу есептерінің кітабын
жүргізуге;
- бағалау туралы жасалған есептерді 5 жыл мерзімде сақтауға;
- Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда
сақтаулы тұрған бағалау туралы есептердің көшірмесін немесе
ақпаратты мемелекеттік органдардың заңды түрде талап етуі бойынша
оларға беруге міндетті.
Қазақстан Республикасының 1993 жылдың 25-желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңы, тәуелсіз
Қазақстанның салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып табылады.
Қазақстан Үкіметі 1997 жылдың басында салық реформасының ұзақ
мерзімді концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық жүйесін
салық заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес
қызмет етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 1997 жылдың 24-сәуірінде қабылданған Заң күші
бар Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Жарлығы болып табылады. Қазақстан Республикасында 1997 жылдың бірінші
шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі
біршама болса да, нарықтық қатынастар талабына бейімделіп, халықаралық
тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданылады
және жеке тұлғаларға, заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлімшелеріне
қолданылады[5].
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйеісінің біртұтастығы және салық заңдарының
жариялылығы принциптеріне негізделеді.
Салық салудың міндеттілігі принципі салық төлеуші салық заңдарына
сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде
орындауға міндетті.
Салық салудың айқындылығы принципі Қазақстан Республикасының салықтары
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салудың әділдігі принципі Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Салық жүйесінің біртұтастығы принципі Қазақстан Республикасы салық
жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында салық төлеушілерге қатысты
біртұтас болып табылады.
Салық заңдарының жариялылығы принципі салық салу мәселелерін
реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде
жариялануға тиіс.
Айта кететін бір жаңалық, жаңа салық заңы бойынша салықтық
әкімшіліктің жаңа ережелері енгізілді. Олардың ішіндегі ең маңызды
шешімдердің бірі салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту. Осы
жарлыққа байланысты салық мемлекет алдындағы борыш болып есептеліп, бюджет
кірісіне төленуге жатады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылдың 21-желтоқсанында
қабылданған Заң күші бар Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Жарлығы 1998 жылдың 1-қаңтарынан
бастап салық жүйесіне бірқатар өзгерістер енгізді.
Енгізген өзгерістер мен толықтырулардың қатарына мына төмендегілерді
жатқызуға болады.:
- салық салынбайтын минимумды анықтауда, ең төменгі жалақы орнына
есептік көрсеткіш енгізілген;
- арнайы экономикалық аймақтарда тіркеліп, қызмет жасайтын заңды
тұлғалар, табыс салығын 20 пайыздық ставка бойынша төлейтін болады;
- заңды тұлғалардың жалақыға жұмсалатын шығындары шектеліп,
белгіленген нормадан асқан жалақыға жұмсалған шығындарға салық
салынады;
- жер қойнауын пайдаланушылардың барлығы Қазақстан Үкіметімен
келісімшартқа тұрар алдында Бас салық инспекциясынан салықтық
сараптамалардан өтулері тиіс.
Салық жүйесінің бір орында, өзгеріссіз тұрып қалуы мүмкін емес. Ел
экономикасының дамуы, нарықтық қатынастарға көшу жолында қалыптасатын іс-
тәжірибелер, экономикасы дамыған елдердің тәжірибелерін талдап-жиынтықтау
барысында, салық жүйесі де өзгеріп дамып, бара-бара жақсара түсуі тиіс.[6]
2001 жылы Қазақстан Республикасының салық жүйесіне бюджеттен тыс
қорларға аударылатын әлеуметтік төлемдердіңбәрін өзіне біріктірген
әлеуметтік салық енгізілді. Егер, 2000 жылы бюджеттен тыс қорлардың үлесі
мемлекеттік бюджеттің 18,4 пайызын құрайтын болса, онда 2001 жылы
енгізілген әлеуметтәк салық сомасының үлес салмағы 17,9 пайызды қамтыды.
Бұл, аталған салықты енгізуден мемлекеттің ешнәрсе жоғалта қоймағанын
байқауға болады. Үкіметпен әлеуметтік салық ставкасының ауыртпалығын
төмендету барысында біраз жұмыстар жасалынып келеді. 2003 жылдың шілде
айынан бастап 26 пайыздық ставка 21 пайызға дейін төмендетілді. Мұнда да,
ставканың төмендетілгеніне қарамастан ол бойынша номиналды түсімнің ЖІӨ-ге
шаққандағы мөлшері төмендеген жоқ. 2003 жылы әлеуметтік салық сомасының
үлесі 15,3 пайыз болды, ЖІӨ-ге шаққанда 3,8 пайыз, 2004 жылы сәйкесінше
15,8 пайыз және 3,5 пайыз, 2005 жылы 15,4 пайыз және 3,5 пайыз, 2006 жылы
12,8 пайызжәне 3,5 пайыз болды. Айта кету керек, 2006 жылдан бастап 20
пайыздан 7 пайызға дейін регрессивті ставка қолданыла бастады. Бұл оң
өзгерістер, еңбек ақы қорына салынатын аталған салықтың ауыртпалығының
тигізетін кері әсерін төмендете түсті. 2006 жылға дейін қолданылып келген
салықтық шкала бойынша еңбек ақы мөлшері 500 долларға тең болған кезде
салық ауыртпалығы 18,3 пайызды құрайтын болса, ал регрессивті шкала бойынша
14,8 пайызға дейін төмендеді.
1.2 Мүлікке салынатын салықтардың тұрлері және мазмұны
Мүлік салығы- Казакстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық
жүргізу немесе оралымды баскару күкығында салық салу объектісі бар заңды
тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық тұрі.
Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын болып бөлінеді (11.1- сурет).
Мүлік салығын төлеушілер:
1. Казакстан Республикасының аумағында меншік шарушылық жүргізу
немесе оралымды баскару кұкығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар.
2. Казақстан Республикасының аумағында меншік кұкығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
3. заңды тулғаның шешім бойынша оның құрылымдық бөлімшелері.
4. Қазакстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар
Казакстан Республикасының аумағында орналаскан салық салу объектілері
бойынша салық төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер[7].
Мүлік салығын төлеушілерге бірнеше салық жеңілдіктері қарастырылған.
Мәселен:
1. 1997 жылы 24 сэуірдегі "Салықтар және бюджетке төленетін бакка
да міндетті төлемдер туралы" Казакстан Республикасы Президентінін Жарлығын
сәйкес мүлік салығын төлеуден босатылады:
• Кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлік бойынша-комерциялық
емес және бюджеттегі ұйымдар;
• өндірістік максатта және әлеуцметтік салада пайдаланылатын мүлік
бойынша- Казакстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы, Қазақзағиптар
қоғамы. Қазақсаңыраулар қоғамы, Ақыл-есі мен дене бітімінің кемістігі бар
балалар мен жас өспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың еңбек ету
қабілетін қалпына келтіру орталығы, ААФЖЕК Орталық комитеті, Ауғанстан
соғысы ардагерлерінің Қазақреспубликалық ұйымы (кәсіпорындарынсыз);
2. Казакстан Республикасынын 2001 жылы 16 шілдедегі занына сәйкес,
мүлік салығын төлеуден босатылады:
1. Мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мүлік бойынша кбммерциялық емес ұйымдар;
2. өндірістік максатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік
бойынша- Казакстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы. Қазақ
зағиптар қоғамы, Қазақсаңыраулар қоғамы. Ақыл-есі мен дене бітімінің
кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен
олардың еңбек ету қабілетін қалпына елтіру орталығы, сондай-ак осы
қоғамдардын меншігі болып табылатын және олардың каражаты есебінен салынған
өндірістік кәсіпорындар. Ауганыстан согысы ардагерлерінін
Казакстан Республикасынын ұйымы;
1 қызметінің негізгі тұрі ғылым және кітапхана қызметін көрсету
саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
2.2 ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы міндеттерді
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
2.3 қызметінің негізгі тұрі театр, ойын-сауык және концерттік
шараларды жүзеге асыру, тарихи-мәдини кұндылықтарды сактау жөнінде,
балаларды, карттар мен мүгедекттерді әлеуметтік қорғау және әлеуметтік
камсыздандыру саласында, спорт саласында қызметтер корсету болып табылатын
мемлекеттік кәсіпорындар;
3. Қазакстанның ұлттық банкі мен оныи бөлімшелері;
4. жалпы пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдарын және
олардағы жол құрлысытарын жедел баскаруга күкығы бар ұйымдар;
5. инвестициялар жөніндегі уәкілетті органмен жасалған келісім
шартка сәйкес салық төлеушілер 5 жылға дейінгі кезенге мүлік салығын
төлеуден босатылуы мүмкін;
6. түзеу мекемелері. Казакстан Республикасы ішкі істер
министірлігінін қылмыстық-атқару жүйесі түзеу мекемелерінің республикалық
мемлкеттік кәсіпорындары;
7. мектепке дейінгі балалар мекемелері. орта, арнаулы орта және
жоғары білім саласында медициналық көмек және білім беру.
8. "Байкоңыр" кешені объектілерінің мүлкі негізінде құрылған
республикалық мемлекеттік кәсіпорын "Байкоңыр" кешені объектісі болып
табылатын мүлік бойынша.
3. Қазіргі уакытта мүлік салығын төлеуден босатылады: 1. ҚР-ның
үкіметі белгілейтін кажеттілік нормативтері шегінде салық салу объектілері
бойынша бірынгай жер салығын төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша
бірыңгай жер салығын белгілеген кажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер
мүлікке салынатын салықты осында белгіленген тәртіппен төлейді;
Сызба 1 Мүліктің жіктелуі
2. салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойынша жүзеге
асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
3. мемлекеттік мекемелер;
4. уәкілетті органның қылмыстық жазаларды аткару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
5. діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды аткару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындарының салық салу объектілері бойынша
салық базасы пайдалануға немесе жалға берілген осы салық салу
объектілерінін лесін негізге ала отырып аныкталады
Мүлік салығын есептеу және төлеу тәртібі.
Мүлік салығының ставкалары.
Занды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық салу объектілерінің орташа
жылдық кұнынан мүлік салығын есептейді. Кейбір заңды тұлғаларға мүлік
салығын төлеуде салық ставкалары бойынша женілдіктер карастырылған, мұны
төменде атап өтеміз.
Ал енді мүліктің орташа жылдық күнынан есептелетін салық ставкаларына
токталайык:
• біршіден, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық салу
объектілерінің орташа жылдық күнынан 1 пайыз;
• екіншіден, төименде аталған заңды тұлгалар салық салу
объектілерінің орташа жылдық кұнынан 0,1 пайыз ставка бойынша мүлік салығын
есептейді:
1. діни бірлестіктерді коспағанда. комерциялық емес ұйымдар;
2. әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар;
3. негізгі қызмет тұрі кітапханалық қызмет корсету саласындағы
жұмыстарды орындау болып табылатын ұйымдар;
4. ғылыми кадрларды мемлекеттік аттесаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік эсіпорындар;
5. мемлекеттік меншікке жататын және мелекеттік бюджеттің каражаты
есебінен қаржыландырылатын су коймаларының, су тораптарының және табиғат
корғау максатындағы баска да су шаруашылығы кұрлыстарының объектілері
бойынша заңды тұлғалар;
6. ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер- заңды тұлғалардың жерін
суару үшін пайдаланылатын су мелиорациялық кұрылыс объектілері бойынша
заңды тұлғалар.
22.11.2007 жылы № 89 Заңымен заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлердің
мүлік салығына өзгерістер енгізілді, ол 2008 жылдың 1 каңтарынан бастап
колданыска енгізілді:
• жеке кәсіпкерлер мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа
жылдық күнына 0.5 пайыз ставка бойынша;
• оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін
колданатын заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа
жылдық кұнына 0,5 пайыз ставка бойынша есептейді.
Салық женілдікт ері берілген занды тұлғалар пайдалануға немесе жалға
берілген салық салу объектілерінің орташа жылдық кұнынан 1 пайыз ставка
бойынша мүлік салығын есептеледі және төленеді.
3. Жеке тұлғалардың мүлік салығы.
1. Мүлік салығын өлеушілер және салық салу объектілері.
Меншік күкығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығын төлейтінжеке тұлғаларға да салық жеңілдіктері берілген.
Атап айтіанда:
• Кенестер Одағының Батырларына, Социалистік Еңбек Ерлеріне, үлы
Отан согысына катысушылар мен соларға теңестірілген адамдарға, "Халық
кагармандығы" атағына ие болғандар, 3 дәрежелі Данкы ордені, "Отан"
орденімен наградталған адамдар;
• "Алтын алқа" және "Ардақты ана" атағына ие болған көп балалы
аналар;
• 1 және 2 топ мүгедектер;
• жеке тұратын зейнеткерлер.
2. Бүгінгі таңда мүлкі слығын төлеуден босатылатын жеке тұлғалар:
1. мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту
кезеңінде;
2. меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы
кұнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы занда
белгіленген бір мың айлық есептік көрсеткіш шегінде (2008 жылы АЕК-1030
тенге):
• Кеңес Одағының Батырлары;
• Социалистік Еңбек Ерлері;
• "Халық кағарманы" атағын алғандар, 3 дәрежелі Даңкы орденімен
және "Отан" орденімен наградталған адамдар;
• "Ардақты ана" атағын алғандар және "Алтын алқа"
алқасымен наградталқан көп балалы аналар;
• жеке тұратын зейнеткерлер.
3. меншік күкығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы ку-
нынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы занда
белгіленген 1500 айлық есептік көрсеткіш шегінде (2008 жылы АЕК-1030
тенге):
• Ұлы Отан согысына катысушылар мен оларға теңестірілген адамдар;
• 1 және 2 топтағы мүгедектер;
Осы аталған адамдар пайдаланута немесе жалға берілген салық салу
объектілері бойынша мүлік салығынан мұндай женілдік тұрі колданылмайды.
Кәсіпорындардың шаруашылық субъектілері мемлекетпен арасындағы
экономикалық қатынастары негізінде салықтар, яғни салық жүйесі төлемдер
арқылы реттеледі.
Салықтар-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық
мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін
мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар-мемлекеттің тұрақты қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету.
Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу әдістері
салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Салықтық реттеуде салық
ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орны ерекше. Себебі ғылыми
негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын
төмендетіп, өндірістің қарқынын бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған
ставкалар салық төлеушілердің жауапкершілігін азайтып, өндірістің
төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азаюына әкеліп соқтырады[8].
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери-қорғаныс, тағы басқа шаралардың іске
асырылуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өніміндегі салықтардың
үлес салмағы 40 пайыздан көбірек. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден
әлдеқайда жоғары.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалана
отырып, еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету
жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып, салық
саясатын анықтайды[9].
Салық салу объектілерін меншік иесі сенімгерлік баскаруга немесе жалға
берген кезде салық салу объектілері меншік иесінің келісімі бойынша
сенімгер баскарушы немесе жалгер берілген объектілер бойынша салық төлеуші
болуы мүмкін.
Бұл ретте сенімгер баскарушының немесе жалгердің салық төлеуі салық
салу объектілері меншік иесінің осы салық кезеңі үшін салық міндеттемесін
орындауы болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әркайсысы салық төлеуші деп танылады.
Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша өздерінің
арасындағы келісіммен осы салық салу объектісі меншік иелерінің бірі салық
төлеуші бола алады.
Жеке тұлғаларға меншік кұкығымен тиесілі және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектілер салық салу объектісі болып табылады:
1. КР-ның аумағындағы тұргын үй- жайлар. саяжай құрылыстары
гараждар және өзге де құрылыстар, гимараттар.үй- жайлар;
2. ҚР-ның аумағындағы аякталмаған құрылыстар объектілер- коныстану
кезінен басталады.
Әрбір жылдың 1 каңтарындағы жағдай бойынша ҚР-сының үкіметі
айкындайтын уәкілетті орган белгілейтін салық салу объектілерінің күны жеке
тұлғалар үшін салық базасы болып табылады.
Жаңадан құрылған салық салу объектілері бойынша салықты есептеу
олардың кұралу жылынан кейінгі салықжылында жүргізіледі.
Салық салу объектісі жойылған, кираган, бұзылған кезде жойылу, кирау,
бұзылу фактісін растап уәкілетті орган беретін күжаттар болған жағдайда
салық сомасын кайта есптеу жүргізіледі.
Салықты төлеу тәртібі.
Салық кезеңі ішінде салық төлеушінің салық төлеуден босатылу құкығы
туындаган кезде осы кұкык туындаган айдан бастап салық-сомасын кайта
есептеу жүргізіледі.
Бюджетке салқі төлеу салық салу объектілерінің орналакан жері бойынша
есепті салық кезеңінің қазанынан кешіктірмей жүргізіледі.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілеріне меншік құқықтары берілген
жағдайда салық сомасы мүлікке меншік кұкыктарын іске асырудың нақты кезеңі
үшін есептеледі.
Меншік кұкығын берген тұлға салық салу объектісін іс жүзінде иелену
кезеңі үшін төленуге жататын салық сомасын меншік кұкыктарын мемлекеттік
тіркеу кезіне дейін немесе тіркеу кезнінде бюджетке енгізу тиіс. Бұл орайда
бастапкы төлеушіге ағымдағы жылдың 1 каңтарынан бастап, ол меншік кұкығын
берген айдың басына дейін есептелген салық сомасы көрсетіледі. Одан кейін
төлеушіге мүлік салығының есептелген сомасы туралы салық орғандары
жіберетін хабарламаларда оның меншік күкығы туындаган айдың басынан
басталатын кезең ішінде есептелген салық сомасы көрсетіледі.
Салықтың жылдық сомасы салық салынатын объектіге меншік кұкығын
мемлекеттік тіркеу кезінде тараптардын бірі бюджетке енгізу мүмкін. Аталған
салық сомалары кейіннен кайталап төленбейді.
Жылжымайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу кезінде ҚР-сының үкіметі уәкілеттік берген орган салық
салу объектілерінің кұнын айкындамаған жағдайда, салық алдындағы салық
кезенінде есептелген салық сомасы негізге алына отырып төленеді.
Жеке тұлгалардың мүлкіне салынатын салықты есептеу мен төлеу үшін
салық кезені- күнтізбелік жыл болып табылады.
Жеке тұлгалардың салық салу объектілері жойылған, кираган, бұзылған
кезде салық салу объектілерінң жойылу, кирау. бұзылу фактісі болған ай
салық кезеңініц есебіне кіреді.
КР Салық жүйесінін, дамуы 4 кезеңнен өтті:
1993-1997ж.ж. - алғашкы салық кодексі жасалды және салық жүйесі туралы
заң кабылданды. Сонымен бірге 42 салық колданыска енгізілді.
1997-2000ж.ж. - 1997ж. 1-шілдесінен бастап ҚР аумағында жергілікті, 6
жалпы мемлекеттік салықтар нақтыланды, ал 24-сэуір салықтар және бюджетке
төленетін баска да міндетті төлемдер туралы заң күші бар жарлығы
кабылданды, шағын және орта бизнеске салық салу ережелері аныкталды.
2000-2002ж.ж. - салық салудық барлық кагидалары ескеріле келе салық
жүйесін жетілдіру максатында жаңа өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
2002-2004ж.ж. - жаңа Салық Кодексі кабылданып, іске косылды, арнайы
салық режимі пайда болды, салық салу кағидалары нақтыланды, кептеген
ұгымдар пайда болды.
Осы 2004 жылғы Салық Кодексі бойынша ҚР-да 1-каңтардан 9 салық тұрі
колданыска енгізілді, олар:
Корпорациялық табыс салығы. жеке табыс салығы, косылған күн салығы,
акциздер, жер койнауын пайдаланушылардын салықтары мен арнайы төлемдері,
әлеуметтік салықтар, жер салығы, көлік кұралдарынын салығы, мүлік салығы.
Бұл салықтар республикалық және жергілікте деңгейлерде төленеді және салық
салу элементтері бойынша айрыкшаланады. Бұл элементтерге жатады:
Субъект, объект, салық көзі. салық ставкасы, салық елшем бірлігі.
салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі орғандарынын құқықтары мен міндеттері. салық
төлеуін бақылау, салық жазалау шаралары[10].
Салық жүйесі салық механизмінен тұрса. салық механизмі жоғарыда аталып
кеткен элементтерден тұрады, яғни бұл салық салу барысындағы мемлекет пен
заңды және жеке тұлғалар арасындағы туындаган катынастардың жүзеге асуына
көмекші және негізгі құралдар болып келеді десек те болады.
Салық механизмі өз кезегінде бұл, салық жүйесін құрайтын және оның
қызмет етуіне жағдай жасайтын компоненттер жиынтығы болып келеді.
Салық механизмінің құрамдас бөлігі салық салу әдістеріне келетін
болсак, ҚР-да салық салудың 4 әдісі бар:
Меншік тұрлеріне, яғни жер, көлік, мүлікке салынатын салықты есептеу
жолы - кадастрлық әдіс, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын азаматтардың
табысынан салық патент иегізінде алынады, заңды және жеке тұлғалардың
қызмет етуі барысында пайда болатын табыстан декларация негізінде салық
алынады және соңгысы, төлем көзіне салық салу кезшде салық агентінің
делдалдық қызметі арқылы заңды немесе жеке тұлғаның табысына салық
салынады.
Бұл салық салу әдістері жекелеген салық тұрлеріне колданылады және
бірнеше критерийлерге байланысты болып келеді, біріншіден, кәсіпкердің
жылдық табысының молшеріне байланысты, екіншіден. карамағындағы жалдамалы
жұмысшылардың санына байланысты, үшіншіден, өндіретін немесе сататын
тауарлары мен өнімдерінің тұріне байланысты болып келеді.
Барлық салықтар экономикалық механизм қызметіне байланысты байланыскан
және байланыспаган болып бөлінеді. Байланыскан салықтарға косылған күн
салығы жатады. Экономикалық механизм негізінде салық төлеушілерден
байланыскан салықтарды алу барысында бул салықтардың байланыстылығын
байкаймыз. Бұл байланыстың болмауы ҚР салық жүйесінде құрделі киындықтарға
әкелер еді. Әсіресе салық телеушілер тарабынан зан немесе салық төлеу
тәртібінің бұзылғандығы байкалар еді. -Сонымен байланыскан салықтар
горизонтальді механизммен алынады, белгіленген азаматтық-құқықтық мәміле
бойышна салық салуды білдіреді.
Ал байланыссыз салықтарға салық салу механизмінде байланыс
байкалынбайтын салықтар жатады. Бул байланыссыз салықтарға мүлік жер көлік
салықтарын жаткызамыз. Екі салықтардың арасындағы айырмашылығы - байланысты
салық салуда мәмілеге отыру барысында 1 тұлғаның салық міндеттемелерінің
төмендеуіне, ал екінші тұлғаның міндеттемелерінің артуына әкеледі. ал
байланыссыз салықтарда мәміле немесе шарт жасасу негізінде екі тұлғаның
міндеттемелері бір-біріне тәуелсіз болып табылады.
XVIII-XIX ғасырларда дамушы саяси экономия окілдері жер меншігі табыс
әкелуші және байлықтың негізі болатындықтан мемлекеттің қазынасын
толтыратын бірден бір көз бола алатынын тұжырымдаған болатын. Бұл салық
белгілі бір жер алаңын колдануды есепке ала отырып салу кезшде салық
агентінің делдалдық қызметі арқылы заңды немесе жеке тұлғаның табысына
салық салынады.
Бұл салық салу әдістері жекелеген салық тұрлеріне колданылады және
бірнеше критерийлерге байланысты болып келеді, біріншіден, кәсіпкердің
жылдық табысының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
... ... ... ... ... ...
I. МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
МАҢЫЗЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
1.1 Мемлекеттік бюджет кірісіндегі салықтардын экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 5
... ... .
1.2 Мүлікке салынатын салықтардың тұрлері және
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Мүлікке салынатын салықтардын жекеленген шет елдердегі алыну
механизмін талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... . 26
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ АЛЫНУ
МЕХАНИЗМІ ... .. 32
2.1 Мүлікке салынағын салықтарды есептеу механизмі ... . 32
2.2 Мүлікке салынатын салықтардын бюджет кірісіндегі алатын
рөлі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... 36
... ... ... ... ... ..
ІІІ МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ МЕН ОНЫ
ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
... ... ... ... ... ...
3.1 Мүлікке салынатын салықтарды жетілдіру жолдары және даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 52
... ... ... ... .
Пайдаланған әдебиеттер 54
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Казакстан Республикасының Салық кодексін кабылдаудағы ең негізгі
ерекшеліктері және кол жеткізген жетістіктеріміз ретінде салықтарды
бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдерден ажырата отырып. оны ерекше
тауар тұрінде карастырылғанын атап өтуге болады.
Мемлекеттік бюджет мемлекеттін орталықтандырылған акша корын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық кажеттіліктерді канағаттандыру
максаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің кұнын бөлу және кайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістін баска катысушылары арасында
пайда болатын экономикалық катынастарды білдіреді.
Салық дегеніміз - мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар дүниежузіндегі барлық адамзаттық омірінде кұнделікті кездесіп
отыратын құрал болып келеді, себебі әрбір тұлғаның сатып алатын, тұтынатын
заттарының барлығының құрамында салықтың белгілі бір мөлшері тұрады.
Мемлекет қоғамның кызығушылықтарын әр-тұрлі салада колдай отырып,
сәйкесінше белгілі бір саясатты ұстанады. Мұнда әлеуметтік-экономикалық
процесстерді мемлекеттік реттеуінің объектісі мен субъектісінің ара-
катынасының кұралы ретінде қаржы-несиелік және бага механизмі қызмет
аткарады.
Қаржылық-бюджеттік жүйе мемлекеттің қаржылық ресурстарын, яғни
бюджеттік және бюджеттен тыс корларды құру мен колдану жөніндегі
катынастарды камтиды. Бұл корлар мемлекеттін әлеуметтік, экономикалық,
құқықтық, діни және қорғаныс сиякты баска да қызметтерінің тиімділігін
камтамасыз етуге бағытталған. Ал осы корлардың КР-да бүгінгі таңда көп
үлесі салықтар мен бюджетке төленетін міндетті телемдерден құрылатындықтан
қаржылық-бюджеттік жүйенің негізгі корлану көзі салықтар болып келеді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сиякты
болу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардын іс кимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет катынастарынын каралған айрыкшалығымен
айкындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол,
қоғамдық өнімнің кұны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумактар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер
арасында бөлінеді.Дипломдық жұмыстың өзектілігі: қазіргі таңда мемлекеттік
бюджеттің кірісіндегі мүлік салығы өте маңызды болып есептеледі.
Барлық салықтық және салықтық емес түсімдер, баска да капиталмен
жасалатын операциялардан түскен түсімдердің барлығы мемлекеттік бюджетте
шогырланады, ал мемлекеттік бюджет өз кезегінде республикалық және аумақтық
бюджеттерге бөлінеді. Біз алдымыздағы жұмысымызда аймақтық бюжеттердің
кірісінің негізін кұрайтын мүлік салықтары туралы бар
мәліметті беруге тырысамыз.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мүлікке салынатын салықтардың экономикалық
мағызын және де мүлікке салынатын салықтардың алыну механизмін анықтау, оны
жетілдіру жолдарын қарастыру.
Бірінші бөлімде біз салықтарға жалпы сипаттама беріп өтеміз: салықтар
ұгымы, мазмұны, экономикалық мәні, жүйесі, механизміне.
Екінші бөлімде мүлікке салынатын салықтарды жекеше карастырып, олардын
тұрлерін, жалпы сипаттамасын, жұмыс істеу механизмін карастырып өтеміз.
Ал соңғы бөлімде біз мүлікке салынатын салықтардың мәселелері мен оны
жетілдіру жолдары мен даму перспективаларына шолу жасаимыз.
I. МҮЛІККЕ САЛЫНАТЫН САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ
1.1 Мемлекеттік бюджет кірісіндегі салықтардың экономикалық мәні
Мемлекеттік бюджет мемлекеттін орталықтандырылған акша корын жасау
және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық кажеттіліктерді канағаттандыру
максаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің кұнын бөлу және кайта бөлу
процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістін баска катысушылары арасында
пайда болатын экономикалық катынастарды білдіреді[1].
Қаржы катынастарының белгілі бір жнынтығы ретіндегі мемлекеттік
бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер
тэн:бюджет катынастарының бөлгіштік сипаты бар, әркашан акша нысанында
жүзеге асырылады,максатты акша корларын калыптастырумен және пайдаланумен
косарлана жүреді. Сонымен бірге, бюджет катынастарына белгілі бір өзіндік
ерекшелік тэн, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шенберінен
шықпайды.
Құндық бөліністің айрыкшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
өзгеше белгілермен сипатталады:
1) мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін окшауландырумен
және оны қоғамдық кажеттіліктерді канагаттандыруга пайдаланумен байланысты
бөлгіштік катынастардың айрыкша экономикалық нысаны болып табылады;
2) кұнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық
өндіріс қаржысынан және кұнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік емес сфера
қаржысынан мемлекеттік бюджеттін айырмашылығы ол ұлттық шаруашылықтың
салалары, аумактар, экономиканың секторлары, қоғамдық қызметтің сфералары
арасында кұнды кайта бөлуге арналған; 3) қоғамдық өнімнің оның тауар
нысанындағы қозғалысымен тікелей байланысты емес кұндық бөліністің
стадиясын білдіреді және одан белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы
катынастары материалдық өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-акша
катынастарымен тығыз токайласып жатады. Мемлекеттік бюджет, кез келген
баска экономикалық категория сиякты, өндірістік катынастарды білдіреді және
оларға сәйкес келетін нақты материалдық -заттай тұрінде болады:бюджет
катынастары мемлекеттің орталықтандырылған акша корында -бюджеттік корында
затталынады. Мұның нэтижесінде қоғамда болып жаткан пақты
экономикалық процестер мемлекеттің жұмылдыратын және пайдаланатын акшаның
ағымында өзінің көрінісін табады.Бюджеттік кор-бұл қоғамдық өнім мен ұлттық
табыстың кұндық бөліністің белгілі стадияларын өткен және үлгаймалы үдайы
өндіріс, халықка әлеуметтік-мәдини қызмет көрсету, қорғаныс және баскару
жөніндегі кажеттіліктерді канагаттандыру үшін мемлекетке түсетін бөлігі
қозғалысынын объективті шарттасылған экономикалық нысаны. Бюджеттік
кордың калыптасуы мен пайдаланылуы кұнды бөлу және кайта бөлумен байланысты
оның қозғалыс процесін білдіреді.
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы сиякты
болу және бақылау функцияларын орындайды. Бұл функциялардын іс кимылы,
мазмұны, мәні мен маңызы бюджет катынастарынын каралған айрыкшалығымен
айкындалды. Бөлгіштік функцияның іс-әрекетінің өзіндік ерекшелігі сол,
қоғамдық өнімнің кұны қоғамдық өндірістің сфералары, ұлттық шаруашылықтың
секторлары, аумактар, салалар, жеке шаруашылық жүргізуші субъектілер
арасында бөлінеді.Мемлекеттік бюджет арқылы бүгінде Қазакстанда жалпы
қоғамдық өнімнің шамамен 10% және жалпы ішкі өнімнін 20% бөлінеді.Сонымен
бірге мемлекет қаржысының негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет
бөлгіштік функция шеңберінде қосалкы функцияларды, атап айтканда:ұлттық
табыс пен жалпы ішкі өнімді кайта бөлу;экономиканы мемлекеттік реттеу және
ынталандыру;әлеуметтік саясатты қаржымен камтамасыз ету;акша каражаттарының
орталықтандырылған корын жасау және пайдалануға бақылау жасау сиякты
сипатты функцияларды орындайды. Бақылау функциясы қорларын бөлудін сандық
үйлесімдеріне, олардың қоғамдық өндіріс дамуының кажеттіліктеріне сай
келетіндігіне, бөлудің ұнамсыз барысынан ауытқуын аныктау және оларды жою
мүмкіндігінде көрінеді.
Мемлекеттік бюджеттік сан кырлы маңызын ескере отырып, оны тек
экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған акша коры
ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-
экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы ретінде карауга
болады. Мәселен, мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық
процестер бейнеленетіндіктен. сондай-ак барлық негізгі қаржы институттары -
салықтар мемлекеттін шығыстары, мемлекттік кредит, мемлекеттік карыздар
және т.б. өзінің шогырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің
негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады.
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы баскарудын басты механизмдерінін
бірі. Ол экономикага мемлекттің орталықтандырылған акша корын жасау мен
пайдаланудын нысандары мен әдістерінің жиынтығы болып табылатын бюджеттік
механизм арқылы ықпал етеді. Жалпы экономикага ыкпал етудін кұралы
ретіндегі бюджеттің рөлі осында көрінеді. Экономиканы реттеу
орталықтандырылған акша корының сандық көлемін аныктау, оны жасау мен
бөлудің нысандары мен әдістерін реттеу, бюджеттін аткарылуы процесінде
қаржы ресурстарын кайта болу жолымен жүзеге асырылады.Ақырында, мемлекеттік
бюджет орындалуы міндетті мемлекет заңдарының бірі болып табылады. Сөйтіп,
бюджетті осы жоғарыда айтылғандардың жиынтығы ретінде караган жөн.
Нарыктық механизмге көшу жағдайында мемлекеттік бюджеттің каражаттары
ең алдымен экономиканың кұрылымын кайта кұруды, кешенді максатты бюджеттік
багдарламаларды қаржыландырута, ғылыми-техникалық элуетті арттыруга,
әлеуметтік дамуды тездетуте және халықтың табысы аз жіктерін
(зейнеткерлерді, мүгедектерді, аз камтылған отбастарын) колдау, сондай-ак
денсаулық сактау, білім беру және мәдиниет мекемелерін әлеуметтік қорғауга
бағытталуы тиіс.
Мемлекеттік бюджеттің сапалық сипаттамасы
кесте-1
Негізгі қаржы жоспары Қондырма бөлігі
(субъективтік жағы)
Мемлекет заңы
Әлеуметтік –экономикалық дамуды басқару
механизмі
Мемлекеттік бюджет
Базис бөлігі Мемлекеттің Ресурстар
Обективтік жағы орталықтандырылған ақша
қоры
Экономикалық категория Қатынастар
Шығындар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
реттеудің және ынталандырудың, өндіріс тиімділігін арттырудың маңызды
кұралы болып табылады[2].
Дүниежүзінін әр тұрлі елдерінде бюджет кұрылысы мемлекеттің
құрылысына, аумақтық-әкімшілік бөлінісіне, экономиканың даму деңгейіне және
нақтылы мемлекеттің баска айрыкша белгілеріне байланысты өзгешеліктермен
ерекшеленеді.
Бюджет жүйесінің құрамы елдін ұлттық-мемлекеттік кұрылымымен
аныкталады. Мемлекеттік федеративтік және унитарлық құрылымы болуы мүмкін.
Федеративтік мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
-мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің
бюджеті:
-федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та -штаттардын, ГФР-да-
жерлердің(ландтардың), Канадада-провинциялардың, Ресейде-федерация
субъектілерінің бюджеттері);
-жергілікті бюджеттер.
Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буынлы бюлжет жүйесі
колданылады: орталық (республикалық) бюджет және толып жаткан жергілікті
бюджеттер. Екі жағдайда да бюджеттердің окшаулану мен дербестігінің тұрлі
дәрежесі болуы мүмкін, бірак, эдеттегідей, әлеуметтік-экономикалық
процестерді баскаруды орталықтандыру денгейіне байланысты төменгі
бюджеттерге катынасы бойынша белгілі бір реттеуші рөл орталық бөджетте
сакталады.
Қазакстан республикасының бюджет жүйесі бюджет кұрылымынын унитарлық
типімен аныкталады, өйткені Казакстан- федералдық емес, баскарудың
Президенттік нысаны және сайланатын Парламенті бар унитарлық мемлекет.
Қазақстан Республикасында жиынтығында мемлекеттік бюджетті кұрайтын
бекітілетін, аткарылатын және дербес болып табылатын мынандай бюджеттер
жұмыс істейді:
-республикалық бюджет;
-облыстық бюджет, республикалық маңызы бар каланың, астананың бюджету,
-ауданның (облыстық маңызы бар каланың) бюджеті.
1993 жылы Қазакстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге
ұшырады. Бұған дейін Қазакстанның мемлекеттік бюджеті. баска одактас
республикалардын мемлекеттік бюджеттері сиякты, КСРО-ның мемлекеттік
бюджетіне кірді, онда ел аумағының барлық бюджеттері. сонын ішінде ауылдық
және поселкалық бюджеттер де камтылып көрсетілді. Ол одақтық бюджеттен, 15
одактас республиканың мемлекеттік бюджеттерінен және мемлекеттік әлеуметтік
сактандыру бюджетінен тұрды. Одақтық бюджетке 1970-1992 жж. мемлекеттік
бюджет ресурстарының жалпы аукымынын 552-50% тиді, оның 35%
республикалардын бюджеттерінің және 15% жергілікті бюджеттерінің
карамағында болды. Республикалық бюджет -бұл салықтық және баска да
түсімдер есебшен калыптастырылатын және орталық мемлекеттік орғандардын,
оларға ведомстволық бағынышты мемлекеттік мекемелердің міндеттері мен
функцияларын қаржымен камтамасыз етуге және мемлекеттік саясаттың жалпы
республикалық бағыттарын жүзеге асырута арналған орталықтандырылған акша
коры. Жергілікті бюджет (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері)
-облыстық бюджет, республикалық маңызы бар каланың, астананын бюджеті,
аудандардың ( облыстық маңызы бар каланың) бюджеті.
Бюджет кодексіне сәйкес бюджеттің кұрылымы мына бөлімдерден тұрады:
1) кірістер:
салықтық түсімдер;
салықтық емес түсімдер;
негізгі капиталды сатудан түскен түсімдер;
ресми трансферттер түсімдері;
2) шығындар;
3) операциялық сальдо;
4) таза бюджеттік кредит беру: бюджеттік кредиттер; бюджеттік
кредиттерді өтеу;
5) қаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо: қаржы
активтерін сатып алу;
мемлекеттің қаржы активтерін сатудан түсетін түсімдер;
6) бюджет тапшылығы (профициті)
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру (профицитін пайдалану): карыздар
түсімі;
карыздарды өтеу;
бюджет каражаты калдықтарының козғалысы. Бюджеттерді бекіту және
бюджеттердің аткарылуы туралы есептерді түзу осы көрсетілген құрылым
бойынша жүзеге асырылады.
Бюджеттін кірістері салықтық және баска міндетті төлемдері (салықтар
және бюджетке төленетін баска міндетті төлемдер), ресми трансферттер,
мемлекетке өтеусіз негізінде берілетін, кайтарылатын сипатта болмайтын және
мемлекеттін қаржы активтерін сатумен байланысты емес. бюджетке есептелуге
тиісті акшалар болып табылады. Салықтық емес түсімдер- бюджетке төленетін .
міндетті, кайтарылмайтын төлемдер, сондай-ак ресми трансферттертерден баска
түсімдер, бюджетке өтеусіз негізінде берлетін акша. Негізгі капиталды
сатудан түсетін түсімдерге мемлекеттік материялдық резервтен тауарларды,
мемлекет меншігінде жер ужаскілерін жеке меншікке сатудан немесе оларды
тұрақты немесе уакытша жер пайдалануға беруден,мемлекетке тиесілі
материялдық емес активтерді сатудан түсетін акшалар жатады. Ресми
трансферттердің түсімдері бұл бюжеттің бір деңгейінен екіншісіне Ұлттық
кордан бюджетке түсетін трансферттердің түсімдері. Максатты ресми
трансфеттерді коспағанда, кірістердің нысаналы максаты болмайды[3].
Кірістер мен шығыстардың кұрамы құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық
және тарихи жағдайларда жүзеге асырылатын емлекетік бюджет және салық
саясатын жүргізудің бағыттарына айланысты болады. Бұл кезде мемлекет
белгілі бір жағдайларда айланысты кірісті калыптастырудын және шығыстарды
жұмсаудың олайлы нысандары мен әдістерін пайдаланады. Нарыктық катынастарға
көшкенге дейін КСРО-нын мемлекеттік бюджеттін кірістері мемлекеттік
кәсіпорындардың акша жинактарына
негізделіп келеді. Дагдыдағыдай кірістердің көзі салықтар немесе
оларға бара-бар төлемдер болып табылады. Казакстан Республикасының
Мемлекеттік бюджеті кірістерінің кұрамы мен құрылымы салық төлемдердерінің
колданыстағы жүйесімен және салыстырмалы тұраксыз сипаттағы салықтық емес
каражаттардын түсімдерін айкындайды.
Бюджеттің кірістері - бюджетке кайтарылмайтын негізде салықтардан,
алымдардан және бюджетке төленетін баскада міндетті төлемдерден алынатын
түсімдердін. салықка жатпайтын және өзге де түсімдердін, сондай-ак негізгі
капиталды сатудан түсетін кірістердің көлемі.
Қазакстан Республикасынын Бюджет кодексіне сәйкес республикалық
бюджетке түсетін кірістер мыналар болып табылады.
1) Салықтық түсімдер, алымдар және баскада міндетті төлемдер;
корпаративтік табыс салығы, косылған кұн салығы, акциздер.
2) Салықтық емес түсімдер
3) Негізгі капиталды сатудан түсетін түсімдер
4) Ресми капиталды сатудан түсетін түсімдер.
Кірістің негізін салықтық түсімдер құрайды, ал салықтық түсімдердің
негізгі көздері, бүрынгыдай косылған кұнға салынатын салық пен
корпарациялық табыс салығы мен акциздер табыс салығы болып табылады.
Республикалық бюджет кірістерінің баска едәуір көзі салықтық емес түсімдер
мен капиталмен жасалған операциялардан алынатын кірістер.
Республикалық бюджетке республикалық бюджеттен кредиттерді өтеуден,
республикалық манызы бар қаржы актвтерін сатудан, Үкіметтік карыздарды
өтеуден түскен түсімдер есепке алынады.
Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы Қазақстан
Республикасының заңы 2002 жылы 30 қарашада қабылданды.
Бұл заң бағалау объектілерінің нарықтық немесе өзгеше құнын белгілеу
мақсатымен бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде туындайтын қатынастарды
реттейді. Бағалау қызметі субъектілерінің меншік нысандарына қарамастан
олардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды. Қазақстан Республикасының
Бағалау қызметі туралы заңы 6 тарау 22 баптан тұрады.
Қазақстан Республикасындағы бағалау қызметі туралы заңдар
Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заңнан соған
сәйкес қабылданатын Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық
актілерінен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарынан
тұрады.
Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар
Мынадай негізгі ұғымдар:
1) тапсырыс беруші – бағалаушының қызметтерін тұтынушы жеке немесе
заңды тұлға;
2) өзге құн – нарықтық құннан басқа, бағалау объектісінің өзге құны
(баланстық, қалдық және басқа құны);
3) бағалау әдісі – бағалау объектісінің нарықтық және өзге құнын
белгілеу үшін пайдаланылатын заңдық, қаржы-экономикалық және ұйымдастыру-
техникалық сипаттағы іс-қимыл жиынтығы;
4) бағалау қызметі – бағалау қызметінің субъектілері жүзеге асыратын,
егер заңдарда өзгеше көзделмесе, бағалау объектісіне қатысты белгілі бір
күнге нарықтық немесе өзгеше құнын белгілеуге бағытталған кәсіпкерлік
қызмет;
5) бағалаушы – бағалау қызметін жүзеге асыруға лицензиясы бар жеке
немесе заңды тұлға;
6) бағалау қызметінің мақсаты – бағалау қызметінің ықтимал нарықтық
немесе өзге құнын анықтау;
7) бағалау туралы есеп – тапсырыс берушіге берілетін, бағалау
жөніндегі жұмыстардың нәтижесі туралы бағалаушының уәкілетті орган
белгілеген нысан бойынша және осы Заңның талаптарына сай келетін жазбаша
хабарламасы;
8) бағалау объектісі - өздеріне қатысты бағалау қызметі жүзеге
асырылуы мүмкін азаматтық құқықтар объектілері;
9) бағалау қызметі саласындағы нормативтік-құқықтық актілер бағалау
қызметі субъектілерінің бағалау жөніндегі жұмыстардың орындалу сапасына,
пайдаланылатын бағалау принциптері мен әдістеріне, бағалау жөніндегі
есептердің мазмұны мен нысанына қойылатын талаптарды қолдану жөніндегі
актілер және осыған Қазақстан Республикасының Үкіметі уәкілеттік берген
мемлекеттік органдар әзірлейтін және бекітетін басқа да нормативтер;
10) уәкілетті органдар – бағалау қызметі саласындағы лицензиялау мен
бақылау функцияларын жүзеге асыратын мемлекеттік органдар.
Бағалау түрлеріне міндетті бағалау мен бастамашылық бағалау жатады.
Міндетті бағалау Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес:
- салық салу үшін;
- жекешелендіру, сенімгерлік басқаруға не жалға беру үшін;
- ипотекалық кредит беру үшін;
- меншік иесінен мүлікті мемлекеттік қажеттерге сатып алу және алып
қою үшін;
- борышкер немесе өндіріп алушы сот орындаушысы жүргізген бағалауға
қарсылық білдірген жағдайда борышкер мүлкінің құнын анықтау
үшін[4].
Бастамашылық бағалау тапсырыс берушіге тиесілі кез-келген бағалау
объектісіне бағалаушының осы Заңға және Қазақстан Республикасының басқа да
нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес бағалау жүргізу жөніндегі тапсырыс
берушінің ерік беру негізінде жүргізіледі.
Бағалау қызметінің субъектілері болып бір жағынан – бағалау қызметін
жүзеге асыру құқығына лицензиясы бар жеке және заңды тұлғалар, екінші
жағынан – олардың қызметін тұтынушылар танылады, олардың қызметі мен өзара
қарым –қатынасы осы заңмен реттеледі.
Бағалау объектілеріне:
- жекелеген материалдық объектілер, оның ішінде қараусыз қалған иесіз
мүліктер;
- тұлғаның мүлкін, оның ішінде мүліктің белгілі бір түрін (жылжымалы
немесе жылжымайтын) құрайтын заттардың жиынтығы;
- меншік құқығы және мүлікке немесе мүліктің құрамындағы жекелеген
заттарға өзге де заттық құқықтар;
- міндеттемені талап ету құқығы;
- жұмыстар, көрсетілген қызметтер, ақпарат;
- санаткерлік меншік объектілері және азаматтық құқықтардың өзге де
объектілері жатады.
Бағалау жүргізу шарты мынадай міндетті талаптарды қамтуға тиіс:
- тапсырыс беруші мен бағалаушының атауы, олардың заңды мекен-жайы;
- бағаланатын бағалау объектісінің атауы, оның орналасқан жері;
- бағалау жүргізу шартын жасаудың мақсаты;
- бағалау түрі;
- бағалау объектісінің түрі;
- бағалау жүргізудің мерзімдері мен күндері;
- көрсетілген қызметтер үшін ақы төлеудің шарттары, тәртібі және
мөлшері;
- тараптардың жауапкершілігі;
- тапсырыс берушінің бағалау объектісіне меншік құқығын растайтын
құжаттың деректемелері немесе тапсырыс берушіге бағалау шартын
жасау құқығын беретін өзге де негіздемелер;
- бағалаушыда лицензия нөмірі немесе лицензияның тіркелу нөмірі,
берілген күні лицензияны берген орган көрсетілген бағалау қызметін
жүзеге асыруға берілген лицензияның бар-жоғы туралы мәліметтер.
Бағалаушы:
- бағалау қызметін жүзеге асыру кезінде осы Заңның, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінің
талаптарын сақтауға;
- бағалау жүргізу барысында тапсырыс беруші мен үшінші бір
тұлғалардан алынатын құжаттардың сақталуын және құпиялылығын
қамтамасыз етуге;
- уәкілетті орган өкілінің және тапсырыс берушінің талап етуі бойынша
бақылау қызметін жүзеге асыруға берілген лицензияны көрсетуге;
- тапсырыс берушіге бағалау туралы есеп беруге;
- бағалау жүргізу шарттарының нөмірлерін көрсете отырып,
хронологиялық тәртіппен бағалау жүргізу есептерінің кітабын
жүргізуге;
- бағалау туралы жасалған есептерді 5 жыл мерзімде сақтауға;
- Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда
сақтаулы тұрған бағалау туралы есептердің көшірмесін немесе
ақпаратты мемелекеттік органдардың заңды түрде талап етуі бойынша
оларға беруге міндетті.
Қазақстан Республикасының 1993 жылдың 25-желтоқсанында қабылданған
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы Заңы, тәуелсіз
Қазақстанның салық жүйесін құрудың ең алғашқы бастамасы болып табылады.
Бұл заң салық жүйесін құрудың басты принциптерін, алым мен салықтың
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш тарихи құжат
болып табылады.
Қазақстан Үкіметі 1997 жылдың басында салық реформасының ұзақ
мерзімді концепциясын қабылдады. Бұл құжатта, негізінен, салық жүйесін
салық заңдылығын бірте-бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкес
қызмет етуге жеткізу көзделген.
Осы концепцияны іс жүзіне асырудағы бірінші кезең Қазақстан
Республикасы Президентінің 1997 жылдың 24-сәуірінде қабылданған Заң күші
бар Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
Жарлығы болып табылады. Қазақстан Республикасында 1997 жылдың бірінші
шілдесінен бастап жаңа салық жүйесі іске қосылды. Бұл жаңа салық жүйесі
біршама болса да, нарықтық қатынастар талабына бейімделіп, халықаралық
тәжірибеге мейлінше жақындатылған.
Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданылады
және жеке тұлғаларға, заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық бөлімшелеріне
қолданылады[5].
Қазақстан Республикасының салық заңдары салық және бюджетке төленетін
басқа да міндетті төлемдерді төлеудің міндеттілігі, салық салудың
айқындылығы, әділдігі, салық жүйеісінің біртұтастығы және салық заңдарының
жариялылығы принциптеріне негізделеді.
Салық салудың міндеттілігі принципі салық төлеуші салық заңдарына
сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемінде және белгіленген мерзімдерде
орындауға міндетті.
Салық салудың айқындылығы принципі Қазақстан Республикасының салықтары
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдері айқын болуға тиіс.
Салық салу айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемелері туындауының,
орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен тәртібін салық
заңдарында белгілеу мүмкіндігін білдіреді.
Салық салудың әділдігі принципі Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бірдей және міндетті болып табылады.
Салық жүйесінің біртұтастығы принципі Қазақстан Республикасы салық
жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында салық төлеушілерге қатысты
біртұтас болып табылады.
Салық заңдарының жариялылығы принципі салық салу мәселелерін
реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде
жариялануға тиіс.
Айта кететін бір жаңалық, жаңа салық заңы бойынша салықтық
әкімшіліктің жаңа ережелері енгізілді. Олардың ішіндегі ең маңызды
шешімдердің бірі салық заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту. Осы
жарлыққа байланысты салық мемлекет алдындағы борыш болып есептеліп, бюджет
кірісіне төленуге жатады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылдың 21-желтоқсанында
қабылданған Заң күші бар Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне
өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Жарлығы 1998 жылдың 1-қаңтарынан
бастап салық жүйесіне бірқатар өзгерістер енгізді.
Енгізген өзгерістер мен толықтырулардың қатарына мына төмендегілерді
жатқызуға болады.:
- салық салынбайтын минимумды анықтауда, ең төменгі жалақы орнына
есептік көрсеткіш енгізілген;
- арнайы экономикалық аймақтарда тіркеліп, қызмет жасайтын заңды
тұлғалар, табыс салығын 20 пайыздық ставка бойынша төлейтін болады;
- заңды тұлғалардың жалақыға жұмсалатын шығындары шектеліп,
белгіленген нормадан асқан жалақыға жұмсалған шығындарға салық
салынады;
- жер қойнауын пайдаланушылардың барлығы Қазақстан Үкіметімен
келісімшартқа тұрар алдында Бас салық инспекциясынан салықтық
сараптамалардан өтулері тиіс.
Салық жүйесінің бір орында, өзгеріссіз тұрып қалуы мүмкін емес. Ел
экономикасының дамуы, нарықтық қатынастарға көшу жолында қалыптасатын іс-
тәжірибелер, экономикасы дамыған елдердің тәжірибелерін талдап-жиынтықтау
барысында, салық жүйесі де өзгеріп дамып, бара-бара жақсара түсуі тиіс.[6]
2001 жылы Қазақстан Республикасының салық жүйесіне бюджеттен тыс
қорларға аударылатын әлеуметтік төлемдердіңбәрін өзіне біріктірген
әлеуметтік салық енгізілді. Егер, 2000 жылы бюджеттен тыс қорлардың үлесі
мемлекеттік бюджеттің 18,4 пайызын құрайтын болса, онда 2001 жылы
енгізілген әлеуметтәк салық сомасының үлес салмағы 17,9 пайызды қамтыды.
Бұл, аталған салықты енгізуден мемлекеттің ешнәрсе жоғалта қоймағанын
байқауға болады. Үкіметпен әлеуметтік салық ставкасының ауыртпалығын
төмендету барысында біраз жұмыстар жасалынып келеді. 2003 жылдың шілде
айынан бастап 26 пайыздық ставка 21 пайызға дейін төмендетілді. Мұнда да,
ставканың төмендетілгеніне қарамастан ол бойынша номиналды түсімнің ЖІӨ-ге
шаққандағы мөлшері төмендеген жоқ. 2003 жылы әлеуметтік салық сомасының
үлесі 15,3 пайыз болды, ЖІӨ-ге шаққанда 3,8 пайыз, 2004 жылы сәйкесінше
15,8 пайыз және 3,5 пайыз, 2005 жылы 15,4 пайыз және 3,5 пайыз, 2006 жылы
12,8 пайызжәне 3,5 пайыз болды. Айта кету керек, 2006 жылдан бастап 20
пайыздан 7 пайызға дейін регрессивті ставка қолданыла бастады. Бұл оң
өзгерістер, еңбек ақы қорына салынатын аталған салықтың ауыртпалығының
тигізетін кері әсерін төмендете түсті. 2006 жылға дейін қолданылып келген
салықтық шкала бойынша еңбек ақы мөлшері 500 долларға тең болған кезде
салық ауыртпалығы 18,3 пайызды құрайтын болса, ал регрессивті шкала бойынша
14,8 пайызға дейін төмендеді.
1.2 Мүлікке салынатын салықтардың тұрлері және мазмұны
Мүлік салығы- Казакстан Республикасының аумағында меншік, шаруашылық
жүргізу немесе оралымды баскару күкығында салық салу объектісі бар заңды
тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және жеке тұлғалар төлейтін салық тұрі.
Мүлік салығы жергілікті салық болып табылады.
Мүлік жылжитын және жылжымайтын болып бөлінеді (11.1- сурет).
Мүлік салығын төлеушілер:
1. Казакстан Республикасының аумағында меншік шарушылық жүргізу
немесе оралымды баскару кұкығында салық салу объектісі бар заңды тұлғалар.
2. Казақстан Республикасының аумағында меншік кұкығында салық салу
объектісі бар жеке кәсіпкерлер.
3. заңды тулғаның шешім бойынша оның құрылымдық бөлімшелері.
4. Қазакстан Республикасының резиденті емес заңды тұлғалар
Казакстан Республикасының аумағында орналаскан салық салу объектілері
бойынша салық төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығы бойынша жеңілдіктер[7].
Мүлік салығын төлеушілерге бірнеше салық жеңілдіктері қарастырылған.
Мәселен:
1. 1997 жылы 24 сэуірдегі "Салықтар және бюджетке төленетін бакка
да міндетті төлемдер туралы" Казакстан Республикасы Президентінін Жарлығын
сәйкес мүлік салығын төлеуден босатылады:
• Кәсіпкерлік қызметте пайдаланылмайтын мүлік бойынша-комерциялық
емес және бюджеттегі ұйымдар;
• өндірістік максатта және әлеуцметтік салада пайдаланылатын мүлік
бойынша- Казакстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы, Қазақзағиптар
қоғамы. Қазақсаңыраулар қоғамы, Ақыл-есі мен дене бітімінің кемістігі бар
балалар мен жас өспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен олардың еңбек ету
қабілетін қалпына келтіру орталығы, ААФЖЕК Орталық комитеті, Ауғанстан
соғысы ардагерлерінің Қазақреспубликалық ұйымы (кәсіпорындарынсыз);
2. Казакстан Республикасынын 2001 жылы 16 шілдедегі занына сәйкес,
мүлік салығын төлеуден босатылады:
1. Мемлекеттік мекемелер және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мүлік бойынша кбммерциялық емес ұйымдар;
2. өндірістік максатта және әлеуметтік салада пайдаланылатын мүлік
бойынша- Казакстан Республикасы мүгедектерінің ерікті қоғамы. Қазақ
зағиптар қоғамы, Қазақсаңыраулар қоғамы. Ақыл-есі мен дене бітімінің
кемістігі бар балалар мен жасөспірімдерді әлеуметтік бейімдеу мен
олардың еңбек ету қабілетін қалпына елтіру орталығы, сондай-ак осы
қоғамдардын меншігі болып табылатын және олардың каражаты есебінен салынған
өндірістік кәсіпорындар. Ауганыстан согысы ардагерлерінін
Казакстан Республикасынын ұйымы;
1 қызметінің негізгі тұрі ғылым және кітапхана қызметін көрсету
саласындағы жұмыстарды орындау болып табылатын мемлекеттік кәсіпорындар;
2.2 ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестаттау саласындағы міндеттерді
жүзеге асыратын мемлекеттік кәсіпорын;
2.3 қызметінің негізгі тұрі театр, ойын-сауык және концерттік
шараларды жүзеге асыру, тарихи-мәдини кұндылықтарды сактау жөнінде,
балаларды, карттар мен мүгедекттерді әлеуметтік қорғау және әлеуметтік
камсыздандыру саласында, спорт саласында қызметтер корсету болып табылатын
мемлекеттік кәсіпорындар;
3. Қазакстанның ұлттық банкі мен оныи бөлімшелері;
4. жалпы пайдаланудағы мемлекеттік автомобиль жолдарын және
олардағы жол құрлысытарын жедел баскаруга күкығы бар ұйымдар;
5. инвестициялар жөніндегі уәкілетті органмен жасалған келісім
шартка сәйкес салық төлеушілер 5 жылға дейінгі кезенге мүлік салығын
төлеуден босатылуы мүмкін;
6. түзеу мекемелері. Казакстан Республикасы ішкі істер
министірлігінін қылмыстық-атқару жүйесі түзеу мекемелерінің республикалық
мемлкеттік кәсіпорындары;
7. мектепке дейінгі балалар мекемелері. орта, арнаулы орта және
жоғары білім саласында медициналық көмек және білім беру.
8. "Байкоңыр" кешені объектілерінің мүлкі негізінде құрылған
республикалық мемлекеттік кәсіпорын "Байкоңыр" кешені объектісі болып
табылатын мүлік бойынша.
3. Қазіргі уакытта мүлік салығын төлеуден босатылады: 1. ҚР-ның
үкіметі белгілейтін кажеттілік нормативтері шегінде салық салу объектілері
бойынша бірынгай жер салығын төлеушілер. Салық салу объектілері бойынша
бірыңгай жер салығын белгілеген кажеттілік нормативтерінен артық төлеушілер
мүлікке салынатын салықты осында белгіленген тәртіппен төлейді;
Сызба 1 Мүліктің жіктелуі
2. салық салу салық режимінің екінші үлгісі бойынша жүзеге
асырылатын жер қойнауын пайдаланушылар;
3. мемлекеттік мекемелер;
4. уәкілетті органның қылмыстық жазаларды аткару саласындағы түзету
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
5. діни бірлестіктер.
Уәкілетті органның қылмыстық жазаларды аткару саласындағы түзеу
мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындарының салық салу объектілері бойынша
салық базасы пайдалануға немесе жалға берілген осы салық салу
объектілерінін лесін негізге ала отырып аныкталады
Мүлік салығын есептеу және төлеу тәртібі.
Мүлік салығының ставкалары.
Занды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық салу объектілерінің орташа
жылдық кұнынан мүлік салығын есептейді. Кейбір заңды тұлғаларға мүлік
салығын төлеуде салық ставкалары бойынша женілдіктер карастырылған, мұны
төменде атап өтеміз.
Ал енді мүліктің орташа жылдық күнынан есептелетін салық ставкаларына
токталайык:
• біршіден, заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер салық салу
объектілерінің орташа жылдық күнынан 1 пайыз;
• екіншіден, төименде аталған заңды тұлгалар салық салу
объектілерінің орташа жылдық кұнынан 0,1 пайыз ставка бойынша мүлік салығын
есептейді:
1. діни бірлестіктерді коспағанда. комерциялық емес ұйымдар;
2. әлеуметтік салада қызметін жүзеге асыратын ұйымдар;
3. негізгі қызмет тұрі кітапханалық қызмет корсету саласындағы
жұмыстарды орындау болып табылатын ұйымдар;
4. ғылыми кадрларды мемлекеттік аттесаттау саласындағы функцияларды
жүзеге асыратын мемлекеттік эсіпорындар;
5. мемлекеттік меншікке жататын және мелекеттік бюджеттің каражаты
есебінен қаржыландырылатын су коймаларының, су тораптарының және табиғат
корғау максатындағы баска да су шаруашылығы кұрлыстарының объектілері
бойынша заңды тұлғалар;
6. ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілер- заңды тұлғалардың жерін
суару үшін пайдаланылатын су мелиорациялық кұрылыс объектілері бойынша
заңды тұлғалар.
22.11.2007 жылы № 89 Заңымен заңды тұлғалар және жеке кәсіпкерлердің
мүлік салығына өзгерістер енгізілді, ол 2008 жылдың 1 каңтарынан бастап
колданыска енгізілді:
• жеке кәсіпкерлер мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа
жылдық күнына 0.5 пайыз ставка бойынша;
• оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін
колданатын заңды тұлғалар мүлік салығын салық салу объектілерінің орташа
жылдық кұнына 0,5 пайыз ставка бойынша есептейді.
Салық женілдікт ері берілген занды тұлғалар пайдалануға немесе жалға
берілген салық салу объектілерінің орташа жылдық кұнынан 1 пайыз ставка
бойынша мүлік салығын есептеледі және төленеді.
3. Жеке тұлғалардың мүлік салығы.
1. Мүлік салығын өлеушілер және салық салу объектілері.
Меншік күкығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар жеке
тұлғалардың мүлік салығын төлеушілер болып табылады.
Мүлік салығын төлейтінжеке тұлғаларға да салық жеңілдіктері берілген.
Атап айтіанда:
• Кенестер Одағының Батырларына, Социалистік Еңбек Ерлеріне, үлы
Отан согысына катысушылар мен соларға теңестірілген адамдарға, "Халық
кагармандығы" атағына ие болғандар, 3 дәрежелі Данкы ордені, "Отан"
орденімен наградталған адамдар;
• "Алтын алқа" және "Ардақты ана" атағына ие болған көп балалы
аналар;
• 1 және 2 топ мүгедектер;
• жеке тұратын зейнеткерлер.
2. Бүгінгі таңда мүлкі слығын төлеуден босатылатын жеке тұлғалар:
1. мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер мерзімді қызметтен өту
кезеңінде;
2. меншік құқығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы
кұнынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы занда
белгіленген бір мың айлық есептік көрсеткіш шегінде (2008 жылы АЕК-1030
тенге):
• Кеңес Одағының Батырлары;
• Социалистік Еңбек Ерлері;
• "Халық кағарманы" атағын алғандар, 3 дәрежелі Даңкы орденімен
және "Отан" орденімен наградталған адамдар;
• "Ардақты ана" атағын алғандар және "Алтын алқа"
алқасымен наградталқан көп балалы аналар;
• жеке тұратын зейнеткерлер.
3. меншік күкығындағы барлық салық салу объектілерінің жалпы ку-
нынан тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы занда
белгіленген 1500 айлық есептік көрсеткіш шегінде (2008 жылы АЕК-1030
тенге):
• Ұлы Отан согысына катысушылар мен оларға теңестірілген адамдар;
• 1 және 2 топтағы мүгедектер;
Осы аталған адамдар пайдаланута немесе жалға берілген салық салу
объектілері бойынша мүлік салығынан мұндай женілдік тұрі колданылмайды.
Кәсіпорындардың шаруашылық субъектілері мемлекетпен арасындағы
экономикалық қатынастары негізінде салықтар, яғни салық жүйесі төлемдер
арқылы реттеледі.
Салықтар-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салықтар-шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арқылы жүзеге асырылатын, қаржы
қатынастарын сипаттайтын экономикалық категория. Салықтардың экономикалық
мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін білдіреді. Сондай-ақ
шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір мөлшерін
мемлекет үлесіне жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде қаржы көздері қажет. Салықтар-мемлекеттің тұрақты қаржы көзі.
Мемлекет салықтарды экономиканы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты
экономикалық тетік ретінде пайдаланады.
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын
түсіну қажет. Ал салықтардың экономикалық маңызы олардың атқаратын
қызметіне тікелей қатысты.
Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуына ықпал ету.
Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу әдістері
салықтық реттеудің тетіктері болып саналады. Салықтық реттеуде салық
ставкалары мен салық жеңілдіктерінің алатын орны ерекше. Себебі ғылыми
негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын
төмендетіп, өндірістің қарқынын бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған
ставкалар салық төлеушілердің жауапкершілігін азайтып, өндірістің
төмендеуіне және мемлекеттік бюджет кірісінің азаюына әкеліп соқтырады[8].
Салықтардың екінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызмет арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери-қорғаныс, тағы басқа шаралардың іске
асырылуын қамтамасыз етеді.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет пайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды. Соңғы жылдардағы
мәліметтер бойынша Қазақстан Республикасының ішкі өніміндегі салықтардың
үлес салмағы 40 пайыздан көбірек. Бұл экономикасы дамыған басқа елдерден
әлдеқайда жоғары.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалана
отырып, еліміздің салық жүйесін анықтайды. Салық механизмінің қызмет ету
жолдарын белгілейді, жалпы экономикалық саясатты негізге ала отырып, салық
саясатын анықтайды[9].
Салық салу объектілерін меншік иесі сенімгерлік баскаруга немесе жалға
берген кезде салық салу объектілері меншік иесінің келісімі бойынша
сенімгер баскарушы немесе жалгер берілген объектілер бойынша салық төлеуші
болуы мүмкін.
Бұл ретте сенімгер баскарушының немесе жалгердің салық төлеуі салық
салу объектілері меншік иесінің осы салық кезеңі үшін салық міндеттемесін
орындауы болып табылады.
Егер салық салу объектісі бірнеше тұлғаның ортақ үлестік меншігінде
болса, осы тұлғалардың әркайсысы салық төлеуші деп танылады.
Бірлескен ортақ меншіктегі салық салу объектілері бойынша өздерінің
арасындағы келісіммен осы салық салу объектісі меншік иелерінің бірі салық
төлеуші бола алады.
Жеке тұлғаларға меншік кұкығымен тиесілі және кәсіпкерлік қызметте
пайдаланылмайтын мынадай объектілер салық салу объектісі болып табылады:
1. КР-ның аумағындағы тұргын үй- жайлар. саяжай құрылыстары
гараждар және өзге де құрылыстар, гимараттар.үй- жайлар;
2. ҚР-ның аумағындағы аякталмаған құрылыстар объектілер- коныстану
кезінен басталады.
Әрбір жылдың 1 каңтарындағы жағдай бойынша ҚР-сының үкіметі
айкындайтын уәкілетті орган белгілейтін салық салу объектілерінің күны жеке
тұлғалар үшін салық базасы болып табылады.
Жаңадан құрылған салық салу объектілері бойынша салықты есептеу
олардың кұралу жылынан кейінгі салықжылында жүргізіледі.
Салық салу объектісі жойылған, кираган, бұзылған кезде жойылу, кирау,
бұзылу фактісін растап уәкілетті орган беретін күжаттар болған жағдайда
салық сомасын кайта есптеу жүргізіледі.
Салықты төлеу тәртібі.
Салық кезеңі ішінде салық төлеушінің салық төлеуден босатылу құкығы
туындаган кезде осы кұкык туындаган айдан бастап салық-сомасын кайта
есептеу жүргізіледі.
Бюджетке салқі төлеу салық салу объектілерінің орналакан жері бойынша
есепті салық кезеңінің қазанынан кешіктірмей жүргізіледі.
Салық кезеңі ішінде салық салу объектілеріне меншік құқықтары берілген
жағдайда салық сомасы мүлікке меншік кұкыктарын іске асырудың нақты кезеңі
үшін есептеледі.
Меншік кұкығын берген тұлға салық салу объектісін іс жүзінде иелену
кезеңі үшін төленуге жататын салық сомасын меншік кұкыктарын мемлекеттік
тіркеу кезіне дейін немесе тіркеу кезнінде бюджетке енгізу тиіс. Бұл орайда
бастапкы төлеушіге ағымдағы жылдың 1 каңтарынан бастап, ол меншік кұкығын
берген айдың басына дейін есептелген салық сомасы көрсетіледі. Одан кейін
төлеушіге мүлік салығының есептелген сомасы туралы салық орғандары
жіберетін хабарламаларда оның меншік күкығы туындаган айдың басынан
басталатын кезең ішінде есептелген салық сомасы көрсетіледі.
Салықтың жылдық сомасы салық салынатын объектіге меншік кұкығын
мемлекеттік тіркеу кезінде тараптардын бірі бюджетке енгізу мүмкін. Аталған
салық сомалары кейіннен кайталап төленбейді.
Жылжымайтын мүлікке құқықты және онымен жасалатын мәмілелерді
мемлекеттік тіркеу кезінде ҚР-сының үкіметі уәкілеттік берген орган салық
салу объектілерінің кұнын айкындамаған жағдайда, салық алдындағы салық
кезенінде есептелген салық сомасы негізге алына отырып төленеді.
Жеке тұлгалардың мүлкіне салынатын салықты есептеу мен төлеу үшін
салық кезені- күнтізбелік жыл болып табылады.
Жеке тұлгалардың салық салу объектілері жойылған, кираган, бұзылған
кезде салық салу объектілерінң жойылу, кирау. бұзылу фактісі болған ай
салық кезеңініц есебіне кіреді.
КР Салық жүйесінін, дамуы 4 кезеңнен өтті:
1993-1997ж.ж. - алғашкы салық кодексі жасалды және салық жүйесі туралы
заң кабылданды. Сонымен бірге 42 салық колданыска енгізілді.
1997-2000ж.ж. - 1997ж. 1-шілдесінен бастап ҚР аумағында жергілікті, 6
жалпы мемлекеттік салықтар нақтыланды, ал 24-сэуір салықтар және бюджетке
төленетін баска да міндетті төлемдер туралы заң күші бар жарлығы
кабылданды, шағын және орта бизнеске салық салу ережелері аныкталды.
2000-2002ж.ж. - салық салудық барлық кагидалары ескеріле келе салық
жүйесін жетілдіру максатында жаңа өзгерістер мен толықтырулар енгізілді;
2002-2004ж.ж. - жаңа Салық Кодексі кабылданып, іске косылды, арнайы
салық режимі пайда болды, салық салу кағидалары нақтыланды, кептеген
ұгымдар пайда болды.
Осы 2004 жылғы Салық Кодексі бойынша ҚР-да 1-каңтардан 9 салық тұрі
колданыска енгізілді, олар:
Корпорациялық табыс салығы. жеке табыс салығы, косылған күн салығы,
акциздер, жер койнауын пайдаланушылардын салықтары мен арнайы төлемдері,
әлеуметтік салықтар, жер салығы, көлік кұралдарынын салығы, мүлік салығы.
Бұл салықтар республикалық және жергілікте деңгейлерде төленеді және салық
салу элементтері бойынша айрыкшаланады. Бұл элементтерге жатады:
Субъект, объект, салық көзі. салық ставкасы, салық елшем бірлігі.
салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі орғандарынын құқықтары мен міндеттері. салық
төлеуін бақылау, салық жазалау шаралары[10].
Салық жүйесі салық механизмінен тұрса. салық механизмі жоғарыда аталып
кеткен элементтерден тұрады, яғни бұл салық салу барысындағы мемлекет пен
заңды және жеке тұлғалар арасындағы туындаган катынастардың жүзеге асуына
көмекші және негізгі құралдар болып келеді десек те болады.
Салық механизмі өз кезегінде бұл, салық жүйесін құрайтын және оның
қызмет етуіне жағдай жасайтын компоненттер жиынтығы болып келеді.
Салық механизмінің құрамдас бөлігі салық салу әдістеріне келетін
болсак, ҚР-да салық салудың 4 әдісі бар:
Меншік тұрлеріне, яғни жер, көлік, мүлікке салынатын салықты есептеу
жолы - кадастрлық әдіс, жеке кәсіпкерлікпен айналысатын азаматтардың
табысынан салық патент иегізінде алынады, заңды және жеке тұлғалардың
қызмет етуі барысында пайда болатын табыстан декларация негізінде салық
алынады және соңгысы, төлем көзіне салық салу кезшде салық агентінің
делдалдық қызметі арқылы заңды немесе жеке тұлғаның табысына салық
салынады.
Бұл салық салу әдістері жекелеген салық тұрлеріне колданылады және
бірнеше критерийлерге байланысты болып келеді, біріншіден, кәсіпкердің
жылдық табысының молшеріне байланысты, екіншіден. карамағындағы жалдамалы
жұмысшылардың санына байланысты, үшіншіден, өндіретін немесе сататын
тауарлары мен өнімдерінің тұріне байланысты болып келеді.
Барлық салықтар экономикалық механизм қызметіне байланысты байланыскан
және байланыспаган болып бөлінеді. Байланыскан салықтарға косылған күн
салығы жатады. Экономикалық механизм негізінде салық төлеушілерден
байланыскан салықтарды алу барысында бул салықтардың байланыстылығын
байкаймыз. Бұл байланыстың болмауы ҚР салық жүйесінде құрделі киындықтарға
әкелер еді. Әсіресе салық телеушілер тарабынан зан немесе салық төлеу
тәртібінің бұзылғандығы байкалар еді. -Сонымен байланыскан салықтар
горизонтальді механизммен алынады, белгіленген азаматтық-құқықтық мәміле
бойышна салық салуды білдіреді.
Ал байланыссыз салықтарға салық салу механизмінде байланыс
байкалынбайтын салықтар жатады. Бул байланыссыз салықтарға мүлік жер көлік
салықтарын жаткызамыз. Екі салықтардың арасындағы айырмашылығы - байланысты
салық салуда мәмілеге отыру барысында 1 тұлғаның салық міндеттемелерінің
төмендеуіне, ал екінші тұлғаның міндеттемелерінің артуына әкеледі. ал
байланыссыз салықтарда мәміле немесе шарт жасасу негізінде екі тұлғаның
міндеттемелері бір-біріне тәуелсіз болып табылады.
XVIII-XIX ғасырларда дамушы саяси экономия окілдері жер меншігі табыс
әкелуші және байлықтың негізі болатындықтан мемлекеттің қазынасын
толтыратын бірден бір көз бола алатынын тұжырымдаған болатын. Бұл салық
белгілі бір жер алаңын колдануды есепке ала отырып салу кезшде салық
агентінің делдалдық қызметі арқылы заңды немесе жеке тұлғаның табысына
салық салынады.
Бұл салық салу әдістері жекелеген салық тұрлеріне колданылады және
бірнеше критерийлерге байланысты болып келеді, біріншіден, кәсіпкердің
жылдық табысының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz