Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы
Кіріспе
I. Кәсіпорынның технико.экономикалық сипаттамасы.
1.1. ЖШС «Алфарма» ұйымының қысқаша қаржы.экономикалық сипаттамасы.
1.2. ЖШС «Алфарма» ұйымының есеп саясаты
ІІ. Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі мен теориялық негіздері.
2.1. Кассадағы қолма қол ақша қаражаттарының есебі
2.2. Есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін операциялардың есебі
2.3. Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі
2.4. Банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
ІІІ. ЖШС «Алфарма» ұйымындағы ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және оны аудиторлық тексеру.
3.1. Ақша қаражаттарының қозғалысын және қолданылуын талдау
3.2. Касса операцияларының аудиті
3.3. Банктен ашылған шоттардағы ақша қаражаттары аудиті.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымша
I. Кәсіпорынның технико.экономикалық сипаттамасы.
1.1. ЖШС «Алфарма» ұйымының қысқаша қаржы.экономикалық сипаттамасы.
1.2. ЖШС «Алфарма» ұйымының есеп саясаты
ІІ. Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі мен теориялық негіздері.
2.1. Кассадағы қолма қол ақша қаражаттарының есебі
2.2. Есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін операциялардың есебі
2.3. Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі
2.4. Банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
ІІІ. ЖШС «Алфарма» ұйымындағы ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және оны аудиторлық тексеру.
3.1. Ақша қаражаттарының қозғалысын және қолданылуын талдау
3.2. Касса операцияларының аудиті
3.3. Банктен ашылған шоттардағы ақша қаражаттары аудиті.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымша
Нарық экономикасы жағдайында, бухгалтерлік есептің басқару жүйесінде алатын орны ерекше. Ол өндіріс процесін, айналым, бөлу мен тұтыну және кәсіпорын қаржы жағдайын айқын көрсетіп, басқарушылық шешім қабылдаудың негізі болып табылады.
Бухгалтерлік есеп басқару процесінің бөлігі ретінде, кәсіпорынның ағымдағы қызметін бақылау, оның стратегиясы мен тактикасын, жоспарлау, ресурстарын тиімді пайдаланып, нәтижесін бағалауға, сонымен қатар дұрыс басқарушы шешім қабылдауға қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік есеп стандарты, кәсіпорын қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп Бас шот жоспары мен Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бұйрығы бойынша бекітілген. Бухгалтерлік есеп Типтік шот жоспарында белгіленген жалпы принциптер мен ережелер және Қазақстан Республикасының 2007 жылы №234-111 28 ақпанда қабылданған №234-111 ҚРЗ “Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы” Заңына, сонымен қатар Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі өкілетті ұйымдары қабылдаған қаулылар мен ұсыныс, талаптарға сай жүргізіледі.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі процесінде әрдайым жабдықтаушылардан сатып алынған негізгі құралдар, шикізат, материал және өзге тауарлы-материалдық құндылықтар мен көрсетілген қызмет, сатып алушылармен сатып алынған тауарлар, ссудалар бойынша несие беруші кәсіпорындар мен басқа қаржылық операциялар бойынша, бюджет және салық органдарымен түрлі төлемдер бойынша, басқадай кәсіпорындар және жеке тұлғалармен түрлі шаруашылық операциялар бойынша есеп айырысу жүргізіледі.
Сондықтан кәсіпорынға жағымды жағдай жасауда ақша қаражаттарының өз мерзімділігі, дұрыс қойылған несие есебі мен есеп айырысу операциялары ерекше назар аудартады.
Бухгалтерлік есеп басқару процесінің бөлігі ретінде, кәсіпорынның ағымдағы қызметін бақылау, оның стратегиясы мен тактикасын, жоспарлау, ресурстарын тиімді пайдаланып, нәтижесін бағалауға, сонымен қатар дұрыс басқарушы шешім қабылдауға қажетті ақпараттармен қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік есеп стандарты, кәсіпорын қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп Бас шот жоспары мен Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бұйрығы бойынша бекітілген. Бухгалтерлік есеп Типтік шот жоспарында белгіленген жалпы принциптер мен ережелер және Қазақстан Республикасының 2007 жылы №234-111 28 ақпанда қабылданған №234-111 ҚРЗ “Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы” Заңына, сонымен қатар Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі өкілетті ұйымдары қабылдаған қаулылар мен ұсыныс, талаптарға сай жүргізіледі.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі процесінде әрдайым жабдықтаушылардан сатып алынған негізгі құралдар, шикізат, материал және өзге тауарлы-материалдық құндылықтар мен көрсетілген қызмет, сатып алушылармен сатып алынған тауарлар, ссудалар бойынша несие беруші кәсіпорындар мен басқа қаржылық операциялар бойынша, бюджет және салық органдарымен түрлі төлемдер бойынша, басқадай кәсіпорындар және жеке тұлғалармен түрлі шаруашылық операциялар бойынша есеп айырысу жүргізіледі.
Сондықтан кәсіпорынға жағымды жағдай жасауда ақша қаражаттарының өз мерзімділігі, дұрыс қойылған несие есебі мен есеп айырысу операциялары ерекше назар аудартады.
1. Абленов Д.О. «Аудит негіздері», Алматы:2005
2. Артеменко В.Г., Остапова В.В. «Анализ финансовой отчетности», Москва: 2006
3. Әбдіманапов Ә. “Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері”, А: 2001
4. Бухгалтерлік есепке алу шоттарының Үлгі жоспары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №438 бұйрығы.
5. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заңы. (Бухгалтер бюллетені №11 шығарылым, 2004ж.)
6. Баймұханова С.Б. “Бухгалтерлік есеп”, Алматы: 2005
7. Баймұханова С.Б. , Балапанова Ә.Ж. “Бухгалтерлік есеп” , А: 2001
8. “Бухгалтер бюллетені”, Алматы: 1998ж., №32
9. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Е.Т, Жұмағалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау», Алматы:2001
10. “Егемен Қазақстан”, 28 ақпан, 2007 («ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы»)
11. Закон РК “О бухгалтерском учете и финансовой отчетности” №234-111 от 28.04.2007 г.
12. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп», Алматы:2001
13. Кондратьев Н.П. «Бухгалтерский учет». М., 1996г.
14. Кирьянова Э.К. «Теория бухгалтерского учета». М., 1996г.
15. Міржақыпова С.Т. “Банктегі бухгалтерлік есеп”, Алматы:2005ж.
16. Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены директором Департамента методологии и бухгалтерского учета Министерство финансов РК 21.05.97 №7 (Бюллетень бухгалтера, 1997, №29)
17. МСФО: рекомендации по применению рабочего плана счетов, Алматы: 2006
18. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» , А: 1997
19. Низтаева А.Н. “Қасиетті билер елі – тәуелсіздік жолында”, А: 2002
20. Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 22 декабря 2005 года №426 «Об утверждении Инструкции по разработке рабочего плана счетов бухгалтерского учета для организаций, составляющих финансовую отчетность в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности»
21. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятии”. Алматы, 1997г.
22. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», А: 2003
23. Радостовец В.К., Тасмаганбетов Т., Атинов және т.б. «Қаржылық есеп», Алматы, 1998ж.
24. Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии». Алматы: 1999г.
25. Рохман Э., Шеремет А. «Бухгалтерский учет в рыночной экономике». М., 1996г.
26. Сейткасимов Г.С. “Бухгалтерский учет в банках РК”, Алматы: 2002г.
27. Стандарты бухгалтерского учета методические рекомендации Генеральный план счетов: Сборник документов.- Алматы: Раритет, 2000
28. Финансовый учет. Учебное пособие, разработанное на основе стандартов бухгалтерского учета. Алматы: 3 издание. Корпорация Карана. Часть 1,2.
2. Артеменко В.Г., Остапова В.В. «Анализ финансовой отчетности», Москва: 2006
3. Әбдіманапов Ә. “Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері”, А: 2001
4. Бухгалтерлік есепке алу шоттарының Үлгі жоспары. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2002 жылғы 18 қыркүйектегі №438 бұйрығы.
5. Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 заңы. (Бухгалтер бюллетені №11 шығарылым, 2004ж.)
6. Баймұханова С.Б. “Бухгалтерлік есеп”, Алматы: 2005
7. Баймұханова С.Б. , Балапанова Ә.Ж. “Бухгалтерлік есеп” , А: 2001
8. “Бухгалтер бюллетені”, Алматы: 1998ж., №32
9. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Е.Т, Жұмағалиева Ж.Г. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау», Алматы:2001
10. “Егемен Қазақстан”, 28 ақпан, 2007 («ҚР Президентінің Қазақстан халқына жолдауы»)
11. Закон РК “О бухгалтерском учете и финансовой отчетности” №234-111 от 28.04.2007 г.
12. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә. «Қаржылық есеп», Алматы:2001
13. Кондратьев Н.П. «Бухгалтерский учет». М., 1996г.
14. Кирьянова Э.К. «Теория бухгалтерского учета». М., 1996г.
15. Міржақыпова С.Т. “Банктегі бухгалтерлік есеп”, Алматы:2005ж.
16. Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены директором Департамента методологии и бухгалтерского учета Министерство финансов РК 21.05.97 №7 (Бюллетень бухгалтера, 1997, №29)
17. МСФО: рекомендации по применению рабочего плана счетов, Алматы: 2006
18. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» , А: 1997
19. Низтаева А.Н. “Қасиетті билер елі – тәуелсіздік жолында”, А: 2002
20. Приказ Министра финансов Республики Казахстан от 22 декабря 2005 года №426 «Об утверждении Инструкции по разработке рабочего плана счетов бухгалтерского учета для организаций, составляющих финансовую отчетность в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности»
21. Радостовец В.К. “Финансовый и управленческий учет на предприятии”. Алматы, 1997г.
22. Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп», А: 2003
23. Радостовец В.К., Тасмаганбетов Т., Атинов және т.б. «Қаржылық есеп», Алматы, 1998ж.
24. Радостовец В.К., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии». Алматы: 1999г.
25. Рохман Э., Шеремет А. «Бухгалтерский учет в рыночной экономике». М., 1996г.
26. Сейткасимов Г.С. “Бухгалтерский учет в банках РК”, Алматы: 2002г.
27. Стандарты бухгалтерского учета методические рекомендации Генеральный план счетов: Сборник документов.- Алматы: Раритет, 2000
28. Финансовый учет. Учебное пособие, разработанное на основе стандартов бухгалтерского учета. Алматы: 3 издание. Корпорация Карана. Часть 1,2.
Мазмұны
Кіріспе
I. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы.
1.1. ЖШС Алфарма ұйымының қысқаша қаржы-экономикалық сипаттамасы.
1.2. ЖШС Алфарма ұйымының есеп саясаты
ІІ. Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі мен теориялық негіздері.
2.1. Кассадағы қолма қол ақша қаражаттарының есебі
2.2. Есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін операциялардың есебі
2.3. Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі
2.4. Банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
ІІІ. ЖШС Алфарма ұйымындағы ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және
оны аудиторлық тексеру.
3.1. Ақша қаражаттарының қозғалысын және қолданылуын талдау
3.2. Касса операцияларының аудиті
3.3. Банктен ашылған шоттардағы ақша қаражаттары аудиті.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымша
Кіріспе
Нарық экономикасы жағдайында, бухгалтерлік есептің басқару
жүйесінде алатын орны ерекше. Ол өндіріс процесін, айналым, бөлу мен тұтыну
және кәсіпорын қаржы жағдайын айқын көрсетіп, басқарушылық шешім
қабылдаудың негізі болып табылады.
Бухгалтерлік есеп басқару процесінің бөлігі ретінде,
кәсіпорынның ағымдағы қызметін бақылау, оның стратегиясы мен тактикасын,
жоспарлау, ресурстарын тиімді пайдаланып, нәтижесін бағалауға, сонымен
қатар дұрыс басқарушы шешім қабылдауға қажетті ақпараттармен қамтамасыз
етеді.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік есеп
стандарты, кәсіпорын қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп Бас шот
жоспары мен Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бұйрығы бойынша
бекітілген. Бухгалтерлік есеп Типтік шот жоспарында белгіленген жалпы
принциптер мен ережелер және Қазақстан Республикасының 2007 жылы №234-111
28 ақпанда қабылданған №234-111 ҚРЗ “Бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есептілік туралы” Заңына, сонымен қатар Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп жөніндегі өкілетті ұйымдары қабылдаған қаулылар мен
ұсыныс, талаптарға сай жүргізіледі.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі процесінде әрдайым
жабдықтаушылардан сатып алынған негізгі құралдар, шикізат, материал және
өзге тауарлы-материалдық құндылықтар мен көрсетілген қызмет, сатып
алушылармен сатып алынған тауарлар, ссудалар бойынша несие беруші
кәсіпорындар мен басқа қаржылық операциялар бойынша, бюджет және салық
органдарымен түрлі төлемдер бойынша, басқадай кәсіпорындар және жеке
тұлғалармен түрлі шаруашылық операциялар бойынша есеп айырысу жүргізіледі.
Сондықтан кәсіпорынға жағымды жағдай жасауда ақша қаражаттарының өз
мерзімділігі, дұрыс қойылған несие есебі мен есеп айырысу операциялары
ерекше назар аудартады.
Мұнымен ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі айналысады, оның
мақсаты есеп айырысу мен касса ережелерін, ақша қаражаттары мен несиені
тиімді және дұрыс қолдануды бақылау, кассадағы құжаттар мен қолма қол
ақшалардың сақтығын қамтамасыз ету. Нарықтық экономика шарттарында
бухгалтер ақша қаражаттарын дұрыс қолдану қағидасы кәсіпорынға қосымша
табыс әкелетіндігін ескеруі керек. Сондықтан уақытша бос ақша қаражаттарын
пайда табу мақсатында тиімді жұмсау туралы әрдайым ойлау қажет.(банктегі
депозитке салу, инвестициялық қорлар ж.т.б.).
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып кәсіпорындағы ақша
қаражаттарының қозғалысының есебін және ақша қаражаттарының аудитін игеру
болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін алдыға келесідей міндеттер қойылды:
- кассадағы ақша қаражаттарының қозғалысының есебін зерттеу
- есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының ерекшеліктерін игеру
- валюталық шоттағы ақша қаражаттарының есебінің ерекшеліктерін зерттеу
- банктердің арнайы шоттарындағы ақша қаражаттарының есебінің
ерекшеліктерін игеру
- ақша қаражаттарының қозғалысы мен қолданылуын талдау
- ақша қаражаттарының аудиті
Тауқыметті іздестіру деңгейі. Ақша қаражаттарының қозғалысының
бухгалтерлік есебі, аудиті мен анализі (талдауы) келесі авторлардың
еңбектерінде қарастырылған: В.К.Радостовец, О.Доброта, К.Ш.Дүйсембаев,
Н.А.Назаров ж.б. О.Доброта кассаға келесідей анықтама береді: “касса – бұл,
ақша қаражаттарын қабылдау, беру және уақытша сақтауға арналған арнайы
жабдықталған және бөлек бөлме”. Ал Н.А.Назаровтың пікірі бойынша, қолма
қолсыз және қолма қол ақша қаражаттарының бірыңғай айналымы көптеген теріс
жағдайларға әкеледі, себебі қолма қол ақшалардың айналымы қымбат болып
табылады, бұл оларды оларды айналымға шығару, сақтау және жеткізудегі
жоғары шығындармен тікелей байланысты. Сонымен қатар, ұйымның жинақталған
қолма қол ақша бірліктері табыс әкелмейді. Ал мемлекеттің қызығушылығы
тұрғысынан қарастырсақ, қолма қол ақша бірліктерінің айналымы, заңды және
жеке тұлғалардың нақты табыстарын салық қызметінен жасыру, яғни салық
төлеуден бас тартуға мүмкіндік беріп, айналымдағы ақша қаражаттарын
бақылауды тежейді.
Зерттеу объектісі болып ЖШС “Алфарма” ұйымы табылады.
Дипломдық жұмысты жазуда оқу әдістемелік құралдар мен
монографиялар, баспасөз құралдарынан ақпараттар, статистикалық мәліметтер,
ЖШС “Алфарма” ұйымының 2004-2006 жылдар аралығындағы бухгалтерлік
есептілігі қолданылды.
I бөлім. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы.
1.1. ЖШС Алфарма ұйымының қысқаша қаржы-экономикалық сипаттамасы.
ЖШС Алфарма ұйымы 1997 жылы Алматы қаласында Қазақстан
Республикасының ішкі және сыртқы нарықтарында сауда-саттық қызметін жүзеге
асыру үшін құрылды.
ЖШС Алфарма ұйымы жарғыға сәйкес арнайы жабдықталған қоймалар,
дәріханалар, дүкендер, сауда ұйымдары арқылы дәрі-дәрмектерді өндіру,
бөлшек және толық саудасын, медицинада қолданылатын құрал-жабдықтар мен
медициналық техниканы сату және өндіруді, косметикалық және парфюмерлік
тауарларды толық сатуды, вакциналар мен иммуноглобулиндерді Қазақстан
Республикасының барлық облыстары мен аудандарына жеткізуді жүзеге асырады.
Басты бағыты дәріханалық қоймалары арқылы дәрі дәрмектерді толық өткізу.
Қоймалар мен өндірістік техниканы, көліктерді иемдене отырып ЖШС
Алфарма ұйымы Ресей және Еуропа елдерінің өндірушілерімен тығыз
байланыста.
Қазіргі таңда ЖШС Алфарма ұйымы көппрофильді өндірістік-
коммерциялық кәсіпорын. Алматы, Астана, Ақтау, Атырау, Ақтөбе, Орал,
Жезқазған, Өскемен, Қызыл Орда, Қарағанды, Қостанай, Павлодар,
Петропавловск және Шымкент қалаларында өнімді өткізуші құрылымдық
бөлімшелер қызмет етеді.
Кәсіпорын өзінің өндірістік базасы мен ұйымның өндірістік
қызметін жүзеге асыруға қажеттілерінің барлығы меншігінде бар.
ЖШС Алфарма ұйымының өндірістік құрылымының құрамында:
- өндіру және құралдарды тексеру цехы
- траспорттық цех
- дәріханалық қоймалар
- қосымша қоймалар
- офистік орындар (бухгалтерия, клирингтік бөлім, сауда бөлімі,
маркетингтік департамент, тендерлік бөлім, АТ бөлімі, коммерциялық
департамент, сертификация бөлімі, кеден бөлімі, транспорттық
логистика бөлімі) бар.
Бүгінде кәсіпорынның ассортиментінде 1000-ға жуық дәрі дәрмектер
мен медициналық құрал-жабдықтар, парфюмерлік және косметикалық өнімдер бар.
Негізгі тауарлық топтары келесілерді қамтиды:
- дәрі дәрмектер
- медициналық техника
- медициналық құрал-жабдықтар
- косметикалық және парфюмерлік өнімдер
- вакциналар мен иммуноглобулиндер
- ветеринарлық дәрілер
- ветеринарлық техника мен құрал жабдықтар
ЖШС Алфарма ұйымындағы қаржылық жағдайды экспресс талдау. 2006
жылдан 2007 жыл арасындағы кезеңнің өнім өткізу көлемін талдай отырып, оның
көрсеткіштерінің жоғарлауын байқадық, яғни айтылып отырған кәсіпорынның
өнімдері нарықта жоғары сұранысқа ие деген тұжырымға келуге болады.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау процесінде баланстық
пайда, өнімді немесе қызметті өткізуден пайда, ағымдағы активтер мен ұзақ
мерзімді активтер, міндеттемелер сияқты көрсеткіштер қолданылды.
ЖШС Алфарма ұйымының есепті 2006 жыл басындағы баланс валютасы
– 928385264 теңгені құрайды, ал жыл соңында – 1164673413 теңге болды, яғни
1,25 есеге өскен (Қосымша 12). Баланс валютасының өсуі әдетте кәсіпорынның
өндірістік мүмкіндіктерінің өскендігін көрсетеді, яғни ЖШС Алфарма
ұйымына оң баға беруге болады.
ЖШС Алфарма ұйымының баланс активтерінің құрамы мен
құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның
жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін
белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді
талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және
оларда болған өзгерістер зерттеледі.
Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорынның оң нәтижесін сипаттайды.
ЖШС Алфарма ұйымының баланс мәліметтері бойынша активтердің
құрамы (Қосымша 12) мен олардың таратылуына талдау жасау үшін келесі №1
аналитикалық кесте құрылады.
№1 кесте 2006 жылдың басы мен соңындағы ЖШС Алфарма
ұйымындағы баланс активтерінің құрамы мен құрылымы, теңге
№ Көрсеткіштер жыл басында жыл соңында жыл бойындағы
өзгеріс
сомасы үлесі Сомасы үлесі сомасы үлесі
1 Активтер құны, 928385264 100 1164673413 100 236288149 25,45
барлығы
Соның ішінде:
1.1. Ұзақ мерзімді38580013 4,2 67016210 5,75 28436197 73,71
активтер:
а) негізгі 32111222 3,50 51106261 4,39 18995039 59,15
құралдар
б) қаржылық 6326000 0,69 15716000 1,35 9390000 148,44
салымдар
1.2. Ағымдағы 889805251 95,84 1097657203 94,25 207851952 23,36
активтер:
а) өндірістік 0 0 0
қорлар
б) дайын өнім 512377832 55,19 613975302 52,72 101597470 19,83
2 Кәсіпорынның
өндірістік 32111222 3,50 51106261 4,39 18995039 59,15
потенциалының құны
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының есепті жылы 236288149 теңгеге немесе 25,45% артқандығын көруге
болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарай дамуының оң нәтижесін сипаттайды.
Сонымен қатар, ағымдағы активтердің үлесінің жоғары екендігін байқауға
болады. Сондықтан, әрі қарай, келесі №2 аналитикалық кестені құрастыра
отырып, ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет.
№2 кесте ЖШС Алфарма кәсіпорынның 2006 жылдың басы мен
соңындағы ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы, теңге
№ Көрсеткіштер жыл басында жыл соңында өсуі (+)
сомасы үлесі сомасы үлесі кемуі
(-)
1 Ағымдағы активтер, 889805251 100 1097657203100 23,35926
соның ішінде:
1.1. Тауарлы-материалдық7088 0,0007966588819 0,0536438207,266
қорлар
1.2. Дебиторлық борыш 203895999 22,914677448609911 40,86976120,019
1.3. Ақша қаражаттары
және қысқа
мерзімді қаржылық 24513907 2,754974428072653 2,55750614,51725
инвестициялар
1.4. Басқа да ағымдағы 148655240 16,7064924026880 0,366861-97,2911
активтер
1.5. Дайын өнім 512377832 57,583143613975302 55,9350719,82862
1.6. Болашақ кезең 355185 0,03991722383638 0,217157571,0976
шығындары
Келтірілген мәліметтер ЖШС Алфарма ұйымы активтерінің жалпы
алғанда жағымды динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан
зерттеу келесідей қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильді
активтер – яғни ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар
бір жылда 3558746 теңгеге немесе 14,51% артқан. Есепті жылы дебиторлық
борыш та әжептеуір өскен. Егер оның көлемі жыл басында – 203895999 теңгені
құраса, жыл аяғында ол – 448609911 теңгені құрайды немесе 120,019% өскен,
сонымен қатар, ағымдағы активтер құрамындағы оның үлесі 17,95 (40,86-22,91)
пунктке көбейген. Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы
8207% өсті және ол жыл аяғында 588819 теңгені құрап, 0,05 пунктке
көбейгенімен, оның көлемі әлі де болса өте төмен (0,053%) болып отыр.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының
маңызды белгілерінің бірі және сондықтан онымен тығыз байланысты болады.
Сол себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді.
Сондықтан төменде ЖШС Алфарма ұйымының ағымдағы активтерінің
өтімділік көрсеткіштері №3 кестеде көрсетілген.
№3 кесте ЖШС Алфарма ұйымының ағымдағы активтерінің
өтімділік көрсеткіштері, теңге
№ Көрсеткіштер жыл басындажыл соңындаөзгеріс
1 Ағымдағы активтер, оның 889805251 1097657203 207851952
ішінде:
1.1.Ақша қаражаттары және қысқа
мерзімді қаржылық салымдар 24513907 28072653 3558746
1.2.Дебиторлық борыш және басқа
да
активтер 352551239 452636791 100085552
1.3.Алдағы кезең шығындарынсыз
тауарлы-материалдық қорлар
қосылған басқа
кәсіпорындардың
жарғылық капиталға салған
салымдарының мөлшеріне
азайтылған
құрылтайшылармен есеп және
ұзақ
мерзімді қаржылық салымдар 7088 588819 581731
2. Қысқа мерзімді 887380846 1130877914 243497068
міндеттемелер,
оның ішінде:
2.1.Қысқа мерзімді несиелер мен 172919780 324104365 151184585
заемдар
2.2.Кредиторлық борыш 703118756 798061364 94942608
2.3.Басқа да ағымдағы 11342310 8712185 -2630125
міндеттемелер
3. Өтімділік көрсеткіштері
3.1.Абсолюттік өтімділік коэф. 0,0276250130,02482377 -0,002801
3.2.Аралық өтімділік 0,4249191850,4250763390,0001572
коэффициенті
3.3.Жалпы (ағымдағы) өтімділік 0,4249271730,4255970140,0006698
коэф.
3-кестенің мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басына
қарағанда біршама артқандығын көрсетеді және абсолютті өтімділік
коэффициенті 0,0028 пунктке төмендегенін, ал аралық – 0,00015 пунктке және
ағымдағы – 0,00066 пунктке көбейгенін байқауға болады. Жалпы өтеу, яғни
ағымдағы өтімділік коэффициенті жыл басында да, жыл аяғында да талап
етілген шектеуге жауап берді.
1.2. ЖШС Алфарма ұйымының есеп саясаты
ЖШС Алфарма ұйымының есеп саясатының құрылымы келесідей:
І Жалпы ережелер
ІІ Басқару және ұйымдық құрылым:
- 2.1. Директордың (басшының) қызметтік инструкциясы:
• жалпы ережелер
• функциялары
• қызметтік міндеттері
• құқықтары
• жауапкершілік
- 2.2. Бас бухгалтердің қызметтік инструкциясы:
• жалпы ережелер
• функциялары
• қызметтік міндеттері
• құқықтары
• жауапкершілік
- 2.3. Бухгалтерлік және қаржылық құжаттарда бірінші қол қою құқығы –
директордың құзырында. Директор жоқ болғанда, бұйрық негізінде
бірінші қол қою құқығы қаржы директорына бекітіледі.
- 2.4. Бухгалтерлік және қаржылық құжаттарда екінші қол қою құқығы –
бас бухгалтердің құзырында. Бас бухгалтер жоқ болғанда, бұйрық
негізінде екінші қол қою құқығы бас бухгалтердің қызметін уақытша
орындаушы қызметкерге бекітіледі.
- 2.5. Құрылымдық бөлімше директоры бірінші қол қою құқығы бар:
• құрылымдық бөлімшеде жүргізілетін бухгалтерлік құжаттарда
• құрылымдық бөлімшенің орналасу орны бойынша салық комитетіне
берілетін салық есептілігінде
Директор жоқ болған кезде, сол кезең аралығында оның
міндеттерін атқарушы тұлғаға бұйрық негізінде бірінші қол қою
құқығы беріледі.
- 2.6. Құрылымдық бөлімшенің бас бухгалтерінің екінші қол қою құқығы
бар:
• құрылымдық бөлімшеде жүргізілетін бухгалтерлік құжаттарда
• құрылымдық бөлімшенің орналасу орны бойынша салық комитетіне
берілетін салық есептілігінде
Бас бухгалтер жоқ болғанда, бұйрық бойынша екінші қол
қою
құқығы уақытша бас бухгалтердің міндеттерін атқарушы
тұлғаға
жүктеледі.
ІІІ Бухгалтерлік есеп жүйесі мен қаржылық есеп беру.
ІV Бухгалтерлік құжаттар және оларды сақтау мерзімдері
V Негізгі құралдар есебі
5.1. ЖШС Алфарма ұйымында негізгі құралдардың есебі №6 Негізгі
құралдардың есебі БЕС-на сәйкес жүргізіледі.
5.2. Негізгі құралдар - бұл ұзақ мерзімде (1 жылдан астам мерзімде)
әкімшілік мақсатта немесе басқа ұйымға жалға беру мақсатында дайын өнімді
(тауар, жұмыс, қызмет) жеткізу мен өндіру мақсатында қолданылатын
материалды активтер.
5.3. Негізгі құралдар 1 Айналымнан тыс активтер бөлімінің 12 Негізгі
құралдар бөлімшесінің шоттарында есептеледі. Синтетикалық шоттарға әрбір
негізгі құралдың түріне немесе белгілі бір тобына сәйкес аналитикалық шот
ашылуы мүмкін.
5.4. Негізгі құралдарды №6 Негізгі құралдардың есебі БЕС-ның 5,15,16
тармақтарында анықталған тәртіппен бастапқы құны бойынша кіріске алады.
5.5. Негізгі құралдардың істен шығуы бастапқы құжаттардың Типтік салааралық
нысан бланкілері негізінде жүргізіледі:
1) №НҚ-1 нысан НҚ-ды қабылдау-беру актісі (накладной)
2) №НҚ-4 нысан НҚ-ды есептен шығару актісі
3) №НҚ-13 нысан НҚ-дың түгендеу (инвентарлық) тізімі
5.6. НҚ-дың қозғалысының есебі рәсімделеді:
1) №НҚ-1 НҚ-ды қабылдау-беру акті нысанымен
2) №НҚ-3 НҚ-ды есептен шығару акті нысанымен
5.7. Мақсатты бағытталуы мен орындалу функцияларына тәуелді ЖШС Алфарма
ұйымындағы негізгі құралдар келесі топтардан құралады:
1) жер
2) ғимараттар
3) құрылғылар
4) көлік және құрал-жабдықтар (мобильдіден өзге)
5) мобильді көлік
6) күш қуаты жоғары көлік құралдары
7) компьютерлер
8) тіркелген активтер
9) аяқталмаған құрылыс
5.8. Құрылымдық бөлімшелер басшының рұқсатынсыз кәсіпорынға тиесілі негізгі
құралдарды жалға беруге құқығы жоқ.
5.9. Негізгі құралдардың бастапқы құнының өзгеруі тек мына жағдайда жүзеге
асады:
- №6 Негізгі құралдар есебі БЕС-ның 17-20 тармақтарында көрсетілген
тәртіппен қайта бағалағанда;
- объектіге қосымша салымдар жұмсағанда немесе демонтаждаудың нәтижесінде
негізгі құралдардың бастапқы бағаланған нормативті көрсеткіштері,
өндірістік қуаты, пайдалы қызмет ету мерзімі не өседі, не кемиді.
5.10. Негізгі құралдар есептен шығады:
- негізгі құралдар істен шыққанда (моральді тозу, толық тозу)
- негізгі құралдарды өткізуде
- негізгі құралдарды айырбастағанда
- негізгі құралдарды қайтарымсыз бергенде
- негізгі құралдардың жетіспеушілігі туындағанда
5.11. ЖШС Алфарма ұйымында негізгі құралдарды түгендеу
(инвентаризациялау) басшының бұйрығымен ағымдағы жылдың 1 қарашасынан
кейін, жылдық есептілікті тапсырар алдында 1 рет №24 Бухгалтерлік қызметті
ұйымдастыру БЕС-дағы әдістемелік нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі.
5.12. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдардың амортизациясын тура жалпы
жолмен , яғни негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі ішінде оның
қалдық құнын шығындарға жатқызу арқылы есептейді.
5.13. Негізгі құралдардың құнын жоғарлатушы шығындарға модернизациялауға,
реконструкцияға, қызметтегі объектілердің толық техникалық жөндеу шығындары
жатады. Жөндеу жұмыстары аяқталғаннан кейін 126 Аяқталмаған құрылыс шоты
негізгі құралдар 122 Ғимараттар мен құрылғылар, 123 Машиналар мен құрал-
жабдықтар, 124 Көлік құралдары шотымен жабылады.
VІ Материалды емес активтердің есебі
6.1. ЖШС Алфарма ұйымында материалды емес активтердің есебі №28
Материалды емес активтердің есебі БЕС-на сәйкес жүргізіледі.
6.2. Материалды активтер – бұл физикалық мәні жоқ, ұзақ мерзім қолданыста
бола алатын ақшалай емес активтер.
6.3. Материалды емес активті (есепте тіркеледі) актив ретінде мойындайды,
егер:
1) ұйымда осы активпен тікелей байланысты болашақта жоғары экономикалық
пайда алуы күтілсе
2) және активтің нақты құнын анықтауда
6.4. Материалды емес активтер 10 Материалды емес активтер бөлімше
шоттарында есепке алынады.
6.5. Материалды емес активтерді кіріске алғанда олар бастапқы құнымен №28
Материалды емес активтердің есебі БЕС-ның 18-25 тармақтарында көрсетілген
тәртіпке сәйкес бағаланады.
Материалды емес активтердің есебі келесі бастапқы құжат салааралық
типтік бланкілері негізінде жүргізіледі:
1) №НҚ-1 нысан МЕА беру-алу актісі (накладной)
2) №НҚ-4 нысан МЕА есептен шығару актісі
6.6. Материалды емес активтердің амортизациясы тура жолмен есептеледі. МЕА-
дің пайдалы қызмет ету мерзімі – 3 жыл. Пайдалы қызмет ету мерзімі ЖШС
Алфарма ұйымының басшысының үкімімен қайта қарастырыла алады. МЕА-дің
жойылу құны амортизацияны есептеуге байланысты қарастырылмайды.
6.7. ЖШС Алфарма ұйымында МЕА-ді түгендеу (инвентаризациялау) басшының
бұйрығымен ағымдағы жылдың 1 қарашасынан кейін, жылдық есептілікті тапсырар
алдында 1 рет №24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру БЕС-дағы әдістемелік
нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі.
VІІ Инвестиция есебі
7.1. Бухгалтерлік есепте қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар ағымдағы
құнымен есептеледі. Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнының
өзгеруінен болған табыс не шығын сол ағымдағы кезеңге жатқызылады.
7.2. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар – бұл 1 жылдан астам пайдалану
құқығы бар инвестициялар. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік
есепте сатып алу құны бойынша есептеледі. Ұзақ мерзімді қаржылық
инвестициялардың қайта бағалануы қарастырылмайды.
7.3. Қаржылық инвестициялардан дивиденд түрінде алынған табыстар негізгі
емес қызметтен алынған табыстарға жатқызылады.
7.4. Қаржылық инвестицияларды есептен шығару немес басқа категорияға аудару
№8 Қаржылық инвестициялардың есебі БЕС-ның 17,18,19 тармақтарына сәйкес
жүргізіледі.
VІІІ Тауарлы-материалдық қорлардың есебі.
IX Ақша қаражаттарының есебі
9.1. Кәсіпорында ақша қаражаттарының есебі нормативтік құқықтық актілер мен
кассалық операциялар есебін ұйымдастыру мен жүргізудің тәртібі атты
Әдістемелік хатқа сәйкес жүргізіледі.
9.2. Кассадағы ақша қаражаттарының есебі мен сақтығына жауапты тұлға –
кассир. Еңбек ақы және жазбаша бұйрық бойынша бекітілген жеке тұлғаға басқа
да төлемдерді беру кезінде аталған соңғылармен толық материалдық
жауапкершілік бойынша келісім шарт жасалады.
9.3. Қолма қол ақша қаражаттарынан басқа, кассада акциялар, облигациялар,
вексельдер, чек кітапшалары және өзге де қатаң есептілік бланкілері
сақталады.
Қатаң есептілік бланкілері баланстан тыс 006 Қатаң есептілік
бланкілері шотында олардың номиналдық құны мен саны бойынша есептеледі.
9.4. Кассадағы ақша қаражаттарын, құнды қағаздар мен қатаң есептілік
бланкілерін кенеттен тыс тексеру айына 1 рет құрамында келесі тұлғалар бар
комиссиямен тексеріледі:
- бас бухгалтер
- бухгалтер
- бухгалтер-ревизор
9.5. Шаруашылық қызметке байланысты ақша қаражаттарын есептілік бойынша
(подотчет) директорға, қаржылық директорға, коммерциялық директорға, бас
бухгалтерге және директордың бұйрығымен бекітілген тұлғаларға беріледі.
Құрылымдық бөлімшелердің директорлары мен бас бухгалтерлері
есептілік бойынша (подотчетники) алушы тұлғалар болып табылады.
9.6. Шаруашылық қызметке байланысты есептілік бойынша директордың
бұйрығымен анықталған қызметкерлерге берілген ақша қаражаттарының
есептілігі ағымдағы айдан кейінгі 3 күн ішінде бухгалтерияға берілуге тиіс.
Барлық құрылымдық бөлімшелердің директорлары мен бас бухгалтерлері
шаруашылық қызметке байланысты есептілік бойынша берілген ақша
қаражаттарының есептілігін орталық бухгалтерияға ағымдағы айдан кейінгі 5
күн ішінде жеткізуге міндетті.
9.7. Шаруашылық қызметке байланысты есептілік бойынша директорға, қаржы
және коммерциялық директорға, бас бухгалтерге ақша қаражаттары шексіз
көлемде 12 айға беріледі.
9.8. Ақша қаражаттарын инкассациялау ЖШС Алфарма ұйымының басшылығымен
анықталған қажеттілік туындаған кезде және банкпен инкассациялау жөнінде
келісім шарт негізінде жүргізіледі.
9.9. Қолма қол шетел валютасында жүргізілетін операциялардың есебі 452
(1020) Кассадағы қолма қол шетел валютасындағы ақша қаражаттары шотында
жүргізіледі. Кассадағы шетел валютасындағы есеп кассадағы ұлттық валютадағы
операциялар есебіне ұқсас жүргізіледі, сонымен қатар кассалық кіріс ордері
(ККО), кассалық шығыс ордері (КШО) мен кассалық кітапта ақша қаражаттарының
сомасы шетел валютасы түрінде және сәйкесінше теңгеге шаққандағы сомасы
көрсетіледі. Валюталық касса үшін бөлек кассалық кітап ашылады.
Х Шетел валютасындағы операциялар есебі
10.1. Шетел валютасындағы операциялардың есебі №9 Шетел валютасындағы
операциялар есебі БЕС-на сәйкес жүргізіледі:
1) шетел валютасында мүлікті (тауарлы-материалдық қорларды, негізгі
құралдарды және басқа да активтерді) сату-сатып алу
2) шетел валютасында займдарды алу және беру
3) шетел валютасын сату-сатып алу
4) шетел валютасындағы басқа да операциялар
Шетел валютасындағы оқиғалар мен операциялар бойынша бухгалтерлік
жазулар бухгалтерлік және қаржылық есептілік туралы ҚР-ның заңдылығымен
бекітілген тәртіп бойынша валютаның нарықтағы айырбас бағамына шаққандағы
ҚР-ның ұлттық валютасы негізінде есептеледі. Операция немесе оқиға болған
күн №9 Шетел валютасындағы операциялар есебі БЕС-ның әдістемелік
қосымшасына сәйкес анықталады. Теңгелік жазулармен қатар, бухгалтерлік
есепте оған шаққандағы шетел валютасы көрсетіледі.
10.2. Әрбір есеп күніне:
1) операция жасалған күннің айырбас бағамын қолдану арқылы шоғырландыру
көзіне тәуелсіз кассадағы кез келген заңды немесе жеке тұлғалармен
мақсатты қаржыландырудағы ақша қаражаттарының қалдығы, банктік шоттардағы,
ақшалай және төлем құжаттарындағы, бағалы қағаздардағы шетел валютасының
теңгеге шаққандағы қайта есептелуі жүргізіледі.
2) шетел валютасы түрінде сатып алынған негізгі құралдардың, аяқталмаған
құрылыс жұмыстарының, материалды емес активтердің, тауарлы-материалдық
қорлардың, меншікті капиталдың құны операция жасалған күннің нарықтағы
айырбас бағамына сәйкес есептеледі.
10.3. Кезекті кезеңдерде шетел валютасында сатып алынған негізгі құралдар,
аяқталмаған құрылыс, материалды емес активтер, тауарлы-материалды қорлар
және меншікті капитал құны бағам өзгерістерімен байланысты қайта
есептелінбейді.
10.4. Шетел валютасындағы дебиторлық және кредиторлық қарыздар, сонымен
қатар банктегі валюталық шоттағы және кассадағы ақша қаражаттары есептілік
күніне және есеп айырысу күніне ресми бағам бойынша қайта есептелуі керек.
10.5. Туындаған бағамдық айырма: оң жағы – 725 Бағам айырмасынан табыс
шотында, теріс жағы – 844 Бағам айырмасы бойынша шығыстар шотында көрініс
табады.
10.6. ЖШС Алфарма ұйымында бағам айырмасының нәтижесінде туындауы мүмкін
жоғалтулардан қорғау әдістері – хеджирлеу қолданылмайды.
ХІ Есеп айырысу есебі
ХІІ Еңбек және еңбек ақы
ХІІІ Табыстар мен шығыстар есебі
ХІV Бақылау және аудит
ХV Есеп саясатында мүмкін болатын түзетулерді енгізу әдістері.
ІІ бөлім. Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі мен теориялық негіздері.
2.1. Кассадағы қолма қол ақша қаражаттарының есебі
Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың қолда бар нақты ақшалай
қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек. Касса арнайы
жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп
жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі
беретін қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі материалдармен
қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді. Кассадағы нақты ақша
қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып жабылатын сейфте немесе
темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен сургуч басатын мөр
кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа салынып, аузы
жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын басшысында сақталады. Кассир
жұмыс кунінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне) мөр таңбасын
басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшаның түгелділігіне жұмысқа
деген немқұраңдылық пен салақтық салдарынан кәсіпорынньң шеккен зардабына,
әдейі қастандықпен немесе арам ниетпен істелген әрекет негізінде
кәсіпорынға, ұйымға келтірілген шығындарға касса қызметкері, яғни кассир
толық жауап береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда кассирлік жұмысқа қызметкердің
тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бұйрық шыққаннан кейін касса қызметкерін
касса операцияларымен таныстырып, кәсіпорын мен кассир арасында жеке
материалдық жауапкершілікке келісім-шарт жасалуы керек.
Кәсіпорын, мекеме немесе ұйым өздерінің есеп айырысу шотынан
нақты ақшаны сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек
кітапшасы арқылы ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу
үшін кәсіпорының, ұйымның касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты
толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы отырған, яғни
кәсіпорынның, ұйымның жұмсауға тиісті нақты ақша қаражаттарының сомасы және
бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі тиіс.
Толтырылған чекке кәсіпорынның, ұйымның бас бухгалтері және басшысы қол
қойып, осы ұйымның мөрі басылады. Барлық толтыруға тиісті ақпараттар
толтырылмағанша, чекке қол қоюға болмайды. Сонымен қатар чекке
лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті адамдардың қолы қойылмаса
(біреуінің қолы қойылмаған жағдайда), мөр басуға рұқсат етілмейді.
Кәсіпорынның, ұйымның касса қызметкері банк мекемесінен нақты
ақша аларда банк бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс. Сонымен
қатар банк мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорынның
кассасына кіріске алынуы керек. Ол үшін кәсіпорынның касса қызметкері, яғни
кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа
жазуы керек. Жалпы касса операцияларының есебі 451 (1010) - "Кассадағы
ұлттық валютасы түріндегі нақты ақша" және 452 (1020) -"Кассадағы шетел
валютасы түріндегі нақты ақша" - деп аталатын шоттарда жүргізіледі.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассадағы ұлттық валюта түріндегі (теңге
түріндегі) нақты ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының)
есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банк мекемесі бекіткен кассалық
операциялар есебін жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.
Кәсіпорынның кассасына қолма-қол нақты ақшаны кіріске алу, қабылдау үшін
бас бухгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның кассалық кіріс ету
ордеріне қол қоюы керек және де ақша төлеген адамға осы толтырылған
кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі.
Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында толтырылатын
кассалық кіріс ету ордеріне кәсіпорыннын, ұйымның аты, ақша төлеуші адамның
қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп жатқандығы, сол ақша төленген
уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир мен бас бухгалтердің қолдары
қойылуы қажет.
Кәсіпорынның, ұйымның кассасынан нақты ақша кассалық шығыс ету
ордері немесе тиісті үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу
ведомостары, сондай-ақ кәсіпорынның, ұйымның бас бухгалтері мен басшысының
қолдары қойылған ақша алу үшін жазылған өтініштер, шоттар және тағы басқа
құжаттар бойынша беріледі. Бұл күжаттарға кассалық ордердің реквизиті
көрсетілген штамп басылуы керек. Егер кассалық шығыс ету ордеріне қоса
тіркелген құжаттарда шаруашылық субъектінің басшысының "рұқсат етемін"
деген жазуы және қолы қойылған болса, онда кассалық шығыс ету ордеріне оның
қол қоюы аса қажет болып саналмайды. Ұйымның кассасынан адамдарға кассалық
шығыс ету ордері бойынша ақша берген кезде касса қызметкері нақты ақша
алушы адамның төл құжатын немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын
көрсетуді талап етеді. Сонымен қатар касса қызметкері осы көрсетілген
құжаттарда берілген, яғни жазылған деректерді нақты ақша алушы адамның аты-
жөнін, құжатының номерін және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта
берілгендігін кассалық шығыс ету ордеріне жазуы керек. Кассадан нақты ақша
алушы адамдар кассалық шығыс ету ордеріне алып жатқан соманың теңгедегі
бөлігін жазумен, ал тиынын сандармен көрсетеді.
Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ
кассалық шығыс ету ордері және оның орнына жүретін немесе оған қосымша
тіркелетін құжаттарды, кәсіпорынның бухгалтерия қызметкерлері сиямен немесе
шарикті қаламсаппен анық етіп толтырулары керек. Бұл құжаттарды өзгертуге
олардағы сандармен әріптерді тузетуге, өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді.
Кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың орнына
жүретін құжаттарды кассаға берместен бұрын бухгалтерия қызметкерлері тіркеу
журналына тіркеп жазады.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы-қызметкерлерге жәрдемақы,
сыйақы, еңбекақы төлеу үшін төлеу ведомостары қолданылады. Бұл ведомостар
тіркеу журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды төлеп, үлестіріп
болғаннан кейін ғана тіркеледі, Кассалық кіріс ету немесе кассалық
шығыс ету ордерлері, сондай-ақ олардың орнына жүретін құжаттар бойынша
кассаға немесе кассадан нақты ақшаны қабылдауға немесе төлеуге тек қана осы
құжаттар толтырылған күні ғана рұқсат етіледі. Кәсіпорынның кассасына нақты
ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу барысында (кассир) касса
қызметкері кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету
ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл құжаттарда кәсіпорын басшысы мен
кәсіпорын бас бухгалтері қолдарының болуын және ордерлерде көрсетілген
қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру жүгізуге, яғни қадағалауға
міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың тиісті жеріне
касса қызметкері өз қолын қоюы керек.
Касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отыруы
тиіс. Бұл кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері
(парақтары) номерленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтері қолдарын қойып, куәландыруы керек. Кәсіпорынның, ұйымның
кассасына келіп түскен, кіріс етілген немесе кәсіпорынның, ұйымның
кассасынан төленген, яғни шығыс етілген ақша қаражаттарының кімнен келіп
түскендігін немесе кімге не үшін төленгендігін білу үшін ол операцияларға
толтырылған құжаттардың номері және бухгалтерлік жазулар, сонымен қатар
кіріске алынған немесе шығыс етілген сомалар кассалық кітапқа жазылуы тиіс.
Күн сайын кәсіпорынның, ұйымның касса қызметкері кассадағы нақты ақша
қаражаттарының қалдығын жұмыс күнінің соңында санап және оның сомасын
кассалық кітапқа жазады. Бұл кассалық кітаптағы деректерге өзгеріс
енгізуге, өшіруге, түзетуге жол берілмейді және де касса операциялары мен
ондағы жүргізілетін, толтырылатын құжаттардың дұрыстығына ұйымның
бас бухгалтері бақылау жасап отыруы керек.
Кәсіпорынның, ұйымның немесе мекемелердің кассадағы
шетелдік валюта түріндегі нақты ақшаларының есебі үшін өз алдына бөлек
кассалық кітап ашылады. Сонымен қатар бұл жағдайда кассалық операциялар
бойынша толтырылатын барлық құжаттарда кіріске алынған яғни келіп
түскен және де шығыс етілген, кассадан төленген ақша қаражаттарының
сомасы шетел валютасымен де және сол күнгі бағам (курс) бойынша ұлттық
валютаға (теңгеге) айналдырылып та жазылады.
Жалпы кәсіпорынның кассасындағы шетел валютасы түріндегі ақша
қаражаттарының есебі кассадағы ұлттық валюта түрінде нақты ақша
қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.
451 (1010) -"Кассадағы ұлттық валютасы түріндегі нақты ақша"
және 452 (1020) -"Кассадағы шетел валютасы түріндегі нақты ақша" -деп
аталатын шоттар бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша
номері бірінші журнал-ордерде, ал дебеті бойынша осы журнал-ордердің
ведомосында жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды
журнал-ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-
ордерде есептелініп жүргізіледі.
Қолма қол ақша қаражаттарын қабылдау, сақтау, өткізу үшін ЖШС
Алфарма ұйымында заңға сәйкес арнайы жабдықталған кассасы бар.
Ақша қаражаттарының сақтығына толықтай жауапты тұлға болып
кассир табылады. Банкке ақша өткізу Қолма қол ақшаны жарнаға жариялау
құжатымен рәсімделеді, онда кәсіпорын аты, ақша қаражаттарының не үшін
өткізіліп жатқандығы, ақша қаражаттарын жарналаушы тұлғаның қолы қойылады
(жазылады).
№4 кесте Банкке қолма қол ақша қаражаттарын өткізу тәртібі
№ Жасалатын істер тізімі Кәсіпорын кассирі Банк
1 Жарнаны жариялау бланкісінХ
толтыру
2 Ақша қаражаттарын өткізу Х Х
3 Кассаға түбіртек пен Х
ордерді рәсімдеу
4 Түбіртекті алу Х
5 Кассаға банк выпискасын Х Х
алу үшін ордер қосымшасы
Банк кәсіпорыннан алынған сомаға сәйкес түбіртек береді, онда
ақша қаражаттарының кімнен қабылданғандығы, қандай № шотына есептелгендігі,
не үшін, сомасы, банк бухгалтерінің қолы және аталған соманы түбіртекте
кассир қабылдады деп көрсетеді. Түбіртек міндетті түрде банк мөрімен
бекітіледі. Түбіртек негізінде кассир кассадан ақша қаражаттарын есептен
шығарады.
№5 кесте Банкте қолма қол ақша қаражаттарын алу тәртібі
№ Жасалатын істер Кәсіпорын Банк
тізімі
Бухгалтер кон кассир
басшысы,бас
бухгалтер
1 Чек пен корешоктың
барлық
реквизиттерін Х
толтыру
2 Чекке қол қою
Х
3 Чек корешогында Х
алушының қолы
4 Чектің дұрыс
толтырылуын және
төленуін толтыру Х
5 Ақша қаражаттарын Х
алу
Кассада ақша қаражаттарын қабылдау кассалық кіріс ордері (ККО)
негізінде жүзеге асырылады (Қосымша 1), онда бас бухгалтер немесе мұндай
операцияға жауапты тұлға қол қояды. Сонымен қатар, бас бухгалтер мен
кассирдің қолдары қойылған түбіртек беріледі.
Кассалық кіріс ордерін құрауда кассаға ақша қаражаттарын
қабылдау үшін заңды негіздеме болуы керек.
ККО-рін толтыруда бірқалыпты оған сәйкес түбіртек рәсімделеді,
ол кассир ақша қаражатттарын қабылдағаннан кейін ғана ақша қаражаттарын
берген тұлғаға беріледі.
ККО-де ақша қаражаттарының кімнен қабылданғандығы, сомасы, бас
бухгалтер мен кассирдің қолдары қойылады. Банк мекемелерінен кіріске
алынған қолма қол ақша қаражаттары аталған (бекітілген) мақсатқа ғана
шығысталуы керек.
Қолма қол ақша қаражаттарын шығыстауды кассир кассалық шығыс
ордерімен (КШО) (Қосымша 2), аванс және қызметкерлердің еңбек ақысын
берудегі төлем ведомісімен рәсімдейді. КШО-рі негіз бар кезде құрылады,
яғни кімге ақша қаражаттары берілуі тиіс және қай мақсатқа. Ақша
қаражаттарын шығыстау құжатына басшы және бас бухгалтер қол қояды.
ККО және оған тиесілі түбіртек, сонымен қатар КШО ешбір қатесіз,
тура, нақты толтырылуы тиіс. ККО мен КШО-рі ақша қаражаттарын беруші, алушы
тұлғаларға берілмейді (қатаң түрде). Ақша қаражаттарын қабылдау және беру
кассалық ордерлер құрылған күні ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
ККО мен КШО, сонымен қатар оларды айырбастай алатын кассаға
өткізілуге дейін бухгалтерияда ККО мен КШО-рін тіркеу журналында тіркеліп,
әрбір құжатқа өзіндік нөмір беріледі. ККО мен КШО-рін нөмірлеу жыл басынан
жыл соңына дейін өспелі түрде тіркеледі.
Кәсіпорынның қолма қол ақша қаражаттарының берілуі мен қабылдау
мақсаты ККО мен КШО-рін тіркеу журналдарының мәліметтерімен бақыланады.
Барлық қолма қол ақша бірліктерінің берілуі мен қабылдануының
барлық фактілері Кассалық кітапта есептелуі тиіс.
Кәсіпорынның кассасындағы ақша қаражаттарының қозғалысын және
бар болуын есептеу үшін 45 бөлімшенің (1000) Ақша қаражаттары активті
шоттары қолданылады.
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттары 451 (1010)
шоты ЖШС Алфарма кассасындағы ақша қаражаттарының қозғалысы мен бар
болуы туралы ақпаратты жалпылау үшін қолданылады (Қосымша 10 – ЖШС
Алфарма ұйымының шоттар жоспары).
Ақша қаражаттары 45 бөлімше (1000) шоттарына келесі топтар
кіреді:
451 (1010) – Кассадағы теңге түріндегі ақша қаражаттары
452 (1020) – Кассадағы валюта түріндегі ақша қаражаттары
453 – Құрылымдық бөлімшелер касасындағы қолма-қол ақша қаражаттары:
453.0 – Алматыдағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.1 – Қарағанды қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.2 – Шымкент қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.3 – Павлодар қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.4 - Өскемен қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.5 – Ақтөбе қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.6 – Жезқазған қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.7 – Қостанай қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.8 – Астана қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.9 – Ақтау қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.10 – Семей қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.11 – Петропавловск қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.12 – Атырау қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.13 – Қызылорда қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.14 – Орал қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
ЖШС Алфарма ұйымында 451,452 (1010,1020) Кассадағы ақша
қаражаттары шоттарының дебеті бойынша кәсіпорынның кассасына кіріске
алынған қолма қол ақша қаражаттары мен ақшалай құжаттар есептеледі. 451,452
(1010,1020) шоттарының кредиті бойынша ұйым кассасынан берілген ақша
қаражаттары мен ақшалай құжаттар есептеледі. Шот сальдосы ЖШС Алфарма
ұйымындағы кассада ай басындағы немесе ай соңындағы ақша қаражаттарының бар
болуын көрсетеді. Дебеттік айналымы – кассаға қолма қол түскен, кіріске
алынған ақша қаражаттарының сомалары, кредиттік айналымы - кассадан қолма
қол берілген ақша қаражаттарының сомалары.
Төменде ЖШС Алфарма ұйымындағы касса есебі бойынша типтік
операциялардың екі жақты жазу келтірілген :
№6 кесте ЖШС Алфарма ұйымының кассасы бойынша ақша
қаражаттар қозғалысы есебінің екі жақты жазулары
(кассаға ақша қаражаттарының келіп түсуі)
1 Өндірілген өнімдерді сатудан қолма-қол 451 701
келіп түскен ақша қаражаттары (1010) (6010)
2 Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша 451 411
қаражаттары кассаға келіп түсті (1010) (1030)
3 Тауарларды сатудан қолма-қол келіп түскен 451 701
ақша қаражаттары (1010) (6010)
4 Артық немесе басы артық тұрған 451 727
материал-дарды сатқаннан қолма-қол келіп
түскен ақша қаражаттары (1010) (6280)
5 Жұмысшы қызметкерлерге артық төленген 451 333
еңбекақы сомасы кассаға қайтарылды (1010) (1250)
6 Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс 451 333
ретінде алып, жұмсамаған сомасы кассаға
қайтарылды (1010) (1250)
7 Жарғылық қорды толтыру үшін үлес 451 511
қосушы-лардан қолма-қол келіп түскен ақша
қаражаттары (1010) (5020)
8 Кассаға банк және банктен тыс мекемелердің 451 601-603
несиелері келіп түсті (үй-жай салу үшін (1010) (3010-3030
берілген) )
№7 кесте ЖШС Алфарма ұйымының кассасы бойынша ақша
қаражаттар қозғалысы есебінің екі жақты жазулары
(кассадан ақша қаражаттарының шығысталуы)
1 Алынған материалдық емес активтердің құны 101-106 451
(бағасы) кассадан төленді (2730) (1010)
2 Алынған құнды қағаздардың құны кассадан 401-403 451
төленді (2020-204(1010)
0)
3 Сатып алынған материалдық құндылықтардың 201-208 451
құны кассадан төленді (1311-131(1010)
7)
4 Өнімдерді сату және әкімшілік шығындары 811, 821 451
кассадан төленді (7110, (1010)
7210)
5 Келіп түскен тауарлардың құны (бағасы) 222 451
кассадан төленді (1330) (1010)
6 Кассадан есеп айырысу немесе валюталық шотқа441, 431 451
ақшалай түскен түсімдер аударылды (1040, (1010)
1050)
7 Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген 681 451
еңбекақы сомасы кассадан төленді (3350) (1010)
8 Құнды қағаздарды сатуға байланысты шығындар 843 451
кассадан төленді (7410) (1010)
9 Есеп беруге тиісті адамдарға (іс-сапарына 333 451
баратын, керекті бұйымдар сатып алу үшін)
кассадан төленген сома (1250) (1010)
10 Ұйымның кассасынан жұмысшы қызметкерлерге 333 451
берілген несие сомасы (1250) (1010)
11 Кассадан жұмысшы қызметкерлердің 687 451
депоненттелген еңбекақы сомасы төленді (3390) (1010)
12 Банк немесе банктен тыс мекемелерінен 601-603 451
алынған несиелер сомасы кассадан қайтарылды (3010-303(1010)
0)
Кәсіпорын кассасындағы ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың
сақтығын жедел және күнделікті бақылау үшін жоспарлы және жоспардан тыс,
кенеттен кассаны тексеру жұмыстары жүргізіледі.Тексеру нәтижесінде нақты
қолдағы ақша қаражаттары мен бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша ақша
қаражаттары арасындағы айырмашылық актіде келесі тәртіп бойынша
рәсімделеді: артық шыққан ақша қаражаттары кәсіпорын кассасына кіріске
алынып, ұйым табысы ретінде танылады, ал кем сома ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
I. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы.
1.1. ЖШС Алфарма ұйымының қысқаша қаржы-экономикалық сипаттамасы.
1.2. ЖШС Алфарма ұйымының есеп саясаты
ІІ. Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі мен теориялық негіздері.
2.1. Кассадағы қолма қол ақша қаражаттарының есебі
2.2. Есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін операциялардың есебі
2.3. Валюталық шоттардағы ақша қаражаттары қозғалысының есебі
2.4. Банктердегі арнаулы шоттардағы ақшалай қаржылар есебі
ІІІ. ЖШС Алфарма ұйымындағы ақша қаражаттарының қозғалысын талдау және
оны аудиторлық тексеру.
3.1. Ақша қаражаттарының қозғалысын және қолданылуын талдау
3.2. Касса операцияларының аудиті
3.3. Банктен ашылған шоттардағы ақша қаражаттары аудиті.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Қосымша
Кіріспе
Нарық экономикасы жағдайында, бухгалтерлік есептің басқару
жүйесінде алатын орны ерекше. Ол өндіріс процесін, айналым, бөлу мен тұтыну
және кәсіпорын қаржы жағдайын айқын көрсетіп, басқарушылық шешім
қабылдаудың негізі болып табылады.
Бухгалтерлік есеп басқару процесінің бөлігі ретінде,
кәсіпорынның ағымдағы қызметін бақылау, оның стратегиясы мен тактикасын,
жоспарлау, ресурстарын тиімді пайдаланып, нәтижесін бағалауға, сонымен
қатар дұрыс басқарушы шешім қабылдауға қажетті ақпараттармен қамтамасыз
етеді.
Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік есеп
стандарты, кәсіпорын қаржы-шаруашылық қызметі бухгалтерлік есеп Бас шот
жоспары мен Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің бұйрығы бойынша
бекітілген. Бухгалтерлік есеп Типтік шот жоспарында белгіленген жалпы
принциптер мен ережелер және Қазақстан Республикасының 2007 жылы №234-111
28 ақпанда қабылданған №234-111 ҚРЗ “Бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есептілік туралы” Заңына, сонымен қатар Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік есеп жөніндегі өкілетті ұйымдары қабылдаған қаулылар мен
ұсыныс, талаптарға сай жүргізіледі.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі процесінде әрдайым
жабдықтаушылардан сатып алынған негізгі құралдар, шикізат, материал және
өзге тауарлы-материалдық құндылықтар мен көрсетілген қызмет, сатып
алушылармен сатып алынған тауарлар, ссудалар бойынша несие беруші
кәсіпорындар мен басқа қаржылық операциялар бойынша, бюджет және салық
органдарымен түрлі төлемдер бойынша, басқадай кәсіпорындар және жеке
тұлғалармен түрлі шаруашылық операциялар бойынша есеп айырысу жүргізіледі.
Сондықтан кәсіпорынға жағымды жағдай жасауда ақша қаражаттарының өз
мерзімділігі, дұрыс қойылған несие есебі мен есеп айырысу операциялары
ерекше назар аудартады.
Мұнымен ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі айналысады, оның
мақсаты есеп айырысу мен касса ережелерін, ақша қаражаттары мен несиені
тиімді және дұрыс қолдануды бақылау, кассадағы құжаттар мен қолма қол
ақшалардың сақтығын қамтамасыз ету. Нарықтық экономика шарттарында
бухгалтер ақша қаражаттарын дұрыс қолдану қағидасы кәсіпорынға қосымша
табыс әкелетіндігін ескеруі керек. Сондықтан уақытша бос ақша қаражаттарын
пайда табу мақсатында тиімді жұмсау туралы әрдайым ойлау қажет.(банктегі
депозитке салу, инвестициялық қорлар ж.т.б.).
Дипломдық жұмыстың мақсаты болып кәсіпорындағы ақша
қаражаттарының қозғалысының есебін және ақша қаражаттарының аудитін игеру
болып табылады. Бұл мақсатқа жету үшін алдыға келесідей міндеттер қойылды:
- кассадағы ақша қаражаттарының қозғалысының есебін зерттеу
- есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттарының ерекшеліктерін игеру
- валюталық шоттағы ақша қаражаттарының есебінің ерекшеліктерін зерттеу
- банктердің арнайы шоттарындағы ақша қаражаттарының есебінің
ерекшеліктерін игеру
- ақша қаражаттарының қозғалысы мен қолданылуын талдау
- ақша қаражаттарының аудиті
Тауқыметті іздестіру деңгейі. Ақша қаражаттарының қозғалысының
бухгалтерлік есебі, аудиті мен анализі (талдауы) келесі авторлардың
еңбектерінде қарастырылған: В.К.Радостовец, О.Доброта, К.Ш.Дүйсембаев,
Н.А.Назаров ж.б. О.Доброта кассаға келесідей анықтама береді: “касса – бұл,
ақша қаражаттарын қабылдау, беру және уақытша сақтауға арналған арнайы
жабдықталған және бөлек бөлме”. Ал Н.А.Назаровтың пікірі бойынша, қолма
қолсыз және қолма қол ақша қаражаттарының бірыңғай айналымы көптеген теріс
жағдайларға әкеледі, себебі қолма қол ақшалардың айналымы қымбат болып
табылады, бұл оларды оларды айналымға шығару, сақтау және жеткізудегі
жоғары шығындармен тікелей байланысты. Сонымен қатар, ұйымның жинақталған
қолма қол ақша бірліктері табыс әкелмейді. Ал мемлекеттің қызығушылығы
тұрғысынан қарастырсақ, қолма қол ақша бірліктерінің айналымы, заңды және
жеке тұлғалардың нақты табыстарын салық қызметінен жасыру, яғни салық
төлеуден бас тартуға мүмкіндік беріп, айналымдағы ақша қаражаттарын
бақылауды тежейді.
Зерттеу объектісі болып ЖШС “Алфарма” ұйымы табылады.
Дипломдық жұмысты жазуда оқу әдістемелік құралдар мен
монографиялар, баспасөз құралдарынан ақпараттар, статистикалық мәліметтер,
ЖШС “Алфарма” ұйымының 2004-2006 жылдар аралығындағы бухгалтерлік
есептілігі қолданылды.
I бөлім. Кәсіпорынның технико-экономикалық сипаттамасы.
1.1. ЖШС Алфарма ұйымының қысқаша қаржы-экономикалық сипаттамасы.
ЖШС Алфарма ұйымы 1997 жылы Алматы қаласында Қазақстан
Республикасының ішкі және сыртқы нарықтарында сауда-саттық қызметін жүзеге
асыру үшін құрылды.
ЖШС Алфарма ұйымы жарғыға сәйкес арнайы жабдықталған қоймалар,
дәріханалар, дүкендер, сауда ұйымдары арқылы дәрі-дәрмектерді өндіру,
бөлшек және толық саудасын, медицинада қолданылатын құрал-жабдықтар мен
медициналық техниканы сату және өндіруді, косметикалық және парфюмерлік
тауарларды толық сатуды, вакциналар мен иммуноглобулиндерді Қазақстан
Республикасының барлық облыстары мен аудандарына жеткізуді жүзеге асырады.
Басты бағыты дәріханалық қоймалары арқылы дәрі дәрмектерді толық өткізу.
Қоймалар мен өндірістік техниканы, көліктерді иемдене отырып ЖШС
Алфарма ұйымы Ресей және Еуропа елдерінің өндірушілерімен тығыз
байланыста.
Қазіргі таңда ЖШС Алфарма ұйымы көппрофильді өндірістік-
коммерциялық кәсіпорын. Алматы, Астана, Ақтау, Атырау, Ақтөбе, Орал,
Жезқазған, Өскемен, Қызыл Орда, Қарағанды, Қостанай, Павлодар,
Петропавловск және Шымкент қалаларында өнімді өткізуші құрылымдық
бөлімшелер қызмет етеді.
Кәсіпорын өзінің өндірістік базасы мен ұйымның өндірістік
қызметін жүзеге асыруға қажеттілерінің барлығы меншігінде бар.
ЖШС Алфарма ұйымының өндірістік құрылымының құрамында:
- өндіру және құралдарды тексеру цехы
- траспорттық цех
- дәріханалық қоймалар
- қосымша қоймалар
- офистік орындар (бухгалтерия, клирингтік бөлім, сауда бөлімі,
маркетингтік департамент, тендерлік бөлім, АТ бөлімі, коммерциялық
департамент, сертификация бөлімі, кеден бөлімі, транспорттық
логистика бөлімі) бар.
Бүгінде кәсіпорынның ассортиментінде 1000-ға жуық дәрі дәрмектер
мен медициналық құрал-жабдықтар, парфюмерлік және косметикалық өнімдер бар.
Негізгі тауарлық топтары келесілерді қамтиды:
- дәрі дәрмектер
- медициналық техника
- медициналық құрал-жабдықтар
- косметикалық және парфюмерлік өнімдер
- вакциналар мен иммуноглобулиндер
- ветеринарлық дәрілер
- ветеринарлық техника мен құрал жабдықтар
ЖШС Алфарма ұйымындағы қаржылық жағдайды экспресс талдау. 2006
жылдан 2007 жыл арасындағы кезеңнің өнім өткізу көлемін талдай отырып, оның
көрсеткіштерінің жоғарлауын байқадық, яғни айтылып отырған кәсіпорынның
өнімдері нарықта жоғары сұранысқа ие деген тұжырымға келуге болады.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдау процесінде баланстық
пайда, өнімді немесе қызметті өткізуден пайда, ағымдағы активтер мен ұзақ
мерзімді активтер, міндеттемелер сияқты көрсеткіштер қолданылды.
ЖШС Алфарма ұйымының есепті 2006 жыл басындағы баланс валютасы
– 928385264 теңгені құрайды, ал жыл соңында – 1164673413 теңге болды, яғни
1,25 есеге өскен (Қосымша 12). Баланс валютасының өсуі әдетте кәсіпорынның
өндірістік мүмкіндіктерінің өскендігін көрсетеді, яғни ЖШС Алфарма
ұйымына оң баға беруге болады.
ЖШС Алфарма ұйымының баланс активтерінің құрамы мен
құрылымының динамикасын талдау – кәсіпорынның барлық мүліктерінің және оның
жекелеген түрлерінің абсолютті және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін
белгілеуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді
талдау барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және
оларда болған өзгерістер зерттеледі.
Активтердің өсуі кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорынның оң нәтижесін сипаттайды.
ЖШС Алфарма ұйымының баланс мәліметтері бойынша активтердің
құрамы (Қосымша 12) мен олардың таратылуына талдау жасау үшін келесі №1
аналитикалық кесте құрылады.
№1 кесте 2006 жылдың басы мен соңындағы ЖШС Алфарма
ұйымындағы баланс активтерінің құрамы мен құрылымы, теңге
№ Көрсеткіштер жыл басында жыл соңында жыл бойындағы
өзгеріс
сомасы үлесі Сомасы үлесі сомасы үлесі
1 Активтер құны, 928385264 100 1164673413 100 236288149 25,45
барлығы
Соның ішінде:
1.1. Ұзақ мерзімді38580013 4,2 67016210 5,75 28436197 73,71
активтер:
а) негізгі 32111222 3,50 51106261 4,39 18995039 59,15
құралдар
б) қаржылық 6326000 0,69 15716000 1,35 9390000 148,44
салымдар
1.2. Ағымдағы 889805251 95,84 1097657203 94,25 207851952 23,36
активтер:
а) өндірістік 0 0 0
қорлар
б) дайын өнім 512377832 55,19 613975302 52,72 101597470 19,83
2 Кәсіпорынның
өндірістік 32111222 3,50 51106261 4,39 18995039 59,15
потенциалының құны
Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының есепті жылы 236288149 теңгеге немесе 25,45% артқандығын көруге
болады. Бұл кәсіпорынның әрі қарай дамуының оң нәтижесін сипаттайды.
Сонымен қатар, ағымдағы активтердің үлесінің жоғары екендігін байқауға
болады. Сондықтан, әрі қарай, келесі №2 аналитикалық кестені құрастыра
отырып, ағымдағы активтердің құрамы мен құрылымын талдау қажет.
№2 кесте ЖШС Алфарма кәсіпорынның 2006 жылдың басы мен
соңындағы ағымдағы активтерінің құрамы мен құрылымы, теңге
№ Көрсеткіштер жыл басында жыл соңында өсуі (+)
сомасы үлесі сомасы үлесі кемуі
(-)
1 Ағымдағы активтер, 889805251 100 1097657203100 23,35926
соның ішінде:
1.1. Тауарлы-материалдық7088 0,0007966588819 0,0536438207,266
қорлар
1.2. Дебиторлық борыш 203895999 22,914677448609911 40,86976120,019
1.3. Ақша қаражаттары
және қысқа
мерзімді қаржылық 24513907 2,754974428072653 2,55750614,51725
инвестициялар
1.4. Басқа да ағымдағы 148655240 16,7064924026880 0,366861-97,2911
активтер
1.5. Дайын өнім 512377832 57,583143613975302 55,9350719,82862
1.6. Болашақ кезең 355185 0,03991722383638 0,217157571,0976
шығындары
Келтірілген мәліметтер ЖШС Алфарма ұйымы активтерінің жалпы
алғанда жағымды динамикасын көрсетеді. Оларды жеке элементтер тұрғысынан
зерттеу келесідей қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді. Ең мобильді
активтер – яғни ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар
бір жылда 3558746 теңгеге немесе 14,51% артқан. Есепті жылы дебиторлық
борыш та әжептеуір өскен. Егер оның көлемі жыл басында – 203895999 теңгені
құраса, жыл аяғында ол – 448609911 теңгені құрайды немесе 120,019% өскен,
сонымен қатар, ағымдағы активтер құрамындағы оның үлесі 17,95 (40,86-22,91)
пунктке көбейген. Кәсіпорынның материалдық айналым қаражаттары есепті жылы
8207% өсті және ол жыл аяғында 588819 теңгені құрап, 0,05 пунктке
көбейгенімен, оның көлемі әлі де болса өте төмен (0,053%) болып отыр.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының
маңызды белгілерінің бірі және сондықтан онымен тығыз байланысты болады.
Сол себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді.
Сондықтан төменде ЖШС Алфарма ұйымының ағымдағы активтерінің
өтімділік көрсеткіштері №3 кестеде көрсетілген.
№3 кесте ЖШС Алфарма ұйымының ағымдағы активтерінің
өтімділік көрсеткіштері, теңге
№ Көрсеткіштер жыл басындажыл соңындаөзгеріс
1 Ағымдағы активтер, оның 889805251 1097657203 207851952
ішінде:
1.1.Ақша қаражаттары және қысқа
мерзімді қаржылық салымдар 24513907 28072653 3558746
1.2.Дебиторлық борыш және басқа
да
активтер 352551239 452636791 100085552
1.3.Алдағы кезең шығындарынсыз
тауарлы-материалдық қорлар
қосылған басқа
кәсіпорындардың
жарғылық капиталға салған
салымдарының мөлшеріне
азайтылған
құрылтайшылармен есеп және
ұзақ
мерзімді қаржылық салымдар 7088 588819 581731
2. Қысқа мерзімді 887380846 1130877914 243497068
міндеттемелер,
оның ішінде:
2.1.Қысқа мерзімді несиелер мен 172919780 324104365 151184585
заемдар
2.2.Кредиторлық борыш 703118756 798061364 94942608
2.3.Басқа да ағымдағы 11342310 8712185 -2630125
міндеттемелер
3. Өтімділік көрсеткіштері
3.1.Абсолюттік өтімділік коэф. 0,0276250130,02482377 -0,002801
3.2.Аралық өтімділік 0,4249191850,4250763390,0001572
коэффициенті
3.3.Жалпы (ағымдағы) өтімділік 0,4249271730,4255970140,0006698
коэф.
3-кестенің мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басына
қарағанда біршама артқандығын көрсетеді және абсолютті өтімділік
коэффициенті 0,0028 пунктке төмендегенін, ал аралық – 0,00015 пунктке және
ағымдағы – 0,00066 пунктке көбейгенін байқауға болады. Жалпы өтеу, яғни
ағымдағы өтімділік коэффициенті жыл басында да, жыл аяғында да талап
етілген шектеуге жауап берді.
1.2. ЖШС Алфарма ұйымының есеп саясаты
ЖШС Алфарма ұйымының есеп саясатының құрылымы келесідей:
І Жалпы ережелер
ІІ Басқару және ұйымдық құрылым:
- 2.1. Директордың (басшының) қызметтік инструкциясы:
• жалпы ережелер
• функциялары
• қызметтік міндеттері
• құқықтары
• жауапкершілік
- 2.2. Бас бухгалтердің қызметтік инструкциясы:
• жалпы ережелер
• функциялары
• қызметтік міндеттері
• құқықтары
• жауапкершілік
- 2.3. Бухгалтерлік және қаржылық құжаттарда бірінші қол қою құқығы –
директордың құзырында. Директор жоқ болғанда, бұйрық негізінде
бірінші қол қою құқығы қаржы директорына бекітіледі.
- 2.4. Бухгалтерлік және қаржылық құжаттарда екінші қол қою құқығы –
бас бухгалтердің құзырында. Бас бухгалтер жоқ болғанда, бұйрық
негізінде екінші қол қою құқығы бас бухгалтердің қызметін уақытша
орындаушы қызметкерге бекітіледі.
- 2.5. Құрылымдық бөлімше директоры бірінші қол қою құқығы бар:
• құрылымдық бөлімшеде жүргізілетін бухгалтерлік құжаттарда
• құрылымдық бөлімшенің орналасу орны бойынша салық комитетіне
берілетін салық есептілігінде
Директор жоқ болған кезде, сол кезең аралығында оның
міндеттерін атқарушы тұлғаға бұйрық негізінде бірінші қол қою
құқығы беріледі.
- 2.6. Құрылымдық бөлімшенің бас бухгалтерінің екінші қол қою құқығы
бар:
• құрылымдық бөлімшеде жүргізілетін бухгалтерлік құжаттарда
• құрылымдық бөлімшенің орналасу орны бойынша салық комитетіне
берілетін салық есептілігінде
Бас бухгалтер жоқ болғанда, бұйрық бойынша екінші қол
қою
құқығы уақытша бас бухгалтердің міндеттерін атқарушы
тұлғаға
жүктеледі.
ІІІ Бухгалтерлік есеп жүйесі мен қаржылық есеп беру.
ІV Бухгалтерлік құжаттар және оларды сақтау мерзімдері
V Негізгі құралдар есебі
5.1. ЖШС Алфарма ұйымында негізгі құралдардың есебі №6 Негізгі
құралдардың есебі БЕС-на сәйкес жүргізіледі.
5.2. Негізгі құралдар - бұл ұзақ мерзімде (1 жылдан астам мерзімде)
әкімшілік мақсатта немесе басқа ұйымға жалға беру мақсатында дайын өнімді
(тауар, жұмыс, қызмет) жеткізу мен өндіру мақсатында қолданылатын
материалды активтер.
5.3. Негізгі құралдар 1 Айналымнан тыс активтер бөлімінің 12 Негізгі
құралдар бөлімшесінің шоттарында есептеледі. Синтетикалық шоттарға әрбір
негізгі құралдың түріне немесе белгілі бір тобына сәйкес аналитикалық шот
ашылуы мүмкін.
5.4. Негізгі құралдарды №6 Негізгі құралдардың есебі БЕС-ның 5,15,16
тармақтарында анықталған тәртіппен бастапқы құны бойынша кіріске алады.
5.5. Негізгі құралдардың істен шығуы бастапқы құжаттардың Типтік салааралық
нысан бланкілері негізінде жүргізіледі:
1) №НҚ-1 нысан НҚ-ды қабылдау-беру актісі (накладной)
2) №НҚ-4 нысан НҚ-ды есептен шығару актісі
3) №НҚ-13 нысан НҚ-дың түгендеу (инвентарлық) тізімі
5.6. НҚ-дың қозғалысының есебі рәсімделеді:
1) №НҚ-1 НҚ-ды қабылдау-беру акті нысанымен
2) №НҚ-3 НҚ-ды есептен шығару акті нысанымен
5.7. Мақсатты бағытталуы мен орындалу функцияларына тәуелді ЖШС Алфарма
ұйымындағы негізгі құралдар келесі топтардан құралады:
1) жер
2) ғимараттар
3) құрылғылар
4) көлік және құрал-жабдықтар (мобильдіден өзге)
5) мобильді көлік
6) күш қуаты жоғары көлік құралдары
7) компьютерлер
8) тіркелген активтер
9) аяқталмаған құрылыс
5.8. Құрылымдық бөлімшелер басшының рұқсатынсыз кәсіпорынға тиесілі негізгі
құралдарды жалға беруге құқығы жоқ.
5.9. Негізгі құралдардың бастапқы құнының өзгеруі тек мына жағдайда жүзеге
асады:
- №6 Негізгі құралдар есебі БЕС-ның 17-20 тармақтарында көрсетілген
тәртіппен қайта бағалағанда;
- объектіге қосымша салымдар жұмсағанда немесе демонтаждаудың нәтижесінде
негізгі құралдардың бастапқы бағаланған нормативті көрсеткіштері,
өндірістік қуаты, пайдалы қызмет ету мерзімі не өседі, не кемиді.
5.10. Негізгі құралдар есептен шығады:
- негізгі құралдар істен шыққанда (моральді тозу, толық тозу)
- негізгі құралдарды өткізуде
- негізгі құралдарды айырбастағанда
- негізгі құралдарды қайтарымсыз бергенде
- негізгі құралдардың жетіспеушілігі туындағанда
5.11. ЖШС Алфарма ұйымында негізгі құралдарды түгендеу
(инвентаризациялау) басшының бұйрығымен ағымдағы жылдың 1 қарашасынан
кейін, жылдық есептілікті тапсырар алдында 1 рет №24 Бухгалтерлік қызметті
ұйымдастыру БЕС-дағы әдістемелік нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі.
5.12. Бухгалтерлік есепте негізгі құралдардың амортизациясын тура жалпы
жолмен , яғни негізгі құралдардың пайдалы қызмет ету мерзімі ішінде оның
қалдық құнын шығындарға жатқызу арқылы есептейді.
5.13. Негізгі құралдардың құнын жоғарлатушы шығындарға модернизациялауға,
реконструкцияға, қызметтегі объектілердің толық техникалық жөндеу шығындары
жатады. Жөндеу жұмыстары аяқталғаннан кейін 126 Аяқталмаған құрылыс шоты
негізгі құралдар 122 Ғимараттар мен құрылғылар, 123 Машиналар мен құрал-
жабдықтар, 124 Көлік құралдары шотымен жабылады.
VІ Материалды емес активтердің есебі
6.1. ЖШС Алфарма ұйымында материалды емес активтердің есебі №28
Материалды емес активтердің есебі БЕС-на сәйкес жүргізіледі.
6.2. Материалды активтер – бұл физикалық мәні жоқ, ұзақ мерзім қолданыста
бола алатын ақшалай емес активтер.
6.3. Материалды емес активті (есепте тіркеледі) актив ретінде мойындайды,
егер:
1) ұйымда осы активпен тікелей байланысты болашақта жоғары экономикалық
пайда алуы күтілсе
2) және активтің нақты құнын анықтауда
6.4. Материалды емес активтер 10 Материалды емес активтер бөлімше
шоттарында есепке алынады.
6.5. Материалды емес активтерді кіріске алғанда олар бастапқы құнымен №28
Материалды емес активтердің есебі БЕС-ның 18-25 тармақтарында көрсетілген
тәртіпке сәйкес бағаланады.
Материалды емес активтердің есебі келесі бастапқы құжат салааралық
типтік бланкілері негізінде жүргізіледі:
1) №НҚ-1 нысан МЕА беру-алу актісі (накладной)
2) №НҚ-4 нысан МЕА есептен шығару актісі
6.6. Материалды емес активтердің амортизациясы тура жолмен есептеледі. МЕА-
дің пайдалы қызмет ету мерзімі – 3 жыл. Пайдалы қызмет ету мерзімі ЖШС
Алфарма ұйымының басшысының үкімімен қайта қарастырыла алады. МЕА-дің
жойылу құны амортизацияны есептеуге байланысты қарастырылмайды.
6.7. ЖШС Алфарма ұйымында МЕА-ді түгендеу (инвентаризациялау) басшының
бұйрығымен ағымдағы жылдың 1 қарашасынан кейін, жылдық есептілікті тапсырар
алдында 1 рет №24 Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру БЕС-дағы әдістемелік
нұсқаулықтарға сәйкес жүргізіледі.
VІІ Инвестиция есебі
7.1. Бухгалтерлік есепте қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар ағымдағы
құнымен есептеледі. Қысқа мерзімді инвестициялардың ағымдағы құнының
өзгеруінен болған табыс не шығын сол ағымдағы кезеңге жатқызылады.
7.2. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар – бұл 1 жылдан астам пайдалану
құқығы бар инвестициялар. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік
есепте сатып алу құны бойынша есептеледі. Ұзақ мерзімді қаржылық
инвестициялардың қайта бағалануы қарастырылмайды.
7.3. Қаржылық инвестициялардан дивиденд түрінде алынған табыстар негізгі
емес қызметтен алынған табыстарға жатқызылады.
7.4. Қаржылық инвестицияларды есептен шығару немес басқа категорияға аудару
№8 Қаржылық инвестициялардың есебі БЕС-ның 17,18,19 тармақтарына сәйкес
жүргізіледі.
VІІІ Тауарлы-материалдық қорлардың есебі.
IX Ақша қаражаттарының есебі
9.1. Кәсіпорында ақша қаражаттарының есебі нормативтік құқықтық актілер мен
кассалық операциялар есебін ұйымдастыру мен жүргізудің тәртібі атты
Әдістемелік хатқа сәйкес жүргізіледі.
9.2. Кассадағы ақша қаражаттарының есебі мен сақтығына жауапты тұлға –
кассир. Еңбек ақы және жазбаша бұйрық бойынша бекітілген жеке тұлғаға басқа
да төлемдерді беру кезінде аталған соңғылармен толық материалдық
жауапкершілік бойынша келісім шарт жасалады.
9.3. Қолма қол ақша қаражаттарынан басқа, кассада акциялар, облигациялар,
вексельдер, чек кітапшалары және өзге де қатаң есептілік бланкілері
сақталады.
Қатаң есептілік бланкілері баланстан тыс 006 Қатаң есептілік
бланкілері шотында олардың номиналдық құны мен саны бойынша есептеледі.
9.4. Кассадағы ақша қаражаттарын, құнды қағаздар мен қатаң есептілік
бланкілерін кенеттен тыс тексеру айына 1 рет құрамында келесі тұлғалар бар
комиссиямен тексеріледі:
- бас бухгалтер
- бухгалтер
- бухгалтер-ревизор
9.5. Шаруашылық қызметке байланысты ақша қаражаттарын есептілік бойынша
(подотчет) директорға, қаржылық директорға, коммерциялық директорға, бас
бухгалтерге және директордың бұйрығымен бекітілген тұлғаларға беріледі.
Құрылымдық бөлімшелердің директорлары мен бас бухгалтерлері
есептілік бойынша (подотчетники) алушы тұлғалар болып табылады.
9.6. Шаруашылық қызметке байланысты есептілік бойынша директордың
бұйрығымен анықталған қызметкерлерге берілген ақша қаражаттарының
есептілігі ағымдағы айдан кейінгі 3 күн ішінде бухгалтерияға берілуге тиіс.
Барлық құрылымдық бөлімшелердің директорлары мен бас бухгалтерлері
шаруашылық қызметке байланысты есептілік бойынша берілген ақша
қаражаттарының есептілігін орталық бухгалтерияға ағымдағы айдан кейінгі 5
күн ішінде жеткізуге міндетті.
9.7. Шаруашылық қызметке байланысты есептілік бойынша директорға, қаржы
және коммерциялық директорға, бас бухгалтерге ақша қаражаттары шексіз
көлемде 12 айға беріледі.
9.8. Ақша қаражаттарын инкассациялау ЖШС Алфарма ұйымының басшылығымен
анықталған қажеттілік туындаған кезде және банкпен инкассациялау жөнінде
келісім шарт негізінде жүргізіледі.
9.9. Қолма қол шетел валютасында жүргізілетін операциялардың есебі 452
(1020) Кассадағы қолма қол шетел валютасындағы ақша қаражаттары шотында
жүргізіледі. Кассадағы шетел валютасындағы есеп кассадағы ұлттық валютадағы
операциялар есебіне ұқсас жүргізіледі, сонымен қатар кассалық кіріс ордері
(ККО), кассалық шығыс ордері (КШО) мен кассалық кітапта ақша қаражаттарының
сомасы шетел валютасы түрінде және сәйкесінше теңгеге шаққандағы сомасы
көрсетіледі. Валюталық касса үшін бөлек кассалық кітап ашылады.
Х Шетел валютасындағы операциялар есебі
10.1. Шетел валютасындағы операциялардың есебі №9 Шетел валютасындағы
операциялар есебі БЕС-на сәйкес жүргізіледі:
1) шетел валютасында мүлікті (тауарлы-материалдық қорларды, негізгі
құралдарды және басқа да активтерді) сату-сатып алу
2) шетел валютасында займдарды алу және беру
3) шетел валютасын сату-сатып алу
4) шетел валютасындағы басқа да операциялар
Шетел валютасындағы оқиғалар мен операциялар бойынша бухгалтерлік
жазулар бухгалтерлік және қаржылық есептілік туралы ҚР-ның заңдылығымен
бекітілген тәртіп бойынша валютаның нарықтағы айырбас бағамына шаққандағы
ҚР-ның ұлттық валютасы негізінде есептеледі. Операция немесе оқиға болған
күн №9 Шетел валютасындағы операциялар есебі БЕС-ның әдістемелік
қосымшасына сәйкес анықталады. Теңгелік жазулармен қатар, бухгалтерлік
есепте оған шаққандағы шетел валютасы көрсетіледі.
10.2. Әрбір есеп күніне:
1) операция жасалған күннің айырбас бағамын қолдану арқылы шоғырландыру
көзіне тәуелсіз кассадағы кез келген заңды немесе жеке тұлғалармен
мақсатты қаржыландырудағы ақша қаражаттарының қалдығы, банктік шоттардағы,
ақшалай және төлем құжаттарындағы, бағалы қағаздардағы шетел валютасының
теңгеге шаққандағы қайта есептелуі жүргізіледі.
2) шетел валютасы түрінде сатып алынған негізгі құралдардың, аяқталмаған
құрылыс жұмыстарының, материалды емес активтердің, тауарлы-материалдық
қорлардың, меншікті капиталдың құны операция жасалған күннің нарықтағы
айырбас бағамына сәйкес есептеледі.
10.3. Кезекті кезеңдерде шетел валютасында сатып алынған негізгі құралдар,
аяқталмаған құрылыс, материалды емес активтер, тауарлы-материалды қорлар
және меншікті капитал құны бағам өзгерістерімен байланысты қайта
есептелінбейді.
10.4. Шетел валютасындағы дебиторлық және кредиторлық қарыздар, сонымен
қатар банктегі валюталық шоттағы және кассадағы ақша қаражаттары есептілік
күніне және есеп айырысу күніне ресми бағам бойынша қайта есептелуі керек.
10.5. Туындаған бағамдық айырма: оң жағы – 725 Бағам айырмасынан табыс
шотында, теріс жағы – 844 Бағам айырмасы бойынша шығыстар шотында көрініс
табады.
10.6. ЖШС Алфарма ұйымында бағам айырмасының нәтижесінде туындауы мүмкін
жоғалтулардан қорғау әдістері – хеджирлеу қолданылмайды.
ХІ Есеп айырысу есебі
ХІІ Еңбек және еңбек ақы
ХІІІ Табыстар мен шығыстар есебі
ХІV Бақылау және аудит
ХV Есеп саясатында мүмкін болатын түзетулерді енгізу әдістері.
ІІ бөлім. Ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебі мен теориялық негіздері.
2.1. Кассадағы қолма қол ақша қаражаттарының есебі
Әрбір кәсіпорындар мен ұйымдардың қолда бар нақты ақшалай
қаражаттарын сақтайтын өздерінің кассасы болуы керек. Касса арнайы
жабдықталған, яғни едені мен төбесінен ешқандай адам кіре алмайтындай етіп
жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі
беретін қондырғылар орнатылған, өрттен сақталатындай түрлі материалдармен
қапталып жасалған бөлмеде орналастыруды қажет етеді. Кассадағы нақты ақша
қаражаттары кассирдің мөрі сургуч арқылы басылып жабылатын сейфте немесе
темір шкафта сақталынуы тиіс. Бұл сейфтің кілті мен сургуч басатын мөр
кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген ыдысқа салынып, аузы
жабылып, кассирдің мөрі басылып, кәсіпорын басшысында сақталады. Кассир
жұмыс кунінің соңында кассаның тиісті жерлеріне (есігіне) мөр таңбасын
басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы ақшаның түгелділігіне жұмысқа
деген немқұраңдылық пен салақтық салдарынан кәсіпорынньң шеккен зардабына,
әдейі қастандықпен немесе арам ниетпен істелген әрекет негізінде
кәсіпорынға, ұйымға келтірілген шығындарға касса қызметкері, яғни кассир
толық жауап береді.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда кассирлік жұмысқа қызметкердің
тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бұйрық шыққаннан кейін касса қызметкерін
касса операцияларымен таныстырып, кәсіпорын мен кассир арасында жеке
материалдық жауапкершілікке келісім-шарт жасалуы керек.
Кәсіпорын, мекеме немесе ұйым өздерінің есеп айырысу шотынан
нақты ақшаны сол есеп айырысу шоты ашылған банк мекемесі берген чек
кітапшасы арқылы ғана ала алады. Банк мекемесінен нақты ақша алу
үшін кәсіпорының, ұйымның касса қызметкері чек кітапшасындағы парақты
толтырады. Бұл чек парағын толтыру барысында чекке алынғалы отырған, яғни
кәсіпорынның, ұйымның жұмсауға тиісті нақты ақша қаражаттарының сомасы және
бұл соманың қандай мақсатқа жұмсалатындығы жазылып көрсетілуі тиіс.
Толтырылған чекке кәсіпорынның, ұйымның бас бухгалтері және басшысы қол
қойып, осы ұйымның мөрі басылады. Барлық толтыруға тиісті ақпараттар
толтырылмағанша, чекке қол қоюға болмайды. Сонымен қатар чекке
лауазымды адамдардың, яғни қол қоюға тиісті адамдардың қолы қойылмаса
(біреуінің қолы қойылмаған жағдайда), мөр басуға рұқсат етілмейді.
Кәсіпорынның, ұйымның касса қызметкері банк мекемесінен нақты
ақша аларда банк бақылаушысының қатысуымен ақшаны санап алуы тиіс. Сонымен
қатар банк мекемесінен алынған нақты ақша сол алынған күні кәсіпорынның
кассасына кіріске алынуы керек. Ол үшін кәсіпорынның касса қызметкері, яғни
кассир кассалық кіріс ету ордерін толтырып, содан соң оны кассалық кітапқа
жазуы керек. Жалпы касса операцияларының есебі 451 (1010) - "Кассадағы
ұлттық валютасы түріндегі нақты ақша" және 452 (1020) -"Кассадағы шетел
валютасы түріндегі нақты ақша" - деп аталатын шоттарда жүргізіледі.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың кассадағы ұлттық валюта түріндегі (теңге
түріндегі) нақты ақша қаражаттарының кірісі мен шығысының (қозғалысының)
есебі Қазақстан Республикасы Ұлттық банк мекемесі бекіткен кассалық
операциялар есебін жүргізудің тәртібіне сәйкес жүргізілуі тиіс.
Кәсіпорынның кассасына қолма-қол нақты ақшаны кіріске алу, қабылдау үшін
бас бухгалтердің немесе ол сенім білдірген адамның кассалық кіріс ету
ордеріне қол қоюы керек және де ақша төлеген адамға осы толтырылған
кассалық кіріс ету ордерінің квитанциясы беріледі.
Осы нақты ақшаны кассаға қабылдау барысында толтырылатын
кассалық кіріс ету ордеріне кәсіпорыннын, ұйымның аты, ақша төлеуші адамның
қандай мақсатқа және не үшін ақша төлеп жатқандығы, сол ақша төленген
уақыты (күні, айы, жылы) жазылып, кассир мен бас бухгалтердің қолдары
қойылуы қажет.
Кәсіпорынның, ұйымның кассасынан нақты ақша кассалық шығыс ету
ордері немесе тиісті үлгілі түрде дайындалған басқа да ақша төлеу
ведомостары, сондай-ақ кәсіпорынның, ұйымның бас бухгалтері мен басшысының
қолдары қойылған ақша алу үшін жазылған өтініштер, шоттар және тағы басқа
құжаттар бойынша беріледі. Бұл күжаттарға кассалық ордердің реквизиті
көрсетілген штамп басылуы керек. Егер кассалық шығыс ету ордеріне қоса
тіркелген құжаттарда шаруашылық субъектінің басшысының "рұқсат етемін"
деген жазуы және қолы қойылған болса, онда кассалық шығыс ету ордеріне оның
қол қоюы аса қажет болып саналмайды. Ұйымның кассасынан адамдарға кассалық
шығыс ету ордері бойынша ақша берген кезде касса қызметкері нақты ақша
алушы адамның төл құжатын немесе өзін куәландыратын басқа да құжаттарын
көрсетуді талап етеді. Сонымен қатар касса қызметкері осы көрсетілген
құжаттарда берілген, яғни жазылған деректерді нақты ақша алушы адамның аты-
жөнін, құжатының номерін және ол құжатты кім бергендігін, қай уақытта
берілгендігін кассалық шығыс ету ордеріне жазуы керек. Кассадан нақты ақша
алушы адамдар кассалық шығыс ету ордеріне алып жатқан соманың теңгедегі
бөлігін жазумен, ал тиынын сандармен көрсетеді.
Кассалық кіріс ету ордері және оның квитанциясы, сондай-ақ
кассалық шығыс ету ордері және оның орнына жүретін немесе оған қосымша
тіркелетін құжаттарды, кәсіпорынның бухгалтерия қызметкерлері сиямен немесе
шарикті қаламсаппен анық етіп толтырулары керек. Бұл құжаттарды өзгертуге
олардағы сандармен әріптерді тузетуге, өшіруге ешқандай рұқсат етілмейді.
Кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету ордерлерін немесе олардың орнына
жүретін құжаттарды кассаға берместен бұрын бухгалтерия қызметкерлері тіркеу
журналына тіркеп жазады.
Кәсіпорындар мен ұйымдарда жұмысшы-қызметкерлерге жәрдемақы,
сыйақы, еңбекақы төлеу үшін төлеу ведомостары қолданылады. Бұл ведомостар
тіркеу журналына еңбекақы, жәрдемақы және сыйақыларды төлеп, үлестіріп
болғаннан кейін ғана тіркеледі, Кассалық кіріс ету немесе кассалық
шығыс ету ордерлері, сондай-ақ олардың орнына жүретін құжаттар бойынша
кассаға немесе кассадан нақты ақшаны қабылдауға немесе төлеуге тек қана осы
құжаттар толтырылған күні ғана рұқсат етіледі. Кәсіпорынның кассасына нақты
ақшаны қабылдау немесе кассадан ақша төлеу барысында (кассир) касса
қызметкері кассалық кіріс ету және кассалық шығыс ету
ордерлерінің дұрыс толтырылғандығын бұл құжаттарда кәсіпорын басшысы мен
кәсіпорын бас бухгалтері қолдарының болуын және ордерлерде көрсетілген
қосымша құжаттардың түгелдігіне тексеру жүгізуге, яғни қадағалауға
міндетті. Бұл операциялар орындалғаннан кейін құжаттардың тиісті жеріне
касса қызметкері өз қолын қоюы керек.
Касса операцияларының есебі кассалық кітапқа тіркеліп отыруы
тиіс. Бұл кітапты касса қызметкері жүргізеді. Кассалық кітаптың беттері
(парақтары) номерленіп және оған жіп өткізіліп, кәсіпорын басшысы мен бас
бухгалтері қолдарын қойып, куәландыруы керек. Кәсіпорынның, ұйымның
кассасына келіп түскен, кіріс етілген немесе кәсіпорынның, ұйымның
кассасынан төленген, яғни шығыс етілген ақша қаражаттарының кімнен келіп
түскендігін немесе кімге не үшін төленгендігін білу үшін ол операцияларға
толтырылған құжаттардың номері және бухгалтерлік жазулар, сонымен қатар
кіріске алынған немесе шығыс етілген сомалар кассалық кітапқа жазылуы тиіс.
Күн сайын кәсіпорынның, ұйымның касса қызметкері кассадағы нақты ақша
қаражаттарының қалдығын жұмыс күнінің соңында санап және оның сомасын
кассалық кітапқа жазады. Бұл кассалық кітаптағы деректерге өзгеріс
енгізуге, өшіруге, түзетуге жол берілмейді және де касса операциялары мен
ондағы жүргізілетін, толтырылатын құжаттардың дұрыстығына ұйымның
бас бухгалтері бақылау жасап отыруы керек.
Кәсіпорынның, ұйымның немесе мекемелердің кассадағы
шетелдік валюта түріндегі нақты ақшаларының есебі үшін өз алдына бөлек
кассалық кітап ашылады. Сонымен қатар бұл жағдайда кассалық операциялар
бойынша толтырылатын барлық құжаттарда кіріске алынған яғни келіп
түскен және де шығыс етілген, кассадан төленген ақша қаражаттарының
сомасы шетел валютасымен де және сол күнгі бағам (курс) бойынша ұлттық
валютаға (теңгеге) айналдырылып та жазылады.
Жалпы кәсіпорынның кассасындағы шетел валютасы түріндегі ақша
қаражаттарының есебі кассадағы ұлттық валюта түрінде нақты ақша
қаражаттарының есебіне ұқсас жүргізіледі.
451 (1010) -"Кассадағы ұлттық валютасы түріндегі нақты ақша"
және 452 (1020) -"Кассадағы шетел валютасы түріндегі нақты ақша" -деп
аталатын шоттар бойынша жүргізілетін операциялардың есебі: кредиті бойынша
номері бірінші журнал-ордерде, ал дебеті бойынша осы журнал-ордердің
ведомосында жүргізіледі. Яғни кассаның кірісі бойынша операциялар №1 санды
журнал-ордердің ведомосында, ал шығысы бойынша операциялар №1 санды журнал-
ордерде есептелініп жүргізіледі.
Қолма қол ақша қаражаттарын қабылдау, сақтау, өткізу үшін ЖШС
Алфарма ұйымында заңға сәйкес арнайы жабдықталған кассасы бар.
Ақша қаражаттарының сақтығына толықтай жауапты тұлға болып
кассир табылады. Банкке ақша өткізу Қолма қол ақшаны жарнаға жариялау
құжатымен рәсімделеді, онда кәсіпорын аты, ақша қаражаттарының не үшін
өткізіліп жатқандығы, ақша қаражаттарын жарналаушы тұлғаның қолы қойылады
(жазылады).
№4 кесте Банкке қолма қол ақша қаражаттарын өткізу тәртібі
№ Жасалатын істер тізімі Кәсіпорын кассирі Банк
1 Жарнаны жариялау бланкісінХ
толтыру
2 Ақша қаражаттарын өткізу Х Х
3 Кассаға түбіртек пен Х
ордерді рәсімдеу
4 Түбіртекті алу Х
5 Кассаға банк выпискасын Х Х
алу үшін ордер қосымшасы
Банк кәсіпорыннан алынған сомаға сәйкес түбіртек береді, онда
ақша қаражаттарының кімнен қабылданғандығы, қандай № шотына есептелгендігі,
не үшін, сомасы, банк бухгалтерінің қолы және аталған соманы түбіртекте
кассир қабылдады деп көрсетеді. Түбіртек міндетті түрде банк мөрімен
бекітіледі. Түбіртек негізінде кассир кассадан ақша қаражаттарын есептен
шығарады.
№5 кесте Банкте қолма қол ақша қаражаттарын алу тәртібі
№ Жасалатын істер Кәсіпорын Банк
тізімі
Бухгалтер кон кассир
басшысы,бас
бухгалтер
1 Чек пен корешоктың
барлық
реквизиттерін Х
толтыру
2 Чекке қол қою
Х
3 Чек корешогында Х
алушының қолы
4 Чектің дұрыс
толтырылуын және
төленуін толтыру Х
5 Ақша қаражаттарын Х
алу
Кассада ақша қаражаттарын қабылдау кассалық кіріс ордері (ККО)
негізінде жүзеге асырылады (Қосымша 1), онда бас бухгалтер немесе мұндай
операцияға жауапты тұлға қол қояды. Сонымен қатар, бас бухгалтер мен
кассирдің қолдары қойылған түбіртек беріледі.
Кассалық кіріс ордерін құрауда кассаға ақша қаражаттарын
қабылдау үшін заңды негіздеме болуы керек.
ККО-рін толтыруда бірқалыпты оған сәйкес түбіртек рәсімделеді,
ол кассир ақша қаражатттарын қабылдағаннан кейін ғана ақша қаражаттарын
берген тұлғаға беріледі.
ККО-де ақша қаражаттарының кімнен қабылданғандығы, сомасы, бас
бухгалтер мен кассирдің қолдары қойылады. Банк мекемелерінен кіріске
алынған қолма қол ақша қаражаттары аталған (бекітілген) мақсатқа ғана
шығысталуы керек.
Қолма қол ақша қаражаттарын шығыстауды кассир кассалық шығыс
ордерімен (КШО) (Қосымша 2), аванс және қызметкерлердің еңбек ақысын
берудегі төлем ведомісімен рәсімдейді. КШО-рі негіз бар кезде құрылады,
яғни кімге ақша қаражаттары берілуі тиіс және қай мақсатқа. Ақша
қаражаттарын шығыстау құжатына басшы және бас бухгалтер қол қояды.
ККО және оған тиесілі түбіртек, сонымен қатар КШО ешбір қатесіз,
тура, нақты толтырылуы тиіс. ККО мен КШО-рі ақша қаражаттарын беруші, алушы
тұлғаларға берілмейді (қатаң түрде). Ақша қаражаттарын қабылдау және беру
кассалық ордерлер құрылған күні ғана жүзеге асырылуы мүмкін.
ККО мен КШО, сонымен қатар оларды айырбастай алатын кассаға
өткізілуге дейін бухгалтерияда ККО мен КШО-рін тіркеу журналында тіркеліп,
әрбір құжатқа өзіндік нөмір беріледі. ККО мен КШО-рін нөмірлеу жыл басынан
жыл соңына дейін өспелі түрде тіркеледі.
Кәсіпорынның қолма қол ақша қаражаттарының берілуі мен қабылдау
мақсаты ККО мен КШО-рін тіркеу журналдарының мәліметтерімен бақыланады.
Барлық қолма қол ақша бірліктерінің берілуі мен қабылдануының
барлық фактілері Кассалық кітапта есептелуі тиіс.
Кәсіпорынның кассасындағы ақша қаражаттарының қозғалысын және
бар болуын есептеу үшін 45 бөлімшенің (1000) Ақша қаражаттары активті
шоттары қолданылады.
Кассадағы ұлттық валюта түріндегі ақша қаражаттары 451 (1010)
шоты ЖШС Алфарма кассасындағы ақша қаражаттарының қозғалысы мен бар
болуы туралы ақпаратты жалпылау үшін қолданылады (Қосымша 10 – ЖШС
Алфарма ұйымының шоттар жоспары).
Ақша қаражаттары 45 бөлімше (1000) шоттарына келесі топтар
кіреді:
451 (1010) – Кассадағы теңге түріндегі ақша қаражаттары
452 (1020) – Кассадағы валюта түріндегі ақша қаражаттары
453 – Құрылымдық бөлімшелер касасындағы қолма-қол ақша қаражаттары:
453.0 – Алматыдағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.1 – Қарағанды қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.2 – Шымкент қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.3 – Павлодар қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.4 - Өскемен қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.5 – Ақтөбе қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.6 – Жезқазған қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.7 – Қостанай қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.8 – Астана қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.9 – Ақтау қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.10 – Семей қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.11 – Петропавловск қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.12 – Атырау қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.13 – Қызылорда қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
453.14 – Орал қаласындағы құрылымдық бөлімше кассасы
ЖШС Алфарма ұйымында 451,452 (1010,1020) Кассадағы ақша
қаражаттары шоттарының дебеті бойынша кәсіпорынның кассасына кіріске
алынған қолма қол ақша қаражаттары мен ақшалай құжаттар есептеледі. 451,452
(1010,1020) шоттарының кредиті бойынша ұйым кассасынан берілген ақша
қаражаттары мен ақшалай құжаттар есептеледі. Шот сальдосы ЖШС Алфарма
ұйымындағы кассада ай басындағы немесе ай соңындағы ақша қаражаттарының бар
болуын көрсетеді. Дебеттік айналымы – кассаға қолма қол түскен, кіріске
алынған ақша қаражаттарының сомалары, кредиттік айналымы - кассадан қолма
қол берілген ақша қаражаттарының сомалары.
Төменде ЖШС Алфарма ұйымындағы касса есебі бойынша типтік
операциялардың екі жақты жазу келтірілген :
№6 кесте ЖШС Алфарма ұйымының кассасы бойынша ақша
қаражаттар қозғалысы есебінің екі жақты жазулары
(кассаға ақша қаражаттарының келіп түсуі)
1 Өндірілген өнімдерді сатудан қолма-қол 451 701
келіп түскен ақша қаражаттары (1010) (6010)
2 Келіп түсуге тиісті жолдағы ақша 451 411
қаражаттары кассаға келіп түсті (1010) (1030)
3 Тауарларды сатудан қолма-қол келіп түскен 451 701
ақша қаражаттары (1010) (6010)
4 Артық немесе басы артық тұрған 451 727
материал-дарды сатқаннан қолма-қол келіп
түскен ақша қаражаттары (1010) (6280)
5 Жұмысшы қызметкерлерге артық төленген 451 333
еңбекақы сомасы кассаға қайтарылды (1010) (1250)
6 Есеп беруге тиісті адамдардың бұрын аванс 451 333
ретінде алып, жұмсамаған сомасы кассаға
қайтарылды (1010) (1250)
7 Жарғылық қорды толтыру үшін үлес 451 511
қосушы-лардан қолма-қол келіп түскен ақша
қаражаттары (1010) (5020)
8 Кассаға банк және банктен тыс мекемелердің 451 601-603
несиелері келіп түсті (үй-жай салу үшін (1010) (3010-3030
берілген) )
№7 кесте ЖШС Алфарма ұйымының кассасы бойынша ақша
қаражаттар қозғалысы есебінің екі жақты жазулары
(кассадан ақша қаражаттарының шығысталуы)
1 Алынған материалдық емес активтердің құны 101-106 451
(бағасы) кассадан төленді (2730) (1010)
2 Алынған құнды қағаздардың құны кассадан 401-403 451
төленді (2020-204(1010)
0)
3 Сатып алынған материалдық құндылықтардың 201-208 451
құны кассадан төленді (1311-131(1010)
7)
4 Өнімдерді сату және әкімшілік шығындары 811, 821 451
кассадан төленді (7110, (1010)
7210)
5 Келіп түскен тауарлардың құны (бағасы) 222 451
кассадан төленді (1330) (1010)
6 Кассадан есеп айырысу немесе валюталық шотқа441, 431 451
ақшалай түскен түсімдер аударылды (1040, (1010)
1050)
7 Жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелінген 681 451
еңбекақы сомасы кассадан төленді (3350) (1010)
8 Құнды қағаздарды сатуға байланысты шығындар 843 451
кассадан төленді (7410) (1010)
9 Есеп беруге тиісті адамдарға (іс-сапарына 333 451
баратын, керекті бұйымдар сатып алу үшін)
кассадан төленген сома (1250) (1010)
10 Ұйымның кассасынан жұмысшы қызметкерлерге 333 451
берілген несие сомасы (1250) (1010)
11 Кассадан жұмысшы қызметкерлердің 687 451
депоненттелген еңбекақы сомасы төленді (3390) (1010)
12 Банк немесе банктен тыс мекемелерінен 601-603 451
алынған несиелер сомасы кассадан қайтарылды (3010-303(1010)
0)
Кәсіпорын кассасындағы ақша қаражаттарының және құнды қағаздардың
сақтығын жедел және күнделікті бақылау үшін жоспарлы және жоспардан тыс,
кенеттен кассаны тексеру жұмыстары жүргізіледі.Тексеру нәтижесінде нақты
қолдағы ақша қаражаттары мен бухгалтерлік есеп мәліметтері бойынша ақша
қаражаттары арасындағы айырмашылық актіде келесі тәртіп бойынша
рәсімделеді: артық шыққан ақша қаражаттары кәсіпорын кассасына кіріске
алынып, ұйым табысы ретінде танылады, ал кем сома ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz