Ортақ нарықтағы «Ағылшын мәселесі»
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. АНГЛИЯНЫҢ ЕВРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА КІРУ СЕБЕПТЕРІ МЕН ШАРТТАРЫ
1.1 Англияның халықаралық қатынастардағы рөлінің өзгеруі және Ортақ нарыққа мүше болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2.Қарам . қайшылықтардың туындауының алғышарттары ... ... ... ... 12
2. ОРТАҚ НАРЫҚТАҒЫ «АҒЫЛШЫН МӘСЕЛЕСІ»
2.1 Европалық Одақтағы ішкі қайшылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Ұлыбританияға арналған интеграция нәтижелер ... ... ... ... ... ... ...29
2.3 Бюджет : өзара қарыми .қатынастың тығыз мәселесі ... ... ... ... ...38
2.4 Европалық одақтың энергетикалық саясаты және Солтүстік теңізде мұнай өндіру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
1. АНГЛИЯНЫҢ ЕВРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА КІРУ СЕБЕПТЕРІ МЕН ШАРТТАРЫ
1.1 Англияның халықаралық қатынастардағы рөлінің өзгеруі және Ортақ нарыққа мүше болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2.Қарам . қайшылықтардың туындауының алғышарттары ... ... ... ... 12
2. ОРТАҚ НАРЫҚТАҒЫ «АҒЫЛШЫН МӘСЕЛЕСІ»
2.1 Европалық Одақтағы ішкі қайшылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Ұлыбританияға арналған интеграция нәтижелер ... ... ... ... ... ... ...29
2.3 Бюджет : өзара қарыми .қатынастың тығыз мәселесі ... ... ... ... ...38
2.4 Европалық одақтың энергетикалық саясаты және Солтүстік теңізде мұнай өндіру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Соңғы кезде Европалық Одаққа жеке мемлекеттердің мүше болып енуін оқып, үйренуге деген қызығушылық артуда. Англияның осы мәселеге байланысты тәжірибиесі аталмыш зерттеуде қажетті материалдардың молдығымен ерекшеленеді. Халықаралық істерде соңғы кездерде Европалық Одақ басты рольді ойнауда. Сондықтан бұл бірлестіктің ішіндегі қалыптасқан жағдайды қарастыруға деген қызығушылықпен түсіндіріледі.
Қазіргі халықаралық қатынастарға тән болып отырған белгі осылар дүниежүзінің әртүрлі аймақтарында дамып отырған және мемлекеттердің өзара қатынастарының әртүрлі салаларын қамтитын интеграциялық процестер болып табылады. Осы процестің мәнісі аймақ мемлекеттерінің өзара байланысының және өзара тәуелділігінің күшейе түсуінен, олардың өз проблемаларын және алауыздықтарын бірлесе шешуге ұмтылысынан тұрады. Дүниежүзілік шаруашылықтың қазіргі уақытта бастан кешіріп отырған даму кезеңі экономикалық интеграция туралы мәселені қайтадан өзекті етті. Соңғы жылдары интеграциялық топтарды, оның ішінде өзіне әлеуметтік-экономикалық дамудың әртүрлі сатыларында тұрған елдерді қосатын топтарды қалыптастыру процесі белсенді жүре бастады.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін экономикалық әлсіздік орын алды. Нәтижесінде – Ұлыбританияның саяси позициясы да әлсіреді. 50-ші жылдардың екніші жартысында Англия батыс европадағы көшбасшылық рөлге көтерілуге талпынды. Жалпы саясатта әртүрлі дауыстарға ие болған қатысушы рөлінде топтанушылық құрамында болғысы келмеді. Кейін Англияда ресми зерттеулер мен баянадамалар пайда болды. Ол жерде жаңа жағдай қалыптасты , Англия екінші дәрежелі ірі державаға айналды бірақ шын мәнінде бірінші дәрежелі держава жағдайында жұмыс істеді.
Англияның евро одаққа кірудегі жағдайында маңызды орынды АҚШ алды. 60 жылдардың аяғы мен 70 жылдардың басында империалистік держава басшылығының американдық саясатқа қарсылығы сирек байқалды. Ортақ нарықтың құрылуы мен даму кезеңінде АҚШ батыс европа мемлекеттері интеграциясын бекітуге ат салысты. Бұл қауымдастық европада социалистік мемлекеттерге қарсы құрылған еді. Европалық одақтағы бірыңғай орталық арқылы мүше мемлекеттерді басқару қарапайым әрі америкалық ішкі саясат доктринасына жауап беретін жағдайда болды. Осылайша ұлыбританияның ортақ нарыққа қосылуында АҚШ тың саяси ықпалы болды. АҚШ пен Англия арасындағы «ерекше байланыс» механизімі, европалық елдерде ақша айналымын бақылауы үшін жұмыс жасауы керек болды.
Қазіргі халықаралық қатынастарға тән болып отырған белгі осылар дүниежүзінің әртүрлі аймақтарында дамып отырған және мемлекеттердің өзара қатынастарының әртүрлі салаларын қамтитын интеграциялық процестер болып табылады. Осы процестің мәнісі аймақ мемлекеттерінің өзара байланысының және өзара тәуелділігінің күшейе түсуінен, олардың өз проблемаларын және алауыздықтарын бірлесе шешуге ұмтылысынан тұрады. Дүниежүзілік шаруашылықтың қазіргі уақытта бастан кешіріп отырған даму кезеңі экономикалық интеграция туралы мәселені қайтадан өзекті етті. Соңғы жылдары интеграциялық топтарды, оның ішінде өзіне әлеуметтік-экономикалық дамудың әртүрлі сатыларында тұрған елдерді қосатын топтарды қалыптастыру процесі белсенді жүре бастады.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін экономикалық әлсіздік орын алды. Нәтижесінде – Ұлыбританияның саяси позициясы да әлсіреді. 50-ші жылдардың екніші жартысында Англия батыс европадағы көшбасшылық рөлге көтерілуге талпынды. Жалпы саясатта әртүрлі дауыстарға ие болған қатысушы рөлінде топтанушылық құрамында болғысы келмеді. Кейін Англияда ресми зерттеулер мен баянадамалар пайда болды. Ол жерде жаңа жағдай қалыптасты , Англия екінші дәрежелі ірі державаға айналды бірақ шын мәнінде бірінші дәрежелі держава жағдайында жұмыс істеді.
Англияның евро одаққа кірудегі жағдайында маңызды орынды АҚШ алды. 60 жылдардың аяғы мен 70 жылдардың басында империалистік держава басшылығының американдық саясатқа қарсылығы сирек байқалды. Ортақ нарықтың құрылуы мен даму кезеңінде АҚШ батыс европа мемлекеттері интеграциясын бекітуге ат салысты. Бұл қауымдастық европада социалистік мемлекеттерге қарсы құрылған еді. Европалық одақтағы бірыңғай орталық арқылы мүше мемлекеттерді басқару қарапайым әрі америкалық ішкі саясат доктринасына жауап беретін жағдайда болды. Осылайша ұлыбританияның ортақ нарыққа қосылуында АҚШ тың саяси ықпалы болды. АҚШ пен Англия арасындағы «ерекше байланыс» механизімі, европалық елдерде ақша айналымын бақылауы үшін жұмыс жасауы керек болды.
1. Шишков, Ю.В. Интеграционные процессы на пороге ХХІ века. Почему и интегрируется страны СНГ . –М., 2001.-266 бб.
2. Подробный перечень российских озабоченностей в связи с расширением ЕС, который был передан руководству КЕС 25 августа 1999г.: Доклад заместителя министра иностранных делИ. Иванова // Расширение Европейского Союза и интересы России: Материалы конференции –Москва, 15-16 октября 1999 г.-М., 2001.-№20-13бб.
3. Европа ХХ века: проблемы мира и безопасности.-М.: Международные отношения, 1985.-25 бб.
4. Европейское сообщество: проблемы единого рынка экономического и политического союза / сост. Е.Н. Муртазина. –М.:ИНИОН, 1989.-,ұ бб.
5. Кашлев, Ю.Б. Общеевропейский процесс, вчера, сегодня, завтра. –М.: Международные отношения, 1990. – 17 бб.
6. Борко, Ю.А. Что такое Европейский Союз.-М., 2000.-13 бб.
7. Валентинов, А. Европа на новых рубежах.-М.: Международные отношения, 1976. – 28 бб.
8. Борко дом: что мы о нем думаем? - М.: Международные отношения,1991. –232 бб., Ю.А., Загорский, А.В., Караганов С.А. Общий Европейский
9. Воронов, К. Четвертое расширение ЕС: тормоз или стимул интеграции? // Мировая экономика и международные отношения. – 1996.-№ 8. -86-94 бб. 10 . Арах, М. Европейский Союз Видение политического объединения. –М.: Экономика, 1998.-273-318 бб.
11. Зуеев. Н. «Англия и Обьший рынок»1995.
12. Глухарев Л.И. Европейское сообшества; в поисках новой сираиегии. 1990г.
13. Мәшімбаев. А, Еуропа және америка халықтарынң тарихы. 2000 жыл
14. Энциклопедия Казахстана 2002
15. Байзакова К.И Международное отношение и международное право
16. Европейская интеграция: пройсхождения и развитие Европейского Союза. М.,1996.
17. Западная европа: политическая и военная интеграция. М,. 1984.
18. казахстан и европейский Союз. Сборник документов и материалов . Алматы 1997.
2. Подробный перечень российских озабоченностей в связи с расширением ЕС, который был передан руководству КЕС 25 августа 1999г.: Доклад заместителя министра иностранных делИ. Иванова // Расширение Европейского Союза и интересы России: Материалы конференции –Москва, 15-16 октября 1999 г.-М., 2001.-№20-13бб.
3. Европа ХХ века: проблемы мира и безопасности.-М.: Международные отношения, 1985.-25 бб.
4. Европейское сообщество: проблемы единого рынка экономического и политического союза / сост. Е.Н. Муртазина. –М.:ИНИОН, 1989.-,ұ бб.
5. Кашлев, Ю.Б. Общеевропейский процесс, вчера, сегодня, завтра. –М.: Международные отношения, 1990. – 17 бб.
6. Борко, Ю.А. Что такое Европейский Союз.-М., 2000.-13 бб.
7. Валентинов, А. Европа на новых рубежах.-М.: Международные отношения, 1976. – 28 бб.
8. Борко дом: что мы о нем думаем? - М.: Международные отношения,1991. –232 бб., Ю.А., Загорский, А.В., Караганов С.А. Общий Европейский
9. Воронов, К. Четвертое расширение ЕС: тормоз или стимул интеграции? // Мировая экономика и международные отношения. – 1996.-№ 8. -86-94 бб. 10 . Арах, М. Европейский Союз Видение политического объединения. –М.: Экономика, 1998.-273-318 бб.
11. Зуеев. Н. «Англия и Обьший рынок»1995.
12. Глухарев Л.И. Европейское сообшества; в поисках новой сираиегии. 1990г.
13. Мәшімбаев. А, Еуропа және америка халықтарынң тарихы. 2000 жыл
14. Энциклопедия Казахстана 2002
15. Байзакова К.И Международное отношение и международное право
16. Европейская интеграция: пройсхождения и развитие Европейского Союза. М.,1996.
17. Западная европа: политическая и военная интеграция. М,. 1984.
18. казахстан и европейский Союз. Сборник документов и материалов . Алматы 1997.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. АНГЛИЯНЫҢ ЕВРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА КІРУ СЕБЕПТЕРІ МЕН ШАРТТАРЫ
1.1 Англияның халықаралық қатынастардағы рөлінің өзгеруі және Ортақ нарыққа
мүше болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2.Қарам – қайшылықтардың туындауының алғышарттары ... ... ... ... 12
2. ОРТАҚ НАРЫҚТАҒЫ АҒЫЛШЫН МӘСЕЛЕСІ
2.1 Европалық Одақтағы ішкі қайшылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Ұлыбританияға арналған интеграция нәтижелер ... ... ... ... ... ... ...29
3. Бюджет : өзара қарыми –қатынастың тығыз мәселесі ... ... ... ... ...38
4. Европалық одақтың энергетикалық саясаты және Солтүстік теңізде мұнай
өндіру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Соңғы кезде Европалық Одаққа жеке
мемлекеттердің мүше болып енуін оқып, үйренуге деген қызығушылық артуда.
Англияның осы мәселеге байланысты тәжірибиесі аталмыш зерттеуде қажетті
материалдардың молдығымен ерекшеленеді. Халықаралық істерде соңғы кездерде
Европалық Одақ басты рольді ойнауда. Сондықтан бұл бірлестіктің ішіндегі
қалыптасқан жағдайды қарастыруға деген қызығушылықпен түсіндіріледі.
Қазіргі халықаралық қатынастарға тән болып отырған белгі осылар
дүниежүзінің әртүрлі аймақтарында дамып отырған және мемлекеттердің өзара
қатынастарының әртүрлі салаларын қамтитын интеграциялық процестер болып
табылады. Осы процестің мәнісі аймақ мемлекеттерінің өзара байланысының
және өзара тәуелділігінің күшейе түсуінен, олардың өз проблемаларын және
алауыздықтарын бірлесе шешуге ұмтылысынан тұрады. Дүниежүзілік
шаруашылықтың қазіргі уақытта бастан кешіріп отырған даму кезеңі
экономикалық интеграция туралы мәселені қайтадан өзекті етті. Соңғы жылдары
интеграциялық топтарды, оның ішінде өзіне әлеуметтік-экономикалық дамудың
әртүрлі сатыларында тұрған елдерді қосатын топтарды қалыптастыру процесі
белсенді жүре бастады.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін экономикалық әлсіздік орын алды.
Нәтижесінде – Ұлыбританияның саяси позициясы да әлсіреді. 50-ші жылдардың
екніші жартысында Англия батыс европадағы көшбасшылық рөлге көтерілуге
талпынды. Жалпы саясатта әртүрлі дауыстарға ие болған қатысушы рөлінде
топтанушылық құрамында болғысы келмеді. Кейін Англияда ресми зерттеулер мен
баянадамалар пайда болды. Ол жерде жаңа жағдай қалыптасты , Англия екінші
дәрежелі ірі державаға айналды бірақ шын мәнінде бірінші дәрежелі держава
жағдайында жұмыс істеді.
Англияның евро одаққа кірудегі жағдайында маңызды орынды АҚШ алды. 60
жылдардың аяғы мен 70 жылдардың басында империалистік держава басшылығының
американдық саясатқа қарсылығы сирек байқалды. Ортақ нарықтың құрылуы мен
даму кезеңінде АҚШ батыс европа мемлекеттері интеграциясын бекітуге ат
салысты. Бұл қауымдастық европада социалистік мемлекеттерге қарсы құрылған
еді. Европалық одақтағы бірыңғай орталық арқылы мүше мемлекеттерді басқару
қарапайым әрі америкалық ішкі саясат доктринасына жауап беретін жағдайда
болды. Осылайша ұлыбританияның ортақ нарыққа қосылуында АҚШ тың саяси
ықпалы болды. АҚШ пен Англия арасындағы ерекше байланыс механизімі,
европалық елдерде ақша айналымын бақылауы үшін жұмыс жасауы керек болды.
Ортақ нарық дамуының алғашқы кезеңінде американдық ықпалыдың, европалық
тәуелділікке ұшырамауы қажет болды. Де Голль кезеңіндегі Франция
Англияның белсенді серіктесі болды. Басты мақсаты АҚШ тың ықпалына қарсы
тұру.
1970 жылы 18 маусымда Англияда парламенттік сайлау өтті.
Консерваторлар жаңа үкімет құрып, премьер-министр Э. Хит тағайындалды. Э.
Хит халық арасынан тұңғыш премьер-министр болды.
Консерваторлар үкіметі жарқын болашақ атты бағдарламасын ұсынды.
Британ экономикасын дағдарыстан шығару үшін жаңа неоконсерватизм идеясын
қолданды. Лейбористер кезіндегі экономиканы мемлекеттік реттеу саясатынан
бас тарта бастайды. Национализацияланған өнеркәсіптерге мемлекеттік көмекті
азайтты. Кәсіпкерліктерге еркіндік берілді. Тред-юнион ұйымдарынан
үкіметтің әлеуметтік саясатын қолдауды талап етті. 1970 жылы парламент
арқылы Өндіріске қатысты заңдарды бекітті.
Э. Хит үкіметінің алдындағы негізгі міндеттердің – бірі Еуропалық
Экономикалық Ынтымақ ұйымына кіру болды. Көп жылдар бойына Францияның
бархат ветосы кедергі болып келді. 70-ші жылдарда Ортақ Европа идеясын
Ұлыбританияда да қолдай бастады. Англияның Ортақ Нарық елдерінен
оқшаулануы экономиканың дамуына айтарлықтай кері әсер жасады. Э. Хит 1971
жылы мамыр айында Франция президенті Ж. Помипидумен кездесті. Француз және
ағылшын дипломатиясы айтарлықтай жұмыс істеп, Англияның Ортақ Нарыққа
кіруіне келісті. Ұлыбритания және ЕЭЫ елдері арасындағы өнеркәсіп тауарлары
жыл сайын 20 пайызға азайып отыруы керек. ЕЭЫ елдері жеңілдік сауда
айналымын қысқартуды көздеді. 1970-1974 жылдарда ЕЭЫ елдерінде ақша
реформасы жүргізілді. Барлық финанс ақша саясатын Англия бақылап, ЕЭЫ –ына
салымын 100 млн фунт стерлингтан 300 млн . фунт стерлингке жеткізуге
шешілді. 1970 жылдан ЕЭЫ –ның бюджетінің 8 пайызын , ал 1974 жылы 19 пайыз
болса, 1980 жылы 24 пайызын жауып отыру керек болды.
Англия мен ЕЭЫ елдерінің арасындағы келіссқздердің барысында қолдау
тапты. Сөйтіп, 1971 жылы 28 қазанда қауым палатасында Европалық ынтымақты
356 депутат қолдап дауыс берді. 1972 жылы 22 қаңтарда брюссель қаласында
Англия мен ЕЭЫ елдері арасындағы келіісөздердің барысында бір ауыздан
мақұлдады. Англия 1973 жылы 1 қаңтарда Европалық Экономикалық Ынтымақ
ұйымына толық мүше болды. 11975 жылы 5 маусымда референдум қткізіліп,
сайлаушылардың 56 пайызы Англияның ЕЭЫ –ына мүше болуын қолдады. ЕЭЫ –ның
Еврокомиссия ұйымына толық мүше болып, Европарламентке өз депутатарын
жіберді.
Дипломдық зерттеудің нысаны болып Англияның Еуроодаққа ену процесі;
осы процеске ықпал ететін және кедергі жасайтын негізгі кезеңдер, тарихи,
геосаяси, геостратегиялық факторлар табылады.
Зерттеу нысанасы – дұрыс та, бұрыс та жауапқа ие болуы мүмкін.
Англияның ЕО-қа мүшелігі туралы мәселенің эволюциясы.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Аталған мәселені тарихшылардың,
халықаралық істерді танушылардың, теорияшылардың және практиктердің
тұтастай қатары зерттеген. Дипломдық жұмыстың авторы Англияның Еуропалық
Одаққа ену мәселесінің зерттелгендік деңгейін елтану-проблемалық принцип
бойынша қарастырады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс келесі құрылымдық
элементтерден: кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
дереккөздер тізімінен және қосымшадан тұрады. Зерттеудің құрылымы жұмыстың
мақсатын және міндеттерін көрсетеді. Дипломдык зерттеудің көлемі ____ бет
құрайды.
1. АНГЛИЯНЫҢ ЕВРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА КІРУ СЕБЕПТЕРІ МЕН ШАРТТАРЫ.
1.1 Англияның халықаралық қатынастардағы рөлінің өзгеруі және Ортақ
нарыққа мүше болуы
1973 жылдың 1 қаңтар күні Англия Ортақ нарық мүшесі болды. Бұл қадам
белгілі бір кезеңге өтіп, ол мәселе Европалық Одақ пен Англия арасында
талқыланып, аталған интеграциялық блокқа кіру –кірмеу мәселесі талқыланды.
Англия экономикасында құрылған шаруашылық кешен Европалық Одақ
мемлекеттерінің өндірісті және капиталды батыс европалық аймаққа
байланысты, Англияның ішкі экономикалық байланысын мемлекеттік меншікке
алды. Мемлекеттің экономикалық байланысы басқа Батыс Европалық елдерге
қарағанда шаруашылық тұрғыдан тәуелді болды. Ал оны басқаруды бұрынғыдай
мемлекеттік үкімет жүзеге асырды. Бұл жерде жалпы басқару тетігіне
қажеттіліктер байқалды. Сонымен бір факторлар мемлекеттің жалпы нарыққа 70-
ші жылдардың басында кіруге итермеледі. Европалық Одақтың құрылу кезеңінің
бастауында Англияның қауымдастыққа мүше болуының екі үлкен себебін бөліп
қарастыру керек. Бұл – Англия ішіндегі бұл қадамға барудағы екі жақтылық
пен әр түрлі пікірлер және мемлекет сенімсіздігі.
Англияның Орталық нарыққа қабылдануындағы қажеттіліктер Ұлыбритания
ішінде біртұтас европа бастамасы 50-ші жылдары көпшіліктің қолдауына ие
болмады және билеуші топтар арасында маңызды орын алмады. Осыған қарап біз
Европалық Одаққа қатынасудың теріс қатынастық себебтерін анықтаймыз.
Жұмысшылар ортақ нарық саясатын қаржыландыруға кететін қосымша шығындарға
қарсы шықты. Олар өз өмірлерін қамтамассыз ететін жағдайдан айрылып қалудан
үрейленді. Англияның ортақ нарыққа енудегі басқа жолы ішкі саясаттағы
Лондон доктринасы болды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін экономикалық әлсіздік орын алды.
Нәтижесінде – Ұлыбританияның саяси позициясы да әлсіреді. 50-ші жылдардың
екніші жартысында Англия батыс европадағы көшбасшылық рөлге көтерілуге
талпынды. Жалпы саясатта әртүрлі дауыстарға ие болған қатысушы рөлінде
топтанушылық құрамында болғысы келмеді. Кейін Англияда ресми зерттеулер мен
баянадамалар пайда болды. Ол жерде жаңа жағдай қалыптасты , Англия екінші
дәрежелі ірі державаға айналды бірақ шын мәнінде бірінші дәрежелі держава
жағдайында жұмыс істеді. Ортақ нарықтың құрылу кезеңінде ағылшындық басқару
топтары сол кезге сай келетін көзқарасты, капиталистік әлемдегі орынының
өзгеру бағытын ескермеді.
Көрсетілген себептерге байланысты англия европалық одақтың құрылу
кезеңінде оның мүшесі бола алмады. Бірақ сол кезеңде мемлекеттің одаққа
мүше болуға мүмкіндігі болды.
Алғашқы мүмкіндік 1951 жылы қол қойылған Европа көмір жіне болат
бірлестігін құру туралы Париж келісіміндегі біртұтас европа жүйесін құру
үдерісінде туды. Ұлыбритания бұл бірлестіктерді құру жөніндегі келісімдерге
шақырылды. Ағылшын үкіметі келісімге қосылудан бас тартты.
Болат қорту бірлестіктері мен шахталарды мемлекеттік бірлестік
бақылауына беруге дайын еместігімен қосылмаушылық себебін түсіндірді.
Болат өндірушілік, көмір өндіру саласындағы бақылаудың жеткіліксіздігі
тапшылығының орын алуынан, Англия 1954 жылдың желтоқсанында Европа болат
және көмір бірлестігіне кіру туралы келісімге келуі, болат және көмір
нарығын бақылауда туындаған мәселелерді шешу, осы саладағы әрекеттерді
бірлесіп жасау, ағылшын саясатында тербеліс орын алғанын көрсетеді.
Бір жағынан үкімет ұлы держава бағытындағы әрекеттерді шектегісі
келмеді. Басқа жағынан батыс европа елдерінде бұрын іске асқан шаруашылықты
мемлкеттік басқаруға өткізу қажеттілігі туды. Билік басындағы партия
тактикасы- бірлестік шартарының негізін өз мүдделеріне пайдалану.
Екінші айқын мүмкіндік – батыс европа елдеріндегі интеграциялық
үрдістердің біртұтас басқарушы механизмін құруға байланысты туындады. Бұл
мемлекеттік меншікті пайдалануға байланысты мемлекет аралық деңгейде 1955
жылы іске асты. Осы жылдың маусым айында алтылықтың сыртқы істер
министірлері кездесіп, атом энергетикасы саласындағы ынтымақтастықты
белсенді жүргізу, кеден одағын құру туралы мәселелер сөз болды.
Европа көмір және болат бірлестігінің құрылуына байланысты Ұлыбритания
евроатом бірлестігінде арнайы келісімге қол қойды. Бұл бірлестікпен бірігу
қажеттілігін тудырды. Англияға бірнеше шаруашылық ұйымдардағы көшбасшылық
емес жай ғана мүшелік орны ұнамады. Сыни көзқараста Англия тағыда батыс
европадағы интеграциялық үрдістерді құрушы денгиінде қалдырылды.
Талапқа сай дайындық жұмыстарынан кейін 1957 жылы көктемда Римде
құрамында Англия қатынасуынсыз алты мемлекет бар Европа атом өнеркәсібі
жөніндегі қоғамдастық және Европа экономикалық одағын құру туралы
келісімдерге қол қойылды. Бұл келісім бұрынғы европа болат және көмір
бірлестігін құру туралы келісімді нығайтты. Европа еркін сауда қоғамы
құрылып, көшбасшылық бағыт Англия қолында болды.1959 жылдың қарашасында
Батыс Европаныңи жеті мемлекеті – Англия, Австрия, Дания, Норвегия,
Португалия, Швеция бар өзіндік орталық нарыққа қарам –қарсы екінші
бірлестік құрылды. 1961 жылдан Финляндия, 1970 жылдан Исландия мүше болды.
Сол кезде министр Макмиллан европалық одақ мемлекеттерінің ортақ
нарыққа бірігу ұсынысымен шықты. Менің ойымша бұл ұсыныс ағылшындық ішкі
саясат доктринасының қателігін көрсетті. Ұлыбританияның билеуші топтары
арасындағы стратегияның іргесі әлсіреді. Империализм кезеңіндегі
капиталистік кезеңде мемлекеттің экономикалық саяси дамуының әртүрлілігі
орын алды. Бұл жағдайды В.И. Ленин өз еңбегінде көрсеткен.
Әйгілі ағылшын экономисі, марксисті С.Аронович 1981 жылы жазған
Тэтчеризмге жол еңбегінде - мемлекеттік монополия капиталистері мен
билеуші топтары мемлкеттік өркендеу жолын таңдады алайда капитализмдегі бұл
бағыт мемлекеттің халықаралық қатынастардағы орнын сақтап қалуына нақты
мүмкіндік тудырмады деп жазды. Стратегиялық нұсқаның кезкелгені бұл
жағдайда қыйындық тудырды. Сондықтан англия ортақ нарық арқылы өз
мәселелерін шешуге тырысты. 1961 жылдың 9 тамызында ұлыбритания европалық
одақ жетекшілеріне ресми түрде құрамына алу туралы ұсыныс білдірді. Бұл
ұсыныс билеуші партия мен жұмысшылар қолдауына бірден ие болмады.
Мемлекеттік бірлестікке қосылуға қарсылар үлесі көп болды. Орталық нарық
мүшесі болуға ұмтылушық билеуші топтар мен мемлекттік билікке сенімсіздік
туғызды.
Англияның европалық одаққа мүшелік кезеңіндегі басты мәселесі –
бастапқы кезеңдегі алтылық мемлекеттермен қарама қайшылық және франция
позициясы болды. Франция республикасының президенті генерал Де Голль:
Англия әлі де европалық одаққа мүше болуға дайын емес оның нарықтық-
экономикалық,әскери, саяси, мүдделері батыс европа елдерінен тысқары деп
есептеді. Ерекше қауіп АҚШ пен Англия арасыдағы әскери байланыстарға
аударылды. Мұндай жағдайда Англияның ортақ нарыққа қосылуы европалық
одақтың капиталистік әлемдегі көшбасшы мемлекет боп есептелетін АҚШ қа
тәуелділігін көресететін еді.
Екі жыл бойы Англияның европалық одаққа кіруі туралы келісімдер
жүргізілді.1963 жылдың 14 қаңтарында генерал Де Голль Англияның Ортақ
нарыққа қатысуна шектеу қойды. Сонымен Де Голльдің ат салысумен Англияның
Европалық Одаққа кіру туралы өтініші екінші мәрте қанағаттандырылмады.
Европалық одақтың құрылу кезеңінен жетпісінші жылдардың басына дейін
қауымдастық Англия мен арадағы келісім арқылы зор бедел жинады. 1971 – 1972
жылдары алтылық қосылу үрдісіне байланысты ешқандай жеңілдіктер
жасамады. Тек европалық одақ мүддесі мен саясатына қарсы емес ұсыныстар
ғана қанағаттандырылды. Англияның алдында қосылу келісімін таңдау құқығы
болмады. Англияның алдында не шартты қабылдамау немесе мүшеліктен бас тарту
мәселесі тұрды.
Англияны басқарушы топтар одақтың тек экономикалық емес саяси
бірлестік екенін жақсы білді. Оның дами келе европада үлкен күшке
айналатындарына коздері жетті. Бірақ оларды басты мазалаған ой Одаққа
кірген сон Англия мүддесі қараусыз қалып, Англия капиталистік әлемде өз
беделінен айырылуы. Бұл Ұлыбританияның батыс европадағы бақылау денгейін
құлдыратты.
Ортақ нарықтағы келесі сәтті өркендеу европалық дәстүрдегі ағылшындық
саясаттың күш қуатын кемітіп, англияны алтылық мемлекеттерінің
тәуелділігінде қалдырып Ұлыбритьанияның маңызды экономикалық аудандарын
оқшаулады. Бұл аймақтар мемлекет экспортының 31 бөлігін құрады. Бұл жағдай
Ұлыбританияның Ортақ нарықтағы бәсекелестіктен бас тартуына мәжбүрледі.
Англияның экономикалық позициясының әлсіреуі нәтижесінде оның тең
дәрежеде АҚШ пен қарым – қатынаста болу мүмкіндігінен айырды. Сол кезеңде
Англия европалық одақ ішіндегі экономикалық және саяси қатынастардың
дамуында шешуші орын алды.
Капиталистік әлемдегі Британ ипериализімінің соғыстан кейінгі
кезеңдегі экономикалық позициясы жедел қарқынмен құлдырады. 1950 жылы
Ұлыбританияның ішкі айналымы ФРГ, Жапония, Франция,Италия, Канада
мемлекеттерінің ішкі айналым көлеміне қарағанда үлкен мөлшерде ілгері
тұрды. Ұлыбританияның өнеркәсіптік өндіріс кешенінің сыйымдылығы аталған
мемлекеттерді басып озды.
Капиталистік мемлекеттер экспортындағы Англия үлесі ФРГ,
Франция, Жапония мемлекеттерінің үлестерін қосқандағы шамадан жоғары
болды. Барлық үш денгей бойынша англияның жоғары көрсеткіші АҚШ - тан
кейінгі екінші орында тұрды. 50-ші жылдары Ұлыбритания европа болат және
көмір бірлестігін құру келісіміне қол қоюдан бас тартып, кейін Европа
экономикалық одағы мен Евро Атом бірлестігін құруға қатысты. 1960 жылы
Англия ішкі жалпы өнім бойынша ФРГ денгейіне түсті. Өндірістік құрылыс пен
экспорт денгейі жөнінен капиталистік әлемде 3 орынға тұрақтады.
1970 жылы Ұлыбритания ішкі жалпы өніммен өндірістік құрылыс бойынша
Жапония, ФРГ, Франциядан кейінгі 5 орынға құлады. Ұлыбританияның капитализм
құрлымындағы орнын айқындайтын басқа көрсеткіштерде нащарлады. Мысалы :
1945 жылы ресми ақша қоры капиталистік әлемде 90 пайыздық мөлшерді фунт
стерлинг құрады. 1955 жылы бұл мөлшер доллар мен фунт стерлингке тендей
бөлінді. 1960 жылы доллар капиталистік әлемдегі барлық ақша қорларының 23
бөлігін құрады. Бұл жағдай Англияның Европалық одаққа кіруіне маңызды роль
атқарды. Мемлекеттің ары қарай позициялық әлсіздігі Батыс европа елдерінің
тәуелділік жағдайына түсуі мүмкін екенін көрсетті. Сол себепті Ұлыбритания
алғаш бас тартқан жағдайларды ескере отырып, өз мүдделерін сақтап,
Европалық одақ мүшелерінің талаптарын қабылдай отырып, осы ұйымға
қабылданды.
Ұлыбританияның европалық одаққа кіруге ұмтылуы өндірістік көрсеткіштер
бойынша өз бәсекелестерінің кейінге қалуы Британ монополиясындағы
буржуазиялық нақты мүдделердыің қиындықта болуы түрткі болды. Бір уақытта
ортақ нарықтың стратегиялық жоспарының өзгеруі 70-ші жылдары алтылық
мемлекеттерінде экономикалық дағдарыс шегіне жетіп, экономикалық өсімнің
баяулауы бірлескен бағдарламалардың тығырыққа тірелуі евро одақтың АҚШ
пен Жапонияға қарсы бәсекелестік позициясын құрдымға жіберді.
Интеграцияның кеелесі даму жолдары табылмады. Бұл өз кезеңінде
қауымдастыққа жаңа мүшелер қабылдауға мүмкіндік бермеді. Европалық одақ
дамуындағы интеграциялық өркендеудің жаңа серпіні байқалып, халықаралық
қауымдастықтың ынтымағын нығайтты.
1- кесте. Капиталистік әлемдегі соғыстан кейінгі кезеңде ішкі жалпы өнім
өнеркәсіптік өндіріс экспорт арасалмағының өзгеруі ( пайыздық мөлшер)
Мемлекет 1950ж 1960ж 1970ж
1 2
Жұмсақ бидай 66 76
Арпа 68 74
Қант қызылшасы 85 84
Ірі қара мал еті(таза 70 81
салмақ)
Шошқа еті 85 100
Сүт 85 89
Май 40 53
Жалпы Англиядағы тауар позициясының тарифтік бағасы – алтылық
мемлекеттеріне қарағанда жоғары болды. Бұл тарифтердің төмендеуі Англиядағы
кедендік бақылауда маңызды орын алды. Ал фирмалар бұған дейін сенімді
қорғалған ішкі нарықтағы батыс европа монополистерімен бәсекелесуде әдісті
болды. Осы мәселе ортақ нарық құрлымындағы ірі және кіші көлемдегі
компанялардың позициялық көзқарасында жатты. Европалық одаққа кіру
кезеңінде батыс европалық фирмалардың бәсекелестігі тұтынушылардың ағылшын
өндірісіне ішкерлей енуіне қосымша жағдай болып табылды.
Алайда қиындық, кері әсерлер англия еңбеккерлерінің мойынына артылып,
ірі компанялардың капиталы жақсы жағдайда болып,американдық және жапондық
компаниялармен бәсекелесетін жағджайға жетті. Европалық одақ бірлік органы
бейнесінде әлемдік нарықта өзіндік көзқарастағы шаруашылықты қорғауға алды
және ішкі экономикалық басқыншылық бағыттарға ұжымдық көмек көрсетті.
Монополистік қызмет тек интеграциялық үрдістердің дамуына сәйкес өз бағасын
алды. Европалық Одаққа кіруді қолдаған ірі монополиялық капиталисттер ұсақ
компаниялармен еңбек күшін өз пайдасына шешуге мүдделілік танытты. Ал бұл
өз кезегінде ортақ нарыққа ену кезенінде туындаған мәселелердің негізін
калады.
Монополистік топтардың тар көлемдегі мүдделері мемлекеттік деңгейдегі
мүдде міндеттемелеріне қарама-қайшы болып, бір уақытта монополиялардың дез
интеграциялық орнын анықтады. Бұл үрдістің диалектикасы монополистік
отрядтардың ұлтаралық күресімен анықталды. Европалық Одаққа мүше
мемлекеттер қарсылығы ірі капиталға қарсы тұра алмады. Европалық Одаққа
қосылуға мүдделі ағылшын монополисттері қауымдастыққа қатысу мақсатында ірі
көлемде қаржы бөлді. Британия және Европа ұрандарын насихаттауга
қатысқандар 1млн.482мың фунт-стерлинг көлемінде материалдық көмек алды. Сол
кезде Европалық Одаққа кіруге қарсылар бұл қаржының 110 бөліген иеленді.
Европалық Одаққа мүше мемлекеттерді қаржыландырушы компания қатарына Ай си
ай Шелл Виккерс форт матор жатып бұл аталған компаниялардың әр
қайсысы 20 мың фунт стерлинг қаржы құйды. Юнилеве мекемесі 15мың фунт
стерлинг бөлді. Ортақ нарыққа қарсы қозғалыстың басты қаржыландырушысы-
транспорт және біліксіз мамандандырылмаған жұмысшылар кәсіб одағы 1,4мың
фунт стерлинг бөлді. Европалық Одаққа қосылудың кері салдары туралы
болжамдарға қарамастан компаниялар ортақ нарыққа қатысу жағдайында
жетістікке жетті.
Мемлекет бір қатар тәуекелге барып, сауданы дамыту, өндірістік кешенді
құру т.б. салалар дамыды. Билеуші партия саясаты осы бағытта жұмыс істеді.
Англияның Европалық Одаққа кіруіне мемлекет халқы жоқ деп жауап берді.
Осы мәселеге байланысты, референдум 1975 жылғы интеграцияға қатысуды
қолдады. Үкіметте либаристік партияның сол қанаты консервативтік партия
жактастары Англияның Ортақ Нарықтағы кіруін қолдау үшін уақытша
бірікті.копманиялардың Европалық Одаққа қатысуын қуатты қолдауына
қарамастан монополистік капитализм референдумында жиналған дауысқа 9млн.
адам дауысқа қарамастан ортақ нарықтың ары қарайға мүшелерінің қарсы болуы
ортақ нарыққа кірудің ағылшын парламентінде бұл қадамның болуы мүмкүн кері
әсерін әсіресе ұсақ шаруашылықпен фирмалардың жеткілікті ақпаратты иеленуі,
капиталістік державаның әрбәр өкіметі сайлаушылар дауысына билеуші партия
дауыстарына мүдделі болды.
Англияның қосылу келісімі барысында, кері әсерлерді жұмсарту
мүмкүндігі болса онда бұл мүмкүндікті пайдалануы тиіс болды. Бірақ жағдай
ағылшындық тарапты маневр жасауға мүмкүндік қалдырмады. Бұл шарттар еңбекші
халық мүдделері ескерілмей жасалды. Мемлекеттік монополия буржуазияға
қорғаныш позициясын қойды. Бұл капиталды тиімді пайдалану мәселесін
құлдырау жағдайына әкелді. Бұл буржуазиялық мемлекет табиғатына зианын
келтіріп отырды. Осы мәселені кезінде марксизм – ленинизм классиктері өз
еңбектерінде жасырды. Буржуазиялық мемлекетте билік басындағы кез келген
партия класстық, буржуазиялық мүдделерді бірінші кезекте ірі
монополиялардың буржуазиялық мүдделерін қорғады. Европалық Одақ ішінде
әрекеттенген ағылшын үкіметі бұл мүдделердің шетелде қорғалуына үлкен
мүмкіндік туғызды. Бірінші қатарға Британ монополиясындағы капитализмді
халықаралық позицияда қорғау бағытындағы стратегиялық бағыт міндеті
шықты.Европалық Одаққа мықты қарсылас болу қаупінен әлемде басқа топтар
Ортақ Нарық құрамына тезірек енуге тырысты.
Англия келліссөздер кезінде өз шарттарын әріптестеріне ұсыну
мүмкіндігін иеленбедіонда қосылу тактикасы аз шығынмен өту жолын
таңдайтын еді.1974 жылдың 1 сәуір күні сыртқы істер министрі Дж
Каллаген Европалық Одақ министрлер кеңесінің отырысында ресми баяндама
жасап ол жерде Ортақ Нарық бюджетіндегі ағылшындық қаржы көлемін
өсіруді талап ету мәселесі жазылған кейін Англия қосылу келісімінің
жеткіліксіздігі байқалды.
Англия үкіметі Ортақ Нарықтың кез келген бағдарламасына вето
жариялау құқығын иеленді.Европалық Одақ мемлекеттерінің біріккен
саясаты мемлекеттік мүдделерді ұорғау мүмкіндігінде үлкен орын
алды.Ортақ Нарық әріптестігіндегі Англияның эволюциялық қатынасы 70-
80 жылдар кезеңінде Европалық Одақ елдерінің мүшелікке көңіл
толмаушылық сезіңмін тудырды.
Англияның Ортақ Нарыққа кіруі ағылшындывқ үкімет алдына
сыртқы және ішкі тәртіптің аз ңана бөлігін шешті бұл мәселелердің
көбі қауымдастық ішінде шешілмеді. Европалық одаққа кірудегі Англия
жағдайы экономикалық ауытқу шеңберінен шығып, бұл жағдайда шаруашылықтың
қалыптасуы қиын болды. Бұл мәселе келіспеушілік католизаторы болды. Ал
серіктестердің экономикалық дамуы тұрақты болды.
Ортақ нарыққа ену жетпісінші жылдары 50-60 жылдардағы жағдайға
қарағанда қиын болып, интеграциялық бірлестік құрылды. Ағылшындық
шаруашылық даму көрсеткіштерінің төмен болуы европалық одақтағы басты
бәсекелестерінің кеден одағындағы көрсеткіштерінің азаюы – Англияны
қауымдастыққа мүше болған алғашқы 10 жылдықта қиын жағдайда қалдырды.
Англия мен ортақ нарықтағы қарама қайшылықтарды Англияның алтылыққа
қосылу кезеңінен іздеуіміз керек. Сол кезеңде бұл мәселе себептері мен
бастамаларының пайда болуы толық анықталды. Англияның Ортақ нарыққа енуін
мемлекеттегі халық жағдайының позициялық әлсіреуін тоқтату мақсатындағы
мәжбүрлі қадам деп атаймыз.
2. ОРТАҚ НАРЫҚТАҒЫ АҒЫЛШЫН МӘСЕЛЕСІ
2.1 Европалық Одақтағы ішкі қайшылықтары
Ортақ нарықтың құрамына жаңа мүшелерді қабылдауға талпынуы әр түрлі
жағдайда көптеген мәселелерді көтерді. Біріккен саясат нәтижесінде
келісушілікке қол жеткізілді. Бұл келісушілік европаның капиталистік
бөлігіндегі ірі держава Англтяға байланысты болды. Англия европалық одаққа
кіргеннен кейінгі он жылдық кезеңінде қауымдастық ішіндегі даулы
мәселелерін басты қатысмушысы болды. Арал мемлекеті ретінде Англия ортақ
нарықтан құрылқ арқылы ғана емес өзінің төзімсіз жағдайымен де бөлінді.
Жеке салалардағы қауым мүшелерінң вето құқығын пайдалануы т.б қарсы
жағдайлар орын алды.
Конференция материалдары жинақталған 1980 жылы Лондонда басылып шыққан
Европалық Британия кітабы Англияның европалық одаққа қатысу мәселесін
зерттеді және бұл мәселердң зерттеуде үш институт экономика және
әлнуметтік қатынастардың ұлттық институты, саяси зерттеулер институты,
халықаралық қатынастардың корольдік институты ұүрылды. Англияның европалық
одақ құрамына бұрыннан кіруі әр мүше мемлекетпен қатынасы жекелеген түрде
әлі де реттелмеді. Европалық одақта Англия мәселесі болса онда ағылшын
мәселесі бұрынғы қауымдастықты мазалады.
Қауымдастықтың саяси мәселесі туралы Англия мен серіктестер
арасындағы келңсңм тұтас жүйені құрап, ол ағылшын мәселесі атауына ие
болды. Ағылшын мәселесі фактор, тұтас жүйеден құрылды. Бұл жерде Англияның
жкономикалық жағдайы және европалық одаққа қосылудың пайдасыз жақтары
қаралған. Аталған жүйе мемлекеттік қауымдастық ішінде қатаң интеграциялық
көзқарас қалыптастырп, қарама –қайшылық тудырды. Европалық одақ ішіндегі
келіспеушілік ағылшындық саясатты одан сайын қатаңдандырды. Лондонда
қауымдастықтағы мәселерді шешудің орталық осьне қосылу ниеті пайда болды.
Англияны интеграцияға итермелеген монополистік капиталдың болуы. Ортақ
нарық мемлекеттеріндегі шикізат тауарымен мүше елдер капиталының шектелуі
монополиялық жалпы нарықпен күресу үшін өз стратегиясы болды.
Американдық, жапондық бәсекелестерге төтеп беру үшін. Қауымдастық
жетекшілері жоспарға қосылмады. Европалық Одаққа англияның кіруінен кейін
ағылшындық фирмалар белсенді түрде АҚШ нарығына еніп, АҚШ корпорациялармен
бірікті. Бұл жағдайдың барлығы монополиялық интеграцияның қарсы қызметін
күшейтуге негіз болды.интеграциялық даму батыс евқ алып фирмалардың
қүрылуына себеп болды. Капитал тарту мақсатында ағылшын компанияларының
шетелдік нарыққа басқыншылығы британ империализімінің маңызды күші болды.
Европалық одақ аумағының шекаралық кеңейуі ортақ нарық ішіндегі басты
интеграциялық бағыттардағы қарама қайшылылықтарғасәйкес келді.жаңа
мүшелердің келісушілік позициясына байланысты қиыншылықтар орын алмаған
сала болмады .Европалық Одаққа жаңа мүшелердің бірігуімен шаруашылық
-саяси кешен біршама қиындады.кеден одағын құрудың аяқталуынан кейін
Ортақ Нарық мемлекеттері жаңа интеграциялық баспалдақ –экономикалық және
ақша одағын құруды көздеді.жаңа мемлекеттерді қабылдау жаңа
экономикалық қиындықтар әкелді.бұл мәселелердің топтасуы олардың
орталықтандырылған шешім қабылдау мәселесін қиындатты.
Англияның экономикалық жағдайындағы капитализм басқа дамыған
мемлекеттерге қарағанда құлдырады. Бұл себеп Англияның басты экономикалық
көзқарасындағы басты обьекті болып барлық басқа мемлекеттер тыныштықты
бұзушы деп қарады.Англияның Европалық Одаққа кіруі мен қауымдастық
мұшелерінің талаптарына көзқарасы қауымдастық ішіндегі қарама-
қайшылықтардың күшеюін тездетті.Европалық Одақтың саяси мәселелеріне
байланысты қиындықтарды ағылшын маманы П.Тейлор атап көрсетті.Англия мен
Ортақ нарықтың басқа мүшелерінің шаруашылық саясаттағы біріккен бюджетке
қызығушылығы қарама-қайшылықтың туындауына себеп болды.бұл
Европалық Одақты қарама –қарсы екң топқа бөлді. Бірінші топқа өмір
сүру жағдайы жоғары ГФР, Франция, Люксембург, Дания, Нидерланд, Бельгия
секілді алғашқы алтылық мемлекеттері кірді. Екінші топқа қмір с.ру
жағдайы сәл төмен Англия, Италия, Испания, Ирландия, Греция, Португалия
кірді. Англияның интеграциялық үрдісіне басқа мемлекеттердің қосылуы
Европалық одақтағы реттеуші шараларға құрылымдық мәселелер қойды. Ортақ
нарықтың ішкі саясатында ауыл шаруашылық саласына үлкен көңіл бөлінді.
Бірақ бұл жағдай Англияның жеке мүдделеріне жауап бермеді. Ағылышындыұ
шаруашылық үлесі Европалық одақ елдері ішіндегі ең аз үлес болды. (2,6
пайыз).
Англияның аграрлық секторында ішкі жалпы өнім аз ғана бөлікті құрады.
Ортақ нарықтың мемлекеттік саясатында бюджет пен көңіл біріккен кешендерді
реттеу мен аграрлық өндіріс шығындарына бөлінді. Бұл бағдарламаға
қызыққандар англия халқының аз ғана бөлігі еді. Ірі монополистер тактикасы
мен ағылшын үкіметінің жасыл курс саясаты европалық одақтағы біртұтас
аграрлық бағдарламаларға пайда ікелмеді. Ауыл шаруашылық өнімдері ел
экономикесында үлен роль ойнады оның тұтынушылары жергілікті халықтың
барлық өкілдері болды.
Европалық одақтағы аграрлық бағалардың жоғарғы өсімін сақтау саясаты
нарықтағы арзан импортты шектеу, дамыған мемлекеттердің халықтық мүдделерін
қорғайтын шаралар деп есептелмеді. Ол кезде англия халқының үлкен бөлігі
өндірістік қызметпен айналысты. Англия экономикасындағы қызмет көрсету
саласы ерекшеленді. Өндірісте – 6 млн, қызмет көрмету саласында – 13млн
адам жұмыспен қамтамассыз етілді. Европалық одақтың өндірістік саладағы
саясаты қайта құрылу кезеіңнен тұрып, ортақ нарық бюджеті қаржы
жетіспеушілігі жағдайын бастан кешірді.
Қызмет көрсету саласы Европалық одақ органдарының тікелей басқаруында
болмады. Бірақ бұл ортақ нарық жағдайында қызмет корсету саласының,
корсеткіші болмады. Мысалы: ағылшындық компаниялардың шетелдік
операцияларды сақтау, Европалық одақ аймағында 80 –ші жылдары бұл
операциялар 20 – 25 пайыз бөлікті құраса ал бұл сандар саудада 45 – 50
пайыз мөлшерінде болды. Сауда саласында европалық одақпен Англия қатынасы
тығыз байланысты. Қызмет саласындағы қысқарту қауымдастық мемлекеттерінің
үлесінің ағылшындық экономикаға байланысты төмендеуі,ағылшындық
компаниялардың қызмет саласындағы маңызды орны мен күші Рим
келісімшартында қарастырылды.атавлған саладағы ағылшындық фирмалар қызметі
Европалыық одақтың бұл қызметті пайдалану шарттарында дау туғызып отырды.
Бұның барлығы Европалық Одақтың құрылыс саласын реттеу мүмкіндігін
жеделдетті.
Ортақ нарықтағы ірі державалық саясатты үлкен аграрлы секторы бар
Франция бәсекелесті. Бұл қарам қайшылық Европалық одақтағы ішкі қарама
қайшылықты тездетті. Тәжербие көрсеткендей Европалық одақтағы біріккен
мемлекеттік ортақ нарықтағы бірлескен реттеушілік саласындағы өзгерістер
ондаған жылдар бойы баяу ұарұынмен жүргізілді. Мысалы: қауымдық салыққа
қосылған біртұтас жүйені құрау, мүше мемлекеттердің салыққа қосылған құннан
шығарылуы Европалық одақ бюджетінің кірісті бөлігі болып табылды.
1984 жылдың қазан айынан бастап өзгерістер орын алды. Бұл жүйеге сай
қазына салықты 11 апта бұрын алды. Бұл мәселеге орай экономист журналы
Британ салық саясатында жақсы дәстүр орналып, мәселелер тек жаңа реформалар
пайда болғанын кейін ғана қортыланды деп жазды. Бұл жерде заңды сұрақ
туады. Егер ұзақ уақыт салық саласындағы жеке элементтер қауымдастық
органдары тарапынан талқыланса онда дәл осындай уақытта әр түрлі құрылымды
біріктіретін үкіметті белгілі бір қадамға баруға жетелейтін әрекеттерге
кетеді. Табыс салығы төлемінің үйлесімі Рим келісімінің 99 – шы бабында
арнайы сөз болып, қауымдық фирма арасындағы еркін бәсекелестәк құрылымын
құрудың маңызды әрі қажетті бөлігі ретінде қарастырылды. Тарифтерді
шектеуден алынатын табыс салығы сауда ағынындағы еркін қозғалысты
бұзудың басты себебі. Төлем салығы арқылы алынатын салық пен акциздік
төлемдерді төмендету көзделді. Осыған қарамастан салық көлеміне қосылған
құқн үдерісі баяу жүрді. Ал акциздік төлемдер өзгерістерге мүлдем
ұшырамады. Кедендік одақ интеграциялық бөліктің мықты негізі болды.
Европалық одақтағы шынайы жетістікткер мен ерекше намыс құралы болды.
80 жылдардың ортасында Англиядағы ішкі сауда айналымының географиялық
құрлымы ондықтың басқа мүшелерінің айналымдық құрылымына әлі де
ерекшеленді мемлекеттік тасмалдаудың басым бөлігін бірлескен әріптестік
құрды. Мемлекеттің ішкі экономикалық мүдделері Европалық одақтың сыртында
болды. Юманите газеті қауымдастық жетекшілерінің и кездесуіне арналған
мақалада Англия бір аяғымен ортақ нарықта екінші аяғымен оның сыртында
тұр дееп жазды. Көптеген батыс сарапшылары айтқандай алғашқы алтылық
пен жаңа мүшелер арасындағы тарифтердің төмендеуі үлкен табыс деп
есептелді. Еркін бәсекелестік тауар қозғалысндағы ретсіздік қауымдастықтың
негізін салушылардың ойынша
Ортақ нарықтағы мемлекеттік бағалардың өсуіне әкелді. Европалық
қауымдастық комиссиясы өткізген зерттеу көрсеткіштерінде баға денгейі
мысалы: жеңіл автомобилдің басты маркалары европалық одақ елдері арасында
үлкен тербелісте болды. 80 – ші жылдардың басында бағалар өсімі азайып,
бірде жоғарлап отырды. Англия мен Ортақ нарықтың басқа мүшелері арасындағы
айырмашылық иөлшері 20-25 пайызды құрады. Комиссия шешіміне сай мұндай
ауытқулар валюта бағамының тербелісі мен инфляция қарқыны мен салық төлеу
құрлымының біржақтылығымен, бағаны реттеу жөніндегі үкіметтік шаралары мен
транспорт шығындары мен түсіндірілуі тиіс.
Егер Англиядағы автокөлік құны европалық одақ елдерінде ең қымбат
көрсеткіште болса, ал ағылшын нарығында видео техника ең төменгі бағамен
сатылды. Егер Англияда видео техника көрсеткіші 100 пайыз мөлшерінде
алынса, 1983 жылы көктемде Нидерланды, ГФР, Франция, Бельгияда бұл баға 120-
130, ал Италияда 150 ден жоғары, Данияда 175, Грецияда 238 пайыз болды.
Видео техниканың жеке түрлерінің баға көрсеткіші бұданда жоғары болды.
Тауарлардың тұрақсыз жағдайы Европа одағы елдерінің арасындағы сауда
қозғалысының шектелгендігін көрсетті. Бұл біртұтас Нарық құруға түрткі
болды.тауар түрлерінің көптігінен баға ауытқушылығы, жаңа мемлекеттік
қосылымдардың көбеюі,саудадағы кедендік тарифтердің ескіруі Европалық одақ
мүшелерінң ортақ нарық құруына негігі шарт болмады.
1980-ші жылдардың ортасындақауымдастық шнектеулі нарықтан еркін нарық
құруға талпынды.бірақ ол талпыныс тек 1992 жылы ғана іске асты.Батыс пен
көптеген Кеөес зерттеушілерінің пікірі бойынша бұл мақсаттың
орындалуорындалмауы беймәлім.К.Тюгнеухэт Мәскеудегі 1987 жылы сәуір
айында ұйымдастырылған кеңес –ағылшын отырысында КСРО ғылым академиясы
халықаралық қатынастар және халықаралық қатынастардың корольдік институты
өткізген кездесуде белгілі уақытта біртұтас нарық құру жоспары толық
шешілмейді бірақ алған бағыт жақсы қозғалысты қажетті жерге бағыттайды.
Тараптардың позициялық келісушілігінң мүмкін еместігі мемлекеттің әр
түрлі денгейде жалпы одаққа енуіне мүмкіндік туғызды. Бұл бастама
Европалық одаққа жаңа мүшелердің енуімен байланысты туындады. Олар
Европалық одақта қолданылған бағдарламаларға қосылмады. Сондықтан ортақ
нарық мемлекеттерінде жалпы саяси денгейде әр түрлі жағдайлар орын алып
отырды. Сондай жағдай Европа валюта құрлымында болып, бірақ Англия мен
Греция бұл құрлымға қосылмады. Ортақ нарыққа Испания мен Португалияның
кіруінен кейін барлық мемлекеттік бағдарламаларға көзқарас өзгеріп,
қызығушылық артты. Бүл жерде екі жылдамдықты немесе көп ярусты
интеграция туындады. Әр түрлі интеграциялық ұстанымдар екі нұсқаға
біріктірілу керек болды. Бірінші монолиттик интеграциялық одақ құру. Екі
нұсқа әр түрлі бағыттағы интеграцияда көрсетілген ұстанымда болды.
Европалық одақ дамуының серпілісті вширь вглубь интеграциялық
бағыттарына қарама-қарсы интеграциялық қозғалыстағы капиталистік интеграция
дамуының екі бағыты қолданылды. Біріншісі вширь, екіншісі вглубь
қолданылатын бағдарламалық қызметтерді тереңдету, экономикалық және саяси
реттеу, механизм жетілдіру, бірлескен саяси жаңа бағытты қабылдау – алға
басу баспалдақтары болды. Қозғалыс бір қалыпты жағдайда болмай жиі үзіліп,
кейде құлдырау жағдапйында болып, тенденция түрінде пайда болды. вширь
дамуы – қатысушы мемлекеттердің қатынасу деңгейінің өсуі, қауымдасттықтың
аумақтық шекарасын кеңейтіп, құрамыгна жаңа мемлекеттер қабылдау. Бірінші
кезеңдегі интеграциялық топтың басты бағыты вглубь дамуы бұған
айғақтама. Бұл жүйеге бүтін кешен сәйкес келіп, капиталистік экономиканың
50 -60 жылдардың соңында бірқалыпты өсіміне ұатысты болды.
1970-ші жыдары жағдай күрт өзгерді. Капиталистік экономика құлдырау
жолағында тұрды. Жаңа талаптарға Батыс Европалық интеграция шыдамады. Әр
мемлекет өз мәселесін бірлестіктегі басқа әріптестерінің иығына артуға
ұмтылды. Жаңа бірақ қыйын тапсырмаларды бұл кезеңде орындау мүмкін болмады.
Аталған талаптар ортақ нарықтың капитьалистік щаруашылығында әлемдік
құрылым позициясының дамуына күш берді. 70-ші жылдардың ішінде 80-ші
жылдардың жартысында интеграцияда вглубь құрудағы мәселермен бірге даму
бағыты вширь интеграциясына бағытталды.
Қауымдастық шекарасын кеңейтуге байланысты мәселелер 1 орынға шықты.
Бұл келіспеушілік мәселесін біршама уақыт тұншықтырып, ортақ нарықтағы
ынтымақтастықты кұшейту мәселесін қыйындатты. 70-ші жылдары саяси бақылау
саласында нарық үшін империя аралық күрес жүргізді. Күн тәртібіне АҚШ және
Жапония арасындағы бәсекелестік күрес социяалистік мемлекеттерге қарсы тұру
арқылы Европалық Одақ позициясын күщейту мәслесі қойылды. Бұндай
күшеюлердің бірі мемлекеттің тығыз байланысы арқылы немес Европалық одақ
құрамына тиімсіз басқару жағдайы арқылы жаңа ммемлекеттерді тарту барысында
орын алды. Мемлекеттің шаруашылық деңгейін тереңдету ортақ нарық
қатысушыларының доминнантты жағдайда немесе европалық одақ аумағын кеңейту
арқылы орын алды. Ортақ нарықтың сандық құрамынң өсуі интеграциялық кешенге
жаңа мемлекеттерді қосу денгейіне қарсы тұра алмады. Бұл үрдістің реттеуші
механизімі оның құрлымдық қорын жасақтамады. Саудадағы шектеулер
капиталистік қозғалыста ортақ нарық мемлекеттері арасында европалқ одақтағы
интеграциялық үрдістерді реттеу қажеттілігін тудырды.Капитал, тауар, еңбек
күшк нарығы көп жағдайда мемлекеттік – монополиялық реттеудің ұлттық
құрылымынан шығып кетті. Көптеген мемлекеттер экономикалық бақылаудың
әлсіреуіне қарсы болды. Қатысушылар құрамының көбеюінен туындаған қарсылық
кең көлемде оырн алды.
Мелекеттік бюджеттен құрыш құю өндірісіне субсидия жеткізу Европалық
одақ шарттары мен тыйым салынды деп есептесек онда бұл жағдайда мұндай
субсидияларды зқолдану денгейі төмендейді деген сөз емес. Оларды жеткізу
қызметін Ортақ нарықтың жауапты органдары өз құзырына алуы тиіс болды. Бұл
орган өкілеттігінен қажетті салаларға шектеулі саясат жүргізу жетіспеді,
үкімет шикізаттың мемлекетке тиісті деңгейде жеткізілуін бақылап отырды.
Қауымдастық мемлекеттері меншігіндегі шаруашлықты жеке сала ретінде
қарастырмады. Аталған мысалда мемлекеттік реттеудің әлсіреуі жалпы
деңгейдегі шара негізіндк қарастырылмады. Европалық одаққа қатысушылар
санының артуы интеграциялық үрдістің тереңдеп енуіне жағдай тудырмады.
Сонымен вглубь, вширь өзара байланыста пайда болып, келесі кезеңде
интеграция дамуындағы дағдарысты тездетті.Европалық Одақтың кеңеюі
бірлестіктердің байланысының тарылуы қатысушы мемлекеттердің экономикасы
және саясатындағы тиімді байланыстар деңгейін құлдыратты. Өзара
келіспеушілікке қарама-қарсы ұстанымдар –жекелеген мемлекеттердің Ортақ
Нарыққа шығуына әкелді.көпярусты ұстаным бірқатар мемлекеттердің
Европалық Одақ құрамында қалу мүмкіндігін сыйлады. Өз мүдделеріне жауап
бермейтін қауымдастық өз саясатын жүргізуге тырысты.
Миландағы жоғары кездесуде ағылшын тарапы өзін-өзі құрау құқығын
заңдастыруы тегін емес. Бірақ бұл құқық басқалар үшін тиімсіз болды.оны
вето құқығымен бірге пайдалану ұсынылды. Қазірде бұл даулы
бағдарламаларды қабылдауда кедергі болуда.мемлекеттік шаруашылық батыс
европалық мемлекеттердің жалпы интеграция кешеніне кірді . ол өндірістік
шаруашылық тауарлық басқа байланыстарда құлдырауы мүмкін емес.бұл
жағдайда интеграция іргесі сөгілмеуі тиіс. Аналогтік бейнеде Ортақ
Нарықта қандай да болсын мемлекеттің шын мәнінде шығуы бұны бізге
Гренландия тәжірбиесі көрсетті. Ірі державалар үшін қауымдастықтан
шығу экономикалық саяси тәртіппен байланысты болуы мүмкін егер мұндай
қыйындық туындаса онда оның қыйыншылығы буржуазиялық басқару жағдайында
бірінші кезекте осы мемлекеттің еңбекші халқына түсетін болады.
Европалық Одақтың кез келген мемлекеті жалғыз өзі АҚШ пен Жапония
секілді күшті бәсекелестерге қарсы тұруы қыйын. Европалық одақтың басқа
мемлекеттері мен англия арасындағы қарама қайшылықтың туындауына қарамастан
қауымдастық ішіндегі қызмет туралы көптеген батыс экономистері, батыс
европа интеграциясын оқыту мәселесмі жөніндегі мамандар Англияның
Европалық Одаққа кіруі қауымдастық шарттарына сай келіп, және бұл үміт
бастапқы кезеңде толық ақталды деген ойды қолдайды. Осылай әлемдік
экономиканы зерртеу саласындығы беделді Гамбург қаласында шығатын интер
экономикс журналының редакциялық мақаласында көрсетілген. Бастапқыда
жақтастар европадағы интеграциялық қауымдастыққа Англия Ирландия Данияның
кіруін күмәнді түрде қабылдады. Қарсы тұру мәселесі қауымдастық саясатында
бірінші кезекке шықты.Әрине Англия саясатында Ортақ Нарықпен қатынасы
позициялық кикілжің жағдайында болды.
Англияның Европалық Одаққа кіруі қауымдастық ішіндегі арасалмақтың
өзгеруінде маңызды роль ойнады. Лондонның Ортақ Нарық позициясындағы
өзіндік жетекшілігі Европалық Одақ ішіндегі күштердің өзгеруіне мүмкіндік
жасады. Бұл өз кезегінде интеграцилық саясатты қарастырудың көптеген
бағыттарына сәйкес келді. Мұндай қарастыру экономикалық үрдісте
обьективтілікті жоққа шығарып, Европалық Одақтың реттеуші құрылымдық
күштерінің бұрынғы қуатын әлсіретіп Европалық Одақтағы интеграцияның ары
қарайғы дамуына кедергі келтірді.Англияның қауымдастыққа енуі бұл
құрылымды тездетті. Мұндай өзгеріс салдарынан интеграциялық бастамалар
пайда болды. Ағылшындық бақылау жағдайында қауымдастық бағдарламаларын
ерекше түрде ауыл шаруашылығы және өндірістік саясат, бюджет, дауыс беру
үдерісінде басқарушы тетік мәселесі көрінді. Маңызды мәселелрді қабылдау
мен ұйымдастыру жұмыстарында бірлестіктің юасты қатысушыларының қолдауы,
көшбасшыларының арасындағы келісім керек болды. Мұндай мотор күші
алтылық күштері арасында көптеген уақыт ГФР, Франция шеңберінде болды.
Қазіргі кезеңде де интеграциялық күштердің басты күштері ГФР мен Франция
болып қалуда. Бұл мемлекеттерде көп мөлшерде бастамалар пайда болды. Олар
Ортақ нарықтағы біртұтастықты сақтауға күш салуда. Европалық
салихалылық жолына түсіп, олардың қолдауы, жаңа бағдарламаларды алға
сүйреумен қолданылып отырған бағдарламаларды жасауда үлкен салмақпен орын
алды.
70-ші жылдардағы интеграциялық үрдістер практикасы Англияны әрқашан
Европалық Одақтағы жаңа ұсыныстармен ағылшындық бағдарламалардың
бастаушысы деп бөліп қарастырды. Англия әртүрлі бағдарламаларды жасау
жолына кедергілер қойды. Мұндай жағдай бюджет саласындағы ауыл шаруашылығы,
балық шаруашылығы, ақша жүйесінде т.б салаларда орын алды. Англия ортақ
нарықтағы бұл бірлестікке қызмет саласын барлық жағынан жабдықтау үшін
қосылмады. Бірінші тарауда көрсетілгендей ішікі саяси көзқараста Европалық
одаққа қатысуы халықаралық қатынастағы мемлекеттің рольін жоғарлатты. Ортақ
нарыққа кіргеннен кейінгі жағдай үкіметті қыйындықта қалдырды. Ортақ
нарықтағы экономикалық түрткі құру негізі ФРГ мен Франция арасында болды.
Күшті батыс германдық өндіріс нарығында шығындар еркін болып, франция
аграрлық сектордағы біртұтас аграрлық саясат нәтижесінде жақсы
көрсеткіштерге жетті.
Англияның кіруімен бастапқы мүдде капиталистік держава мүдделерін
ескеруі керек болды. Англия мүдделері экономикалық салада ФРГ мүдделеріне
үлкен дәрежеде сәйкес келді. Олар келесілер арқылы байланысты : Европалық
одақтың өндірістік саясатын дамытудағы екі мемлекет мүдделері аграрлық
сектордың көлемді бөлігін иеленіп, ортақ нарықтың бюджеттік құрлымының
тиімді жағы болып, табылды. Екі мемлекетте Европалық Одақ бюджетін ірі
көлемде қаржыландыратын донор болып есептелді. 80-ші жылдардың басында бұл
мемлекеттер шикізат құюшылар болып есептеліп, олардың қаржылық біріккен
бюджеті қаржылық түсірілімкөлемін көбейтті. ФРГ Англия ұстанған үрдіс
барысында ірі салымдардан өтемақы алуға мүдделі болды. Европалық одақтың
біртұтас бюджетін қаржыландыруға бөлінген барлық қаржылардың жарты бөлігі
70-ші жылдардың соңы мен 80- ші жылдар басында ФРГ мен Англия қаржысы
құрады. 1983 – 1984 жылдары бюджет талдауда қаржы көлемін Англия мен ФРГ
бөлуді көздеді. ФРГ мен Англияда мынандай пікір пайда болды : қаржыландыру
бюджетінің 23 бөлігінң ауыл шаруашылығыны шығындалуы бұл өте үлкен
қаржылық жоғалтылым. Европалық Одаққа Англияның енуі Ортақ нарықтың ауыл
шаруашылық және басқа салаларындағы саяси көзқарастарға байланысты
реттеушілік әдістері, экономикалық және ішкі экономикалық салалардағы
жаңару, ағылшындық және батыс германдық үкіметтің француздық үкіметке
қарағанда жалпы түрде өзгеше болды.
Англия мен ФРГ саясаты сауда үрдісін қолдау үшін бірікті. Ал
экономикалық салада – нарық күшінде жағдайды өзгерту сол кезеңде француз
саясатында үлкен интернациональдік проттекционистік жағдаймен ерекшеленді.
1986 жылы бұл саясат үлкен өзгерістерге ұшырады. Ортақ нарықтың біріккен
бағдарламасы ФРГ мен Англия қатынастарындағы жаһандық мәселелерді әлемдік
сахнаға шығарды. Сол уақытта Франция Африка құрлығындағы мемлекеттерді
ассоцатция құрамына қосуға мүдделі болып, Европалық Одақ саясатында бұл
мемлекеттерден бірінші дәрежелі аймақ жасауды қалады.
Тарих көрсеткендей маңызды орын мемлекет жетекшілерінің жеке
қатынастарында болды. Интеграциялық мотор күшін құрастыруда ГФР канцлері Г.
Шмид пен Франция республикасының президенті В. Ж. Д Эстен қатынастары үлкен
роль ойнады. Жаңа жетекшілердің қатынастары кері жағдайда болып, М.
Теччермен Г. Коль арасындағы жеке қатынастар канцлер қызметіне кіріскенге
дейін орын алды. ГФР ағылшындық бюджет қаржыларын пайдаланумен басқа
мәселелер қосымша себептер тудырды. Лондон мен Бонн арасындағы мүдделердің
тоғысуы Европалық одақ кеңістігінде жаңа идеялар туғызды. Мысалы: сауда
тапшылғы ГФР-де сауда тапшылығы 40%жоғарлады. Бонн мен Париж арасындағы
байланыстардың күшеюіне әсер етті.
Бір уақытта Лондон мен Париж арасындағы серпіліс ағылшындық жоғарғы
билік өкілдерінің ортақ нарықтың шешім қабылдау үрдісіне белгілі бір
дәрежеде қатысуына жағдай жасады. Көрсетілген өзгеріс нәтижесінде күшті
Үштаған құрылды. Жаңа бағдарламаларды іске асыру, үлкен көлемдегі
шешімдерді қабылдау Бонн Лондон Париж Үштағанына тәуелді болды.
Экономист журналының көзқарасы бойынша Бонн Лондонкеңістігі Бонн
Париж кеңістігіне қарағанда мықты болды. Бұл жағдай ағылшындық басқарушы
топтар үшін үлкен маңызға ие болды. Ортақ нарық ұстанымдарының
доминаттығын атап көрсетті. Үлкен көлемдегі сұрақтарды шешу, үлкен
көлемдегі дауыс берумен ерекшеленді, бұл жерде бастысы Үштаған күштері
өсті. Үлкен көлемдегі бағдарламалармен әртүрлі шешімдерді жекелеген
қатысушылар өздігінен шеше алмады. Вето құқығын шегеру жағдайында
қауымдастықтың әрбір мүшесі өзіндік интеграциялық мүдделерге уақытша және
тұрақты одақтастыққа тәуелді болып шықты. Батыс европаның жетекші
державасы ретінде ГФР-дың беделі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. АНГЛИЯНЫҢ ЕВРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА КІРУ СЕБЕПТЕРІ МЕН ШАРТТАРЫ
1.1 Англияның халықаралық қатынастардағы рөлінің өзгеруі және Ортақ нарыққа
мүше болуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 6
1.2.Қарам – қайшылықтардың туындауының алғышарттары ... ... ... ... 12
2. ОРТАҚ НАРЫҚТАҒЫ АҒЫЛШЫН МӘСЕЛЕСІ
2.1 Европалық Одақтағы ішкі қайшылықтары ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.2 Ұлыбританияға арналған интеграция нәтижелер ... ... ... ... ... ... ...29
3. Бюджет : өзара қарыми –қатынастың тығыз мәселесі ... ... ... ... ...38
4. Европалық одақтың энергетикалық саясаты және Солтүстік теңізде мұнай
өндіру мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 46
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 52
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Соңғы кезде Европалық Одаққа жеке
мемлекеттердің мүше болып енуін оқып, үйренуге деген қызығушылық артуда.
Англияның осы мәселеге байланысты тәжірибиесі аталмыш зерттеуде қажетті
материалдардың молдығымен ерекшеленеді. Халықаралық істерде соңғы кездерде
Европалық Одақ басты рольді ойнауда. Сондықтан бұл бірлестіктің ішіндегі
қалыптасқан жағдайды қарастыруға деген қызығушылықпен түсіндіріледі.
Қазіргі халықаралық қатынастарға тән болып отырған белгі осылар
дүниежүзінің әртүрлі аймақтарында дамып отырған және мемлекеттердің өзара
қатынастарының әртүрлі салаларын қамтитын интеграциялық процестер болып
табылады. Осы процестің мәнісі аймақ мемлекеттерінің өзара байланысының
және өзара тәуелділігінің күшейе түсуінен, олардың өз проблемаларын және
алауыздықтарын бірлесе шешуге ұмтылысынан тұрады. Дүниежүзілік
шаруашылықтың қазіргі уақытта бастан кешіріп отырған даму кезеңі
экономикалық интеграция туралы мәселені қайтадан өзекті етті. Соңғы жылдары
интеграциялық топтарды, оның ішінде өзіне әлеуметтік-экономикалық дамудың
әртүрлі сатыларында тұрған елдерді қосатын топтарды қалыптастыру процесі
белсенді жүре бастады.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін экономикалық әлсіздік орын алды.
Нәтижесінде – Ұлыбританияның саяси позициясы да әлсіреді. 50-ші жылдардың
екніші жартысында Англия батыс европадағы көшбасшылық рөлге көтерілуге
талпынды. Жалпы саясатта әртүрлі дауыстарға ие болған қатысушы рөлінде
топтанушылық құрамында болғысы келмеді. Кейін Англияда ресми зерттеулер мен
баянадамалар пайда болды. Ол жерде жаңа жағдай қалыптасты , Англия екінші
дәрежелі ірі державаға айналды бірақ шын мәнінде бірінші дәрежелі держава
жағдайында жұмыс істеді.
Англияның евро одаққа кірудегі жағдайында маңызды орынды АҚШ алды. 60
жылдардың аяғы мен 70 жылдардың басында империалистік держава басшылығының
американдық саясатқа қарсылығы сирек байқалды. Ортақ нарықтың құрылуы мен
даму кезеңінде АҚШ батыс европа мемлекеттері интеграциясын бекітуге ат
салысты. Бұл қауымдастық европада социалистік мемлекеттерге қарсы құрылған
еді. Европалық одақтағы бірыңғай орталық арқылы мүше мемлекеттерді басқару
қарапайым әрі америкалық ішкі саясат доктринасына жауап беретін жағдайда
болды. Осылайша ұлыбританияның ортақ нарыққа қосылуында АҚШ тың саяси
ықпалы болды. АҚШ пен Англия арасындағы ерекше байланыс механизімі,
европалық елдерде ақша айналымын бақылауы үшін жұмыс жасауы керек болды.
Ортақ нарық дамуының алғашқы кезеңінде американдық ықпалыдың, европалық
тәуелділікке ұшырамауы қажет болды. Де Голль кезеңіндегі Франция
Англияның белсенді серіктесі болды. Басты мақсаты АҚШ тың ықпалына қарсы
тұру.
1970 жылы 18 маусымда Англияда парламенттік сайлау өтті.
Консерваторлар жаңа үкімет құрып, премьер-министр Э. Хит тағайындалды. Э.
Хит халық арасынан тұңғыш премьер-министр болды.
Консерваторлар үкіметі жарқын болашақ атты бағдарламасын ұсынды.
Британ экономикасын дағдарыстан шығару үшін жаңа неоконсерватизм идеясын
қолданды. Лейбористер кезіндегі экономиканы мемлекеттік реттеу саясатынан
бас тарта бастайды. Национализацияланған өнеркәсіптерге мемлекеттік көмекті
азайтты. Кәсіпкерліктерге еркіндік берілді. Тред-юнион ұйымдарынан
үкіметтің әлеуметтік саясатын қолдауды талап етті. 1970 жылы парламент
арқылы Өндіріске қатысты заңдарды бекітті.
Э. Хит үкіметінің алдындағы негізгі міндеттердің – бірі Еуропалық
Экономикалық Ынтымақ ұйымына кіру болды. Көп жылдар бойына Францияның
бархат ветосы кедергі болып келді. 70-ші жылдарда Ортақ Европа идеясын
Ұлыбританияда да қолдай бастады. Англияның Ортақ Нарық елдерінен
оқшаулануы экономиканың дамуына айтарлықтай кері әсер жасады. Э. Хит 1971
жылы мамыр айында Франция президенті Ж. Помипидумен кездесті. Француз және
ағылшын дипломатиясы айтарлықтай жұмыс істеп, Англияның Ортақ Нарыққа
кіруіне келісті. Ұлыбритания және ЕЭЫ елдері арасындағы өнеркәсіп тауарлары
жыл сайын 20 пайызға азайып отыруы керек. ЕЭЫ елдері жеңілдік сауда
айналымын қысқартуды көздеді. 1970-1974 жылдарда ЕЭЫ елдерінде ақша
реформасы жүргізілді. Барлық финанс ақша саясатын Англия бақылап, ЕЭЫ –ына
салымын 100 млн фунт стерлингтан 300 млн . фунт стерлингке жеткізуге
шешілді. 1970 жылдан ЕЭЫ –ның бюджетінің 8 пайызын , ал 1974 жылы 19 пайыз
болса, 1980 жылы 24 пайызын жауып отыру керек болды.
Англия мен ЕЭЫ елдерінің арасындағы келіссқздердің барысында қолдау
тапты. Сөйтіп, 1971 жылы 28 қазанда қауым палатасында Европалық ынтымақты
356 депутат қолдап дауыс берді. 1972 жылы 22 қаңтарда брюссель қаласында
Англия мен ЕЭЫ елдері арасындағы келіісөздердің барысында бір ауыздан
мақұлдады. Англия 1973 жылы 1 қаңтарда Европалық Экономикалық Ынтымақ
ұйымына толық мүше болды. 11975 жылы 5 маусымда референдум қткізіліп,
сайлаушылардың 56 пайызы Англияның ЕЭЫ –ына мүше болуын қолдады. ЕЭЫ –ның
Еврокомиссия ұйымына толық мүше болып, Европарламентке өз депутатарын
жіберді.
Дипломдық зерттеудің нысаны болып Англияның Еуроодаққа ену процесі;
осы процеске ықпал ететін және кедергі жасайтын негізгі кезеңдер, тарихи,
геосаяси, геостратегиялық факторлар табылады.
Зерттеу нысанасы – дұрыс та, бұрыс та жауапқа ие болуы мүмкін.
Англияның ЕО-қа мүшелігі туралы мәселенің эволюциясы.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі. Аталған мәселені тарихшылардың,
халықаралық істерді танушылардың, теорияшылардың және практиктердің
тұтастай қатары зерттеген. Дипломдық жұмыстың авторы Англияның Еуропалық
Одаққа ену мәселесінің зерттелгендік деңгейін елтану-проблемалық принцип
бойынша қарастырады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс келесі құрылымдық
элементтерден: кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған
дереккөздер тізімінен және қосымшадан тұрады. Зерттеудің құрылымы жұмыстың
мақсатын және міндеттерін көрсетеді. Дипломдык зерттеудің көлемі ____ бет
құрайды.
1. АНГЛИЯНЫҢ ЕВРОПАЛЫҚ ОДАҚҚА КІРУ СЕБЕПТЕРІ МЕН ШАРТТАРЫ.
1.1 Англияның халықаралық қатынастардағы рөлінің өзгеруі және Ортақ
нарыққа мүше болуы
1973 жылдың 1 қаңтар күні Англия Ортақ нарық мүшесі болды. Бұл қадам
белгілі бір кезеңге өтіп, ол мәселе Европалық Одақ пен Англия арасында
талқыланып, аталған интеграциялық блокқа кіру –кірмеу мәселесі талқыланды.
Англия экономикасында құрылған шаруашылық кешен Европалық Одақ
мемлекеттерінің өндірісті және капиталды батыс европалық аймаққа
байланысты, Англияның ішкі экономикалық байланысын мемлекеттік меншікке
алды. Мемлекеттің экономикалық байланысы басқа Батыс Европалық елдерге
қарағанда шаруашылық тұрғыдан тәуелді болды. Ал оны басқаруды бұрынғыдай
мемлекеттік үкімет жүзеге асырды. Бұл жерде жалпы басқару тетігіне
қажеттіліктер байқалды. Сонымен бір факторлар мемлекеттің жалпы нарыққа 70-
ші жылдардың басында кіруге итермеледі. Европалық Одақтың құрылу кезеңінің
бастауында Англияның қауымдастыққа мүше болуының екі үлкен себебін бөліп
қарастыру керек. Бұл – Англия ішіндегі бұл қадамға барудағы екі жақтылық
пен әр түрлі пікірлер және мемлекет сенімсіздігі.
Англияның Орталық нарыққа қабылдануындағы қажеттіліктер Ұлыбритания
ішінде біртұтас европа бастамасы 50-ші жылдары көпшіліктің қолдауына ие
болмады және билеуші топтар арасында маңызды орын алмады. Осыған қарап біз
Европалық Одаққа қатынасудың теріс қатынастық себебтерін анықтаймыз.
Жұмысшылар ортақ нарық саясатын қаржыландыруға кететін қосымша шығындарға
қарсы шықты. Олар өз өмірлерін қамтамассыз ететін жағдайдан айрылып қалудан
үрейленді. Англияның ортақ нарыққа енудегі басқа жолы ішкі саясаттағы
Лондон доктринасы болды.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін экономикалық әлсіздік орын алды.
Нәтижесінде – Ұлыбританияның саяси позициясы да әлсіреді. 50-ші жылдардың
екніші жартысында Англия батыс европадағы көшбасшылық рөлге көтерілуге
талпынды. Жалпы саясатта әртүрлі дауыстарға ие болған қатысушы рөлінде
топтанушылық құрамында болғысы келмеді. Кейін Англияда ресми зерттеулер мен
баянадамалар пайда болды. Ол жерде жаңа жағдай қалыптасты , Англия екінші
дәрежелі ірі державаға айналды бірақ шын мәнінде бірінші дәрежелі держава
жағдайында жұмыс істеді. Ортақ нарықтың құрылу кезеңінде ағылшындық басқару
топтары сол кезге сай келетін көзқарасты, капиталистік әлемдегі орынының
өзгеру бағытын ескермеді.
Көрсетілген себептерге байланысты англия европалық одақтың құрылу
кезеңінде оның мүшесі бола алмады. Бірақ сол кезеңде мемлекеттің одаққа
мүше болуға мүмкіндігі болды.
Алғашқы мүмкіндік 1951 жылы қол қойылған Европа көмір жіне болат
бірлестігін құру туралы Париж келісіміндегі біртұтас европа жүйесін құру
үдерісінде туды. Ұлыбритания бұл бірлестіктерді құру жөніндегі келісімдерге
шақырылды. Ағылшын үкіметі келісімге қосылудан бас тартты.
Болат қорту бірлестіктері мен шахталарды мемлекеттік бірлестік
бақылауына беруге дайын еместігімен қосылмаушылық себебін түсіндірді.
Болат өндірушілік, көмір өндіру саласындағы бақылаудың жеткіліксіздігі
тапшылығының орын алуынан, Англия 1954 жылдың желтоқсанында Европа болат
және көмір бірлестігіне кіру туралы келісімге келуі, болат және көмір
нарығын бақылауда туындаған мәселелерді шешу, осы саладағы әрекеттерді
бірлесіп жасау, ағылшын саясатында тербеліс орын алғанын көрсетеді.
Бір жағынан үкімет ұлы держава бағытындағы әрекеттерді шектегісі
келмеді. Басқа жағынан батыс европа елдерінде бұрын іске асқан шаруашылықты
мемлкеттік басқаруға өткізу қажеттілігі туды. Билік басындағы партия
тактикасы- бірлестік шартарының негізін өз мүдделеріне пайдалану.
Екінші айқын мүмкіндік – батыс европа елдеріндегі интеграциялық
үрдістердің біртұтас басқарушы механизмін құруға байланысты туындады. Бұл
мемлекеттік меншікті пайдалануға байланысты мемлекет аралық деңгейде 1955
жылы іске асты. Осы жылдың маусым айында алтылықтың сыртқы істер
министірлері кездесіп, атом энергетикасы саласындағы ынтымақтастықты
белсенді жүргізу, кеден одағын құру туралы мәселелер сөз болды.
Европа көмір және болат бірлестігінің құрылуына байланысты Ұлыбритания
евроатом бірлестігінде арнайы келісімге қол қойды. Бұл бірлестікпен бірігу
қажеттілігін тудырды. Англияға бірнеше шаруашылық ұйымдардағы көшбасшылық
емес жай ғана мүшелік орны ұнамады. Сыни көзқараста Англия тағыда батыс
европадағы интеграциялық үрдістерді құрушы денгиінде қалдырылды.
Талапқа сай дайындық жұмыстарынан кейін 1957 жылы көктемда Римде
құрамында Англия қатынасуынсыз алты мемлекет бар Европа атом өнеркәсібі
жөніндегі қоғамдастық және Европа экономикалық одағын құру туралы
келісімдерге қол қойылды. Бұл келісім бұрынғы европа болат және көмір
бірлестігін құру туралы келісімді нығайтты. Европа еркін сауда қоғамы
құрылып, көшбасшылық бағыт Англия қолында болды.1959 жылдың қарашасында
Батыс Европаныңи жеті мемлекеті – Англия, Австрия, Дания, Норвегия,
Португалия, Швеция бар өзіндік орталық нарыққа қарам –қарсы екінші
бірлестік құрылды. 1961 жылдан Финляндия, 1970 жылдан Исландия мүше болды.
Сол кезде министр Макмиллан европалық одақ мемлекеттерінің ортақ
нарыққа бірігу ұсынысымен шықты. Менің ойымша бұл ұсыныс ағылшындық ішкі
саясат доктринасының қателігін көрсетті. Ұлыбританияның билеуші топтары
арасындағы стратегияның іргесі әлсіреді. Империализм кезеңіндегі
капиталистік кезеңде мемлекеттің экономикалық саяси дамуының әртүрлілігі
орын алды. Бұл жағдайды В.И. Ленин өз еңбегінде көрсеткен.
Әйгілі ағылшын экономисі, марксисті С.Аронович 1981 жылы жазған
Тэтчеризмге жол еңбегінде - мемлекеттік монополия капиталистері мен
билеуші топтары мемлкеттік өркендеу жолын таңдады алайда капитализмдегі бұл
бағыт мемлекеттің халықаралық қатынастардағы орнын сақтап қалуына нақты
мүмкіндік тудырмады деп жазды. Стратегиялық нұсқаның кезкелгені бұл
жағдайда қыйындық тудырды. Сондықтан англия ортақ нарық арқылы өз
мәселелерін шешуге тырысты. 1961 жылдың 9 тамызында ұлыбритания европалық
одақ жетекшілеріне ресми түрде құрамына алу туралы ұсыныс білдірді. Бұл
ұсыныс билеуші партия мен жұмысшылар қолдауына бірден ие болмады.
Мемлекеттік бірлестікке қосылуға қарсылар үлесі көп болды. Орталық нарық
мүшесі болуға ұмтылушық билеуші топтар мен мемлекттік билікке сенімсіздік
туғызды.
Англияның европалық одаққа мүшелік кезеңіндегі басты мәселесі –
бастапқы кезеңдегі алтылық мемлекеттермен қарама қайшылық және франция
позициясы болды. Франция республикасының президенті генерал Де Голль:
Англия әлі де европалық одаққа мүше болуға дайын емес оның нарықтық-
экономикалық,әскери, саяси, мүдделері батыс европа елдерінен тысқары деп
есептеді. Ерекше қауіп АҚШ пен Англия арасыдағы әскери байланыстарға
аударылды. Мұндай жағдайда Англияның ортақ нарыққа қосылуы европалық
одақтың капиталистік әлемдегі көшбасшы мемлекет боп есептелетін АҚШ қа
тәуелділігін көресететін еді.
Екі жыл бойы Англияның европалық одаққа кіруі туралы келісімдер
жүргізілді.1963 жылдың 14 қаңтарында генерал Де Голль Англияның Ортақ
нарыққа қатысуна шектеу қойды. Сонымен Де Голльдің ат салысумен Англияның
Европалық Одаққа кіру туралы өтініші екінші мәрте қанағаттандырылмады.
Европалық одақтың құрылу кезеңінен жетпісінші жылдардың басына дейін
қауымдастық Англия мен арадағы келісім арқылы зор бедел жинады. 1971 – 1972
жылдары алтылық қосылу үрдісіне байланысты ешқандай жеңілдіктер
жасамады. Тек европалық одақ мүддесі мен саясатына қарсы емес ұсыныстар
ғана қанағаттандырылды. Англияның алдында қосылу келісімін таңдау құқығы
болмады. Англияның алдында не шартты қабылдамау немесе мүшеліктен бас тарту
мәселесі тұрды.
Англияны басқарушы топтар одақтың тек экономикалық емес саяси
бірлестік екенін жақсы білді. Оның дами келе европада үлкен күшке
айналатындарына коздері жетті. Бірақ оларды басты мазалаған ой Одаққа
кірген сон Англия мүддесі қараусыз қалып, Англия капиталистік әлемде өз
беделінен айырылуы. Бұл Ұлыбританияның батыс европадағы бақылау денгейін
құлдыратты.
Ортақ нарықтағы келесі сәтті өркендеу европалық дәстүрдегі ағылшындық
саясаттың күш қуатын кемітіп, англияны алтылық мемлекеттерінің
тәуелділігінде қалдырып Ұлыбритьанияның маңызды экономикалық аудандарын
оқшаулады. Бұл аймақтар мемлекет экспортының 31 бөлігін құрады. Бұл жағдай
Ұлыбританияның Ортақ нарықтағы бәсекелестіктен бас тартуына мәжбүрледі.
Англияның экономикалық позициясының әлсіреуі нәтижесінде оның тең
дәрежеде АҚШ пен қарым – қатынаста болу мүмкіндігінен айырды. Сол кезеңде
Англия европалық одақ ішіндегі экономикалық және саяси қатынастардың
дамуында шешуші орын алды.
Капиталистік әлемдегі Британ ипериализімінің соғыстан кейінгі
кезеңдегі экономикалық позициясы жедел қарқынмен құлдырады. 1950 жылы
Ұлыбританияның ішкі айналымы ФРГ, Жапония, Франция,Италия, Канада
мемлекеттерінің ішкі айналым көлеміне қарағанда үлкен мөлшерде ілгері
тұрды. Ұлыбританияның өнеркәсіптік өндіріс кешенінің сыйымдылығы аталған
мемлекеттерді басып озды.
Капиталистік мемлекеттер экспортындағы Англия үлесі ФРГ,
Франция, Жапония мемлекеттерінің үлестерін қосқандағы шамадан жоғары
болды. Барлық үш денгей бойынша англияның жоғары көрсеткіші АҚШ - тан
кейінгі екінші орында тұрды. 50-ші жылдары Ұлыбритания европа болат және
көмір бірлестігін құру келісіміне қол қоюдан бас тартып, кейін Европа
экономикалық одағы мен Евро Атом бірлестігін құруға қатысты. 1960 жылы
Англия ішкі жалпы өнім бойынша ФРГ денгейіне түсті. Өндірістік құрылыс пен
экспорт денгейі жөнінен капиталистік әлемде 3 орынға тұрақтады.
1970 жылы Ұлыбритания ішкі жалпы өніммен өндірістік құрылыс бойынша
Жапония, ФРГ, Франциядан кейінгі 5 орынға құлады. Ұлыбританияның капитализм
құрлымындағы орнын айқындайтын басқа көрсеткіштерде нащарлады. Мысалы :
1945 жылы ресми ақша қоры капиталистік әлемде 90 пайыздық мөлшерді фунт
стерлинг құрады. 1955 жылы бұл мөлшер доллар мен фунт стерлингке тендей
бөлінді. 1960 жылы доллар капиталистік әлемдегі барлық ақша қорларының 23
бөлігін құрады. Бұл жағдай Англияның Европалық одаққа кіруіне маңызды роль
атқарды. Мемлекеттің ары қарай позициялық әлсіздігі Батыс европа елдерінің
тәуелділік жағдайына түсуі мүмкін екенін көрсетті. Сол себепті Ұлыбритания
алғаш бас тартқан жағдайларды ескере отырып, өз мүдделерін сақтап,
Европалық одақ мүшелерінің талаптарын қабылдай отырып, осы ұйымға
қабылданды.
Ұлыбританияның европалық одаққа кіруге ұмтылуы өндірістік көрсеткіштер
бойынша өз бәсекелестерінің кейінге қалуы Британ монополиясындағы
буржуазиялық нақты мүдделердыің қиындықта болуы түрткі болды. Бір уақытта
ортақ нарықтың стратегиялық жоспарының өзгеруі 70-ші жылдары алтылық
мемлекеттерінде экономикалық дағдарыс шегіне жетіп, экономикалық өсімнің
баяулауы бірлескен бағдарламалардың тығырыққа тірелуі евро одақтың АҚШ
пен Жапонияға қарсы бәсекелестік позициясын құрдымға жіберді.
Интеграцияның кеелесі даму жолдары табылмады. Бұл өз кезеңінде
қауымдастыққа жаңа мүшелер қабылдауға мүмкіндік бермеді. Европалық одақ
дамуындағы интеграциялық өркендеудің жаңа серпіні байқалып, халықаралық
қауымдастықтың ынтымағын нығайтты.
1- кесте. Капиталистік әлемдегі соғыстан кейінгі кезеңде ішкі жалпы өнім
өнеркәсіптік өндіріс экспорт арасалмағының өзгеруі ( пайыздық мөлшер)
Мемлекет 1950ж 1960ж 1970ж
1 2
Жұмсақ бидай 66 76
Арпа 68 74
Қант қызылшасы 85 84
Ірі қара мал еті(таза 70 81
салмақ)
Шошқа еті 85 100
Сүт 85 89
Май 40 53
Жалпы Англиядағы тауар позициясының тарифтік бағасы – алтылық
мемлекеттеріне қарағанда жоғары болды. Бұл тарифтердің төмендеуі Англиядағы
кедендік бақылауда маңызды орын алды. Ал фирмалар бұған дейін сенімді
қорғалған ішкі нарықтағы батыс европа монополистерімен бәсекелесуде әдісті
болды. Осы мәселе ортақ нарық құрлымындағы ірі және кіші көлемдегі
компанялардың позициялық көзқарасында жатты. Европалық одаққа кіру
кезеңінде батыс европалық фирмалардың бәсекелестігі тұтынушылардың ағылшын
өндірісіне ішкерлей енуіне қосымша жағдай болып табылды.
Алайда қиындық, кері әсерлер англия еңбеккерлерінің мойынына артылып,
ірі компанялардың капиталы жақсы жағдайда болып,американдық және жапондық
компаниялармен бәсекелесетін жағджайға жетті. Европалық одақ бірлік органы
бейнесінде әлемдік нарықта өзіндік көзқарастағы шаруашылықты қорғауға алды
және ішкі экономикалық басқыншылық бағыттарға ұжымдық көмек көрсетті.
Монополистік қызмет тек интеграциялық үрдістердің дамуына сәйкес өз бағасын
алды. Европалық Одаққа кіруді қолдаған ірі монополиялық капиталисттер ұсақ
компаниялармен еңбек күшін өз пайдасына шешуге мүдделілік танытты. Ал бұл
өз кезегінде ортақ нарыққа ену кезенінде туындаған мәселелердің негізін
калады.
Монополистік топтардың тар көлемдегі мүдделері мемлекеттік деңгейдегі
мүдде міндеттемелеріне қарама-қайшы болып, бір уақытта монополиялардың дез
интеграциялық орнын анықтады. Бұл үрдістің диалектикасы монополистік
отрядтардың ұлтаралық күресімен анықталды. Европалық Одаққа мүше
мемлекеттер қарсылығы ірі капиталға қарсы тұра алмады. Европалық Одаққа
қосылуға мүдделі ағылшын монополисттері қауымдастыққа қатысу мақсатында ірі
көлемде қаржы бөлді. Британия және Европа ұрандарын насихаттауга
қатысқандар 1млн.482мың фунт-стерлинг көлемінде материалдық көмек алды. Сол
кезде Европалық Одаққа кіруге қарсылар бұл қаржының 110 бөліген иеленді.
Европалық Одаққа мүше мемлекеттерді қаржыландырушы компания қатарына Ай си
ай Шелл Виккерс форт матор жатып бұл аталған компаниялардың әр
қайсысы 20 мың фунт стерлинг қаржы құйды. Юнилеве мекемесі 15мың фунт
стерлинг бөлді. Ортақ нарыққа қарсы қозғалыстың басты қаржыландырушысы-
транспорт және біліксіз мамандандырылмаған жұмысшылар кәсіб одағы 1,4мың
фунт стерлинг бөлді. Европалық Одаққа қосылудың кері салдары туралы
болжамдарға қарамастан компаниялар ортақ нарыққа қатысу жағдайында
жетістікке жетті.
Мемлекет бір қатар тәуекелге барып, сауданы дамыту, өндірістік кешенді
құру т.б. салалар дамыды. Билеуші партия саясаты осы бағытта жұмыс істеді.
Англияның Европалық Одаққа кіруіне мемлекет халқы жоқ деп жауап берді.
Осы мәселеге байланысты, референдум 1975 жылғы интеграцияға қатысуды
қолдады. Үкіметте либаристік партияның сол қанаты консервативтік партия
жактастары Англияның Ортақ Нарықтағы кіруін қолдау үшін уақытша
бірікті.копманиялардың Европалық Одаққа қатысуын қуатты қолдауына
қарамастан монополистік капитализм референдумында жиналған дауысқа 9млн.
адам дауысқа қарамастан ортақ нарықтың ары қарайға мүшелерінің қарсы болуы
ортақ нарыққа кірудің ағылшын парламентінде бұл қадамның болуы мүмкүн кері
әсерін әсіресе ұсақ шаруашылықпен фирмалардың жеткілікті ақпаратты иеленуі,
капиталістік державаның әрбәр өкіметі сайлаушылар дауысына билеуші партия
дауыстарына мүдделі болды.
Англияның қосылу келісімі барысында, кері әсерлерді жұмсарту
мүмкүндігі болса онда бұл мүмкүндікті пайдалануы тиіс болды. Бірақ жағдай
ағылшындық тарапты маневр жасауға мүмкүндік қалдырмады. Бұл шарттар еңбекші
халық мүдделері ескерілмей жасалды. Мемлекеттік монополия буржуазияға
қорғаныш позициясын қойды. Бұл капиталды тиімді пайдалану мәселесін
құлдырау жағдайына әкелді. Бұл буржуазиялық мемлекет табиғатына зианын
келтіріп отырды. Осы мәселені кезінде марксизм – ленинизм классиктері өз
еңбектерінде жасырды. Буржуазиялық мемлекетте билік басындағы кез келген
партия класстық, буржуазиялық мүдделерді бірінші кезекте ірі
монополиялардың буржуазиялық мүдделерін қорғады. Европалық Одақ ішінде
әрекеттенген ағылшын үкіметі бұл мүдделердің шетелде қорғалуына үлкен
мүмкіндік туғызды. Бірінші қатарға Британ монополиясындағы капитализмді
халықаралық позицияда қорғау бағытындағы стратегиялық бағыт міндеті
шықты.Европалық Одаққа мықты қарсылас болу қаупінен әлемде басқа топтар
Ортақ Нарық құрамына тезірек енуге тырысты.
Англия келліссөздер кезінде өз шарттарын әріптестеріне ұсыну
мүмкіндігін иеленбедіонда қосылу тактикасы аз шығынмен өту жолын
таңдайтын еді.1974 жылдың 1 сәуір күні сыртқы істер министрі Дж
Каллаген Европалық Одақ министрлер кеңесінің отырысында ресми баяндама
жасап ол жерде Ортақ Нарық бюджетіндегі ағылшындық қаржы көлемін
өсіруді талап ету мәселесі жазылған кейін Англия қосылу келісімінің
жеткіліксіздігі байқалды.
Англия үкіметі Ортақ Нарықтың кез келген бағдарламасына вето
жариялау құқығын иеленді.Европалық Одақ мемлекеттерінің біріккен
саясаты мемлекеттік мүдделерді ұорғау мүмкіндігінде үлкен орын
алды.Ортақ Нарық әріптестігіндегі Англияның эволюциялық қатынасы 70-
80 жылдар кезеңінде Европалық Одақ елдерінің мүшелікке көңіл
толмаушылық сезіңмін тудырды.
Англияның Ортақ Нарыққа кіруі ағылшындывқ үкімет алдына
сыртқы және ішкі тәртіптің аз ңана бөлігін шешті бұл мәселелердің
көбі қауымдастық ішінде шешілмеді. Европалық одаққа кірудегі Англия
жағдайы экономикалық ауытқу шеңберінен шығып, бұл жағдайда шаруашылықтың
қалыптасуы қиын болды. Бұл мәселе келіспеушілік католизаторы болды. Ал
серіктестердің экономикалық дамуы тұрақты болды.
Ортақ нарыққа ену жетпісінші жылдары 50-60 жылдардағы жағдайға
қарағанда қиын болып, интеграциялық бірлестік құрылды. Ағылшындық
шаруашылық даму көрсеткіштерінің төмен болуы европалық одақтағы басты
бәсекелестерінің кеден одағындағы көрсеткіштерінің азаюы – Англияны
қауымдастыққа мүше болған алғашқы 10 жылдықта қиын жағдайда қалдырды.
Англия мен ортақ нарықтағы қарама қайшылықтарды Англияның алтылыққа
қосылу кезеңінен іздеуіміз керек. Сол кезеңде бұл мәселе себептері мен
бастамаларының пайда болуы толық анықталды. Англияның Ортақ нарыққа енуін
мемлекеттегі халық жағдайының позициялық әлсіреуін тоқтату мақсатындағы
мәжбүрлі қадам деп атаймыз.
2. ОРТАҚ НАРЫҚТАҒЫ АҒЫЛШЫН МӘСЕЛЕСІ
2.1 Европалық Одақтағы ішкі қайшылықтары
Ортақ нарықтың құрамына жаңа мүшелерді қабылдауға талпынуы әр түрлі
жағдайда көптеген мәселелерді көтерді. Біріккен саясат нәтижесінде
келісушілікке қол жеткізілді. Бұл келісушілік европаның капиталистік
бөлігіндегі ірі держава Англтяға байланысты болды. Англия европалық одаққа
кіргеннен кейінгі он жылдық кезеңінде қауымдастық ішіндегі даулы
мәселелерін басты қатысмушысы болды. Арал мемлекеті ретінде Англия ортақ
нарықтан құрылқ арқылы ғана емес өзінің төзімсіз жағдайымен де бөлінді.
Жеке салалардағы қауым мүшелерінң вето құқығын пайдалануы т.б қарсы
жағдайлар орын алды.
Конференция материалдары жинақталған 1980 жылы Лондонда басылып шыққан
Европалық Британия кітабы Англияның европалық одаққа қатысу мәселесін
зерттеді және бұл мәселердң зерттеуде үш институт экономика және
әлнуметтік қатынастардың ұлттық институты, саяси зерттеулер институты,
халықаралық қатынастардың корольдік институты ұүрылды. Англияның европалық
одақ құрамына бұрыннан кіруі әр мүше мемлекетпен қатынасы жекелеген түрде
әлі де реттелмеді. Европалық одақта Англия мәселесі болса онда ағылшын
мәселесі бұрынғы қауымдастықты мазалады.
Қауымдастықтың саяси мәселесі туралы Англия мен серіктестер
арасындағы келңсңм тұтас жүйені құрап, ол ағылшын мәселесі атауына ие
болды. Ағылшын мәселесі фактор, тұтас жүйеден құрылды. Бұл жерде Англияның
жкономикалық жағдайы және европалық одаққа қосылудың пайдасыз жақтары
қаралған. Аталған жүйе мемлекеттік қауымдастық ішінде қатаң интеграциялық
көзқарас қалыптастырп, қарама –қайшылық тудырды. Европалық одақ ішіндегі
келіспеушілік ағылшындық саясатты одан сайын қатаңдандырды. Лондонда
қауымдастықтағы мәселерді шешудің орталық осьне қосылу ниеті пайда болды.
Англияны интеграцияға итермелеген монополистік капиталдың болуы. Ортақ
нарық мемлекеттеріндегі шикізат тауарымен мүше елдер капиталының шектелуі
монополиялық жалпы нарықпен күресу үшін өз стратегиясы болды.
Американдық, жапондық бәсекелестерге төтеп беру үшін. Қауымдастық
жетекшілері жоспарға қосылмады. Европалық Одаққа англияның кіруінен кейін
ағылшындық фирмалар белсенді түрде АҚШ нарығына еніп, АҚШ корпорациялармен
бірікті. Бұл жағдайдың барлығы монополиялық интеграцияның қарсы қызметін
күшейтуге негіз болды.интеграциялық даму батыс евқ алып фирмалардың
қүрылуына себеп болды. Капитал тарту мақсатында ағылшын компанияларының
шетелдік нарыққа басқыншылығы британ империализімінің маңызды күші болды.
Европалық одақ аумағының шекаралық кеңейуі ортақ нарық ішіндегі басты
интеграциялық бағыттардағы қарама қайшылылықтарғасәйкес келді.жаңа
мүшелердің келісушілік позициясына байланысты қиыншылықтар орын алмаған
сала болмады .Европалық Одаққа жаңа мүшелердің бірігуімен шаруашылық
-саяси кешен біршама қиындады.кеден одағын құрудың аяқталуынан кейін
Ортақ Нарық мемлекеттері жаңа интеграциялық баспалдақ –экономикалық және
ақша одағын құруды көздеді.жаңа мемлекеттерді қабылдау жаңа
экономикалық қиындықтар әкелді.бұл мәселелердің топтасуы олардың
орталықтандырылған шешім қабылдау мәселесін қиындатты.
Англияның экономикалық жағдайындағы капитализм басқа дамыған
мемлекеттерге қарағанда құлдырады. Бұл себеп Англияның басты экономикалық
көзқарасындағы басты обьекті болып барлық басқа мемлекеттер тыныштықты
бұзушы деп қарады.Англияның Европалық Одаққа кіруі мен қауымдастық
мұшелерінің талаптарына көзқарасы қауымдастық ішіндегі қарама-
қайшылықтардың күшеюін тездетті.Европалық Одақтың саяси мәселелеріне
байланысты қиындықтарды ағылшын маманы П.Тейлор атап көрсетті.Англия мен
Ортақ нарықтың басқа мүшелерінің шаруашылық саясаттағы біріккен бюджетке
қызығушылығы қарама-қайшылықтың туындауына себеп болды.бұл
Европалық Одақты қарама –қарсы екң топқа бөлді. Бірінші топқа өмір
сүру жағдайы жоғары ГФР, Франция, Люксембург, Дания, Нидерланд, Бельгия
секілді алғашқы алтылық мемлекеттері кірді. Екінші топқа қмір с.ру
жағдайы сәл төмен Англия, Италия, Испания, Ирландия, Греция, Португалия
кірді. Англияның интеграциялық үрдісіне басқа мемлекеттердің қосылуы
Европалық одақтағы реттеуші шараларға құрылымдық мәселелер қойды. Ортақ
нарықтың ішкі саясатында ауыл шаруашылық саласына үлкен көңіл бөлінді.
Бірақ бұл жағдай Англияның жеке мүдделеріне жауап бермеді. Ағылышындыұ
шаруашылық үлесі Европалық одақ елдері ішіндегі ең аз үлес болды. (2,6
пайыз).
Англияның аграрлық секторында ішкі жалпы өнім аз ғана бөлікті құрады.
Ортақ нарықтың мемлекеттік саясатында бюджет пен көңіл біріккен кешендерді
реттеу мен аграрлық өндіріс шығындарына бөлінді. Бұл бағдарламаға
қызыққандар англия халқының аз ғана бөлігі еді. Ірі монополистер тактикасы
мен ағылшын үкіметінің жасыл курс саясаты европалық одақтағы біртұтас
аграрлық бағдарламаларға пайда ікелмеді. Ауыл шаруашылық өнімдері ел
экономикесында үлен роль ойнады оның тұтынушылары жергілікті халықтың
барлық өкілдері болды.
Европалық одақтағы аграрлық бағалардың жоғарғы өсімін сақтау саясаты
нарықтағы арзан импортты шектеу, дамыған мемлекеттердің халықтық мүдделерін
қорғайтын шаралар деп есептелмеді. Ол кезде англия халқының үлкен бөлігі
өндірістік қызметпен айналысты. Англия экономикасындағы қызмет көрсету
саласы ерекшеленді. Өндірісте – 6 млн, қызмет көрмету саласында – 13млн
адам жұмыспен қамтамассыз етілді. Европалық одақтың өндірістік саладағы
саясаты қайта құрылу кезеіңнен тұрып, ортақ нарық бюджеті қаржы
жетіспеушілігі жағдайын бастан кешірді.
Қызмет көрсету саласы Европалық одақ органдарының тікелей басқаруында
болмады. Бірақ бұл ортақ нарық жағдайында қызмет корсету саласының,
корсеткіші болмады. Мысалы: ағылшындық компаниялардың шетелдік
операцияларды сақтау, Европалық одақ аймағында 80 –ші жылдары бұл
операциялар 20 – 25 пайыз бөлікті құраса ал бұл сандар саудада 45 – 50
пайыз мөлшерінде болды. Сауда саласында европалық одақпен Англия қатынасы
тығыз байланысты. Қызмет саласындағы қысқарту қауымдастық мемлекеттерінің
үлесінің ағылшындық экономикаға байланысты төмендеуі,ағылшындық
компаниялардың қызмет саласындағы маңызды орны мен күші Рим
келісімшартында қарастырылды.атавлған саладағы ағылшындық фирмалар қызметі
Европалыық одақтың бұл қызметті пайдалану шарттарында дау туғызып отырды.
Бұның барлығы Европалық Одақтың құрылыс саласын реттеу мүмкіндігін
жеделдетті.
Ортақ нарықтағы ірі державалық саясатты үлкен аграрлы секторы бар
Франция бәсекелесті. Бұл қарам қайшылық Европалық одақтағы ішкі қарама
қайшылықты тездетті. Тәжербие көрсеткендей Европалық одақтағы біріккен
мемлекеттік ортақ нарықтағы бірлескен реттеушілік саласындағы өзгерістер
ондаған жылдар бойы баяу ұарұынмен жүргізілді. Мысалы: қауымдық салыққа
қосылған біртұтас жүйені құрау, мүше мемлекеттердің салыққа қосылған құннан
шығарылуы Европалық одақ бюджетінің кірісті бөлігі болып табылды.
1984 жылдың қазан айынан бастап өзгерістер орын алды. Бұл жүйеге сай
қазына салықты 11 апта бұрын алды. Бұл мәселеге орай экономист журналы
Британ салық саясатында жақсы дәстүр орналып, мәселелер тек жаңа реформалар
пайда болғанын кейін ғана қортыланды деп жазды. Бұл жерде заңды сұрақ
туады. Егер ұзақ уақыт салық саласындағы жеке элементтер қауымдастық
органдары тарапынан талқыланса онда дәл осындай уақытта әр түрлі құрылымды
біріктіретін үкіметті белгілі бір қадамға баруға жетелейтін әрекеттерге
кетеді. Табыс салығы төлемінің үйлесімі Рим келісімінің 99 – шы бабында
арнайы сөз болып, қауымдық фирма арасындағы еркін бәсекелестәк құрылымын
құрудың маңызды әрі қажетті бөлігі ретінде қарастырылды. Тарифтерді
шектеуден алынатын табыс салығы сауда ағынындағы еркін қозғалысты
бұзудың басты себебі. Төлем салығы арқылы алынатын салық пен акциздік
төлемдерді төмендету көзделді. Осыған қарамастан салық көлеміне қосылған
құқн үдерісі баяу жүрді. Ал акциздік төлемдер өзгерістерге мүлдем
ұшырамады. Кедендік одақ интеграциялық бөліктің мықты негізі болды.
Европалық одақтағы шынайы жетістікткер мен ерекше намыс құралы болды.
80 жылдардың ортасында Англиядағы ішкі сауда айналымының географиялық
құрлымы ондықтың басқа мүшелерінің айналымдық құрылымына әлі де
ерекшеленді мемлекеттік тасмалдаудың басым бөлігін бірлескен әріптестік
құрды. Мемлекеттің ішкі экономикалық мүдделері Европалық одақтың сыртында
болды. Юманите газеті қауымдастық жетекшілерінің и кездесуіне арналған
мақалада Англия бір аяғымен ортақ нарықта екінші аяғымен оның сыртында
тұр дееп жазды. Көптеген батыс сарапшылары айтқандай алғашқы алтылық
пен жаңа мүшелер арасындағы тарифтердің төмендеуі үлкен табыс деп
есептелді. Еркін бәсекелестік тауар қозғалысндағы ретсіздік қауымдастықтың
негізін салушылардың ойынша
Ортақ нарықтағы мемлекеттік бағалардың өсуіне әкелді. Европалық
қауымдастық комиссиясы өткізген зерттеу көрсеткіштерінде баға денгейі
мысалы: жеңіл автомобилдің басты маркалары европалық одақ елдері арасында
үлкен тербелісте болды. 80 – ші жылдардың басында бағалар өсімі азайып,
бірде жоғарлап отырды. Англия мен Ортақ нарықтың басқа мүшелері арасындағы
айырмашылық иөлшері 20-25 пайызды құрады. Комиссия шешіміне сай мұндай
ауытқулар валюта бағамының тербелісі мен инфляция қарқыны мен салық төлеу
құрлымының біржақтылығымен, бағаны реттеу жөніндегі үкіметтік шаралары мен
транспорт шығындары мен түсіндірілуі тиіс.
Егер Англиядағы автокөлік құны европалық одақ елдерінде ең қымбат
көрсеткіште болса, ал ағылшын нарығында видео техника ең төменгі бағамен
сатылды. Егер Англияда видео техника көрсеткіші 100 пайыз мөлшерінде
алынса, 1983 жылы көктемде Нидерланды, ГФР, Франция, Бельгияда бұл баға 120-
130, ал Италияда 150 ден жоғары, Данияда 175, Грецияда 238 пайыз болды.
Видео техниканың жеке түрлерінің баға көрсеткіші бұданда жоғары болды.
Тауарлардың тұрақсыз жағдайы Европа одағы елдерінің арасындағы сауда
қозғалысының шектелгендігін көрсетті. Бұл біртұтас Нарық құруға түрткі
болды.тауар түрлерінің көптігінен баға ауытқушылығы, жаңа мемлекеттік
қосылымдардың көбеюі,саудадағы кедендік тарифтердің ескіруі Европалық одақ
мүшелерінң ортақ нарық құруына негігі шарт болмады.
1980-ші жылдардың ортасындақауымдастық шнектеулі нарықтан еркін нарық
құруға талпынды.бірақ ол талпыныс тек 1992 жылы ғана іске асты.Батыс пен
көптеген Кеөес зерттеушілерінің пікірі бойынша бұл мақсаттың
орындалуорындалмауы беймәлім.К.Тюгнеухэт Мәскеудегі 1987 жылы сәуір
айында ұйымдастырылған кеңес –ағылшын отырысында КСРО ғылым академиясы
халықаралық қатынастар және халықаралық қатынастардың корольдік институты
өткізген кездесуде белгілі уақытта біртұтас нарық құру жоспары толық
шешілмейді бірақ алған бағыт жақсы қозғалысты қажетті жерге бағыттайды.
Тараптардың позициялық келісушілігінң мүмкін еместігі мемлекеттің әр
түрлі денгейде жалпы одаққа енуіне мүмкіндік туғызды. Бұл бастама
Европалық одаққа жаңа мүшелердің енуімен байланысты туындады. Олар
Европалық одақта қолданылған бағдарламаларға қосылмады. Сондықтан ортақ
нарық мемлекеттерінде жалпы саяси денгейде әр түрлі жағдайлар орын алып
отырды. Сондай жағдай Европа валюта құрлымында болып, бірақ Англия мен
Греция бұл құрлымға қосылмады. Ортақ нарыққа Испания мен Португалияның
кіруінен кейін барлық мемлекеттік бағдарламаларға көзқарас өзгеріп,
қызығушылық артты. Бүл жерде екі жылдамдықты немесе көп ярусты
интеграция туындады. Әр түрлі интеграциялық ұстанымдар екі нұсқаға
біріктірілу керек болды. Бірінші монолиттик интеграциялық одақ құру. Екі
нұсқа әр түрлі бағыттағы интеграцияда көрсетілген ұстанымда болды.
Европалық одақ дамуының серпілісті вширь вглубь интеграциялық
бағыттарына қарама-қарсы интеграциялық қозғалыстағы капиталистік интеграция
дамуының екі бағыты қолданылды. Біріншісі вширь, екіншісі вглубь
қолданылатын бағдарламалық қызметтерді тереңдету, экономикалық және саяси
реттеу, механизм жетілдіру, бірлескен саяси жаңа бағытты қабылдау – алға
басу баспалдақтары болды. Қозғалыс бір қалыпты жағдайда болмай жиі үзіліп,
кейде құлдырау жағдапйында болып, тенденция түрінде пайда болды. вширь
дамуы – қатысушы мемлекеттердің қатынасу деңгейінің өсуі, қауымдасттықтың
аумақтық шекарасын кеңейтіп, құрамыгна жаңа мемлекеттер қабылдау. Бірінші
кезеңдегі интеграциялық топтың басты бағыты вглубь дамуы бұған
айғақтама. Бұл жүйеге бүтін кешен сәйкес келіп, капиталистік экономиканың
50 -60 жылдардың соңында бірқалыпты өсіміне ұатысты болды.
1970-ші жыдары жағдай күрт өзгерді. Капиталистік экономика құлдырау
жолағында тұрды. Жаңа талаптарға Батыс Европалық интеграция шыдамады. Әр
мемлекет өз мәселесін бірлестіктегі басқа әріптестерінің иығына артуға
ұмтылды. Жаңа бірақ қыйын тапсырмаларды бұл кезеңде орындау мүмкін болмады.
Аталған талаптар ортақ нарықтың капитьалистік щаруашылығында әлемдік
құрылым позициясының дамуына күш берді. 70-ші жылдардың ішінде 80-ші
жылдардың жартысында интеграцияда вглубь құрудағы мәселермен бірге даму
бағыты вширь интеграциясына бағытталды.
Қауымдастық шекарасын кеңейтуге байланысты мәселелер 1 орынға шықты.
Бұл келіспеушілік мәселесін біршама уақыт тұншықтырып, ортақ нарықтағы
ынтымақтастықты кұшейту мәселесін қыйындатты. 70-ші жылдары саяси бақылау
саласында нарық үшін империя аралық күрес жүргізді. Күн тәртібіне АҚШ және
Жапония арасындағы бәсекелестік күрес социяалистік мемлекеттерге қарсы тұру
арқылы Европалық Одақ позициясын күщейту мәслесі қойылды. Бұндай
күшеюлердің бірі мемлекеттің тығыз байланысы арқылы немес Европалық одақ
құрамына тиімсіз басқару жағдайы арқылы жаңа ммемлекеттерді тарту барысында
орын алды. Мемлекеттің шаруашылық деңгейін тереңдету ортақ нарық
қатысушыларының доминнантты жағдайда немесе европалық одақ аумағын кеңейту
арқылы орын алды. Ортақ нарықтың сандық құрамынң өсуі интеграциялық кешенге
жаңа мемлекеттерді қосу денгейіне қарсы тұра алмады. Бұл үрдістің реттеуші
механизімі оның құрлымдық қорын жасақтамады. Саудадағы шектеулер
капиталистік қозғалыста ортақ нарық мемлекеттері арасында европалқ одақтағы
интеграциялық үрдістерді реттеу қажеттілігін тудырды.Капитал, тауар, еңбек
күшк нарығы көп жағдайда мемлекеттік – монополиялық реттеудің ұлттық
құрылымынан шығып кетті. Көптеген мемлекеттер экономикалық бақылаудың
әлсіреуіне қарсы болды. Қатысушылар құрамының көбеюінен туындаған қарсылық
кең көлемде оырн алды.
Мелекеттік бюджеттен құрыш құю өндірісіне субсидия жеткізу Европалық
одақ шарттары мен тыйым салынды деп есептесек онда бұл жағдайда мұндай
субсидияларды зқолдану денгейі төмендейді деген сөз емес. Оларды жеткізу
қызметін Ортақ нарықтың жауапты органдары өз құзырына алуы тиіс болды. Бұл
орган өкілеттігінен қажетті салаларға шектеулі саясат жүргізу жетіспеді,
үкімет шикізаттың мемлекетке тиісті деңгейде жеткізілуін бақылап отырды.
Қауымдастық мемлекеттері меншігіндегі шаруашлықты жеке сала ретінде
қарастырмады. Аталған мысалда мемлекеттік реттеудің әлсіреуі жалпы
деңгейдегі шара негізіндк қарастырылмады. Европалық одаққа қатысушылар
санының артуы интеграциялық үрдістің тереңдеп енуіне жағдай тудырмады.
Сонымен вглубь, вширь өзара байланыста пайда болып, келесі кезеңде
интеграция дамуындағы дағдарысты тездетті.Европалық Одақтың кеңеюі
бірлестіктердің байланысының тарылуы қатысушы мемлекеттердің экономикасы
және саясатындағы тиімді байланыстар деңгейін құлдыратты. Өзара
келіспеушілікке қарама-қарсы ұстанымдар –жекелеген мемлекеттердің Ортақ
Нарыққа шығуына әкелді.көпярусты ұстаным бірқатар мемлекеттердің
Европалық Одақ құрамында қалу мүмкіндігін сыйлады. Өз мүдделеріне жауап
бермейтін қауымдастық өз саясатын жүргізуге тырысты.
Миландағы жоғары кездесуде ағылшын тарапы өзін-өзі құрау құқығын
заңдастыруы тегін емес. Бірақ бұл құқық басқалар үшін тиімсіз болды.оны
вето құқығымен бірге пайдалану ұсынылды. Қазірде бұл даулы
бағдарламаларды қабылдауда кедергі болуда.мемлекеттік шаруашылық батыс
европалық мемлекеттердің жалпы интеграция кешеніне кірді . ол өндірістік
шаруашылық тауарлық басқа байланыстарда құлдырауы мүмкін емес.бұл
жағдайда интеграция іргесі сөгілмеуі тиіс. Аналогтік бейнеде Ортақ
Нарықта қандай да болсын мемлекеттің шын мәнінде шығуы бұны бізге
Гренландия тәжірбиесі көрсетті. Ірі державалар үшін қауымдастықтан
шығу экономикалық саяси тәртіппен байланысты болуы мүмкін егер мұндай
қыйындық туындаса онда оның қыйыншылығы буржуазиялық басқару жағдайында
бірінші кезекте осы мемлекеттің еңбекші халқына түсетін болады.
Европалық Одақтың кез келген мемлекеті жалғыз өзі АҚШ пен Жапония
секілді күшті бәсекелестерге қарсы тұруы қыйын. Европалық одақтың басқа
мемлекеттері мен англия арасындағы қарама қайшылықтың туындауына қарамастан
қауымдастық ішіндегі қызмет туралы көптеген батыс экономистері, батыс
европа интеграциясын оқыту мәселесмі жөніндегі мамандар Англияның
Европалық Одаққа кіруі қауымдастық шарттарына сай келіп, және бұл үміт
бастапқы кезеңде толық ақталды деген ойды қолдайды. Осылай әлемдік
экономиканы зерртеу саласындығы беделді Гамбург қаласында шығатын интер
экономикс журналының редакциялық мақаласында көрсетілген. Бастапқыда
жақтастар европадағы интеграциялық қауымдастыққа Англия Ирландия Данияның
кіруін күмәнді түрде қабылдады. Қарсы тұру мәселесі қауымдастық саясатында
бірінші кезекке шықты.Әрине Англия саясатында Ортақ Нарықпен қатынасы
позициялық кикілжің жағдайында болды.
Англияның Европалық Одаққа кіруі қауымдастық ішіндегі арасалмақтың
өзгеруінде маңызды роль ойнады. Лондонның Ортақ Нарық позициясындағы
өзіндік жетекшілігі Европалық Одақ ішіндегі күштердің өзгеруіне мүмкіндік
жасады. Бұл өз кезегінде интеграцилық саясатты қарастырудың көптеген
бағыттарына сәйкес келді. Мұндай қарастыру экономикалық үрдісте
обьективтілікті жоққа шығарып, Европалық Одақтың реттеуші құрылымдық
күштерінің бұрынғы қуатын әлсіретіп Европалық Одақтағы интеграцияның ары
қарайғы дамуына кедергі келтірді.Англияның қауымдастыққа енуі бұл
құрылымды тездетті. Мұндай өзгеріс салдарынан интеграциялық бастамалар
пайда болды. Ағылшындық бақылау жағдайында қауымдастық бағдарламаларын
ерекше түрде ауыл шаруашылығы және өндірістік саясат, бюджет, дауыс беру
үдерісінде басқарушы тетік мәселесі көрінді. Маңызды мәселелрді қабылдау
мен ұйымдастыру жұмыстарында бірлестіктің юасты қатысушыларының қолдауы,
көшбасшыларының арасындағы келісім керек болды. Мұндай мотор күші
алтылық күштері арасында көптеген уақыт ГФР, Франция шеңберінде болды.
Қазіргі кезеңде де интеграциялық күштердің басты күштері ГФР мен Франция
болып қалуда. Бұл мемлекеттерде көп мөлшерде бастамалар пайда болды. Олар
Ортақ нарықтағы біртұтастықты сақтауға күш салуда. Европалық
салихалылық жолына түсіп, олардың қолдауы, жаңа бағдарламаларды алға
сүйреумен қолданылып отырған бағдарламаларды жасауда үлкен салмақпен орын
алды.
70-ші жылдардағы интеграциялық үрдістер практикасы Англияны әрқашан
Европалық Одақтағы жаңа ұсыныстармен ағылшындық бағдарламалардың
бастаушысы деп бөліп қарастырды. Англия әртүрлі бағдарламаларды жасау
жолына кедергілер қойды. Мұндай жағдай бюджет саласындағы ауыл шаруашылығы,
балық шаруашылығы, ақша жүйесінде т.б салаларда орын алды. Англия ортақ
нарықтағы бұл бірлестікке қызмет саласын барлық жағынан жабдықтау үшін
қосылмады. Бірінші тарауда көрсетілгендей ішікі саяси көзқараста Европалық
одаққа қатысуы халықаралық қатынастағы мемлекеттің рольін жоғарлатты. Ортақ
нарыққа кіргеннен кейінгі жағдай үкіметті қыйындықта қалдырды. Ортақ
нарықтағы экономикалық түрткі құру негізі ФРГ мен Франция арасында болды.
Күшті батыс германдық өндіріс нарығында шығындар еркін болып, франция
аграрлық сектордағы біртұтас аграрлық саясат нәтижесінде жақсы
көрсеткіштерге жетті.
Англияның кіруімен бастапқы мүдде капиталистік держава мүдделерін
ескеруі керек болды. Англия мүдделері экономикалық салада ФРГ мүдделеріне
үлкен дәрежеде сәйкес келді. Олар келесілер арқылы байланысты : Европалық
одақтың өндірістік саясатын дамытудағы екі мемлекет мүдделері аграрлық
сектордың көлемді бөлігін иеленіп, ортақ нарықтың бюджеттік құрлымының
тиімді жағы болып, табылды. Екі мемлекетте Европалық Одақ бюджетін ірі
көлемде қаржыландыратын донор болып есептелді. 80-ші жылдардың басында бұл
мемлекеттер шикізат құюшылар болып есептеліп, олардың қаржылық біріккен
бюджеті қаржылық түсірілімкөлемін көбейтті. ФРГ Англия ұстанған үрдіс
барысында ірі салымдардан өтемақы алуға мүдделі болды. Европалық одақтың
біртұтас бюджетін қаржыландыруға бөлінген барлық қаржылардың жарты бөлігі
70-ші жылдардың соңы мен 80- ші жылдар басында ФРГ мен Англия қаржысы
құрады. 1983 – 1984 жылдары бюджет талдауда қаржы көлемін Англия мен ФРГ
бөлуді көздеді. ФРГ мен Англияда мынандай пікір пайда болды : қаржыландыру
бюджетінің 23 бөлігінң ауыл шаруашылығыны шығындалуы бұл өте үлкен
қаржылық жоғалтылым. Европалық Одаққа Англияның енуі Ортақ нарықтың ауыл
шаруашылық және басқа салаларындағы саяси көзқарастарға байланысты
реттеушілік әдістері, экономикалық және ішкі экономикалық салалардағы
жаңару, ағылшындық және батыс германдық үкіметтің француздық үкіметке
қарағанда жалпы түрде өзгеше болды.
Англия мен ФРГ саясаты сауда үрдісін қолдау үшін бірікті. Ал
экономикалық салада – нарық күшінде жағдайды өзгерту сол кезеңде француз
саясатында үлкен интернациональдік проттекционистік жағдаймен ерекшеленді.
1986 жылы бұл саясат үлкен өзгерістерге ұшырады. Ортақ нарықтың біріккен
бағдарламасы ФРГ мен Англия қатынастарындағы жаһандық мәселелерді әлемдік
сахнаға шығарды. Сол уақытта Франция Африка құрлығындағы мемлекеттерді
ассоцатция құрамына қосуға мүдделі болып, Европалық Одақ саясатында бұл
мемлекеттерден бірінші дәрежелі аймақ жасауды қалады.
Тарих көрсеткендей маңызды орын мемлекет жетекшілерінің жеке
қатынастарында болды. Интеграциялық мотор күшін құрастыруда ГФР канцлері Г.
Шмид пен Франция республикасының президенті В. Ж. Д Эстен қатынастары үлкен
роль ойнады. Жаңа жетекшілердің қатынастары кері жағдайда болып, М.
Теччермен Г. Коль арасындағы жеке қатынастар канцлер қызметіне кіріскенге
дейін орын алды. ГФР ағылшындық бюджет қаржыларын пайдаланумен басқа
мәселелер қосымша себептер тудырды. Лондон мен Бонн арасындағы мүдделердің
тоғысуы Европалық одақ кеңістігінде жаңа идеялар туғызды. Мысалы: сауда
тапшылғы ГФР-де сауда тапшылығы 40%жоғарлады. Бонн мен Париж арасындағы
байланыстардың күшеюіне әсер етті.
Бір уақытта Лондон мен Париж арасындағы серпіліс ағылшындық жоғарғы
билік өкілдерінің ортақ нарықтың шешім қабылдау үрдісіне белгілі бір
дәрежеде қатысуына жағдай жасады. Көрсетілген өзгеріс нәтижесінде күшті
Үштаған құрылды. Жаңа бағдарламаларды іске асыру, үлкен көлемдегі
шешімдерді қабылдау Бонн Лондон Париж Үштағанына тәуелді болды.
Экономист журналының көзқарасы бойынша Бонн Лондонкеңістігі Бонн
Париж кеңістігіне қарағанда мықты болды. Бұл жағдай ағылшындық басқарушы
топтар үшін үлкен маңызға ие болды. Ортақ нарық ұстанымдарының
доминаттығын атап көрсетті. Үлкен көлемдегі сұрақтарды шешу, үлкен
көлемдегі дауыс берумен ерекшеленді, бұл жерде бастысы Үштаған күштері
өсті. Үлкен көлемдегі бағдарламалармен әртүрлі шешімдерді жекелеген
қатысушылар өздігінен шеше алмады. Вето құқығын шегеру жағдайында
қауымдастықтың әрбір мүшесі өзіндік интеграциялық мүдделерге уақытша және
тұрақты одақтастыққа тәуелді болып шықты. Батыс европаның жетекші
державасы ретінде ГФР-дың беделі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz